Prachtige targets, een tevreden directie en gelukkige teamleden. Je streeft authentiek leiderschap na. Voor je team wil je een inspiratiebron zijn, de motivator, degene die de richting en het tempo aangeeft. Je bent dus de hele dag in gesprek. Wat je misschien nog niet wist, is dat wie jij bent en hoe jij je voelt, doorklinkt in je stem. Sterker nog: jouw stem is één van de belangrijkste instrumenten in je leiderschap.
JOUW STEM IN LEIDERSCHAP
Je bent leidinggevende en wilt altijd de hoogste doelen bereiken.
In Jouw stem in leiderschap volgen we Guido, een manager.
JOUW
Vroeger was hij een harde manager, maar doordat hij werkt aan zijn stemgebruik, komt hij steeds dichter bij zijn gevoel en wordt hij steeds meer de manager die bij zijn persoonlijkheid past. Dit is soms best lastig, zeker omdat hij net een reorganisatie leidt. Hij twijfelt: word ik niet een te softe manager nu ik mijzelf meer door laat klinken in mijn
STEM IN
stem? Het tegendeel blijkt! Aan het eind van ieder hoofdstuk staan adviezen voor het gebruik
LEIDER SCHAP
van je stem (stemtips) en reflectievragen en -opdrachten waarmee je jouw stem kunt trainen en kunt werken aan jouw authentiek leiderschap. Op de bijbehorende Facebookpagina zijn alle
© Ulrike de Haas
oefeningen te zien op video.
www.kkida.com
Voor authentiek leiderschap met een eigen stem
KARIN MICHAËLA KOLIJN
isbn 978 90 823727 0 0
Over de auteur: Drs. Karin Michaëla Kolijn is zangeres en stemcoach. Ze werkte als teamleider, docent, bedrijfsjournalist en communicatieadviseur bij diverse bedrijven. Karin: ‘Leidinggevenden bepalen in grote mate het leven van hun teamleden, ook buiten het werk. Authentiek leiderschap draagt bij aan betere resultaten en zorgt voor het geluk van de mensen in het team. Wie wil werken aan authentiek leiderschap kan zijn stem niet vergeten!’
Met video’s op Facebook KARIN MICHAËLA KOLIJN
'Jouw stem in leiderschap heb ik ervaren als een toegankelijk en makkelijk leesbaar boek. Er is al veel geschreven over authentiek leiderschap, over verbale en non-verbale communicatie, over houding en presentatietechnieken, maar het gebruik van je stem is een heel verrassende invalshoek. Door een schrijfstijl te kiezen gekoppeld aan praktijkvoorbeelden kon ik de stemtips die gegeven worden ook goed plaatsen en zelfs af en toe even zelf oefenen... het triggerde mij... hoe gebruik ik mijn stem en hoe haal ik adem in zo'n situatie? Kortom, een hele frisse en waardevolle benadering van een onderschat aspect van authenticiteit: je stem!' Claudia de Andrade - Directeur ICT Rijkswaterstaat
••• 'Je leest het zo uit. De stem heeft iets magisch. Volgens mij is Jouw stem in leiderschap een prima boek om in duo's, dus samen met een collega, te werken aan stemgebruik in leiderschap.' André Kik - Product Director, Royal IHC
••• 'Het is algemeen bekend dat verbale communicatie (de stem) één van de belangrijkste middelen is om contact te maken met anderen, om zodoende te kunnen samenleven en of te kunnen samenwerken. In dit boek wordt daar een essentiële dimensie aan toegevoegd; namelijk hoe jij je stem het beste kan gebruiken. Een zelfde zin in woorden uitspreken, krijgt een heel andere betekenis, door het stemgeluid, de intonatie, de emotie, kortom de ademhaling. Op een zeer ludieke en speelse manier leert dit boekje ons je daar van bewust te worden en hoe je goed je stem kan laten gelden en je succes binnen handbereik komt.' Fenna Eefting - Bestuurder Revalidatiecentrum De Vogellanden
JOUW STEM IN LEIDERSCHAP Voor authentiek leiderschap met een eigen stem
JOUW
STEM IN
LEIDER SCHAP Voor authentiek leiderschap met een eigen stem
KARIN MICHAËLA KOLIJN
Bij dit boek horen video's met demonstraties van de stemtips. Deze video's staan op www.facebook.com/kkida/videos
ISBN 978 90 823727 0 0 NUR 801 Management algemeen
Eerste publicatie: september 2015 Dit is een uitgave van KKida, Delft
[email protected] www.kkida.com www.facebook.com/kkida Eindredactie: Lisanne Mathijssen Ontwerp: estherwerkt | grafisch ontwerp Foto omslag: Karin Michaëla Kolijn Profielfoto omslag: Ulrike de Haas Copyright © 2015 KKida Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvuldigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of een andere manier, zonder voorafgaande toestemming van de uitgever.
