Je moet loskomen van je religie. naema tahir: emancipator. najaar cleveringa Alle lezingen; De mens is een gelovig dier; Alumni met een roeping

naJaar 2010 MAGAZInE VAn DE UnIVErSItEIt LEIDEn

naema taHir: emanciPator

‘Je moet loskomen van je religie’ en verder:

cleVeringa – Alle lezingen; De mens is een gelOVig dier; Alumni met een rOeping

colofon

inhoud

Medewerkers aan dit nummer van leidraad werkten mee: Historicus Edith van Gameren is freelance journalist, met een focus op onderwijs. ‘Dankzij mijn “vrij doctoraal” belandde ik regelmatig in Leiden. Dat ‘vrij doctoraal’-gevoel heb ik als freelancer nog steeds.’ Alumna Annette Zeelenberg studeerde Engels en schrijft voor verschillende tijdschriften, waaronder Leidraad, en voor publieke organisaties. ‘Ik vind het altijd weer bijzonder om mensen te interviewen over hun werk, over wat hen inspireert.’ Als “illustrator of the un-illustratable” werkt hij voor titels als The New Yorker, NRC Handelsblad en Wallstreet Journal. Illustrator

Rhonald Blommestijn

maakt het abstracte graag concreet. ‘Alles is te illustreren als je je in het onderwerp verdiept.’ Leidraad is een uitgave van de directie Strategisch Communicatie

& Marketing / Alumni Office van de Universiteit leiden. Het blad is kosteloos voor de alumnus. (zie www.alumni.leidenuniv.nl). Een abonnement is op aanvraag beschikbaar voor andere belangstellenden. Uitgever Universiteit Leiden, Renée Merkx, directeur Strategische Communicatie en Marketing Hoofdredacteur Yoeri Albrecht Bladmanager Karen Jochems Basisvormgeving/Art Direction Van Lennep, Amsterdam Eindredactie Beatrijs Bonarius, Suus van Geffen Fotografie en illustraties Rhonald Blommestijn, Marc de Haan, HH, Martijn de Vries, Manon van der Zwaal Medewerkers aan dit nummer Pieter van den Blink, Edith van Gameren, Mark Maathuis, Karina Meerman, Willem van Leeuwen, Hugo Schalkers, Ruud Slierings, Annette Zeelenberg en het Leids Universiteits Fonds (LUF) Universiteit Leiden, development office Hanneke Wiessing, alumni officer (contactpersoon) Rapenburg 70, 2311 EZ Leiden tel. (071) 527 32 37, [email protected] Website www.alumni.leidenuniv.nl Oplage 56.000 Gehele of gedeeltelijke overname van artikelen, foto’s en illustraties uit Leidraad is alleen toegestaan na overleg met de redactie en met bronvermelding. Universiteit Leiden noch Albrecht Media kan aansprakelijk gesteld worden voor eventuele zet- of drukfouten. 2 leidraad

06

14

04 Leiden in het nieuws 05 Editorial

06 'Er vloeit scherpe inkt door mijn pen' In Leiden ging er een wereld open voor Naema Tahir, juriste en schrijfster.

11 Faculteitsnieuws – geesteswetenschappen 12 Algemeen Nieuws

14 Blik op inspiratie

De VeerStichting is opgericht om een brug te slaan tussen

studenten en de vormgevers van de maatschappij. Symposia met levensbeschouwelijke thema’s staan centraal.

18 Faculteitsnieuws – Geneeskunde/LUMC 19 Faculteitsnieuws – rechtsgeleerdheid

20 B  olwerk van de religieuze vrijheid De Universiteit heeft van oudsher een sterke verwantschap met het religieuze en spirituele leven in Leiden.

22 Faculteitsnieuws – Sociale Wetenschappen

MAGAZInE VAn DE UnIVErSItEIt LEIDEn

naJaar 2010

20 23 facULteitsnieUws – wiskUnde & natUUrwetenscHappen

28

36

36 waar leiden toe kan leiden:

een maatschappelijke roeping

Een lustrum moet gevierd worden!

Priester Antoine Bodar, hoogleraar medische ethiek Dick Engberts, predikante claartje kruijff en dominee en zakenman ruben van Zwieten over

een sfeerimpressie van evenementen.

Leiden en spiritUaLiteit.

24 lustrumweken

26 het Belang van de sleuteldragers

Het Leids Universiteits fonds opent deuren voor spraakmakend en innovatief onderwijs en onderzoek. de sLeUteLdragers vormen de ruggengraat van het fonds.

28 opinie: de mens is een gelovig dier (oF niet?)

Vier Leidse wetenschappers buigen zich over de vraag of de mens op zoek is naar Betekenis of vooraL naar veiLigHeid.

43 verenigingsnieUws

44 cleveringaBijeenkomsten 2010 op en rond 26 novemBer vinden de cLeveringaLezingen weer pLaats. Een overzicht van alle lezingen in binnen- en buitenland.

48 de cleveringalezingen van Binnenuit

organisatoren Dave wolf en frederik Moorman van kappen en sprekers willem otterspeer en willem van Gulik lichten een tipje van de sluier.

33 facULteitsnieUws – arcHeoLogie

34 geloven in leiden

Zonder het protestantisme was de Universiteit Leiden er wellicht niet geweest. Prof.dr. Gijsbert van den Brink over de roL van wiLLem van oranje en de centraLe pLaats van tHeoLogie.

50 inspiratie 51 spotLigHt – prof.dr. marijn franx 52 Liefst naar Leiden

leidraad 3

nieuws

leiden in het nieuws Leidse archeologen vinden mens uit IJzertijd Wie als kind wordt mishandeld, wordt in zijn genen geraakt AMSTERDAM – Nature of nurture? Ooit was het onderwerp van een fel debat. Inmiddels is het een achterhoedegevecht. De vraag was en is of gedrag ontstaat door de samenstelling van iemands genen of door diens opvoeding. Het niet onverwachte antwoord is: door allebei. Genen zijn wezenlijk, en de omgeving verandert hun werking. Hoe dat precies gebeurt, zal waarschijnlijk de komende decennia duidelijk worden. Een van de schakels tussen genen en omgeving is de methylering van dna. Hoogleraar pedagogische wetenschappen Rien van IJzendoorn van de Universiteit Leiden onderzoekt hoe kinderen aan hun opvoeder 'gehecht' raken en hoe eventueel daaruit voortkomende trauma's worden verwerkt en hun gedrag beïn-

ALKMAAR – De archeologen die met Leidse studenten al enkele maanden onderzoek doen op de Alkmaarse Paardenmarkt zijn tegen het einde van het project voor een volslagen verrassing komen te staan. De resten van een mens uit vermoedelijk de IJzertijd (700 jaar voor Christus) zijn aangetroffen.     Er was tot dusver helemaal niets bekend over de bewoning van de regio Alkmaar in de IJzertijd. Er is nooit is gevonden dat naar die tijd verwijst. Bron: Leidsch Dagblad, 9 augustus 2010

Ontdekking oorzaak FSHD biedt kans op therapie AMSTERDAM – Onderzoekers van het Leids Universitair Medisch Centrum (LUMC) hebben samen met collega’s in onder meer Seattle en Nijmegen de oorzaak gevonden van een veel voorkomende erfelijke spierziekte, FSHD. Hun bevindingen zijn gepubliceerd in het wetenschappelijke tijdschrift Science.

vloeden, ook op langere termijn. Bijvoorbeeld verwaarlozing en mishandeling in de jeugd.

Stresscongres in Leiden LEIDEN - Tweehonderdvijftig wetenschappers komen bij elkaar in het Gorlaeus Laboratorium in Leiden om zich te buigen over stress. Het driedaagse congres gaat vooral over de gezondheidsaspecten, bijvoorbeeld over de vraag hoe spanning de kans op hartfalen en depressie vergroot. Niet alleen de schadelijke gevolgen van stress

Patienten met deze vorm van spierziekte heb-

komen ter sprake. Ook gaat het over succes-

Komende week verschijnt er een publicatie

ben, zo blijkt, niet alleen meer, maar ook een

vol omgaan met stress en de positieve effec-

van zijn onderzoeksgroep samen met Ameri-

stabielere vorm van een bepaald eiwit dat

ten van spanning op de gezondheid en de

kaanse collega's in het tijdschrift Biological Psy-

schadelijk is voor spiercellen. Daardoor wor-

veerkracht. De Leidse Akademiehoogleraar

chiatry over het verband tussen onverwerkt

den hun spieren langzaam afgebroken en ra-

Ron de Kloet opent het congres. ‘Stress is

verlies en trauma en zogeheten epigenetische

ken ze verlamd. Dat begint met moeilijk kun-

goed’, zei hij eerder tegen deze krant. ‘Stress is

veranderingen in een gen dat is betrokken bij

nen glimlachen en fluiten; één op de vijf

the spice in life. Het is het vuurtje dat het leven

depressie.

patienten eindigt in een rolstoel.

spannend houdt. Maar chronische stress kan

Bron: de Volkskrant, 3 juli 2010

Bron: de Volkskrant, 21 augustus 2010

op den duur tot een burn-out of een depressie leiden.’ Drie Leidse faculteiten doen mee: wiskunde en natuurwetenschappen, sociale wetenschappen en het LUMC.   Bron: Leidsch Dagblad, 24 augustus, 2010

4 leidraad

editorial

Editorial

Paul van der Heijden Rector magnificus en voorzitter van het College van Bestuur van de Universiteit Leiden.

Wetenschap en geloof; twee keerzijden van dezelfde medaille of een onoverbrugbare tegenstelling? De Leidse Universiteit dankt in ieder geval haar bestaan onder meer aan de wens van de protestantse opstandelingen om eigen predikanten te hebben. Op een universiteit staat de vraag naar zingeving en geloof niet overal centraal, maar het is zeker dat pure wetenschap bijdraagt aan de zoektocht naar de zin van het bestaan. Dit nummer van ons alumnusblad heeft als thema “geloof en zingeving”. Dat thema komt terug in de meeste artikelen. Bijvoorbeeld over de studenten van de VeerStichting en over predikanten en professoren. Volgens verschillende alumni vormen preken en de Leidse “beck” een goed duo. Professor Gijsbert van den Brink vertelt hoe Leidse studenten aanvankelijk door de katholieke Spanjaarden als ketters werden aangemerkt. Wat voor de een zingeving of geloof is, is voor de ander ketterij of godslastering. Maar juist die onenigheid kan ook vruchtbaar zijn, hoewel niet ongevaarlijk voor schrijvers en denkers. Dat poneerde schrijver Salman Rushdie, met gevoel voor relativering, tijdens het uitspreken van de eerste Leidse Vrijheidslezing in de lustrumweek van de Universiteit. Zowel Socrates als Jezus van Nazareth als Gallileo Gallilei, zo hield hij een overvolle Pieterskerk voor, werden ooit veroordeeld wegens godslastering. Toch zijn Socratische ideeën, het christelijk geloof en moderne astronomie zeer invloedrijk gebleken.

Ook schrijfster en alumna Naema Tahir spreekt in dit nummer over haar worsteling met haar geloof en waarom zij zichzelf toch thuis voelt bij het woord moslima. Wat mij zeer aanspreekt in haar verhaal was de rol die de Leidse Universiteit kon spelen bij het vinden van een eigen plek in de samenleving. Ook dat is zingeving.

leidraad 5

interview

‘Er v

6 leidraad

interview

loeit scherpe inkt door mijn pen’ Naema Tahir is een bijzondere vrouw. Gesoigneerd en monter, analytisch en poëtisch. Ze is een gevierd auteur en een geslaagd internationaal jurist. Een gesprek met deze permanente reiziger. TEKST: Yoeri Albrecht BEELD: Manon van der zwaal

Naema Tahir werkt onder andere voor het ministerie van Buitenlandse Zaken en de UNHCR en het meest recent voor de Raad van Europa in Staatsburg. Ze is net terug uit Oxford en geniet nog na van Londen en de dreaming spires van de universiteitsstad. In 1970 geboren in Engeland kwam ze op haar tiende naar Nederland. Tussendoor leefde ze als baby twee jaar in Pakistan, het geboorteland van haar ouders. Ook als puber woonde ze twee jaar in Pakistan, waar haar moeder met zes kinderen naartoe was teruggekeerd, terwijl haar vader in Nederland de kost verdiende. ‘Dat heeft grote invloed gehad op mijn thema: migratie. Dat heb ik zowel in mijn juridische werk als in mijn boeken als onderwerp. Eigenlijk zijn we allemaal reizigers in het leven. Vanaf het moment dat de navelstreng wordt doorgesneden, zijn we op zoek naar een thuis.’ U bent losgekomen van uw achtergrond. Bent u nog gelovig? ‘Ja, ik noem mijzelf gelovig. Moslim betekent: ik geef mijzelf over. Soefi’s doen dat ook, maar ze geven zichzelf over aan het leven, aan het mens zijn. Die houding spreekt mij aan. Ik geef mijzelf over aan het leven, aan ervaringen. Ik ben na de aanslagen

» leidraad 7

interview

‘Ik werd in die tijd heel orthodox. Ik las extra verzen in de Koran om langer te worden. Ik at sinaasappels omdat dat de lievelingsvrucht van de profeet was’ op 11 september 2001 een andere kant op gegaan, de zeer atheïstische, maar dat was het niet voor mij. Nu ben ik twijfelend over het bestaan van God, maar ik voel me wel goed als moslima. Er zit wel iets goeds in religies, in alle religies. Dat wordt misschien het beste verwoord door Plato en door Jezus en wat krakkemikkiger door Mohammed, maar er zit toch altijd iets van moraliteit in. Moslim zijn is voor mij het goede doen. Het goede is God. Er is een boek dat heet God is back. Maar ik zie dat meer als Good is back. Ik heb zelf alle varianten van gelovig zijn gehad. De gewone huis-tuin-en-keukenmanier toen we in Engeland woonden, dat was tamelijk seculier. De Pakistaanse wijze waar het heel vanzelfsprekend is dat je moslim bent, omdat iedereen het is. Daar heb ik leren bidden. Daarna had ik in Nederland een zeer gelovige periode. Mijn puberteit was een heel erg eenzame tijd. Ik was niet meer gewend om in Nederland te zijn. Ik wist niet meer wat ik was en wie ik was. Ik was niet Pakistaans en niet Nederlands. Ik had het gevoel dat welke taal ik ook sprak, Nederlands, Engels of Punjabi, ik toch altijd fouten maakte. Dat is een heel akelig gevoel. Ik had het gevoel niet mijn eigen leven te leiden, nergens bij te horen, niet te bestaan. Ik werd in die tijd heel orthodox. Vijf keer per dag bidden werd zeven keer per dag. Ik was ontevreden met mijzelf. Ik las extra verzen in de Koran om langer te worden. Ik at sinaasappels omdat dat de lievelingsvrucht van de profeet was. Ik bekritiseerde mijn ouders. Zij zijn liberaal gelovig, mijn moeder droeg geen hoofddoek. Ik gaf mijn vader vrome boeken als hij de krant las. Ik vroeg waarom hij niet vaker bad. Hij legde mij uit dat hij werkte en ons te eten gaf. Dat was ook een vorm van bidden. Ik voelde me thuis bij God. Ik voelde me daar echt prettig. Het enige wat ik deed, was leren, naar school gaan en bidden. Ik was at peace. Tot Leiden.’ Wat gebeurde daar dan? ‘Ik besefte dat religie gebaseerd is op angst. Angst voor straf. Ik woonde na mijn eerste jaar in een meisjeshuis aan de Doezastraat. Ik moest vijf keer per dag mijn voeten wassen voordat ik ging bidden. Daar maakten mijn huisgenoten grappen over. Ik was bang voor ze en stopte met bidden. Dat riep de vraag bij mij op hoe diep mijn geloof eigenlijk was. Wat stelde het voor als ik uit angst ophield met bidden? Ik vroeg me af of ik ook bang was voor God. Ik besefte dat dat zo was en dat beviel me niet. Die tijd viel samen

8 leidraad

met mijn eerste werk voor de Leidse Rechtswinkel. Daar leerde ik nadenken over rechten, gelijkheid en ook over vrouwenrechten.’ Waarom bent u in Leiden gaan studeren? ‘Om van huis weg te komen. Ik wilde weg uit Tilburg, dus het moest geen universiteit in Brabant zijn. Ik ben in Nijmegen en Leiden gaan kijken. Nijmegen was grijs, maar Leiden was een mooie, oude stad, de zusteruniversiteit van Oxford. Bovendien kon je in Leiden de Adat (sociale leefregels, omgangsnormen en traditionele gebruiken, red.) bestuderen en er was de mogelijkheid om islamitisch recht te studeren. Dat heb ik als excuus gebruikt naar mijn ouders. Ik heb de reputatie van Leiden gebruikt, mijn ouders gewezen op de plicht van de moslim om te leren. Ik was het eerste meisje uit de Pakistaanse gemeenschap dat ging studeren. Dat ik niet thuis in Tilburg zou blijven wonen, was eigenlijk ondenkbaar. Kennissen zeiden tegen mijn ouders dat het niet nodig was dat ik ging studeren. Ik zou de traditie verlaten als ze mij zouden laten gaan.’ Daar hebben ze wel gelijk in gekregen. ‘Dat klopt, ja. Daarom raad ik ieder islamitisch meisje aan: ga studeren, ga op kamers, ga uit huis. Je moet niet alleen economisch emanciperen, maar ook cultureel. Je moet loskomen van je religie. Ik mocht van mijn ouders niet in een studentenhuis wonen, dus ik moest een hospita zoeken. De eerste anderhalf jaar woonde ik bij vliegveld Valkenburg. Ik fietste naar de massale hoorcolleges van Rechten in het Gorlaeus-laboratorium en dan weer terug naar mijn kamer. Dat was heel erg eenzaam. Dat was een fout. Ik werd droevig daar in Valkenburg, echt depressief. Ik moest alles in mijn eentje doen. En studeren is best moeilijk. Gelukkig hebben vrienden uit mijn ElCid-groepje, uit de introductieweek, me daar weggehaald. Dat was net op tijd. Ze zeiden: “Je hebt teveel tijd, je haalt je dingen in je hoofd. Je moet bij de Leidse Rechtswinkel gaan werken.” Dat was in de Ketelboetersteeg, vlakbij de Steenschuur. Ineens kwam ik in het centrum. Er ging een wereld voor me open. Toen kon ik ook in een meisjeshuis in een zijsteeg van de Doezastraat komen wonen. Ik had tegen mijn ouders het excuus gebruikt dat ik ’s avonds niet van de Leidse Rechtswinkel naar Valkenburg kon fietsen. Dat huis dat was fantastisch. Het waren nette Nederlandse meisjes. Het was voor mij heel vreemd.’

