Jij bent aan Z DERDE EDITIE
Puck Dinjens & Tanja Hulswit De auteurs zijn verbonden aan Adviesbureau GITP
U ITGEVERIJ N I EUW E Z IJDS
Uitgegeven door: Uitgeverij Nieuwezijds, Amsterdam Omslagontwerp: Studio Jan de Boer, Amsterdam Vormgeving: BOS & Co./CeevanWee, Amsterdam Illustraties: Herwolt van Doornen, Amsterdam © 2013, GITP ISBN
978 90 5712 383 2 NUR
809
Bij de productie van dit boek is gebruikgemaakt van papier dat het keurmerk van de Forest Stewardship Council (FSC) mag dragen. Bij dit papier is het zeker dat de productie niet tot bosvernietiging heeft geleid. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm, geluidsband, elektronisch of op welke andere wijze ook en evenmin in een retrieval system worden opgeslagen zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Hoewel dit boek met veel zorg is samengesteld, aanvaarden schrijver(s) noch uitgever enige aansprakelijkheid voor schade ontstaan door eventuele fouten en/of onvolkomenheden in dit boek.
Voorwoord
Voorwoord Er is van alles aan de hand in Nederland en in Europa. De economische crisis, die begon in 2008, zet zich vooralsnog onverminderd voort. Wat begon als een crisis in de financiële wereld is inmiddels een economische realiteit die haar weerslag heeft op de arbeidsmarkt. Het is niet meer vanzelfsprekend dat je als pas afgestudeerde vlot aan de slag kunt, voor loopbaanswitchers is het vinden van een andere functie geen eenvoudige opgave en veel ZZP’ers hebben grote moeite om genoeg opdrachten te vinden. De veranderende arbeidsmarkt heeft gevolgen voor veel organisaties, en dus voor veel mensen: wie kent niet iemand die een tijdje zonder baan is, of zonder opdracht? Het aantal ZZP’ers is de laatste tien jaar enorm toegenomen – inmiddels werkt ongeveer tien procent van de hoogopgeleide professionals en vaklieden als ZZP’er. Vaak met succes, maar niet altijd: in veel gevallen is er eigenlijk sprake van verborgen werkloosheid. We zien in onzekere economische tijden vaak dat mensen voor zekerheid kiezen en blijven zitten waar ze zitten: je weet wat je hebt, maar je weet niet wat je krijgt als je iets verandert. Wie kent niet iemand die zich afvraagt of hij wil switchen van baan, of zijn kansen elders beter zijn en wat de risico’s van een eventuele overstap zijn? Hoewel je situatie somber kan zijn, is
dit boek er niet om je in de put te praten. Het is bedoeld om je te ondersteunen en te adviseren: hoe kun je slim omgaan met de veranderde realiteit? Juist als de markt moeilijker is, moet je vindingrijk zijn, moet je er harder aan trekken en aanpakken – het liefst met plezier, opgeheven hoofd en zelfvertrouwen. En natuurlijk met een effectieve aanpak waarmee je de puntjes op de i kunt zetten in alle fases van een kennismakings-, sollicitatie- of acquisitietraject. Wij zijn ons meer dan ooit bewust dat je daarbij ook een dosis geluk nodig hebt en dat het niet iedereen lukt om een nieuwe baan te vinden of te creëren. Desondanks zijn we ervan overtuigd dat je met dit boek het geluk een beetje naar je hand kunt zetten. Dat wil niet zeggen dat je geen pech meer zult hebben, want externe factoren werken natuurlijk niet altijd mee – sometimes you win, sometimes you lose. Het is ook dan de kunst om vol te houden totdat je je doel bereikt hebt: de kans is groot dat je moet incasseren, opveren en doorgaan, met enthousiasme en discipline. Met andere woorden: hoewel je niet alles in de hand zult hebben, is jouw inzet van onschatbare waarde – jij bent aan Z! Dit is de derde, geheel herziene, editie van Jij bent aan Z. We schreven de eerste versie in 2004, met vijf adviseurs van GITP, één van de grootste loopbaanadviesbureaus van Nederland. Daarna zijn er nieu5
