Jongeren in het (v)mbo naar een werkende toekomst Een analyse van de effecten en succesfactoren van de K!X-aanpak
INHOUD Inleiding: wat is K!X en waarom dit rapport?
4
- Wat houdt KIX in? - Hoe werkt K!X? - K!X: de directe doelen - Nevendoel en extra effect - Vanwaar dit rapport?
4 4 4 4 5
Hoe K!X werd tot wat het nu is
6
- Een kleurrijke impuls - Verfijning en uitbreiding - Borgen in het onderwijs - Het K!X van vandaag
6 6 7 7
Pijler 1 − Jongeren toerusten met soft skills
8
- De opzet: training, ervaringsleren en coaching - De resultaten: verbeterde soft skills bij de jongeren - Het succes: wat werkt – en wat níet
8 9 11
Pijler 2 − Uitgaan van de eigen kracht
12
- De opzet: empowerment en begeleid teamwork - De resultaten: verbrede horizon, inspiratie en ingangen - Het succes: wat werkt – en wat níet
12 12 15
Pijler 3 − Verbindingen met de praktijk
17
- De opzet: bedrijfsbezoek, netwerk en brede oriëntatie - De resultaten: positieve verandering in houding en gedrag - Het succes: wat werkt – en wat níet
17 17 19
Pijler 4 − Borging van K!X in het leerplan
21
- De opzet: inpassing, overdracht en advies - De resultaten: erkenning, inzet en concrete stappen - Het succes: wat werkt – en wat níet
21 22 23
K!X geanalyseerd − conclusies en aanbevelingen
28
- De vier pijlers van K!X: doel, opzet en effecten - Succesfactoren die bijdragen aan een optimaal effect - Succesfactoren voor een structurele borging - Aanbevelingen voor een doorstart van K!X
28 28 29 30
Bijlage 1 Management-samenvatting Bijlage 2 Geraadpleegde bronnen
31 33
xxx xxx
Inleiding – wat is K!X en waarom dit rapport? Voor jongeren met een beroepsopleiding verloopt de overgang van het onderwijs naar de arbeidsmarkt vaak niet soepel. Vooral jongeren met een migrantenachtergrond of uit sociaal-economisch achtergestelde milieus ervaren veel belemmeringen bij het zoeken naar werk. Zij hebben weinig zicht op de beroepspraktijk en de mogelijkheden op de arbeidsmarkt, en houden hiermee in hun studiekeuze vaak onvoldoende rekening. Deze jongeren beschikken ook niet over ingangen om werkgevers persoonlijk te benaderen. Bovendien weten ze te weinig van sociale codes en werknemersvaardigheden om door reguliere sollicitatieprocedures heen te komen. Om die problemen te bestrijden én te voorkomen, heeft FORUM begin 2008 het project K!X opgezet. Eerst beschrijven we hier kort wat K!X inhoudt en wat het nastreeft. Daarna lichten we het doel van dit adviesrapport toe.
Wat houdt KIX in? K!X beoogt (v)mbo-jongeren tijdens hun opleiding beter voor te bereiden op de arbeidsmarkt en op hun toekomstige maatschappelijke deelname – met de stage als uiterst belangrijke tussenstap. Er worden op scholen K!X-teams gevormd, waarin leerlingen trainen in de vaardigheden die nodig zijn bij het zoeken naar werk. Zij organiseren zelf activiteiten om die ‘soft skills’ in de praktijk te oefenen. Ze leren een professioneel netwerk op te bouwen en hun beroepshorizon te verbreden. Voor een goede start op de arbeidsmarkt stimuleert K!X bovendien de persoonlijke ontwikkeling van jongeren en hun vertrouwen in eigen kracht. Ten slotte streeft K!X naar een onderlinge uitwisseling van inzichten en vaardigheden tussen jongeren en wil het de interculturele dialoog stimuleren, binnen scholen én met werkgevers.
Hoe werkt K!X? K!X is tot eind 2014 op scholen uitgevoerd in nauwe samenwerking tussen een medewerker van het projectteam bij FORUM en de docenten die lesuren hebben voor de training en begeleiding van K!X-teams. Deze docenten fungeren als K!X-coördinatoren binnen de school: als centraal aanspreekpunt voor de planning en uitvoering van K!X-activiteiten voor de teams die zij begeleiden. De projectmedewerker ziet elk K!X-team gemiddeld eens per maand. Hij of zij verzorgt de trainingen, initieert de organisatie (incl. planning) van de teamactiviteiten en bereidt logistiek en inhoudelijk de bedrijfsbezoeken voor, in overleg met de bedrijven. De coördinator is aanwezig bij de K!X-lessen van de projectmedewerker, en volgt en begeleidt het functioneren van de K!X-teams in de periodes daartussenin.
K!X: de directe doelen • Verbeteren van werknemersvaardigheden (‘soft skills’) • Leren opbouwen en onderkennen van de waarde van netwerken • Verbreden van de beroepshorizon • Het delen van opgedane inzichten en vaardigheden met anderen • Werken aan empowerment, leren uitgaan van eigen kracht • Stimuleren van de persoonlijke ontwikkeling (en leren reflecteren) • Bevorderen van de interculturele dialoog
Nevendoel en extra effect Een belangrijke, meer indirecte doelstelling van K!X is het terugdringen van schooluitval. Als je jongeren tijdens hun opleiding meer vertrouwen en richting geeft, beter voorbereidt op een goed benutte stage en meer inzicht biedt in (de perspectieven op) de arbeidsmarkt, zullen zij minder snel geneigd zijn om af te haken. Tijdens de uitvoering van K!X hebben de scholen die met FORUM samenwerkten, aanvullende doelen gesteld. Zo geeft het project scholen de kans om meer naar buiten te treden en aan een positievere beeldvorming over (v)mbo-jongeren te werken. K!X kan daarnaast ook een brugfunctie tussen jongeren en docenten vervullen. En: K!X brengt schooldirecties op het spoor van jongeren die medescholieren kunnen aanspreken op schoolse zaken, die het contact met ouders kunnen bevorderen en hen warm maken voor deelname aan de medezeggenschapsraad.
xxx xxx 4
Vanwaar dit rapport? K!X blijkt, mits goed aangepakt, jongeren een heel eind op weg te helpen. Het werkt. Vandaar dat de SER het project ook heeft ondersteund, en dat K!X meer dan eens in het parlement als ‘good practice’ is aangehaald. Het zou natuurlijk meer dan jammer zijn als de opgedane expertise verloren gaat en de K!X-aanpak geen vervolg krijgt op scholen of, liever nog: een vaste plek in hun curriculum. Dit rapport wil aan dat vervolg bijdragen. Het bevat daartoe adviezen en aanbevelingen, die betrekking hebben op twee praktijkscenario’s. Scenario 1 K!X maakt als project een doorstart, en een nieuwe projectcoördinator (bij Movisie)1 blijft scholen extern ondersteunen bij de inbedding van K!X. Het rapport geeft praktische adviezen voor de overdracht, implementatie en borging van de methodiek. Een belangrijke vraag is hierbij: in hoeverre beschikt een school over de menskracht en capaciteit om K!X na de overdracht zelf uit te voeren, en in hoeverre kunnen onderdelen beter uitbesteed blijven aan een externe partij? Scenario 2 Scholen gebruiken de binnen K!X opgedane inzichten om een eigen variant te ontwikkelen en die op maat in te voeren. Zij gaan dan zelf onderdelen van de K!X-methodiek toepassen om jongeren voor te bereiden op de overgang naar de arbeidsmarkt. Het rapport analyseert voor die scholen de succesfactoren en biedt hun stevige handvatten om jongeren te begeleiden bij het ontwikkelen van hun competenties en het verkennen van de beroepspraktijk. Los van deze scenario’s laat dit rapport zien hoe K!X werkt, wat er bij de aanpak komt kijken en wat de kans op succes vergroot. Het combineert een methodiekbeschrijving met een analyse en evaluatie van de aanpak. Het beschrijft de vier pijlers van de K!Xbenadering, inventariseert de effecten en gaat na wat werkt − of juist níet. De conclusies uit die analyse worden vertaald in adviezen: hoe kun je het beste met K!X aan de slag, en hoe neem je (desgewenst) de methodiek structureel op in het lesprogramma? Maar eerst brengen we kort de wordingsgeschiedenis van het K!X-project in kaart.
1 Per
1 januari 2015 is de externe ondersteuning van K!X ondergebracht bij Movisie in Utrecht. De website met de Toolkit K!X en alle relevante producten, zoals video’s en flyers, zullen beschikbaar blijven vanuit een digitaal portaal van Movisie. 5
Hoe K!X werd tot wat het nu is Het concept voor K!X is voortgekomen uit de ervaringen die FORUM in de jaren negentig opdeed met ‘Promotieteams allochtone jongeren in het onderwijs’. Dit project werd in 1996 in het leven geroepen om 1. met migrantenjongeren aan hun persoonsvorming, ambities en carrièrekansen te werken, 2. de beeldvorming over hen te verbeteren en 3. de interculturele dialoog in de samenleving te bevorderen. Vanaf 1997 gingen promoteams van start die uit enthousiaste jongeren van diverse afkomst bestonden en vooral aan mbo- en hbo-instellingen verbonden waren. Hun missie: mensen met maatschappelijke invloed voor zich winnen, en zo voor henzelf en hun leeftijdgenoten betere toekomstkansen creëren. De teams organiseerden bijeenkomsten met groepen migrantenjongeren en benaderden de media om een positiever beeld over hen uit te dragen. Ook overlegden ze met de schoolleiding om het klimaat voor diversiteit op school te verbeteren, onder meer door allochtone studenten beter te begeleiden en uitwisseling en activiteiten tussen scholen met verschillende populaties te bevorderen. Verder werden ouders door hen voorgelicht over het belang van goed onderwijs. Ten slotte richtten deze teams zich op het netwerken met (lokale) bedrijven en werkgevers, waarbij ze ook pleitten voor meer stageplaatsen voor jongeren in beroepsopleidingen. Met hun activiteiten maakten de promotieteams het talent en enthousiasme onder migrantenjongeren zichtbaar. Het ‘project promotieteams allochtone jongeren in het onderwijs’ liep in 2002 ten einde, maar de belangstelling voor de kerngedachte erachter bleef bestaan.
Een kleurrijke impuls ‘De arbeidsmarktpositie van allochtone jongeren moet dringend verbeteren’, schreef de SER in 2007 in haar adviesrapport Niet de afkomst maar de toekomst. ‘Een van de opgaven voor de komende periode is hen stevig toe te rusten op duurzame arbeidsdeelname. Dat vraagt om een gezamenlijke inzet en extra investeringen van alle betrokkenen: onderwijsinstellingen, (organisaties van) werkgevers en werknemers, gemeenten, uitkerings- en bemiddelingsorganisaties (CWI, UWV) en uitzendbureaus, en uiteraard ook van allochtone jongeren zelf. Het kabinet moet krachtiger invulling geven aan zijn coördinerende en faciliterende taak.’ Ervan overtuigd dat het concept van promoteams kon bijdragen aan een oplossing van de problemen (slechte aansluiting tussen onderwijs en arbeidsmarkt, vroegtijdig schoolverlaten en jeugdwerkloosheid) gaf FORUM dat concept in 2008 een hernieuwde impuls. Met een vijfjarig projectbudget van het ministerie van SZW werden in het hele land nieuwe promotieteams opgericht. Deze waren letterlijk en figuurlijk ‘kleurrijk’ − qua samenstelling én in de ontmoetingen die ze op allerlei fronten en met allerlei mensen aangingen. Ze hadden de ambitie en potentie om een nieuwe generatie jongeren positief in beeld te brengen. De teams waren een ‘Kleurrijke Impuls voor Kleurrijk Succes’, waarvan de afkorting KIKS al gauw tot de ‘kekke’ naam K!X evolueerde.
Verfijning en uitbreiding In de loop van het project werd de K!X-methodiek steeds verder ontwikkeld. In 2010 verschoof de focus van migrantenjongeren naar (v)mbo-jongeren in het algemeen. Een logische bijstelling, want de kracht van K!X-teams zat hem nu juist in verscheidenheid en diversiteit. Bovendien is het K!X-aanbod van belang voor álle jongeren die een beroepsopleiding volgen en zich goed willen voorbereiden op de arbeidsmarkt. Het bereik onder migrantenjongeren bleef groot, doordat veel scholen in de grote steden aan K!X meededen. Maar er ontstond ook samenwerking met scholen met een klein aandeel migrantenjongeren, zoals het Nordwin College in Heerenveen. De door K!X aangeboden trainingen werden aanvankelijk aan externe bureaus uitbesteed. In 2010 ging het projectteam van FORUM die echter zélf op de scholen uitvoeren, dit om als projectmedewerker het met de jongeren opgebouwde vertrouwen te benutten en te versterken, en om de inhoud beter af te stemmen op hun belevingswereld. Ook werden gastlessen een vast onderdeel van het K!X-aanbod, en adapteerde men het concept van ‘training on the job’. Jongeren kregen tijdens bedrijfsbezoeken op locatie een korte training in communicatie- en presentatietechnieken; daarna moesten zij de nieuw geleerde vaardigheden toepassen door zich te presenteren aan de werkgever. Verder werd een begin gemaakt met de ontwikkeling van een ‘Toolkit K!X’, die alle handreikingen bevat die scholen nodig hebben om K!X over te nemen c.q. op te nemen in het curriculum. In 2011 en 2012 werd de methodiek verder verfijnd en uitgebreid met nieuwe trainingen in Empowerment, Samenwerken en Netwerken. Bij de bedrijfsbezoeken verschoof het accent van een landelijke naar een regionale aanpak, en scholen gingen netwerkbijeenkomsten met werkgevers organiseren. Jongeren kregen visitekaartjes om hun netwerken op te bouwen. Ook ontvingen zij certificaten waarin de competenties die zij hadden ontwikkeld specifiek werden benoemd, ter vervanging van weinig zeggende standaardexemplaren.
xxx xxx 6
Borgen in het onderwijs In december 2012 liep K!X als extern gefinancierd project ten einde, waarna FORUM het met middelen uit haar basissubsidie bleef uitvoeren. Het trainingsaanbod werd uitgebreid met een module die jongeren voorbereidt op het zoeken en optimaal benutten van een stage. Er kwam een publicatie uit met inspirerende voorbeelden en ervaringen uit de K!X-praktijk. In het najaar van 2013 werd het aantal K!X-teams op verzoek van de subsidiënt, het ministerie van SZW, uitgebreid van 30 naar 50. In 2014 werden er ‘K!X-ambassadeurs’ in het leven geroepen: jongeren uit K!X-teams die de taak op zich nemen K!X verder te verspreiden en borging ervan in het onderwijs te promoten. Deze ambassadeurs inspireren en motiveren leeftijdsgenoten met hun ervaringen, doen mee met landelijke activiteiten en bouwen bruggen tussen verschillende scholen. Ook werden in het laatste FORUM-jaar, met financiering van het Platform Bèta Techniek, voor 24 vmbo-teams activiteiten uitgevoerd om jongeren in contact te brengen met beroepen en toekomstmogelijkheden in de technische sector.
Het K!X van vandaag Jongeren goed voorbereiden op de overstap naar een werkend bestaan: dat was de kerngedachte achter de voorloper van K!X − en dat geldt onveranderd voor het K!X van vandaag. Wel heeft de methodiek, via het hiervoor beschreven proces, steeds duidelijker een ‘bouwstructuur’ gekregen. De K!X-aanpak van nu is op vier pijlers gebaseerd. Pijler 1 Jongeren de vaardigheden (soft skills) bijbrengen die zij nodig hebben om een plaats op de arbeidsmarkt te vinden. Dit gebeurt in trainingen waarin veel nadruk wordt gelegd op het leren door ervaren, en waarbij een coachende stijl van lesgeven wordt toegepast. Pijler 2 Jongeren in hun kracht zetten en aanspreken op hun eigen verantwoordelijkheid om hun toekomst vorm te geven. Zij krijgen een empowerment-training, en worden vervolgens als K!X-team geacht om zelf activiteiten te bedenken, te organiseren en uit te voeren. Ook dit leerproces wordt gecoacht. Pijler 3 Jongeren in contact brengen met de beroepspraktijk via gastlessen en bedrijfsbezoeken. Deze dienen op hun interesses aan te sluiten, en er wordt zoveel mogelijk gebruikgemaakt van de regionale mogelijkheden. Om hun arbeidshorizon te verbreden, wordt ook aangestuurd op een brede beroepsoriëntatie en een kennismaking met tekortsectoren. Pijler 4 Aansturen op borging van de K!X-benadering in het onderwijs als vast onderdeel van het curriculum. Dat gebeurt op drie manieren: 1. K!X wordt binnen bestaande vakken en lesuren aangeboden, 2. de methodiek wordt tijdens de uitvoering en via lesmodulen en uitwisselingsbijeenkomsten overgedragen aan de betrokken schoolstaf, en 3. schooldirecties worden ondersteund bij het uitwerken van de zakelijke en beleidsmatige aspecten van een permanente invoering van K!X. In de volgende vier hoofdstukken lichten we voor elke pijler de opzet nader toe, brengen de resultaten ervan in kaart en analyseren welke succesfactoren en valkuilen een rol spelen.
xxx xxx 7
Pijler 1
Jongeren toerusten met soft skills Jongeren hebben bepaalde vaardigheden nodig om een plaats op de arbeidsmarkt te vinden. Hen door training toerusten met die ‘soft skills’ is de eerste pijler van de K!Xmethodiek. De modules voor die training zijn in de loop van de tijd uitgewerkt en verder verfijnd. De focus ligt op ‘leren door ervaren’ (learning by doing). Theorie wordt beperkt aangeboden en is gekoppeld aan praktische oefeningen en directe toepassing. De trainingen worden uitgevoerd door bekwame en voor de jongeren toegankelijke projectmedewerkers, die op een coachende manier lesgeven: met de focus op wat jongeren kunnen, en niet op wat ze moeten kunnen. Hoe is de eerste K!X-pijler opgezet? Wat zijn de resultaten? En wat is bepalend voor succes?
Solliciteren De module Solliciteren behandelt het gestructureerd en doelgericht opstellen van een sollicitatiebrief met CV, en het voorbereiden van een sollicitatiegesprek. Bij het oefenen ligt de nadruk op houding en gedrag. Ook leren deelnemers hun eigen kwaliteiten te profileren en (lastige) vragen te beantwoorden. Voorbereiden en benutten van de stage In deze trainingsmodule bereiden de deelnemers zich voor op 1. het vinden van een passende stageplek en 2. het optimaal benutten van de stage om relevante werkervaring op te doen en zich positief te profileren bij de werkgever. Jongeren oefenen de ‘elevator pitch’ om zich op een stagegesprek kort en krachtig te presenteren. En in rollenspellen leren ze afstemming te zoeken tussen hun leerdoelen en de verwachtingen van de werkgever, in te spelen op de bedrijfscultuur en beroepscodes, om te gaan met lastige situaties en actief te vragen om begeleiding, feedback en extra leermomenten. Daarbij gaat het erom een balans te vinden tussen assertief, proactief en sociaal acceptabel gedrag. Netwerken De training Netwerken moet bevorderen dat jongeren de waarde van een netwerk onderkennen en dit leren opbouwen. Hun wordt bijgebracht wat een netwerk inhoudt en welke doelen het kan dienen. Tijdens de training brengen de jongeren hun eigen netwerk in kaart en leren ze hoe dit te benutten, te onderhouden en verder uit te breiden.