interview

De schrijfster straalt van oor tot oor bij de herinnering. ‘Alles was leuk. Echt alles. Zelfs een halfje wit kopen in de Doezastraat. De wereld kreeg kleur. Ik ben daar nog altijd verbaasd over en dankbaar voor. Als islamitisch meisje is alles tegen je. The odds are against you. Ik was de eerste die het deed. De eerste generatie. Alle traditie is tegen je. Ik heb heel veel geleerd van die meisjes. Ik wist niets van Nederlanders. Ik dacht bijvoorbeeld dat ze al hun eten kookten. Dus de eerste tijd in huis kookte ik alles; paprika, biefstuk. In die tijd heb ik geleerd hoe leuk het leven kan zijn. Ik ging van een situatie van extreme isolatie naar een situatie van extreme exposure. Ik ging heel veel vakken doen, ook veel vakken buiten Rechten. Ik werd student-assistent van professor Laurens Jan Brinkhorst. En ik heb mijn studie Internationaal Recht toch in vijf jaar afgemaakt.’ Dat moet toch een bijzonder gevoel geven om als eerste te studeren? ‘Het was een verplichtend gevoel. Er vloeit scherpe inkt door mijn pen. Maar ik heb het gevoel dat ik pas net ben begonnen. Mijn echte thema moet nog komen: de positie van de vrouw en de rechten van het kind. Die twee onderwerpen hebben alles met armoede te maken. Er zijn in Pakistan tientallen miljoenen mensen die moeten leven van minder dan een dollar per dag. Kinderarbeid is heel gewoon. Die armoede koppel ik aan de positie van de vrouw in een islamitische samenleving. Het gebrek aan educatie van de vrouw is een regelrecht gevolg van de religie die de bevolking dom probeert te houden. Ik zet leesgroepen op voor jonge moslima’s. Dat doe ik met de Stichting Lezen & Schrijven. Er wordt veel gesproken over analfabetisme, maar er bestaat ook zoiets als literaire ongeletterdheid. Ik wil het bewustzijn van die vrouwen vergroten, praktisch en op een diepere manier. We lezen bijvoorbeeld Anna Karenina van Tolstoj, over een vrouw die getrouwd is en verliefd wordt op een ander. Ik vind dat er heel veel moet gebeuren in de moslimwereld. Maar ook bij de moslimvrouwen in Nederland. Ze zijn arrogant en verwend.’ Hoezo verwend? ‘Ze krijgen alle aandacht. Hier in Nederland kun je je zaakjes best snel voor elkaar hebben. Ze denken dat ze er zijn, maar dat is niet zo. Ze denken: ik heb het recht om moslima te zijn. Maar ze

‘Ik wist niets van Nederlanders. Ik dacht dat ze al hun eten kookten. Dus de eerste tijd kookte ik alles; paprika, biefstuk’ moeten ook bedenken wat de Nederlandse samenleving aan hen heeft. De spil in het Nederlandse integratiedebat is de positie van de vrouw: haar partnerkeuze, haar huwelijkskeuze. Als die vrij is, is de integratie geslaagd.’ Uw boeken deden mij sterk aan die van Jan Wolkers denken. Ze zijn een aanklacht tegen uw eigen achtergrond, uw eigen geloof. ‘Inderdaad. Ik dacht dat ze mild waren, maar ze zijn in feite een hele luide schreeuw. Ze zijn een aanklacht tegen de positie van de vrouw, tegen het geweld en de onderdrukking. Tegen de omerta (geheimhoudingsplicht van de mafia, red.) om hen heen, tegen het klakkeloos onderdrukken van vrouwen en tegen het blindelings ondergaan van die onderdrukking door de vrouwen zelf.’

» leidraad 9

interview

‘Rushdie is zo betekenisvol geweest, dat kun je je niet voorstellen. Zijn intelligentie bekoort mij het meest’

U klinkt heel boos, ondanks de mooie taal in uw boeken. ‘Ik ben eigenlijk niet meer boos, het is meer een soort vermoeidheid. Moslims willen er niet voor open staan, het gaat er niet in bij de mensen. Wij moslims moeten nog leren om kritisch na te denken. We moeten nog leren om ons geloof op historische wijze te beschouwen. Bestond Mohammed? Heeft Mekka bestaan? Lag het misschien in Iran? Was de taal van de Koran Arabisch of was het oorspronkelijk Aramees? Dergelijke vragen moeten we leren stellen. Er zijn veel christenen die de Bijbel letterlijk nemen, maar er bestaat ook een grote bibliotheek vol wetenschappelijke literatuur over het christendom. Een wetenschapper kan rustig zeggen dat hij als wetenschapper dit zegt en als katholiek dat gelooft. Ik hoop dat dat ook ooit op kan gaan voor imams.’ Uw boek Kostbaar bezit beschrijft de positie van vrouwen die klem zitten in de tradities van hun families. ‘Ik had de behoefte om de clash te beschrijven tussen de vrouwelijke seksualiteit en de traditie. Juist op het gebied van de seksualiteit wordt de vrouw onderdrukt. Ze mag niet weg, mag geen partner kiezen, mag niet met een niet-moslim trouwen. Ik wilde ook het idee omdraaien dat het Westen een verdorven seksistische cultuur heeft en het Midden-Oosten kuis en ingetogen is. Door de onderdrukking, de incest en het geweld is dat misschien juist wel omgekeerd.’ De vrouwen die u beschrijft, kunnen geen kant op. ‘Dat klopt. Ze zitten gevangen in de leugen en de omerta om hen heen. Als ze worden misbruikt binnen de familie, zullen de familieleden die het weten hun mond houden, uit angst voor de schande. Wantrouwen is een belangrijk aspect van de moslimcultuur. Ben je nog maagd? Als dat niet zo is, moet je dat altijd verzwijgen, ook als het verkrachting was. Dergelijke leugens neem je je hele leven mee. Ook in je huwelijk. Dat betekent dat veel mensen in hun huwelijk niet eens een echte vertrouwensband hebben. De vraag is wat voor samenleving je hebt als die gebouwd is op wantrouwen. De boerka is een uiting van datzelfde wantrouwen. Een low-trust-maatschappij is economisch heel slecht in staat om welvaart te creëren. Dat zie je dus ook in Pakistan.’

10 leidraad

CV

Naema Tahir (1970) werd geboren in Groot-Brittannië, als kind van Pakistaanse migranten.Toen ze bijna tien was verhuisde het gezin naar Etten-Leur, waar ze opgroeide.Tahir studeerde Rechten in Leiden en werkte daarna als jurist op de ministeries van Buitenlandse Zaken, Justitie en Economische Zaken (1993-2003). Vanaf 2003 werkte ze als mensenrechtenjurist voor de Raad van Europa in Straatsburg. Tahir is naast juriste ook auteur van essaybundels (Een moslima ontsluiert), korte verhalen (Kostbaar bezit) en romans (Eenzaam heden).

Ze voelt zich sterk verwant aan Salman Rushdie. Hij hield in juni in de Pieterskerk in Leiden de eerste Leidse Vrijheidslezing, op uitnodiging van de Rector Magnificus. ‘Hij is de eerste auteur met mijn achtergrond. Toen ik hem las, ging ik echt open in mijn hoofd.’ Ze maakt een openend gebaar met haar handen langs haar voorhoofd. ‘Vooral zijn essays waren een openbaring. Hij schrijft over Saul Bellow en over de hond in The Deans December. Die hond blaft wanhopig naar het universum, omdat hij wil dat het universum zich een beetje verder opent. Dat beeld is heel belangrijk geweest voor mij. Rushdie is zo betekenisvol geweest, dat kun je je niet voorstellen. Zijn intelligentie bekoort mij het meest. Hij heeft de moslims de verbeelding teruggegeven. In De Duivelsverzen heeft hij fantasie en verbeelding losgelaten op het verhaal van de Koran. De fantasie is cruciaal, de verbeelding biedt de uitweg uit het fundamentalisme. Rushdie neemt het monopolie op de waarheid weg bij de orthodoxe gelovigen, de geestelijken die zeggen dat zij de enig ware islam bezitten. Dat is helaas niet begrepen en dat onbegrip komt jammer genoeg zo vaak voor in onze tijd.’

faculteitsnieuws

Geesteswetenschappen

Nieuws

Gastschrijver

Thomas Rosenboom is de nieuwe gastschrijver aan de Universiteit Leiden. Hij

Buddhist Studies Network Sinds kort bestaat het Leiden

zal naast werkcolleges ook de Albert

University Buddhist Studies Network,

Verweylezing houden, op donderdag 18 no-

opgericht bij het Leiden University

vember.

Institute for Area Studies (LIAS). Het

Zie www.hum.leidenuniv.nl

is in eerste instantie bedoeld om colleges, lezingen en conferenties over het

Alumnidag

Prijzen en subsidies

Prof.dr. Ineke Sluiter, hoogleraar Griekse

premie wordt algemeen beschouwd als de hoogste wetenschappelijke onderscheiding in Nederland en heeft daarom als bij-

siteit gericht te kunnen verspreiden

Op zaterdag 27 november 2010 organi-

onder geïnteresseerden, en om ieder-

seert de opleiding Griekse en Latijnse taal

een die zich op enigerlei wijze richt op

en cultuur een alumnidag.

het boeddhism met elkaar in contact

Bij deze gelegenheid neemt de opleiding

te brengen. Op den duur wil het Leiden

afscheid van prof. dr K.A.E. Enenkel en

University Buddhist Studies Network

van prof. dr H.F.J. Horstmanshoff, die dit

ook gaan fungeren als expertisecen-

jaar met emeritaat gaat. Zie ook de websi-

trum en vraagbaak voor boeddhisme.

te: www.hum.leidenuniv.nl/gltc.

Zie voor meer informatie http://buddhiststudies.ning.com

taal- en letterkunde, is een van de vier winnaars van de Spinozaprijs 2010. De NWO-

boeddhisme binnen de Leidse univer-

Benoemingen

Dr. David Henley is benoemd tot hoogleraar Contemporary Indonesia Studies.

naam de 'Nederlandse Nobelprijs'. Ineke

Prof.dr. Bas ter Haar Romeny is be-

Sluiter is na Frits van Oostrom (1995), Frits

noemd tot hoogleraar Oude Testament en

Kortlandt (1997) en Pieter Muysken (1998)

Oosters Christendom. Ter Haar Romeny is

de vierde vertegenwoordiger van de Leidse

sinds 2006 in Leiden persoonlijk hoogle-

Faculteit der Geesteswetenschappen die

raar Oude Testament in de oosters-chris-

deze prijs in ontvangst heeft mogen

telijke tradities.

nemen. Zij treedt daarmee toe tot een

Dr. Henk J. den Heijer is benoemd

select gezelschap van slechts zeven prijs-

tot hoogleraar Zeegeschiedenis. Den

winnaars uit de geesteswetenschappers.

Heijer is sinds 2003 docent Maritieme

Dr. Remco Breuker (onderzoeker bij

Geschiedenis aan de Universiteit Leiden.

het LIAS) ontvangt de Heineken Young

Prof.dr.ir. Peter Ho is aangesteld

Scientists Award voor de Historische

als hoogleraar Chinese Economy &

Nieuw: Vensters op de wereld

Medio september verschijnt de derde

Wetenschap voor zijn onderzoek naar

Development.

editie van het facultair Jaarbericht

Koreaanse identiteiten. De KNAW kent

Dr. Frank Pieke is benoemd als hoogle-

Vensters op de wereld. Alumni en andere

de award tweejaarlijks toe aan vijf weten-

raar Modern China Studies.

geïnteresseerden kunnen een exemplaar

schappers die excellent wetenschappelijk

Dr. Peter Bisschop is aangesteld als

aanvragen door een e-mail met hun con-

werk verrichten en daarmee een voorbeeld

hoogleraar Sanskrit and Ancient Cultures

tactgegevens te sturen naar

zijn voor andere jonge wetenschappers.

of South Asia.

[email protected].

leidraad 11

nieuws

nieuws Leienaren in het nieuws

beroepsmogelijkheden ontevredener lijkt

Prof.dr. Naomi Ellemers, hoogleraar Sociale

dan gemiddeld.

psychologie van de organisatie, prof.dr.

De Universiteit heeft als afsluiting van de

Marijn Franx, hoogleraar Extragalactische

WO-monitor een tiental respondenten

sterrenkunde en prof.dr. Ineke Sluiter,

uitgenodigd voor een diner met vice Rector

Prof.dr. Hans Blom, historicus en

hoogleraar Griekse taal- en letterkunde,

Magnificus prof.dr. M.C.E. van Dam-Mieras.

oud-directeur van het Nederlands Instituut

krijgen een Spinozapremie 2010. De premie

Alle daar aanwezige alumni benadrukten dat

voor Oorlogs-documentatie (NIOD) zal in

wordt door NWO toegekend en is de hoogste

zij met veel plezier terugkeken op hun

het academisch jaar 2010/2011 de Leidse

wetenschappelijke onderscheiding in

studietijd in Leiden. Ze hadden in Leiden

Cleveringa-leerstoel bezetten. De

Nederland. Op de nieuwspagina’s van de

geleerd te argumenteren en out of the box te

Cleveringa-leerstoel is in 1970 ingesteld door

betreffende faculteiten leest u meer hierover

denken. Wel vonden ze, dat ze in vergelijking

de Universiteit Leiden ter herdenking van de

en in Spotlight (pagina 51) vertelt Marijn

met collega’s die elders gestudeerd hadden,

bevrijding in 1945 en als herinnering aan

Franx hoe hij de premie, die 2,5 miljoen euro

over minder praktische vaardigheden

Cleveringa en zijn moedige optreden in

bedraagt, zal besteden.

beschikten. Sommigen waren via hun

november 1940.

Prof.dr. Guus Heerma van Voss heeft een

docenten aan een baan gekomen.

Blom is een autoriteit op het gebied van de

eredoctoraat van de University of Miskolc in

bezettingstijd in Nederland en was

Hongarije ontvangen. Heerma van Voss is als

eindverantwoordelijk voor het onderzoeks-

sociaal rechtskundige verbonden aan de

rapport over Srebrenica (2002). Hij begon zijn

faculteit Rechtsgeleerdheid.

Hans Blom Cleveringahoogleraar

Geschiedenis studeerde en aansluitend

HOVO in het najaar Het HOVO (Hoger Onderwijs Voor

wetenschappelijke carrière in Leiden, waar hij

Ouderen) van de Universiteit Leiden biedt

de Cleveringa-rede uitspreken en college

Leienaren meest tevreden over baan

geven in het Honours Programme.

Eind 2009 zijn recent afgestudeerde

vooropleiding is niet nodig.

alumni van de Universiteit Leiden

De volgende collegeseries in Leiden

benaderd om deel te nemen aan de

starten in de tweede helft van oktober of

WO-monitor. Deze vragenlijst wordt door

begin november:

alle Nederlandse universiteiten ingezet om

• De Nederlanden en het Spaanse imperium

promoveerde. Vanaf 1983 was hij hoogleraar aan de Universiteit van Amsterdam. Blom zal

over landelijke gegevens te beschikken

colleges voor vijftigplussers, gegeven door ervaren docenten. U buigt zich over diverse wetenschappelijke onderwerpen. Een

ten tijde van Philips III (1598-1621)

met betrekking tot de arbeidsmarktintrede

• Chagalls meesterwerken in glas

van afgestudeerden. Daarnaast verschaft

• Vitaliteit boven de vijftig

de WO-monitor de universiteiten

• Het immuunsysteem van planten. En hoe

informatie over de onderwijskwaliteit.

profiteert de mens hiervan?

De respons van de Leidse alumni was groot:

De colleges in Teylers Museum, Haarlem

40% tegenover 28% landelijk. Maar liefst

beginnen op 1 oktober.

96% van de invullers was werkzaam, 72%

Het programma van de colleges in het

Op 6 september jongstleden is het 436ste

daarvan op WO-niveau of hoger. Dit ligt iets

voorjaar wordt eind november bekend.

academische jaar geopend. Prof.dr.

hoger dan het landelijke gemiddelde van

Robbert H. Dijkgraaf, president van de

69%. Ook zijn Leidse alumni iets tevredener

Het volledige programma en een aan-

Koninklijke Nederlandse Akademie van

over hun werk dan andere alumni

meldingsformulier kunt u vinden op

Wetenschappen, hield de openings

(80% versus 78%).

www.hovo.leidenuniv.nl.

toespraak getiteld Verder vooruitkijken:

Een punt van aandacht is wel dat de

Meer informatie: HOVO Universiteit

Onderzoek en innovatie voor de lange

waardering van de studie niet hoger dan

Leiden, [email protected], tel.

termijn.

gemiddeld is en dat men met name over

(071) 527 72 99 (ma. t/m do. 10-13 uur).

Opening academisch jaar

12 leidraad

voorlichting met betrekking tot studie- en

nieuws

nieuws PROGRAMMA Studium Generale najaar 2010

Sarkar (2007, 124 min)

Dinsdag 2 november Het orakel van

Donderdag 28 oktober Lata Mangeshkar

Rusland: Lev Tolstoj als moreel leidsman

Thursday, 4th November Ammani and

en internationale vraagbaak

the other Bayadères: The European per-

Dinsdag 16 november Oorlog en

Studium Generale organiseert brede

formances of five Indian temple dancers

vrede. Napoleons veldtocht van 1812

activiteiten voor studenten, medewer-

in 1838-1839 (in English)

Zaterdag 20 november Filmvertoning

kers, alumni en andere geïnteresseer-

Donderdag 11 november Mama Tandoori

Oorlog en Vrede naar het boek van Lev N.

den die graag over de grenzen van hun

Thursday, 18th November Life and after

Tolstoj

vakgebied heen kijken. In het najaar

life of a Sinhalese hero: King Dutugemunu

is een aantal series van start gegaan.

