Juli 2011, nummer 115, jaargang 28 nummer 2, losse nummers 1,15. Gastheren van de Oosterschelde. Natuurgebied: eerst kaartje kopen?

Juli 2011, nummer 115, jaargang 28 nummer 2, losse nummers € 1,15

Gastheren van de Oosterschelde

Natuurgebied: eerst kaartje kopen?

Natuur = Economie

Nieuw land, nieuwe economie Met de skyline van Vlissingen op de achtergrond presenteert de nieuwe strandboulevard zich op de recent versterkte Zeeuws-Vlaamse kust. Waar nu het strand nog leeg oogt, zal het zich deze zomer vullen met vooral Vlaamse gasten. Alles is aanwezig: frisse schone stranden aan de Westerscheldemonding, een weids panorama met in de verte de havens van Zeebrugge en Vlissingen, de winkels van Vlissingen,  Knokke en Oostende op rij- en vaarafstand en de betere restaurants van Nederland achter de nieuwe duinen. Het economisch profijt van het nieuwe landschap ligt voor het oprapen! 

Loes de Jong

De naam van de strandtent raakt aan het prille karakter en de belofte van drukte, omzet en winst. Ook het nieuwe landschap draagt de belofte in zich van ruige natuur: waar nu het helmgras nog in keurige rijen staat, zal dat over enkele jaren het natuurlijke grillige patroon van begroeiing en verstuiving laten zien. Economie en natuur trekken samen op, beide gestoeld op oude principes van vraag en aanbod, dynamiek en ontwikkeling. Loes de Jong (www.loesdejongfotografie.nl)

Colofon Juli 2011, nummer 115, jaargang 28 nummer 2 Het wantij is de plaats waar stromingen elkaar ontmoeten. Wantij is een uitgave van de ZMf. Het blad verschijnt minimaal drie maal per jaar en wordt naar de leden van de ZMf verstuurd. Lidmaatschap van de ZMf kost € 12 per jaar. Redactie: Elly Geelhoed (secretariaat), Geertje van der Krogt en Annelies Luteijn (gastredactie), Janneke Donkers, Rob Kregting, Peter Maas, Gerda Spaander en Willem de Weert (eindredactie). Afsluiting kopij voor Wantij nr. 116 jrg. 28, nr. 3: 1 oktober 2011. Bijdragen kunnen in overleg met het redactiesecretariaat worden ingediend. Auteurs zijn verantwoordelijk voor de inhoud van hun artikel. Plaatsing in dit blad hoeft niet te betekenen dat de vermelde meningen het inzicht van de redactie, het bureau of het bestuur van de ZMf weergeven. Vormgeving: Photographics, Goes. Druk: Zoetewey, Yerseke. Verspreiding: ADZ Vlissingen. Fotografie: Loes de Jong (voorpagina en blz. 2), Chiel Jacobusse (blz. 3), Nationaal Park Oosterschelde (blz. 5), Peter Maas (blz. 6, 7, en 8), Ruden Riemens (blz. 10 en 11), Willem de Weert (blz. 12), Landschapscamping de Heerlijkheid van Wolphaartsdijk (blz. 12), Rob Kregting (blz. 14), Gabriël Coppoolse (blz. 15), Justus van den Berg (blz. 16), Biologica (blz. 18), Gerda Spaander (blz. 20). Redactiesecretariaat: ZMf, Postbus 334, 4460 AS Goes, Ravelijn de Groene Jager 5, 4461 DJ Goes, tel. (0113) 230075, fax (0113) 250955. E-mail: [email protected].

2

wantij juli 2011

Analyse

Inhoud 2 Nieuw land, nieuwe economie Loes de Jong 3 Analyse: Economie en natuur: water en vuur? Svevo de Weert 5 Interview: Gastheren van de Oosterschelde Svevo de Weert 6 Natuurgebied: eerst kaartje kopen? Peter Maas 8 Kwaliteitsrecreatie kan niet zonder kwaliteitslandschap Rob Kregting 10 Zeeland verbeeld Niet teveel grijs Rob Kregting 12 Jonge boer zoekt inkomen (en natuur)

Willem de Weert

14 Duisternis als recreatief product Rob Kregting 15 Vakantie met keurmerk Gerda Spaander 16 Plantaardig De Zeeuwse planten ‘big five’ Justus van den Berg 17 De voorloper Het mysterie doorbroken

Peter Maas

18 De Week van de Smaak Melissa Ernst 19 Verkorte balans ZMf 2010 Advertentie

20 De voetafdruk

Riet Beukert uit en thuis altijd op de fiets Gerda Spaander

Economie en natuur: water en vuur? Svevo de Weert

De korenwolf, de zeggekorfslak en de modderkruiper. Helden voor natuurliefhebbers. Terroristen in de ogen van de zakenman. Elk van deze diertjes heeft een belangrijk wapenfeit op zijn naam staan. De eerste belemmerde de bouw van een bedrijventerrein te Heerlen, de tweede hinderde de aanleg van de A73 en de laatste kwelde de Betuwelijn. Economie en natuur: water en vuur? Ook in Zeeland hebben dieren, zonder het te weten, hun leefomgeving een tijdlang vrijgehouden van verstoring. Vier jaar geleden ontregelden de boomkikker en kamsalamander de aanleg van rondweg Aardenburg. Zit die natuur met zijn kleine beestjes dan altijd onze economie dwars? Een groot misverstand. Hoewel er regelmatig spanningen zijn tussen ondernemers en de regels voor natuurgebieden, draagt natuur bij aan onze welvaart.

Waarde De baten van het landschap uitdrukken in cijfers is moeilijk. Wat is een bos waard? Er bestaat geen AEX voor de natuur. Maar Kenniscentrum Triple E denkt daar anders over. Het bracht de waarde van het groene

kapitaal in kaart voor de provincie Zeeland. Uit het onderzoek blijkt dat huizenbezitters voordeel hebben van een mooi landschap. De waarde van een woning stijgt aanzienlijk als er een natuurgebied in de buurt is. Woningen gelegen in of aan de rand van een natuurgebied zijn 4% tot 30% meer waard.

Omzet Bedrijven verdienen ook aan het landschap. De omzet die bedrijven maken, kan voor een deel toegerekend worden aan hun natuurlijke omgeving. Nationaal Park Oosterschelde brengt de lokale economie jaarlijks meer dan €200 miljoen op volgens de onderzoekers. Wilco Jacobusse, coördinator van het Nationaal Park Oosterschelde, beaamt de rol van natuur die de moeite waard is in de

wantij juli 2011

3

Fig. 1 Omzet vanuit de natuur in en rond Nationaal Park Oosterschelde

Fig. 2 Werkgelegenheid vanuit natuur in en rond Nationaal Park Oosterschelde

Totaal: 783 banen

x € 1000 Visserij, handel, landbouw, energie

Zakelijke dienstverlening

Zakelijke dienstverlening

Transport

Transport

Industrie

Delfstofwinning

Handel

Industrie

Horeca

Niet-commerciële dienstverlening Horeca Totaal: €22.433.000

Bron: Het groene kapitaal, Triple E Porductions, Arnhem 2009 Bron: Het groene kapitaal, Triple E Porductions, Arnhem 2009

recreatiesector. ‘Tot 40% van de toeristische sector is direct afhankelijk van de natuurlijke omgevingskwaliteit.’ Niet alleen recreatiebedrijven hebben voordeel van de natuur. Volgens het voormalig ministerie van LNV verbeteren imago, representativiteit van bedrijven en mogelijkheden om personeel aan te trekken, naarmate het land schap aantrekkelijker is.