Jij bent aan Z
we drukken met aanpassingen uitgebracht en in 2008 verscheen een nieuwe editie. Sindsdien is er echter weer veel gebeurd en de tijd was dan ook rijp voor een grondige herziening van dit boek: we zijn weer een aantal jaar verder en de arbeidsmarkt en de wijze van solliciteren zijn niet meer hetzelfde. In ons toenmalige vijftal is ook veel veranderd: Yolanda Buchel en Lodewijk de Waard zijn beiden een eigen onderneming begonnen en Stefan Heinis is tegenwoordig partner bij een adviesbureau. Wij, Puck Dinjens en Tanja Hulswit, zijn nog wel verbonden aan adviesbureau GITP en schreven deze geheel herziene editie met z’n tweeën. Daarbij hebben we ons afgevraagd of een boek over loopbaankeuzes en solliciteren nog wel iets van deze tijd
is. Waarom een boek openslaan als je ook het internet kunt raadplegen? Omdat we je met dit boek gezaghebbende inzichten en praktische hulp in één band bieden – kom daar online maar eens om. Een boek dat je bovendien gemakkelijk bij de hand hebt, waar je in mag (of moet!) schrijven, en waar je jouw persoonlijke notities gemakkelijk in kunt terugzoeken. We besteden in deze derde editie meer dan in de vorige edities aandacht aan de specifieke situatie van starters op de arbeidsmarkt, naast die van ‘ouderen’ (tegenwoordig vanaf 45+!) en aan de mogelijkheid om voor jezelf te beginnen. We hopen dat Jij bent aan Z jou de inspiratie geeft die kan leiden tot succes en nodigen je van harte uit om aan de slag te gaan.
Inhoud
Inhoud 1 Inleiding Deel 1 Aan de slag 2 De dreun van ontslag Een keur aan emoties: van rauw verdriet of brute agressie tot apathie De emoties aan het thuisfront: van grote paniek tot stevige steun 3 Maak een planning Formuleer je doelen Tijd Wat er mis kan gaan bij het maken van een planning
9 13 15
16 27 33 33 36 44
49 4 Analyseer jezelf Waar kom je vandaan? Schrijf of 51 vertel je levensverhaal 56 Zelfvertrouwen Omgaan met tegenslagen: incasseren, veerkracht tonen en 61 relativeren 64 Wat vind je belangrijk? 70 Moeten is geen must Werk aan een realistisch zelfbeeld 75 85 Wat drijft jou echt? 98 Identiteit en loopbaanrollen Toekomstscenario’s ontwikkelen: 103 visualiseer! Help! Ik sta in (personal) brand! 111 Alles op een rijtje? Ga dan onderhandelen thuis, aan de 115 keukentafel (women only)
Deel 2 Op pad 5 Marktoriëntatie Waar begin je? Staar je niet blind op de ideale baan
123 125 125 127
135 6 Marktbenadering Solliciteren met behulp van sociale 135 media en internet Een kopje koffie? Ja graag, doe er 142 nog maar één! Arbeidsmarktbemiddeling: van uitzendbureaus tot vacaturesites 153
7 Verover de markt met je brief en cv Een goede voorbereiding is het halve werk De brief Het curriculum vitae Hoe spring je eruit bij een gesprek? 8 De ring in Presentatie Voorselectietrends Het interview Video-cv en video-interview Assessmentpsycholoog, you’re mine! Hoe krijg je een mooi contract in the pocket? Onderhandelen!
163 163 167 177 191 197 198 205 207 223 226 234
7
Jij bent aan Z
Zo maak je een succes van je proeftijd of je tijdelijk contract En wat als het niet lukt?