(in English)

Serie Experimenteren in je hoofd.

Hieronder vindt u de bijeenkomsten uit

Een natuurkundige canon aan de hand

de series die nog zullen plaatsvinden.

van gedachte-experimenten

Voor alle activiteiten geldt (indien niet

Maandag 8 november De gedachte-expe-

anders vermeld): toegang is gratis, geen

rimenten van Galileo Galilei

aanmelding nodig, iedereen is welkom!

Maandag 15 november De gedachte-expe-

(Kom op tijd, want vol = vol!)

rimenten van Isaac Newton

Voor een uitgebreid programma, met

Maandag 22 november De gedachte-expe-

sprekers, tijden en plaatsen zie

rimenten van Albert Einstein: speciale rela-

www.studiumgenerale.leidenuniv.nl.

tiviteitstheorie Maandag 29 november De gedachte-ex-

Serie  WEL/NIET. Beslissen in een

perimenten van Albert Einstein: algemene

wereld vol onzekerheid

relativiteitstheorie

Maandag 27 september Omgaan met on-

Maandag 6 december Gedachte-

zekerheid. Over besluiteloosheid, spijt en

Serie RATIO & EMOTIE: verwoord en

experimenten rond de kwantummechanica

nieuwsgierigheid

verbeeld. Lustrumserie met (mini)

Maandag 13 december Experimenteren

Dinsdag 5 oktober (let op de afwijkende

exposities uit de Leidse universitaire

in je hoofd als kennisbron. Kennis zonder

dag!) Beslissen en beoordelen in de ge-

collecties

proeven?

neeskunde. Vuistregels en vertekeningen

Dinsdag 28 september Prof.dr. Bas

Titels onder voorbehoud. Houd onze

Maandag 11 oktober Behavioral Finance

Haring en prof.dr. Ruud Koole

website in de gaten voor het volledige

Monday, 25th October Did game theory

Dinsdag 12 oktober Prof.dr. Rudi Ekkart

programma!

save us from the bomb? Reviewing applica-

en prof.mr. Nico Schrijver

tions of game-theoretical decision-making

Dinsdag 26 oktober Prof.dr. Trudy Dehue

Serie Franz Schubert. Een hoorcol-

models in political science (in English)

en drs. Teun Voeten

lege over zijn leven en werk door Leo

Maandag 1 november Lies, damned lies, ...

Dinsdag 9 november Prof.dr. Dirk van

Samama

medical facts and legal truths (in English)

Delft en dr. Willem Hofstee

Maandag 29 november Leven en symfo-

(lezing), en Beroepshalve beslissen onder

Dinsdag 23 novemberProf.dr. Esther-

nisch werk

onzekerheid: grote kans op slechte keuzes?

Mirjam Sent en prof.dr. Eveline Crone

Maandag 6 december Kamer-muziek: pia-

(panel met medische en juridische experts)

Dinsdag 7 december Prof.dr. Pauline

nosonates, pianotrio’s, strijkkwartetten...

Kleingeld en dr. Anton van der Lem

Maandag 13 december De liederen

Azië. Van de Boeddha tot Amitabh

Serie Tolstoj – 100 jaar later

ORGANISATIE & INFORMATIE

Bachchan

Een terugblik op het werk van de

Studium Generale Universiteit Leiden

Donderdag 30 september Heldin Shabana

Russische schrijver Lev N. Tolstoj

Postbus 9500, 2300 RA Leiden

Azmi, de échte Indiase vrouw

(1828-1910)

Tel. (071) 527 7283/7295/7296

Donderdag 7 oktober Amitabh Bachchan

Dinsdag 19 oktober Lev Tolstoj. Portret

[email protected]

Donderdag 14 oktober Filmvertoning:

van de kunstenaar als jongeman

www.studiumgenerale.leidenuniv.nl

Serie Helden en Heldinnen in Zuid-

leidraad 13

generaties

willem van hasselt is dit jaar voorzitter van het studentenbestuur.

Blik op inspiratie De Voorspoed voorbij. De Wereld van Ik. Kracht van de Kudde. En dat is slechts een kleine greep uit thema’s van eerdere symposia van de VeerStichting. Ze laten zien dat het ieder jaar lukt een onderwerp te bepalen dat recht doet aan het oorspronkelijke gedachtegoed achter de stichting. En dat is geen geringe prestatie. TEKST: Mark Maathuis BEELD: archief veerstichting

14 leidraad

generaties

Symposia van de VeerStichting zijn altijd prikkelend. De beelden hier zijn van 2009, waar het thema luidde: “Alles onder Controle?”

De Leidse studenten die de VeerStichting in 1979 oprichtten, wilden een brug te slaan tussen studenten en vormgevers van de maatschappij. Symposia met levensbeschouwelijke thema’s speelden daarbij een belangrijke rol. Op deze “inspirerende ontmoetingsplaats” zouden alle deelnemers “op persoonlijke titel ideeën en ervaringen uit kunnen wisselen”. Het thema voor zo’n symposium verzinnen, is geen sinecure. Het moet aan de ene kant ruimte bieden zonder mensen aan hun lot over te laten en anderzijds moet het sturen zonder te dwingen. Het is aan het dagelijkse bestuur, bestaande uit vijf studenten, om die puzzel op te lossen. Zij worden, voordat het symposium van hun voorgangers achter de rug is, gevraagd voor de organisatie van het jaar daarop. Zo kunnen zij enigszins in de luwte indrukken en ideeën opdoen voordat zij hun eigen thema gaan vaststellen en uitdiepen. Dat proces bestaat uit brainstormen, bijslijpen en praten. Heel veel praten. Met oud-bestuursleden, politici, mensen uit het bedrijfsleven, journalisten, kunstenaars en vrienden. De hoeveelheid informatie die tijdens deze periode op haar afkwam, was af en toe overweldigend, zegt Nadine Schimmelpenninck (26) die in 2007 als thematica in het bestuur zat. ‘Je weet niet waar te beginnen om van alle indrukken één verhaal te maken.’ Ze begon daarom met het dagelijks uitpluizen van drie kranten, ‘om te zien wat me opviel, welke verbanden ik kon leggen en welke namen ik aan bepaalde ontwikkelingen kon verbinden.’ In de zoektocht naar het thema staat het bestuur niet alleen. Zo is er een commissie van Bijstand, met daarin onder anderen rector magnificus van de Universiteit Leiden prof.mr. Paul van der Heijden, regisseur Eddy Terstall en directeur van het Centraal Planbureau Coen Teulings.

Daarnaast is er een Raad van Toezicht. Veertien mensen met verschillende zakelijke, publieke en politieke achtergronden die in de breedste zin van het woord als vraagbaak fungeren, aldus Henk Rottinghuis, voorzitter van de raad. ‘De studenten geven een jaar van hun studie op. Hoewel ze veel eigen verantwoordelijkheid nemen, komen ze ook vaak dingen tegen die ze voor het eerst doen. Wij staan ze bij met raad, maar bieden ook praktische hulp, bijvoorbeeld met introducties.’ Rottinghuis benadrukt dat de raad zich niet inhoudelijk met het thema bemoeit. ‘We zijn op de hoogte, maar ook wij laten ons graag verrassen.’ Dat is dus anders bij de Commissie van Bijstand die het bestuur met raad en daad terzijde staat. De huidige voorzit-

‘Konden we niet gewoon een vraagteken op de aankondigingsposters laten zetten?’ willem van hasselt ter van de commissie Rector Paul van der Heijden: 'Het werkt buitengewoon aanstekelijk om de studenten met enthousiasme en betrokkenheid aan het werk te zien. Veerstichting studenten bereiken een zeer professioneel en volwassen niveau en dat is bij andere studenten ook wel eens anders.' De universiteit is vanaf het ontstaan van het symposium betrokken. Van der Heijden: 'Wij zijn in Leiden aanhangers van de Bildungstheorie. De Veerstichting past in ons idee dat behalve disciplinaire kennis, ook de algemene vorming een plaats heeft aan de universiteit. Het symposium is voor studenten bij uitstek een mogelijkheid om kennis en ervaring op te doen die niet opgeslagen ligt in boeken.' Bijna had het symposium van dit jaar (zie kader) het

»

leidraad 15

generaties

Piet-Hein Donner, destijds minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, was een van de vele sprekers in 2009. Het symposium ging op zoek naar de tegengestelde krachten van controle. Circa 250 studenten waren geselecteerd om deel te nemen.

zonder thema moeten stellen, zegt Willem van Hasselt (24), student Sinologie en dit jaar voorzitter van het studentenbestuur. ‘Wij wilden verder gaan dan voorgaande jaren en alles ter discussie stellen. Zo vroegen wij ons af of we eigenlijk wel een thema moesten hebben. Konden we niet gewoon een vraagteken op de aankondigingsposters laten zetten?’

‘Ik hoop dat bezoekers zich na afloop geïnspireerd voelen’ nadine Schimmelpenninck

Achteraf is Van Hasselt blij met de keuze voor “Blikopener”. ‘We kunnen er alle kanten mee op en het thema verhoudt zich, in tegenstelling tot een vraagteken, goed met het praktische doel van de VeerStichting. Er moet namelijk ook nog een symposium komen.’

Dat symposium, dat ieder jaar in de Leidse Pieterskerk plaatsvindt, vormt de apotheose van het maandenlange zoekproces. Gedurende twee dagen komen ongeveer 250 Nederlandse en Belgische studenten, geselecteerd op basis van een essay dat een jury van hoogleraren beoordeelt, samen met 250 vormgevers van de maatschappij. Om de kwaliteit en de relevantie van de gedachtewisseling te waarborgen, worden deze vormgevers gericht en persoonlijk uitgenodigd. Betrof het voorheen vooral mensen uit het bedrijfsleven, inmiddels is de blik verbreed,

16 leidraad

zegt Van Hasselt. ‘Nu zoeken we ook veel vormgevers in artistieke -, filosofische - en mediakringen.’ Het deelnemersveld wordt zo secuur mogelijk samengesteld om de doelstelling na te komen “een bijdrage aan de maatschappelijke discussie te leveren”. Oftewel, alleen komen om naar de sprekers te luisteren, is niet de bedoeling. Interactie is het codewoord. Hiervoor zet het bestuur een aantal vormgevers in die tijdens masterclasses afgeleiden van het thema behandelen. Daarnaast gebruikt men katalysators om tijdens de plenaire sessies de koudwatervrees weg te nemen: Lachtherapie, group hugs of gospelzingen (inclusief gewaad). Tijdens het symposium waar Schimmelpenninck medeverantwoordelijk voor was, werd het ijs tussen studenten en vormgevers met behulp van speeddates gebroken. ‘Aan het einde van de eerste dag projecteerden we op grote schermen door de kerk vijf levensbeschouwelijke vragen. Die werden vervolgens door alle aanwezigen, onder wie koningin Beatrix, in korte tijd één op één besproken.’ Zulke oefeningen zijn volgens voorzitter Van Hasselt meer dan alleen maar leuk. ‘Mensen zijn van nature niet interactief. En áls we het doen, dan het liefst met mensen die we kennen. Het is aan ons om ze uit die comfortzone halen.’ Het bestuur is namelijk uit op meer, zegt hij. ‘We willen mensen iets meegeven.’

Wat dat “iets” is, verschilt van persoon tot persoon. Zo heeft Rottinghuis, die vaak naar het symposium kwam voordat hij tot de raad toetrad, van elke keer nog

generaties

levendige herinneringen. ‘Ieder bezoek resulteert in nieuwe inzichten, intellectuele uitdagingen en eyeopeners, zoals vorig jaar het verhaal van Kishore Mahbubani, rector van de Lee Kuan Yew School of Public Policy van de National University of Singapore. Hij schetste het beeld van hoe iedere natie vroeger een apart schip op de oceaan was. Door economische en ecologische crises zitten we nu samen op een schip, maar iedereen zit in zijn eigen hut en er is geen kapitein. Zo’n beeld zet je aan het denken.’ Schimmelpenninck hoopt dat ‘bezoekers zich na afloop geïnspireerd voelen. Dat kan groot, maar ook iets kleins zijn. Iemand kan bijvoorbeeld besluiten een boek van een spreker te lezen, of de inspiratie te vinden zelf een boek te schrijven, zoals een bezoeker me vertelde.’ Zelf wisselde ze van masteropleiding, ‘een stap die ik zonder de VeerStichting nooit zou hebben gezet.’ Ook werd ze tijdens een van de vele gesprekken aangestoken met het hardloopvirus. Inmiddels is ze enkele marathons verder. Maar dat is niets vergeleken bij de impact die de VeerStichting op een van haar bestuursgenoten heeft gehad, zegt ze. ‘Hij ging verder met ons thema “Kracht van de Kudde” en schrijft nu zijn proefschrift over massabewegingen.’ Of ook Van Hasselt zo met zijn eigen thema begaan zal blijven, weet hij nu nog niet. Wat hem in ieder geval zal bijblijven is de grote mensenkennis die hij dit jaar heeft op gedaan: "Ondanks de verschillen tussen studenten en vormgevers gaan ze allemaal om met dezelfde gevoelens, handelingen en interacties. Wat er ook gebeurt, mensen blijven mensen".

Symposium 2010

Op 7 en 8 oktober organiseert de VeerStichting haar volgende symposium met het thema “Blikopener”. De gedachte hierbij is dat de wereld gevuld is met grote, frisse, verborgen en gesloten blikken. Deze laatste kunnen vastroesten tot dogma of norm, zijn nauwelijks nog te openen en wijken niet voor anderen. Maar is hun uiterste verkoopdatum inmiddels niet verstreken? Moeten we niet wat anders? En wat is de juiste balans tussen conserveren en vernieuwen? Deelnemers kunnen intekenen voor diverse masterclasses over onderwerpen als serendipiteit, geloof in business en de menselijke perceptie. Daarnaast is er ruimte voor interactieve momenten zoals de speeddate en het lagerhuisdebat, afgewisseld met culturele en artistieke intermezzi. En natuurlijk vinden er ook plenaire sessies plaats, met internationale sprekers die hun sporen op verschillende vakgebieden hebben verdiend, zoals Edward de Bono, bedenker van de term “lateraal denken”, componist en cultureel ondernemer Merlijn Twaalfhoven en de blinde kunstschilder Es˛ref Armag˘an. Zij voegen zich bij de vele prominenten die eerder acte de présence op het symposium gaven: Nobelprijswinnaars David Trimble en F.W. de Klerk, secretaris-generaal van de Europese Raad Javier Solana, prins Hasan bin Talal, voormalig Shell-topman Jeroen van der Veer, Harvard Business School professor Robert Kaplan en Lord Griffiths of Fforestfach, vicepresident van Goldman Sachs International.

leidraad 17

faculteitsnieuws opinie

geneeskunde/LUMC Mummery lid Akademie

Prof.dr. Christine Mummery (Anatomie & Embryologie) voegt zich bij het selecte gezelschap wetenschappers dat lid is van de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen (KNAW). De

Nieuws

zeer prestigieuze benoeming is voor het leven, na voordracht door personen of instanties van buiten de KNAW. Mummery vindt het een

Slaap en suiker

Dat meerdere nachten slecht slapen gevolgen heeft voor

enorme eer om nu zelf plaats te nemen tussen de leden, voor wie zij ‘groot respect’ heeft.

Jon J. van Rood Centrum geopend

Eind mei is het Jon J. van Rood Centrum voor Klinisch Transfusiegeneeskundig

de suikerstofwisseling, was al langer be-

Onderzoek geopend, genoemd naar pro-

kend. Recent onderzoek van de afde-

fessor Van Rood. Dit centrum gaat zich

ling Endocrinologie wijst uit dat al na één

bezighouden met onderzoek en onderwijs

nacht te weinig slaap de insulinegevoe-

binnen de transfusie- en transplantatie-

ligheid van ons lichaam maar liefst 20 tot

geneeskunde, een van de niches waarin

25 procent lager ligt. Vervolgonderzoek

het LUMC uitblinkt.

zal meer licht moeten werpen op de relatie tussen slapeloosheid en diabetes.

Onderzoekers van het LUMC en het Jeroen

Paul van der Boog (Nierziekten) ontvangt

Bosch Ziekenhuis hebben een nieuw hu-

een ZonMw Topsubsidie van 810.000

maan polyomavirus ontdekt. Het virus is

euro. 100.000 euro hiervan wordt be-

zeer waarschijnlijk de veroorzaker van de

schikbaar gesteld door de Nierstichting.

zeldzame ziekte trichodysplasia spinulosa

Teamwork is goed, maar binnen elk ver-

Van der Boog gaat hiermee onderzoeken

(TS). Deze huidaandoening komt wereldwijd

pleegkundig team zou er één persoon

of niertransplantatiepatiënten baat heb-

slechts bij enkele tientallen patiënten voor.

moeten zijn die een persoonlijke relatie

ben bij het zelf thuis verrichten van een

De Leidse onderzoekers spoorden het virus

met de patiënt aangaat, om recht te kun-

deel van de medische handelingen.

op bij een 16-jarige jongen die TS ontwik-

nen doen aan diens uniciteit en belan-

Prof.dr. Silvère van der Maarel

kelde na een harttransplantatie. Virologen

gen. Deze verpleegkundige zet de koers

(Humane Genetica) heeft samen met

dr. Mariet Feltkamp en Els van der

uit en stelt die telkens in overleg met

zijn team zes miljoen dollar ontvan-

Meijden vermoeden dat TSV latent aan-

het team bij. Dat is een van de sugges-

gen van het Amerikaanse National

wezig is onder de bevolking en alleen bij

ties die ethica dr. Mirjam Houtlosser

Institutes of Health voor onderzoek

een zeer slechte afweer tot uiting komt. De

doet in haar proefschrift In goede han-

naar de relatief zeldzame spierziek-

Leidse wetenschappers zullen vanwege de

Persoonlijke relaties verbeteren zorg

26 leidraad leidraad 18

Subsidies

Nieuw virus ontdekt

den. Verpleegkundige beroepsuitoefening

te facioscapulohumerale spierdystro-

verwantschap met het kankerverwekkende

in moreel perspectief. Houtlosser is zelf

fie (FSHD). Van der Maarel heeft twee-

virus MCV nagaan of TSV zelf ook iets met

kinderverpleegkundige geweest en praat

ënhalf jaar geleden met onderzoekers

kanker te maken heeft. Daarnaast willen

nog veel met mensen op de werkvloer. Ze

van de Rochester University in New

zij uitzoeken hoe algemeen het virus voor-

heeft in haar onderzoek gezocht naar uit-

York het Fields Center for FSHD and

komt, hoe het wordt overgedragen en of

voerbare verbeteringen in de zorg.