Belasting en gezondheid Ook het Rijk verdient aan de natuur. Zowel via huizenbezitters als ondernemers. Zo verdient de overheid meer dan €3 miljoen aan extra overdrachtsbelasting dankzij de meerwaarde van woningen in en rond mooie natuur. De natuurlijke kwaliteiten van de Kop van Schouwen brengen jaarlijks bijna €2 miljoen aan belastinggeld op via de horeca. Het voormalig ministerie van LNV wijst op de gunstige effecten van een groene omgeving op de gezondheid: meer groen is minder ziek. Door de natuur naar je werk fietsen, gaat overgewicht tegen. Een natuurlijke omgeving kan ook stress en vermoeidheid verminderen. Dat alles spaart ziektekosten uit.

Spanning Desondanks is er regelmatig spanning tussen economie en ecologie. Die geluiden worden in Zeeland verwoord door onder andere ‘Stop de groene leugen’, ‘Red onze polders’, Stichting De Levende Delta en de Partij voor Zeeland. Deze groepen verzetten zich bijvoorbeeld fel tegen het ontpolderen (omzetten van landbouwgrond in natuur) en een (te) grote invloed van de natuur- en milieubescherming. Volgens ‘stopdegroeneleugen.nl’ neemt daardoor langzaam maar 4

wantij juli 2011

zeker de economische vaart af: ‘De milieubeweging frustreert het dagelijkse werk van hardwerkende ondernemers zonder dat de natuur daar iets mee opschiet.’ De Partij voor Zeeland zegt: ‘Een oppervlakte van 600 ha kostbare landbouwgrond onder water zetten, is catastrofaal voor de landbouw.’

In gesprek blijven Wilco Jacobusse is overtuigd dat tegenstellingen opgelost kunnen worden door met elkaar in gesprek te blijven: ‘Sommige ondernemers staan argwanend tegenover de regels die aan natuurgebieden kleven, bang dat er minder mag. Als je met de ruggen naar elkaar toe blijft staan, kom je niet tot oplossingen.’ Bouke Bouwman, ambtenaar bij de Provincie Zeeland, krijgt regelmatig te maken met botsingen tussen ondernemers en natuur. ‘Als een ondernemer een plan bedenkt dat invloed heeft op een Natura 2000-gebied of het aangrenzende landschap, dan komen ze bij ons terecht. Hoewel een ontwerp soms aangepast moet worden, gebeurt het zelden dat de natuur een ondernemingsplan onmogelijk maakt. Zo zou de bouw van een jachthaven in Perkpolder aanvankelijk de rust van de zeehonden verstoren. Mensen varen met hun bootjes de haven uit om vervolgens op een plaat te recreëren waar normaal zeehonden liggen. Door de platen beschermd rustgebied te maken, kan de jachthaven er toch komen.’

Eerder contact Ondernemers zou een hoop frustraties bespaard blijven als ze eerder contact opnamen met de Provincie, verklaart Bouwman: ‘In de beginfase van een plan kunnen wij

haarfijn uitleggen wat wel en niet mogelijk is. We denken dan mee en geven advies, dat scheelt vaak een hoop frustraties.’ ‘Natuurinclusief’ denken heeft volgens Bouwman de toekomst: ‘Ondernemers moeten ook bezig zijn met hun natuurlijke omgeving, niet alleen met winst. De huidige voorlopers in de recreatiesector doen dit al jaren. Zij voelen goed aan wat mensen willen en dat levert goodwill op.’

‘Tegenwoordig kennen mensen van alles de prijs, maar van niets de waarde.’ Oscar Wilde

Hoewel ze niet altijd evengoed met elkaar overweg kunnen, hoeven economie en natuur elkaar niet te bijten. De rondweg Aardenburg, die lang werd tegengehouden door de boomkikker, wordt eind dit jaar toch aangelegd. De natuur die daarbij verloren gaat, wordt ergens anders gecompenseerd. Hoewel dit niet de optimale oplossing is vanuit de natuur gezien, is het wel kenmerkend voor de relatie tussen natuur en economie.’ Svevo de Weert studeert Communicatieen Informatiewetenschappen aan de Universiteit van Tilburg.

interview

Gastheren van de Oosterschelde Svevo de Weert

Natuur en ondernemers zijn geen natuurlijke vijanden. De cursus Gastheerschap voor ondernemers rondom Nationaal Park Oosterschelde, is daar een voorbeeld van. ‘Mooie natuur is voor ondernemers van levensbelang, want daar komen toeristen op af’, aldus Wilco Jacobusse, coördinator van het Nationaal Park Oosterschelde. Kunnen economie en natuur samen door één deur? Wilco Jacobusse: ‘De grote economische activiteit maakt Nationaal Park Oosterschelde juist een uniek stukje Nederland. De mossel- en oestervisserij is een belangrijke bron van inkomsten voor Zeeland. Vaak heb je als ondernemer en natuurorganisatie een gezamenlijk doel. De natuur is voor ondernemers van levensbelang. Toeristen boeken bijvoorbeeld natuurvaartochten omdat ze bruinvissen en zeehonden willen zien. Daarnaast neemt de aandacht voor klimaat en milieu toe onder recreanten, waardoor natuur een belangrijkere rol speelt bij het

kiezen van een vakantiebestemming of daguitje. Ook bedrijven schenken steeds meer aandacht aan natuur en milieu. Maatschappelijk verantwoord ondernemen wordt steeds populairder. Veel ondernemers weten alleen niet hoe ze dat moeten doen. Belangrijk is betrokkenheid bij de eigen omgeving. Dat kan het sponsoren van de plaatselijke tennisclub zijn, maar ook een bijdrage leveren aan het lokale natuurgebied. Ondernemers zijn meestal niet op de hoogte van de mogelijkheden.’

En die leren ze bij de cursus Gastheerschap? Wilco Jacobusse: ‘Precies! Onze ambitie is om de bezoekers van het nationaal park een onvergetelijke beleving mee te geven. Om ze wat te leren over de Oosterschelde. Wie kan dat nu beter dan de ondernemers? Zij spreken elke dag de toeristen en inwoners van Zeeland. Daarom ontwikkelden het IVN, Recron en Koninklijke Horeca Nederland een landelijke cursus Gastheerschap. Vijfentwintig bedrijven rondom de Oosterschelde deden mee en werden in vijf dagen klaargestoomd tot erkend Gastheer, met kennis over de bijzondere waarden van de streek. Twee jaar geleden konden ondernemers rond de Oosterschelde de cursus volgen. We merkten dat de gastheren erg geïnteresseerd waren, zelf meer begrip kregen en meer begrip kweekten voor de natuur bij hun gasten. Door het dicht bij de ondernemer te brengen, voelt deze zich er meer ver-

antwoordelijk voor. Lokale ondernemers die elkaar nooit spraken, bouwden een eilandoverstijgend netwerk op. Sommigen hebben zelfs een gezamenlijk arrangement opgezet. Ook komen we nog twee maal per jaar samen om interessante dingen uit te wisselen. Zo kwam onlangs de voorzitter van de Nederlandse Oestervereniging, Cees van Liere, wat vertellen over de oestervisserij. De gastheren zijn zekerder over hun kennis van het gebied, gasten merken dit en reageren er goed op. Af en toe worden ook opnieuw de ogen geopend van mensen die al heel hun leven langs de Oosterschelde wonen. ‘Je eigen omgeving is vaak zo gewoon en vanzelfsprekend, dat je vergeet hoe mooi die is. Dat geldt ook de Oosterschelde.’   