Je moet lef hebben “In 2008 begon ik zelf aan een mbo-studie. Ik kreeg toen de kans mezelf te ontwikkelen in een K!X-team. Daar heb ik ontzettend veel geleerd. Uit de training ‘netwerken’ haalde ik vooral dat ik lef moet hebben, naar voren moet stappen, vragen stellen, op iemand af moet stappen als ik iets nodig heb, maar ook voor anderen klaarstaan. Anno 2014 kan ik zeggen dat ik daardoor een baan heb gekregen, bij het ministerie van Veiligheid en Justitie.”
De opzet: training, ervaringsleren en coaching
De diverse trainingsmodules Vergaderen en Samenwerken In het eerste trainingsdeel leren de deelnemers wat vergaderen inhoudt en waar het toe dient. Ze krijgen inzicht in het nut van de rollen van voorzitter en secretaris (en de praktische toepassing ervan) en leren omgaan met voorstellen en besluiten. Het tweede deel is gericht op de principes van een goede samenwerking. Tijdens deze les worden afspraken gemaakt over de samenwerking binnen het K!X-team. Communicatie en Presentatie De training Communicatie maakt de deelnemers bewust van de verschillende aspecten van verbale en non-verbale communicatie. Ze krijgen handvatten mee om hun vaardigheden hierin aan te scherpen. Aansluitend hierop leren de jongeren hoe je een presentatie opbouwt en uitvoert. In beide trainingen wordt de theorie gekoppeld aan praktische oefeningen. xxx xxx 8
Oussama El Ayyadi (24), K!X-coördinator aan ROC Mondriaan Den Haag
Nadruk op ‘leren door ervaren’ Om jongeren gevoel voor soft skills bij te brengen, wordt in de K!X-aanpak de nadruk op ‘learning by doing’ gelegd. Projectmedewerkers, K!X-coördinatoren en jongeren zelf bevestigen dat de interactieve werkvormen goed aansluiten op het niveau van (v)mbo-leerlingen en hun voorkeur voor doen en zelf ervaren. Het prikkelt hun interesse, laat ze hun eigen kunnen ontdekken, en doet kennis beter beklijven. Traditioneel lesgeven in de zin van informatie overdragen is zeker voor mbo-2-cursisten niet geschikt: ze dóen liever iets dan dat ze luisteren. [Ronald Stam, K!X-coördinator Nova College, Hoofddorp]
Ik leer het meeste van de praktijk. Van te veel theorie leer je niets. De trainingen waren wat dat betreft goed. Na een korte introductie was het meteen oefenen, en kreeg je feedback. [Robin Trouwborst, student ROC Mondriaan Den Haag] De theorie over soft skills wordt in de training niet alleen aan praktische oefeningen gekoppeld, maar ook direct toegepast in de praktijk. Vergader- en samenwerkingsvaardigheden worden steeds ingezet om als K!X-team activiteiten te plannen en uit te voeren. En sinds 2010 is de training Communicatie en Presentatie direct aan bedrijfsbezoeken gekoppeld: ze wordt ‘on the job’ tijdens het bezoek gegeven of, als dat niet mogelijk is, vlak voor vertrek op school. Voordeel van de ‘on the job’-aanpak is bovendien dat leerlingen in een andere setting dan school beter meedoen. [Een K!X-coördinator] Een directe koppeling met de praktijk is minder gemakkelijk tot stand te brengen voor de sollicitatie- en stagetrainingen. Het toepassen van de vaardigheden die hierin aan bod komen, speelt pas op het moment dat jongeren aan een stage of baan gaan beginnen. Daarom ligt bij deze trainingen extra veel nadruk op praktische oefeningen en rollenspellen.
Coachende, toegankelijke trainers De medewerkers die de trainingen uitvoeren staan qua presentatie, leeftijd, sociaal milieu en (diverse) afkomst dicht bij (v)mbo-jongeren op gemengde scholen. Daarnaast zijn zij bevlogen, gemotiveerd om jongeren een zetje te geven, en stellen zij zich kwetsbaar op door (als rolmodel) hun eigen levensverhaal op te voeren. Zij passen in de trainingen een coachende aanpak toe: de focus ligt op wat jongeren kunnen, niet op wat ze moeten kunnen. En feedback wordt niet gegeven in termen van goed en fout, maar via tips en verbeterpunten. Het doel is om een vertrouwensband met de jongeren op te bouwen, en een veilige leeromgeving te creëren die hen in hun kracht zet en motiveert.
De ervaring leert dat deze aanpak voor een goede en open sfeer in de klassen zorgt. Jongeren waarderen de enthousiaste begeleiding en de overtuiging waarmee K!X wordt gebracht. Dit blijkt ook uit het feit dat jongeren in de meeste gevallen consistent naar de K!X-lessen komen, er actief aan deelnemen en meer dan eens voldoende gemotiveerd zijn om ook buiten de lesuren tijd aan K!X te besteden. 2
De resultaten: verbeterde skills bij de jongeren
Vergaderen en Samenwerken Deze trainingen leggen de basis voor het functioneren van de K!X-teams. Door de vaardigheden die aan bod komen als K!Xteam in de praktijk te brengen − bij het bedenken en uitvoeren van activiteiten – krijgen de jongeren goed inzicht in de regels en voorwaarden. K!X-coördinatoren geven aan dat planmatig werken, gericht vergaderen en als teamleden tot overeenstemming komen, in beginsel voor veel (v)mbo-jongeren moeilijk is. K!X heeft echter hun capaciteiten in samenwerken, overleggen en zich aanpassen positief beïnvloed. Ze zijn initiatiefrijker geworden, verdelen hun taken gemakkelijker en steken er meer tijd in. In 2012 bevestigden studenten in interviews2 dat zij, door zelf activiteiten te organiseren, ‘de essentie van samenwerken’ hebben ontdekt en organisatorische vaardigheden hebben ontwikkeld. Doordat jongeren in K!X-teams eigen verantwoordelijkheid krijgen voor planning en organisatie, ontstaat in veel teams een positieve groepsdynamiek. Deze geeft een enorme impuls aan het functioneren van de teams en zorgt ervoor dat de jongeren de aangereikte regels voor vergaderen en samenwerken in de praktijk als heel nuttig ervaren. (Dit komt onder pijler 2 uitgebreider aan de orde.) Ik vond de training Vergaderen leuk en nuttig. Tijdens de oefeningen had ik de rol van voorzitter. Wat ik toen heb geleerd, pas ik nu vaak toe: door alle tips gaat het vergaderen makkelijker. [Robin Trouwborst, student ROC Mondriaan, Den Haag]
Communiceren en Presenteren Jongeren leren door K!X beter communiceren en presenteren, ze steken meer tijd in de voorbereiding en krijgen ook steeds meer lef om naar voren te treden. Dat vinden studenten zelf, maar het is ook de mening van de K!X-coördinatoren én het blijkt uit de observaties van het projectteam. Niet alleen de trainingen op zichzelf dragen bij aan dat resultaat, ook de gelegenheid die K!X biedt (bijvoorbeeld bij bedrijfsbezoeken) om de vaardigheden meteen in de praktijk te oefenen, is een belangrijke succesfactor. Studenten van het ROC Mondriaan in Delft leerden beter communiceren door hun contacten met bedrijven, geven ze zelf aan in interviews. Leerlingen van het Lentiz Life College in Schiedam presenteerden zich tijdens een netwerkbijeenkomst op hun school met een ‘elevator pitch’ en gingen met diverse ondernemers in gesprek. En bij een werkbezoek aan De Nederlandsche Bank wisten studenten van het ROC Mondriaan in Den Haag goede vragen te stellen en een zinvol gesprek op gang te brengen. Het overgrote deel van de leerlingen ervaart de directe combinatie van een training met een bedrijfsbezoek als (redelijk) effectief; men zegt zich daarna beter te kunnen redden in het bedrijfsleven. Een geslaagde presentatie en positieve reacties daarop, geven een enorme boost aan de motivatie en het zelfvertrouwen van
Zie rapport: Inventarisatie effecten K!X, Serpil Yildirim (FORUM, 2012) 9
jongeren. In eerste instantie presenteren veel jongeren zich onwennig en onzeker − in de klas, en al helemaal aan een werkgever. Maar als zij het eenmaal gedaan hebben en positieve feedback krijgen, voelen zij zich gewaardeerd en meer zelfverzekerd. Het projectteam van K!X ziet een snelle groei in de prestaties van leerlingen die de kans krijgen hun vaardigheden in praktijk te brengen. Studenten van het Globe College in Utrecht deden, na drie keer oefenen, docenten en medeleerlingen versteld staan van hun krachtige presentaties tijdens een werkbezoek van Mirjam Sterk (ambassadeur jeugdwerkloosheid) aan hun school. Andere jongeren ontpopten zich na verloop van tijd tot uitstekende sprekers op netwerkbijeenkomsten met werkgevers op hun school of met K!X-coördinatoren bij FORUM. En vier stoere binken van het ROC Mondriaan in Delft deden een publieke pitch die hen niet alleen voldoening en trots opleverde, maar voor twee van hen bovendien een ingang bleek voor respectievelijk een stageplek en een bijbaan.
Niet bang meer Door K!X heb ik mijn ‘skills’ kunnen verbeteren. Ik ben nu niet bang meer om voor grote groepen te staan of met hooggeplaatste mensen te praten, zoals bij onze presentatie voor de Sociaal-Economische Raad.” Kavish Jhorai (20), ambassadeur voor K!X
Vaardig in solliciteren De sollicitatietraining wordt door de meeste betrokkenen (redelijk) goed beoordeeld, blijkt uit interviews met studenten en K!X-coördinatoren in 2012. Vooral de praktijkgerichte oefengesprekken om de leerpunten inzichtelijk te maken, hebben effect. En de geformaliseerde oefensituatie, in een aparte ruimte met een projectmedewerker in keurig pak, bereidt jongeren beter voor op toekomstige sollicitatiegesprekken ‘in het echt’. Ik heb veel geleerd over goede manieren om te solliciteren: qua houding, voorbereiding, vragen stellen en research doen. [Robin Trouwborst, student ROC Mondriaan Den Haag]
De praktische oefeningen (elevator pitch en rollenspellen) zijn kort en krachtig, gemakkelijk in te zetten en werken heel goed voor deze studenten. Sommigen acteren heel goed. Door een situatie uit te spelen, krijgen studenten de kans zich deze concreet voor te stellen. ‘Wat doe je in zo’n situatie?’ Als ze het in de praktijk tegenkomen, zal die ervaring terugkomen op hun netvlies, en zijn ze beter voorbereid. [K!X-coördinator ICT college ROC Midden Nederland (MN)]
De kunst van het netwerken Veel jongeren hebben een beperkt netwerk. Soms reikt het niet verder dan hun ouders en familie. Het is overduidelijk dat studenten door K!X goed leren netwerken. Projectmedewerkers constateren dat leerlingen zich door de training meer bewust worden van het belang van persoonlijke contacten voor ingangen naar een stage of baan. En leerlingen zelf geven aan – mede door bedrijfsbezoeken en gastlessen – nu meer het belang van een netwerk in te zien, en beter te weten hoe ze netwerken kunnen opbouwen. Belangrijk aan de K!X-aanpak is dat jongeren niet alleen leren over netwerken, maar ook in de praktijk ervaren hoe het werkt en wat het oplevert. Een student wilde naar Siemens, maar na heel veel moeite om de contactpersoon te pakken te krijgen, wees deze zijn verzoek af. De projectmedewerker wist via een andere ingang toch een bezoek te regelen. Dat was een eye-opener voor de student: met de juiste ingang krijg je deuren open die anders gesloten blijven. [Laura Martens, K!X-coördinator ICT College ROC MN] Door K!X breiden jongeren hun netwerk daadwerkelijk uit. Tijdens bedrijfsbezoeken moeten ze een presentatie geven, maken daarmee indruk en doen contacten op. Door de projectmedewerkers worden ze gestimuleerd tijdens bedrijfsbezoeken hun kaartje uit te delen. En sommigen trekken zelf de stoute schoenen aan en benaderen een bedrijf na een bezoek met een stageverzoek. De scholen zien dit als een grote meerwaarde van K!X: een goed professioneel netwerk vergroot de kans van jongeren op een toekomstige baan. De bewustwording van het belang van netwerken beperkt zich overigens niet alleen tot de K!X-jongeren zelf. Wanneer zij door hun deelname aan K!X netwerken opbouwen en de waarde hiervan ervaren, worden ze daarmee een rolmodel voor anderen. Met investeringen in een kleine groep bereik je zo uiteindelijk een veel grotere groep.
Goed voorbereid op stage Veel (v)mbo’ers hebben problemen met het vinden en succesvol afronden van een stage. Als antwoord daarop is in 2012 door een werkgroep van projectmedewerkers, K!X-coördinatoren en K!X-jongeren een stagetraining ontwikkeld. De lesmodule is vier keer uitgetest en daarna nog twaalf keer uitgevoerd, en werd door de betrokken K!X-coördinatoren en studenten positief beoordeeld. De training sloot aan bij de behoeften. Zo waren een paar studenten van het ROC ASA in Amersfoort, die net op het punt stonden stage te gaan lopen, onzeker over wat er van hen verwacht werd. Omdat dit in de training aan de orde kwam, voelden zij zich beter toegerust en konden ze hun stage met meer zelfvertrouwen starten. 3
10
4
Uit een in 2012 uitgevoerde enquête3 blijkt dat 70% van de mbo-studenten en 50% van de vmbo-leerlingen vindt dat K!X hen beter voorbereidt op de toekomst. Ook K!X-coördinatoren zijn het erover eens dat jongeren door K!X hun soft skills beter ontwikkelen. Zij verwachten dat de jongeren deze vaardigheden ook buiten K!X in de praktijk blijven brengen. Uit een interne evaluatie4 in 2011 bleek dat vooral mbo’ers de aangeleerde soft skills in de praktijk toepassen. Zo pakten studenten van het ROC ASA MBO Amersfoort naar eigen zeggen met meer gemak de telefoon om bedrijven voor een stageplek te benaderen.
ijf studenten van de Hogeschool Utrecht namen in 2012 een enquête af bij 42 vmbo-leerlingen en 94 mbo-studenten van vijf scholen; de uitkomsten hebben ze gepresenteerd in het V adviesrapport Toekomst van K!X, Utrecht 2012 Zie: The K!X Effect: Empoweren en netwerken (FORUM, 2011)
Situaties die − als illustratie bij de theorie en als casus voor praktische oefeningen en rollenspelen − tot de verbeelding van studenten in een specifieke studierichting spreken. In de praktijk kwam dit in sommige gevallen pas bij de evaluatie na afloop van een training ter sprake.
Het succes: wat werkt − en wat níet
Competenties van de trainer Een coachende benadering valt of staat met de grondhouding van de trainer: deze moet oprecht geloven in de capaciteiten en het potentieel van de jongeren om hen positief te kunnen benaderen. Wanneer dit geloof ontbreekt, voelen jongeren dat aan en staat het hun inzet en het leerproces in de weg. Ook is belangrijk dat de trainer een balans weet te vinden tussen een coachende aanpak en het aansturen op heldere leerdoelen en orde. In een aantal gevallen zien K!X-coördinatoren en leerlingen ruimte voor verbetering. Bijscholing van projectmedewerkers in groepsdynamiek en doelgericht lesgeven, zou de lessen in die gevallen krachtiger maken. K!X-projectmedewerkers hebben weliswaar een andere positie en rol dan docenten, maar ze moeten leerlingen tijdens de K!X-lessen wel op hun gedrag aanspreken als dat de les verstoort: de coachende benadering is goed voor inhoudelijke reflectie, maar waar het om gedrag gaat hebben leerlingen gewoon duidelijkheid nodig. [Laura Martens, K!X-coördinator ICT College MN, Utrecht] Een goede trainer is interactief, moet redelijk streng maar rechtvaardig zijn en de tijd voor je nemen. Een leraar die geen orde kan houden, is een ramp. [Robin Trouwborst, student ROC Mondriaan Den Haag] Tijdens K!X- lessen en -trainingen is het belangrijk om de jongeren veelvuldig zelf aan het woord te laten, en goed te luisteren naar hun ideeën en meningen. Zelf lang aan het woord blijven om informatie over te dragen, is een veel voorkomende valkuil – die ook sommige K!X-projectmedewerkers niet weten te omzeilen. Een ander aandachtspunt: laat jongeren niet te veel en te lang vergaderen, maar laat ze snel de taken verdelen en aan de slag gaan. Anders kunnen ze vergaderen als vervelend gaan ervaren. Het viel trouwens op dat er steeds minder leerlingen naar de training kwamen. Uiteindelijk bleven er nog maar vier over die ambassadeur wilden worden. Anderen kwamen niet meer opdagen, omdat ze het niet leuk of nuttig vonden. [Robin Trouwborst, student ROC Mondriaan Den Haag]
De projectmedewerker wist heel goed te vertellen hoe je bedrijven moet benaderen en activiteiten in gang kunt zetten. Maar hij was niet deskundig op het gebied van ICT en kwam met voorbeelden over programmeren: dat spreekt niet tot de verbeelding van mbo 3-studenten, die worden opgeleid voor het oplossen van storingen bij een service-desk. [Laura Martens, K!X-coördinator ICT College MN Utrecht] Bij de inhoudelijke afstemming moet ook gekeken worden naar andere lessen en activiteiten. In een aantal gevallen besteedt de school zelf bijvoorbeeld aandacht aan sollicitatievaardigheden; daar kan men dan in de K!X-training rekening mee houden en eventuele ‘dubbelingen’ op een andere manier presenteren. Een aantal studenten van ROC Mondriaan in Delft vond dat de sollicitatietraining van K!X weinig toevoegt aan de lessen die de school binnen SBL aan ‘solliciteren’ besteedt. De K!Xcoördinator van het Globe College in Utrecht vond juist dat de sollicitatietraining van K!X goed aansluit op een schoolbreed georganiseerde sollicitatietraining van JINC. Waar bij K!X de nadruk ligt op oefenen en bespreken in een veilige omgeving, bood JINC studenten de gelegenheid om een gesprek met een echte bedrijfsleider in strak pak te ervaren. De afstemming moet ten slotte ook (meer) mogelijkheden opleveren voor jongeren om vaardigheden toe te passen. Het effect van de trainingen in communicatie en presentatie wordt versterkt naarmate zij hun skills vaker kunnen toepassen. Het rendement is groter als de school hier ook buiten K!X om ruimte voor biedt, en als docenten in hun lessen voortbouwen op de vaardigheden die de jongeren bij K!X aanleren; bijvoorbeeld door hen in andere lessen presentaties te laten verzorgen en hier cijfers voor te geven.