Voor Maud en Nafí, omdat jullie mijn stem oneindige resonantie vol liefde, warmte en vrijheid geven.
INHOUD WOORD VOORAF ............................................................................................... 12 VOORDAT JE MET DIT BOEK AAN DE SLAG GAAT .............................. 15
Wat je moet weten over de stem ..................................................................16 Authenticiteit en kernwaarden ................................................................... 17 Wat heeft de stem te maken met authenticiteit? ....................................18 1. DE HARDE MANAGER EN DE PAUS ..................................................... 22
Stemtip: controleer of je middenrif meedoet met ademen ................25 2. GUIDO VOELT ZICH COACH IN DE WIJNBAR ................................... 28
Stemtip: forceer je stem nooit, wees wie je bent ..................................... 31 3. DE VROUWELIJKE MANNELIJKE MANAGER ..................................34
Stemtip: spreek vanuit je kernwaarden ....................................................37 4. WIJZE LES VAN EEN PIZZAIOLO ......................................................... 40
Stemtip: haal de stress uit je stem ...............................................................43 5. MEELUNCHEN ............................................................................................ 46
Stemtip: spreek vóór in je mond ................................................................ 49
6. EEN LESJE KWETSBAARHEID ..............................................................52
Stemtip: probeer geen spierballentaal te gebruiken .............................55 7. AUTHENTICITEIT IS BIJTEN IN DE EIGEN STAART ..........................58
Stemtip: breng meer variatie in je stem ....................................................61 8. MANAGERS PAMPEREN NIET .............................................................. 64
Stemtip: laat je horen als je boos bent ....................................................... 66 9. BEHANGEN TOT DE GROND .................................................................. 68
Stemtip: leer zacht te spreken als alternatief voor fluisteren ..............70 10. EEN JAAR LATER .....................................................................................72
Stemtip: laat je emoties doorklinken in je stem, maar houd ze in bedwang ............................................................................75 DE TIEN STEMTIPS OP EEN RIJ ..................................................................78 TOT SLOT .......................................................................................................... 80
Jouw stem in leiderschap
WOORD VOORAF
Hoe kom jouw stemt over?
Je bent leidinggevende en wilt altijd de hoogste doelen bereiken. Prachtige targets, een tevreden directie en gelukkige teamleden. Je streeft authentiek leiderschap na. Voor je team wil je een inspiratiebron zijn, de motivator, degene die de richting en het tempo aangeeft. Je bent dus de hele dag in gesprek. Wat je misschien nog niet wist, is dat wie jij bent en hoe jij je voelt, doorklinkt in je stem. Jouw stem is uniek, net zoals je vingerafdruk en je iris uniek zijn. Stemmen zijn nooit precies hetzelfde, zodat het ook een prima identificatiemiddel is. Sterker nog: jouw stem is één van de belangrijkste instrumenten in je leiderschap. Met je stem ben je aanwezig. Met je stem coach je jouw team. Met jouw stem maak je een punt tijdens een vergadering. De mensen die naar jou luisteren reageren onmiddellijk op jouw stem. Het lichaam van een luisteraar reageert namelijk als een spiegel op dat van een spreker en probeert in dezelfde stand te gaan staan. Als jouw stem prettig en ontspannen klinkt, zullen jouw teamleden zich kunnen ontspannen. Wanneer je echt boos bent, zullen jouw teamleden de adrenaline voelen stromen en jouw boosheid kunnen voelen. Als je een geknepen of schorre stem hebt, dan ervaren de luisteraars diezelfde spanning in hun keel. Aan jouw stem is daarmee niet alleen te horen, maar ook te voelen hoe jouw gemoedstoestand is, ook al probeer je dit soms uit alle macht niet door te laten klinken.
