‘
Je moet ze
’ gelijk RAKEN waar ENTH team dig KRITISC practice [ do c e n t ]
gelijk ENTH waar PERFORMANC KRITISCH positie ENTHO team dig
‘
Je moet ze
’ RAKEN GGm op weg
De weg naar een professional community – of leergemeenschap – is ingeslagen bij FGGM. Uit wetenschappelijk onderzoek blijkt dat het samen werken, leren en leven enorm bijdraagt aan goed onderwijs. Liefst op kleine schaal. Precies daar wil de faculteit naartoe. Een professional community nastreven, vergt van jou als docent om anders naar je studenten te kijken dan je wellicht gewend was. Studenten zijn geen ‘klanten’ meer, maar medewerkers die je mag uitdagen. Ze zijn volwaardige spelers binnen de opleiding. Ze denken mee. Je leeft met hen, je feest met hen. Tegelijkertijd vergt deze visie een grote(re) eigen verantwoordelijkheid van je student en een verandering in de organisatie van de opleiding zelf. Dat bevordert uiteindelijk de kwaliteit en maakt alle partijen trots. Nog een weg te gaan De studenten van FGGM zijn erg tevreden over hun docenten. Enorm fijn, maar professional community is méér en vergt van alle partijen eigenaarschap. In dit boekje vind je voorbeelden van collega’s: hoe dragen zij bij aan de leergemeenschap? We zijn op zoek gegaan naar inspirerende verhalen. Allemaal hebben ze een andere insteek, want docenten en hun studenten verschillen. De ene docent prikkelt en daagt uit door studenten op het verkeerde been te zetten. De ander kijkt kritisch naar zichzelf en gaat voor een goede relatie met haar studenten. Weer andere collega’s zijn vernieuwend door hun onderwijsaanbod. Er is namelijk niet één handleiding voor hoe je een professional community nastreeft, maar wellicht kan dit boekje je inspireren. Selectie
Op weg naar een professional community
We hebben ontzettend veel reacties gekregen op onze oproep om elkaar voor te dragen, van zowel medewerkers als studenten. Het werd een lange lijst met namen. We konden natuurlijk niet iedereen spreken en hebben daarom een selectie moeten maken. Lastig, maar we denken dat het goed is gelukt. We hopen daarom dat je net zo geïnspireerd zult raken als wij toen wij de verhalen hoorden, opschreven en in een boekvorm goten. De redactie
2
3
Aan: de redactie Van: Manon Schippers Datum: 20 okt 2011, om 14:46 Onderwerp: Professioneel toiletbezoek […] Oei! Onderweg naar huis moest ik ineens heel nodig naar het toilet. Als ik eenmaal nodig moet, dan moet ik nodig. Toiletten in treinen, liever niet! Ik besloot gebruik te maken van het toilet op het centraal station in Nijmegen. Dáár naar het toilet gaan, dat is werkelijk waar een hele beleving! Je hebt het gevoel dat je een gezellige huiskamer binnenloopt in plaats van een toilet op een station. Er staat muziek op. Overal zie je snuisterijen zoals plantjes, beeldjes, een vogelkooi, schilderij, aquarium én je hebt gelegenheid om een praatje te maken met de toiletgastheer. Gezellig dus! Hoe kan het zo zijn dat dit het enige toilet lijkt in Nederland waar iets leuks van is gemaakt? Hoezo is dit toilet zo anders dan andere? Ik vroeg het de toiletgastheer. ‘Kwestie van je best doen. Mijn vrouw en ik doen het al jaren, het is een vorm van passie.’ Hij glimlachte. ‘Mogen andere toiletdames en -heren dit dan niet op andere stations?’ vroeg ik. ‘Het mág wel, maar ze doen het niet.’ Ik zag een link met dit boekje en professional community: betrokkenheid is een keuze. Onderwijs, net zo nodig als een toilet op een station, maar kies je voor de standaard of ben je medeeigenaar? Maar misschien draaf ik door. Groeten, Manon Schippers Student CMV en lid van de Faculteitsraad GGM 4
5
KR ITIS CH 8. Marco Balvers
GEZ ELL IG 38. Melissa Zevenhoven
6
PR ACT ICE14. Mirjam Steenstra
DRE AMT EAM 46. Nanda Verheul &FON ZEEGERS
WE REL DBU RG ER 24. Leny Claessenvan Swaaij
gew oon begI nnen 56. Herman Berndt& Joost v Wijchen
PO S ITI EF 68. Sandra Mulders
GEL IJK WAa RDIG 32. Ardan Aldershof
PER FOR MA NCE 78. Pieter van Leeuwen
7
KRITISCH Marco Balvers, docent SPH
‘Je moet niet alles voorkauwen als docent. Laat ze er zelf maar achter komen.’ Marco Balvers, Op zijn bureau ligt een hele stapel boeken docent SPH, vindt met uiteenlopende titels. ‘Ik neem alles mee zelf nadenken het uit de bieb waarvan ik denk dat het interes belangrijkste wat sant kan zijn voor onze studenten.’ Marco hij zijn studenten Balvers is een bevlogen docent, volgens zijn kan leren. collega’s. Maar niet overdreven, maakt hij
Positief zelfbeeld De manier waarop Balvers lesgeeft, heeft veel te maken met de manier waarop hij in het vak staat. ‘Ik kom uit de gehandicaptenzorg, en daar leer je competentiegericht werken. Dat wil zeggen dat je altijd uitgaat van wat iemand kan, in plaats van wat hij niet kan.
meteen duidelijk. ‘Op het moment dat je ’s
Dat doe ik bij mijn studenten ook. Dan creëer
morgens bij het wakker worden meteen aan
je een veilige omgeving. Vanuit een positief
je lessen of studenten moet denken, gaat het
zelfbeeld kun je beter bezig gaan met dingen
té ver met de betrokkenheid, vind ik.’
die je niet kunt.’
Hij vindt het ook niet zo bijzonder wat hij
Balvers is ervan overtuigd dat er diep van
doet. ‘Ik denk serieus dat alle docenten hier
binnen al veel nodige kennis bij de student
hun best doen. Iedereen doet toch wat ’ie
aanwezig is. ‘Dat krijg je eruit, als je af en
moet doen? Daar ga ik tenminste vanuit.’
toe je mond houdt. Je moet niet alles voor
Toch wil hij de loftrompet wel steken over
kauwen als docent, vind ik. Laat ze er zelf
zijn vakgebied. ‘Als hulpverlener heb je het
maar achter komen.’ En als het er niet in zit,
mooiste vak van de wereld, en dat probeer ik
kunnen ze beter iets anders proberen, zegt
ook duidelijk te maken aan mijn studenten.
Balvers. ‘Er zijn er genoeg die dit vak kiezen
Eigenlijk doet iedereen wel eens aan hulpver
vanuit de verkeerde motieven. Dat ze zo leuk
lening, alleen wij leren het op een professio
met kinderen kunnen werken, bijvoorbeeld.
nele manier te doen.’
Dat werkt niet.’
‘Marco zei wel eens, dat wie de les niet had voorbereid, er de volgende keer niet in zou komen. Maar hij zag het eigenlijk altijd door de vingers.
Tot die keer dat bijna de helft zich niet had voorbereid. Hij liet het helemaal stilvallen en zei toen dat de les niet doorging. Iedereen schrok ervan. Dat is echt Marco: hij is niet de moeilijkste, maar zet wel een grens als dat nodig is.’ Kirsten Hemelaar, 2e-jaars student
10
11
de we tenschap d o centen maken he t ver schil
‘De grootste bijdrage aan het verbeteren van het onderwijs levert de professionalisering van docenten,’ aldus de Nieuw-Zeelandse prof. dr. John Hattie. ‘Sommige docenten dragen meer dan gemiddeld bij aan het leerproces.’ Maar als een student over de juiste eigen
draadse methodes, maar dat
schappen bezit maar opziet tegen het
is juist goed volgens Balvers.
theoretische gehalte van bijvoorbeeld een
‘Ik heb een hekel aan zo’n
Zijn grootschalige onderzoek wees uit dat de volgende punten enorme impact hebben op de kwaliteit van het onderwijs:
hele zaal die alles voor zoete
• Het stellen van – uitdagende – doelen. ‘Eigen’ doelen motiveren!
ze in te laten zien dat ze problemen maken
koek slikt. Ik ga dan expres rare
• Feedback geven. Hoe meer feedback docenten geven, des te beter leren studenten.
waar ze niet zijn. ‘Ik ga dan eenvoudige
dingen zeggen. Of ik zet kant
vragen stellen. Wat is je opgevallen aan die
tekeningen bij de lesstof. Studenten
situatie? Hoe komt dat? Ik hak het probleem
moeten ook kritisch blijven, vind ik. Ik
• Alternatieve leerstrategieën hanteren. Net zo lang totdat het lukt. • Écht je studenten leren kennen. Te weten komen wat een student al weet en veel belangrijker nog,
observatieanalyse, is Balvers de eerste om
in stukjes en maak het zo simpel mogelijk.
vraag dan wel eens wie het met me eens
Daarmee komt er rust bij de student, en is de
is. Als er dan twintig handen omhoog gaan,
paniek weg.’
zeg ik: ‘Gelukkig zijn er nog vier die wél zelf nadenken.’ Dan moet je ze zien kijken!’