9
8
of baanzoekend? Recepten voor succes ZZP of dienstverband: het verschil wordt steeds kleiner Wanneer ben je succesvol als ZZP’er? ZZP: ja of nee? Rechtsvormen Balans werk en privé Zelfregie en wilskracht
241 248
ZZP’er
251 251 253 257 272 275 283
Bijlage 1 Contactenschema Bijlage 2 Je voorbereiden op netwerk-, sollicitatie- en acquisitiegesprekken Bijlage 3 Arbeidsrechtelijke informatie Dankwoord Literatuur Index
288
292 295 298 299 301
Inleiding
1 Inleiding Er zijn periodes in je leven dat je behoefte hebt om pas op de plaats te maken en te kijken waar je staat. Als je dit boek ter hand hebt genomen, geldt dat voor jou in ieder geval op het gebied van je werk. Je wilt waarschijnlijk niet alleen de balans opmaken, maar misschien ook wel aan de slag. Je wilt je baan weer een nieuwe draai geven, of op zoek naar een andere job. Of je vraagt je af of en wanneer je de sprong echt wilt of moet wagen, om aan de start te gaan als ZZP’er. Dit boek is geschreven voor iedereen die zich hierin herkent: Je zit niet lekker in je vel en je wilt iets anders; maar wat? De levensfase waarin je zit geeft aanleiding om eens grondig na te denken over de keuzes die je tot nu toe gemaakt hebt. Of misschien heb je het gevoel dat je, áls je nog wilt vlammen, dat nu moet doen. Je hebt in ieder geval het idee niet met de juiste dingen bezig te zijn. Je bent aan het solliciteren en kunt daar concrete adviezen bij gebruiken. Je volgt een parallel traject: je solliciteert naar een (vaste) baan én je werkt als zelfstandige: wat past bij je, waarin onderscheid je je van anderen, wat is uniek voor jou en hoe verkoop je jezelf als sollicitant of als zelfstandig dienstverlener? Je bent toe aan verandering, je merkt dat je enthousiasme voor wat je nu doet afneemt. Je bent al een aantal jaren aan het werk in een functie bij een organisatie, en denkt: is dit alles? Is dit wat ik wil? Leer ik nog wel voldoende? Loop ik niet vast zo? Wil ik door op deze manier? Haal ik zo mijn pensioen? Je hebt een vreselijke baas en het ziet er niet naar uit dat die binnenkort vertrekt: als er iemand moet veranderen, zal jij dat dus moeten zijn. Je bent het oneens met de gang van zaken bij je werkgever, wat leidt tot een moeizame arbeidsrelatie: je wilt ergens anders gaan werken.
9
Jij bent aan Z
Je werkt bij een leuk bedrijf, maar je contract loopt binnenkort
af. Je bent vanwege een reorganisatie gedwongen om iets anders te zoeken. Je dienstverband wordt beëindigd en je bent of wordt binnenkort officieel werkloos. Je hebt een carrière voor ogen, wilt doorgroeien, maar je hebt het idee dat je op je huidige plek niet verder komt. Je zult wat moeten ondernemen om een groeistap te kunnen gaan zetten. Voor je dertigste/veertigste/vijftigste wil je/moet je immers wel een substantiële stap zetten. Je bent als ZZP’er gestart en wilt jouw merk en bijdrage nog scherper voor ogen krijgen en onder woorden kunnen brengen. Het beleid binnen je organisatie is up or out, grow or go, maar jij hoeft niet zo nodig carrière te maken. Het is dus zaak om zelf de touwtjes in handen te nemen.
In welke fase je je ook bevindt, dit is voor jou kennelijk het moment om na te denken. Tijd om je te bezinnen op je toekomst. Wat wil je met je werk? Wat wil je met je leven? Nu kun je niet alles plannen, maar je kunt wel proberen om zo goed mogelijk richting te geven. Zonder richting of koers laat je je misschien al te veel leiden door willekeur, door dat wat net op je pad komt: de toevallige baan, de kennis die zegt: ‘Hé, is dat niks voor jou?’ De vraag is of dat uiteindelijk een goede manier van werken is. Ons devies is: volg je hart en gebruik je verstand! Jij bent aan Z is logisch opgebouwd, maar het is niet nodig om de hoofdstukvolgorde aan te houden bij het lezen. Je kunt bladeren en zappen en de onderwerpen uitkiezen die jou kunnen helpen. Gebruik het boek ook echt als notitieboek: doe de invuloefeningen en maak aantekeningen, dan wordt het een nuttig naslagwerk dat een weerslag is van je overwegingen en keuzes. Deel 1 Aan de slag (met zelfanalyse) gaat in op hoe je een planning maakt van je zoektocht en hoe je omgaat met eventueel verdriet of boosheid. Het besteedt ook aandacht aan waar je vandaan komt, wie je bent, wat je belangrijk vindt, waar je energie van krijgt en wat je kunt. Vanuit die zelfkennis zul je vervolgens de aantrekkelijkheid en haalbaarheid van opties en mogelijkheden op de arbeidsmarkt beter in kunnen schatten.