Goed project van FORUM “De afgelopen jaren zijn er diverse projecten geweest om de soft skills van (allochtone) jongeren te versterken. De K!X-promotieteams, die voor dergelijke versterking zorgen, zijn er sinds 2008. Vandaag zit er zo’n K!X-team, uit Amsterdam, op de tribune. Dat zijn goede projecten, onder de vlag van FORUM. Het is nu aan de scholen om deze aanpak in te voeren.” Toenmalig staatssecretaris De Krom (SZW) in maart 2011 tijdens een hoorzitting in de Tweede Kamer
Afstemming met de school Inhoudelijke afstemming voorafgaand aan een training is van groot belang. Waar projectmedewerkers van K!X de kennis in huis hebben over soft skills, kent de docent de vakinhoudelijke situaties waarin de jongeren die moeten kunnen toepassen. xxx xxx 11
Pijler 2
Procesbegeleiding van het team
Jongeren motiveren hun talenten te ontdekken en te benutten, ze aanspreken op hun eigen verantwoordelijkheid voor hun perspectieven en ze daarvoor het zelfvertrouwen meegeven. Daarop is de tweede pijler van de K!X-methodiek gericht. Een belangrijk onderdeel is de empowermenttraining, waarin jongeren leren vanuit hun eigen kracht de regie over hun toekomst te nemen. Vervolgens krijgen zij de verantwoordelijkheid om in K!X-teams zelf activiteiten te bedenken, te organiseren en uit te voeren; dit proces wordt op een coachende wijze begeleid. Hoe is de tweede K!Xpijler opgezet? Wat zijn de resultaten? En wat is bepalend voor succes?
De training en begeleiding van K!X-teams duurt in beginsel ten minste één schooljaar. Een aanpak waarin procesmatig leren centraal staat, vergt immers een wat langere adem. Jongeren doorlopen een proces waarin zij iets leren door de theorie in de praktijk toe te passen, en waarin zij ervaring en zelfvertrouwen opbouwen. De verwachting is dat hiermee een duurzame omslag wordt bereikt in hun houding en gedrag jegens hun studie en loopbaanmogelijkheden. Op een aantal scholen krijgen K!X-teams meerdere jaren begeleiding, en profiteren jongeren in de loop der tijd van veel verschillende trainingen en bedrijfsbezoeken. In enkele uitzonderingsgevallen is de periode korter, bijvoorbeeld wanneer de jongeren een deel van het jaar niet of nauwelijks op school komen en vooral bezig zijn met hun stage, of omdat de groepen maar tijdelijk bestaan, zoals bij domeinklassen en projectklassen.
Uitgaan van de eigen kracht
De opzet: empowerment en begeleid teamwork
Empowerment-training De empowerment-training is erop gericht jongeren waar nodig uit hun slachtofferrol te halen en te sterken in hun eigenheid. Veel jongeren in die leeftijd worstelen namelijk met hun identiteit en het maken van keuzes. Ze zijn snel geneigd zich slachtoffer te voelen en zich ook zo op te stellen, om geen eigen verantwoordelijkheid te hoeven nemen. Zij leggen de schuld van hun situatie vaak bij anderen − de school, de leerplichtambtenaar, de ouders, de politie, et cetera. Hun een spiegel voorhouden over zelfdiscipline en doorzettingsvermogen, inspireert de jongeren om goed na te denken over hun toekomst en zich bewust te worden van hun eigen rol in het geheel. Daarnaast vertelt de trainer over zijn eigen tegenslagen en de situatie in zijn gezin. Zo worden voorbeelden aangehaald van familieleden die aan de drugs zijn geraakt en hoe ze zich daar uit hebben geknokt. Dezelfde achtergrond en ervaren armoede die bij de ouders leidde tot migratie naar een ander land met nieuwe mogelijkheden, schept een band. Kortom: de trainer zet jongeren aan tot zelfreflectie, spreekt ze aan op hun eigen verantwoordelijkheid om iets van hun leven te maken en te geloven in hun eigen mogelijkheden. Jongeren doen meer inzicht op in hun drijfveren en krijgen handvatten aangereikt om doelen te stellen, keuzes te maken en de stappen naar het gewenste perspectief te bepalen. De training maakt veel indruk en wordt door docenten én jongeren zelf hoog gewaardeerd. De reden: jongeren worden positief aangesproken, raken geïnspireerd en kunnen zich aan een sterk rolmodel spiegelen.
Zélf organiseren en uitvoeren Jongeren krijgen zelf de verantwoordelijkheid om in het K!Xteam een activiteitenplan op te stellen en die activiteiten ook te organiseren: werkbezoeken, gastlessen, presentaties en evenementen. Het doel is jongeren te motiveren om zich positief in te zetten, de kans te geven in de praktijk ervaring op te doen (en daarvan te leren), en bovenal: hun eigen talenten te laten ontdekken en hun zelfvertrouwen te versterken. xxx xxx 12
Het formele onderwijs richt zich vooral op het behalen van een diploma, maar eigenlijk is dat niet waar het om gaat. Ontwikkeling moet niet verward worden met een diploma. K!X overbrugt de grens tussen de dagelijkse praktijk en het diploma. [Jan Bransen, hoogleraar ‘Filosofie van de gedragswetenschappen’ aan de Radboud Universiteit in Nijmegen]
Een spiegel voorhouden “Een dagdeel lang houden we ze een spiegel voor, stellen we hun dromen en doelen scherp(er) en leren we ze omgaan met tegenslagen. En dat werkt! Jongeren gaan nadenken over de keuzes die ze maken, over hun eigen aandeel in het geheel, en hun kwaliteiten en minder ontwikkelde kwaliteiten. Empowerment-trainingen inspireren zo bewustwording en zelfkennis.” Jamal Chrifi, projectleider K!X (vanuit FORUM) en trainer Empowerment
De resultaten: positieve verandering in houding en gedrag
Activering van eigen kracht De empowerment-training legt een belangrijke basis voor de motivatie van jongeren om met K!X aan hun soft skills en toekomstkansen te werken. De training versterkt hen in hun eigenwaarde. Via films en persoonlijke verhalen van de trainer ervaren ze hoeveel strijd anderen hebben moeten leveren om te komen waar ze zijn. Daardoor kunnen jongeren hun eigen problemen beter relativeren en uit hun slachtofferrol stappen. Ik zie wel eens dat jongeren over een bepaalde film vertellen aan schoolgenoten die niet aan K!X meedoen en die daardoor wel in K!X geïnteresseerd raken. [Abdel Seghau, docent en K!X-coördinator Lentiz Life College in Schiedam]
Er gaat een wereld voor me open, ik heb nu focus omdat ik een toekomstdoel heb. De kennis van K!X hoop ik mijn hele leven mee te nemen. Vooral de empowerment-training, die leert je echt in jezelf te geloven. [Een leerling]
coördinatoren dat de methodiek het respect en de saamhorigheid in klassen versterkt. Leerlingen voelen zich veel meer een groep dan voorheen. Door het groeiende wederzijdse begrip tussen de leerlingen van verschillende etnische achtergronden, draagt K!X ook bij aan burgerschapsvorming.
Het projectteam constateert dat de ‘out-of-the-box’-aanpak jongeren aanspreekt. Zij waarderen de vrijheid en raken betrokken wanneer zij merken dat ze zelf activiteiten mogen bedenken en organiseren. Ook K!X-coördinatoren zien dat als je verantwoordelijkheid bij de jongeren legt en hen aanspreekt op wat ze kunnen en willen, dit hun motivatie versterkt. Ze vinden het leuk en daardoor léren ze er ook veel van. En dat geldt ook voor moeilijke groepen, zoals ‘rebound’-leerlingen op het ROC Mondriaan in Den Haag, die zich door deze aanpak aanmerkelijk positiever gingen gedragen. (‘Rebounders’ zijn leerlingen die dreigen uit te vallen of elders al zíjn uitgevallen. Deze leerlingen dreigen, door hun persoonlijke problemen en gedrag, zonder startkwalificatie van school te worden gestuurd. Veel scholen weten hier geen raad mee. Met K!X krijgen deze jongeren een nieuwe kans. Het vraagt wel om meer kwaliteit van de begeleiders, vergt tijd en geduld.)
Jongeren ervaren met K!X de betekenis van ‘team’ als afkorting voor ‘together each achieves more’ in de praktijk. In een K!Xteam op het ROC Mondriaan in Delft ontstond door K!X een sterk groepsgevoel en een gezamenlijke motivatie. De jongeren zagen wat je allemaal kon bereiken met K!X. Dat gaf ze zekerheid en was de sleutel tot hun succes. Ze konden op elkaar rekenen en terugvallen als zij er zelf niet uit kwamen: samen sta je sterk. Eenzelfde soort verbondenheid zorgde ervoor dat een risicoklas op dezelfde school, waarvan verwacht werd dat een aanzienlijk deel zou uitvallen, het hele jaar gezamenlijk is doorgekomen. Naast positieve uitschieters zijn er ook gevallen waarin K!Xteams uit elkaar vielen vanwege interne problemen op school en gebrek aan daadkracht bij de K!X-coördinatoren.
Zelf verantwoordelijk: een uitdaging Toen ik dat K!X-filmpje zag, van hoe ze op andere scholen aan het debatteren waren, draaide de knop in mijn hoofd om en dacht ik bij mezelf: ‘Dit wil ik ook! Samenkomen met andere leerlingen, kennis uitwisselen en naar plekken toegaan in plaats van de hele dag op school zitten…’ Vanaf het eerste bedrijfsbezoek tot aan het laatste ben ik bij K!X gebleven. Want als je eraan begint denk je: ‘K!X? Wat is dát nou weer?’ Maar na een tijdje wil je er alleen maar meer van, omdat het écht leuk is. Steeds weer nieuwe mensen leren kennen, steeds weer nieuwe ervaringen opdoen. [Kavish Jhorai, K!X-ambassadeur] De omslag naar een positieve inzet is echter geen automatisch gegeven, en de mate waarin dit bereikt wordt verschilt per groep en per persoon. Soms met verrassende effecten. Neem de leerling die normaal gesproken een stoorzender is in de klas en vaak spijbelt: na de empowerment-training stimuleerde die zijn klasgenoten actief om mee te doen met K!X.
Onderling respect en vertrouwen De K!X-methodiek brengt een positieve groepsdynamiek teweeg. Tijdens de empowerment-training blijken er in reactie op het persoonlijke verhaal van de trainer veel verhalen los te komen. En leerlingen verrassen elkaar met hun ambities. ‘Dat had ik nooit achter jou gezocht’. Ze komen daar geregeld op terug, en spreken elkaar er soms ook in andere lessen op aan: ‘Jij wilde toch …?’ [Abdel Seghau, docent en K!X-coördinator Lentiz Life College in Schiedam] Die groepsdynamiek legt een stevige basis voor vertrouwen en verbondenheid binnen de groep, leert ook de ervaring op andere scholen. Tijdens dat proces vergroten persoonlijke successen het onderlinge respect. Blijkens interviews ervaren K!X-
Van een leerling werd het verzoek om een bedrijfsbezoek niet gehonoreerd. Op mijn aanraden heeft hij toen om een gastdocent gevraagd, en dat kon wel. De gastles werd gegeven door iemand die ooit op een zolderkamertje was begonnen, pas later zijn hbo afrondde en uiteindelijk een succesvol eigen ICT-bedrijf heeft opgezet. Het was een daverend succes. Hij is meerdere malen teruggekomen voor gastlessen aan verschillende klassen. De student die dit geregeld had, kreeg daar veel complimenten voor. Toen zag je hem opbloeien. En hij heeft er veel van geleerd: hoe je zoiets moet aanpakken, wat je kunt doen als het niet lukt. [Laura Martens, loopbaanbegeleider bij het ICT College ROC MN in Utrecht] Het zelf bedenken, uitwerken en organiseren van activiteiten is een enorme uitdaging voor jongeren. Het ‘K!X-effect’ zit hem vooral in het leerproces dat jongeren doorlopen. Ze ervaren dat er veel nodig is om bij bedrijven iets geregeld te krijgen, en dat ze daar vaardigheden bij nodig hebben. Onze studenten waren aanvankelijk sceptisch, hadden geen zin om zelf bedrijfsbezoeken te organiseren. ‘Hoe moet dat dan?’ Het was een eye-opener voor hen dat dit ook voor hun docent iets nieuws was. Toen ze eenmaal aan de slag gingen, kregen ze de smaak te pakken. Ze leerden in de praktijk hoe je bedrijven het beste kunt benaderen. Een struikelblok was dat migrantenjongeren zeiden: laat een Nederlandse klasgenoot maar bellen, dan maken we méér kans. Dat wisten ze van eerdere voorvallen. Dan zei ik: ‘Probeer het nog maar een keer bij een ander bedrijf. Een bedrijf dat onderscheid maakt, willen we toch niet bezoeken’. Aangemoedigd door het succes van het eerste bedrijfsbezoek, organiseerde het team vervolgens een netwerkbijeenkomst: ze wisten vijftien werkgevers naar school te halen, van wie er zes een workshop gaven. [Abdel Seghau, K!X-coördinator Lentiz Life College in Schiedam]
xxx xxx 13
Twee vliegen in één klap “K!X legt het initiatief bij de jongeren zelf door K!Xteams op te richten die zelfstandig aan de slag mogen. Zo regelen ze hun eigen gastlessen en workshops en denken ze na wat ze zelf nodig hebben om later aan het werk te komen. Hartstikke goed! Jongeren komen zo meer te weten over de arbeidsmarkt én leren al direct hoe je iets voor elkaar krijgt in de wereld van werk. Twee vliegen in één klap dus.” Prof. dr. Mirjam van Praag, hoogleraar Ondernemerschap en Organisatie (UvA) en kroonlid bij de SER
Ontdekt: talent en competenties Bij K!X worden leerlingen begeleid en aangestuurd om zelf met ideeën te komen en die ook uit te voeren. Het proces van vergaderen, actie ondernemen, op zoek gaan, zelf contact opnemen met instanties – het is een waardevol leerproces. Het projectteam constateert dat jongeren binnen een K!X-team een rol kiezen die bij hun ‘kunnen’ past en van waaruit zij hun talenten kunnen ontplooien. Hoe schuw ze vooraf ook zijn om de verantwoordelijkheid voor een taak op zich te nemen − als het eenmaal gelukt is, overheerst de trots. Meestal weten ze hun eigen kracht ook wel te pakken: een geboren voorzitter neemt vanzelf de leiding binnen een groepje. [Laura Martens van het ICT College ROC MN in Utrecht] Studenten vertellen in interviews dat zij zichzelf beter hebben leren kennen door het organiseren van activiteiten. En K!X-coördinatoren zien jongeren groeien als ze een taak succesvol uitvoeren. Een jongere van MBO Amersfoort vertelde tijdens een coördinatorenbijeenkomst hoeveel trots en vertrouwen zij ontleende aan het interview dat zij SP-leider Emile Roemer afnam. En: aan haar initiatief hem daarna uit te nodigen om op school over zijn werk te komen vertellen. Het leverde een goede bijeenkomst met veel discussie op.
Vertrouwen in eigen regie K!X-Jongeren vertelden in interviews in 2012 dat ze zelfverzekerder waren geworden en méér durfden door het organiseren van activiteiten. Ook coördinatoren ervaren dat K!X het zelfvertrouwen en de toekomstgerichtheid van jongeren versterkt. Ik denk dat K!X de leerlingen de ogen goed heeft geopend wat betreft motivatie en doorzettingsvermogen. Jongeren leren veel van zelf activiteiten organiseren. Als ze ervaren dat iets wel lukt als je maar vasthoudt en doorzet, zie je leerlingen veranderen: hun onzekerheid slaat om naar zelfstandigheid. [Abdel Seghau, K!X-coördinator Lentiz Life College in Schiedam]
Een blijvende impact Coördinatoren en deelnemers zijn het erover eens dat de effecten van K!X beklijven. ‘Jongeren verwerven met K!X vaardighexxx xxx 14
den die ze nooit meer zullen verleren, zoals bij fietsen en zwemmen’, luidde de conclusie op een uitwisselingsbijeenkomst. Uit interne evaluaties blijkt dat K!X-coördinatoren ervaren dat de aanpak jongeren inspireert en motiveert, hun zelfstandigheid vergroot en ze stimuleert om zelf verantwoordelijkheid te nemen. K!X-ambassadeurs noemen K!X ‘a way of life’. Uit een interne evaluatie in 2011 bleek dat hun deelname jongeren meer verantwoordelijkheidsbesef geeft en ze anders in het leven doet staan dan studiegenoten die níet bij K!X betrokken waren, namelijk: meer pragmatisch en oplossingsgericht. Zij kiezen nu vaak bewuster voor hun studie, omdat zij een duidelijker toekomstbeeld voor ogen hebben. Meer dan voorheen hebben ze het gevoel hun toekomst zelf in de hand te hebben, en de wil om die mooi in te kleuren. Ze hebben meer focus en weten beter hoe ze hun doelen kunnen realiseren. Ik zie de werking van K!X als een oude dieselmotor: je moet even de tijd nemen om hem goed warm te laten lopen, maar eenmaal op stoom loopt hij uitstekend. Studenten die op deze manier onderwijs krijgen, die leren door te ervaren, zullen na afloop van school zelfstandig hun zaken kunnen regelen. [Abdel Seghau, K!X-coördinator Lentiz Life College in Schiedam] Wat de effecten op de langere termijn betreft: K!X-coördinatoren hebben zelf weinig zicht op de loopbanen van jongeren ná de school. Directies houden vaak wel bij waar leerlingen naartoe gaan (een vervolgopleiding, betaald werk of het Regionale Meld Centrum) maar die informatie gaat meestal voorbij aan de bij K!X betrokken docenten. Het plan om de beschikbare informatie op te vragen – en zo meer inzicht te krijgen: in hoeverre slagen jongeren met K!X-bagage er beter in werk te vinden? − is door de hoge werkdruk van het projectteam niet uitgevoerd.
Bredere invloed binnen school Jongeren die door K!X geïnspireerd raken, worden vaak ook enthousiast om zich op andere vlakken voor de school in te zetten, en bij te dragen aan een goed schoolklimaat. Op ROC Mondriaan Den Haag doen K!X-jongeren mee aan de leerlingenraad. Een K!X-team van Mondriaan Delft nam het initiatief om met de directie over verbetering van de sfeer op school te praten. En verschillende teams organiseerden evenementen voor medescholieren. Bijvoorbeeld: op AOC Friesland was er een sportmiddag om de onderlinge samenwerking van leerlingen te versterken, en op ROC Mondriaan Den Haag hield het KIX-team een cultuurfeest voor 100 leerlingen om meer begrip voor elkaar te kweken en een dialoog op gang te brengen.
K!X: ook voor ouderbetrokkenheid Een actief K!X-team kan school ook helpen bij het bedenken van nieuwe strategieën en activiteiten om ouders meer bij het onderwijs te betrekken. Op meerdere scholen is met de kennis en inzichten van jongeren een brug geslagen naar hun ouders. Een K!X-team van het ROC Mondriaan in Delft organiseerde een ouderavond waarop de jongeren presentaties hielden over hun onderwijsprogramma. Ook gaven ze de ouders een rondleiding door de school. De bijeenkomst was een eye-opener
voor de ouders, die voor het eerst te zien kregen wat er binnen de muren van de school gebeurt. Ook heeft het initiatief tot concrete afspraken tussen ouders en school geleid. De ouders gaven aan dat zij graag tijdig geïnformeerd worden over de voortgang en eventuele problemen rond hun kind. De school zegde toe hen beter op de hoogte te houden en gezamenlijk naar oplossingen te zoeken. Na afloop waren de leerlingen er zeer mee ingenomen dat het hen gelukt was om ouders en school dichter bij elkaar te brengen. In antwoord op het verzoek van de ouders werd een vervolgbijeenkomst georganiseerd over loopbaanoriëntatie en beroepskeuze.