Kritisch zijn
• Succescriteria duidelijk benoemen. Hoe ziet het eruit als het goed gaat?
waar hij moeite mee heeft en wat hij nog niet weet. Kortom, excellent onderwijs biedt studenten uitdagende taken met veel, zinvolle feedback en duidelijke criteria voor een succesvol resultaat. En tegelijkertijd concludeert Hattie: ‘Hoe meer feedback leraren kunnen krijgen
Balvers praat en schrijft openlijk over de
Doseren
genderverschillen die hij bij zijn studenten
Kritisch moet je volgens Balvers ook zelf blij
tegenkomt. ‘Zo’n student die denkt dat hij
ven. ‘Je moet blijven kijken of het niet te veel
het niet kan, dat is meestal een meisje. Als ik
wordt voor je studenten. Doceren is doseren,
kwaliteit de grootste impuls. De centrale vraag die zij zich moeten stellen is: hoe weten we dat we een groter
duidelijk maak dat jongens zich veel minder
heb ik gelezen. We moeten als docenten
dan gemiddeld effect hebben op de leerresultaten van onze kinderen? Sommige docenten hebben de overtuiging:
druk maken, kan dat meisje daar wat van
goed in de gaten blijven houden wie we voor
ik kan aan elke leerling goed lesgeven. Die leraren zouden we onder de loep moeten nemen: hoe doen ze het en
leren. Andersom benadruk ik bijvoorbeeld
ons hebben. De SPW’er is anders dan de
de stiptheid van de meisjes, en dat werkt
havoscholier. Maar gelukkig hebben we nu
stimulerend voor de jongens om ook eens
de professional community. We maken een
hun verslag op tijd in te leveren.’
steeds betere slag daarin, door het vakinhou
Studenten schrikken soms van die tegen
delijke te overstijgen.’
12
over de resultaten van hun éigen inspanningen in de klas, hoe succesvoller zij kunnen zijn. Cruciaal is de omslag in het denken: als docenten en schooldirecteuren gaan optreden als evaluator van hun eigen onderwijs krijgt de
waardoor lukt het hen?’ Wil je meer weten over het onderzoek van Hattie? Het onderzoek: www.acer.edu.au/documents/RC2003_Hattie_TeachersMakeADifference.pdf Hattie’s persoonlijke webpagina – University of Auckland: www.education.auckland.ac.nz/uoa/home/about/staff/j.hattie
13
Mirjam Steenstra, docent Voeding en Diëtetiek en coördinator SLB
PRACTICE
Mirjam Steenstra hoopt dat ze zo’n docent is waar studenten later nog eens aan terugdenken. Bij student Tanja Verploegen is dat alvast gelukt.
‘Een goede docent biedt struc
gaan op reacties van studenten.
op dat moment, zodat ze gaan
resultaten vragen, maar ook eens
tuur, maakt het doel van de les
‘Ik reageer ook op non-verbale
nadenken over hun leerproces.’
gewoon “Hoe is het?” Dat helpt.’
duidelijk en is betrokken bij de
reacties. Laatst had ik een les
Je moet wel blijven oppassen
student.’ Mirjam Steenstra heeft
over voeding bij terminale pa
dat je niet te ver gaat, volgens
er merkbaar over nagedacht.
tiënten; een moeilijk onderwerp.
Steenstra. ‘Sommige dingen kun
‘In het eerste jaar weten ze nog
Dan vraag ik iemand die op dat
je wel tegen de ene persoon zeg
niet hoe het werkt, dan moet je
moment een bepaalde blik in zijn
gen en niet tegen de andere. De
Practice what you preach
ze leren hoe ze moeten leren.
ogen heeft, te vertellen over zijn
band met de student blijft ook
Een betrokken leraar bereikt
Ik maak heldere afspraken over
ervaring daarmee. Dat trekt het
persoonlijk.’
eerder dat zijn student verant
wat ik wanneer van ze verwacht.
meteen in de praktijk. Anders
Om die reden zit Steenstra
woording neemt over het eigen
En ik zeg dat ze altijd na de les
blijf je zo in de theorie hangen.’
regelmatig te oefenen met
leerproces, merkt Steenstra. ‘Ze
bij me langs mogen komen met
namenlijsten. ‘Ik probeer van alle
komen eerder naar je toe. “Ik
een vraag. Als ze dat in de klas
Persoonlijk
studenten de voornaam te ken
heb gemerkt dat ik moeite heb
nen,’ zegt ze. ‘Dat vind ik heel
een patiënt te confronteren met
Als ze net binnenkomen, zijn de
belangrijk voor de relatie. Maar
zijn ziektebeeld,” durfde een
Dialoog
studenten soms te zeer over
de afgelopen periode had ik vier
student me toe te vertrouwen.
tuigd van hun kunnen. ‘Ik kijk
klassen. Dat zijn wel heel veel
Dan kun je ze ook echt helpen;
Steenstra probeert altijd een dia
altijd naar mezelf op die leeftijd;
namen. Dan lukt het niet meteen
als ze nadenken over hun eigen
loog aan te gaan in haar les. Dat
ik dacht ook dat ik alles wist.
de eerste periode. Ik groet ze
leerproces. Maar dat is niet altijd
doet ze bijvoorbeeld door in te
Maar ik hou ze een spiegel voor
ook, in de gang. Niet alleen naar
makkelijk; het blijft afhankelijk
moeilijk vinden.’
WHAT YOU PREACH. 16
17
‘Mirjam zei lachend dat ik heel moest terugkomen. Nou, dat is niet gelukt.’
van je band.’ Dat het soms mis
dagen. Ik ben toch contact blijven
Tanja kan zich nog
gaat, durft Steenstra wel toe te
zoeken. Ik kon haar niet zo maar
geven. ‘Ik had een klas waar ik
laten vallen.’
goed het blok ‘Lekker en gezond.
duidelijk geen klik mee had. Toen
Dat deze benadering zijn vruch
ik zag dat ik ze de periode daarop
komen. Nou, dat is niet gelukt.’ Tanja zou tijdens het skiën op een
Voorlichting voor ouders’ herinneren dat docent
knie vallen. Zes weken later werd de diagnose
ten afwierp, is duidelijk. Steen
Mirjam Steenstra gaf. ‘Dat was echt goed. Het
posttraumatische spierdystrofie gesteld en
weer zou krijgen, moest ik wel
stra: ‘Ik heb in die periode haar
mooiste was, dat ze ons echt bleef uitdagen het
kwam Tanja in een rolstoel terecht.
iets doen. Ik heb de eerste les
vertrouwen gewonnen, juist door
besteed aan onze verhouding.
niet op te geven. Met als gevolg
beste uit onszelf te halen. Ze nam geen genoe
Gewoon gevraagd: “Wat is er aan
dat ze aan het einde van dat jaar
de hand?” Dat ik mezelf liet zien
gen met minder. Brainstormen met de hele klas,
Voelsprieten
met de hulpvraag kwam. Daarna
doorvragen tot je het zelf ook snapte, gebruik
‘Mirjam had echt voelsprieten; een soort
en me kwetsbaar opstelde, hielp
heeft ze het eerste jaar opnieuw
van humor; op alle mogelijke manieren zocht ze
sociale antenne waarmee ze signalen opving
bij het verbeteren van onze rela
gedaan, maar nu met veel beter
tie. Jezelf die spiegel voorhouden,
gevolg.’ Tanja komt tegenwoordig
naar diepgang. Een fijne docent.’
of het goed met me ging. Toen ik de diagnose
zoals je dat ook bij hen doet.’
nog steeds vertellen hoe het met
Maar Steenstra deed meer voor Tanja. In het
kreeg, ging ik naar haar toe. Ze was in gesprek,
haar gaat, al staat ze niet meer
eerste jaar was ze ook haar studieloopbaanbe
maar zag aan mijn gezicht dat het niet goed
bij Steenstra onder begeleiding.
geleider. Als de dag van gisteren hoort ze de af
was. ‘Ik kom eraan,’ zei ze meteen. Toen ze
Het tekent hun relatie.
scheidswoorden voor haar wintersportvakantie
hoorde wat er aan de hand was, heeft ze me
nog. ‘Ze zei lachend dat ik heel moest terug
beloofd dat ze alles zou doen om mijn studie
Hechte relatie Als coördinator SLB regelde Steenstra faciliteiten voor studen ten met een functiebeperking. Ze begeleidde onder andere student Tanja Verploegen twee jaar met haar studieloopbaan. ‘Dan ga je een nog hechtere relatie aan met je student,’ volgens Steenstra. ‘Toen Tanja ziek werd, kwam ze bijna een jaar lang niet meer op
18
19
de we tenschap tot een succes te maken. Die belofte
in een jaar te halen. Toen moest
Ze vindt het nog steeds moeilijk om
heeft ze meer dan waar gemaakt.’
ik toegeven dat het misschien niet
uit te leggen aan andere mensen hoe
zou gaan. We hebben studietijd
het met haar gaat. ‘Ze vragen vaak
verlenging aangevraagd.’
hoe het met mijn been is. “Met mij
Tanja is erg te spreken over de manier waarop Steenstra haar stimu leerde. ‘Ze gaf me uitdagingen, ze
is het goed,” zeg ik dan. Ik ben mijn
confronteerde me, ze bleef contact
volgens Tanja de eerste om haar te
met me opnemen, terwijl ik soms
troosten als de dingen niet zo gaan
eigenlijk geen zin had in school en
als ze gedacht had. ‘Toen ik het
nu nog een goed contact. ‘Ze is al
schillende instromen en interesses van studenten (maatwerk per individuele
vaak weg bleef. Ik was er totaal niet
inderdaad allemaal niet haalde in een
anderhalf jaar mijn SLB’er niet meer,
student is hierbij essentieel)
bij met mijn hoofd; voor mij was de
jaar, zei ze: “Er zijn mensen die min
maar ik loop nog steeds bij haar bin
toekomst een groot, onzeker zwart
der hebben meegemaakt dan jij, die
nen. Dat komt omdat er tussen ons
werken aan een gedeeld perspectief voor de opleiding, gezamenlijk gedragen
gat. Mirjam leerde me dat er behalve
minder punten hebben gehaald!” Ze
honderd procent vertrouwen is. Dat
kaders en afspraken
zwart ook nog wit en grijs bestond.’