13
JOUW STEM IN LEIDERSCHAP Woord vooraf
Met je stem heb je daarom meer invloed op andere mensen dan je denkt. Mensen luisteren graag naar iemand die zijn stem gezond, natuurlijk en ontspannen gebruikt. Denk maar aan de grote sprekers en zangers van deze wereld: wat de toon of de boodschap ook is, mensen liggen alleen al door hun stem aan hun voeten. Dat is iets wat jij ook kunt leren. Hoewel natuurlijk niet iedereen zo beroemd als Obama of Freddy Mercury zal worden, kun je met een gezonde en ontspannen stem wel ver komen. Je zal er authentieker door worden, omdat je een helder beeld van jezelf schept. Je laat jezelf zien door hoe je klinkt. Je kunt mensen raken, tot actie aanzetten. Jouw team zal je serieus nemen als je je stem op een gezonde wijze gebruikt. In dit boek volgen we Guido, een manager. Vroeger was hij een harde manager, maar doordat hij werkt aan zijn stemgebruik, komt hij steeds dichter bij zijn gevoel en wordt hij steeds meer de manager die bij zijn persoonlijkheid past. Dit is soms best lastig, zeker omdat hij net een reorganisatie leidt. Hij twijfelt: word ik niet een te softe manager nu ik mijzelf meer door laat klinken in mijn stem? Het tegendeel blijkt! Aan het eind van ieder hoofdstuk staan adviezen voor het gebruik van je stem (stemtips) en reflectievragen en -opdrachten waarmee je jouw stem kunt trainen en kunt werken aan jouw authentiek leiderschap. Op de bijbehorende Facebookpagina zijn alle oefeningen te zien op video: www.facebook.com/kkida
Ik klink graag met je op jouw stem in je leiderschap!
14
Eerst wat theorie
VOORDAT JE MET DIT BOEK AAN DE SLAG GAAT
JOUW STEM IN LEIDERSCHAP Voordat je met dit boek aan de slag gaat
WAT JE MOET WETEN OVER DE STEM
Je kunt stembanden zien als twee korte, dunne snaren in je keel. Op het moment dat je besluit te gaan spreken of zingen, gaan de stembanden tegen elkaar aan liggen. Als er dan lucht (adem) langs stroomt, gaan ze trillen. Die trilling zorgt, in samenwerking met het strottenhoofd en je natuurlijke klankkast, voor stemgeluid. Zodra je stopt met spreken, liggen de snaren ontspannen naast elkaar, zonder dat ze elkaar raken. Je kunt dan rustig in- en uitademen zonder geluid te maken. Behalve de stembanden doet ook het middenrif mee bij spreken en zingen. Het middenrif is een sterke, koepelvormige spierplaat tussen de borstholte en de buikholte. Je kunt het middenrif voelen en zien werken als je lacht. Het middenrif beweegt dan druk op en neer, zodat ook je buik beweegt. Bij het spreken beweegt het middenrif ook, maar meer geleidelijk en minder explosief. Hoe meer het middenrif meedoet bij het spreken, hoe beter je te verstaan bent. Een ontspannen en natuurlijke inademing begint bij het middenrif. Wanneer het middenrif naar beneden afplat, ontstaat er een zuigende werking, waardoor lucht de longen in stroomt. Het afplatten van het middenrif drukt de organen in de buik iets meer naar de onderbuik, wat de buik even iets dikker maakt. Uitademen begint ook na het signaal van het middenrif. Het veert daartoe weer terug omhoog en stuwt de lucht uit de longen. De organen in de buik krijgen weer meer ruimte, tot de nieuwe inademing. Je kunt dit heel goed zien bij pasgeboren baby’s, als ze slapen en als ze hard huilen. Bij baby’s werkt de ademhaling prachtig.