Persoonlijke groei tot rolmodel De persoonlijke ontwikkeling van een aantal K!X-jongeren reikt veel verder dan verwacht. Zij ontpoppen zich als ‘K!Xambassadeur’ tot rolmodel voor andere jongeren, en maken zich tot hun spreekbuis naar de buitenwereld. Meestal hebben zij als voorzitter van een K!X-team hun presentatie- en communicatievaardigheden ontwikkeld. Zo spraken K!X-jongeren met ‘ambassadeur jeugdwerkloosheid’ Miriam Sterk in een huiskamergesprek op de radio, en met staatssecretaris Jetta Klijnsma tijdens een bijeenkomst van het ministerie van SZW in Zwolle. Door hun deelname aan K!X is het zelfvertrouwen van de jongeren gegroeid. Zo gaan ze onbevreesd met publieke personen in gesprek. Mijn tijd als K!X-ambassadeur was nog leuker dan toen ik voorzitter was. Ik heb op andere scholen mijn rol uitgelegd en over mijn ervaringen als voorzitter verteld. Samen met K!X-ambassadeurs van andere scholen werd ik gevraagd om onszelf en andere jongeren te vertegenwoordigen op allerlei bijeenkomsten. We hebben heel wat belangrijke mensen ontmoet in die periode. Je leert zo veel nieuwe mensen kennen en je bouwt een groot netwerk op. Dat is echt belangrijk voor de toekomst. [Kavish Jhorai, K!X-ambassadeur]
Het succes: wat werkt − en wat níet
met de rol en inzet van de K!X-coördinatoren. Hun bereidheid om de K!X-benadering te volgen en de teams consequent op een ‘coachende’ manier te begeleiden, is essentieel voor het resultaat. In de praktijk blijkt dat op een deel van de scholen docenten zich onvoldoende ‘eigenaar’ van de methode voelen. Zij wonen de K!X-lessen lang niet altijd bij, of borduren er in de vervolglessen onvoldoende op voort. Ook geven ze jongeren niet genoeg ruimte om hun vaardigheden te oefenen.
Commitment van de school Als een school graag wil dat jongeren zelf activiteiten bedenken en organiseren, moet ze daarvoor ook de ruimte bieden. Het gaat om het beschikbaar stellen van (les)tijd en een plek voor overleg, en het toekennen van voldoende uren voor de begeleiding door de K!X-coördinator – ook buiten de reguliere lesuren. In een aantal gevallen hebben gedreven K!X-coördinatoren hierover zelf afspraken weten te maken met de directie. In andere gevallen doen zij een deel van het werk in hun vrije tijd.
Begeleiden van keuzes De suggesties van jongeren zijn het uitgangspunt voor bedrijfsbezoeken. Als het niet haalbaar is om alle ideeën binnen één jaar uit te voeren, moeten er keuzes worden gemaakt. Vaak lost dat zich vanzelf op, omdat sommige voorstellen niet aan de voorwaarden voldoen of niet uitvoerbaar blijken. Is wél een keuze nodig, dan is het belangrijk hiervoor een strategie te gebruiken die tegemoetkomt aan de wensen van de jongeren en tegelijkertijd ruimte biedt voor nieuwe ervaringen. Als je louter uitgaat van wat de jongeren willen, is er het risico dat ze alleen bij bedrijven komen die ze al kennen (of in elk geval al op hun netvlies hebben), terwijl het juist ook de bedoeling is hun beroepshorizon te verbreden. In sommige K!X-teams werd de keuze gemaakt via democratische besluitvorming, in andere werd er een competitie van gemaakt. Hierbij is het voorstel aangenomen van de groep die als eerste een toezegging van een bedrijf ontving – een procedure die jongeren zelf eerlijker vonden.
Herkenbare trainers De effectiviteit van de empowerment-training hangt sterk samen met de persoonlijke kenmerken van de trainer. Deze moet voor de leerlingen herkenbaar zijn, een persoonlijk verhaal kunnen vertellen dat hen raakt en inspireert, bereid zijn zich gelijkwaardig en kwetsbaar op te stellen, empathie tonen en in staat zijn binnen de groep vertrouwen op te bouwen.
Hoop voor de toekomst “Het levensverhaal van de trainer maakte indruk op mij en geeft hoop voor de toekomst.” Deelnemer aan de empowerment-training
‘Coachende’ docenten
Robin heeft niet echt kennis kunnen maken met andere sectoren dan de financiële dienstverlening. Maar daar hebben ze ook niet voor gekozen. Ook de school eist dat het relevant blijft. Maar zelf zou hij het best leuk vinden om wat breder om zich heen te kijken. [Uit een interview met een K!X-ambassadeur]
Jongeren, ouders en school Als scholen K!X-teams willen inzetten voor het bereiken van ouders, moeten ze er rekening mee houden dat jongeren uit probleemgezinnen of kinderrijke gezinnen hun ouders niet willen belasten met hun schoolse zaken. Sowieso vinden oudere studenten (18+) vaak dat zij hun schoolzaken zelf moeten regelen. Ook zijn niet alle ouders in de gelegenheid om zich actief met school te bemoeien − bijvoorbeeld omdat hun werktijden dat niet toelaten, zij de taal onvoldoende beheersen voor contact, of omdat ze onbekend zijn met de verwachtingen van de school en de inhoud van de opleiding.
Een positieve groepsdynamiek en de gewenste K!X-effecten op houding en gedrag van deelnemende jongeren, staan of vallen xxx xxx 15
Geduld als succesfactor
Persoonlijke aandacht
Voor een goede en coherente begeleiding van de K!X-teams, is het cruciaal dat zowel de projectmedewerker als de docent op school hierin een rol speelt. Waar de projectmedewerker processen initieert en kennis aanreikt, hebben K!X-coördinatoren de taak in de tussentijd de K!X-teams van week tot week te begeleiden. Daarbij is geduld een belangrijke succesfactor: de taakuitvoering door leerlingen begeleiden, kan al snel meer tijd kosten dan zélf die taken doen. In de praktijk blijkt dat een deel van de docenten de begeleiding van K!X-teams graag uit handen geeft, omdat men geen zin heeft die zelf intensief ter hand te nemen.
Meer aandacht voor de persoonlijke behoeften en talenten van jongeren, naast de groepsbenadering, kan de effectiviteit van K!X verder vergroten. Projectmedewerkers en coördinatoren zouden meer persoonsgericht kunnen werken met jongeren die bij klassikale instructie niet opletten: individuele afspraken (mogelijk) maken en hun persoonlijk vragen wat ze willen leren, waar de accenten liggen. Projectmedewerkers zouden – onder meer bij de empowerment-training − nog meer kunnen focussen op individuele talenten: hoe kun jij je eigen unieke kanten benutten? Een idee is, bijvoorbeeld, om iemand die goed kan communiceren in zijn kracht te zetten als degene die namens het K!X-team naar buiten belt. Maar ook kun je iemand die daar níet goed in is, laten meeluisteren om ervan te leren. Tot slot: leerlingen die de K!X-lessen structureel niet bijwonen, of niet vaak genoeg, missen belangrijke stappen tijdens het traject. Het is voor de begeleiders dan onmogelijk om aan de persoonlijke vaardigheden en ontwikkelingen van die leerlingen te werken. Dit geldt uiteraard ook voor hun vakinhoudelijke ontwikkeling. Deze problematiek vraagt om een bredere aanpak. De directie zou in die gevallen in elk geval meer aandacht moeten hebben voor een betere afstemming tussen de vakken en het hanteren van de regels voor het volgen van lessen (aanwezigheid, gebruik van mobiele telefoons, et cetera). Jongeren hebben behoefte aan regels en structuur, ook al zijn ze het daar niet altijd mee eens.
Vast aanspreekpunt Een vaste projectmedewerker draagt bij aan een soepel verloop van K!X binnen de school. Door wisselingen bij FORUM in beschikbaar budget en aangestelde medewerkers, heeft het hieraan de afgelopen jaren soms ontbroken. Een vaste projectmedewerker geeft voor jongeren een duidelijk gezicht aan K!X en loopbaanoriëntatie, en dat maakt het mogelijk een band met hen op te bouwen. Door de vele wisselingen, zo bleek uit interviews in 2012, waren op sommige scholen de jongeren alléén bewust met K!X bezig wanneer een projectmedewerker les kwam geven. Ook voor docenten vormt een vaste projectmedewerker een duidelijk aanspreekpunt voor de afstemming over lessen en activiteiten. En het illustreert dat het K!X-traject een doorlopend proces betreft, geen incidentele activiteiten.
Elkaar aanvullen Het is voor de overdracht van de aanpak belangrijk dat de K!X-coördinator bij de K!X-lessen door de projectmedewerker aanwezig is. Die overdracht kan positief uitpakken als de projectmedewerker en docent elkaar aanvullen om jongeren in hun kracht te zetten via training en begeleiding. Heeft een docent echter negatieve verwachtingen van de jongeren, of een autoritaire stijl van orde houden, dan kan dat het leerproces juist verstoren.
Ik dacht: ‘wow’ “K!X maakt de leerlingen mondiger en ze durven meer. Toen Mirjam Sterk hier op bezoek kwam, was ik echt verrast over mijn eigen leerlingen. De vragen die sommige meiden stelden! Ik dacht: ‘wow’, ze durven hun mond open te doen.” Zohra Ahssab, docent geschiedenis en K!X-coördinator op het Globe College in Utrecht
Tastbare bewijzen van inzet De uitreiking van K!X-certificaten aan het einde van het schooljaar is een extra impuls voor consequente deelname. En: het geeft jongeren iets in handen om op hun CV te zetten. Waar voorheen in de meeste gevallen met standaardverklaringen werd gewerkt, krijgen de jongeren sinds 2011 een certificaat ‘op maat’. Daarop staat vermeld welke trainingen zijn gevolgd en welke competenties zijn behaald. Ook de teamfoto’s zijn tastbare producten die de inzet van jongeren stimuleren en het groepsgevoel van K!X-teams versterken. Op het Globe College in Utrecht lieten in schooljaar 2013/14 twee stagiaires iedere leerling een portfolio aanleggen van hun activiteiten voor beroepsoriëntatie, en ze gaven daarop telkens feedback. Bij elk bedrijfsbezoek en elke andere activiteit werden vooraf en achteraf formats ingevuld. Zo’n portfolio zou ook gepresenteerd kunnen worden tijdens het intakegesprek bij de (mbo-)vervolgopleiding. xxx xxx 16
Een laag blabla-gehalte “Voor K!X krijg je de mensen mee. Weet je waarom? Omdat het geen hoog blabla-gehalte heeft. Deelnemers leren voor zichzelf te zorgen. Dat moeten ze straks op de arbeidsmarkt ook. K!X bereidt ze daarop voor. Dat ze het zelf moeten doen, spreekt deelnemers aan en dan leren ze meer.” Ivette Fleming, strategisch beleidsmedewerker en K!X-coördinator ROC Mondriaan Den Haag
Pijler 3
Verbindingen met de praktijk Voor de loopbaanoriëntatie van jongeren is het van groot belang dat zij in contact komen met de beroepspraktijk. Daarop richt zich de derde pijler van de K!X-methodiek, met gastlessen en bedrijfsbezoeken. Uitgangspunt is dat deze op de interesses van de jongeren aansluiten en dat er zoveel mogelijk gebruikgemaakt wordt van de regionale mogelijkheden. Maar: er wordt wel aangestuurd op een brede oriëntatie en verbreding van de beroepenhorizon – ook door de kennismaking met tekortsectoren. Hoe is de derde K!Xpijler opgezet? Wat zijn de resultaten? En wat is bepalend voor succes?
De opzet: bedrijfsbezoek, netwerk en brede oriëntatie
Direct contact met werkgevers Via bedrijfsbezoeken komen jongeren in contact met de beroepspraktijk. Zij organiseren die bezoeken zelf, en ze dienen ervoor te zorgen dat die ‘K!X-proof‘ zijn: de jongeren moeten rechtstreeks in contact komen met de werkgever en werknemers in het bedrijf. Ze moeten zicht krijgen op de verschillende functies binnen het bedrijf en uitzoeken om welke competenties die vragen. En: ze behoren zich tijdens het bezoek aan de werkgever te presenteren: om te laten zien dat zij als K!X-team op bezoek zijn, om bij te dragen aan een positieve beeldvorming over jongeren, én om hun vaardigheden te oefenen. In 2010 werden naast de bedrijfsbezoeken ook gastlessen een vast K!X-item om jongeren in contact te brengen met de beroepspraktijk. De gastdocenten zijn onder anderen mensen uit het bedrijfsleven, de politiek en de sport, die met enthousiasme en kennis van zaken over hun beroep vertellen.
Nuttig netwerk dicht bij huis Jongeren behoren in K!X zelf te bepalen wat ze voor hun beroepsoriëntatie willen ondernemen. Dit zorgt ervoor dat de activiteiten aansluiten bij hun interesses en hun motivatie voor K!X versterken. Bij het benaderen van bedrijven worden ze aangemoedigd hun netwerken en de mogelijkheden in hun eigen woonplaats en regio te benutten. Dat levert niet alleen gemakkelijke ingangen op, maar ook een mooi leermoment over het belang van netwerken. Al doende bouwen jongeren zelf een nuttig netwerk op: ze zetten hun eerste schreden op de arbeidsmarkt liefst dicht bij huis. (Studies wijzen uit dat veel jongeren uiteindelijk werk zoeken in de eigen omgeving, binnen een straal van ongeveer 25 kilometer.)
Brede oriëntatie op beroepen K!X beoogt jongeren ook kennis te laten maken met bedrijven en sectoren die buiten hun gezichtsveld liggen. Voor vmboleerlingen is dat bedoeld om hun interesse te prikkelen voor branches waar zij zelf niet aan denken, en voor mbo-studen5
ten om hun aandacht te vestigen op minder voor de hand liggende bedrijven met functies die wél bij hun opleiding passen. Vanaf 2010 werd het principe ingevoerd dat van de twee bedrijven die een K!X-team per jaar minimaal bezoekt, er één wel en één juist niet rechtstreeks aansluit bij de studierichting. Zo bezochten studenten van een administratieve opleiding een justitiële inrichting, en jongeren met een commerciële opleiding gingen op bezoek bij de politie.
Kennismaking met tekortsectoren Speciale aandacht krijgen de tekortsectoren die (in de nabije toekomst) veel werknemers nodig hebben, en dus goede kansen bieden. Om de perspectieven in de technische sector inzichtelijk te maken, startte in 2014 parallel aan het reguliere K!X-project een extra aanbod voor de beroepsoriëntatie van vmbo-jongeren: ‘K!X Techniek’.5 De opzet: 24 K!X-teams kregen een introductieles ‘Oriëntatie op techniek’, bezochten technische bedrijven, volgden gastlessen over de technische sector en kregen technische opleidingen van binnen te zien. Ook werkt K!X sinds 2010 samen met het project ‘Kies Kleur in Groen’, dat zich onder meer richt op een grotere instroom van migrantenjongeren in het agrarisch beroepsonderwijs. Op drie groene mbo-scholen zijn in totaal zes K!X-teams met overwegend autochtone leerlingen opgezet. Verder waren er uitwisselingsevenementen tussen deze ‘groene’ teams en de qua etnische afkomst gemengde randstedelijke teams. Ten slotte zijn K!X-teams in samenwerking met het FORUMproject ‘Kleur in de Zorg’ in contact gebracht met zorginstellingen. Door bedrijfsbezoeken en gastlessen is de interesse van jongeren geprikkeld om een beroep in de zorg te kiezen. Werkgevers op hun beurt hebben nuttige contacten met scholen en potentiële werknemers opgedaan.
De resultaten: verbrede horizon, inspiratie en ingangen
Inzicht in beroepspraktijk Bedrijfsbezoeken zijn voor jongeren heel belangrijk om de beroepspraktijk te leren kennen, vinden K!X-coördinatoren una-
K!X Techniek is gefinancierd door Platform Bèta Techniek 17
niem. Ook bedrijven die K!X-teams ontvingen, zien zeker het belang: zij denken dat een kijkje in hun keuken zeer motiverend kan werken en ‘zoekende’ studenten een duwtje in de goede richting kan geven. Jongeren zelf bevestigden in interviews in 2012 dat ze door K!X over het bedrijfsleven veel leren dat ze op school níet leren. Bedrijfsbezoeken helpen vmbo-leerlingen om uit te vinden of de beroepspraktijk in bepaalde sectoren overeenkomt met hun beeld en verwachtingen, en of hun voorkeur dan wel afkeer stand houdt. Het helpt ze om tot een gefundeerde studiekeuze te komen en een verkeerde te vermijden. Volgens K!X-coördinatoren zetten de bezoeken leerlingen ertoe aan om na te denken over wat ze nu écht willen gaan doen. Sommigen worden enthousiast. Die weten al wat ze willen, en zoeken in bedrijfsbezoeken bevestiging. Maar soms doen ze juist een stukje realiteitszin op: dan realiseren ze zich dat de praktijk heel anders is dan ze zich hadden voorgesteld, en dat er heel wat meer bij komt kijken dan ze dachten. Dan gaan ze ook naar andere vervolgstudies kijken. Vmbo’ers zien in hun stage slechts één bedrijf, terwijl ze er met K!X in de loop van twee jaar een flink aantal bezoeken. Zo krijgen zij een beeld van wat verschillende beroepen inhouden en waar de werkgelegenheid zit. [K!X-coördinator Zohra Assab van het Globe College Utrecht] Mbo-studenten krijgen door bedrijfsbezoeken pas echt een beeld van het werk waarvoor ze worden opgeleid, wat het in de praktijk inhoudt en in welk soort bedrijven en functies zij straks aan de slag kunnen. Veel studenten hebben aan het begin van hun mbo-opleiding nog nooit een ICT-bedrijf van binnen gezien. Door een bedrijfsbezoek raakten sommigen extra gemotiveerd, terwijl anderen van studie besloten te veranderen toen zij zagen hoe hun werkdag als ICT’er eruit zou zien. [K!X-coördinator Laura Martens van het ICT College ROC MN]
Makelaardij spreekt mij wel aan “Wat ik leuk vind aan K!X zijn de bedrijfsbezoeken en het netwerken. Ik heb gekozen ermee door te gaan. Tot voor kort wist ik absoluut niet wat ik wilde gaan doen na mijn opleiding. Nu weet ik in ieder geval dat ik niet de verzekeringen in wil. Makelaardij spreekt mij wel aan: met jouw kennis mensen helpen in een zakelijke omgeving. Maar ik ga nog verder kennismaken met de verschillende werksectoren.” Sylvana Hobe, K!X-deelnemer, ROC ASA Amersfoort
Verbreding van de horizon Het landelijk projectteam van K!X constateert dat jongeren door de bedrijfsbezoeken een completer beeld krijgen: hoe zien bedrijven er vanbinnen uit, met welke vakkennis kun je er terecht? Ze worden aangemoedigd om alvast contact te maxxx xxx 18
ken met werkgevers, en zich te verdiepen in de werking van de arbeidsmarkt en de processen rondom het aannemen van personeel. Door ook bedrijven buiten hun gezichtsveld te bezoeken, ontdekken ze dat hun beeldvorming niet altijd klopt en dat hun mogelijkheden groter zijn dan gedacht.