zorgde ervoor dat ik toch trots kon
ligt aan de persoon, denk ik. Ik kan
• Zowel studenten, docenten als leidinggevenden nemen hun verantwoordelijk-
zijn op mezelf. Twee maanden later
met al mijn docenten goed opschie
heid in het uitwerken en nakomen van die afspraken (‘mede-eigenaarschap’)
had ik genoeg punten binnen. Mede
ten, maar ik heb niet met iedereen
dankzij haar.’
zo’n band. Ik laat mensen niet snel
Rechtdoorzee Steenstra was niet alleen aardig, vertelt Tanja. ‘Ze kon heel recht
20
Aan de andere kant is Steenstra
ker nelementen van een pr ofes s ional communi t y
been niet!’ Met Steenstra heeft Tanja ook
toe; dat kost tijd. Zij heeft die tijd ge
• Een professional community biedt ruimte aan diversiteit wat betreft de ver-
• Vereist een traject waarin studenten, docenten en management gezamenlijk
• De omvang van de professional community is zodanig dat de leden elkaar kunnen kennen • ‘Fysieke / geografische nabijheid’ van studenten en docenten is een noodzake-
doorzee zijn. Soms was dat wel
Zij mag dichtbij
confronterend.’ Tanja had bedacht
Met Tanja’s ziekte gaat het inmid
• De inrichting van de opleiding en de cultuur zijn zo dat de studentenpartici-
dat ze ondanks alles toch heel graag
dels nog steeds niet goed. De vraag
patie zowel onderling (peer-coaching in ‘studenten-helpen-studenten’) als in
de studie zou doen. Maar Steenstra
is nu, of ze haar been zal kunnen be
vertegenwoordigende opleidingsorganen hoog is
was het daar niet zo maar mee eens.
houden. ‘Verrassend genoeg lukt het
‘Ze vroeg me doodleuk of het wel
me om ondanks de pijn te studeren.
haalbaar was, om mijn propedeuse
Met de studie gaat het dus prima.’
nomen, zij mag dichtbij.’
lijke randvoorwaarde voor een professional community
21
22 23
‘Stel dat ik een nieuw spel bedenk, we noemen het ‘voetbal’. Ik vertel je niet wat de regels zijn en ook niet wanneer je gewonnen hebt, maar ik stuur je wel het veld in om te gaan spelen. Voor veel kinderen is dat hoe zij school ervaren: ze hebben geen idee waarmee ze bezig zijn of wat ze moeten doen om succes te boeken.’ John Hattie ‘Welk gedrag vertoon je zelf in de les zodat studenten optimaal willen leren en ook elkaar daarbij helpen?’ Frank Stöteler
‘Docenten die zichzelf zien als een change agent, als een katalysator voor verandering, kunnen veel meer bereiken.’ John Hattie ‘Een land dat voetbalresultaten nog steeds lijnrecht in verband brengt met de coach en diens chemie met zijn spelers, zou in het onderwijs de persoonlijke dimensie niet zo moeten ontkennen.’ Frits van Oostrom
Leny Claessen-van Swaaij, docent Verpleegkunde
wereld burger
‘Leny geeft altijd heel duidelijke informatie en ze vertelt het op een leuke manier.’ 1e-jaars student Verpleegkunde
Kennis en enthousiasme voor het onderwijzen; die twee factoren zijn bepalend voor een goede docent, volgens arts, voorzitter van de toetsingscommissie en mede-coördinator van de minor Internationalisering Leny Claessen-van Swaaij. Ook van een stage in Afrika steken haar studenten wat op.
beeld willen kunnen hebben. Vijfendertig mensen in een lokaal is mijns inziens te veel. Dan wordt contact maken moeizaam.’ Behalve de kleinschaligheid van een onderwijsgroep, zorgt een open, laagdrempelige sfeer volgens Claessen ook voor een goed leerklimaat. ‘Zelfs als ik lesgeef aan gediplomeerden zeg ik van te voren dat ze het goede antwoord in de les niet hoeven te weten. Op de werkvloer
‘Als je het leuk vindt om studenten wat te leren, kun je
wel natuurlijk, maar de klas is een omgeving om te leren,
echt iets met hun leerproces. Maar kennis van je vak is
niet om te presteren. Ik wil vooral dat ze zelf verbanden
ook erg belangrijk. Studenten vinden het prettig als ze
leren te leggen; dat je samen zo ver komt dat ze het zelf
tijdens een responsiecollege vragen kunnen stellen die ze
snappen.’
niet vooraf op hoefden te sturen. Het idee dat je deskun
Voor een goed leerklimaat, maakt Claessen ook gebruik
dig bent, spreekt hen aan.’ Claessen kan niet kiezen of ze
van metacommunicatie: ‘Als ik het gevoel heb dat iets
kennis of enthousiasme het belangrijkst vindt voor een
niet goed gaat tijdens de les, benoem ik dat. Ik vraag ze
goede docent. ‘Je moet het allebei hebben.’
ook wat ik eraan kan doen. Ik leg ze duidelijk uit dat ik
Naast deze twee factoren is een goed leerklimaat ook
iets van hen verwacht, en zij verwachten ook iets van mij.
erg belangrijk volgens Claessen. ‘Hoorcolleges hebben
Ik wil bijvoorbeeld dat ze voorbereid zijn. Zijn ze dat niet,
niet mijn voorkeur. Ik ben wel enthousiast als ik daar sta,
dan richt ik me vervolgens vooral op die mensen die zich
hoor, maar ik ga echt voor de uitwisseling in onderwijs
wel voorbereid hebben.’
groepen of responsiecolleges. Ik zou dan elke student in
26
27
‘Leny is een van mijn fijnste docenten; ze geeft goede uitleg en is heel geduldig. Er is echt geen enkele vraag dom bij haar in de klas.’
Belangrijke lessen Om verpleegkunde in een breder perspectief te leren zien
28
1e-jaars student Verpleegkunde
Claessen. ‘Ze denken dat ze die arme mensen gaan
gemerkt dat bijvoorbeeld de communicatie zoals wij die
helpen, maar in feite zijn zij het zelf, die heel veel moeten
hier met de patiënten hebben, niet overal vanzelfspre
land, stuurt Claessen haar studenten graag op stage
leren. Ze komen niks brengen; ze komen iets halen!
kend is. Ze zijn zich er veel bewuster van, waarom wij de
in Afrika, het werelddeel waar ze zelf langdurig in een
In de eerste mailtjes gaat het over koelkasten die niet aan
dingen doen zoals we ze doen. Ze worden in feite veel
ziekenhuis heeft gewerkt. ‘De uitoefening van het vak is
staan of dat ze met de hand moeten wassen. Daar hoor
meer wereldburger. Daarom moet internationalisering
sterk economisch en cultureel bepaald. Studenten mer
je ze na een paar weken echt niet meer over. Dan raden
een plek krijgen in alle studierichtingen; daar streven wij
ken dat aan het feit dat daar minder middelen zijn en dat
ze iedereen zo’n stage aan.’
naar.’
er veel minder wordt gecommuniceerd met de patiënten.’
Claessen merkt dat de studenten gemotiveerd terugko
In het begin schrikken veel studenten zich rot, volgens
men van hun twaalf weken durende stage. ‘Ze hebben
en om zich bewust te worden van de situatie in Neder
1e-jaars student Verpleegkunde
‘ alles!’ Ze weet
29
de we tenschap dr aagt de leer gemeenschap bij aan onder w ijs? ja! De Universiteit van Queensland, Australië, heeft bijzonder waardevol onderzoek gedaan naar de leeropbrengst van studenten en de factoren die daaraan hebben bijgedragen. Wat blijkt? De interactieve, sociale en samenwerkende aspecten van de leerervaringen van studenten, samengevat in het begrip leergemeenschap, beïnvloeden het leren positief*. Wanneer een student deelneemt aan leer gemeenschappen, worden de algemene vaar-
De data zijn verkregen uit een groot survey in 2001. De volgende schalen werden daarin gebruikt:
digheden zoals het ontwikkelen van kritische
• Communicatie en probleemoplossing
denkmethoden, sociale vaardigheden en het
• Ethische en sociale sensitiviteit
ontwikkelen van ethische en sociale oordelen
• Vakinhoudelijke kennis en vaardigheden
sterk gestimuleerd. Dat blijkt uit literatuuron- • Kwaliteit van de leraren derzoek. Daarom wilden de onderzoekers niet
• Kwaliteit van het programma
alleen de effecten van de kwaliteit van lesge-
• Kwaliteit van de leergemeenschap
ven en de kwaliteit van het curriculum op het • Kwaliteit van het onderwijs leren onderzoeken, maar juist ook het effect van leergemeenschappen op het leren.
Leergemeenschap beïnvloedt het leren sterk
Hoe meet je de leergemeenschap? De schaal om de kwaliteit van de leer
De resultaten van het onderzoek laten zien dat de leergemeenschap een grotere invloed
gemeenschap te meten bestond uit 5 items: • Ik voelde me een onderdeel van de studen-
heeft op de leerresultaten dan bijvoorbeeld
ten- en docentengemeenschap
het programma. Voor het effect op de
• Ik was in staat om mijn academische belang-
vakinhoudelijke kennis en vaardigheden
stelling te volgen, samen met de staf en de
bleken de kwaliteit van de leraren en de
medestudenten
leergemeenschap de sterkste voorspellers.
• Ik leerde op een veilige wijze ideeën te ex-
De leergemeenschap was verreweg de
ploreren, samen met anderen
sterkste voorspeller voor leerresultaten op
• De ideeën en suggesties van studenten wer-
het terrein van communicatie en probleem-
den gebruikt om het onderwijs te verbeteren
oplossing, gevolgd door de kwaliteit van de
• Ik voelde dat ik deel uitmaakte van de uni-
leraren. Voor ethische en sociale sensitiviteit
versitaire of hogeschoolgemeenschap
bleek de leergemeenschap ook de sterkste voorspeller, gevolgd door de schaal om goed
onderwijs te meten. Feitelijk blijkt dus de leergemeenschap voor alle drie de aspecten van het leren een zeer sterke factor.