Nationaal Park de Oosterschelde Nationaal Park Oosterschelde is met 37.000 hectare het grootste nationaal park van Nederland. Een gebied waar duizenden vogels, planten en dieren leven dankzij de afwisseling van eb en vloed, zout en zoet water. De Oosterschelde is eigenlijk een kraamkamer en wegrestaurant tegelijk: sommige vogels komen er broeden, andere scharrelen er hun kostje bij elkaar om vervolgens door te vliegen naar hun broed- en overwinteringsgebied.

Svevo de Weert studeert Communicatie- en Informatiewetenschappen aan de Universiteit van Tilburg.

wantij juli 2011

5

Natuurgebied: eerst kaartje kopen? Peter Maas

Toegankelijkheid is één van de belangrijkste pijlers van het draagvlak voor natuur. De Zeeuwse Ecologische Hoofdstructuur kent veel prikkeldraad. Maar het beeld dat de natuur verboden toegang is, is niet terecht. Rasters staan er immers in de eerste plaats om het vee binnen te houden. De Provincie Zeeland publiceerde in 2009 de nota: ‘Natuurlijk Genieten in Zeeland!’. Daarin werd een overzicht gegeven van de toegankelijkheid van alle natuurgebieden in Zeeland. Waar kun je als bezoeker heen, en dan niet alleen als ‘authentieke’ natuurliefhebber. Bezoekers hebben verschillende motieven om de natuur in te trekken. En dan kom je er met vogelkijkschermen alléén niet. Niet iedereen wordt wildenthousiast bij de aanblik van een grote grijze snip. Er zijn bijvoorbeeld ook ‘struiners’, rolstoelgebruikers, sportievelingen, kinderen, rustzoekers en picknickers. De nota geeft een overzicht van acties die de terreinbeheerders kunnen uitvoeren om deze toegankelijkheid verder te verbeteren. Dat varieert van het aanbrengen van infopanelen tot de realisatie van ruiter- of fietspaden.

6

wantij juli 2011

Topper

Zeeuws Landschap

De Provincie streeft ernaar om in iedere regio een zogenaamde ‘topper’ te hebben. Dat zijn bij uitstek de gebieden waar je op de zondagmiddag naar toe gaat als je er eens even uit wilt. Het zijn gebieden met extra voorzieningen. Midden Zeeuws-Vlaanderen heeft de Braakman, Walcheren de Manteling en Schouwen de Boswachterij Westerschouwen, om maar enkele voorbeelden te noemen. Er is de terreinbeheerders veel aan gelegen om de natuurgebieden zo beleefbaar mogelijk te maken.

Gert Jan Buth van Stichting Het Zeeuwse Landschap: ‘De suggestie wordt vaker geopperd, maar we leggen die eigenlijk steeds naast ons neer. Het is vooral politiek niet te verkopen, natuur is gemeenschappelijk bezit. In Oranjezon staat van oudsher een kaartjesautomaat, maar dat systeem zijn we aan het afbouwen. Entree vragen staat haaks op ons beleid om de natuurgebieden zoveel mogelijk open te stellen. Er is natuurlijk wel een economische spin-off. Er zijn zogenaamde ‘free-riders’ die van de natuur profiteren. Ze golven mee op wat de omgeving te bieden heeft. Plan Waterdunen bijvoorbeeld zal het Zeeuwse Landschap geen geld in het laatje brengen, maar de recreatieondernemers in de omgeving wel. De hele streek kan meegolven op dergelijke ontwikkelingen. Overigens is het in het bui-

Bezuinigingen Kan, gezien de huidige bezuinigingen, de toegankelijkheid ook te gelde worden gemaakt? Kunnen we binnenkort meer slagbomen verwachten? We leggen de vraag voor aan terreinbeheerders binnen Zeeland.

Kwaden Hoek Jaren geleden al sloop ik stiekem door de Kwaden Hoek op Goeree. Om daar te mogen lopen, moest je lid zijn van Natuurmonumenten. Ik liep daar niet op mijn gemak, want een mogelijke confrontatie met de boswachter zou aan het licht brengen dat ik geen lid was... Zo glipte ik ook al eens langs de hekken van Oranjezon. Een kaartje moest je kopen bij de VVV of bij de kaartjesautomaat. Niet dat ik te beroerd was om één of twee euro te betalen. Het is meer het opzien tegen het ‘gedoe’ van een kaartje, net zoals ik dat heb met parkeerautomaten. Ik stel me voor dat ik daar niet uniek in ben. En laten we wel wezen: natuur, van wie is dat eigenlijk? Van ons allemaal toch? Is dat niet een collectief goed gezien vanuit de economische principes? Willen we daar wel een drempel voor opwerpen?

tenland helemaal niet ongebruikelijk om te moeten betalen wanneer je een gebied in wilt. In de Marquenterre (Noord-Frankrijk) bijvoorbeeld betaal je € 10,-, maar dan wordt er ook wel wat meer geboden: een bezoekerscentrum, informatiefolders en panelen, uitkijkpunten, loopvlonders en meer. Bij Het Zeeuwse Landschap moet je soms betalen om met een excursie mee te kunnen. Maar ook dan bieden we wat extra’s, namelijk de begeleiding en de deskundigheid van de gids.’

Staatsbosbeheer Kees de Lange van Staatsbosbeheer: ‘Het is een feit dat we ons werk meer gewaardeerd willen zien. Niet dat we overal kassa’s gaan neerzetten, maar we gaan wel zoeken naar een inbreng vanuit de ‘core-gebruikers’. Denk aan iemand die een peperdure

mountainbike koopt en daarmee ‘helemaal gratis’ de paden binnen Staatsbosbeheerterreinen afrijdt. Of iemand die zijn paard in een trailer meeneemt naar het bos om daar een rondje te draven. Onderschat niet de investering die deze mensen doen, maar dat is alleen in het materiaal en niet in de omgeving die ze gebruiken. Is dat zo vanzelfsprekend? Gemeenten, plaatselijke bewoners, recreatieondernemers en specifieke gebruikersgroepen willen we in de toekomst gaan aanspreken op een bijdrage om de voorzieningen binnen onze terreinen op peil te houden.’ Peter Maas is lid van de Wantijredactie.

wantij juli 2011

7

Kwaliteitsrecreatie kan niet zonder kwaliteitslandschap

Rob Kregting

Op een prachtige plek in West Zeeuws-Vlaanderen, aan een kreek, staan woning en kantoor van Arno Boomert. Arno was voorheen, met zijn vrouw, eigenaar en exploitant van camping Napoleonhoeve bij Breskens: ‘We hadden een mooie marktpositie, met de hoogste classificaties ANWB en ADAC.’ Momenteel is hij adviseur bij Molecaten, een recreatieonderneming. Als voorzitter van de Recron ZeeuwsVlaanderen heeft hij samen met natuurbeschermingsvereniging ‘t Duumpje gewerkt aan ‘Kust in Kleuren.’ ‘Wijlen Thijs Kramer, oud-gedeputeerde en ZMf-medewerker, heeft me geprikkeld na te denken over de toekomst van het kustgebied van ZeeuwsVlaanderen. In ‘Kust in Kleuren’ lag de basis voor een toekomstvisie. Het uitgangspunt is: wil je kwaliteitsrecreatie houden, dan is er aandacht voor de kwaliteit van de omgeving nodig.’

Verbinden Arno Boomert is de geestelijk vader van het plan ‘Waterdunen’. Hij zegt: ‘Je moet alle actoren aan elkaar verbinden: de recreatie met zijn bedrijven, de natuur in de Ecologische Hoofdstructuur, het waterschap met zijn dijken, de Provincie met zijn natuurcompensatie, de gemeente met zijn economische impuls; het is een prachtig project.’