16
In het dagelijks leven leren we deze natuurlijke manier van ademhalen helaas vaak af. Misschien is het door ons drukke leven dat het middenrif bijvoorbeeld niet meer de eerste aanzet geeft tot ademhalen, maar dat we actief proberen adem te hálen, met de longen. In dat geval zijn we bewust of onbewust onze adem aan het reguleren, waardoor we automatisch te hoog in de borst gaan ademen. De ingeademde lucht zit dan te hoog in je longen, waardoor de stuwende kracht van het middenrif bij het uitademen zijn werk niet kan doen, doordat het middenrif geen connectie kan maken met de lucht in de longen. Dit heeft als gevolg dat je adem te langzaam en met minder focus door de mond naar buiten komt. De stem klinkt dan schor, hees of geknepen, wat in veel gevallen kan leiden tot stemproblemen. Je kunt dit vergelijken met een luchtbed dat maar half opgeblazen is. Als je het leeg wil laten lopen, dan gebeurt er weinig als je de stop eraf haalt. Pas als je het luchtbed dubbelvouwt, stroomt de lucht eruit.
WAT JE MOET WETEN OVER AUTHENTICITEIT EN KERNWAARDEN
Dit boek gaat over stemgebruik en authentiek leiderschap. Met authenticiteit bedoel ik leiderschap vanuit je eigen kernwaarden. Kernwaarden zijn waarden die jij zo belangrijk vindt dat ze altijd leidend zijn voor je gedrag. Ze horen als het ware bij jouw DNA. Het zijn waarden die zo belangrijk zijn voor jou, dat je jezelf tekort doet als je niet trouw zou zijn aan deze waarden. Jouw kernwaarden horen bij jou. Ze horen als het ware bij jouw DNA. Je ziet het als jouw missie ze altijd uit te stralen en ze mee te nemen als motivatie voor jouw handelen. Voorbeelden van kernwaarden zijn: vrijheid, eerlijkheid en openheid. Op www.kkida.com kun je een lijst vinden met meer voorbeelden.
17
JOUW STEM IN LEIDERSCHAP Voordat je met dit boek aan de slag gaat
WAT HEEFT DE STEM TE MAKEN MET AUTHENTICITEIT?
De stem werkt als een spiegel. Als je luistert naar iemand met een ontspannen stem, kun je je zelf makkelijker ontspannen. Als een spreker daarentegen gespannen is, voel jij je ook eerder gespannen. Je knijpt bijvoorbeeld ongemerkt je keel dicht, net als die spreker. Of je trekt je schouders op. Dat gaat vanzelf, want dat is het gevolg van spiegelneuronen. Dat is een groep neuronen in ons brein die in actie komt als we iemand anders iets zien doen, of als we door inleving (bewust of onbewust) ervaren wat er in iemands lichaam gebeurt. In ons brein gebeurt hetzelfde als bij degene die de handeling feitelijk doet. Je moet bijvoorbeeld gapen wanneer je ziet dat iemand anders gaapt. En soms lijkt het bijna alsof je zelf valt als je iemand ziet vallen. Als luisteraar knijp je niet bewust je keel dicht omdat je zelf ergens gespannen over bent. Dit gebeurt buiten jouw controle om, doordat jouw lichaam zich spiegelt aan het lichaam van de spreker. Wanneer je hierop let, kun je in je eigen lichaam leren waarnemen hoe een ander op dat moment in zijn vel zit. Voel maar goed hoe jij je voelt als de ander aan het woord is. Andersom zal jouw gesprekspartner zich ongemerkt gaan spiegelen aan jou. Als jullie ervoor openstaan, kunnen jullie een betekenisvolle connectie maken, waarin jullie samen iets kunnen bereiken.