* Wat we bij GGM verstaan onder ‘professional community’ (medewerkers én studenten samen) komt overeen met het begrip ‘leergemeenschap’ in dit onderzoek.
Meer weten? The Role of the Learning Community in the Development of Discipline Knowledge and Generic Graduate Outcomes, door Calvin Smith and Debra Bath. Verschenen in Higher Education, Vol. 51, No. 2 (Mar., 2006), pp. 259-286.
30
31
Gelijk waar dig
Ardan Aldershof, teamleider en ALO-docent Motorische Ontwikkeling en Pedagogiek
Ardan Aldershof combineert het beste uit de wetenschap en de praktijk. Hij neemt zelfs wat mee uit de commercie.
‘Laatst vroeg ik mijn studenten in een werkgroep om groepjes in te delen aan de hand van persoonl ijkh eidst ypes. “Bestaat de goudvis ook als type?” vroeg een jongen als grap. “In die groep hoort Pietje namelijk.” Ik heb een pittig gesprek gevoerd met deze jongen. Die is op deze manier totaal niet geschikt om voor de klas te staan. Maar met ‘Pietje’ heb ik ook een gesprek gevoerd. Waarom laat hij zich dit zeggen?’
34
‘Hij wil dat we kunnen samenwerken op een professionele manier. Hij maakt bijvoorbeeld het hele groepje verantwoordelijk voor het resultaat. Zie maar hoe je het voor elkaar krijgt.’
Professionals in ontwikkeling Ardan Aldershof neemt zijn studenten serieus. In het contact met hen, streeft hij naar gelijkwaardigheid. ‘Het zijn professionals in ontwikkeling, en zo wil ik ze ook zien. Maar daar heb je natuurlijk meteen een spanningsveld te pakken. Sommigen kunnen daar nog niet tegen, en die moet je grenzen geven. De jongens uit het voorbeeld hadden beiden correctie nodig. Maar ik leg ze niks op; ik probeer ze inzicht te geven.’ Als tachtig procent van de studenten in een groep
rob, 1e-jaars student alo
met de laptop achterover hangt, neemt Aldershof een andere insteek. ‘Dan word ik streng, want dan bereik ik niks met die gelijkwaardigheid. Door ervaring zie ik in drie minuten hoe het gaat; ik heb zes jaar bewegingsonderwijs gegeven op een basisschool en nu sta ik hier al weer zeven jaar voor de klas. Daar tussenin was ik eigenaar van een tennisschool.’
lijk zijn en kordaat fouten durven maken, dat zou in het
Ervaring in het veld
Als hij even nadenkt, weet Aldershof nog wel een gebied
Van die opgedane ervaringen ‘in het veld’ maakt
de marketing. ‘Maak goed zichtbaar wat je de student
onderwijs meer mogen gebeuren.’ waar het onderwijs wat meer aandacht aan mag geven:
Aldershof nog wel vaker gebruik in zijn huidige professie.
te bieden hebt. Zo kun je hem het best helpen met het
‘Doordat ik ook commercieel bezig ben geweest, kijk ik
kiezen van een opleiding. De Open Dagen zijn daarvoor
iets anders naar onderwijs. Het tempo ligt in de commer
een enorme kans. Maar goed onderwijs gaat verder dan
cie wat anders, en je hebt er niet zo veel vergaderingen,
alleen commercie: er komt volgens mij een opvoedende
haha. Nee, serieus: de daadkracht, het zelf verantwoorde
rol bij kijken. En ik als docent neem die rol erg serieus.’
35
‘Ardan weet ontzettend veel; hij is echt een wandelende encyclopedie. Daardoor komt hij steeds met andere invalshoeken, die je niet verwacht. Dat zet je aan het denken.’1e-jaars student ALO
Vakliteratuur Naast ervaring uit het veld, is er volgens Aldershof meer nodig om een goede docent te zijn. ‘Je moet ook over kennis beschikken. Veel lezen. Je vakliteratuur bijhouden. Ja, ik weet het, volgens de (overigens foutieve) beeldvor ming zijn sporters niet de slimsten, maar je moet niet vergeten dat wij die studenten niet opleiden tot topspor ter, maar tot docent. Dat is iets heel anders. Je hoeft niet zelf de beste te zijn in voetballen om een groepje basis schoolkinderen te leren voetballen.’
Achter een tafel Aldershof is erg enthousiast over het vak dat hij doceert. ‘Het is geweldig om gymleraar te zijn! Ouders zijn er altijd
‘Als je een vraag hebt, geeft hij geen rechtstreeks antwoord, maar zal hij je altijd zelf aan het denken zetten. Hij zegt niet: ‘Het is antwoord B’, maar bijvoorbeeld: ‘Waarom is het niet antwoord A?’ 1e-jaars student alo
verbaasd over dat wij zo veel van hun kinderen afweten. Dat komt omdat je tijdens het sporten een beroep doet op hun motorische, cognitieve en sociaal-emotionele vaardigheden. Als voorbeeld: je moet de bal schieten, je moet weten waar je staat in het veld, en je moet omgaan met winnen en verliezen.’ Al die vaardigheden zeggen iets over het kind, zegt Aldershof. ‘De context is geweldig krachtig. Als je achter een tafel zit, kun je niet alles peilen bij die kinderen. Maar op het veld zegt alles wat je doet iets over jezelf. Dat helpt je als leerkracht enorm om die leerling te helpen zichzelf te ontwikkelen. Je kijkt mee over hun schouder, ze mogen even leunen, maar het is de bedoe ling dat je overbodig wordt. Dat is de uitdaging. Ook voor mij, trouwens.’
36
37
geZELLIG!
Melissa Zevenhoven, docent Voeding en Diëtetiek
De HAN gaat me nooit vervelen! Zelf vers van de opleiding V&D, staat docent Melissa Zevenhoven dicht bij haar studenten. Soms is het misschien te gezellig in haar lessen, maar ze halen mooi wel de tentamens! Goede band
Affiniteit
FO 4YO
Breed lachend begint Melissa Zevenhoven te
Zevenhoven heeft een goede band met haar
Doordat ze zelf nog niet zo lang afgestudeerd
erachter komt wat de diëtist nu echt doet.
vertellen over haar werk. Het enthousiasme
studenten, zegt ze. ‘Ik doe alles samen met
is, heeft Zevenhoven veel affiniteit met de
Dan is het te laat!’
straalt van haar af, en laat dat nou net een
ze; ik ben absoluut niet van de monologen.
studenten die vers van de middelbare school
In het ziekenhuis vindt Zevenhoven vooral
belangrijke eigenschap zijn voor een docent,
Ik ga in gesprek, en we liggen soms samen
afkomen. ‘Ach, die zijn vaak nog zó zoe
haar werk met kinderen erg bevredigend. ‘Ik
volgens haar. ‘Ik vind het erg belangrijk dat
helemaal dubbel in de klas. Daar heb ik me
kende! Ze krijgen zo veel informatie tegelijk,
doe onder andere de ‘Dikke Vrienden Club’
studenten zien dat je het leuk vindt. Ik sta
in het begin weleens zorgen over gemaakt;
dat ze door de bomen het bos niet meer zien.
voor kinderen met overwicht, en daar vertel
hier elke dag met een goed humeur voor de
ben ik niet te enthousiast, te veel op het ni
Ik wil ze graag vertellen hoe de opleiding
ik veel over in de klas. Ik heb vorig jaar twee
klas, maar dat komt omdat ik oprecht niets
veau van de studenten? Ik heb eraan probe
eruitziet qua vorm; hoe het allemaal werkt.
studenten meegenomen om te laten zien
kan verzinnen dat ik niet leuk vind aan mijn
ren te werken tijdens een cursus Didactische
Ik ben dan ook erg strak en methodisch, en
hoe de praktijk eruitziet. Ze moesten ook
werk.’
vaardigheden. Dat was een beetje belachelijk.
ze zeggen vaak tegen me dat ze dat echt
echt meedoen, met sporten enzo. Ik wilde
Ik ben gewoon mezelf.’
waarderen.’
dat ze er helemaal in opgingen. Daar leren ze
Uitdagend
enorm veel van.’
‘Misschien dat ik wel wat minder enthousiast
Praktijk
Ook heel leerzaam voor haar studenten vindt
word als ik hier langer werk,’ zegt Zeven
Zevenhoven uitstapjes als open dagen of
hoven aarzelend. ‘Maar binnen de HAN
streng, maar rechtvaardig, haha.
Wat de studenten ook waarderen, en wat ze
voorlichting geven op scholen. ‘De studenten
kan ik me blijven ontwikkelen. Zo blijft het
En feedback vind ik erg belangrijk.
zelf ook prettig vond toen ze nog studeerde,
krijgen daarvoor betaald, maar het is zo leuk,
uitdagend! Ik ben nu bijvoorbeeld bezig met
Op een cursus met mededocen
was de link met de praktijk, zegt Zevenhoven.
dat sommigen het ook wel gratis doen. Pas
een cursus Classroom English en ik wil nog
‘Ik werk zelf twee dagen op het ziekenhuis
was er nog een uitwisseling met Brugge, en
de post-hbo-opleiding Kinderdiëtetiek gaan
Ook al is het gezellig in de les; dat wil niet zeggen dat er bij Zevenhoven geen regels zijn. ‘Ik ben juist erg
ten moesten we eens een beoor
Gelderse Vallei. Ik vind die praktijkervaring
toen stonden we met zijn allen broodjes te
doen. Ik werk ook nog op het HAN Gezond
van vierdejaars had anderhalve bladzijde en
een enorm belangrijke voorwaarde om hier
smeren. Dat was heel gezellig.
heidscentrum; er kan zo veel hier. De HAN
ik schaamde me voor mijn vier bladzijden.
les te kunnen geven, anders heb je toch niks
En toen ik mensen nodig had voor het Food 4
gaat me nooit vervelen!’