Waterdunen Arno Boomert is ervan overtuigd dat Waterdunen doorgaat. De tegenstanders van ‘Waterdunen Nee’ zeggen: ‘Je vernietigt ons mooie landschap.’ Ik zeg dan: ‘Nee, we veránderen het landschap. Er zijn nieuwe economische inzichten. Het is alleen jammer dat het verzet soms zo persoonlijk gespeeld wordt.’ Hij vindt Waterdunen als project een voorbeeld van hoe je meerwaarde voor natuur, verblijfsrecreatie en samenleving kunt creëren. ‘Door alles op elkaar af te stemmen, zijn afrasteringen overbodig. Je loopt toch ook niet zomaar een veld vol graan op?’

Leeuwen Hij ziet nog een veel groter gebied om dit concept toe te passen. ‘Zeeuws-Vlaanderen kent zoveel pareltjes die je met elkaar

8

wantij juli 2011

kunt verbinden. Misschien kun je over een jaar of tien wel overnachten op de Hooge Platen, tussen de zeehonden. Dat kan nu toch ook al bij de drinkplaatsen van leeuwen in Afrika? Natuur waar je niet in kan, is voor ons niet geschikt. Het mooie landschap mag niet achter prikkeldraad liggen. De recreant van vandaag eist een stevig product, met luxe. Dat moet alle vier jaargetijden aantrekkelijk zijn. Als je mensen dingen mee laat maken, als je iets beleefd hebt, gaan ze het anders waarderen.’

Elkaar nodig ‘Molecaten doet dit wereldwijd, in samenwerking met het Wereld Natuur Fonds. Wij proberen economie in de natuurreservaten te krijgen. Dat zal bestaande economieën versterken. De toerist wil iets beleven, dus moet je ‘t goed uitleggen. Anders krijg je verzet. Dat is natuurlijk ook een beetje de schuld van de natuurbeschermers zelf. Ze worden nu afgerekend op hun hautaine houding. De natuurbeschermer was een negatieveling geworden. ‘Kust in Kleuren’ toonde aan dat we samen kunnen werken. En wij, de ondernemers, zijn misschien ook wel eens te ver doorgedraafd. Uitgangspunt is dat je elkaar nodig hebt.’

Waterdunen: de stand van zaken West Zeeuws-Vlaanderen wordt geconfronteerd met problemen. De leefbaarheid van het gebied neemt af door onder andere vergrijzing, het wegvallen van de veerdienst Vlissingen - Breskens en een afnemende werkgelegenheid in de landbouw, visserij en het bankwezen. Kansen worden vooral gezien in het stimuleren van de economie en de verbetering van de omgevingskwaliteiten zoals natuur, landschap, cultuurhistorie en de leef- en recreatieomgeving.

Doelstelling Het project Waterdunen wil deze kansen verzilveren. Realisatie van Waterdunen betekent een forse investering in het gebied, die leidt tot structurele economische baten voor een regio die dat hard nodig heeft. Met Waterdunen wordt bovendien op aansprekende wijze vorm gegeven aan de dubbeldoelstelling van het project Zwakke Schakels: kustversterking én verhoging van de ruimtelijke kwaliteit. Recent is gebleken, dat Waterdunen kan bijdragen aan nog een (landelijke) doelstelling, namelijk die van het natuurherstel in de Westerschelde.

Onteigening Het was oorspronkelijk de bedoeling om de noodzakelijke gronden via vrijwillige medewerking van de eigenaren te verwerven. Dit bleek niet in voldoende mate te werken. Daarom heeft de Provincie Zeeland eind december besloten om onteigening mogelijk te maken. Daarvoor is een verzoek bij de Kroon gedaan. Het is nu vrijwel zeker dat het project doorgaat. bron: Provincie Zeeland

De ZMf en de relatie ondernemers en natuur In het nieuwe beleidsplan van het ZMf is ‘Transitie via Milieu en Economie’ één van de twee centrale thema ‘s. Daarvoor wilt de ZMf allerlei samenwerkingsvormen aangaan met bedrijven en overheid, waarbij ecologische duurzaamheid het perspectief is. bron: www.zmf.nl

Voor meer informatie: www.molecaten.nl www.waterdunen.nl Rob Kregting is lid van de Wantijredactie.

wantij juli 2011

9

zeeland verbeeld

Niet teveel grijs

Rob Kregting

Zijn naam prijkt pontificaal op het zwarte grachtenpand in Middelburg: ‘Ruden Riemens, fotografie’. Ruden (1963) volgde de School voor de Fotografie in Den Haag: ‘De entourage was inspirerend maar het meeste heb ik toch in de praktijk geleerd.’ Ook werkte hij in Amsterdam. Daarna keerde hij terug naar Middelburg, om eerst een tijd in een band te spelen. Uiteindelijk werd hij professioneel fotograaf.

‘Fotograferen is het liefste wat ik doe. Als je ‘s avonds thuiskomt heb je iets gemaakt dat er ‘s ochtend nog niet was’. Voor hem is er geen verschil tussen het ‘vrije werk’ en de opdrachten. ‘Ik werk veel voor mezelf, wat veelal dan weer toepasbaar is in opdrachten. Naar andere fotografen kijk ik steeds minder. Dat belemmert mij in de dingen die ik wil maken.’

Klik Hij neemt diverse opdrachten aan. ‘Maar ik wil wel een klik hebben met het werk en de mensen die het vragen. Of ik kunst maak? Dat woord is voor mij te beladen. Ik leef als een kunstenaar, ik wil van mijn

10

wantij juli 2011

hart geen moordkuil maken. Met mensen communiceren over mijn werk is in principe oninteressant, want ik doe alles op gevoel, de kijker moet er zelf mee aan de slag. Ik word met de jaren steeds bescheidener in mijn werk, eigenlijk in alles. Het landschap dat je ziet, was voor mij blijkbaar de moeite waard om te fotograferen. Ik heb iets herkend van wat waarschijnlijk als een latent beeld in mijn hoofd is opgeslagen dat constant aanwezig is. De omstandigheden, het licht waren zo, dat de foto daar blijkbaar bij paste.’

digitale camera. ‘Het principe blijft hetzelfde, het gaat nog steeds om de chemie bij het afdrukken.’ ‘Of ik een Zeeuwse fotograaf ben? Ik zou ‘t niet weten. Ik reis op de vierkante meter. Maar ik fotografeer wel heel graag in Zeeland. Momenteel kom ik vooral vaak in Zeeuws-Vlaanderen. Maar ik fotografeer ook elders en ben veel onderweg. Ik heb een soort referentielandschap. Mooi licht, zware luchten, veel wind. Ik hou van de stilte, alleen met de vogeltjes. Maar ook van Parijs.’

Digitaal

De onvermijdelijke vraag: de invloed van vader Wim Riemens? ‘Die is zeker aanwezig, maar dat heeft niets met nadoen te maken.

Hij werkte tot voor kort alleen analoog. Pas sinds een jaar of twee gebruikt hij ook een

Vader

Dat gaat niet. We hebben samen het nodige beleefd, waren elkaars beste vrienden. We léken op elkaar, we hadden overeenkomsten in gevoel: zware luchten, nacht en ontij. We benutten het hele spectrum, van diep zwart tot hoog wit. Niet teveel grijs.’