Neuromuscular Research opgezet.

het nog andere gevolgen kan hebben.

faculteitsnieuws

rechtsgeleerdheid Nieuws

please send an email to the coordinator of the Leiden Bureau of the Competition, Ms

IIASL Symposium

Prof.mr. Aart

Axelle Cartier, at:

Hendriks, hoogleraar

[email protected].

Gezondheidsrecht aan

The advent of sub-orbital private human spaceflight has created a need to draft

Benoemingen

de Universiteit Leiden/ LUMC, wordt met ingang

Subsidies en awards

van 1 oktober 2010 de nieuwe coördina-

Dr. Eric De Brabandere ontvangt een

tor gezondheidsrecht bij de Koninklijke

certification and more. The IIASL sympo-

VENI-subsidie voor een driejarig onder-

Nederlandsche Maatschappij tot bevorde-

sium on September 16 focussed on the

zoek naar de beslechting van hedendaag-

ring der Geneeskunst (KNMG).

legal issues arising from this new era of

se investeringsgeschillen.

human spaceflight by analysing the per-

Prof. John Dugard heeft de Gruber Justice

spectives of various stakeholders pre-

Prize ontvangen voor zijn werk als jurist,

sent, and attempted to formulate some

schrijver en docent waarin hij opkwam

recommendations for its efficient and

voor de slachtoffers van apartheid, de

adequate regulation.

wetten onder het apartheidsregime aan-

Programme:

vocht en voor zijn rol in de onderhande-

Arbeidsrecht. De leergang richt zich op de

http://law.leiden.edu/organisation/

lingen die resulteerden in de, op men-

gevorderde arbeidsrechtjurist/advocaat die

publiclaw/iiasl/conferences/sub-orbi-

senrechten gebaseerde, grondwet van

zich in het arbeidsrecht verder wil speciali-

tal-space-tourism-regulation-in-the-

postapartheid Zuid-Afrika.

seren. In het programma worden belangrijke

specific legislation in the areas of responsibility, liability, safety, insurance,

european-context.html

Second International Air Law Moot Court

JPAO: Specialisatieopleiding Arbeidsrecht

In februari 2011 start de nieuwe leergang

arbeidsrechtelijke onderwerpen in een bredere context geplaatst, krijgt u verdiepende

RECTIFICATIE

inzichten en wordt u alert gemaakt op valkui-

In de vorige Leidraad stond abusie-

len en do’s and don’ts. De leergang staat on-

velijk vermeld dat prof.mr. Herman

der leiding van dr.mr. Barentsen, universitair

van Gunsteren lid zou zijn van poli-

hoofddocent Sociaal Recht en raadsheer-plv.

Following the successful first edition

tieke partij VVD en om die reden de

in de Centrale Raad van Beroep en prof.mr.

held in March 2010, the International

Thorbeckepenning zou hebben ontvan-

Heerma van Voss, hoogleraar Sociaal Recht

Institute of Air and Space Law (Leiden

gen. Dit is onjuist, waarvoor onze welge-

aan de Universiteit Leiden.

University) and the Sarin Memorial Legal

meende excuses. Hieronder treft u

Meer informatie over inschrijving en

Aid Foundation (India) join forces with the

de correcte tekst aan.

kosten vindt u op www.paoleiden.nl.

Dubai Civil Aviation Authority for the organization of the second international air law moot court competition to be held in the United Arab Emirates from 12-15 March 2011. The case focusing on a topical question involving principally public internatio-

Thorbeckepenning voor professor Herman van Gunsteren

Op donderdag 18 februari jl. is aan prof. mr. Herman van

nal law and public international air law will

Gunsteren (Politieke theorieën en rechtsfilosofie) de

be published on the websites of the organi-

Thorbeckepenning uitgereikt voor zijn gehele oeuvre.

zing parties around mid-September 2010:

Professor van Gunsteren hield bij die gelegenheid een toe-

www.iiasl.aero and www.sarins.org.

spraak over “Het staatsrecht in de politiek” (gepubliceerd

For further information, including the rules

in het Nederlands Juristen Blad april 2010). De laudatio

of procedure, and requests for registration,

werd uitgesproken door prof.dr. Wim Voermans.

leidraad 19

thema:religie en spiritualiteit

Boven: vrijmetselaarsloges La Vertu en l’Age d’Or zijn gevestigd in een karakteristiek pand aan de Steenschuur. Links: de synagoge op de hoek van het Levendaal. Het pand werd door NSB’ers beschadigd en leeggeroofd, maar is de in loop der jaren stukje bij beetje gerestaureerd.

Bolwerk van de religieuze vrijheid

De universiteit mag dan bij uitstek het huis zijn waar vooral de ratio het voor het zeggen heeft, toch heeft ze van oudsher ook een sterke verwantschap met het religieuze en spirituele leven in Leiden. tekst: willem van leeuwen beeld: Maurice mol & Marc de Haan

20 leidraad

thema:religie en spiritualiteit

Dat er een bijzondere band is tussen de joodse gemeenschap en de Leidse universiteit zal bij de meeste alumni genoegzaam bekend zijn. Toen als gevolg van de maatregelen van de Duitse bezetter de joodse hoogleraren aan de universiteit werden ontslagen, sprak professor Cleveringa op 26 november 1940 een vlammende protestrede uit, waarna spontaan een staking uitbrak onder de studenten. Daarop werd de universiteit gesloten. De verwantschap met de joodse gemeenschap voert evenwel veel verder terug. Al in de zestiende eeuw werd aan de Leidse universiteit Hebreeuws gedoceerd. Onder de studenten die in de zeventiende eeuw

'De leden werden geworven onder de intellectuelen' Hans Koopman aan de universiteit van Leiden waren ingeschreven, bevonden zich regelmatig joden. Ze studeerden meestal Geneeskunde en waren bijna allemaal van Sefardische afkomst. De joodse gemeenschap in Leiden is altijd beperkt van omvang geweest. Aanvankelijk hielden de joden hun godsdienstoefeningen in een privéhuis aan de Vismarkt, maar in 1723 werd een pand op de hoek van het Levendaal betrokken, dat als synagoge werd ingericht. Eind negentiende eeuw woonden er in de stad ongeveer 550 joden. Na de Tweede Wereldoorlog werd het joodse leven in Leiden moeizaam hervat door de weinige joden die de concentratiekampen hadden overleefd of uit de onderduik terugkeerden.

De fraaie synagoge, door NSB’ers zwaar beschadigd en leeggeroofd, werd in de loop der jaren stukje bij beetje gerestaureerd. De financiering van het onderhoud aan het gebouw en de inventaris drukte zwaar op de kleine gemeenschap. In 1977 werd daarom de Stichting Vrienden van de Leidse Synagoge opgericht. De leden, opvallend vaak werkzaam of betrokken bij de Leidse universiteit, brengen het belang van het voortbestaan van de synagoge onder de aandacht en zamelen geld in. Vooral de laatste jaren is het vuur onder de fondsenwerving weer flink opgestookt. Sinds enige tijd worden er ook periodiek lezingen gehouden in de synagoge. Hans Blom, alumnus, emeritus hoogleraar Nederlandse Geschiedenis en oud-directeur van het NIOD is lid van het Comité van Aanbeveling van de stichting. Bijzonder: Blom is dit jaar de Cleveringa-hoogleraar. Jeroen Vugts, alumnus en de laatste zeven jaar penningmeester van de stichting vindt dat wel mooi: ‘Het symboliseert niet alleen de historische verbondenheid tussen de joodse gemeente en de universiteit, maar maakt die ook opnieuw actueel. Er is

gelukkig nog steeds een kleine, maar actieve gemeente met een prachtige synagoge, een studiecentrum en een studentenhuis. Die is de blijvende vriendschap van academie en alumni meer dan waard’.

Aan de Steenschuur, op een steenworp afstand van de universiteit én van de synagoge, staat een ander karakteristiek gebouw. Hier bevindt zich het domicilie van de vrijmetselaarloges La Vertu en l’Age d’Or. La Vertu werd in 1757 opgericht en is als loge nummer 7 een van de oudste loges van ons land. Voor l‘Age d’Or geldt feitelijk hetzelfde, want opgericht in 1758. Maar doordat ze in de loop der tijden bij gebrek aan financiën haar maçonnieke activiteiten moest staken, heeft ze bij wederoprichting in 1963 logenummer 235 gekregen. Beide loges komen bijeen in het statige gebouw aan de Steenschuur 6, dat in 1872 door La Vertu in gebruik werd genomen. Maar niet alleen hun vroege oorspong is opmerkelijk. De twee loges zijn in het verleden nauw verbonden geweest met de Leidse universiteit. ‘Volgens de overlevering waren deze loges in de achttiende en begin negentiende eeuw te omschrijven als studentenverenigingen’, zegt Hans Koopman, alumnus en zelf vrijmetselaar, zij het nu lid van een loge in zijn woonplaats Den Haag. ‘De leden werden aanvankelijk geworven in de kringen van intellectuelen. En die vond je in de achttiende eeuw in Leiden vooral op en rond de universiteit. Aangezien toen, net als nu overigens, vrijmetselaren in hun familie-, vrienden- en kennissenkring nieuwe leden wierven, is het niet verwonderlijk dat deze loges in het begin van hun bestaan een grote toeloop van studenten kregen.’ Zijn de maçonnieke broeders, die gestaag werken aan “de ruwe steen”, vandaag de dag vooral van middelbare leeftijd of ouder, er is dus een periode geweest dat de loges werden bevolkt door uitbundige, jonge mannen. Koopman: ‘Heel veel is er niet bekend over de geschiedenis van l’Age d’Or, maar het schijnt zo te zijn dat ze, juist omdat ze vooral armlastige studenten als lid had, op den duur problemen kreeg. Uiteindelijk heeft ze zich zelfs moeten opheffen. La Vertu had eerder dan haar zusterloge een draai gemaakt naar de gegoede burgerij, mensen met misschien een wat minder hoge opleiding, maar wel met een beter gevulde portemonnee. We zijn dan in de tijd van de verburgerlijking aangeland. Overigens zou het zeker de moeite waard zijn nader onderzoek te doen naar de band tussen de universiteit en deze twee Leidse vrijmetselaarsloges.’ Waarvan akte.

Meer informatie over de Stichting Vrienden van de Leidse Synagoge, via mail: [email protected] Meer informatie over La Vertu en l’Age d’Or via: www.vrijmetselarij.nl.

leidraad 21

faculteitsnieuws

sociale wetenschappen Nieuws Collegereeks Political Communication & Behaviour

Prof.dr. Eveline

en persoonlijkheidstrekken in de politiek.

Crone (Instituut

De volgende activiteit is op 1 oktober. Dan

Psychologie) heeft

wordt in een alumnipanel over onderwijs

een Starting Grant

gesproken, met aansluitend een borrel.

van de European

Meer informatie: www.labyrintleiden.nl

Research Council ter

Dit najaar zal de LAP een collegereeks voor

waarde van 1,5 mil-

alumni verzorgen over politieke communica-

joen euro ontvangen. Het onderwerp van

tie en gedrag. Thema's in deze collegereeks

het onderzoeksproject is hoe hersenont-

zijn onder meer politieke campagnevoering,

wikkeling ten grondslag ligt aan de voor-

media-effecten, publieke opinie en het ver-

uitgang van cognitie en emotie tijdens

trouwen van burgers in de politiek. De spre-

de kinderjaren en de puberteit.

Spinozapremie voor Naomi Ellemers Prof.dr. Naomi

Ellemers, hoogleraar

kers zijn prof.dr. Andeweg, prof.dr. Irwin,

Sociale psychologie

dr. Van Aelst, dr. Meffert, en prof.dr. Dekker. 

Een onderzoeks-

van de organisatie, is

De collegereeks vindt plaats op donderdag-

team met cogni-

een van de drie Leidse

avonden in oktober en november. We hopen

tief psycholoog

wetenschappers aan

dat er weer vele Politicologie-alumni inte-

prof.dr. Bernhard

resse zullen tonen in deze collegereeks. 

Hommel ontvangt

gieuze Spinozapremie is toegekend.

Meer informatie is t.z.t. te vinden op de

in het kader van het

Ellemers combineert praktijkonderzoek met

website van Politicologie:

NWO Programme of

experimenten in een laboratorium. Ze toon-

www.fsw.leidenuniv.nl/politicologie.

Alumnibijeenkomst Pedagogische Wetenschappen Noteert u ‘m vast in uw agenda: vrijdag

25 maart 2011 organiseert het Instituut Pedagogische Wetenschappen de twee-

wie dit jaar een presti-

Excellence 500.000 euro voor interdisci-

de aan dat mensen zich vooral inzetten als

plinair onderzoek naar de verwevenheid

ze zich kunnen identificeren met hun groep

van rationele en emotionele aspecten van

of organisatie. Dat is belangrijker dan meer

menselijke beslissingen.

kunnen verdienen of betere loopbaanvooruitzichten hebben. Ellemers’ onderzoeks-

Academische Pabo ook in Den Haag

groep bekijkt nu onder welke omstandigheden mensen zich bedreigd voelen en hoe je ervoor kunt zorgen dat ze in plaats daarvan

Hogeschool INHolland Den Haag en de

uitgedaagd worden. Met de 2,5 miljoen euro

jaarlijkse alumnibijeenkomst.

Universiteit Leiden zijn per 1 september sa-

van de Spinozapremie kan Ellemers nu de

Meer informatie vindt u vanaf het na-

men de Academische Pabo Den Haag be-

volgende stap in het onderzoek zetten: kij-

jaar op de site: www.fsw.leidenuniv.nl/

gonnen. Dit is een combinatie van de ba-

ken wat er in zo’n stresssituatie precies ge-

pedagogiek.

cheloropleiding Leraar Basisonderwijs

beurt in het brein.

(Pabo) en de bacheloropleiding

Awards en subsidies Prof.dr. Femmie

Pedagogische Wetenschappen. In het programma staat de combinatie van theorie en praktijk centraal.

Juffer (Algemene en Gezinspedagogiek) is op donderdag 29 april jl. benoemd tot

Alumnibijeenkomst Bestuurskunde

Op donderdag 14 oktober 2010 organiseert

Alumnibijeenkomst Labyrint

het instituut Bestuurskunde in samenwerking met de B.I.L. haar jaarlijkse alumnibijeenkomst. Vanaf 19:00 uur zijn alle oud

Studievereniging voor psychologiestu-

bestuurskundestudenten welkom in het

van Oranje-Nassau. Als hoogleraar Studie

denten Labyrint organiseerde op de der-

Poortgebouw in Leiden.  Er zal een inhou-

van Adoptie heeft zij adoptie op de agen-

de alumnidag 4 juni jl. een klein congres.

delijke discussie plaatsvinden met als the-

da gezet en het onderwerp toegankelijk ge-

Onderwerpen op de agenda waren o.a.

ma “De toekomst van de overheid”, met

maakt voor een breed publiek.

DSM, Economische psychologie in Leiden,

een borrel na afloop.

Officier in de Orde

22 leidraad

faculteitsnieuws

 wiskunde en natuurwetenschappen

Nieuws Katalyse in nieuw licht

Onderzoekers van de Universiteit Leiden en de Universiteit van Grenoble hebben ontdekt dat katalysatoren anders reageren in een vacuümomgeving dan bij realistische drukken. Het katalysatoroppervlak kan bij realistische drukken een ander gedaante aannemen omdat zich in de buitenste atoomlagen nieuwe structuren met nieuwe samenstellingen vormen, bijvoorbeeld een zeer dun oxidelaagje. Deze veranderingen in het katalysatoroppervlak kunnen ook afwisselend voorkomen, waarbij spontaan heen-en-weer geschakeld wordt tussen twee structuren. De werking van de katalysator is dan afwisselend goed en slecht.

Spinozapremie voor Marijn Franx

Wilde hond en cheeta vrijwel verdwenen

Een driejarig onderzoek van het Centrum van Milieuwetenschappen (CML) in samenwerking met de Universiteit van Dschang in Kameroen en de stichting Painted Dog Conservation in Zimbabwe stemt somber: de wilde hond en de

Hoogleraar

cheeta zijn vrijwel verdwenen uit Kameroen en van andere grote vleeseters zijn

Astronomie prof.

slechts kleine populaties aanwezig.

dr. Marijn Franx

De belangrijkste oorzaken van het uitsterven van deze dieren zijn het vernietigen

is een van de

van de leefomgeving, stroop- en jachtactiviteiten en een gebrek aan voedsel. De wil-

vier Spinoza-

de hond zou met een efficiënte conserveringsstrategie kunnen terugkeren, maar de

premiewinnaars

cheeta is waarschijnlijk voorgoed verdwenen: er zijn geen cheetapopulaties meer

in 2010. Hij is de tweede Leidse sterren-

aanwezig in buurlanden.

kundige die deze eer te beurt valt; in 2000 ontving prof.dr. Ewine van Dishoeck de pre-

Superstorm boven exoplaneet

Benoemingen

Nederlandse astronomen onder leiding van

raar Anorganische Chemie. Zij werkte al bij

renstelsels en het heelal veranderen in de

dr. Ignas Snellen hebben voor het eerst een

het Leids Instituut voor Chemisch onder-

loop der tijd.

superstorm waargenomen in de atmosfeer

zoek (LIC) als universitair hoofddocent.