Maar samen kwamen we tot de conclusie dat
te vertellen? Ik wil in ieder geval een beeld
you-evenement in Wageningen, had ik ze zo
eerstejaars natuurlijk nog veel meer feedback
van het beroep geven door mijn eigen erva
gevonden.’
nodig hadden, dus het was juist goed.’
ringsverhalen, in de hoop dat de student een
delingsformulier laten zien. Een collega
nog beter beeld krijgt. Ik zou het vervelend vinden wanneer een student pas bij z’n stage
40
41
FOOD 4YOU
student Tahnee
Food 4 you-evenement in Wage
Zo leer je uit de Docent Melissa Zevenhoven praktijk! had assistentie gevraagd bij haar
van Laere is nog
ningen,’ vertelt eerstejaars student
groep eerstejaars. ‘Roos en ik heb-
steeds blij dat
Tahnee van Laere enthousiast. ‘Dat
ben ons meteen aangemeld. Het
haar docent
is een evenement waar gewone
leek me interessant. Er was een
Melissa van
mensen, van jong tot oud, van alles
tent over vitamine D en eentje met
Zevenhoven haar
te weten kunnen komen over voe-
regioproducten en voedsel bereid
vroeg om mee te
ding. Wij stonden in de stand voor
met zeewier. Als bezoeker was het al
gaan naar
kinderen. Het doel was om kinderen
erg wetenswaardig allemaal, maar
Wageningen.
meer te laten bewegen, dus we had-
als medewerker had je er nog meer
En … staat
den een crosstrainer en een Wii. Na
aan. Je kon iedereen aanspreken
Zevenhoven te
afloop kregen ze een appel en een
en dingen vragen. Zo leer je uit de
dicht bij haar
snoepje.’
praktijk!’
Eerstejaars
‘Pas heb ik meegeholpen op het
studenten? 42
43
de we tenschap
melissa is altijd vrolijk … De studenten die hebben meege
Tahnee is blij dat docent Zeven
Op de vraag of Zevenhoven mis
werkt, krijgen een certificaat. ‘Maar
hoven haar vroeg om mee te gaan.
schien te enthousiast is en te dicht
dat is niet het belangrijkste. Het
‘Melissa laat ons zo zien wat ons
bij haar studenten staat, antwoordt
leerzaamst waren de gesprekken met
straks te wachten staat, dat vind ik
Tahnee resoluut: ‘Nee, absoluut niet.
mensen uit het ziekenhuis, die ook
erg goed. Ze springt er ook echt uit,
We zien haar echt niet als mede
meewerkten. Ik heb bijvoorbeeld met
binnen onze vakgroep. Maar mis
student. Ze heeft een voorbeeldrol;
een arts gesproken en daar krijg je
schien komt dat omdat ze ook onze
ze staat er echt. Als haar iets niet
als diëtist veel mee te maken. En er
SLB’er is. Ze is altijd vrolijk; ze heeft
bevalt, zegt ze dat meteen en ze
was zelfs iemand die me aanbood
altijd een lach op haar gezicht. Daar
heeft echt controle over de klas. Ze
een stage voor me te regelen. Ik heb
mee is ze erg open en benaderbaar
is altijd goed georganiseerd en geeft
er geen spijt van dat ik heb meege
voor ons. Je kunt haar altijd mailen
ons heel veel structuur.’ Is dat ook
werkt, ook al regende het de hele
of bellen als je ergens mee zit.’
weer opgehelderd.
part i c iperen in een ac t ie ve leergemeenschap zor gt v o or méér be tr okkenhe id, be tere s tudieresultaten en een ho gere te vredenhe id Zhao en Kuh deden onderzoek naar de relatie tussen leergemeenschap en de betrokkenheid van studenten bij het onderwijs bij 365 instituten. Aan het onderzoek deden ruim 80.000 studenten mee. Uit dit onderzoek blijkt dat het participeren in een actieve leergemeenschap positief gerelateerd is aan betrokkenheid, aan studieresultaten en tevredenheid met de opleiding. Meer lezen over dit onderwerp? Chun-Mei Zhao and George D. Kuh (2004). ADDING VALUE: Learning Communities and Student Engagement. Research in Higher Education, Vol. 45, No. 2, March 2004.
dag.’
44
45
Nanda Nanda Verheul, Verheul, docent en docent en verpleegverpleegkundige kundige Neonatologie neonatologie
DR EAM TEAM
De minor High Care voor vierdejaars Verpleegkunde is een groot succes. Zowel uit de praktijk als van de studenten krijgt deze intensieve stage een uitsteken de beoordeling. Docenten Fon Zeegers en Nanda Verheul organiseren samen deze minor. Zij vormen een hecht team.
Fon Zeeg opleidi kundig IC-verpl kun
Fon Zeegers, opleidingskundige, docent bij
werken, twee jaar werkervaring opdoen nadat
Verpleegkunde maar ook werkzaam als IC-ver
ze van het hbo komen,’ vertelt Zeegers. ‘Met
pleegkundige, legt het papiertje met de punten
deze minor blijken ze veel sneller inzetbaar in
die hij aan bod wil laten komen voor zich neer.
de praktijk.’ Dat vinden zowel de studenten als
Hij heeft duidelijk vaker een interview gegeven.
het werkveld erg prettig, volgens Zeegers. ‘We
De minor High Care, die hij samen met een
krijgen genoeg reacties om te weten dat de
collega vier jaar geleden oprichtte maar nu
minor goed aansluit bij de praktijk.’
al drie jaar draait met docent en IC-verpleeg
Als ze aan de minor beginnen, zijn de studen
kundige neonatologie Nanda Verheul, is zelfs
ten in principe startbekwaam, zegt Zeegers.
landelijk een groot succes.
‘Ze hebben alle stages positief doorlopen en
De praktijk is een partij
alle toetsen gehaald; daar staan wij op. Wij maken een voorselectie, en die studenten gaan vervolgens solliciteren bij het werkveld. De
‘Normaal moeten studenten die de acute en
praktijk nemen we erg serieus; ze zijn echt een
intensieve zorg in willen, die dus bijvoorbeeld
partij in deze minor. Een certificaat zorgt er
op een ambulance of bij de hartbewaking willen
dan ook voor dat een ziekenhuis je graag wil hebben.’
Fon Zeegers, opleidingskundige en IC-verpleegkundige
Nanda en ik hebben dezelfde
gedrevenheid, en die heb je gewoon nodig.
48
49
‘Het is wel belangrijk dat acute zorg je belangstelling heeft. Er wordt namelijk wel enige discipline verwacht vanuit de planningsgroep. de manier van onderwijzen IS intensiever dan ik gewend was bij de opleiding tot verpleegkundige.’
‘We doen een groot beroep op zelfstandigheid.’
Er zijn geregeld terugkomdagen, en op enkele van die dagen hebben ze een kennistoets. Daarnaast werken ze aan hun leerplan.
De studenten worden meteen aan het werk
Zeegers: ‘Het is heel zwaar; dat horen we van
gezet. De eerste vijf weken zijn voor de theorie,
alle studenten. We doen een groot beroep op
die helder is opgebouwd. ‘Op maandag gaan
hun zelfstandigheid. In een evaluatie gaf vijftig
ze kijken wat ze van een bepaald onderwerp,
procent aan dat ze een stuk minder gingen
bijvoorbeeld de ademhaling, nog weten.
stappen en dat ze bijbaantjes moesten opge
Op dinsdag gaan ze met een hoorcollege
ven. Maar allemaal hadden ze dat ervoor over.’
de diepte in, op woensdag integreren ze de nieuwe kennis, op donderdag bespreken ze de
Zelf op de werkvloer
casus en staan ze stil bij het praktijkleerplan,’
Om studenten goed voor te bereiden op hun
sommen Zeegers en Verheul op.
latere beroep is contextrijk leren erg belangrijk,
Op vrijdag krijgen ze verdiepend theoretisch
vinden beide docenten. Daarvoor is het cruci
onderwijs van een gastdocent, de koppeling
aal dat de docenten zelf ook op de werkvloer
aan het verpleegkundig redeneren en dan ten
staan. ‘Je kunt dan de actuele praktijk integre
slotte een excursie in het specifieke werkveld.
ren in het onderwijs. Je geeft voorbeelden uit
Dit stramien wordt de volle vijf weken volge
je dagelijkse werk. Studenten kunnen dingen
houden. ‘De helderheid hiervan wordt door de
beter onthouden op die manier, omdat ze dan
student erg gewaardeerd,’ zegt Zeegers.
een kapstok hebben om de theorie aan op te
Hierna is het tijd voor twaalf weken praktijk.
hangen.’
Rik, 21 jaar, op www.han.nl
50
51
‘De minor is een echte aanrader. Je verwerft kennis op hoog niveau, krijgt les van leraren uit het werkveld en krijgt door middel van Netwerken excursies de kans om een kijkje te nemen op verschillende afdelingen in de acute zorg.’
Daarnaast zorgt het werken in het veld ervoor dat de docenten beschikken over een groot net werk. ‘Dit is een van de redenen dat wij nooit zonder stageplaatsen zitten,’ vertelt Zeegers. ‘Dat is gunstig voor de studenten, maar ook voor de toekomstige werkgevers van diezelfde studenten. Die kunnen vast kijken wat voor vlees ze in de kuip krijgen met de volgers van deze minor.’
Dat het netwerk van de docent zowel student als ziekenhuis voordelen kan bieden, bewijst ook het ontstaan van de minor High Care Moeder en Kind, sinds 2010 georganiseerd door Verheul en J. Theunissen. ‘Deze minor is onder andere voortgekomen uit enthousiasme van mijn leidinggevende op de afdeling Neo natologie van het Radboudziekenhuis,’ zegt Verheul trots. Ze werkt al jaren op deze afdeling naast haar werk als docent.