Prijs

Ruden Riemens won in 2004 een door de Unesco geïnitieerde prijs, de Humanity Photo Award, met portretten van boerinnen uit Borsele. Fotografen uit 48 landen stuurden daarvoor duizenden foto’s in. Rob Kregting is lid van de Wantijredactie

wantij juli 2011

11

Kiekendiefpad

In het graszaad van boer Janse broedt een bruine kiekendief. Heel toepasselijk, want het gelijknamige wandelpad loopt over zijn erf en akkers. Het Kiekendiefpad is ruim 75 km wandelroute over boerenland, binnendijken en stille weggetjes, vanaf De Piet tot het Goese Sas, rond de dorpen Oud-Sabbinge, Wolphaartsdijk en Wilhelminadorp, door het krekengebied van de Ooster- en Westerschenge, met een uitloop naar het historische centrum van Goes. Meer dan een derde van het netwerk is nieuw en speciaal voor de wandelaar opengesteld. Bij het ontwikkelen van de route is in het bijzonder gelet op de beleving van het landschap, de cultuurhistorie en de natuur. Het Kiekendiefpad is als eerste in Zeeland bewegwijzerd volgens een knooppuntensysteem.

Landschapscamping aan het Veerse Meer

12

wantij juli 2011

Jonge boer zoekt inkomen (en natuur) Willem de Weert

Het bedrijf van maatschap Janse ligt op een bijzondere plaats: buitendijks op de voormalige schorren en slikken langs het Veerse Meer in Wolphaartsdijk. De grond is vruchtbaar en nodigt uit tot akkerbouw, maar is ook een ideale locatie voor kampeerders en watersporters met het meer aan de overkant van de weg. En wat te denken van de natuur? De zeekraal groeit spontaan langs de slootkant, de kiekendief nestelt in het graszaad. Akkerbouw Boer Maarten Janse is met 29 jaar een jonge ondernemer die nieuwe wegen zoekt. Hij combineert het akkerbouwbedrijf met recreatie, natuur en de teelt van zilte zeegroenten. Zo worden alle kansen die de locatie biedt, benut. Het bedrijf ontstond toen in de jaren zestig het Veerse Meer werd afgedamd en de schorren ingepolderd. Sindsdien worden op 63 hectare drooggelegde grond aardappelen, suikerbieten, tarwe en graszaad verbouwd. Traditionele gewassen die nog steeds de basis van het bedrijf zijn. Maar de hedendaagse marges zijn smal. Goede en slechte jaren wisselen elkaar af.

Camping Als je van je huis uit op het water kijkt en de bootjes voorbij ziet varen, is het idee snel geboren. Van de opslag van surfplanken en het stallen van bootjes kwam allengs de vraag naar overnachtingsmogelijkheid. De eerste caravan kwam op het erf. Het duurde weliswaar vier jaar voordat de vergunning voor vijftien staanplaatsen rond de boerenschuur afkwam, maar in 1987 was de minicamping een feit. Dat was destijds een nieuw fenomeen dat daarvoor eigenlijk alleen op Walcheren voorkwam. Toen zoon Maarten het bedrijf overnam, ging hij op zoek naar nieuwe wegen: ‘Als ik toch voor de kampeerders thuis moet blijven, kan ik het ook wel groter aanpakken. Daar kwam nog bij dat ik in een drukriolering moest investeren en naar rendement zocht.’

Landschapscamping Het plan ‘Rondom het Veerse Meer’ bood de ondernemer ruimte. De gemeente Goes

ging akkoord met een ‘landschapscamping’. Hij mocht de camping uitbreiden van vijftien naar zestig plaatsen mits hij de staanplaatsen inpaste in het landschap en bij wijze van compensatie een natuurgebied aanlegde. Geen bos, maar een overgang naar het moerasgebied op de grens van zijn akkers. In overleg met een landschapsarchitect plantte Maarten inheemse struiken rond de (ruime) kampeerplaatsen, groef sloten met natuurvriendelijke oevers, schiep met de vrijgekomen grond hoogteverschillen en legde een drinkpoel aan. Hij laat de natuur zoveel mogelijk haar gang gaan, maait enkel paden, spuit alleen distels. Op drie hectare campinggrond staan maar vijf lantaarnpalen zodat de nacht de nacht blijft. Zonnepanelen op het toiletgebouw en hergebruik van grijs water is nog een wens. Aan animatie en een campingkantine doet hij niet. De opbrengst van de kippeneieren is voor het goede doel: Brooke Hospital for Animals (gratis veterinaire verzorging voor werkdieren in ontwikkelingslanden). Zijn belangstelling voor heemkunde uit zich in de naamgeving van het bedrijf: ‘Heerlijkheid Wolphaartsdijk’. Nog een aardigheidje: de plattegrond van de camping heeft de vorm van het vroegere eiland Wolphaartsdijk dat tussen Veerse Gat en Schenge lag (zie foto).

Zeegroenten Het kwelwater is zo brak dat langs de natuurvriendelijke oevers van de sloten spontaan zeekraal groeit. Ook daar zag Maarten een kans. In 2006 zette hij samen met zijn broer een nieuwe stap. Hij begon met het binnendijks telen van zeekraal en lamsoor (zeeaster). Voor de agrarische wereld is dit

zeer innovatief (in 2006 won Maarten de tweede prijs bij een verkiezing tot meest innovatieve jonge boer van Europa). Normaal groeien deze zeegroenten op de schorren. In Wolphaartsdijk worden ze nu op het land geteeld. Ze krijgen de karakteristieke zilte smaak door het kwelwater uit de bodem én door de inlaat van water uit het Veerse Meer, aan de overkant van de weg. De verkoop is aan huis, in de boerderijwinkel. ‘Maar’, zegt Maarten, ‘we verkeren nog in de pioniersfase. De opbrengst is commercieel niet interessant. We moeten heel veel uitvinden. Over de verbouw van suikerbieten bijvoorbeeld is zoveel kennis dat je bij wijze van spreken de datum en de opbrengst van de oogst kunt voorspellen. Wij moeten met vallen en opstaan leren hoe we de zeekraal en lamsoor groot krijgen. Ik zie de teelt meer als een uitdaging om mettertijd een mooi streekproduct op de markt te zetten.’ De overstap naar biologische landbouw is voor boer Janse een brug te ver. ‘Dat vergt een totaal andere manier van werken, is veel arbeidsintensiever en kent heel andere afzetkanalen. Ik zoek het in de combinatie landbouw, recreatie en het innoveren van streekproducten.’ Voor meer informatie: www.heerlijkheidwolphaartsdijk.nl www.routebureauzeeland.nl/kiekendiefpad.lp Willem de Weert is eindredacteur van Wantij.

wantij juli 2011

13

Duisternis als recreatief product Rob Kregting

Bij de zonovergoten entree van de Strandcamping Groede waan je je eerder in Spanje dan in ZeeuwsVlaanderen. Leo van Damme, samen met zijn jongere broer Jos zo’n twintig jaar eigenaar van deze camping, vertelt dat dit een bewuste keuze is geweest. ‘De kleuren, het houtwerk, de rotsen, de schelpengrond: wij verhuren gras, maar verkopen beleving.’ Zijn ouders hadden op deze plaats een boerderij. ‘De plek was niet geschikt voor landbouw: zandgrond, die vaak onderliep. Er was grasland, waar de koeien liepen, en hooiland.’ Zo’n vijftig jaar geleden begonnen mensen met de komst van de vrije zaterdag, en de opkomst van ‘het autootje’, te vragen of ze in de zomer hun tentje bij de schuur mochten zetten, of in die schuur konden overnachten. Zo ontstond eigenlijk vanzelf een camping. ‘In het begin volgde de groei van de camping de vraag, later zijn we de groei meer gaan sturen. Zo hebben we er bij de laatste uitbreidingen een specialist bijgehaald: een landschapsarchitect van de Grontmij. We wilden ons onderscheiden van anderen door de omgeving bij de camping te betrekken, en andersom. We hebben geïnvesteerd in integratie in het landschap.’