Jongeren zijn altijd enorm verrast door de verscheidenheid aan beroepen die er binnen een bedrijf blijkt te bestaan. Zoals in de haven van Rotterdam, waar niet alleen mensen in de scheepvaart en de omslag van goederen werken, maar ook in technische en administratieve functies, en zelfs als kapper en tandartsassistent. Ook een bezoek aan TNT Express was voor veel jongeren een eye-opener. Ze leerden dat er, behalve het bezorgen van pakketten, nog veel meer te doen is. Er zijn ook afdelingen zoals het callcenter, HRM en financiën. Kortom: in zo’n veelzijdig bedrijf kun je met veel verschillende opleidingsniveaus terecht. Op dezelfde manier ontdekten jongeren door hun bezoek aan een kazerne dat Defensie eigenlijk een gewoon bedrijf is. De meeste mensen werken er in ondersteunende functies: ICT, techniek, keuken, facilitaire dienst, transport, bouw, sport, geneeskundige dienst, et cetera. Slechts 10% is daadwerkelijk bij ‘het vechten’ betrokken. De beeldvorming bij de jongeren over Defensie als werkgever veranderde aanzienlijk: dat maakt hun wereld groter.
Weidse blik op techniek Tijdens de introductielessen van K!X-Techniek spreken bijna alle vmbo-leerlingen hun verbazing uit over de vele facetten van techniek als studiegebied. Ze worden aan het denken gezet: ‘Techniek is meer dan alleen maar zwaar werk doen en vieze handen krijgen. Je kunt ook edelsmid worden, of laborant’. Overigens is wel enige kennis van zaken over de technische sector nodig om leerlingen, tijdens de les ‘Oriëntatie op techniek’, te kunnen informeren en hun vragen te beantwoorden. Bedrijfsbezoeken aan technische bedrijven dragen ook een flink steentje bij aan verwijding van de blik op techniek. Wanneer jongeren praktische vakken zoals lassen en werken met elektra meemaken en zelf uitproberen, leidt dat tot positieve reacties: “Goh, wat leuk hier, wat een leuk soort werk”. Bij de edelsmid werkten de leerlingen zelfs tijdens de pauze door aan hun praktijkopdracht. Zulke ervaringen zetten hen ertoe aan een technische mbo-opleiding te overwegen.
Inspiratie door rolmodellen Ook gastlessen worden door K!X-coördinatoren, jongeren en werkgevers als waardevol en nuttig ervaren. Door een gastdo-
cent te horen vertellen over diens taken en ervaringen, en vragen te stellen, krijgen jongeren meer zicht op wat een beroep inhoudt. Praktijkmensen die hun persoonlijke verhaal delen en met passie over hun beroep vertellen, prikkelen de belangstelling van de leerlingen en spreken tot hun verbeelding. Gastdocenten fungeren ook als rolmodel: ze inspireren jongeren hun eigen weg te zoeken en hun ambities waar te maken. Het zelfbewustzijn, de eigen ambities en het besef dat de opleiding een investering in jezelf is, krijgen een extra impuls, stelt het projectteam vast.
Beeld (v)mbo-jongeren bij werkgevers
Maatschappelijke vorming
Een edelsmid stond versteld van het respect, de toewijding en de creatieve prestaties van bezoekende praktijkschoolleerlingen. En bij de K!X-bezoeken aan Defensie vielen bij de ontvangende partij de beleefdheid, belangstelling en verrassende vragen van de jongeren op.
Bij sommige K!X-activiteiten ligt het accent meer op maatschappelijke vorming dan op beroepsoriëntatie. Bijvoorbeeld: door een bezoek aan het Joods Historisch Museum in Amsterdam ontdekten leerlingen dat er ook Marokkaanse Joden zijn. Een van hen − ‘meneer Marokko’, die in de oorlog sneuvelde − wordt in het museum ieder kwartier met muziek herdacht. Ook bij de uitwisseling tussen groene en randstedelijke K!Xteams is burgerschapsvorming een belangrijk neveneffect: jongeren van de stad en het platteland, van ‘zwarte’ en ‘witte’ scholen, maken kennis met elkaar. Daardoor beseffen ze dat de onderlinge overeenkomsten groter zijn dan de verschillen, en worden vooroordelen doorbroken.
Meer netwerken en ingangen Het focussen op bedrijfsbezoeken in eigen stad of regio werpt vruchten af, constateert het projectteam. Jongeren doen zo contacten op die reële kansen op een stage of werk bieden. Sommige leerlingen maken gebruik van bedrijfsbezoeken om diverse medewerkers een visitekaartje te vragen en naar de mogelijkheden voor een stageplek te informeren. Uit een in 2012 uitgevoerde enquête blijkt dat jongeren vinden dat ze veel contacten hebben opgebouwd dankzij bedrijfsbezoeken. En dat geldt ook voor de gastlessen en andere K!X-activiteiten, zoals het bezoek aan een banenmarkt. Jongeren ervaren dat K!X deuren voor hen opent en goede ingangen voor een gesprek biedt. Studenten van ROC Mondriaan Delft vergelijken K!X met een wapenschild, dat je ter herkenning voor je uit houdt maar dat ook bescherming en zekerheid biedt: je hoeft het niet meteen over jezelf te hebben, je kunt eerst over K!X beginnen en vervolgens over jouw rol daarin. Een van de studenten had bij sollicitatiegesprekken over zijn K!X-deelname verteld om zijn bereidheid tot inzet te tonen, en wist daar indruk mee te maken: zo kwam hij aan een goede stageplek. Op dezelfde manier trok een aantal leerlingen van het Lentiz Life College in Schiedam profijt van het ‘visitekaartje K!X’: een netwerkbijeenkomst met bedrijven leverde ze concrete ingangen of contacten op. Ze kregen de kans ergens een dag mee te lopen in een bedrijf, werden uitgenodigd voor een stagegesprek, of werden via een aanwezige ondernemer bij een ander bedrijf geïntroduceerd. Overigens leveren bedrijfsbezoeken en gastlessen ook voor scholen nuttige contacten op, namelijk met werkgevers die in de toekomst nieuwe mogelijkheden bieden voor stages en loopbaanoriëntatie.
De gastlessen en bedrijfsbezoeken hebben als positief neveneffect dat werkgevers op een positieve manier kennismaken met jongeren. De ervaring leert dat zij hierdoor hun − vaak negatieve – beeld van (migranten)jongeren bijstellen en dat hun bereidheid toeneemt om ze kansen te bieden. Waar bedrijven vaak terughoudend zijn bij het eerste contact, blijken ze na afloop aangenaam verrast over de houding en vaardigheden van K!X-jongeren.
Bedrijven veranderen van houding door hun contact met K!Xjongeren. Ze willen daarna vaker jongeren ontvangen en zelf gastlessen geven − omdat ze er plezier in krijgen én omdat ze het goed vinden voor hun imago als maatschappelijk ondernemer. Maar ook omdat werkgevers op zoek zijn naar mensen die net iets extra’s hebben gedaan, zoals deelnemen aan K!X. En mét de positievere beeldvorming van werkgevers over de jongeren, krijgt de school als instituut ook een beter imago.
Gemotiveerd en betrokken “Ik vind het goed om te zien dat leerlingen hun best doen om zich zo goed mogelijk te presenteren aan de werkgever. Ze zijn gemotiveerd en betrokken. Dit geeft mij hoop.” Docent-begeleider van een bedrijfsbezoek
Rolmodellen “K!X maakt goed gebruik van rolmodellen en draagt bij aan een positieve beeldvorming over migrantenjongeren.” Prof. dr. Mirjam van Praag, hoogleraar Ondernemerschap en Organisatie (UvA) en kroonlid bij de SER
Het succes: wat werkt – en wat níet
Keuze van de juiste bedrijven Voor mbo-studenten ligt de focus op het verkennen van de beroepspraktijk die aansluit bij hun opleiding. Echter, bij richtingen waarin veel studenten door willen stromen naar een hoger niveau in ándere richtingen, is het van belang ze veel verschillende sectoren te laten zien.
Praktisch: tijdnood en tijdigheid Het is verstandig om in het traject dat voorafgaat aan een bedrijfsbezoek, ruimte voor onvoorziene omstandigheden in
xxx xxx 19
Opdrachten ervoor en erna Inhoudelijke opdrachten vooraf én na afloop van een bedrijfsbezoek, verdiepen het leereffect ervan. Ook geeft het inzicht in de kennis die de jongeren erbij opdoen. Met dit doel zijn in 2010, in samenwerking met de K!X-coördinatoren, voor verschillende studieniveaus opdrachten uitgewerkt.
Praktische ervaringen inbouwen
te bouwen. Een te strakke planning kan leiden tot tijdnood, waardoor de jongeren zich onvoldoende kunnen voorbereiden. Uiteraard is het zaak dat alle jongeren bij een bedrijfsbezoek tijdig op de plaats van bestemming zijn. De beste manier om daarvoor te zorgen: gewoon iedereen op de gebruikelijke begintijd naar school laten komen en daar verzamelen – ook al betekent dat voor sommigen dat ze heen en weer moeten reizen.
Inspelen op motivatie werkgevers K!X-teams kunnen bedrijfsbezoeken en gastlessen aantrekkelijk aan werkgevers presenteren door ze te relateren aan bedrijfsdoelen: promotie van het vakgebied, positionering als leerbedrijf, maatschappelijk ondernemerschap. Ook kunnen ze de kansen voor bedrijven benadrukken om zo in contact te komen met aanstormend talent van (v)mbo-scholen, en zicht te krijgen op de capaciteiten van jongeren die niet uit de geijkte voortrajecten afkomstig zijn. De bezoeken vragen van een bedrijf een behoorlijk intensieve investering van tijd en geld, terwijl de opbrengst qua aantal deelnemende jongeren relatief beperkt is. (Een promofilmpje maken of op een beurs gaan staan waar veel jongeren komen, vinden vooral grotere bedrijven gemakkelijker.) Het verdient daarom aanbeveling de ‘lasten’ voor het bedrijf te verlichten door voor een goede planning en taakuitvoering te zorgen. Bedrijven waarderen het als de jongeren een goed voorbereide indruk maken, en stellen ook een bedankbrief achteraf op prijs. De ervaring leert dat er bij bedrijven altijd werknemers zijn die het leuk vinden om een bijdrage te leveren aan een maatschappelijk project. Tot slot: een netwerkevenement waarbij werkgevers niet alleen jongeren ontmoeten maar ook onderling nieuwe contacten opdoen, is voor bedrijven een aantrekkelijke manier om bij te dragen aan de loopbaanoriëntatie van jongeren.
Afstemming over de inhoud Afstemming vooraf met het bedrijf is heel belangrijk om een bezoek of gastles inhoudelijk goed te laten aansluiten bij het niveau van de leerlingen. Ze moeten zicht krijgen op het soort werkzaamheden en type functies die ze met hun opleiding kunnen doen. De ervaring leert dat bedrijven hiermee in hun praatje en programma niet ‘automatisch‘ rekening houden. Zo kan het dan gebeuren dat ICT-studenten alleen programmaontwikkeling te zien krijgen, terwijl hun toekomst in het beheer ligt. xxx xxx 20
Als jongeren tijdens bedrijfsbezoeken en gastlessen zelf ook echt de praktijk kunnen ervaren, levert dat veel meerwaarde op. Zijn ze alleen toeschouwer, dan blijft het al gauw bij ‘kijken, vragen stellen en weer naar huis’ – om vervolgens alles te vergeten. Het schrijven van een verslag verandert daar niet zo heel veel aan. Bij technische bedrijven kunnen jongeren vaak actief aan de slag met het uitdokteren van een elektriciteitscircuit, of het werken met apparaten. Maar in andere sectoren kan ook een quiz – of een ander competitief kennisspel − heel effectief zijn. Bij een K!X-bezoek aan een rechtbank bleek een rollenspel een goede formule om het bezoek te verlevendigen. Een groep jongeren moest na een vechtpartij voor de rechter verschijnen. Sommige leerlingen werden daarbij in een toga gestoken voor hun rol als rechter, advocaat of officier. Een echte rechter en journalist beoordeelden het proces. Een praktische opdracht vraagt om nauwe afstemming vooraf met het bedrijf. Bedrijven kunnen namelijk meestal geen tijd investeren om zo’n opdracht zelf in elkaar te zetten. Een extern project als K!X kan daarop inspringen door de opzet en inhoud van bedrijfsbezoeken (volgens een draaiboek) goed voor te bereiden zonder dat het veel tijd vraagt van docent of bedrijf.
Over een drempel heen “De leerlingen moeten over een bepaalde drempel heen en leren door de organisatie van een bedrijfsbezoek wat je moet doen en regelen om je doel te bereiken. Dan zie je hun creativiteit opbloeien. Ze komen met eigen ideeën. Omdat ze het bedrijfsbezoek samen organiseren leren ze ook goed samenwerken, wat een belangrijk aspect is van de K!X-methode. Ook zie je dat ze elkaar stimuleren. De leerlingen groeien, ze worden zelfverzekerder en enthousiaster.” Nima Gopal, K!X-coördinator
Pijler 4 Borging van K!X in het leerplan K!X heeft natuurlijk alleen blijvend effect als de aanpak een vast onderdeel wordt van het curriculum. Op die borging richt zich de vierde pijler van de methodiek. Ze kan gestalte krijgen door K!X binnen bestaande vakken en lesuren aan te bieden, de methodiek tijdens de uitvoering − en via lesmodulen en uitwisselingsbijeenkomsten – over te dragen aan docenten, en scholen te ondersteunen bij de uitwerking van de zakelijke en beleidsmatige aspecten van een permanente invoering van K!X. Hoe is de vierde K!X-pijler opgezet? Wat zijn de resultaten? En wat is bepalend voor succes?
De opzet: inpassing, overdracht en advies
Uitvoering bij bestaande vakken Vóór de lancering van K!X op een school, wordt met de opleidingsmanager of teamleider gekeken in welk vak (of welke vakken) K!X het beste past. Vervolgens worden met de desbetreffende docent(en) de werkwijze, de jaarplanning en de verwachtingen besproken, en er wordt een samenwerkingscontract opgesteld. K!X is als volgt in het bestaande lesprogramma onder te brengen: • op het vmbo in het mentoruur of bij de vakken Maatschappijleer, Burgerschap of Loopbaan en Beroepsoriëntatie (LOB). Ook kan K!X-deelname gelden als maatschappelijke stage; • op het mbo bij Leren, Loopbaan en Burgerschap (LLB) – de mbo-variant van het mentoruur waarin loopbaanoriëntatie een belangrijke plaats inneemt. In al deze vakken komen naast K!X andere activiteiten en thema’s aan de orde. Er is dus slechts beperkt tijd voor K!X beschikbaar.
Op het Globe College in Utrecht is het mentoruur in de bovenbouwklassen mavo en vmbo niet alleen bedoeld voor beroepsoriëntatie, maar ook voor de lessen van de vreedzame school, het bespreken van de voortgang van de leerlingen en het functioneren van de klas, en voor de organisatie van extra schoolse activiteiten. Voor de invulling van beroepsoriëntatie is geen specifieke lesmethode beschikbaar 6 en er vindt geen afstemming tussen de mentoren plaats. Wel worden af en toe schoolbrede activiteiten georganiseerd, zoals een gastles over solliciteren door JINC en deelname aan een bedrijvencarrousel, georganiseerd door de gemeente Utrecht. In sommige gevallen wordt K!X via een ander organisatorisch verband ingepast; dan doen bijvoorbeeld de leden van de leerlingenraad mee aan K!X. Rooster-technisch is dat wat lastig te organiseren, maar het heeft potentieel wel een brede impact, omdat de jongeren uit verschillende klassen en leerjaren komen.
Overdracht aan docenten De K!X-methode om jongeren op een coachende manier competenties aan te leren, wordt overgedragen aan de docenten bij wie de uitvoering is ondergebracht. Dat kan het beste gebeuren als deze docenten als K!X-coördinator aanwezig zijn bij de K!X-lessen en de nabespreking ervan. Daarnaast zijn handreikingen beschikbaar voor de toepassing van de methodiek: een handleiding met diverse hand-outs, en uitgewerkte lesmodulen voor de trainingen.7 Deze zijn in de loop van het project, op basis van praktijkervaringen en feedback van alle betrokkenen, steeds verder aangevuld en verfijnd. K!X-coördinatoren waarderen ze als goede handvatten en maken er in de praktijk dan ook gebruik van. Overigens zijn er in de loop van het project elk jaar een of twee bijeenkomsten voor K!X-coördinatoren geweest, waar kennis overgedragen werd door het uitwisselen en bespreken van persoonlijke ervaringen en good practices.
Advies voor de directie Het K!X-projectteam ondersteunt schooldirecties met adviesgesprekken over de borging van K!X als vast onderdeel van het onderwijscurriculum. Een belangrijk vraagstuk dat dan aan de orde komt: hoe vind je voor de uitvoering een balans tussen enerzijds de eigen tijdsinvestering van school en anderzijds de kosten van externe uitbesteding? Gerelateerd daaraan moet men beslissingen nemen over het toekennen van (voldoende) uren voor de voorbereiding en de begeleiding van K!X-teams buiten de lesuren. Ten slotte wordt gekeken naar de beschikbaarheid van intern budget en de mogelijkheden voor de werving van extra fondsen (om extra interne uren of externe uitbesteding te financieren). 6 7
p het ITC College is wel net een boek (Breingeheimen) ingekocht, maar dit is nog niet verspreid of besproken met de loopbaanbegeleiders, en er is geen afstemming of planning over de inzet ervan. O Met uitzondering van de empowerment-training, die sterk gebaseerd is op het persoonlijke verhaal en de benadering van de trainer. 21
Echt iedereen is enthousiast “Mijn ambitie is om K!X in het curriculum te krijgen. Ik wil dat alle deelnemers in aanraking komen met de verschillende aspecten van K!X, als ondersteuning en aanvulling van LOB. We gaan daarom een implementatieplan maken met FORUM en daarmee naar onze directie. Ondertussen promoten we K!X binnen de hele onderwijsinstelling. En echt iedereen is enthousiast.” Ivette Fleming, strategisch beleidsmedewerker ROC Mondriaan Den Haag
De resultaten: erkenning, inzet en concrete stappen
Erkenning van K!X als inhoudelijke aanvulling K!X-coördinatoren zien K!X als een inspirerende methode en een waardevolle aanvulling op het reguliere onderwijs. Volgens hen sluit de aanpak inhoudelijk goed aan bij de leerdoelen van de vakken waarbij K!X wordt ondergebracht: de beroepsoriëntatie van jongeren, hun voorbereiding op de arbeidsmarkt en − meer algemeen − burgerschapsvorming. Ook past K!X binnen het concept van competentiegericht onderwijs dat vorm moet krijgen binnen het beroepsonderwijs. De komende jaren zullen de (v)mbo-scholen steeds meer aandacht moeten gaan besteden aan loopbaanbegeleiding en de aansluiting op de arbeidsmarkt. K!X is een goede aanvulling voor de scholen en moet breed ingezet gaan worden. [Ivette Fleming, LOB-coördinator ROC Mondriaan Den Haag] K!X vult een leemte tussen het bestaande aanbod van de school en de leerbehoeften van jongeren, benadrukken coördinatoren. Beroepsoriëntatie, uitbreiding van de beroepshorizon en inzicht in toekomstige arbeidskansen zijn uiterst belangrijk voor de leerlingen. En waar scholen anders op z’n best incidenteel bedrijfsbezoeken en gastlessen organiseren, geeft K!X een extra impuls om dit systematisch en als vast onderdeel van het onderwijsprogramma te doen. Vaardigheden als presenteren, communiceren, netwerken en doorzetten zijn voor jongeren een must op de arbeidsmarkt. Maar omdat ze die soft skills vaak niet van huis uit meekrijgen, zijn ze ervoor afhankelijk van school. Door K!X komt het werken aan soft skills expliciet de klas binnen, terwijl het anders sterk van de docent afhangt of jongeren hier iets over leren. K!X is een mooi startpunt om leerlingen te motiveren, in hun kracht te zetten en hun persoonlijke ontwikkeling te stimuleren. Als docent kijk ik wat ik zelf heb gemist en wat je niet uit een boek kunt leren. Die vaardigheden, zoals netwerken, probeer ik mijn studenten wel mee te geven. Veel jongeren zijn erg passief, afwachtend. Met K!X leren ze zelfstandig te denken, creatief te zijn, initiatief te nemen, gevoel voor ondernemerschap te ontwikkelen. [Abdel Seghau, docent Ondernemerschap en K!X-coördinator op het Lentiz Life College in Schiedam] xxx xxx 22
In een enquête (2012) bleek de meerderheid van de ondervraagde (v)mbo-jongeren van mening dat school niet genoeg aandacht besteedt aan het verbeteren van hun soft skills, en dat K!X deze lacune goed opvult. Ook volgens een eerdere, interne evaluatie vinden veel vmbo’ers dat hun school onvoldoende tijd besteedt aan soft skills, en waarderen mbo’ers vooral de bedrijfsbezoeken en trainingen. Wat je bij K!X leert, leer je niet op school. Vaak zien jongeren niet in dat ze K!X nodig hebben om hun soft skills te ontwikkelen. Pas als ze eraan meedoen, beseffen ze wat voor meerwaarde het heeft. [Een leerling] Bij Nederlands leer je hoe je een CV moet maken, maar bij K!X leer je hoe je iemand moet aanspreken als je solliciteert. [Een K!X-ambassadeur] K!X-coördinatoren zijn bijna unaniem in de wens dat K!X structureel wordt opgenomen in het onderwijsprogramma. En van de in 2012 geënquêteerde jongeren, vond ruim de helft dat K!X op school zou moeten blijven.