10
Inleiding
Deel 2 Op pad (in de marktoriëntatie) helpt je de weg te vinden op de arbeidsmarkt. Hoe verkoop je jezelf op papier, in gesprekken, via social media en via je netwerken? Daarnaast wordt er ingegaan op de vraag of je wel of niet als ZZP’er de markt op moet. Hoe zit het met je ondernemerschap? Welke persoonseigenschappen helpen je wanneer je je eigen business runt? Wat betekent als zelfstandige werken voor je werk-privébalans? Wat vraagt het van je? Waar moet je aan denken, wat moet je regelen en waar kun je daarvoor terecht? Wat is het succesrecept voor ZZP’ers? In de bijlagen vind je ten slotte een aantal hulpmiddelen: een voorbeeld van een contactenschema om je netwerkactiviteiten te structureren, informatie om je voor te bereiden op netwerk-, sollicitatieen acquisitiegesprekken en arbeidsrechtelijke informatie. We hebben gekozen voor een praktische benadering. We weten uit ervaring dat kleine – soms vele – concrete stappen effect kunnen hebben. Her en der hebben we voorbeelden uit onze werving en selectie-, coachings- en trainingspraktijken in kaders uitgewerkt. Ze zijn uit het leven gegrepen en zijn vooral illustratief voor wat je allemaal kunt tegenkomen op jouw pad. Uiteraard zijn de namen gefingeerd. Jij bent – doordat je nu met dit boek aan de slag gaat – aan Z. Lees, denk, laat je inspireren en onderneem vooral actie. Wij gaan ervan uit dat we je met dit boek helpen en hopen met jou op succes!
11
Met zelfanalyse
Dankzij je moeder won je Idols: maar wat wil je zelf?
Aan de slag
1
Dankzij je moeder won je Idols: maar watdreun wil je van zelf?ontslag De
2 De dreun van ontslag Als je ontslagen dreigt te worden, of als er op jouw werk een reorganisatie in de lucht hangt, raden we je aan dit hoofdstuk te lezen. Sla het over als je al ontslagen bent – richt je blik dan op de toekomst en ga door naar hoofdstuk 3. Reorganisaties zijn tegenwoordig zo normaal, dat je er in je loopbaan waarschijnlijk weleens mee te maken krijgt. De wereld verandert voortdurend, dus de situatie op de arbeidsmarkt ook. Organisaties starten, groeien, fuseren, krimpen en verdwijnen weer. Organisaties moeten verzakelijken, resultaat- en klantgerichter werken, lean and mean zijn en kostenefficiëntie nastreven. Sommige aanpassingen gaan vanzelf, zonder ingrepen, maar soms wordt ingrijpen noodzakelijk geacht. Daarbij kan de aanpak variëren van niets doen en wachten tot het probleem zich vanzelf oplost, tot hard ingrijpen en diep snijden om vanuit een sterk afgeslankte positie te herstellen en weer te groeien. Als individu kun je bekneld raken en geslachtofferd worden bij een reorganisatie: als directeur of manager die wordt geconfronteerd met teruglopende cijfers of met het terugschroeven van het aantal managementlagen, als ‘gewone’ medewerker omdat jouw team moet inkrimpen, of omdat je te weinig omzet hebt gehaald. De mogelijkheden zijn eindeloos. Je kunt je afvragen of directies en besturen nooit reorganisatiemoe worden, maar dat zal wel niet: er zijn altijd dingen die veranderd kunnen worden. Een reorganisatie wordt nogal eens ingegeven door de wens (nog) meer winst te behalen en efficiënter te werken of de nieuwste inzichten te volgen. Vaak is er de behoefte zaken te centraliseren of weer te