18
OPDRACHTEN
Een aantal reflectievragen en -opdrachten gaan over kernwaarden. Daarom is het belangrijk dat je nadenkt over die van jou. Wat zijn jouw kernwaarden? Volg het onderstaande stappenplan om jouw kernwaarden voor jezelf duidelijk te maken. 1. Schrijf op welke kernwaarden jij belangrijk vindt. Schrijf er zoveel mogelijk op zonder er te veel bij na te denken. 2. Kies drie tot vijf kernwaarden die voor jou het allerbelangrijkste zijn. 3. Bedenk per kernwaarde wat die kernwaarde voor jou betekent en hoe je dit in je leiderschap tot uiting wilt laten komen. Voorbeelden:
Mijn kernwaarde is: veiligheid Dit betekent voor mij: dat ik het belangrijk vind dat iedereen zich veilig voelt In mijn leiderschap: wil ik voor ieder teamlid een veilige werk omgeving creëren met respect voor elkaar. Mijn kernwaarde is: beschikbaarheid Dit betekent voor mij: dat ik benaderbaar en bereikbaar ben als anderen mij nodig hebben In mijn leiderschap: staat de deur altijd open voor iedereen. Op de volgende pagina's kun je jouw kernwaarden invullen.
19
JOUW STEM IN LEIDERSCHAP Voordat je met dit boek aan de slag gaat
REFLECTIEVRAGEN & -OPDRACHTEN Mijn kernwaarde is:
Dit betekent voor mij:
In mijn leiderschap:
Mijn kernwaarde is:
Dit betekent voor mij:
20
In mijn leiderschap:
Mijn kernwaarde is:
Dit betekent voor mij:
In mijn leiderschap:
•••
Nu je weet je hoe de stem werkt en wat de relatie is tussen de stem en authenticiteit, kun je beginnen met het verhaal.
21
Een moeilijk verhaal
Hoofdstuk 1
DE HARDE MANAGER EN DE PAUS
Guido staat voor de vergadertafel en haalt diep adem. Hij moet zijn team informeren over de reorganisatie die steeds vastere vormen aanneemt. Een moeilijk verhaal. Gelukkig kan hij zich beroepen op de feiten van de procedure. Zijn adviseur van personeelszaken flankeert hem om lastige vragen op te vangen. Toch zit het Guido voor het eerst in zijn carrière niet lekker. Vroeger kon hij zulke presentaties makkelijk houden. Hij was een keiharde manager, ging over lijken om voor elkaar te krijgen wat hij wilde. Emoties en weerstand van zijn teamleden raakten hem niet. Huilende mensen die hun baan verloren door zijn reorganisatie, gesprekken met mensen van de vakbond; hij bleef er ijskoud onder. Regel was regel, wet was wet, bezuinigen was bezuinigen. Eerder heeft hij al drie reorganisaties doorgevoerd, zonder blikken of blozen. Zonder er ook maar één nacht wakker van te liggen. Sinds kort werkt Guido echter aan zijn stemgebruik. Dat begon met een korte cursus presenteren en persoonlijke effectiviteit. De cursusleider heeft hem ervan bewust gemaakt dat wie je bent doorklinkt in je stem. Guido is zijn eigen stem gaan ontdekken, die tot zijn eigen verbazing best mooi klinkt. Zijn medecursisten vroegen zelfs of hij in een koor zingt! Deze cursus heeft onverwacht veel in hem losgemaakt. Hij is gaan nadenken over zichzelf, over zijn loopbaan tot nu toe, over zijn leeftijd, zijn gezin, zijn dromen.