Actieve inzet van docenten Een deel van de docenten bij wie K!X in de les wordt toegepast, neemt elementen van de werkwijze in de eigen lessen over, constateert het projectteam. Ze gebruiken bijvoorbeeld een coachende benadering om jongeren aan te zetten tot zelfreflectie: waarom deed je dat zo? Waarom vind je dat moeilijk? Hoe vond je het zelf gaan? De K!X-coördinatoren staan vaak versteld van de effectiviteit van een praktische oefening, vergeleken met een theoretische les. Leerkrachten worden ook regelmatig verrast door de effecten van de K!X-methodiek. Zo hadden ze vaak niet verwacht dat leerlingen zelf een bedrijfsbezoek kunnen organiseren. Door K!X krijgen ze een ander beeld van de capaciteiten van de jongeren in hun klas, en van hoe je ze kunt uitdagen om die te gebruiken. K!X wordt door een extern project geïntroduceerd, maar binnen de scholen ‘gedragen’ door bevlogen docenten die jongeren zoveel mogelijk mee willen geven. K!X-coördinatoren denken actief mee over hoe K!X een structurele plaats in het onderwijs kan krijgen. Bijvoorbeeld door de effecten binnen de school zichtbaar te maken en duidelijk aan de directie te presenteren: dat KIX de werkdruk van docenten vermindert, en dat het aansluit op de onderwijsdoelen en eisen aan scholen op het gebied van competentieontwikkeling. De coördinator van De Ambelt in Zwolle zette de begeleiding van K!X-teams op eigen houtje voort toen de ondersteuning tijdelijk wegviel. De externe financiering liep namelijk af en er was nog onduidelijkheid over de inzet van interne middelen om de ondersteuning voort te zetten. En op het Lentiz Life College in Schiedam werkt de coördinator hard aan de interne communicatie over K!X om de effecten ervan zichtbaar te maken binnen zijn school.
Concrete stappen naar borging Voor de borging van de methodiek zijn op alle K!X-scholen gesprekken gevoerd met de coördinatoren. Het projectteam bij
FORUM ondersteunt scholen (tot einde 2014) op hun verzoek bij het maken van een visiedocument en een implementatieplan. Hiervoor zijn, op basis van de ervaringen, formats ontwikkeld die op maat kunnen worden uitgewerkt. De inbedding van K!X vereist namelijk maatwerk per school, omdat ze voor verschillende onderwijsniveaus en binnen verschillende vakken vorm moet krijgen. Op acht scholen zijn, na overleg met de opleidingsmanager en de directie, in 2012 een visiedocument en implementatieplan opgesteld om K!X onderdeel te maken van het curriculum. Op een van de scholen, het Nordwin College in Heerenveen, is K!X ondergebracht in het vak Talentleren, waarvan de prestaties meetellen voor het eindexamen (ze zijn opgenomen in het PTA). Op de andere scholen werd K!X ingepast binnen het mentoruur, het vak Leren Loopbaan en Burgerschap (LLB) of Loopbaanoriëntatie- en begeleiding (LOB). De praktijk van de implementatie is weerbarstig gebleken, vooral door het vertrek van K!X-coördinatoren en door wisselingen van directies. Vijf scholen zetten momenteel concrete stappen naar borging.
De voortgang op vijf scholen Het ROC Mondriaan heeft de intentie om K!X schoolbreed in te voeren op de locaties Den Haag, Delft en Leidseveen. De directie en de loopbaancoördinator hebben zich gecommitteerd aan de opname van de K!X-methodiek in het lesprogramma. Op directieniveau zijn er nu gesprekken tussen verschillende afdelingen en locaties: hoe de methodiek breder in te bedden bij het Mondriaan? Ook wordt nagedacht over het inzetten van externe gelden en subsidies om K!X groots voort te zetten. Want hierover is men het eens: K!X biedt een antwoord op voor het (v)mbo cruciale items: beroepsoriëntatie en schooluitval. Op het ROC Mondriaan Delft zijn alle docenten van een afdeling al geïnformeerd over K!X. De teamleider die belast is met het vormgeven van het curriculum voor volgend schooljaar, gaat met haar directie in gesprek over de mogelijkheden om K!X in het leerplan op te nemen. Bij het Lentiz Live College in Schiedam maken de K!X-coördinator en de opleidingsmanager samen een opzet om tot borging te komen. Hierover zijn afspraken gemaakt met de directeur. Eind 2014 liggen er een visiedocument en een projectplan. Op het NOVA College in Hoofddorp hebben de teamleider en de K!X-coördinator zich gebonden aan opname van de K!X-methodiek in het curriculum, en zullen die inbedding intern gaan organiseren. Er komt een bredere presentatie van K!X binnen de school. Aan het Globe College en het ITC College in Utrecht zijn de directies en teamleiders in overleg met de K!Xcoördinatoren om de mogelijkheden voor inbedding vóór eind 2014 in concrete plannen uit te werken.
Het succes: wat werkt – en wat níet
Randvoorwaarden op directieniveau Om K!X met succes op een school te lanceren, moet op directieniveau aan drie randvoorwaarden worden voldaan. 1. Het moet voor de directie duidelijk zijn welke bijdrage K!X kan leveren aan de onderwijsdoelen. 2. Er moeten heldere afspraken worden gemaakt over de inzet van mensen en middelen om de uitvoering mogelijk te maken. En 3. K!X moet zorgvuldig in het stramien van de school worden ingepast. Daarnaast is het voor een optimaal effect belangrijk dat er draagvlak is voor K!X bij het management van de betrokken afdelingen of opleidingen, net als bij de rechtstreeks betrokken coördinatoren en docenten die zich er actief voor moeten inzetten.
Duidelijke koppeling aan leerdoelen Als duidelijk is dat K!X aansluit op door de overheid vastgestelde onderwijsdoelen, maakt dat structurele invoering aantrekkelijk voor scholen. De opdracht om jongeren te oriënteren op de arbeidsmarkt en hun competenties te ontwikkelen én het ontbreken van vastomlijnde curricula hiervoor, biedt kansen. Het is zaak hierop in te springen en K!X aan schooldirecties te presenteren als dé methodiek om die opdracht in te vullen – en aan te geven hoe de activiteiten aansluiten bij het ontwikkelen van welke competenties.
Heldere afspraken over de inzet Commitment met K!X bij de schooldirectie is cruciaal om de randvoorwaarden te creëren voor een soepele en succesvolle invoering van de methodiek. Het gaat er vooral om duidelijkheid te scheppen over de rol van de K!X-coördinator(en) als aanspreekpunt voor de projectmedewerker en als medebegeleider van (het) K!X-team(s). Afspraken hierover worden daarom vóór de lancering in een contract vastgelegd en namens school door de K!X-coördinator getekend. Ander essentieel punt is de toekenning van uren waarin men het werk voor K!X kan uitvoeren. In praktijk krijgen de meeste K!X-coördinatoren te weinig uren om hun teams adequaat te begeleiden. Sommigen doen het werk voor een deel in hun eigen tijd, anderen hebben extra uren weten te onderhandelen bij de directie. Voor K!X-coördinator Zohra Assab van het Globe College in Utrecht zijn de uren die zij voor de mentorles beschikbaar heeft, onvoldoende om K!X goed uit te voeren en – meer in het algemeen − serieus aandacht aan loopbaanoriëntatie te besteden. Zij benut daarom weleens de tijd van een les maatschappijleer voor K!X-activiteiten. Collega-mentoren die andere vakken onderwijzen, kunnen echter niet op dezelfde manier extra ruimte creëren. De K!X-coördinator van MBO Amersfoort geeft aan dat door de toch al hoge werkdruk veel werk voor de uitvoering van K!X buiten de reguliere schooltijden plaatsvindt, met als gevolg dat het enthousiasme ervoor afneemt. Overigens: het resultaatgericht werken aan targets op basis van het projectplan wordt door K!X-coördinatoren gewaardeerd: het schept helderheid, werkt stimulerend en geeft inzicht in het functioneren van de teams.
xxx xxx 23
Inpassen: met zorg en op maat Voor een soepel verloop is een goede afstemming nodig over de manier waarop K!X het best ingepast kan worden in het schoolstramien. Het gaat daarbij om de keuze van het leerjaar waarin K!X wordt aangeboden, het aanpassen van de inhoud aan het niveau van de jongeren, de planning van de activiteiten binnen het jaarplan van de school, en de mogelijkheden om jongeren tot actieve deelname en inzet te motiveren. In welk leerjaar aanbieden? De keuze van het leerjaar om K!X uit te voeren, verschilt per school. Bij ROC Mondriaan Delft is de ervaring dat vooral eerstejaars grote moeite hebben hun weg te vinden naar een stageplek. K!X wordt daar voor hen ingezet als onderdeel van een totaalprogramma dat de benodigde sociale en communicatieve vaardigheden aanleert. Op het ICT College ROC Midden Nederland staat beroepsoriëntatie juist nog te ver af van de eerstejaars studenten en sluit K!X beter aan bij de interesses van ouderejaars. In elk geval is het zaak K!X niet aan te bieden in een jaar waarin studenten examen doen of veel afwezig zijn voor hun stage. Op het Lentiz Life College in Schiedam ziet coördinator Abdel Seghau K!X als eerste stap van een leerproces dat de hele opleidingsduur doorloopt, en waarin studenten leren zelf een project te ontwikkelen en op te zetten. “K!X sluit hier naadloos op aan als methodiek om ze te activeren en te leren zelf verantwoordelijkheid te nemen.”
Op alle niveaus “Groot voordeel van K!X is ook dat je het op alle niveaus kunt toepassen. En het is op alle niveaus nódig. De soft skills die aan bod komen bij K!X, daar hebben alle deelnemers wat aan. Als school kom je daar vaak onvoldoende aan toe. Bovendien kun je K!X aanpassen aan het niveau van de klas, want je stelt je eigen programma samen.” Ivette Fleming, strategisch beleidsmedewerker en K!X-coördinator ROC Mondriaan Den Haag
Aanpassen inhoud aan niveau De meeste K!X-coördinatoren zijn het erover eens aan dat K!X in beginsel geschikt is voor alle vmbo- en mbo-niveaus. Het is wel belangrijk om in de trainingen aan te sluiten bij het kennisniveau van de leerlingen. Over het algemeen gebeurt dit voldoende. In sommige gevallen vindt de coördinator de trainingen echter iets te theoretisch voor leerlingen op lagere niveaus, met een korte concentratieboog en een beperkte woordenschat. In andere gevallen werden de trainingen te eenvoudig bevonden voor mbo 4-studenten. Een aanvullend verbeterpunt is om ook kennis op een hoger niveau aan te reiken voor jongeren die willen doorstromen naar het hbo. Jongeren met multiproblematiek en een laag onderwijsniveau vormen een specifieke doelgroep: zij hebben een aangepast aanbod nodig om hun vaardigheden te ontwikkelen, met extra begexxx xxx 24
leiding van zowel K!X als hun docenten. En bij ICT-opleidingen zijn relatief veel leerlingen autistisch: zij hebben door beperkingen op het gebied van sociale interactie en communicatie extra aandacht nodig om aan hun houding en gedrag te werken. Aansluiting activiteiten bij jaarplan Een goede planning is cruciaal om K!X te laten aansluiten bij het jaarplan van de school. In de timing van trainingen moet rekening gehouden worden met het moment waarop leerlingen de vaardigheden in praktijk kunnen brengen. Dit luistert vooral nauw voor de stage- en sollicitatietrainingen. Bij de timing van bedrijfsbezoeken moet men inspelen op het tijdschema van docenten − dat vooral aan het begin en einde van elk blok erg druk kan zijn. En een door K!X-teams georganiseerde ouderavond kan het best in het najaar gepland worden. Dan worden ouders geïnformeerd over de opleiding, en kunnen zij meteen aangesproken worden op een mogelijke bijdrage om het netwerk voor bedrijfsbezoeken en stage-mogelijkheden uit te breiden. Enige andere succesfactoren en valkuilen: • Het is belangrijk om bij de planning van K!X-trajecten ruimte in te bouwen voor onvoorziene omstandigheden. En: opties om het K!X-traject in te korten maken het gemakkelijker inpasbaar voor bijvoorbeeld tijdelijke ‘rebound’-groepen. • Op veel vmbo’s wordt K!X uitgevoerd tijdens het mentoruur. Dat blijkt niet heel handig. Omdat dan veel algemene schoolse zaken besproken moeten worden en leerlingen vaak persoonlijke besognes willen regelen, worden K!Xactiviteiten regelmatig in de wielen gereden. Diversen: een plus en een min Een plusfactor: een geschikt klaslokaal als locatie draagt bij aan de kwaliteit van trainingen en begeleidingslessen. De aanwezigheid van bijvoorbeeld ICT-apparatuur op de tafels leidt de aandacht van jongeren gemakkelijk af. En een te vermijden minfactor: een te grote omvang van de klas (meer dan 20 leerlingen) maakt het moeilijker om een positieve groepsdynamiek tot stand te brengen en goede begeleiding te bieden. Jongeren worden dan te snel afgeleid en kunnen zich niet voldoende concentreren. Verplichtingen en prikkels voor jongeren De meeste scholen stellen K!X verplicht voor de leerlingen van een specifieke klas of een bepaald leerjaar. Op enkele scholen krijgen zij de keuze om op vrijwillige basis aan K!X deel te nemen. De eerste optie heeft als voordeel dat alle jongeren de ervaring meekrijgen, maar een nadeel is dat motivatiegebrek van sommigen de groepsdynamiek negatief kan beïnvloeden.
Er zijn studenten die zelf voor verplichte deelname pleiten, zoals die van MBO Amersfoort. Op hun school was K!X alleen het eerste halfjaar verplicht; men mocht daarna zelf beslissen om door te gaan of te stoppen. Degenen die waren gestopt kregen later spijt, toen ze zagen hoeveel de anderen ervan leerden.
Nu doe ik vrijwillig mee “We zijn verplicht gestart met K!X. Eerst een halfjaar, maar nu neem ik vrijwillig deel. Je leert hoe je je moet gedragen tegenover andere mensen en hoe je erbij moet staan of zitten. En dat je je petje moet afdoen. Daarvoor wist ik dat niet. K!X heeft een positieve invloed op jongeren. Ik heb vooral veel gehad aan de trainingen in sociale vaardigheden. Met K!X werk je aan je eigen toekomst. K!X zou daarom op alle scholen verplicht moeten worden!” Redouan Imaankaf, K!X-deelnemer, Globe College Utrecht
Het toekennen van studiepunten en andere beloningen voor hun inzet, is een goede manier om jongeren voor K!X te motiveren en deelname minder vrijblijvend te maken. Op het Globe College in Utrecht motiveert Zohra Assab haar leerlingen door hun inzet voor K!X tijdens mentoruren mee te rekenen in de beoordeling voor haar vak maatschappijleer. Op het ICT College ROC MN is K!X ondergebracht bij de voor studenten verplichte loopbaanlessen. De mogelijkheid om ze bij afwezigheid een vervangende opdracht te geven, wordt echter niet eenduidig en systematisch door docenten in praktijk gebracht.
Draagvlak bij directie en schoolteam Om KIX structureel te borgen als vast onderdeel van het curriculum, is breed draagvlak bij de directie en het schoolteam nodig. Wanneer het schoolklimaat minder gunstig is, kan een bevlogen K!X-coördinator een cruciale rol spelen om draagvlak te kweken: door de benadering actief toe te passen en de resultaten onder de aandacht van het team en de directie te brengen. En: door hun stem te laten horen in overleggen (per leerjaar of studierichting) waar zij gewicht in de schaal kunnen leggen. Op het Lentiz Life College in Schiedam is veel ruimte voor innovatieve aanpakken zoals K!X. “Er heerst een familiegevoel, een gezamenlijke cultuur dat we er voor onze studenten willen zijn”, aldus coördinator Abdel Seghau. “De opleidingsmanager hecht veel waarde aan de persoonlijke ontwikkeling van studenten − via leren door ervaren en het als school investeren in hun life skills. Docenten zijn geïnteresseerd in wat hun collega’s doen en wat studenten krijgen. Dat is een cultuur die de leiding uitdraagt, en waarop nieuwe docenten worden geselecteerd.” Om een schoolbreed draagvlak voor structurele opname van K!X te realiseren, is het cruciaal dat de effecten van de methodiek zichtbaar worden binnen de school. Ook moet er binnen
de school een goede balans worden gevonden tussen de inzet van interne krachten en het inhuren van externe expertise, al dan niet gecomplementeerd met de inzet van K!X-ambassadeurs. Om de K!X-aanpak en de trainingen zonder externe ondersteuning uit te voeren, is het nodig dat de docenten die het moeten doen er niet alleen in geloven, maar er ook de capaciteiten voor hebben. En dáár is weer een adequate overdracht van instrumenten voor nodig.