decentraliseren of streeft men naar schaalvoordeel via een fusie of overname. En natuurlijk zijn er directeuren of bestuurders die hun stempel willen drukken, zichzelf willen bewijzen en hun identiteit willen bevestigen met een grootscheepse verandering. Geen enkele zichzelf respecterende bestuurder wil immers slechts ‘op de winkel passen’. Regelmatig halen misstanden, ingegeven door al te grote ego’s, het nieuws. En vaak is daar een aantal mensen de dupe van. Toch neemt dat niet weg dat we als samenleving een veerkrachtige arbeidsmarkt nodig hebben, met flexibele en 15
Aan de slag
mobiele mensen. Het ziet er dan ook naar uit dat je steeds vaker een beslissing zult moeten nemen op het gebied van je loopbaan. Afwachten tot je ontslagen wordt, is niet altijd verstandig. Soms kun je beter in een vroeger stadium in beweging komen en vaak voel je al aan dat er iets niet goed zit. Neem dat unheimische gevoel serieus en neem het onder de loep door na te denken over jouw mogelijkheden. Het wordt namelijk pas echt onaangenaam als je, na lang angstig afwachten wordt ontslagen.
Een keur aan emoties: van rauw verdriet of brute agressie tot apathie Ontslag is iets wat bij de meeste mensen hard aankomt en dat is ook logisch: je financiële zekerheid, de invulling van je dag en een deel van je identiteit staan ineens op de tocht. Voor de manier waarop je jouw ontslag tegemoet treedt, is niet alleen je normale manier van omgaan met tegenslagen van belang, maar speelt ook de reden van je ontslag een belangrijke rol. De reden van ontslag heeft vaak invloed op de mate waarin jij je als individu beschadigd voelt: Bij een collectieve reorganisatie – waarin met afspiegelingsregels gewerkt wordt – is je functioneren niet of nauwelijks van belang, je hebt gewoon geluk of pech. Als er sprake is van een reorganisatie waarbij mensen moeten solliciteren naar een kleiner aantal (vaak iets veranderde) functies, dan wordt het al persoonlijker. Voldoe jij nog wel aan het nieuwe profiel? Als je niet goed gefunctioneerd hebt als medewerker, manager of directeur, kun je het ontslag in sterke mate beleven als persoonlijk falen. Als je een conflict hebt dat heeft geleid tot een patstelling en uiteindelijk tot jouw ontslag, komt het ontslag nog dichter bij jezelf. Toch is er veel verschil in hoeverre mensen zich zoiets persoonlijk aantrekken en het zichzelf aanrekenen: het geloof in het eigen gelijk is daarbij allesbepalend. De mate waarin je je persoonlijk afgewezen voelt, is mede bepalend voor de last die je ervaart door je ontslag. De verklaring dat je niet goed genoeg meer functioneert, is vaak zeer krenkend, vooral als je veel geïnvesteerd hebt in je werk en de organisatie. Gevoelsmatig is de organisatie dan deels ‘van jou’ geworden en waarschijnlijk heb je een sterke band opgebouwd met je collega’s. Een stevige persoonlijke afwijzing kan je zelfvertrouwen in zo’n geval – en dat is niet meer 16
De dreun van ontslag