Verlichting Bij de plannen voor de laatste uitbreiding, twee jaar geleden, was er iemand uit de omgeving die de broers Van Damme wees op het belang van ‘strooilichtarme verlichting’. Teveel verlichting ‘s nachts in een natuurlijke omgeving kan de biologische klok en kalender van dieren ontregelen. Dat kan leiden tot uitputting en vermindering van levenskansen. Leo wordt nog enthousiaster dan hij al was als hij hierover vertelt.

14

wantij juli 2011

‘We hebben ons uitgebreid georiënteerd op allerlei soorten verlichting. Mijn ideaal was eigenlijk dat, als je ‘s nachts op de duintop staat, je de camping niet kan zien. Via de ZMf hebben we bij de Provincie met twee subsidieregelingen steun gekregen voor het idee van strooilichtarme verlichting. De gehele uitbreiding is ervan voorzien. De kampeerders zijn er best positief over, met name over de mooiere lichtpalen. En het spaart energie. Voor het oudere gedeelte van de camping is het momenteel nog niet haalbaar om het ‘lichtarmer’ te maken. De pot bij de Provincie is leeg.’ Van Damme heeft allerlei ideeën over verlichting, die hij de komende tijd wil uitwerken. ‘Als je nou eens elke lamp apart vanuit de receptie kan regelen, bijvoorbeeld de spanning ervan halveren of aan- en uitzetten. Van deze technieken bestaan er nog geen voorbeelden die in de buitenlucht werken. En we zouden dan meteen kunnen testen hoe dat materiaal zich houdt in zoute lucht.’ Ook heeft hij een idee voor een soort ‘lichtthermostaat’ die de verlichting aanpast aan het natuurlijke licht. ‘Want bij het licht van de volle maan kan iedereen prima uit de voeten. Dit zouden projecten kunnen worden waar ook andere recreatiebedrijven van profiteren.’

Duisternis als recreatief product

Ook camping de Zonnehoeve uit Zonnemaire heeft gekozen voor minimale verlichting en organiseert bovendien met  de Sterrenwacht regelmatig  activiteiten op de camping als sterren kijken en fotograferen van het donker. Op de camping is zelfs een vaste sterrenkijker voor de gasten! Volgens Anja van der Bijl is het een groot succes, het trekt niet alleen campinggasten, maar ook andere mensen komen regelmatig genieten van de sterrenhemel. Dit stukje Zeeland is nog echt donker.

Deelnameverklaring

Om het belang van duisternis te onderstrepen, ondertekenen beide recreatiebedrijven een ZMf-deelnameverklaring  voor behoud van duisternis en beperking van lichthinder. De ZMf hoopt dat in de toekomst meer recreatiebedrijven het goede voorbeeld volgen. Op initiatief van de Recron is er binnenkort een excursie voor recreatiebedrijven naar Strandcamping Groede.

Voor meer informatie: www.strandcampinggroede.nl Rob Kregting is lid van de Wantijredactie

Vakantie met keurmerk

Gerda Spaander

Als je ook op vakantie rekening wilt houden met natuur en milieu is het handig om bij de keuze van hotel, camping of andere accommodatie te weten of ze er daar ook zo over denken. Als dat zo is, hebben ze waarschijnlijk de Green Key. Wat het eko-keurmerk is voor biologisch geteeld voedsel, is de Green Key voor duurzaam vakantie-onderdak. Goud, zilver of brons Eerder werkte de recreatiesector met de Milieubarometer. Deze is nu opgevolgd door het internationale keurmerk de Green Key. Bedrijven met een Green Key gaan bewust om met het milieu en de natuur, maar dat betekent niet dat de douche er koud is. Het betekent wel dat de benodigde energie misschien wordt opgewekt door zon of wind. Voor het behalen van deze groene sleutel moeten bedrijven maatregelen nemen om water en energie te besparen, en moeten ze ook aan afvalscheiding doen. Naast de verplichte maatregelen is er een aantal keuzemaatregelen. Hoe meer van deze vrijwillige maatregelen er zijn getroffen, hoe hoger het niveau van de Green Key: brons, zilver of goud.

Marinus In Zeeland zijn het vooral campings en mi-

nicampings die dit keurmerk voeren. Daarnaast zijn er twee hotels, een groepsaccommodatie en een bedrijf dat chartervaarten verzorgt. Het laatste bedrijf maakt vaartochten op de Oosterschelde en de andere Zeeuwse wateren met het zeilschip de Marinus, op zich al een energiezuinige manier van reizen. Eigenaar Johan Nieuwenhout is, met de rest van de bemanning, trots op zijn gouden Green Key. ‘Het past goed bij de Marinus. Wij leven op het water, zijn altijd bezig met weer en wind, en zijn daardoor heel bewust met het milieu bezig.’ Nieuwenhout is gastheer en gids van het Nationaal Park Oosterschelde en kan zijn gasten niet alleen alles vertellen over de natuur rond zijn schip (‘tot aan de vloedlijn’), maar ook over alle ontwikkelingen van de Zeeuwse wateren. Van mossel- en oestercultuur en de kweek van tarbot, tot de plannen van Rijkswaterstaat. En vooral over het belang van schoon water.

Korting zonder auto De (mini)campings hebben elk hun eigen milieuvriendelijke extra’s. Minicamping Carpe Diem in Serooskerke geeft een korting van tien procent aan mensen die niet met de auto komen. Ze kunnen worden opgehaald van het station. Bij minicamping Boogaard in Zoutelande worden er cultuuren natuurexcursies gehouden. Camping Ons Buiten in Oostkapelle let op het energieverbruik van het zwembad door hergebruik van ventilatiewarmte en het gebruik van een afdekdeken. Allemaal hebben ze aandacht voor de natuur in en om de camping en proberen ze hun gasten mee te krijgen in duurzaam gedrag. Voor meer informatie: www.greenkey.nl www.green-key.org

Het energieverbruik van het zwembad van camping Ons Buiten wordt binnen de perken gehouden door een klimaatinstallatie met warmtepomptechniek, een afdekdeken en hergebruik van ventilatiewarmte.

Gerda Spaander is lid van de Wantijredactie

wantij juli 2011

15

plantaardig Big Five nr. 1: Wollige Distel

De Zeeuwse planten ‘big five’ Justus van den Berg

Ik was aangenaam getroffen door het initiatief van de Nederlandse ‘big five’. Als je op safari gaat in Afrika wil je het liefste alle grote wilde dieren van dichtbij zien. De vijf grootste worden de ‘big five’ genoemd: leeuw, luipaard, olifant, buffel en nijlpaard. Natuurlijk komen deze dieren in Nederland niet in het wild voor. De Nederlandse ‘big five’ met de grootste wilde landdieren van Nederland zijn: edelhert, wild zwijn, ree, das en vos. Deze heb ik de afgelopen jaren allen gescoord. Er moet meer zijn, ook in Zeeland. Toppers ‘Ik moest meteen denken aan de soortenjagers die niet kunnen rusten totdat ze de floristische toppers van Zeeland hadden gescoord. Eigenlijk kun je per eiland een top vijf maken van bijzonder soorten die je alleen daar tegen komt. Dat resulteert dan in een Zeeuwse flora top vijf. Mijn Zeeuwse top vijf bestaat uit: ruige anjer, wollige distel, gele hoornpapaver, zeekool en spiraalruppia. Het is kiezen want ook zeegerst, zeevenkel, bokkenorchis, groenknolorchis, de kleine klavertjes en diverse meldes, en wat dacht je van gesteelde zoutmelde, staan hoog op mijn lijst. Verder is Zeeland ook het verspreidingsgebied van graslathyrus en aardaker, dus die mag je ook niet missen.’