23
JOUW STEM IN LEIDERSCHAP De harde manager en de paus
Terwijl Guido voor de vergadertafel staat, merkt hij opeens dat hij zo’n vergadering met zijn team niet meer onbewogen kan doen. Het lijkt alsof de harde manager van toen veranderd is in een zacht mensenmens. Hij schaamt zich zelfs een beetje voor deze drastische reorganisatie en begint medelijden te krijgen met de mensen die op straat komen te staan. Het liefst zou hij alle mensen willen behouden. Maar dat kan natuurlijk niet. Hij is geen paus, of weldoener, hij is de leidinggevende, de verandermanager. Guido haalt nog een keer diep adem en begint zijn presentatie. ‘Ik eh… ik bedoel jullie, eh, ik bedoel wij van dit bedrijf… eh… jullie weten dat er veel gaat veranderen en eh…’ Zijn teamleden kijken verbaasd naar hem op. Voordat hij begon te spreken keken de meeste mensen hem niet aan, maar nu zijn alle ogen op hem gericht. De adviseur van personeelszaken probeert hem te helpen en in te springen, maar dat maakt Guido kwaad; dit wil hij zelf doen. Hij voelt hoe warm hij het heeft, dept zijn voorhoofd met zijn zakdoek. Hij zweet, stottert, raakt geëmotioneerd en komt uiteindelijk met veel moeite bij het einde van zijn verhaal aan. Terwijl de adviseur van personeelszaken nog wat technische vragen beantwoordt, zakt Guido uitgeput neer in zijn stoel. Wat is er gebeurd, denkt hij. Wat stond ik te stamelen en te stuntelen en waarom werd ik opeens zo emotioneel? Wat een waardeloze vertoning! Zo kan een verandermanager toch niet voor een team staan! Maar ik zag al die mensen, al die gezichten, met in hun ogen de angst om hun baan te verliezen.
24
Dan hoort hij een van zijn mensen zeggen: ‘Bedankt voor je persoonlijke, eerlijke verhaal.’ En hij hoort dat dit beaamd wordt door zijn team. Een schouderklop, een hand, woorden van begrip voor zijn moeilijke positie. ‘Ja mensen,’ hoort Guido zichzelf zeggen met een stem die hij niet kent. ‘Voor mij is dit ook heel moeilijk.’ Zijn stem klinkt niet meer zakelijk, zoals hij normaal klinkt op het werk. Zijn stem is warm van klank. Alsof hij met zijn dochter op de bank zit. Hij krijgt opnieuw die behoefte om deze aardige, hardwerkende mensen te helpen. ‘Ik wil jullie steunen en zal helpen waar ik kan.’ Ineens voelt hij zich gelukkig, omdat hij vanuit zijn hart spreekt en iets kan betekenen voor de mensen van zijn team.
Stemtip: controleer of je middenrif meedoet met ademen Probeer je middenrif te voelen door je onderarm over je buik te leggen, net onder je navel. Als je ademhaalt naar je buik toe, voel je dat je buik uitzet. Zeg een keer ‘papapapapapa’ en ‘hahahahah’ en voel je middenrif bewegen. Probeer je bewust te zijn van het contact dat jouw adem met je middenrif maakt als je spreekt, omdat het je zal helpen je stembanden vrij te laten bewegen en je stem daarmee gezond te gebruiken.
25
JOUW STEM IN LEIDERSCHAP De harde manager en de paus
REFLECTIEVRAGEN & -OPDRACHTEN Herken jij jezelf in Guido?
Welke moeilijke gesprekken heb jij met je team gevoerd?
26
Wat ging goed en wat kon beter?
Wat vind je ervan dat Guido zijn emoties laat gaan?
Kan je je voorstellen dat hij opeens anders naar de mensen van zijn team kijkt?
•••
27