dan logisch – behoorlijk negatief beïnvloeden. Bovendien kan schaamte de kop opsteken: ten opzichte van familie en vrienden, op het schoolplein en zelfs ten opzichte van de belangrijkste mensen in je leven: je partner en kinderen. Die schaamte kan er zelfs toe leiden dat je je kop in het zand steekt en je ontslag voor je houdt (zie ook de flight-reactie op pagina 19). Zorg ervoor dat je je schaamtegevoelens benoemt, dat is een goede manier om er zelf wat losser mee om te kunnen gaan. Een ontslag is zeer ingrijpend en zet je leven compleet op zijn kop. Want zoals we aan het begin van deze paragraaf al aanstipten: als je je baan verliest, verlies je van alles, te beginnen bij je bron van inkomsten. Inkomen: Ontslag zorgt voor een flinke teruggang in inkomen. Een WW-uitkering krijg je alleen als je voldoet aan een aantal voorwaarden, en is gemaximeerd tot 70 procent van het maximum dagloon, wat neerkomt op ongeveer 1700 euro netto per maand. Voor meerverdieners een behoorlijke teruggang, die bovendien na afloop van de ww nog groter wordt. Met verlies van inkomen en inkomenszekerheid kan ook je gevoel van bestaanszekerheid in het geding komen: kun je blijven wonen waar je woont, kun je blijven besteden wat je besteedde, kun je nog met vakantie, kunnen je kinderen nog op schoolkamp of studeren? Identiteit: Voor veel mensen is hun werk een belangrijk deel van hun identiteit: je bent wat je doet. En na een ontslag ben je niet langer die goede accountmanager, leraar, logistiek manager, teamleider of consultant. Een nieuwe identiteit als werkzoekende kan vaak grote onzekerheid oproepen. Status en aanzien: Voor sommige mensen ben je aantrekkelijk om mee om te gaan vanwege je positie, of misschien hecht je er zelf veel belang aan. Als je je positie verliest, word je in zo’n geval voor anderen of voor jezelf naar je gevoel minder ‘waard’. Gespreksonderwerpen: Werk brengt reuring met zich mee. Het levert gespreksonderwerpen op, zowel inhoudelijke als meer alledaagse. Je maakt van alles mee op je werk. Structuur in de dag en gevoel van vrije tijd: Werk zorgt voor structuur in je dag: je staat op en je hebt iets waar je naartoe moet. Dat zorgt er ook voor dat je pas echt vrij bent als je werkt: wie niet werkt, heeft nooit echt vrij. Vanzelfsprekende contacten: Even groeten als je binnenkomt, even een praatje bij de koffieautomaat, even belangstelling van 17
Aan de slag
een collega voor hoe het nu met je moeder gaat – contacten die allemaal wegvallen als je je baan verliest. Zelfontplooiing: Je benut in je werk in ieder geval een deel van je talenten. Je wordt aangesproken op het leveren van een goede bijdrage en uitgedaagd om nieuwe dingen uit te zoeken en te doen. Werken verbreedt je blikveld en je horizon. Zeker als je werk je veel voldoening geeft, doet het verlies daarvan pijn.
Ontslag is dus onlosmakelijk verbonden met verlies. Iets wat helaas bij het leven hoort en dus onvermijdelijk is. Als je dat inziet, en je best doet om inzicht te krijgen in de emoties en het rouwproces die bij jouw ontslag horen, kun je je blik langzaam weer op de toekomst richten. Wat is jouw ‘grootste verlies’ naar aanleiding van je ontslag? Mis je de contacten? Ben je statusgevoelig en verlies je status? Mis je een reden om op tijd uit bed te komen? Probeer inzicht te krijgen in wat jij mist na je ontslag, dat is kennis die van pas komt bij het zoeken van een passende nieuwe functie.
Wat betekent je werk voor jou?
Wat vind/vond jij belangrijk aan je baan?
Wat wil je liever niet verliezen?
Van welk verlies heb je het meeste last?