Loes, 21 jaar, op www.han.nl
52
53
‘Mijn leidinggevende zag hoe het ging met de algemene minor High Care, en ze wilde zelf ook wel stagiaires van onze opleiding, maar
Onbeschreven plan
‘Fon en Nanda leveren fantastisch onderwijs.’ gerard knuppel, onderwijsmanager
Los van alle netwerken zou de High
dan speciaal gericht op neonaten. Dat wilde ik
Care minor niet georganiseerd
wel organiseren. De studenten krijgen zeven
kunnen worden zonder de goede
weken theorie en tien weken stage, maar de
samenwerking met zijn collega, zegt
opzet is verder hetzelfde als die van de alge
Zeegers. ‘We zijn beiden praktijk
mene minor High Care. Dit was vast minder
mensen, maar we zijn ook erg bezig
gemakkelijk tot stand gekomen als ik daar niet
met onderwijsprofessionalisering.
had gewerkt!’
Het is belangrijk dat je een team
De gastdocenten zijn overigens ook vaak af
vormt; dat je een onbeschreven ge
komstig uit de netwerken van beide docenten,
zamenlijk plan hebt, waarin staat dat
vult Zeegers aan. ‘Laatst hadden we zelfs een
je de studenten serieus neemt. Het
ex-patiënt van me, van de IC. Die werd op het
staat niet op papier, maar Nanda en
laatste moment “ingevlogen” om de studenten
ik hebben dezelfde gedrevenheid, en
te komen vertellen hoe hij zijn IC-opname had
die heb je gewoon nodig.’
ervaren. Dat is natuurlijk uniek, en dat had ik nooit kunnen organiseren als ik deze contacten niet had gehad.’
54
55
Herman Berndt, curriculumvoorzitter Fysiotherapie
GE BE WO GIN ON NEN
Joost van Wijchen, docent
Wie bij de vakgroep Fysiotherapie begint over professional community, wordt door curricu lumvoorzitter Herman Berndt meteen doorver wezen naar een kantoor tussen de praktijklo kalen, waar onder andere docenten Joost van Wijchen en Wim Oerlemans vaak aanwezig zijn. ‘Wij merkten dat studenten op hun stage vaak een ‘praktijkschok’ kregen,’ legt Berndt uit. ‘Daarom zijn we begonnen met praktijk coaching.’ Studenten hadden geen vertrouwen in hun handelen omdat ze de theorie niet aan de prak tijk konden koppelen, volgens Berndt. ‘De vraag was, hoe we ze beter konden on dersteunen. Joost van Wijchen en Wim Oerle mans, twee jonge docenten, hebben toen het
‘Wij merkten dat studenten op hun stage vaak een ‘praktijkschok’ kregen. Daarom zijn we begonnen met praktijkcoaching.’ herman berndt
kantoor voor praktijkcoaching georganiseerd. Niet eerst denken, maar gewoon beginnen; dat is wel typisch voor fysiotherapeuten.’
58
59
Initiatief en verantwoordelijkheid
Betrokkenheid
Facebook
In het kantoortje zit altijd een docent klaar om vragen
Sinds de opening van het praktijkkantoor is de betrok
Van Wijchen maakt sinds kort ook
van studenten te beantwoorden die aan het oefenen
kenheid van de studenten vergroot, volgens Berndt en
gebruik van sociale media om de
zijn in de praktijkruimtes. ‘We proberen een sfeer van
Van Wijchen. ‘De studenten worden eigenaar van hun
betrokkenheid van studenten te vergroten.
vertrouwen te creëren, waarin de interesse wordt gewekt
leerproces,’ zegt Van Wijchen. ‘Ze doen de dingen niet
‘Sinds we op Facebook staan,
van de studenten,’ vertelt Van Wijchen. ‘Het is belang
omdat ze een toets willen halen, maar omdat ze een
hebben we 245 vrienden. Het is geen officieel
rijk om ze uít te nodigen om te oefenen, in plaats van te
goede fysiotherapeut willen worden. Je behandelt ze als
medium, maar je merkt dat alles wat erop
verplíchten. Je vraagt hen om initiatief te nemen en een
aankomend collega, en dan gaan ze zich ook zo gedra
komt te staan, als een lopend vuurtje door de
besef van verantwoordelijkheid te krijgen.’
gen.’
afdeling gaat. Het geeft de docenten ook de
De praktijkcoaching is geen les, volgens Van Wijchen.
Het praktijkkantoor heeft intussen een soort magneet
mogelijkheid om de leefwereld van de student
‘De studenten gaan hier in hun vrije tijd oefenen, en als
functie gekregen, zegt Van Wijchen enthousiast. ‘Stu
beter te leren kennen, net als het praktijk
ze tegen een vraag aan lopen, roepen ze ons erbij. Wij
denten zijn er voortdurend in gesprek met docenten. Er
kantoor.’ Met deze manier van ondersteuning
kunnen dan meteen laten zien wat we bedoelen. Dat
ontstaan hele discussies. Je leert elkaar ook beter ken
doe je als docent een appèl op de professio
werkt heel anders dan het sturen van een mailtje of naar
nen, want je ziet meer van elkaar. Als een student zegt
nele identiteit van de studenten, volgens Van
de andere vleugel lopen waar de kantoren van de do
dat ’ie niks kan omdat hij zo duf is van de avond daar
Wijchen. ‘De studenten identificeerden zich te
centen zijn. Tegen de tijd dat je daar aankomt, ben je de
voor, dan vraag ik gerust hoe hij dat denkt te gaan doen
weinig met hun vak, waardoor ze geen bagage
vraag vergeten en de docent kan niks laten zien.’
als hij straks een echte patiënt heeft. Dan denkt ’ie wel
kregen. Daardoor was het verschil tussen de
even na.’
binnenschoolse situatie en de buitenschoolse
Praktijk coaching =/ les!
veel te groot. Wij zijn geen monteurs, zeg ik altijd. Wij maken mensen beter in een proces. Dat moet je je eigen maken, en dat kan hier.’
60
61
Wij leren door het te
doen! De praktijkcoaching Fysiotherapie is vooral voor actieve studenten een succes, vinden de vierdejaars Rick Elderman, Koen Melief en Henrik Ekkermann. Je bent namelijk helemaal zelf verantwoordelijk voor het gebruik ervan.
‘Wij kunnen de situatie van nu goed vergelijken met de situatie van voor het praktijkkantoor, want dat is er pas in ons derde jaar gekomen,’ vinden Rick en Koen. Zij zien persoonlijk een groot verschil. ‘Vroeger kreeg je alleen 62
63
begeleiding van vierdejaars, en die
hij. ‘Ik ben pas gaan oefenen toen
bezaten niet altijd voldoende kennis.
ik bij Koen in de klas kwam, in het
Of je moest helemaal naar de andere
tweede jaar. Ik dacht eerst dat het
vleugel lopen voor een docent. Nu
geen meerwaarde zou hebben. Pas
kun je echt altijd terecht voor vakin
later heb ik gemerkt wat ik gemist
houdelijke vragen.’
heb voor die tijd. Je krijgt hier de
Wel zijn ze het er alle drie over eens dat deze manier van leren niet voor iedere student even geschikt is.
mogelijkheid om zelf na te denken, doordat er ruimte is voor de dialoog.’ Als ze op hun beurt jongere
‘Je moet wel actief bezig zijn met je
studenten tegenkomen, valt het op
studie; verantwoordelijkheid nemen
als deze geen gebruikmaken van
om zelf te komen oefenen in een
de praktijkcoaching. Rick: ‘Ik schrik
praktijkruimte. Het is niet verplicht
soms van die studenten; ze weten
namelijk. Maar je kiest er zélf voor
toch minder. Vaak zie je het ook
om fysiotherapeut te willen worden.
aan van die kleine dingen. Hoe gaat
En dit is nou eenmaal een vak waarin
het er aan toe in de praktijk. Stel je
je moet blijven leren, blijven oefe
gewoon even voor; dat soort stomme
nen.’
dingetjes. Dat leer je echt alleen door
Henrik is van de drie studenten
actief
‘Je moet wel bezig zijn met je studie; verantwoor delijkheid nemen om te komen
zelf oefenen in een praktijkruimte.’
het te doen.’
degene die nog wel een stok achter de deur had kunnen gebruiken, zegt
64
65
66 67
‘Wat doe je precies als de helft van de studenten niet verschijnt in de les en als de helft van wie er wel is de vereiste voorbereiding niet heeft gedaan?’ Frank Stöteler ‘De kwaliteit van de leraren en de leergemeenschap hebben het meeste effect op de vakinhoudelijke kennis en vaardigheden.’ Calvin Smith en Debra Bath ‘Onderwijs blijft in essentie een charismatisch proces.’ Frits van Oostrom
‘Bevraag mensen maar eens naar hun onderwijsherinneringen – tien tegen één dat zij personen zullen noemen die hen wisten te boeien, en nooit een studieboek.’ Frits van Oostrom ‘Superman’ bestaat ook bij ons niet, maar ‘toppers’ kunnen we bij de HAN wel opleiden, met veel inzet, bevlogenheid, wat extra aandacht en alle deskundigheid die daarvoor nodig is. Prachtig, eigenlijk, dat werken bij de HAN!’ paul Peters
P SITIEF ! Sandra Mulders, docent Toegepaste Psychologie
Na tien jaar werken in een justitiële jeugdinrichting was orthopedagoge Sandra Mulders toe aan iets heel anders. Voor de klas staan bij de nieuwe opleiding Toegepaste Psychologie; dat leek haar wel wat. Gerust hart ‘Voor mezelf was studeren niet mijn grootste
De vergelijking met haar huidige studenten
De opleiding Toegepaste Psychologie bestaat
om kennis, volgens Mulders. ‘Het is niet erg
alleen maar prettig. ‘Ik krijg vaak terug dat
hobby. Er zijn in die levensfase nog wel an
Toegepaste Psychologie valt positief uit voor
pas drie en een half jaar; er zijn nog geen
als ze iets nog niet beheersen; als ze maar
ik in iedereen iets positiefs zie. Dat is waar.