Recreatie ‘Ik merk dat het imago van strand en duin bij diverse recreatieondernemers een belangrijk item is. Camping Groede en Camping de

Julianahoeve hebben hun inrichting afgestemd op een duinsfeer. De identiteit wordt vormgegeven door strandpalen, helm, zand, schelpenpaden, rietschermen en nog meer van dat soort spul. Identiteit en profilering is belangrijk. Dus ben ik ook op zoek naar ‘big five’ restaurants in Zeeland, die naast een bolus en babbelaar bijvoorbeeld ook een heerlijke salade presenteren van zeekool, zeevenkel en strandbiet. Daarnaast natuurlijk een salade van lamsoor en zeekraal, eventueel aangevuld met wat wier. Dat zijn dus vijf lokale toppers. Ik zal eens overleggen met Sergio van Oud Sluis, want hij gebruikt ze allemaal. Kunnen we daar naar op jacht. Jagers zijn we allemaal, al is de Zeeuwse flora voor de meeste mensen nog een onbekende prooi.’ Justus van den Berg is FLORON coördinator voor Zeeland en coördinator van de plantenwerkgroep KNNV Bevelanden. Big Five nr. 5: Zeekool

16

wantij juli 2011

Big Five nr. 2: Ruige Anjer

Big Five nr. 3: Gele Hoornpapaver

Big Five nr. 4: Spiraalrupia

de voorloper

Het mysterie doorbroken

Peter Maas

Vanuit de lucht ziet het er al prachtig uit. Een bloemvormige waterplas met vijf kronkelende aders tussen de bomen door: eendenkooi de Slikkebosch bij Oostkapelle. Vandaag mag ik mee met boswachter Karel Leeftink. Het is fris vanmorgen, ik heb geen pet bij me en de tuinfluiter brabbelt. Maar liefst drie hekken met zware hangsloten moet je passeren wil je uiteindelijk tot aan het kooikerhuisje geraken. Dit is nu eens een voorbeeld van een natuurgebied dat niét opengesteld is. En laten we eerlijk zijn: ook dat fascineert. Net als de Maire bij Oosterland of het Groot Eiland bij Hulst. Je mag er niet in en alleen daardoor al krijgen dergelijke gebieden iets mysterieus.

Spartelbalk In 1889 werd de vergunning afgegeven om in dit laaggelegen gedeelte van het duin een eendenkooi op te richten. Of er ooit veel gevangen is, weten we eigenlijk niet. De officiële papieren daarvan werden nooit gevonden. Tegenwoordig wordt het gebied beheerd door Staatsbosbeheer en dan vooral door zes vrijwilligers, die er menig uurtje aan besteden. De vangpijpen zijn opgeknapt, er zijn nieuwe rietschermen

geplaatst en er staat een spartelbak als luguber detail. ‘Nadat de eenden de nek was omgedraaid, wilden ze toch nog wel eens als een kip zonder kop tekeer gaan. Vandaar die speciale bak’, licht Karel toe. De vrijwilligers verzorgen ook regelmatig excursies. En dan voel je je bevoorrecht dat je hier mag rondlopen. Wie nog nooit in een oerwoud is geweest, kan hier het gevoel hebben er middenin te zitten. Rondom de kooi bevindt zich een vochtig bos met greppels en moerassen. Lianen van kamperfoelie reiken tot hoog in de bomen. Er bloeit valeriaan, biezenknoppen, vingerhoedskruid en manshoge koningsvarens. Muggen zoemen, teken liggen op de loer. Meest opvallend in het voorjaar is de kolonie van veertig tot vijftig paar aalscholvers die hier broeden. Het maakt dat je hier een mix van geuren beleeft: stinkende gouwe,

stinkende ballote en valse salie voegen er het hunne aan toe.

Excursies in de eendenkooi: woensdagavond 13 juli, 27 juli, 10 augustus, 24 augustus.

Aanmelden via: tel. 0118-582940 of 06-10943647

Kosten bedragen: € 2,- voor volwassenen € 1,- voor kinderen. Voor meer informatie: www.vvvzeeland.nl/natuurinzeeland www.zmf.nl/agenda Peter Maas is lid van de Wantijredactie

wantij juli 2011

17

Week van de Smaak

Proef de regio!

Melissa Ernst

Van 1 tot en met 9 oktober 2011 viert Nederland voor de vijfde keer de Week van de Smaak. De Week van de Smaak is een nationaal evenement met honderden grote en kleine lokale activiteiten waarin ‘smaak’ centraal staat. Ambachtelijke streekproducten, seizoensproducten en biologische voeding spelen de hoofdrol. In Zeeland wordt de Week van de Smaak voor de derde keer georganiseerd door de ZMf.

ZMf en smaak Met de Week van de Smaak wil de ZMf aandacht vragen voor smaakvolle ambachtelijke producten uit de regio, die een duurzaam en energievriendelijk alternatief vormen voor de voeding die heel de wereld over wordt gesleept.

Activiteiten Heb je zin in een proeverij of kookworkshop met eerlijke, pure en streekeigen producten? Dan ben je van 1 t/m 9 oktober, tijdens de Week van de Smaak, van harte welkom. In 2010 kookten topkoks op de biologische boerderij Hof ’t Welgelegen bij Middelburg. In het Fruitteeltmuseum in Kapelle kon de smaak van oude fruitrassen geproefd worden. In Waarde was er een bieravond en in Vrouwenpolder en Wissenkerke waren er wijnproeverijen. Vier zorginstellingen

18

wantij juli 2011

serveerden de cliënten een speciale streeklunch. Ook weten wat er in 2011 in je buurt wordt georganiseerd? Kijk op www.weekvandesmaak.nl

Zelf organiseren? Misschien wil je zelf wel een smaakactiviteit organiseren tijdens de Week van de Smaak. Je kunt een activiteit (groot of klein) aanmelden via www.weekvandesmaak.nl. Op deze site kun je ook lezen welke voorwaarden aan deelname aan de Week van de Smaak verbonden zijn en tips vinden over leuke en succesvolle activiteiten. Om je activiteit te promoten, word je vermeld op de landelijke site van de ‘Week van de Smaak’.