18
De dreun van ontslag
De manier waarop je met ontslag omgaat, is afhankelijk van je natuurlijke voorkeursreactie op dreiging: fight, flight of freeze. Fight
Boos reageren, de confrontatie opzoeken, andere mensen van alles kwalijk nemen, verzet en agressie. Flight Letterlijk of figuurlijk vluchten door ontkenning, bagatelliseren, vluchten in drank of andere verslavingen. Freeze Angst, slapeloosheid, hyperventilatie, verregaande hulpeloosheid, sterke afhankelijkheid, enzovoort. Wanneer zijn deze reacties effectief? Fight (vechten) kan zeker zin hebben zolang het ontslag nog niet rond is of wanneer je werkgever zich niet correct heeft gedragen, hij verkeerde of niet houdbare argumenten geeft of wanneer er financieel voordeel te behalen is. En met vechten bedoelen we dan rustig en beheerst, rationeel en feitelijk de strijd aangaan. Emotioneel worden werkt doorgaans tegen je. Er zijn praktijkvoorbeelden te over van individuen die zich met succes verzet hebben tegen hun ontslag, al dan niet via de rechter. Wel moet je daar mentaal tegen bestand zijn. Bovendien loop je het risico dat de verhouding, als je ontslag wordt teruggedraaid, lastig werkbaar wordt. Een collectieve vechtstrategie in afstemming met de OR of met behulp van een goede advocaat kan ook succesvol zijn, zolang het onderling vertrouwen niet wordt geschaad. Wanneer dat wel het geval is, kun je je werkgever op het verkeerde spoor zetten en kan hij gaan proberen jouw persoonlijk disfunctioneren aan te tonen waardoor je mogelijk onnodig beschadigd kunt raken. Flight (vluchten) kent twee vormen. De eerste is een vlucht voorwaarts, wat wil zeggen dat je voordat het doek valt op zoek gaat naar een andere, desnoods minder interessante of minder betaalde baan. Je houdt zo de regie in eigen hand en ontloopt de vervelende situatie van daadwerkelijk ontslag. Het is belangrijk jezelf wel in ere te houden en niet te zeer uit negatieve overwegingen weg te gaan – het beste is als je uit positieve overwegingen een nieuwe baan accepteert of voor jezelf begint. De tweede vorm van vluchten is minder aanbevelenswaardig, namelijk doen alsof er niets aan de hand is en je kop in het zand steken. Toch komt het voor: mensen die hun ontslag voor zich houden en doen alsof ze gewoon naar hun werk gaan – op tijd de deur uit en tegen etenstijd weer terug. Niemand die iets merkt, toch? Voor jezelf bouw je dan het ongenoegen wel heel erg op: hoe meer je moet 19
Aan de slag
vermijden en wegduwen, des te meer energie het kost en last je ervan krijgt. Bovendien creëer je een onhoudbare situatie met je thuisfront: er komt een dag dat het doek valt, en dan? Hoe eerder je de situatie onder ogen durft te zien, hoe beter. Freeze (bevriezen): als je ‘bevriest’ van angst, zul je waarschijnlijk niets doen en afwachten wat er gebeurt. Dit is een reactie die we vaak zien: mensen nemen een afwachtende houding aan en verliezen het initiatief. Tegen de tijd dat het doek valt, is het te hopen dat de aangeboden vertrekregeling goed is. Vaak gaat het afwachten (als een konijntje in een felle lichtstraal) ten koste van je goede humeur en zelfvertrouwen.
20
De dreun van ontslag
Hoe werkt dit doorgaans bij jou? Wat is jouw meest voor de hand liggende reactie als je het moeilijk hebt? Wat zijn daar de nadelen van? Waar moet je op letten, wat zijn je valkuilen?
Esther Esther is 36 jaar en werkt al vijftien jaar bij dezelfde werkgever als directiesecretaresse. Een baan die haar op het lijf geschreven is – ze werkt voor een fijne directeur en voelt zich in de organisatie als een vis in het water. Ze kent iedereen en weet van alles wel wat. Haar leven staat op zijn kop als door de overgang van een tweehoofdige naar een éénhoofdige directie haar functie komt te vervallen: slapeloze nachten, boosheid, onbegrip waarom dit haar overkomt en angst. Angst om haar leuke, bekende en veilige werkomgeving los te laten. Via haar werkgever komt ze terecht bij een loopbaancoach die een stappenplan met haar maakt dat haar helpt om meer afstand te kunnen nemen. Ook gebeuren er op het werk dingen die de afstand vergroten: ze verliest onder andere de toegang tot haar werkmailaccount, ze krijgt een afscheidsbijeenkomst met haar collega’s en neemt zelf ook ‘ritueel’ afscheid. Hierna heeft Esther weer ruimte in haar hoofd om zich te richten op het vinden van een nieuwe baan, die ze overigens na niet al te lange tijd ook vindt. Ze is een nieuwe, zo mogelijk nog leukere baan en een belangrijke ervaring rijker: namelijk dat verandering, ook al heb je daar zelf niet voor gekozen, toch positief kan uitpakken.
21