Op pagina 51 van deze Leidraad leest u

van een exoplaneet. De koolmonoxide-wind

Prof.dr. Gert Jan Kramer is in deeltijd

een kort interview met Franx, waarin hij

bereikt snelheden van 5000 tot 10.000 kilo-

benoemd tot hoogleraar Sustainable

vertelt over zijn vakgebied en hoe hij de

meter per uur wanneer hij van de hete dag-

Energy. Kramer is en blijft daarnaast

Spinozapremie wil aanwenden.

naar de koude nachtzijde stroomt.

manager Energy Futures bij Shell.

mie. Franx bedrijft “archeologie van de kosmos”. Hij bestudeert sterrenstelsels op grote afstand om te kunnen zien hoe ster-

Dr. Lies Bouwman is benoemd tot hoogle-

leidraad 23

lustrum

Lustrumweken: Emotie en ratio in beeld De Universiteit Leiden laat haar 435ste jaar niet ongemerkt voorbij gaan: tal van activiteiten zijn georganiseerd op het gebied van wetenschap, cultuur, sport en ontspanning. Hieronder een greep uit een aantal Leidse lustrummomenten.

Boven: op 12 juni kwamen alumni in groten getale naar de Alma Mater. Het programma van lezingen, paneldiscussies en wandelingen bood voor elk wat wils. Links: prof.dr. Henk te Velde (Vaderlandse geschiedenis) wist alumni te boeien met zijn lezing over regenten en populisten, en trok parallellen tussen toen en nu.

24 leidraad

lustrum

Van 10 tot 16 juni kwamen wetenschappers en onderzoekers achter hun bureaus vandaan om het publiek op een spannende, actieve en vooral begrijpelijke manier bij hun werk te betrekken.

Er werd niet alleen teruggekeken - met de eerste Leidse Vrijheidslezing werd een nieuwe traditie gestart. Salman Rushdie beet het spits af en hield een volle Pieterskerk schijnbaar moeiteloos in zijn ban.

Op 12 juni werd de Leiden International Regatta geroeid, op het Galgewater. Diverse universiteiten namen deel; het Amsterdamse Nereus eindigde als eerste.

Leiden is een echte schrijversstad. Tijdens de Leidse Literaire Salon op de alumnidag deelden vijf schrijvers en literair agent Paul Sebes hun ervaringen met het publiek.

Bijpraten, netwerken en borrelen tijdens de alumnidag.

leidraad 25

LUF sleuteldragers

Het belang van de Sleuteldragers Het Leids Universiteits Fonds draagt er aan bij dat de Universiteit Leiden als oudste universiteit van Nederland haar toonaangevende positie behoudt. Veel alumni zijn donateur van het fonds. De Sleuteldragers vormen de ruggengraat, doordat zij zich voor minimaal vijf jaar verplichten een substantiële donatie te doen. tekst: annette zeelenberg beeld: marc de haan

Het Leids Universiteits Fonds (LUF) heeft

Het LUF heeft een groot aantal donateurs

jaarlijks ongeveer een miljoen aan subsidies te verdelen over baanbrekend onderzoek, ambitieuze studenten en bijzondere leerstoelen. Hermine Voûte, Leids alumna en partner bij advocatenkantoor Loyens & Loeff, is lid van het Dagelijks Bestuur van het LUF. ‘De stichting LUF bestaat al sinds 1890 en heeft als doel de onderscheidende positie van de oudste universiteit van Nederland te waarborgen. Het LUF zamelt geld in om zaken te bekostigen waar de reguliere financiering niet toereikend voor is. Denk aan bijzondere leerstoelen, beurzen voor studenten en vooruitstrevende onderzoeksprojecten, die veelbelovend zijn maar nog te experimenteel om voor de gewone financiering in aanmerking te komen. Wij financieren dan – na goedkeuring van de aanvraag door onze wetenschappelijke commissie – die eerste fase van het onderzoek.’ Een tweede activiteit van het LUF is contact houden met de alumni. ‘We organiseren allerlei activiteiten, zoals de Dies Natalis voor alumni in februari, met onder meer lezingen en workshops. Belangrijk zijn ook de Cleveringalezingen die elk jaar rond 26 november worden gegeven op ongeveer veertig locaties in de wereld. Cleveringa is de verpersoonlijking van de vrijheid waar het LUF ook voor staat.’ (Zie voor meer info over Cleveringa pagina 44 in deze Leidraad.)

en ongeveer tweehonderd Sleuteldragers, donateurs die minimaal vijf jaar ten minste 500 euro per jaar schenken. Het LUF is een geregistreerd goed doel, daarmee is die donatie fiscaal aftrekbaar. Daarnaast kent het LUF een aantal fondsen op naam, vaak legaten, die door het LUF worden beheerd. Het Dagelijks Bestuur heeft het initiatief genomen voor een actie om het aantal Sleuteldragers flink uit te breiden. ‘Door de crisis hebben ook wij te maken met teruglopende inkomsten’, zegt Voûte. ‘Op 8 oktober organiseren we daarom een fondsenwervingsavond in het Snouck Hurgronje Huis en het Rijksmuseum van Oudheden. We proberen daar honderdvijftig alumni voor bij elkaar te krijgen. Dat doen we door vijftien alumni te vragen ieder tien deelnemers te werven. We hebben Minervanen, Quinten, Augustijnen en “vereniginglozen”, van alle leeftijden en studierichtingen door elkaar. Zonder twijfel een heel leuk gezelschap; allemaal Leidse alumni die de universiteit een warm hart toedragen. We hopen op die avond veel nieuwe Sleuteldragers te werven. Sleuteldragers zijn belangrijk als stevige basis van betrokken alumni. We willen er graag een terugkerend evenement van maken, de locatie is mooi, het doel is goed, het gezelschap is interessant. Iedereen die ik vraag, is meteen enthousiast.’

26 leidraad

LUF sleuteldragers

Gezocht: Sleuteldragers

Het Leids Universiteits Fonds (LUF) opent deuren voor spraakmakend en innovatief wetenschappelijk onderwijs en onderzoek binnen de Universiteit Leiden. Mede dankzij de bijdragen van alumni en wetenschappers kunnen beurzen, bijzondere LUF-leerstoelen en pioniersprojecten worden gerealiseerd. Het LUF kent naast de “gewone” jaarlijkse donaties ook bijzondere donatievormen, zoals de Sleuteldragers van de universiteit. Door de groei van het aantal Sleuteldragers kan de structurele bijdrage aan wetenschappelijke projecten worden vergroot. De betrokkenheid van Sleuteldragers bij de universiteit wordt daarbij versterkt door uitnodigingen voor bijzondere gebeurtenissen, zoals de opening van het academisch jaar en de Dies Natalis. Het netwerk van Sleuteldragers biedt ook mogelijkheden elkaar te ontmoeten en als Sleuteldrager een sleutelrol voor de universiteit te vervullen. Wilt u ook Sleuteldrager worden? Neem dan contact op met Annah Neve, directeur van het Leids Universiteits Fonds, via (071) 513 05 03 of [email protected]

Sylvia den Engelsen is lid van de commissie die werkt aan de fondswervingavond op 8 oktober. Zij studeerde Engels in Leiden en richtte in 1989 Legal People op, een headhuntersbureau voor juristen. ‘Je studietijd, dat zijn zulke vormende jaren’, zegt ze. ‘De periode na je middelbareschooltijd en voordat je gaat werken, dat is de tijd waarin je volwassen wordt. Als je die in Leiden doorbrengt, ontkom je er niet aan dat je iets heel speciaals meemaakt. Leiden is klein en compact, als student kom je overal met andere studenten in contact. Het heeft me veel goeds gebracht, me op een positieve manier gevormd. Ik kijk zelf met heel veel liefde terug op mijn studietijd en ik gun iedereen die ervaring. Als ik daaraan iets kan bijdragen, doe ik dat graag, dus toen Hermine me vroeg, heb ik meteen ja gezegd. We hebben inmiddels een paar vergaderingen gehad en ik heb al leuke nieuwe mensen ontmoet. Van 32, van 67 en alles daartussen. Het zou prachtig zijn als we op 8 oktober een zaal vol mensen hebben die geld doneren, maar vooral een fantastische avond hebben en mensen ontmoeten die ook een band met Leiden hebben. Met ons gedeelde verleden kan het niet anders dan ontzettend interessante nieuwe contacten opleveren. Nog mooier is het wanneer dat clubje mensen jaar na jaar groter wordt. Dat het een nieuw netwerk van mensen wordt die het belangrijk vinden om de universiteit te promoten en elkaar te ontmoeten. Dat is veel leuker dan alleen maar een acceptgiro invullen.’

Hermine Voûte (links) en Sylvia den Engelsen leidraad 27

opinie

De mens is een gelovig dier (of niet?) Mensen zoeken betekenis en identiteit in het leven, vaak uitmondend in een moeilijk te rationaliseren geloof of overtuiging. Zelfs de mens die elke metafysische vorm van geloven ontkent, zou je kunnen betrappen op het zoeken naar betekenis. tekst: ruud slierings beeld: rhonald blommestijn

Hoe een geloof zich vormt, hangt sterk af van omgevingsfactoren, van de fase in de evolutie en van de mate waarin het deelnemen aan een religieuze praktijk de gelovige past. Aan de discussietafel vier hoogleraren van de faculteit Geesteswetenschappen. Zeg maar: materiedeskundigen bij uitstek. Prof.dr. Judith Frishman, hoogleraar Jodendom; prof.dr. Ab de Jong, hoogleraar Vergelijkende Godsdienstwetenschappen; prof.dr. Jonathan Silk, hoogleraar Boeddhisme en prof.dr. Willem B. Drees, hoogleraar Godsdienstwijsbegeerte en Ethiek. Onderwerp van gesprek is de stelling “De mens is een gelovig dier”. Zo’n stelling, zo blijkt al snel, is vragen om moeilijkheden, want los van de soms uitermate academische stellingname, zijn er zoveel nuances in aan te brengen dat een eenduidig “eens” of “oneens” totaal onmogelijk is. Bovendien liggen de begrippen “geloof ” en “religie” (de geïnstitutionaliseerde vorm van geloven) weliswaar in elkaars verlengde, maar is het lastig om het onderscheid daartussen altijd helder te houden. Silk verwoordt het op zeker moment tijdens de discussie treffend. ‘Academici zijn op een manier met het geloof bezig die vaak weinig van doen heeft met de dagelijkse praktijk ervan.’ Anders gezegd: de

28 leidraad

geleerden leveren commentaar op het geloof op een manier die niet altijd door de gelovigen wordt herkend.

Hoe dan ook, geloven begint met het zoeken naar betekenis, met pogingen te verklaren wat we zien en wat er gebeurt. De mens heeft de neiging om menselijke karakteristieken te projecteren op niet-menselijke gebeurtenissen of verschijnselen. Frishman: ‘Als je betekenis zoekt in het leven, kan dat leiden tot de wens een god te vinden of deel uit te maken van een religieuze groep. Mensen creëren verhalen over wie zij zijn en koppelen daar rituelen aan. Door naar die rituelen te handelen, geef je aan dat je je leven begrijpt.’ Silk onderschrijft die mening, maar benadrukt dat het zoeken naar betekenis ook praktisch voordeel kan brengen. ‘De evolutie leert dat wie patronen waarneemt en zich verenigt met mensen die dat ook doen, meer kans tot overleven heeft. Daardoor ga je ook patronen en verbanden waarnemen als die er niet zijn. Dat gebeurde al ver voordat de mens een bewustzijn van traditie had.’ Drees maakt een kanttekening. ‘Ik zie dat als twee verschillende dingen. Je hebt geloof in geesten, animisme: dingen als bezield waarnemen en daar betekenis en causaliteit aan ge-

»

opinie

Judith Frishman Hoogleraar Jodendom, gespecialiseerd in de rabbijnse periode (eerste eeuw na Christus tot de komst van de islam) en de periode na de verlichting en de opkomst van het nationalisme (negentiende en vroeg twintigste eeuw). Frishman, geboren in New York, studeerde aan Amerikaanse en Britse universiteiten en haalde in 1983 in Leiden haar doctoraal Semitische Talen in Leiden, waar ze in 1992 promoveerde. Ze was bijzonder hoogleraar in Leiden van 1995 tot 2005 en hoogleraar aan de Universiteit van Tilburg van 1998 tot 2009. In 2008 is zij als hoogleraar in Leiden teruggekeerd.

leidraad 29

opinie

Ab de Jong Sinds 2008 hoogleraar Vergelijkende Godsdienstwetenschap, een leerstoel die profielbepalend en verbindend is voor de godsdiensten en levensbeschouwelijke stromingen die in Leiden worden gedoceerd. De Jong studeerde in 1990 af in Utrecht (Theologie en Perzisch) en promoveerde in 1996 op het zoroastrisme in de Griekse en Latijnse literatuur. Hij studeerde en doceerde in Jeruzalem, Leiden en Parijs, en werkt aan de voltooiing van het levenswerk van de in 2006 overleden Britse wetenschapper Mary Boyce: A history of Zoroastrianism.

ven. Dat is de persoonlijke kant. Aan de andere kant is er de religieuze gemeenschap; daar horen rituelen bij.’ Silk: ‘Maar het persoonlijke en de gemeenschap zijn nadrukkelijk met elkaar verbonden, juist omdat het voordeel brengt als je dat persoonlijke deelt met anderen. Heel pragmatisch.’ Drees: ‘Maar voor een gemeenschap geldt hetzelfde als voor een relatie: je moet erin investeren om iets te kunnen opbouwen. Dat geldt niet voor de persoonlijke beleving.’ De Jong vindt dat geloven en religies niet alleen evolutionair zijn te verklaren. ‘In de negentiende en twintigste eeuw wilden wetenschappers ons doen geloven dat de uiterste houdbaarheidsdatum van religies naderde. Mensen zouden inmiddels beter weten en geen behoefte meer hebben aan geloven. De praktijk leert dat dit allesbehalve de realiteit is.’

‘Academici zijn op een manier met het geloof bezig die vaak weinig van doen heeft met de dagelijkse praktijk ervan’ Jonathan Silk Frishman: ‘De gemeenschap van gelovigen zal niet verdwijnen. Voor veel joden is het gevoel bij een gemeenschap te horen veel belangrijker dan de religie of het geloof in een god.’ De Jong: ‘In zo’n geval kun je misschien beter van een traditie spreken, dan van een geloof of religie.’ Silk: ‘Precies. Mensen doen dingen die bij het geloof horen, omdat het hen nu eenmaal geleerd is het zo te doen. Ze gaan

30 leidraad

naar de kerk, ze knielen, ze bidden, omdat hun ouders en grootouders dat ook deden.’

Toch is dat nog geen verklaring voor het feit dat mensen kennelijk behoefte hebben aan een metafysisch geloof. Is er eigenlijk wel plaats voor ongelovigen, of voor mensen die in heel andere dingen geloven, de natuur, de politiek, het voetbal? Drees: ‘Godsdienstsocioloog Meerten ter Borg, onze collega, ziet in allerlei seculiere praktijken ook iets religieus. De hypes rond internet zijn bijvoorbeeld door een promovenda van hem beschreven als een vorm van religie.’ Silk: ‘Maar ook zo’n seculiere gedrevenheid kan irrationeel zijn. Er zijn mensen die vol passie deelnemen aan het politieke proces, maar weten dat ze er nauwelijks invloed op kunnen uitoefenen en steeds weer hetzelfde krijgen. Nogal irrationeel, zou ik zeggen.’ Drees: ‘Daarom denk ik dat de behoefte om te geloven vooral met identiteit te maken heeft, meer dan met zingeving: wie ben je, waar sta je voor?’ Frishman is het er niet helemaal mee eens. ‘Betekenis geven is een minstens zo belangrijke drijfveer voor geloof: waarom gebeuren de dingen om je heen zoals ze gebeuren?’ Drees: ‘Maar die dingen kun je ook accepteren zonder dat je het waarom ervan kent.’ Silk: ‘Dat is toch wat anders: accepteren dat je het antwoord niet weet, is niet hetzelfde als geloven dat er geen antwoord of reden is. Natuurkundigen geloven niet in bovennatuurlijk ingrijpen, maar accepteren wel dat er factoren zijn die ze niet kunnen duiden, nog niet in ieder geval.’ Drees:

opinie

Jonathan Silk Hoogleraar Boeddhisme, sinds 2007 in Leiden. Silk studeerde in Ohio en Michigan en promoveerde in 1994 op de geschiedenis van het Mahayana-boeddhisme. Hij studeerde enkele jaren in Japan en ging na zijn promotie doceren in Iowa, Michigan en Los Angeles. Aan de UCLA was Silk directeur van het South & Southeast Asian Languages Program. Silks wetenschappelijke oriëntatie op het boeddhisme loopt van het ontstaan van de oudste gemeenschappen tot en met de huidige transmissies van het boeddhisme in de westerse samenleving.

‘Voor veel joden is het gevoel bij een gemeenschap te horen veel belangrijker dan de religie of het geloof in een god’ Judith Frishman

‘Maar “oorzaak” en “reden” zijn twee verschillende dingen. Dat iets gebeurt, heeft een oorzaak, maar dat verschaft je nog geen reden in de zin van een rechtvaardiging. De reden heeft een veel persoonlijker en dus subjectiever karakter. In de huidige tijd kan een individu dan ook prima zonder een geloof en toch conform een moraal en waarden leven.’ De Jong: ‘Maar feit is dat mensen snel hun eigen rationaliteit en gevoel voor moraliteit overschatten.’ Drees: ‘Ja, maar religies zijn ook niet primair moreel. Misschien wel naar de eigen gemeenschap, maar niet naar de wereld daarbuiten. De autonomie van moraliteit heeft zich sinds de verlichting los van religies ontwikkeld.’