Effecten zichtbaar maken Goede resultaten garanderen op zichzelf geen draagvlak voor de borging van K!X in het curriculum. Laten zien dat K!X werkt, door de effecten binnen de school zichtbaar te maken, is wel een effectief middel om dat draagvlak te kweken. Niet alleen de direct bij K!X betrokken docenten, iedereen die te maken heeft met de loopbaanoriëntatie van jongeren moet weten wat de werkwijze inhoudt en wat die oplevert. In de praktijk nemen jongeren en docenten die niet rechtstreeks bij K!X betrokken zijn, op veel scholen de aanpak niet serieus. Zij zijn niet nieuwsgierig hoe K!X in de praktijk werkt, of weten überhaupt niet wat het project inhoudt. Het is daarom zaak om als projectteam, in samenwerking met de K!Xcoördinatoren, schooldirectie en -staf tijdens de uitvoering te informeren en te betrekken. Al bij de kick-off is de betrokkenheid van docenten en studenten te versterken via workshops, debatten en informatie over de aanpak en inhoud van K!X. Ook de mogelijkheid om K!X-activiteiten met posters e.d. zichtbaar te maken, kan beter worden benut. En het projectteam kan méér doen om de effecten van K!X goed vast te leggen; bijvoorbeeld door leuke verslagen over K!X-activiteiten in de schoolkrant en op de schoolwebsite te plaatsen, en door (meer zakelijk) resultaten in rapporten e.d. te documenteren, zodat directie en schoolteam er kennis van nemen. De officiële afsluiting van een leerjaar met een K!X-certificaat, ten slotte, geeft de lessen een officieel karakter en ‘verkoopt’ goed aan de midden-managers en docenten. Op het Lentiz Life College in Schiedam werkt coördinator Abdel Seghau doelbewust aan meer zichtbaarheid van K!X. Hij nodigde bijvoorbeeld de mentoren uit om de empowermenttraining van hun mentorklas bij te wonen. En hij zorgde ervoor dat alle docenten van zijn afdeling aanwezig waren bij de netwerkbijeenkomst voor ondernemers en jongeren, die hij met zijn team organiseerde. “Het is belangrijk om het schoolteam en de directie van de resultaten te laten proeven. Ze zien de meerwaarde van K!X door concrete resultaten: het enthousiasme van de studenten, de vaardigheden die ze laten zien in hun presentaties en in de omgang met werkgevers, het feit dat ze allemaal tot het einde − en zelfs lánger − op de netwerkbijeenkomst bleven. Dat zet veel in beweging op school. De directie wil er een jaarlijks evenement van maken. En leerlingen van andere klassen vragen al of ze dan ook mee kunnen doen.”
Balans tussen ‘intern’ en ‘extern’ Voor de structurele opname van K!X in het curriculum, moet elke school een keuze op maat maken: in hoeverre benut je voor de uitvoering de interne capaciteit van docenten, en in welke mate maak je gebruik van externe ondersteuning?
xxx xxx 25
Diverse K!X-coördinatoren hechten aan de training en begeleiding door een (vaste) externe projectmedewerker. De effectiviteit van K!X zit ‘m er volgens hen voor een groot deel in dat een externe en aansprekende persoon de school binnenkomt, het gezicht van beroepsoriëntatie wordt en jongeren vanuit die rol kan aanspreken en motiveren. En omdat ‘vreemde ogen dwingen’: een externe projectmedewerker kan met de jongeren omgaan zonder te anticiperen op bekende gedragspatronen, zonder voorkennis over hun voorkeuren en reserves, en zonder dubbele (machts)positie als docent of mentor. Om dezelfde redenen worden jongeren door een (nog) onbekend gezicht meer geprikkeld en kunnen ze zich gemakkelijker vrij voelen en open opstellen, bijvoorbeeld in een rollenspel. Vooral voor de empowerment-training staat buiten kijf dat die veel meer effect heeft als hij gegeven wordt door een ‘nieuw gezicht’ met een nieuw, inspirerend verhaal – zelfs als er binnen de school rolmodellen beschikbaar zijn. K!X-coördinatoren ervaren de huidige ondersteuning van het externe projectteam bovendien als een belangrijke voorwaarde om met K!X een goede start te maken en de jongeren tot eigen initiatieven aan te zetten. Ook waarderen ze dat de projectmedewerker hen zelf als docent ‘bij de les houdt‘. Verder ervaren K!X-coördinatoren de externe ondersteuning ook als een verlichting van hun werkdruk. Doordat de projectmedewerker de lessen voorbereidt, neemt hij de docent werk uit handen – qua tijd én mentale belasting. Ook het bijhouden van contacten met werkgevers en de inhoudelijke afstemming en voorbereiding bij bedrijfsbezoeken en gastlessen, laten zij graag aan een externe over. Dit zelf ter hand nemen kost de school veel tijd, en het vereist een efficiënt systeem voor de overdracht van actuele contactgegevens en bedrijfsinformatie. Verschillende K!X-coördinatoren schatten in dat het op hun school lastig zal zijn gastlessen en bedrijfsbezoeken vanuit het reguliere budget te bekostigen. Abdel Seghau tilt daar niet zo zwaar aan: de netwerkbijeenkomst die hij met zijn K!X-team op het Lentiz Life College in Schiedam organiseerde, werd vorig jaar al deels door de school betaald. En bedrijfsbezoeken hoeven niet veel te kosten: veel mbo-studenten kunnen vrij reizen met het openbaar vervoer. Wat overigens niet voor vmbo-leerlingen geldt.
Waar een volledig interne uitvoering van K!X zwaar op de werklast van docenten gaat drukken, leidt externe uitbesteding uiteraard tot extra kosten. Scholen moeten daarin hun eigen balans vinden. Ze doen er goed aan om alle mogelijkheden voor externe financiering door gemeenten en andere fondsen te onderzoeken.
Overdracht van instrumenten Als een school de K!X-methodiek zónder externe ondersteuning wil uitvoeren, geldt in elk geval déze randvoorwaarde: dat de docenten die het moeten doen het ook kúnnen, dat ze er bovendien in geloven en dit uitdragen. Zij moeten trainen en begeleiden vanuit een geloof in het kunnen van de studenten en in de meerwaarde van het leren door ervaren. Het moet hen liggen om op een coachende wijze les te geven, uit te gaan van positieve intenties bij de jongeren en niet primair te reageren op wat je opmaakt uit hun gedrag. Capaciteitsbevordering van docenten op deze punten is cruciaal voor een succesvolle aanpak van K!X. En die capaciteitsbevordering is gebaat bij een goede overdracht van K!X-instrumenten. Met de beschikbaarheid van kant-en-klare lesmodules, kunnen docenten de trainingen in beginsel heel goed zelf geven. K!X-coördinatoren van verschillende scholen zouden ook over en weer trainingen kunnen geven, (‘vreemde ogen dwingen’) als alternatief voor de inzet van (betaalde) externe gastdocenten. En omdat er complete lesmodules beschikbaar zijn, kunnen docenten die ook binnen de eigen school uitwisselen en aan collega’s overdragen. De overdracht van de K!X-methodiek kan verder vorm krijgen via studiedagen en een in te richten adviesdesk. K!X-coördinatoren vinden het ook belangrijk dat de uitwisselingsbijeenkomsten en het landelijk netwerk worden voortgezet: om zichzelf bij te spijkeren qua K!X-kennis, en ervaringen en tips over de aanpak uit te wisselen. Om te voorkomen dat kennis uit scholen weglekt of zelfs geheel teloorgaat (bij vertrek of pensionering van de betrokken K!X-docent), is het zaak dat meerdere docenten betrokken zijn bij de methodiek; die kunnen vervolgens hun kennis en ervaring overbrengen aan collega’s die níet rechtstreeks betrokken waren.
Inzet van K!X-ambassadeurs Op verschillende scholen spelen K!X-ambassadeurs een rol in het versterken van de effecten en de borging van K!X. Jongeren die actief waren in een team, worden vervolgens ingezet als rolmodel: om jongeren te stimuleren ook aan K!X mee te doen. xxx xxx 26
Op het ROC Mondriaan in Den Haag is oud-leerling Oussama el Ayyadi zelfs formeel aangesteld als coördinator voor twee K!Xteams. Studenten vinden het leuk om juist van hém begeleiding te krijgen, omdat hij dicht bij hun belevingswereld staat. Enige praktische tips voor scholen die met K!X-ambassadeurs gaan werken: stel een goede profielschets op voor de selectie, bied een workshop aan om kandidaten in staat te stellen aan het profiel te voldoen, laat nieuwe ambassadeurs een tijdje meelopen met meer ervaren ambassadeurs, en zorg voor een passende (immateriële) beloning die de functie aantrekkelijk maakt. De status en impact van K!X-ambassadeurs zijn verder te versterken door hun een rol te geven in het ondersteunen of verzorgen van gastlessen op andere K!X-scholen. Ook een gezamenlijke pagina op Facebook en LinkedIn kan goed werken: bijvoorbeeld om documenten te delen, bijeenkomsten aan te kondigen en er verslag van te doen.
Anders dan een volwassene “Ik ga langs scholen om te vertellen over het project en wat jongeren eraan kunnen hebben. Als ik vertel over mijn ervaringen, is dat anders dan als een volwassene dat doet. Ik ben zelf ook jong, dus dat spreekt leerlingen aan.” Kavish Jhorai (20), ambassadeur voor K!X
Tot besluit: maatschappelijk en politiek draagvlak
Versterken van het netwerk “Initiatieven die op verschillende plekken in de regio’s bedacht en uitgevoerd worden, zoals JINC, K!X en de Buzinezzclub, bereiken deze jongeren met vroegtijdige oriëntatie op het voortgezet en beroepsonderwijs, kennismaking met specifieke sectoren, het vinden van een stage, het vergroten van werknemersvaardigheden en het versterken van het netwerk van deze jongeren.” Minister Asscher (SZW) in een brief aan de Tweede Kamer (4 april 2014)
Publieke en politieke aandacht biedt aanknopingspunten om K!X binnen scholen te borgen en als project een langere toekomst te geven. In het Jaarboek 2010 van de Onderwijsraad wordt K!X aangehaald door een docent en door leerlingen van ROC Mondriaan Delft, als een methode die jongeren ondersteunt bij hun algemene vorming. Ook werd de afgelopen jaren meerdere malen naar K!X verwezen tijdens hoorzittingen in de Tweede Kamer. In 2013 kreeg K!X veel publieke aandacht als beste van dertig initiatieven die hadden gereageerd op de oproep ‘Zet je project op de kaart’ van de SER-werkgroep Benutting Arbeidspotentieel Migrantenjongeren (BAM). Met als argumenten dat K!X goed aansluit bij de kernthema’s van BAM en dat het veelzijdig is: K!X richt zich immers zowel op het onderwijs als op de overgang naar werk, maakt goed gebruik van peers, draagt bij aan positieve beeldvorming en heeft een positieve benadering. In een Kamerbrief van 4 april 2014 over de aanpak van jeugdwerkloosheid, werd K!X genoemd als een goed voorbeeld van hoe je jongeren kunt helpen kennis te maken met specifieke sectoren, hun werknemersvaardigheden te vergroten en hun netwerken te versterken. Een laatste high-light: Mirjam Sterk, ambassadeur aanpak jeugdwerkloosheid, kwam op bezoek bij K!X-evenementen, en nodigde K!X-teams uit voor landelijke activiteiten van haar team.
xxx xxx 27
K!X geanalyseerd − conclusies en aanbevelingen De K!X-methodiek is gebaseerd op vier pijlers, waarvan de resultaten en succesfactoren in dit rapport zijn geanalyseerd. De uitkomsten bieden scholen handvatten voor de toepassing van (onderdelen van) de methodiek. Daarnaast richtte de analyse zich op het functioneren van externe projectmedewerkers, en op hun samenwerking met de betrokken docenten en K!X-coördinatoren op school. De hierbij benoemde succesfactoren en verbeterpunten zijn van belang bij een eventuele doorstart van K!X.
De vier pijlers van K!X: doel, opzet en effecten We beschrijven hier nog eens kort het doel, de opzet en de (ervaren én gebleken) effecten van de pijlers onder de K!X-methodiek. De eerste pijler is het toerusten van jongeren met de vaardigheden (‘soft skills’) die zij nodig hebben om een plaats op de arbeidsmarkt te vinden. Dit gebeurt in trainingen waarin een coachende stijl wordt toegepast en het ‘leren door ervaren’ veel nadruk krijgt. Deze benadering sluit goed aan bij de voorkeuren van (v)mbo-jongeren en motiveert hen tot een consistente en actieve deelname aan K!X. Het effect van de trainingen wordt versterkt, doordat jongeren de theorie ook direct in de praktijk toepassen. Persoonlijke successen geven daarbij een enorme impuls aan motivatie en zelfvertrouwen. De tweede pijler is erop gericht jongeren in hun kracht te zetten, via een empowerment-training, en eigen verantwoordelijkheid te geven: om in K!X-teams zelf activiteiten te bedenken, te organiseren en uit te voeren. Deze aanpak leidt in veel teams tot een positieve groepsdynamiek. Het zet een leerproces in gang waarin jongeren gemotiveerd aan hun soft skills werken, hun talenten ontdekken en ontwikkelen, meer zelfvertrouwen krijgen om initiatief te nemen, en zich (in een aantal gevallen) ook constructief voor hun school en voor andere jongeren willen inzetten. Docenten en jongeren verwachten dat deze effecten beklijven en noemen K!X ‘a way of life’. De derde pijler beoogt jongeren in contact te brengen met de beroepspraktijk via gastlessen en bedrijfsbezoeken. Deze sluiten deels aan op hun interesses en de regionale mogelijkheden, deels zijn ze ook gericht op een verbreding van hun beroepshorizon en een kennismaking met tekortsectoren. Dit helpt vmbo-leerlingen om hun ideeën over de beroepspraktijk bij te stellen en uit te breiden voor een beter gefundeerde studiekeuze. En mbo-studenten geeft het een beeld van het type functies en banen en de soorten van bedrijven die hen in de toekomst wachten. Beide groepen krijgen een completer beeld van hoe bedrijven er vanbinnen uitzien, met welke vakkennis je er terechtkunt, hoe de rekruteringsprocessen verlopen en hoe het staat met de loopbaanperspectieven. De bedrijfsbezoeken en gastlessen leveren jongeren veel netwerkcontacten op, en scholen gaan relaties aan die in de toekomst nieuwe mogelijkheden voor stages en loopbaanoriëntatie bieden. Werkgevers, ten slotte, maken op een positieve manier kennis met jongeren, waardoor hun bereidheid om ze kansen te bieden toeneemt. De vierde pijler betreft de borging van K!X als vast onderdeel van het curriculum. Dit gebeurt door de aanpak bij bestaande vakken en lesuren onder te brengen, de methodiek tijdens de uitvoering en via lesmodulen en uitwisselingsbijeenkomsten over te dragen aan de betrokkenen, en schooldirecties te ondersteunen bij het uitwerken van de zakelijke en beleidsmatige aspecten van de borging. K!X-coördinatoren en jongeren zien K!X als een inspirerende methode en een waardevolle aanvulling op het reguliere onderwijs. K!X sluit inhoudelijk goed aan bij de doelstellingen van de vakken waarbij het is ondergebracht, het past binnen het competentiegericht onderwijs en het geeft een impuls om systematischer aan beroepsoriëntatie en ‘soft skills’ te werken. Docenten raken overtuigd van de effectiviteit van de K!X-aanpak en nemen er elementen van over in hun eigen lessen. Bevlogen coördinatoren zetten zich actief in voor een optimale uitvoering, het zichtbaar maken van de effecten en de borging van K!X op hun school.
Succesfactoren die bijdragen aan een optimaal effect
Projectteam en werkwijze De inzet van een vaste projectmedewerker is van belang als duidelijk gezicht voor de jongeren en de betrokken docenten. De K!Xcoördinatoren en opleidingsmanagers geven aan dat het werken met mensen van buiten de school meer effect sorteert, (‘vreemde ogen dwingen’) omdat de leerlingen dan meer aandacht hebben voor de trainingen en andere activiteiten. Bovendien brengen deze externe medewerkers nieuwe interventies en kennis de school binnen. Voor een resultaatrijke uitvoering van de K!X-trainingen zijn van belang: een positieve grondhouding jegens de jongeren; een goede balans tussen een coachende stijl, heldere leerdoelen en orde in de klas; nadruk op interactieve en praktische werkvormen bij de informatieoverdracht. De effectiviteit van de empowerment-training hangt nauw samen met de persoonlijke kwaliteiten van de trainer. xxx xxx 28
De koppeling van theorie aan praktische toepassing tijdens de trainingen en bij activiteiten, is een cruciale factor om de vaardigheden van jongeren te ontwikkelen en hun zelfvertrouwen op te bouwen. De aangeboden trainingen worden aangepast aan de behoefte en het niveau van de klas. Vooraf wordt dit met de docent besproken. Voor leerlingen op niveau 1 en 2 is praktische informatie (en casuïstiek) en beeldmateriaal (video) van wezenlijk belang voor hun leervermogen. Dus: mínder theorie en méér doen! Bij het vaststellen van activiteiten die het K!X-team gaat ondernemen, is het zaak om een strategie te gebruiken die tegemoetkomt aan de wensen van de jongeren, maar ook ruimte biedt voor nieuwe ervaringen. Het leermoment van bedrijfsbezoeken wordt optimaal benut als de jongeren (vooraf en achteraf) inhoudelijke opdrachten uitvoeren; ook is het goed om in het voortraject ruimte voor onvoorziene omstandigheden in te bouwen. Tastbare bewijzen van hun inzet geven jongeren een extra impuls voor consequente deelname. Meer aandacht voor hun persoonlijke behoeften en talenten, kan de effecten van K!X verder versterken.
De inzet van docenten Om de effecten van het leerproces in K!X-teams te optimaliseren, is het noodzakelijk dat de rechtstreeks betrokken docenten zich volop willen inzetten: zij moeten alle K!X-lessen bijwonen, en de tijd en het geduld kunnen opbrengen om de teams te begeleiden. Het leerrendement van de trainingen is zeer gebaat met een goede inhoudelijke afstemming vooraf met de docent én met mogelijkheden voor de jongeren om de geleerde vaardigheden ook buiten K!X op school toe te passen.
Bedrijfsbezoeken en gastlessen Voor een optimaal leereffect van bedrijfsbezoeken en gastlessen, is het van belang om vooraf met het bedrijf te overleggen: hoe kunnen we de bezoeken en lessen inhoudelijk goed laten aansluiten bij het niveau van de leerlingen, en welke mogelijkheden zijn er voor hen om zelf actief de praktijk te ervaren? Om werkgevers aan te moedigen zich open te stellen voor bedrijfsbezoeken, is het goed om deze te relateren aan bedrijfsdoelen, ervoor te zorgen dat de jongeren goed voorbereid zijn en een goede indruk maken, en om de ‘lasten’ voor het bedrijf in de planning en uitvoering zoveel mogelijk te verlichten. Werkgevers waarderen doorgaans de presentaties van jongeren.
De directie en de lancering van K!X Wil men een schooldirectie ervan overtuigen dat het een goede zaak is om K!X in te voeren, dan moet men zorgdragen voor een duidelijke presentatie: hoe dragen de activiteiten bij aan de onderwijsdoelen? Voor een soepele uitvoering is het cruciaal dat er vooraf met de schooldirectie heldere afspraken worden gemaakt over de inzet van mensen (in termen van begeleidingsuren) en middelen (in termen van ruimte en lestijd). K!X moet zorgvuldig in het stramien van de school worden ingepast. Het gaat hierbij om de keuze van het leerjaar waarin men K!X aanbiedt, de planning van de activiteiten binnen het jaarplan van de school, het aanpassen van de inhoud van de lesstof aan het niveau van de leerlingen, en het benutten van mogelijkheden om jongeren tot actieve deelname en inzet te motiveren.