dere dingen in het leven. Voor veel van mijn
deze groep. ‘Beide groepen hebben capa
afgestudeerden. ‘We hebben gekeken naar
weten wat ze nog niet kunnen en erover na
Daarnaast neem ik mijn studenten heel seri
studenten geldt dit waarschijnlijk ook. Ik ben
citeiten, maar het verschil zit hem in de
de behoeftes in het werkveld, en er blijkt een
kunnen denken op welke manier ze dit willen
eus. Ik probeer sterke kanten van studenten
al blij als ze er zijn in de lessen, en als ze hun
motivatie. De jonge mensen die voor deze
vraag naar mensen die praktisch kunnen aan
gaan ontwikkelen.’ Mulders is zich bewust
te benadrukken en zal iedereen in zijn waarde
tentamens goed maken.’ Sandra Mulders
nieuwe opleiding kiezen, doen dat niet voor
pakken. Onze studenten weten hoe psycho
van het feit dat de opleiding veel verant
laten. Zo creëer je een veilige omgeving.’
heeft een nuchtere houding ten opzichte
niks. Ze brengen vaak meer mee dan ze zelf
logie werkt; ze kennen de terminologie, maar
woordelijkheid vraagt van studenten. ‘Ze zijn
Toch heeft Mulders nog niet veel ervaring
van haar docentschap. ‘Uiteindelijk moeten
denken. Het moet natuurlijk wel gestuurd
zijn geen psycholoog.’ Mulders staat nu als
nog zo jong als ze beginnen. Ik vind dat je
met lesgeven. ‘In feite doe ik maar wat, hoor.
ze het toch zelf doen. Maar vanuit de goede
worden, maar sommigen beschikken al over
stagecoördinator voor de uitdaging stage
mensen wel moet uitdagen, maar niet moet
Ik ga nu pas de cursus Didactische vaardig
motivatie: vanuit zichzelf, namelijk.’
een aantal basiscapaciteiten van zichzelf.
plekken te vinden voor haar studenten.
overvragen. Die balans moet steeds worden
heden volgen. Ik probeer er het beste uit te
Anderen moeten hard aan de slag. Maar
‘Je wil alleen iemand een diploma geven,
gezocht.’
halen voor mezelf en voor mijn studenten.
Motivatie
met wil en interesse kom je een heel eind.
als je die met een gerust hart het werkveld in
Ik zal altijd uitleggen wat hun winst kan zijn,
Misschien omdat ik een andere doelgroep
kunt sturen,’ vindt Mulders. ‘Daarom doen
gewend ben, misschien omdat ik ze behandel
wij veel aan begeleiding, onder andere door
uit haar vorige werk, zegt Mulders. ‘Ik heb
als zijnde gemotiveerd, dat ze zich ook zo
klassikale SLB-lessen. Studenten houden
tien jaar gewerkt als gedragswetenschapper
gaan gedragen? Een student heeft weleens
gedurende hun hele studieperiode bij met
Een veilige omgeving
maar verder moeten ze het zelf doen. Je
Die nuchtere houding komt wellicht voort
in een justitiële jeugdinrichting. Daar werk je
gezegd: “We zien dat jij er je best voor doet
welke competenties ze zijn binnengekomen,
Studenten psychologie moeten naar zichzelf
met zo’n moeilijke doelgroep, dat je weinig
om er een leuke en goede les van te maken;
en hoe die er na een jaar uitzien.’ In de be
kunnen kijken, maar ze kijken natuurlijk ook
verwachtingen hebt, want daar loop je op
dat doet een appèl op ons, om dat ook te
geleiding gaat het meer om de reflectie, dan
goed naar hun docenten. Mulders vindt dat
stuk. Het raakt je natuurlijk wel; dat is
doen.’
menselijk.’
70
wordt betaald om goede profs af te leveren en daar doe je voor wat nodig is, binnen de lijnen zoals ze binnen een leergemeenschap gelden. Dat is alles.’
In ie dereen zie ik iets 71
‘Bijna een vriendin, maar toch de lerares’
Student Toegepaste Psychologie Charel Verschuren is zo enthousiast over haar studie en over de docent uit haar tweede jaar Sandra Mulders, dat ze graag meewerkt aan dit boekje. Charel, momenteel tussen haar tweede en derde jaar in, vindt de stu die tamelijk pittig. ‘Ik moet er hard aan trekken, maar dat heb ik er wel voor over. Het bevalt me namelijk erg goed. Ik leer heel veel over de mens zelf; onbewuste dingen maar ook prakti sche mensenkennis. Daar heb je in het dagelijkse leven veel aan. In de trein zit ik te observeren en daarbij pas ik het geleerde meteen toe.’
positiefs. 72
73
de we tenschap Sympathiek
Workshops geven
Samenwerking
In haar tweede jaar heeft Charel
Omdat Charel zo enthousiast is
Charel werkte nauw samen met
les gehad van docent Sandra Mul
over haar studie, draagt ze dat ook
Mulders voor deze dag. ‘Sandra deed
ders. Dat is haar goed bevallen.
graag uit aan derden. Om die reden
een inleiding en ik gaf met iemand
‘Sandra is heel open en leeft erg met
doet ze mee met de Open Dagen.
anders de workshop. Wij gaven
je mee. Omdat ze zo sympathiek is,
‘Ik vind het gewoon leuk om presen
voorbeelden, vertelden veel over
doe je meer je best voor haar. Haar
taties te houden, en omdat ik men
de inhoud en onderwijsvormen, en
colleges zijn heel leuk, en daarom
sen graag vertel hoe leuk deze studie
uiteindelijk gingen ze zelf met een
1 Ga een langdurige persoonlijke relatie aan gericht op afstuderen
zorg je dat je je goed voorbereid
is, ben ik mee gaan doen. Ik geef
gespreksmethode aan de slag. Het
2 Help studenten oplossingsgericht en constructief te werken
hebt. Ze geeft geen straf als je dat
workshops om aankomende stu
was de bedoeling dat ze dat onder
niet doet, maar ze zegt wel duidelijk
denten te laten zien wat we allemaal
ling deden, maar ze wilden ons aan
3 Zorg voor maatwerk in de ondersteuning
dat ze dat niet zo waardeert.’
leren bij Toegepaste Psychologie.’
het werk zien. Het was een groot
4 Bevorder deelname aan gerelateerde feesten, sport en meer
succes.’
5 Stimuleer volharding en uithoudingsvermogen
Charel kon goed merken dat Mul
Ook Mulders wist Charel te strik
ders uit de praktijk afkomstig is. ‘Je
ken voor een promotionele activi
ziet dat ze begaan is met de stof; het
teit. ‘We hebben laatst samen een
weer de betrokkenheid van haar
leeft echt voor haar. Ze heeft na
workshop gegeven op de Dag voor
docent zien. ‘Ik hoefde niet langs
tuurlijk heel veel praktijkervaring, en
Praktijkbegeleiders. Daar komen
te komen want dan moest ik zo ver
gebruikt steeds voorbeelden uit haar
stagebegeleiders van instellingen
reizen, zei Sandra. In plaats daar
vorige werk. Daar hang je makkelijker
waar studenten Toegepaste Psycho
van hebben we drie kwartier aan de
informatie aan, zodat je het beter
logie stage kunnen lopen. We zijn
telefoon gehangen. Op zo’n moment
kunt onthouden. De stof hangt niet
nog zo’n nieuwe studie, dat we elke
is ze zo spontaan en goedlachs;
meer ergens in het luchtledige; het
gelegenheid aangrijpen om onszelf
dat spreekt me erg aan. Ze lijkt dan
zit ergens aan vast.’
voor te stellen aan deze instellingen.
helemaal niet op een strenge docent,
Dan weten ze beter wat ze van onze
maar meer op een vriendin. En toch
studenten kunnen verwachten.’
blijft ze wel de lerares.’
74
Aan de voorbereiding kon Charel
hoe kun je de be tr okkenhe id van s tudenten ver s te v igen en bouwen aan een pr ofes s ional communi t y? 7 t ips
(doel: afstuderen)
6 Reageer op tijd op signalen 7 Betrek waar nodig de omgeving van de student erbij Meer lezen over dit onderwerp? – Van Herpen, S., Van de Ven, M. & Van Hout, H. (2011). Studenten Boeien, Binden en Begeleiden: Acht adviezen voor een vliegende start in het hoger onderwijs. TH&MA: Tijdschrift voor Hoger onderwijs & Management, 18(2), 41-45. – Paul Peters en Marianne Roes (1-12-2010). Integratie en betrokkenheid van studenten: sleutels tot studiesucces? Verslag NOK-conferentie over het versterken van de integratie en betrokkenheid van studenten. http://www1.han.nl/insite_new/hanovatie/content/item.xml?id=27083 – Amy R. Anderson, Sandra L. Christenson, Mary F. Sinclair, Camilla A. Lehr (2004). Check & Connect: The importance of relationships for promoting engagement with schools. Journal of School Psychology 42 (2004) 95 – 113.
75
76 77
‘Succeservaringen van kinderen zijn momenten van groot belang. Dat zijn pedagogische pareltjes die zij een levenlang meedragen, waar ze op teren, op kunnen bouwen.’ Frank Stöteler ‘De grootste bijdrage aan het ver beteren van het onderwijs levert de professionalisering van docenten.’ John Hattie
‘De interactieve, sociale en samenwerkende aspecten van de leerervaringen van studenten, samengevat in het begrip leergemeenschap, zijn zeer belangrijke factoren die het leren positief beïnvloeden.’ Calvin Smith en Debra Bath ‘Het is de docent zelf die het verschil maakt.’ Frits van Oostrom ‘Hoe lager de verwachtingen, hoe slechter leerlingen gaan presteren op school, zo blijkt uit onderzoek.’ Linda van den Bergh en Lisette Hornstra
PER FOR MAN
Pieter van Leeuwen, muziekdocent CMV
Voorzitter van de examencommissie, initiator van de minor Creativiteitsontwikkeling, senior SLB’er; muziekdocent CMV Pieter van Leeuwen is nogal actief binnen de HAN. Bij alles wat hij doet, streeft hij naar gelijkwaardigheid voor mensen met een functiebeperking.