Goed gedrag, of gedrag conform de waarden van een gemeenschap, is dus iets dat zich zonder het geloof in een god kan vormen. Je zou zeggen, dat maakt van de mens een iets minder gelovig dier. Heeft dat misschien met welvaart en welzijn te maken, of met de westerse maatschappij tegenover de niet-westerse? Silk: ‘Nee, zeker niet. In naoorlogs Japan had je een explosie van sjamanistische bewegingen, terwijl ook de welvaart explosief steeg.’ De Jong: ‘In de Arabische wereld zie je hetzelfde bij de hogere klasse: extreme rijkdom en een sterke religieuze beleving. Frishman: ‘Kijk naar de Verenigde Staten, dat is niet echt een geseculariseerd land. En zelfs in landen als Nederland en Zweden, de koplopers in secularisatie, zie je een omgekeerde tendens. De komst van steeds meer moslims betekent dat religie een grotere rol gaat spelen.’ De Jong: ‘Onze wereld is niet zo seculier als vaak wordt gedacht en de niet-wes-

terse wereld is niet zo religieus als vaak wordt gedacht.’ Waar het volgens De Jong meer om gaat, is participatie, of die nu in een religieuze of in een niet-religieuze context plaatsvindt, in een westerse of in een niet-westerse samenleving. ‘Wat we nu als religie of geloof typeren, werd vroeger niet altijd zo gezien. Je had een programma van rechten en plichten binnen je familie, je stad, je gilde, je gemeenschap. Nu zouden we die rechten en plichten misschien als religieus bestempelen, maar destijds was het vooral een kwestie van participeren.’ Frishman: ‘Belasting innen en zoiets als armenzorg, dat zijn taken die vroeger bij de religieuze gemeenschap lagen.’ Drees: ‘En in de huidige maatschappij zijn dat soort taken overgenomen door de staat, ik zou dat toch een teken van secularisatie willen noemen, van geïnstitutionaliseerde secularisatie.’ De Jong: ‘Vandaar dat we het ook steeds onacceptabeler vinden als mensen niet participeren in de maatschappij.’ Frishman: ‘Ik zou dat niet als secularisatie willen bestempelen, meer als de triomf van waarden die door kerkelijke instanties zijn gecreëerd.’ Drees: ‘Maar dat betekent dus ook dat mensen meer gaan verwachten van staatsrechtelijke overeenkomsten en sociale stelsels dan van het patronaat van religieuze organisaties. Secularisatie dus, wat mij betreft.’

De mens is een gelovig dier, zolang het geloof hem structuur, veiligheid, houvast en meer van dat soort evolutionaire voordelen brengt. Onze voorvaderen hebben het daardoor gered, in ieder geval tot en met de voortplanting en het groot

» leidraad 31

oPinie

‘Ik denk dat de behoefte om te geloven vooral met identiteit te maken heeft, meer dan met zingeving: wie ben je, waar sta je voor?’ WillEm b. drEEs

brengen van kinderen. En of die voordelen in een religieuze of seculiere context te genieten zijn, dat maakt eigenlijk niet zoveel uit. De Jong: ‘Je zou kunnen zeggen dat we in eerste instantie sociale dieren zijn in plaats van gelovige dieren. Interactie en reflectie met andere mensen, dat is waar identiteit en betekenis lading krijgen.’ Silk: ‘Dat zie ik anders. we interacteren niet bewust, maar omdat we nu eenmaal zo geprogrammeerd zijn. In dat opzicht zijn we veel meer dier dan we denken.’ Drees: ‘Maar de mens heeft zich wel een speciale positie verschaft, niet in metafysische zin, maar door zijn manier van leven. we hebben manieren van leven ontwikkeld die niet bestonden, die voor dieren nog altijd niet bestaan en die niets met geloven te maken hebben.’ Silk: ‘Maar zijn religieuze culturen dan slechts triviale elementen in dit grotere raamwerk?’ Drees: ‘De religieuze praktijk verschaft mensen hun identiteit op een ander, voor hen fundamenteler, niveau.’ waarmee maar is gezegd dat de sociale structuur, de gemeenschap of de staat belangrijker is in de evolutie van de mens dan het geloof. Het geloof verschaft mensen hun identiteit en voor wie dat wil in metafysische zin ook betekenis en duiding. Maar de sociale context biedt het platform voor de mens om te interacteren en zich te onderscheiden van andere “dieren”. Drees besluit: ‘De mens heeft zich in die context kunnen ontwikkelen op een manier die vergelijkbaar is met de evolutionaire transitie van leven in water naar leven op het land. wat begon met het herkennen van patronen heeft “het gelovige dier” uiteindelijk taal, cultuur en techniek opgeleverd.’

32 leidraad

wiLLem B. drees Hoogleraar Godsdienstwijsbegeerte en ethiek. drees studeerde theoretische natuurkunde in utrecht en Godsdienstwijsbegeerte aan de uva en in Groningen. Hij promoveerde in de theologie in Groningen en in de filosofie aan de vu. drees is gespecialiseerd in de relatie tussen geloof en natuurwetenschappen en was voor zijn benoeming in leiden in 2001 onder meer directeur van association of all european academies. drees is ook bestuurlijk betrokken bij de faculteit en is redacteur van Zygon: Journal of religion and Science.

faculteitsnieuws

Archeologie

Nieuws

ding van onderzoek. The Bronze Liver of Piacenza is zijn meest geciteerde werk van de tien boeken die inmiddels op zijn naam staan. Het begeleiden van promovendi be-

Benoemingen

hoort eveneens tot die ‘leuke dingen. Ik

Prof.dr. Ruurd Halbertsma is per 1 au-

heb veel mensen leren schaken die nu be-

gustus bijzonder hoogleraar Museale

ter schaken dan ik.’

Aspecten van de Archeologie. Deze leerstoel is ingesteld door de Stichting Rijksmuseum van Oudheden.

Dr. Bouke van der Meer met pensioen

Projetto pazzo De eerste keer veldwerk in Ostia is hem ook

Na 37 jaar actief te hebben gewerkt

bijgebleven. ‘Hier hebben we een paar dui-

voor de Faculteit der Archeologie, onder

zend travertijnen bouwelementen geanaly-

andere als docent, co-promotor en

seerd. De Italianen noemden het een projet-

bestuurslid, gaat dr. Bouke van der Meer

to pazzo, een idioot project, maar ze waren

per 1 oktober met pensioen.

enthousiast toen ze de publicaties na afloop lazen.’ Onderzoek naar Etruskische as-

Tijdens zijn studie Klassieke talen in

kisten leverde hem een officiële onderschei-

Groningen werd Bouke van der Meer bij toe-

ding van de stad Volterra op.

val gids voor toeristen in Toscane, het voor-

Het boeiendste aan de archeologie vindt

malige Etrurië. Tijdens zijn vele reizen werd

Van der Meer de relatie tussen materiële

hij gegrepen door de rijke historie van dit

resten, literaire bronnen en inscripties. ‘Het

gebied. Het was dan ook niet verwonderlijk

is een grote complexe puzzel die je com-

dat hij na zijn kandidaatsexamen als hoofd-

pleet probeert te krijgen. Het liefst word ik

vak Klassieke Archeologie koos. Een jaar

daarbij stevig uitgedaagd door anderen. Dat

stond hij voor de klas in Den Helder, als do-

komt de kwaliteit altijd ten goede.’

cent klassieke talen. Toen zag hij een adver-

Van der Meer blijft na zijn pensioen als on-

De Faculteit Archeologie en de afde-

tentie in Leiden bij de Archeologiefaculteit.

derzoeker verbonden aan de universiteit. Hij

ling Archeologie van de gemeente Den

‘Ik schatte mijn kansen laag in, want ik

heeft plannen genoeg. ‘Ik leg momenteel de

Haag gaan samenwerken op het gebied

kwam “van buiten”. Maar ik was bereid al-

laatste hand aan een boek over Etruskische

van onderzoek en onderwijs. Wethouder

lerlei dingen aan te pakken en kreeg de

rituelen, dat in 2011 verschijnt. Ook ga ik

Rabin Baldewsingh (Volksgezondheid,

baan. In vier zomervakanties schreef ik

mijn manuscript Ostia spreekt oppakken,

Duurzaamheid, Media en Organisatie) en

mijn dissertatie. Want daarna kon je de

over inscripties van gebouwen in Ostia.

decaan prof.dr. Willem Willems onderte-

echt leuke dingen gaan doen.’

Daar wil ik een goede Engelse gids van ma-

kenden op 17 augustus de samenwerkings-

Hoogtepunten vindt Van der Meer voor-

ken, want die is er nog niet. Ik ga dus zeker

overeenkomst.

al het schrijven van boeken naar aanlei-

nog niet stoppen met mijn grote passie.’

Samenwerking Faculteit Archeologie en gemeente Den Haag

leidraad33

tHema:reliGie en SPiritualiteit

Geloven in Leiden veel leidse studenten van tegenwoordig zullen zich er niet van bewust zijn, maar er bestaat van oudsher een bijzondere en sterke band tussen de universiteit en het protestantse geloof. Je zou zelfs kunnen zeggen dat de universiteit er niet was geweest zonder het protestantisme. tEkSt: AnnEttE ZEELEnBErG BEELD: HoLLAnDSE HooGtE

toen Willem van oranje de universiteit in 1575 stichtte, was de tachtigjarige oorlog tegen de Spaanse fiIlips II nog in de beginfase. Prof.dr. Gijsbert van den Brink, bijzonder hoogleraar in de Geschiedenis van het protestantisme: ‘De officiële geschiedschrijving spreekt tegenwoordig meestal van een vrijheidsstrijd, maar naast het politieke aspect was religie minstens zo belangrijk. Het conflict ging vooral om vrijheid van godsdienst voor de Hollandse protestanten tegenover de Spaanse katholieken.’

de universiteit, waarschijnlijk een beloning voor de door de stad betoonde moed tijdens het Leids Beleg, speelde daarmee een belangrijke rol in de strijd. Van den Brink: ‘Leiden is vooral gesticht om dominees te leveren voor de protestantse kerk, zo simpel was het. Dat daarbij dubieuze praktijken niet werden geschuwd, blijkt wel uit het feit dat veel katholieke geestelijke bezittingen werden geconfisqueerd om de universiteit te financieren. Zo is het Academiegebouw een oud nonnenklooster. Dat klooster werd simpelweg in beslag genomen.’ filips II was de universiteit uiteraard niet gunstig gezind. Hij beschouwde deze als het instituut van een “vervloekte sekte”. Iedereen die in Leiden studeerde, kreeg dan ook het predicaat “ketter”. De studenten liepen daarmee een aanzienlijk risico: al

34 leidraad

hun bezittingen en die van hun ouders konden door de Spaanse bezetter in beslag worden genomen. Het protestantisme leverde zo een fundamentele bijdrage aan de universiteit, maar andersom was dat ook het geval. Het niveau van het onderwijs stond in hoog aanzien. Al in de begintijd kwamen studenten uit heel Europa naar Leiden om te studeren bij professoren van naam. ‘In feite was de academische internationalisering in die tijd veel groter dan nu’, zegt Van den Brink. ‘De faculteit theologie nam daarbij lange tijd een centrale plaats in op de universiteit. theologie werd gezien als de “koningin der wetenschappen”.’

ook na de turbulente beginjaren bleef het protestantisme een stempel drukken op de universiteit. Leiden is door de eeuwen heen het toneel geweest van gepassioneerde discussies over de juiste interpretatie van de protestantse leer. Van den Brink: ‘Daarbij was de faculteit theologie steeds het slagveld, deze weerspiegelde de maatschappelijke realiteit van de periode in kwestie.’ Dat begon al met Arminius en Gomarus, beiden hoogleraar theologie, die aan het begin van de zeventiende eeuw twistten over de invloed van de mens op zijn eeuwige bestemming. Leiden was lange tijd streng in de protestantse leer, maar vanaf de achttiende eeuw kregen de vrijzinnigen of “modernen”

tHema:reliGie en SPiritualiteit

voor een langere periode de overhand. Pas in de twintigste eeuw keerde dat tij weer. Leiden was eind negentiende eeuw een bolwerk van modernisme in de theologie geworden, met bekende theologen als J.H. Scholten. Juist in die vrijzinnige periode studeerde, opmerkelijk genoeg, de orthodox-protestantse Abraham kuyper theologie in Leiden. Vanaf de jaren twintig, de tijd waar-

‘Nergens is de scheiding tussen geloof en wetenschap zo scherp toegepast als in Leiden’ GijsbErt van dEn brink in nederland een reeks confessionele kabinetten kreeg, werd de moderne tendens weer doorbroken. Van den Brink: ‘Het kerkvolk was behoudender dan de theologen en dat had op den duur invloed op de cultuur van de faculteit.’ Al met al bouwde de faculteit theologie een grote internationale reputatie op, die nog steeds aanhoudt. Zo waren Miskotte en Berkhof, twee van de meest invloedrijke protestantse theologen van de twintigste eeuw, aan de Leidse universiteit verbonden. Van den Brink: ‘Veel PhD-studenten, bijvoorbeeld uit de Verenigde Staten, willen hier graag promoveren. Een Leids diploma is waardevol.’

binnenkort is er in de lange geschiedenis van Leiden en het protestantisme een nieuw ijkpunt, volgens sommigen een dieptepunt. De aan de Universiteit verbonden predikantsopleiding wordt in september 2012 opgeheven. Daarmee komt een einde aan een meer dan vierhonderd jaar oud instituut. Bij een eerdere aankondiging in 1998 liepen de emoties hoog op en demonstreerden studenten in de Breestraat. Van den Brink: ‘Inmiddels is men een beetje aan het idee gewend. Ik ben er zelf pragmatisch in. Er zijn simpelweg te weinig studenten. Het is niet meer rendabel. En gelukkig blijft de bacheloropleiding theologie gewoon bestaan, dus studenten kunnen hier nog altijd de eerste helft van hun studie volgen.’ Maar het is jammer, geeft hij toe, dat met de opleiding, ook het unieke karakter van de faculteit verdwijnt. ‘nergens is de scheiding tussen geloof en wetenschap zo scherp toegepast als in Leiden. De opleiding staat dan ook bekend als liberaal. In de praktijk betekent het dat tijdens de studie de Bijbel heel kritisch wordt bevraagd en bekritiseerd. Er wordt hier behoorlijk geduwd en getrokken aan je geloof. Sommige docenten jagen studenten echt op de kast met extreme stellingen. Er zijn studenten die daar niet tegen kunnen. Sommigen stoppen met hun studie en enkele studenten verliezen zelfs hun geloof. Maar diegenen die hun opleiding voltooien, worden zelfstandig denkende theologen.’

leidraad 35

Waar Leiden toe kan leiden

Een maat~ schappelijke roeping Een week is een week. Die duurt zeven dagen, of je ’m nou op maandag of op zondag laat beginnen. Toch maakt het verschil; willen we rekenen in het ritme van de wekelijkse eerste werkdag of in dat van de dag des Heeren? Vier Leidse alumni vertellen over hun werk in het domein van de essentiële vragen des levens. tekst: Pieter van den Blink beeld: Martijn de vries

Priester Antoine Bodar kiest ervoor om bij het maken van een afspraak de weken te laten lopen van zondag tot zondag. Het doet je even beseffen hoezeer het leven doorgaans is ingedeeld in kantooruren. De tweede alumnus die we voor deze rubriek te spreken krijgen, is Dick Engberts, hoogleraar op het gebied van de normatieve aspecten van de geneeskunde. Tot zijn grote tevredenheid mag hij ‘de hele dag nadenken over de vraag wat goed en billijk is in de zorg, en daar onderzoek naar doen en onderwijs over geven.’ Claartje Kruijff preekt als lid van een oecumenisch team in de Amsterdamse Dominicuskerk. ‘Preken is een gekke vorm van communicatie, want niemand zegt iets terug.’ Ruben van Zwieten is met zijn 27 jaar de jongste alumnus die in deze rubriek figureert. Hij is dominee en zakenman, en ‘voornemens om duidelijk te zeggen wat er niet goed is in deze wereld.’ Wie deze vier individuen ontmoet en aanhoort, krijgt de neiging om, met een

36 leidraad

variant op het evangelie van Johannes, te zeggen: ‘In het huis van de Alma Mater zijn vele woningen.’ Ze zijn alle vier uit hetzelfde Leidse hout gesneden, maar toch zeer verschillende persoonlijkheden. Eén ding hebben ze gemeen. Een eigenschap die, zoals Antoine Bodar het zegt ‘hóórt bij Leiden.’ En dat is? ‘Een zekere retoriek, dat je wel uit je woorden kunt komen.’ Dat kunnen ze inderdaad. Het woord is vlees geworden, om nogmaals met de apostel te spreken. Bodar zelf, die het grootste deel van het jaar in een Romeins priesterhuis woont maar regelmatig in Nederland is, onder meer om de liturgie te verzorgen in de Sint Jan te Den Bosch, spant de kroon. Hij preekt, schrijft, polemiseert, vertelt en krijgt binnenkort zijn eigen glossy, Antoine. Dick Engberts heeft een niet minder groot talent voor het vertellen van een verhaal, maar hij stelt monter vast: ‘De zinnen waarin ik spreek, zijn te lang om mee op televisie te komen.’ Ook bij het luisteren naar Claartje Kruijff en Ruben van

Zwieten, beiden jonge en presentabele vertegenwoordigers van de zoektocht naar zingeving in het bestaan, dringt de uitdrukking “Leidse beck” zich op.

Het mondelinge, het gesprek met de ander, speelt een grote rol in het werk van deze alumni. Antoine Bodar krijgt veelvuldig bezoek van mensen die hun zielennood bij hem willen ledigen. Dick Engberts is het aanspreekpunt voor artsen in het LUMC die op een ethische vraag stuiten in hun altijd onvoorspelbare praktijk. Claartje Kruijff begeleidt nu voor het eerst een aanstaand bruidspaar op weg naar het huwelijk. Voor Ruben van Zwieten is dat al langer een belangrijk onderdeel van zijn werk. ‘Die voorgesprekken zijn het echte werk’, vertelt Van Zwieten. ‘De preek op de huwelijksdag doet vaak veel, maar uiteindelijk ben je toch gewoon de dominee, die na afloop wordt genoemd in hetzelfde rijtje als de band die zo leuk was, de ceremo-

»

Waar Leiden toe kan leiden

‘Als docent had ik een problematische relatie met de universiteit, maar als ik er nu weer ben, voelt dat als thuiskomen’

Dr. Antoine Bodar (1944) volgde diverse studies, waaronder Perswetenschappen, Geschiedenis, Filosofie en Kunstgeschiedenis, voordat hij in 1986 aan een studie Theologie begon. Na zijn priesterwijding in 1992 was hij werkzaam in Amsterdam, Haarlem en Den Bosch, totdat hij naar Rome vertrok in 2006 om vicerector te worden van Anima Rome. Bodar doceerde onder meer Kunstgeschiedenis in Leiden en aan de Open Universiteit. Hij is sinds 2006 bijzonder hoogleraar aan de Universiteit Tilburg.

leidraad 37

Waar Leiden toe kan leiden

DRS. CLAARTJE KRUIJFF (1971) studeerde Psychologie in Leiden en werkte daarna onder meer als organisatie adviseur in Londen. Ze besloot in 2003 Theologie te gaan studeren en rondde die studie in 2009 af. Sindsdien is zij voorganger en lid van een oecumenisch team in de Amsterdamse Dominicuskerk.