Smaakklassen De Week van de Smaak maakt onderdeel uit van een driejarig project ‘smaakklassen’

van het IVN consulentschap Zeeland en de ZMf. We willen het Zeeuwse publiek kennis laten maken met producten uit de streek, we benaderen jongeren van de middelbare school met ‘smaaklessen’ en het koken met ‘vergeten’ groenten. Wel eens pastinaakfrietjes geproefd met mierikswortelmayonaise? Middelbare scholen die interesse hebben, kunnen zich aanmelden bij het IVN via: [email protected]. Voor informatie: www.weekvandesmaak.nl

Melissa Ernst is regiocoördinator Week van de Smaak in Zeeland, [email protected]

Verkorte balans en staat van baten per 31 december 2010 Verkorte balans per 31 december 2010

Verkorte staat van baten en lasten over 2010

31 december 2010

ACTIVA

€ 

€

31 december 2009

€

€

FONDSENWERVING Baten uit eigen fondsenwerving

Materiële vaste activa

   Kantoorinventaris  

11.493

7.360

   Contributies    Giften

40.857 325.933

38.007 302.480

€

28.635 2.065 30.700

Aandeel in acties van derden (DPM) Overige baten

565.033 144.720 23.773

761.565 0 8.500

449.432 336.135 51.218

Totaal beschikbaar doelstelling

765.950

798.066

867.486

433.879

307.807

305.633

214.854

247.046

402.024

   Uitvoeringskosten projecten

130.709

214.568

189.948

Totaal besteed aan doelstellingen

779.442

769.421

897.605

4.953

6.153

4.334

0

0

0

784.395 -18.445 765.950

775.574 22.492 798.066

901.940 -34.454 867.486

BESTEDINGEN

366.790

340.487

352.241

427.348

Gezonde leefomgeving

    Uitvoeringskosten projecten

   Uitvoeringskosten projecten Duurzaam omgaan met water

Totaal activa

2009

€

28.000 0 28.000

Duurzaam landelijk gebied

Liquide middelen

begroting 2010

€

31.624 800 32.424

Subsidies overheden en anderen

Vorderingen Debiteuren Overige vorderingen en overlopende activa

2010

730.524

775.195  

Werving baten Beheer en administratiekosten *)

PASSIVA

Totaal besteed aan doelstelling Overschot (+) / tekort (-)

Eigen vermogen

Reserves    Continuïteitsreserve    Bestemmingsreserves

234.130 50.267

235.066 67.776 284.397

302.842

30.000

30.000

    Voorziening

    Overige voorzieningen

Overschot / tekort is toegevoegd (+) / onttrokken (-) aan - Continuïteitsreserve - Bestemmingsreserve "Ontwikkeling website" - Bestemmingsreserve "Scholingsfonds" - Bestemmingsreserve "Promotiecampagne" - Bestemmingsreserve "Inhuur externe expertise" - Bestemmingsreserve "giften jubileum" - Bestemmingsreserve "Jubileum" - Reserve activa bedrijfsvoering

‐936 0 ‐6.845 ‐12.732 0 ‐2.065 0 4.133 -18.445

Kortlopende schulden (ten hoogste 1 jaar)

   Crediteuren    Onderhanden projecten    Belastingen en premies sociale verzekeringen    Overige schulden en overlopende passiva

*)

40.234 315.141 25.684 35.069

37.232 319.789 24.737 60.595 416.127

442.353

1.944 -1.237 -4.762 -15.953 -9.740 2.065 -10.000 3.228 -34.455

De provinciale milieufederaties hanteren voor het inzichtelijk maken van de kosten een uniforme systematiek die  gebaseerd is op de aanbeveling Toepassing van Richtlijn 650 voor Kosten Beheer en Administratie van de Vereniging  Fondsenwervende Instellingen (VFI). De kosten voor beheer en administratie worden inzichtelijk gemaakt in de bijlage  Toelichting Lastenverdeling, maar worden in de staat van baten en lasten volledig toegerekend aan de doelstellingen.

In 2010 is 86% van alle toekenningen in Stichting De Natuur en Milieufederaties afkomstig van de Nationale Postcode Loterij.

Totaal  passiva

730.524

775.195

U een kans… Zij een kans Met steun van de Nationale Postcode Loterij zetten De Natuur- en Milieufederaties zich in de 12 provincies in voor natuur, milieu en landschap. Zo proberen de Milieufederaties verdroging van natuurgebieden tegen te gaan. Hierdoor kunnen ook zeldzame dieren, waaronder dagvlinders als de Zilveren Maan, blijven bestaan.

Meedoen is eenvoudig,

Foto: Lars Soerink/FN

bel 0900 300 1500 (20cpm) of meld u aan via www.postcodeloterij.nl. Voor € 10,50 per lot speelt u al mee. Alvast hartelijk dank voor uw deelname.

de voetafdruk

Riet Beukert

Uit en thuis altijd op de fiets Gerda Spaander

Deze keer geen gewone voetafdruk, maar een vakantievoetafdruk. Van Riet Beukert, wiens leven voor een groot deel om de fiets draait. Ze gaat natuurlijk ook met de fiets op vakantie. Fietsles

Afwisseling

Riet Beukert is jarenlang actief geweest in de Zeeuwse afdeling van de Fietsersbond. In het afdelingsblad De Zeeuwse Deurtrapper staan nog steeds kritische artikelen van haar hand en soms schrijft ze een ingezonden brief naar de PZC als ze een misstand op vervoersgebied signaleert. De laatste jaren besteedt ze veel tijd aan fietslessen voor buitenlandse vrouwen.

‘Deze zomer ga ik alleen op stap. Mijn man krijg ik al jaren niet meer mee. Soms ga ik met anderen, soms alleen. Het voordeel daarvan is dat ik helemaal zelf kan doen wat ik wil, dat ik in mijn eentje meer contacten maak en dat het me sterker maakt: ik kan beter omgaan met tegenslagen. Op mijn vakantie zoek ik afwisseling. Ik fiets graag door verschillende landschappen en wissel natuur graag af met cultuur. Ik kampeer, en af en toe ga ik lekker uit eten. Deze keer ga ik vanuit Middelburg naar Noord-Frankrijk en via Luxemburg en de Eifel via Limburg weer naar huis. Dat is ongeveer 1200 km. Dus ik houd mijn conditie goed op peil.’ Overigens is Riet afgelopen jaar naar Zuid-Afrika geweest. Op bezoek bij haar dochter. Over afwisseling gesproken.

Een vakantiedag van 50 m2 Bij de vakantievoetafdruk wordt de score berekend op grond van het vervoer, het onderdak, de activiteiten en het eten. Op de website www.vakantievoetafdruk.nl lezen we dat het jaarlijks beschikbare ‘eerlijk-aarde-aandeel’ voor vakantie 1600 m2 bedraagt. Bij een gemiddelde vakantieduur van achttien dagen levert dat voor een bijbehorende dag een kleine 90 m2 op. Een gemiddelde Nederlander zit daar met 250 m2 flink boven, maar Riet doet het met haar 50 m2 (de score van haar geplande zomervakantie 2011) heel anders. Hoe ziet die vakantie eruit?

20

wantij juli 2011

Fietsles In Riet’s garage staat geen auto, er staan wel vijf fietsen. Een vakantiefiets, ligfiets, vouwfiets, stationsfiets en een lesfiets. Lesfiets? ‘Ja, voor de fietsles aan vluchteling- en migrantenvrouwen, die ik samen met de Stichting Welzijn Middelburg heb opgezet.

Ook een soort inburgering, dat fietsen. Inmiddels heb ik al vrouwen van 22 nationaliteiten leren fietsen. Sommigen komen omdat ze het zelf graag willen, anderen worden gestuurd. Sommigen zijn laag opgeleid, anderen zijn universitair geschoold. De een vindt het echt leuk, de ander doet het bij gebrek aan beter. Dat is in hun ogen een auto. Dan voel ik me geroepen te laten zien dat fietsen leuk en goed is, en niet iets voor verliezers’.

‘Ik zie dat er vrouwen zijn die door te leren fietsen gaandeweg meer zelfvertrouwen krijgen. Dat doet me veel plezier. Die fietsles leidt natuurlijk ook tot taalles, praktische steun (als er iets kapot is) en een luisterend oor bij andere problemen. Ik krijg er ook wat voor terug, bijvoorbeeld de gastvrijheid van de Afghanen, met warme maaltijd en al.’ Gerda Spaander is lid van de Wantijredactie.