Binnen CMV zijn voor de periode van het
gen we ons allebei wel af of ik als vader iets
zegt: “Ik weet dat je ADHD hebt, maar kun
tweede jaar tot en met het afstuderen aparte
tegen haar zeg, of als docent. Maar zolang
je nu niet éven stilzitten?” Dan vraag je juist
zogenoemde ‘senior SLB’ers’ aangewezen
je daar open in bent, is dat niet erg. Het valt
iets wat hij niet kan. Je moet juist samen
voor mensen met een functiebeperking.
medestudenten wel op dat ik strenger ben
zoeken naar de manier waarop hij ondanks
Pieter van Leeuwen is er een van. ‘Ik heb zelf
voor haar dan voor andere studenten.’
die ADHD toch de lessen goed kan volgen en
twee kinderen met een functiebeperking, dus
tussen vader en docent? Dat blijft aftasten.’
De kwaliteit van je leven
En dat doet van Leeuwen op een open
Van Leeuwen weet dus van dichtbij hoeveel
altijd op in dat alles altijd anders gaat dan je
manier. ‘Het gaat al een jaar goed. Anderen
energie een functiebeperking vraagt van je
gedacht had. Dat is niet erg, want je wordt er
doen natuurlijk haar beoordelingen want dat
systeem. ‘Je krijgt te maken met de arro
flexibel van en je leert ervan waar het echt om
kan bijna niet objectief. Maar verder is ze
gantie van de normaliteit. Bijvoorbeeld de
gaat in het leven. Het gaat om het plezierier
gewoon een van mijn studenten. Soms vra
gymleraar die tegen een jongen met ADHD
dat je samen hebt, en over de kwaliteit van
ik weet er aardig wat van. Mijn dochter, in een rolstoel, zit bij me in de klas. De grens
80
niemand er last van heeft.’ Het zoeken naar die andere manier vergt veel creativiteit van iedereen die te maken heeft met een functiebeperking. ‘Ik stel me er
81
‘Pieter, mijn SLB’er, zet problemen om in kansen en uitdagingen. Hij inspireerde mij om hetzelfde te doen. Dat vraagt eerlijkheid, openheid, creativiteit en flexibiliteit van beide kanten. Op die manier leerde hij me om te gaan met mijn functiebeperking binnen de hogeschool, mijn werk en mijn leven.’
je leven. Die kun je verhogen door iets toe te
Maar de passie voor zijn muziek is
voegen in de vorm van cultuur, in mijn geval
volgens Van Leeuwen niet genoeg
muziek.’
om een goede CMV-docent te zijn. ‘Je moet mensen voor de klas hebben staan die
De rol van muziek Het maken van muziek speelt een grote rol
goed kunnen opleiden, hoewel enige kennis van zaken natuurlijk geen kwaad kan. Je moet ervoor kunnen zorgen dat studenten meer willen weten.’
in het leven van Van Leeuwen. ‘Mijn vrouw geeft thuis pianoles, ook aan een student van mij trouwens. Mijn dochter helpt mee de mu ziekweek in Frankrijk te organiseren. Ik speel in mijn vrije tijd in een bandje; we maken alles van hardrock tot disco. Dan zing ik ook nog in een klassiek koor. Buiten de muziek om kijk ik voetbal met mijn zoon. Ik heb een seizoenskaart voor NEC.’
4e-jaars student CMV
82
83
‘Er moet altijd iets gebeuren in de ’ klas. Je moet iets
raken.
de we tenschap
ggm op weg
Op de startconferentie over professional community van het Netwerk Onderwijs en
Een hoorcollege geven is performen, vindt
geval van beperkingen: die beperking is een
Kwaliteitszorg (GGM) in 2009 zijn er tien beleidsadviezen geformuleerd om stap voor
Van Leeuwen. ‘Er moet altijd iets gebeuren
gegeven. Zoek van daaruit wat wel mogelijk
voor de klas. Je moet iets raken.’
is, en hoe.’
stap verder te komen in de gewenste richting.
In de kern vindt Van Leeuwen uiteindelijk
Zoek de ‘drive’
geen verschil tussen studenten met en
De tien adviezen zijn:
studenten zonder functiebeperking. ‘Dat de
1
Streef naar een optimale samenhang in het curriculum / onderwijsmodel
Van Leeuwen is zelf als een vis in het water
student met functiebeperking meer tijd en
als hij voor de klas staat. ‘Geef mij een
ruimte nodig heeft gehad voor het zelfde
2
Streef naar een stabiel rooster voor studenten
groep studenten in een lokaal en ik ben blij.
resultaat, maakt niet uit. In Nederland is het
3 Kijk anders naar studenten: zie ze als medewerkers binnen de professional communi-
Helemaal met deze studie: die gáát over
wat dat betreft goed geregeld; als jij kan aan
ty van de opleiding: meedenken, meeleven, samen feesten – en tegelijkertijd krijgen
de kwaliteit van leven. Jouw zicht op hoe je
tonen dat er in jouw systeem iets is waardoor
studenten verantwoordelijkheden
andere mensen kunt helpen, maakt dat je
je meer tijd nodig hebt, krijg je die. Als school
een goede docent bent. Ik help ze zoeken,
geef je uiteindelijk een diploma af, omdat
ik spreek de “drive” aan in studenten. In het
iemand competent is.’
4 Werk dit nieuwe concept uit in de wijze waarop je overleg organiseert: betrek studenten, neem ze serieus, luister naar ze en betrek ze bij het verbeterproces 5 Organiseer kleinschalig: stel de opleiding of de opleidingsvariant centraal en zorg dat iedereen daarbinnen iedereen kent (docenten, andere medewerkers, studenten). Werk dit ook uit in de locatie en organisatie
84
6
Zorg voor relatieve autonomie van iedere unit binnen bepaalde kaders
7
Bevorder constructieve eigenwijsheid: dwarsliggen om te verbeteren
8
Koester wat goed gaat en verbeter niet te veel tegelijk
9
Verbeter de kwaliteit van de instroom waar mogelijk
10
Ontwikkel een uitdagende visie: dat is meer dan het streven naar tevredenheid
85
Meer informatie?
Bronvermeldingen
Wil je meer informatie over professional community en
– Hoe kun je de betrokkenheid van studenten
– Kernelementen van een professional community
leergemeenschappen? Wil je graag reageren op de inhoud van dit
verstevigen en bouwen aan een professional
boekje, of jouw goede idee opperen?
community? 7 tips!
– Citaten van Frits van Oostrom
Neem dan contact op via het volgende e-mailadres, en wij zorgen ervoor dat je vraag of idee bij de juiste persoon terechtkomt:
professionalcommunity.ggm @han.nl
Christenson, S. L. et al. (2008). Check & Connect:
Presentatie Faculteitsraad GGM
Lezing van Frits van Oostrom tijdens de opening
A comprehensive student engagement intervention
van het hogeschooljaar van De Haagse Hogeschool,
manual. Mineapolis: University of Minnesota
www.scienceguide.nl/200809/van-oostrom-intensievere-
– Draagt de leergemeenschap bij aan onderwijs? Ja!
relatie-docent-student.aspx Donderdag 3 november 2011, 14.00 uur
+ citaat van Smith and Bath The Role of the Learning Community in the Development
– Citaat Paul Peters
of Discipline Knowledge and Generic Graduate
‘Superman’ of het opleiden van echte ‘toppers’,
Outcomes, door Calvin Smith and Debra Bath.
www.han.nl/hanovatie/artikelen/superman-of-het-opleiden-
Verschenen in Higher Education, Vol. 51, No. 2 (Mar., 2006), pp. 259-286 – Docenten maken het verschil + citaten van Hattie
van-e-27699/ Maandag 21 november 2011, 14.00 uur – Citaten Frank Stöteler
Frank Stötelerlezing, oktober 2009
Docenten maken het verschil, door Olga Teunis. Verschenen in OnderwijsInnovatie, Nummer 3 September 2009. Open Universiteit Nederland. www.ou.nl/Docs/TijdschriftOI/ OI_september_2009.pdf – Citaat van Linda van den Bergh en Lisette Horstra Onderzoek aan het Behavioral Science Institute van de Radboud Universiteit. Conclusie gepubliceerd op de website van het Bureau gelijke behandeling, www.bureaugelijkebehandeling.nl/nieuws/ vooroordelen-van-leraren-beinvloeden-prestatiesleerlingen. Donderdag 3 november 2011, 14.00 uur
86
87
Colofon Faculteit Gezondheid, Gedrag en Maatschappij (GGM) Kapittelweg 33, 6525 en Nijmegen t (024) 353 12 53 Klankbordgroep Faculteitsraad GGM Projectleiding en redactie MIRA communicatie: www.miracommunicatie.nl RiNk communicatie: www.rinkcommunicatie.nl Tekst Mirjam van Zelst Design en opmaak BureauKetel Fotografie Portretten Gema Pérez www.gemasiul.com Overige iStockphoto (pag. 26, 34, 40, 42, 64), Nj Tech Teacher* (pag. 6), cobalt123* (pag. 24), ianctmcfarland* (pag. 36), judith74* (pag. 52), mayhem* (pag. 55), m.aquila* (pag. 81) * Flickr met Creative Commons licence
88
GEZ EL GEZELLIG practice BEGINNEN LIG
‘
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
J
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
[ jo uw c i ta at ]
’