‘Preken is een gekke vorm van communicatie, want niemand zegt iets terug’ 38 leidraad

Waar Leiden toe kan leiden

‘De voorgesprekken, daar gaat het om. Op de huwelijksdag ben je gewoon de dominee, die na afloop wordt genoemd in hetzelfde rijtje als de band en de ceremoniemeester’

Drs. Ruben van Zwieten (1983) studeerde Theologie en Rechten aan de Universiteit Leiden. Naast zijn studies was hij zeer actief, onder meer als president van zijn studievereniging Minerva. Ook richtte hij tijdens zijn studie zijn bedrijven op, arbeidsmarktadviesbureau Van Zwieten & Company en Orientatie.nl. Van Zwieten is vijftien uur per week als predikant in opleiding werkzaam als “dominee op de Zuidas”.

leidraad 39

Waar Leiden toe kan leiden

Een maatschappelijke roeping niemeester die het zo goed heeft gedaan, enzovoort. Maar in die voorgesprekken gaat het over grote zaken, dat is vaak ook emotioneel.’ Dick Engberts noemt een paar voorbeelden van kwesties waarmee artsen recentelijk bij hem aanklopten. ‘Een meisje van dertien dat een morning-afterpil wil zonder dat haar moeder ervan af weet, iemand die een zelfmoordpoging heeft gedaan bij wie een brief is gevonden dat een levensreddende behandeling niet gewenst is, een arts die vermoedt dat een patiënt van hem thuis wordt vergiftigd.’ Antoine Bodar nam op jonge leeftijd lessen logopedie om ‘de mond gewoon open te doen en niet uit onzekerheid bijna niets te zeggen of heel zacht te praten.’ Toen hij zichzelf eenmaal had bewezen dat hij niet dom was, zoals de jezuïeten van zijn mid-

men met kunstenaars een bijeenkomst in de kerk over een maatschappelijk thema. Voor de eerste Sirene-bijeenkomst is Ahmed Marcouch uitgenodigd. Het team van de Dominicus komt uit alle gezindten, maar een imam is er nog niet bij. ‘Onze liturgie is wel erg Nederlands’, zegt Kruijff peinzend. ‘Maar het gaat erom of wij ons ervoor open zouden stellen.’ Dick Engberts weet dat de gezondheidszorg vaak de bakermat is geweest van thema’s en discussies die de hele samenleving raken. ‘Denk aan zelfbeschikking, autonomie.’ Hijzelf zal niet snel de publiciteit zoeken. ‘Zodra ergens een kind wordt weggehaald bij verstandelijk gehandicapte ouders, hangt er hier een journalist aan de telefoon. Maar daar doe ik niet aan mee, ik wil geen standpuntenmachine worden.’ Wat

‘De zinnen waarin ik spreek, zijn te lang om mee op televisie te komen’ Dick Engberts delbare school hem hadden voorgehouden, vonden de woorden gemakkelijker hun weg naar buiten. Met zijn verdiepende interviews op televisie werd hij zo bekend dat de kerk hem aanvankelijk niet als priester wilde hebben. ‘Waarom wilt u nog zo’n kroon op uw leven, werd mij gevraagd. Ik heb geantwoord dat de priesterwijding voor mij geen kroon zou zijn, maar een fundament.’

In hun keuze voor de studie Theologie – Van Zwieten en Bodar gebruiken het woord “roeping”, alle vier deden ze er nog andere studies bij – verbonden zij zich met een geschiedenis van eeuwen, in hun dagelijks werk zijn ze nauw betrokken bij de maatschappij van heden. De Dominicuskerk waar Claartje Kruijff werkt, heeft een traditie op dat gebied. Elke eerste maandag van de maand, als in de stad de sirenes loeien, houdt Kruijff of een van haar collega-voorgangers sa-

40 leidraad

niets afdoet aan zijn waardering voor de rol die Engberts collega’s hebben gespeeld in bijvoorbeeld in de euthanasiediscussie.

Behalve de flux de bouche memoreert Antoine Bodar nog een eigenschap die hij kenmerkend vindt voor mensen die in Leiden zijn gevormd: de gewoonte om jezelf niet al te serieus te nemen. Zo’n glossy is daar een voorbeeld van. ‘Het wordt natuurlijk een anti-glossy. Ik had eigenlijk gewild dat het De Moederkerk zou heten, maar dat vond de uitgever geen goed idee.’ De jongere garde, in de personen van Kruijff en Van Zwieten, lijken in deze fase van hun ontwikkeling een ernstiger kijk op zichzelf te hebben. Van Zwieten heeft ‘Bijbelse dromen die niet vrijblijvend zijn. De droom dat de kerk weer vanuit de Schriften een nieuwe positie in de samenleving zal innemen, met deelname van maatschappelijk

getalenteerde mensen.’ In zijn werkkamer aan de Amsterdamse Herengracht (‘tachtig procent van Minerva woont in Amsterdam’) toont hij het schilderij dat hij kreeg bij zijn bevestiging als dominee binnen de Protestantse Kerk Nederland. Het heet Een nieuwe dag. Kruijff is pas afgestudeerd in de dogmatiek, niet het lichtste vak binnen het theologische curriculum. Ze houdt van de ‘de relativerende houding, de open geest en de goeie grappen’ binnen de Dominicus, maar ze spreekt ook ernstig over haar werk. Na haar studie Organisatiepsychologie werkte ze in de Londense City, voordat ze tot het besef kwam dat die wereld voor haar ‘te commercieel, te oppervlakkig’ was. Dick Engberts heeft in zoverre een uitzonderingspositie in dit kwartet dat hij zich niet geroepen voelt om Gods woord – of wiens woord dan ook – uit te dragen. Toch lijkt zijn werk iets pastoraals te hebben. ‘Ik weet niet of ik het geweten van het ziekenhuis ben, maar wel een klankbord. Ik hoor van de artsen waar zij mee zitten en ze krijgen van mij iets terug. Soms gaat het om juridisch of beleidsmatig advies. Soms willen ze een richting aangewezen krijgen. Dan ben ik een gesprekspartner die ordenend optreedt. Maar de beslissing blijft uiteindelijk aan hen.’

Voor alle vier geldt dat de Leidse universiteit niet het enige adres van hun academische vorming was. ‘Tja,’ zegt Dick Engberts, ‘hoe kom je in J1, 124 terecht?’ refererend aan zijn werkkamer in het LUMC. Een kleine, niet per se fijne ruimte waar Engberts zich uitstekend op zijn plaats voelt. Aan zijn bureau bij het raam, dat uitziet op de nieuw gebouwde behuizing voor de 7 Tesla MRI-scanner, vertelt hij aanstekelijk over de voordelen van deze locatie. ‘Vroeger zat mijn voorganger op afstand van de medische

»

Waar Leiden toe kan leiden

‘Ik weet niet of ik het geweten van het ziekenhuis ben, maar wel een klankbord. Artsen vertellen me waar ze mee zitten en ze krijgen van mij iets terug’ Prof.mr.dr. Dick Engberts (1951) studeerde Theologie en Rechten. In 1986 als juridisch secretaris bij de directie patiëntenzorg van het LUMC werd hij gegrepen door de medische ethiek. Hij werd medewerker van Heleen Dupuis en promoveerde bij haar. Sinds 2004 is hij hoogleraar Ethiek en Recht van de Gezondheidszorg, als opvolger van Dupuis.

leidraad 41

Waar Leiden toe kan leiden

Een maatschappelijke roeping praktijk, dat was niet goed. In deze kamer lopen dagelijks artsen binnen, en ik zie de patiënten wanneer ik over de gangen loop. Het is ideaal om zo dicht op de praktijk te zitten. De patiënten, daar gaat het om!’ Voor Engberts liep de weg naar J1, 124 via, onder meer, een studie Theologie in Kampen en daarna Theologie en Rechten aan de Universiteit van Amsterdam. Hij kwam in Leiden terecht doordat hij solliciteerde op de functie van juridisch secretaris van de directeur patiëntenzorg van het academisch ziekenhuis. ‘Ik raakte meer en meer aangetrokken tot de medische ethiek, werd medewerker van Heleen Dupuis, promoveerde bij haar en nu ben ik haar opvolger geworden.’ Claartje Kruijff begon haar studentenleven in Leiden, met een studie (Organisatie)psychologie. Haar studie Theologie deed ze aan de VU in Amsterdam. ‘Als ik in Leiden Theologie was

Amsterdam, Bazel, Londen, Utrecht en Rome. Met de Leidse universiteit heeft hij later als docent een problematische relatie gehad. Maar als hij er nu weer is, ‘voelt dat als thuiskomen.’ Als voorbeeld noemt hij de serie Christelijke liturgie van het Studium Generale vorig jaar, waar hij een hoogmis celebreerde in de Heilige Lodewijkkerk, om daar vervolgens een toelichting op te geven in het Academiegebouw. Om dominee te kunnen worden, moest Ruben van Zwieten na zijn Leidse studies Rechten en Theologie nog een master in de Theologie volgen aan de PthU. Hij is daar blij om. ‘Theologie in Leiden schiet voor mij tekort. Het is Bijbels niet inspirerend, al dat bronnenonderzoek, de historisch kritische redactiemethode.’ Van Zwietens band met de Leidse universiteit loopt voor een groot deel via Minerva, waarvan hij een jaar president was. ‘Theologen en corpsballen’, zegt hij, ‘kunnen beiden iets

‘Er is een eigenschap die hóórt bij Leiden. Een zekere retoriek, dat je wel uit je woorden kunt komen’ Antoine Bodar gaan studeren, had ik het waarschijnlijk niet afgemaakt, hoe goed de opleiding ook staat aangeschreven. Ik had niet op de kerkelijke vakken kunnen wachten.’ Aan een confessionele universiteit als de VU wordt Theologie vanuit de geloofstraditie gegeven, volgens het principe van de simplex ordo. Aan openbare universiteiten zoals Leiden geldt de duplex ordo, waarbij enerzijds het verschijnsel religie als menselijk fenomeen wordt bestudeerd en anderzijds, buiten de faculteit, aan een gelovig engagement wordt gewerkt.

Antoine Bodar studeerde aan zes verschillende universiteiten. Behalve in Leiden, waar hij Rechten, Filosofie, Kunstgeschiedenis en Literatuurwetenschap studeerde, was dat in

42 leidraad

binnenvetterigs hebben. Ik kon goed schakelen tussen die twee werelden, misschien doordat ik steeds één voet buiten de deur hield.’ Schakelen tussen of verbinden van twee werelden doet hij nog steeds, als dominee op de Zuidas – het Amsterdamse zakencentrum. Ook Claartje Kruijff heeft leren laveren tussen twee werelden. Sommige vrienden uit haar tijd als psychologe en Londense change manager, wilden zich ervan vergewissen dat die studie Theologie toch wel een zuiver academische exercitie was. ‘Terwijl het voor mij om een geloofszoektocht ging.’ Lachend: ‘Ik krijg nog steeds boeken van ze over het geloof als psychologisch verschijnsel, als noodzaak voor de geest.’ De vermeende spanning tussen geloof

en verstand, fides et ratio, ontketent in Antoine Bodar een grote passie. ‘Het Leidse docentencorps heeft nogal eens de houding: wij zijn slim en verlicht, en zij die nog geloven, worden op een dag ook wel eens verlicht. Dat vind ik een arrogante, domme gedachte. God heeft in de schepping de evolutie gegeven, God zit ook in de oerknal.’

Voor Dick Engberts was de keuze eigenlijk fides of ratio. Hij wilde aanvankelijk de ratio onderzoeken en Filosofie studeren. Maar zijn ouders ‘stonden niet erg filosofisch in het leven’ en keurden het plan af. Zodoende is het Theologie geworden. ‘Daar moest ik eerst nog twee jaar klassieke talen voor doen, want ik kwam van de HBS. Maar ik voorvoelde tijdens mijn studie dat een theologische toekomst niks voor mij zou zijn. Dat ik toen Rechten erbij ben gaan doen, was eigenlijk het resultaat van een aftelsom: Medicijnen duurde me te lang, Sociologie deed iedereen al, enzovoort.’ Het recht greep hem zozeer dat het plan voor een promotie ontstond. ‘In Amsterdam raakte ik gefascineerd door de figuur Jonas Daniel Meijer. Eerst dacht ik dat dat de naam van de Dokwerker was, omdat dat beeld op het Jonas Daniel Meijerplein staat. Maar Meijer was de eerste joodse advocaat die tot de balie werd toegelaten. Hij was de advocaat van Lodewijk Napoleon, die na zijn koningschap langdurig tegen de staat heeft geprocedeerd over het eigendom van bepaalde paleizen.’ Maar de beoogde promotor verliet de universiteit, en het plan om te promoveren op een juridisch getinte biografie van Meijer belandde in een la. Engberts kwam in Leiden terecht en raakte in vijfentwintig jaar ‘vergroeid met het academisch ziekenhuis.’ Waarmee bewezen is dat Gods wegen inderdaad ondoorgrondelijk zijn.

verenigingsnieuws

verenigingsnieuws Nieuws

Oud Njorddag Naar het geslaagde recept van vorig jaar zal er dit jaar wederom een Oud Njorddag worden gehouden in het najaar, en wel op zaterdag 27 november. De dag begint om 15.00 uur met de mogelijkheid tot roeien; om 16.00 uur zal er een Oud Njord-vergadering plaatsvinden en om 16.45 uur begint de borrel. De dag valt samen met de reünistenavond van de L.S.V. Minerva voor de jaren 1971–1978. Deze groep oud-leden zal zich om 18.00 uur begeven naar de Breestraat, terwijl de andere oud-leden kunnen genieten van de borrel op de Morsweg.

Stichting Horusfonds splitst! De stichting Horusfonds gaat zich splitsen. Er wordt een nieuwe stichting opgericht, de Stichting reünistenfonds “Horus”. Deze gaat zich richten op het bijhouden van het reünistenbestand, het uitbrengen van een periodiek en het organiseren van reünistendagen. De stichting Horusfonds kan zich dan weer concentreren op zijn kerntaken met betrekking tot het beheer van het pand.

sociëteitsdies voor het eerst een oud-Commissie Eigen Huis-diner plaatsvinden. De Commissie Eigen Huis was tot begin jaren tachtig verantwoordelijk voor zowel het onderhoud van het pand als het exploiteren van het restaurant. Meer informatie: www.lvvsaugustinus.nl

Quintus: eerste Juffermans lezing Op vrijdag 28 mei is een nieuwe Quintus-traditie geboren: de Juffermans-lezing. Michael (Mikkel) Juffermans (Aquavite, 1991) is een buitengewoon actieve Quint die erg veel voor de vereniging betekent. Zo was hij bestuursvoorzitter, voorzitter van meerdere commissies en leidde hij jarenlang de Stichting Reünisten Quintus. Als dank en eerbetoon heeft de SRQ de jaarlijkse Juffermanslezing in het leven geroepen. De eerste lezing hield Juffermans zelf, met als zelfgekozen onderwerp “netwerken”. Op de website is de volledige tekst te lezen: www.reunistenquintus.nl.

Stichting reünistenfonds “Horus” verwacht officieel het licht te zien in het najaar van 2010 en in het derde weekend van mei 2011 haar eerste officiële reünistendag te organiseren.

Nieuws van LVVS Augustinus Afgelopen mei vierde Augustinus haar 117de verjaardag. Het cadeau van de Universiteit Leiden was een bijzondere: de oude bestuursstoelen die in bewaring genomen waren toen Augustinus een vrijblijvender karakter aannam, werden teruggegeven.  Op 16 oktober zal ter ere van onze

Quintus blokborrels Quintus start met zogenaamde blokborrels, voor mensen die in bepaalde jaren zijn aangekomen. Het gaat telkens om blokken van zes jaar, met een overlap voor grensjaren. vrijdag 19 november

1993-2000

vrijdag 26 november 1998-2006 (Hoeraborrel, aansluitend dixo) zaterdag 5 februari

1979-1986

zaterdag 12 februari (overdag diës Universiteit)

1984-1990

zaterdag 19 februari

1988-1995

Oproep reünie jaar 70 VVSL In 1970 zijn wij naar Leiden gegaan ... We begonnen bij de VVSL en vertrokken in 1971 naar Minerva. In november organiseren wij een reünie om ons 40-jarig bestaan te vieren. Het blijkt echter dat het adressenbestand van ons VVSL-jaar verre van compleet is. Daarom het verzoek om uw (mail) adres en een contactpersoon per jaarclub door te geven aan reü[email protected] en [email protected].

Reünie jaar 1960 LSC Op zaterdag 30 oktober vieren we het feit dat het vijftig jaar geleden is dat het jaar 1960 naar Leiden kwam om te gaan studeren. Hoog tijd om te kijken hoe de universiteit en wij zijn veranderd! Het programma vangt aan om 14.00 uur en wordt rond 18.00 uur afgerond in Sociëteit Minerva. Cool, Crul en Punt komen in ieder geval, kom ook! Norbert van den Berg

Jaardiës Minerva 1965 Reünisten van het LSC, aangekomen in 1965, vieren hun negende lustrum (45 jaar) op zaterdag 16 oktober. Het programma begint om 15.30 uur en eindigt met een borrel en diner op Sociëteit Minerva. Opgave voor deze jaardiës via uw clubpraeses/contactpersoon of bij Jan Kneppelhout, [email protected]. Voor handen zijnde (email)adresbestanden zijn zeer gebrekkig, dus informeer uw club- en jaargenoten en maak uw e-mailadres bekend.

leidraad 43

cleveringabijeenkomsten

Cleveringabijeenkomsten 2010 Dit jaar is het zeventig jaar geleden dat professor Rudolph Pabus Cleveringa zijn beroemde protestrede hield. Een mijlpaal die een bijzonder accent geeft aan de Cleveringabijeenkomsten die elk jaar op en rond 26 november worden gehouden, in binnen- en buitenland.