Succesfactoren voor een structurele borging Om KIX structureel te borgen als onderdeel van het curriculum, is het essentieel om vanaf het begin van de uitvoering breed draagvlak bij de directie en het schoolteam op te bouwen − bottom-up en top-down. Dit is mogelijk door de effecten van de methodiek binnen de school zichtbaar te maken, en door duidelijk de bijdrage van K!X aan de onderwijsdoelen te benoemen. Wil een school K!X op eigen kracht kunnen uitvoeren, dan moeten 1. de leerinstrumenten adequaat worden overgedragen en 2. de docenten die met de K!X-methodiek gaan werken hiervoor de juiste grondhouding en noodzakelijke coachingvaardigheden hebben. Een extra training voor docenten kan nodig zijn als aanvulling op het huidige aanbod. Er is fysiek en digitaal veel materiaal over K!X beschikbaar, maar voor het praktische gebruik ervan hebben docenten wel wat uitleg nodig. Dat kan in een workshop of via een ‘train-de-trainer’-cursus. xxx xxx 29
Afhankelijk van de beschikbare middelen en tijd dient de school een goede balans te vinden tussen de inzet van interne krachten en het inhuren van externe expertise. Hierbij moet men laten meewegen in hoeverre projectmedewerkers in de ogen van K!X-coördinatoren een belangrijke meerwaarde leveren: als extern rolmodel en stimulans voor de jongeren, om de werkdruk van docenten te beperken, en vanwege specifieke kwaliteiten (coachende begeleiding) en hun contacten met en kennis over bedrijven. Om het voordeel van ‘vreemde’ gezichten als extra motiverende prikkel te benutten, valt ook te denken aan de uitwisseling van docenten (als gast) met andere scholen en aan de inzet van K!X-ambassadeurs. Een belangrijk instrument voor scholen die K!X willen opnemen in het curriculum, is de digitale ‘Toolkit K!X’. Hierin vinden docenten alle benodigde informatie en materialen voor een goede start en monitoring van K!X. De onderdelen zijn ook los van elkaar in te zetten, al naargelang de behoefte en de mogelijkheden van een school. De Toolkit is en blijft digitaal beschikbaar, vanaf 1 januari 2015 via het digitale portaal van Movisie.
Aanbevelingen voor een doorstart van K!X
Zorg voor een krachtige profilering van K!X op de school. Maak daarbij goed duidelijk: • welke bijdrage K!X levert aan het halen van de onderwijsdoelen en de ontwikkeling van competenties; • in welke mate K!X kan bijdragen aan het verlichten van de werkdruk voor reguliere docenten bij het streven naar de doelen; • uit welke onderdelen het aanbod bestaat, en in hoeverre die los van elkaar kunnen worden toegepast; • op welke (verschillende) manieren K!X in het curriculum is in te passen, afgestemd op het eigen stramien van een school, en aangepast kan worden aan het niveau van de leerlingen.
Professionaliseer de K!X-uitvoering en verhoog de kwaliteit van het aanbod door: • te investeren in de competenties van (externe) projectmedewerkers, zodat zij in de K!X-lessen een goede balans vinden tussen een coachende benadering, het bewaken van de orde en de doelstellingen; dit kan bijvoorbeeld via staftrainingen en intervisie; • de vaardigheid van docenten te vergroten in het ‘coachend’ lesgeven en het begeleiden van jongeren, bijvoorbeeld via workshops en trainingen; • het meer zichtbaar maken van de K!X-effecten binnen scholen, en het ondersteunen van de K!X-coördinatoren die zich daarvoor willen inzetten; • kant-en-klare pakketten te ontwikkelen voor een systematische voorbereiding en invulling van bedrijfsbezoeken en gastlessen; dat zorgt voor heldere verwachtingen bij de scholen en bedrijven en een duidelijke rol voor beide partijen, zodat de tijdsinvestering beperkt blijft en de activiteiten toch veel opleveren voor de jongeren; • de Toolkit K!X landelijk beschikbaar te houden, zodat ook nieuwe geïnteresseerde scholen direct toegang krijgen tot de benodigde informatie en materialen; • als scholen meer samen te werken: kennis over K!X met elkaar delen, good practice uitwisselen en gezamenlijk netwerkmeetings met werkgevers organiseren.
Geef scholen specifieke middelen om jongeren voor te bereiden op de arbeidsmarkt: • Scholen hebben de opdracht jongeren voor te bereiden op de arbeidsmarkt, maar hier staan geen specifieke middelen tegenover. In de praktijk komt die opdracht meestal terecht op het bordje van de mentor (vmbo) of de loopbaancoördinator (mbo), als één van de aandachtspunten waaraan zij binnen hun beperkte lesuren tijd moeten besteden. De analyse in dit rapport maakt duidelijk dat de ontwikkeling van competenties en inzicht in de beroepspraktijk – via de K!X-methodiek of andere methoden − specifieke kennis en vaardigheden vereist en een aanzienlijke tijdsinvestering vergt. Om die redenen levert K!X een belangrijke toegevoegde waarde: het geeft scholen de mogelijkheid om jongeren op dit punt werkelijk iets te bieden. De opdracht om jongeren voor te bereiden op de overstap naar de arbeidsmarkt, is een wassen neus als de overheid daarvoor geen specifieke middelen beschikbaar stelt − hetzij rechtstreeks aan scholen om extra menskracht in te zetten of externe ondersteuning in te huren, hetzij voor externe projecten die scholen in hun opdracht ondersteunen.
xxx xxx 30
Bijlage 1
Management-samenvatting De K!X-methodiek is gebaseerd op vier pijlers, waarvan de resultaten en de succesfactoren in dit rapport zijn geanalyseerd. De uitkomsten bieden scholen handvatten voor de toepassing van (onderdelen van) de methodiek. Daarnaast richtte de analyse zich op het functioneren van externe projectmedewerkers, en op hun samenwerking met de betrokken docenten en K!X-coördinatoren op school. De hierbij benoemde succesfactoren en verbeterpunten zijn van belang bij een eventuele doorstart van K!X.
Pijler 1 Jongeren toerusten met soft skills De eerste pijler is het toerusten van jongeren met de vaardigheden (‘soft skills’) die zij nodig hebben om een plaats op de arbeidsmarkt te vinden. Dit gebeurt in trainingen waarin een coachende stijl wordt toegepast en het ‘leren door ervaren’ veel nadruk krijgt. Deze benadering sluit goed aan bij de voorkeuren van (v)mbo-jongeren en motiveert hen tot een consistente en actieve deelname aan K!X. Het effect van de trainingen wordt versterkt, doordat jongeren de theorie ook direct in de praktijk toepassen. Persoonlijke successen geven daarbij een enorme impuls aan motivatie en zelfvertrouwen. Succesfactoren Voor een effectieve uitvoering van de K!X-trainingen is van belang dat de trainer: een positieve grondhouding heeft jegens de jongeren; een goede balans vindt tussen een coachende stijl, heldere leerdoelen en orde in de klas; de nadruk legt op interactieve en praktische werkvormen voor de informatieoverdracht. Daarnaast is veel aandacht nodig voor: inhoudelijke afstemming met de school voorafgaand aan de training, en het creëren van mogelijkheden voor jongeren om hun vaardigheden in de praktijk toe te passen.
Pijler 2 Uitgaan van eigen kracht (en verantwoordelijkheid) De tweede pijler is erop gericht jongeren in hun kracht te zetten, via een empowerment-training, en eigen verantwoordelijkheid te geven: om in K!X-teams zelf activiteiten te bedenken, te organiseren en uit te voeren. Deze aanpak leidt in veel teams tot een positieve groepsdynamiek. Het zet een leerproces in gang waarin jongeren gemotiveerd aan hun soft skills werken, hun talenten ontdekken en ontwikkelen, meer zelfvertrouwen krijgen om initiatief te nemen, en zich (in een aantal gevallen) ook constructief voor hun school en voor andere jongeren willen inzetten. Docenten en jongeren verwachten dat deze effecten beklijven en noemen K!X ‘a way of life’. Succesfactoren Jongeren verantwoordelijk maken om in K!X-teams zelf activiteiten te organiseren, is een krachtig middel om ze hun talenten en competenties te laten ontdekken en ontwikkelen. De empowerment-training is een cruciale stap om de vereiste omslag in de houding van jongeren teweeg te brengen; die training behoort dan ook standaard deel uit te maken van het aanbod. De effectiviteit van de training hangt wel nauw samen met de persoonlijke kwaliteiten van de trainer. Voor een optimaal leereffect van de activiteiten van K!X-teams, moet de school bereid zijn hiervoor (les)tijd en een ruimte voor overleg beschikbaar te stellen en voldoende begeleidingsuren toe te kennen. Voor de keuze van uit te voeren K!X-activiteiten is het belangrijk een strategie te gebruiken die tegemoetkomt aan de wensen van de jongeren, maar ook ruimte biedt voor nieuwe ervaringen. Tastbare bewijzen van hun inzet geven jongeren een extra impuls voor consequente deelname. En extra aandacht voor hun persoonlijke behoeften en talenten kan de effectiviteit van K!X verder verbeteren. Het is essentieel dat de projectmedewerker en de betrokken docent beiden een rol spelen in de begeleiding van de K!X-teams. Van de docent, voor wie het een extra taak is, vereist dat bereidheid en geduld. De inzet van een vaste projectmedewerker is van belang als duidelijk gezicht voor de jongeren en de betrokken docenten.
Pijler 3 Verbindingen met de beroepspraktijk De derde pijler beoogt jongeren in contact te brengen met de beroepspraktijk via gastlessen en bedrijfsbezoeken. Deze sluiten deels aan op hun interesses en de regionale mogelijkheden, deels zijn ze ook gericht op een verbreding van hun beroepshorizon en een kennismaking met tekortsectoren. Dit helpt vmbo-leerlingen om hun ideeën over de beroepspraktijk bij te stellen en uit te breiden voor een beter gefundeerde studiekeuze. En mbo-studenten geeft het een beeld van het type functies en banen, en van de soorten van bedrijven die hen in de toekomst wachten. Beide groepen krijgen een completer beeld van hoe bedrijven er vanbinnen uitzien, met welke vakkennis je er terechtkunt, hoe de rekruteringsprocessen verlopen en hoe het staat met de loopbaanperspectieven. De bedrijfsbezoeken en gastlessen leveren jongeren veel netwerkcontacten op, en scholen gaan relaties aan die in de toekomst nieuwe mogelijkheden voor stages en loopbaanoriëntatie bieden. Werkgevers, ten slotte, maken op een positieve manier kennis met jongeren, waardoor hun bereidheid om ze kansen te bieden toeneemt. Succesfactoren Voor een optimaal leereffect van bedrijfsbezoeken en gastlessen, is het van belang de jongeren vooraf en achteraf inhoudelijke opdrachten te laten uitvoeren. Ook is het zaak om vooraf met het bedrijf te overleggen: hoe kunnen we de bezoeken en lessen inhoudelijk goed laten aansluiten bij het niveau van de leerlingen, en welke mogelijkheden zijn er voor hen om zelf actief de praktijk xxx xxx 31
te ervaren? Daarnaast is het verstandig om het voortraject bij bedrijfsbezoeken niet al te strak te plannen, zodat er ruimte blijft bij onvoorziene omstandigheden. Om werkgevers aan te moedigen zich open te stellen voor bedrijfsbezoeken, is het goed om deze te relateren aan bedrijfsdoelen, ervoor te zorgen dat de jongeren grondig voorbereid zijn en een goede indruk achterlaten, en om de ‘lasten’ voor het bedrijf in de planning en uitvoering zoveel mogelijk te verlichten.
Pijler 4 Borging van K!X in het leerplan De vierde pijler betreft de borging van K!X als vast onderdeel van het curriculum. Dit gebeurt door de aanpak bij bestaande vakken en lesuren onder te brengen, de methodiek tijdens de uitvoering en via lesmodulen en uitwisselingsbijeenkomsten over te dragen aan de betrokkenen, en schooldirecties te ondersteunen bij het uitwerken van de zakelijke en beleidsmatige aspecten van de borging. K!X-coördinatoren en jongeren zien K!X als een inspirerende methode en een waardevolle aanvulling op het reguliere onderwijs. K!X sluit inhoudelijk goed aan bij de doelstellingen van de vakken waarbij het is ondergebracht, het past binnen het competentiegericht onderwijs en het geeft een impuls om systematischer aan beroepsoriëntatie en ‘soft skills’ te werken. Docenten raken overtuigd van de effectiviteit van de K!X-aanpak en nemen er elementen van over in hun eigen lessen. Bevlogen coördinatoren zetten zich actief in voor een optimale uitvoering, het zichtbaar maken van de effecten en de borging van K!X op hun school. Succesfactoren Om K!X met succes op een school te lanceren, moet op directieniveau duidelijk zijn hoe de methodiek bijdraagt aan de onderwijsdoelen. Ook is het zaak om heldere afspraken te maken over de inzet van voldoende mensen en middelen, en om de methode zorgvuldig in het stramien van de school in te passen. Daarnaast is het voor optimale effecten belangrijk dat er draagvlak is voor K!X bij de rechtstreeks betrokken coördinatoren en docenten, en dat zij zich er actief voor inzetten. Om KIX structureel te borgen als onderdeel van het curriculum, moet breed draagvlak bij de directie en het schoolteam opgebouwd worden. Dit is mogelijk door de positieve effecten van de methodiek binnen de school goed zichtbaar te maken. Ook is het belangrijk om de instrumenten adequaat over te dragen, en binnen de school een goede balans te vinden tussen de inzet van interne krachten en het inhuren van externe expertise − al dan niet aangevuld met de inzet van K!X-ambassadeurs. Om de methode budget-neutraal te borgen, kan men − naast intern beschikbare uren − ook zoeken naar mogelijke financiering door gemeenten en andere fondsen om activiteiten en externe expertise te bekostigen.
Aanbevelingen voor een doorstart van K!X Voor een doorstart van K!X kunnen op grond van de uitgevoerde analyse de volgende aanbevelingen worden gedaan. • Zorg voor een krachtige profilering van K!X op scholen Maak hierbij inzichtelijk welke bijdrage K!X kan leveren aan het behalen van de onderwijsdoelen, het ontwikkelen van belangrijke competenties van jongeren, en het verlichten van de werkdruk van docenten. Ook moet goed duidelijk worden uit welke onderdelen het aanbod bestaat, dat deze deels los van elkaar (en onder verschillende vakken) toegepast kunnen worden, dat ze aan verschillende leerniveaus aan te passen zijn en binnen het stramien van de school passen. • Professionaliseer de K!X-uitvoering en verbeter het aanbod Werk via training en intervisie aan de competenties van de projectmedewerkers om in de K!X-lessen een goede balans te vinden tussen een coachende benadering en het bewaken van de orde en de doelstellingen. Verbeter ook de competenties van docenten in het ‘coachend’ lesgeven en het begeleiden van jongeren. Met meer systematiek in de voorbereiding van bedrijfsbezoeken en gastlessen, is de inzet van school en bedrijven beter te benutten. En: sluit nóg beter aan op de behoeften van scholen, met een groter aanbod van ‘on the job’-trainingen en met activiteiten die focussen op sociale cohesie en samenwerking onder jongeren. • Maak het mogelijk dat scholen jongeren voorbereiden op de arbeidsmarkt Scholen krijgen geen specifieke middelen voor deze opdracht, die in de praktijk meestal terechtkomt op het bordje van de mentor (vmbo) of de loopbaancoördinator (mbo) − als één van de vele issues waaraan zij in hun beperkte lesuren tijd moeten besteden. Onze analyse maakt duidelijk dat het ontwikkelen van competenties en inzicht in de beroepspraktijk – via de K!X-methodiek of andere methoden − specifieke kennis en vaardigheden en een fikse tijdsinvestering vergt. Het is daarom nodig dat de overheid hiervoor middelen beschikbaar stelt − hetzij rechtstreeks aan scholen om extra menskracht in te zetten of externe ondersteuning in te huren, hetzij voor externe projecten die scholen in hun opdracht ondersteunen.
xxx xxx 32
Bijlage 2
Geraadpleegde bronnen Publicaties K!X Magazine nr. 4, februari 2014 Good practices K!X − Inspirerende voorbeelden en ervaringen van K!X in de praktijk, januari 2013 Adviesrapporten Achterom- en vooruitkijken – K!X, Ronald Stam, juni 2013 Inventarisatie effecten K!X, Serpil Yildirim, december 2012 Toekomst van K!X, door studenten van de Hogeschool Utrecht, 2012 The K!X Effect: Empoweren en netwerken, 2011 Verslagen van K!X-bijeenkomsten Verslag Landelijke netwerkbijeenkomst K!X-coördinatoren, 26 juni 2014 Verslag bijeenkomst K!X-ambassadeurs, 15 mei 2014 Verslag Landelijke netwerkbijeenkomst K!X-coördinatoren, 21 november 2013 Verslag Landelijke netwerkbijeenkomst K!X-coördinatoren, 30 mei 2013 Verslagen van K!X-activiteiten Verslag K!X-ambassadeur Kavish Jhorai, februari 2013 Verslag bezoek Joods Historisch Museum en stadswandeling Amsterdam, 12 december 2011 Jaarverslagen Jaarverslag K!X 2013 (+ effecten) Jaarverslag K!X 2012 Inhoudelijk Jaarverslag K!X 2011 Jaarverslag K!X 2010 Inhoudelijk Jaarverslag K!X 2009 Interviews Abdel Seghau, docent ondernemerschap mbo-opleiding detailhandel, Lentiz Life College Schiedam Laura Martens, docent rekenen en loopbaanbegeleider, ICT College ROC Midden Nederland Zohra Assab, mentor/docent aardrijkskunde, geschiedenis en maatschappijleer, Globe College Utrecht Maurits van der Goes, ondernemer (BV Tallo) en 20 jaar werkervaring in werving & selectie, afkomstig uit een militaire familie en zelf reserveofficier met goede contacten bij Defensie Robin Trouwborst, student ROC Mondriaan Den Haag en K!X-ambassadeur Projectplan ‘Kleurrijke impuls voor kleurrijk succes’, 2007
xxx xxx 33
Colofon
Uitgave FORUM − Instituut voor Multiculturele Vraagstukken Postbus 201 3500 AE Utrecht (030) 297 43 21 www.forum.nl
Auteurs Lisette Massink Jamal Chrifi Tanja Rambhadjan-Bhoendie
Met medewerking van: Rachida El Alami, Farida Yahyaoui, Benny Jhinnoe, Sean Tumber, Arjaan Hijmans van den Bergh, Anneke Bainathsah-Bhoepsing
Programmamanager Zeki Arslan
Tekstredactie Frans van der Heijden, Castricum
Opmaak Vincent Bons
Fotografie Mladen Pikulic
Druk Drukkerij De Groot © 2014 FORUM − Instituut voor Multiculturele Vraagstukken
FORUM vertaalt kennis van multiculturele vraagstukken in oplossingen. FORUM is een onafhankelijk kennisinstituut op het terrein van multiculturele vraagstukken vanuit het perspectief van de democratische rechtsstaat, sociale cohesie en gedeeld burgerschap. FORUM vergaart kennis op het brede terrein van integratie, stelt deze beschikbaar en zet de kennis om in praktisch toepasbare methoden en producten.
xxx xxx 34
Voor meer informatie: KIS Kennisplatform Integratie en Samenleving (030) 789 20 00 www.projectkix.nl