AGENDA

Het Leids Universiteits Fonds (LUF) organiseert wederom de jaarlijkse Amersfoort/Utrecht Cleveringabijeenkomsten. In 26 november onderstaande agenda vindt u een Spreker: Prof.dr. V. Icke ‘De ruimte van overzicht van alle lezingen. U kunt Christiaan Huygens. Een verhaal over zich aanmelden voor een van de voorstelbaarheid’ bij­­een­komsten door een e-mail te Studentspreker: Stefan Pack sturen naar het desbetreffende comité. Locatie: Hofje “Armen de Poth”, Pothstraat 16, Contactgegevens staan onder ‘Opgave Amersfoort (nabij “De Flint”) en informatie’ vermeld bij elke lezing. Aanvang: 18.15 uur (ontvangst en borrel), 19.00 uur welkom, 19.10 uur lezing studentspreker, 19.45 uur Voor meer informatie: www.luf.nl Indische maaltijd, 20.45 uur lezing Prof.dr. V. Icke, ca. 22.15 uur einde

Betaling: € 35 p.p. te voldoen vóór 20 november op bankrekening 39.01.94.743 t.n.v. T.M.W. van Asbeck

Opgave en informatie: drs. Tj.M.W. van Asbeck, Keucheniuslaan 10, 3818 JS Amersfoort, [email protected], 06-53502224.

44 leidraad

Capaciteit locatie 50 pers. Opgave vóór 20 november. Doch inschrijving wordt gesloten indien maximum is bereikt. Voor diegenen die dat wensen kan vervoer worden geregeld, mits melding voor 12 november.

Amsterdam 26 november

Spreker: Mw. prof.dr. E.A.M. Crone ‘Storm en stress in het jeugdige brein’ Studentspreker: Coen Koopman Locatie: Stibbe, Stibbetoren, Strawinskylaan 2001, 1077 ZZ Amsterdam Aanvang: 19.30 uur ontvangst met koffie, 20.00 uur lezingen met aansluitend borrel. Einde tussen 22.30 en 23.00 uur Betaling: € 15 p.p. contant ter plaatse Opgave en informatie: mw. mr. E.L. van Praag, Koninginneweg 47, 1075 CG Amsterdam, [email protected], tel. 020-7119242 (werk). Opgave vóór 24 november.

cleveringabijeenkomsten

Breda 26 november

per e-mail. Aanmelding is bindend, partner/ introducé(e) van harte welkom.

DA Breda

’s-Gravenhage 25 november

Spreker: Prof.dr. R. de Wijk ‘Het Westen in verval?’ Locatie: Hotel Princeville, Princenhagelaan 5, 4813 Aanvang: 19.30 uur ontvangst, 20.00 uur lezing, 21.30 uur afsluiting discussie (tot ca. 23.00 uur borrel) Betaling: € 15 p.p. (excl. diner) overmaken op girorekening 79.48.190 t.n.v. 26 november comité te Breda Opgave en informatie: mr.drs. W.H.N.C. van Beek, [email protected], tel. 076-5310393. Vooraf kan gezamenlijk gedineerd worden in Hotel Princeville vanaf 18.00 uur. Gaarne opgave bij aanmelding.

Eindhoven/’s-Hertogen­ bosch 25 november Spreker: Prof.dr. W.R. van Gulik ‘Door een

Hollands Kijkglas: ratio en emotie in de ontmoeting met westerse schilderkunst in het premoderne Japan’ Studentspreker: Roeland Stolk Locatie: Academisch Genootschap, Parklaan 93, 5613 BC Eindhoven (parkeerplaats achter de sociëteit, bereikbaar vanaf Fazantlaan) Aanvang: 17.30 uur borrel, 18.30 uur wildmaaltijd, 19.30 uur ontvangst gasten die alleen lezing bijwonen, 20.00 uur lezingen, 21.00 uur pauze, 22.00 uur einde lezing en aanvang naborrel Betaling: alleen lezing (incl. twee consumpties) € 7,50; borrel, diner en lezing (incl. drie consumpties) € 27,50 contant ter plaatse Opgave en informatie: mr. O.F.J. Moorman van Kappen, [email protected], tel. 040-2380612. Opgave vóór 20 november.

Friesland 26 november

Spreker: Prof.dr. L.P. Louwe Kooijmans ‘Terug naar de oernatuur?’ Studentspreker: Bram Hoonhout Locatie: nader bekend te maken. Zie www.LUF.nl Aanvang: 18.00 uur ontvangst, 18.30 uur eten, 19.00 uur lezingen Betaling: € 35 p.p. inclusief eten. Alleen lezing € 10 p.p. contant ter plaatse Opgave en informatie: drs. K. Went, Canterlandseweg 69, 9061 CA Giekerk, [email protected], 058-2561941. Opgave z.s.m., vóór 22 november. Introducé(e)s welkom.

’t Gooi 26 november

Spreker: Prof.mr. J.G. (Jaap) de Hoop Scheffer ‘Nederland heeft veel buitenland; zitten we wel goed achter de dijken?’ Studentspreker: Ineke Rinzema Locatie: Hilversumsche Golfclub, Soestdijkerstraatweg 172, 1213 XJ Hilversum Aanvang: 18.30 uur borrel, 19.30 uur diner en lezingen Betaling: € 38,50 p.p. (borrel voor eigen rekening) overmaken op rekeningnummer 63.73.66.646 t.n.v. mr. M.M.M. van Lanschot inz. 26-XI Opgave en informatie: mr. M.M.M. van Lanschot, [email protected], Vondellaan 1A, 1401 RV Bussum. Opgave vóór 19 november, bij voorkeur

Spreker: Dr. B.R. (Ben) Bot ‘Europa draait wel door’ Studentspreker: Casper Roex Locatie: Gebouw van de Eerste Kamer der Staten Generaal, Binnenhof 21, Den Haag Aanvang: 18.00 uur borrel, 19.00 uur lezingen, 20.00 uur informeel buffet (voor degenen die zich daarvoor tevoren aanmelden) Betaling: alleen borrel en lezing € 15 p.p. Voor borrel, lezing en buffet € 35 p.p. Aanmelden kan uitsluitend door overmaking van het verschuldigde bedrag op giro 27.40.601 t.n.v. Marjolein Bronneman te Leiden o.v.v. naam plus jaar van aankomst deelnemer, naam evt. introducé(e) Opgave en informatie: betaling dient uiterlijk 15 november bijgeschreven te zijn. De zittingszaal laat ruimte voor 150 deelnemers. Wanneer men teleurgesteld moet worden omdat er geen plaats meer is, wordt men vóór 22 november bericht. In andere gevallen vindt geen restitutie plaats. Wie eerst betaalt, eerst maalt. Parkeren vlakbij mogelijk, onder Het Plein. Taxi’s komen tot de deur.

Haarlem 24 november

Spreker: Prof.dr. H.J. Habing ‘De Leidsche Sterrewacht, van Kaiser tot heden’ Studentspreker: Fleur Praal Locatie: Golfclub De Kennemer, Kennemerweg 78, 2042 XT Zandvoort Aanvang: 18.00 uur Betaling: € 30 p.p. contant ter plaatse Opgave en informatie: Erik Westerink, [email protected], tel. 020-6587501.

Leiden 26 november

Spreker: Prof.dr. C.A. van Bochove, evidence based wetenschapsbeleid Locatie: De Grote Beer, Rembrandtstraat 27, 2311 VV Leiden Aanvang: 17.30 uur borrel, 19.00 uur diner/buffet, 20.15 uur lezing Betaling: € 30 p.p. overmaken op rekeningnummer 56.61.23.851 t.n.v. mw. drs. L.J.A. ten Broek-Verwey, Leiden, o.v.v. ’26-11-10’ Opgave en informatie: opgave uitsluitend door middel van betaling vóór 20 november. Restitutie niet mogelijk. Voor informatie dr. J.C. Portheine, Duivenvoordestraat 4, 2341 JD Oegstgeest, tel. 071-5170056.

Limburg 26 november

Spreker: Mw. dr. P. de Bruijn ‘Liever Turks dan paaps. Radicalisme in Ohram Pamuk’s “Sneeuw”’ Studentspreker: Diederik Wieles Locatie: Amrâth Grand Hotel, Groene Boord 23, 6411 GE Heerlen, tel. 045-5713846 Aanvang: 18.00 uur samenkomst/borrel, 18.30 uur lezingen, 20.00 uur diner Betaling: € 44 p.p. contant ter plaatse (incl. drank en gratis parkeren)

Opgave en informatie: mr. R.M.L.M. Magnée, Kasteelstraat 6, 6085 BH Horn, tel. 0475-582513, [email protected]. Opgave vóór 20 november, is bindend.

Nijmegen/Arnhem 26 november

Spreker: Prof.dr. P.B. Cliteur ‘De vrijheid van de filosoof ’

Studentspreker: Bas Blanken Locatie: Faculty Club Huize Heyendael (‘het Kasteeltje’), Geert Grooteplein-Noord 9, 6525 EZ Nijmegen (op terrein Radboud Universiteit, t.o. hoofdingang St. Radboud Ziekenhuis). Parkeren: St Anna­­­­­straat of parkeergarage St. Radboud Ziekenhuis Aanvang: 17.30 uur ontvangst met borrel en lezing student, 18.30 uur diner, 20.00 uur lezing professor Cliteur, 22.00 uur verwacht einde van de bijeenkomst Betaling: € 45 p.p. (borrel en diner) overmaken op rekeningnummer 54.19.38.142 t.n.v. mw. N. Padberg te Nijmegen o.v.v. ‘Cleveringa 2010’ Opgave en informatie: Mw. drs. N.I.L. PadbergBoender, [email protected], 06-21550909. Introducé(e)s ook zeer welkom. Opgave per e-mail met vermelding van naam en jaar van aankomst en door overmaking van € 45 vóór 16 november 2010.

Rotterdam 26 november

Spreker: Prof.dr.mr. C. Fasseur ‘De gekroonde republiek. Een beschouwing over de historische dimensie van het Nederlandse koningschap’ Studentspreker: Willem van Hasselt Locatie: ABN AMRO Bank Rotterdam, Coolsingel 119, 3012 AG Rotterdam Aanvang: 18.00 uur (borrel), vanaf 19.00 uur diner en sprekers, 22.00 uur einde programma Betaling: € 25 p.p. contant ter plaatse. Voor jongere alumni (jaar van aankomst 1992 en later) en voor alumni die jongere alumni introduceren: € 12,50 p.p. contant ter plaatse. Opgave verplicht tot betaling Opgave en informatie: Eversheds, Tisca van der Kamp, [email protected], tel. 010-2488028. Opgave vóór 12 november. Beperkt aantal parkeerplaatsen aanwezig. Bij aanmelding graag opgave van kenteken.

Twente 26 november Spreker: Prof.dr. J.F. Hamming,

‘Verwijding van de buikslagader: is het een tijdbom die altijd onschadelijk gemaakt moet worden?’ ’ Studentspreker: Arthur Steiner Locatie: Hotel de Zwaan, Langestraat 2, Delden Aanvang: 17.30 uur borrel, 19.00 uur diner, 20.00 uur lezingen Betaling: € 30 p.p. contant ter plaatse Opgave en informatie: mw. drs. R. Schepers, [email protected] of mr. A.J. Louter, tel. 053-4304007.

lees verder op pagina 46 leidraad 45

cleveringabijeenkomsten

Zeeland 25 november

Spreker: Prof.dr. D. van Delft ‘De Leidse jaren van Nobelprijswinnaar Pieter Zeeman’ Locatie: Roosevelt Academy, University College, Markt 1, Middelburg (oude stadhuis) Aanvang: 19.30 uur ontvangst met koffie/thee (1 euro per kopje), 20.00 uur lezing, ca. 21.30 uur einde Betaling: n.v.t. Opgave en informatie: A.J.J. (Tom) van Galen MSc, Molenstraat 13, 4433 AB Hoedekenskerke, tel. 0113-634158 (weekend en werkdagen na 20.30 uur), 06-12708352 of [email protected]. Met dank aan de Roosevelt Academy die de zaal kosteloos ter beschikking stelt.

Zutphen 26 november

Spreker: Mw. prof.mr. C.P.M. Cleiren ‘Een strafrechtswetenschapper mag nooit op zijn lauweren rusten’ Locatie: Restaurant ‘De Roskam’, Hoofdstraat 26, Gorssel, tel. 0575-491312 Aanvang: 18.00 uur borrel, 18.45 uur inleiding en lezing, 20.00 uur diner Betaling: € 25 p.p. (excl. drank) contant ter plaatse, alleen lezing € 2 Opgave en informatie: prof.dr. B.W. Ongerboer de Visser, [email protected], tel. 0573-431960.

Zwolle 29 november

Spreker: Prof.dr. L.A.C.J. Lucassen ‘Winnaars en verliezers. Een nuchtere balans van vijfhonderd jaar immigratie’ Studentspreker: Rutger Ebskamp Locatie: Hattemse Golfclub, Veenwal 11, 8051 AS Hattem. Tel. 038-4441909 Aanvang: 17.30 uur Betaling: € 25 p.p. contant ter plaatse Opgave en informatie: mw. mr. E.C.H.M. Waalkens-Stokman, [email protected], tel. 038-4547400. Opgave vóór 26 november.

buitenland Athene 25 november

Spreker: Laura Conley-Huizinga over het leven en werk van prof.dr. J. Huizinga (engelstalig).

Locatie: Nederlands Instituut in Athene, Makri 11, Makrigianni, 117 42 Athene Aanvang: 19.00 uur, na afloop receptie Betaling: n.v.t. Opgave en informatie: Nederlands Instituut Athene, [email protected], +30-210-9210760.

Bratislava op of rond 26 november

Spreker: Mr.dr. A.J. Kwak ‘Politics on trial; what Wilders teaches us about politics and law in a liberal democracy’ Locatie: Rechtenfaculteit van de Comeniusuniversiteit Aanvang/betaling: Nader bekend te maken

46 leidraad

Opgave en informatie: www.holandskoweb.com

te Coppet

aanmelden via [email protected].

Aanvang: 19.00 uur borrel, 20.00 uur lezing met

Brussel 25 november

Betaling: nader bekend te maken (contant ter plaatse) Opgave en informatie: mw. drs. C. Baars-Rijniers,

aansluitend buffet

Spreker: Prof.dr. J. Zaanen ‘Het Universum in een korreltje roest’ Locatie: nader bekend te maken Aanvang: 18.00 uur borrel, 19.00 uur lezing en vragen Betaling: € 40 p.p. contant ter plaatse Opgave en informatie: opgave bij Brigitta Eygelaar, [email protected]. Overige comitéleden: Annette de Nerée, [email protected]; Lodewijk Buschkens, [email protected]; Michiel Heering, [email protected]; Louis van Lennep, [email protected], tel. +32 477 522 428. Alumni worden per e-mail over de locatie geïnformeerd.

Caïro 25 november

Spreker: Prof.dr. M.S. (Maurits) Berger ‘Superman, Islam and the tyranny of identity’ Locatie: Nederlands Vlaams Instituut in Caïro, 1 Dr. Mahmoud Azmi Street, Zamalek, Caïro Aanvang: 18.00 uur Betaling: n.v.t. Opgave en informatie: M.M. Mulder, [email protected], tel. +20 2 273 825 20. De Cleveringa-lezing wordt voorafgegaan door een workshop op 24 en 25 november met de titel ‘Female Actors in the Egyptian Islamic Public Sphere: Increasing Significance through Increasing Mediatization’. Aanmelden vooraf is noodzakelijk, zie voor meer info www.nvic.leidenuniv.nl.

Calgary 25 november

Spreker: Prof.dr.mr. C.J.M. Schuyt ‘Kunstenaars van het recht, R.P. Cleveringa, H. Drion en W.H. Nagel, drie Leidse rechtsgeleerden over onrecht, recht en kunst’ Locatie: Mac Ewan Hall, room 234, University of Calgary Aanvang: 18.00 uur borrel, 19.00 uur buffet/diner, 20.00 uur lezing Betaling: $ 50 p.p. contant ter plaatse Opgave en informatie: mw. drs. M.J.H. EggermontMolenaar, [email protected], tel. +1 403 284 39 52. Opgave vóór 18 november.

Curaçao 25 november

Spreker: Prof.mr. C.J.J.M. Stolker ‘Een onrechtmatig bestaan? Baby tussen artsen en juristen’ Locatie: Ten huize van alumna mw. mr. S. in ’t Veld (gehuwd met drs. C. in ’t Veld), Kaya Andira 23, Curaçao Aanvang: vanaf 18.00 uur Betaling: nader bekend te maken Opgave en informatie: LUF Cariben, [email protected] t.a.v. drs. J.C. de Berg, tel. +599 9 767 67 80.

Genève 23 november

Spreker: Prof.dr. S. (Bas) Haring Locatie: Residentie ambassadeur Van Eenennaam

[email protected], tel. +33 450 94 25 95, mob. +41 76 336 32 66, fax +41 22 312 02 03 t.a.v. Cécile Baars-Rijniers, LUF Genève, c/o Loyens & Loeff, Rue du Rhône 59, 1204 Genève. Opgave het liefst per e-mail en uiterlijk 12 november. Aantal deelnemers is beperkt. Nadere details na inschrijving.

Jakarta 24 november

Spreker: Prof.mr. J.H. Nieuwenhuis ‘The birth of law out of the spirit of tragedy. A literary anthropology of law’ Locatie: Erasmushuis, Jl. H.R. Rasuna Said Kav S-3 Jakarta 12950 Aanvang: vanaf 16.00 uur, 16.30 uur lezing, vanaf 17.30 uur borrel Betaling: n.v.t. Opgave en informatie: Stephen Widjaja (Alumni Officer Nuffic Neso Indonesia), [email protected], tel. +62 21 5290 2172. Opgave vóór 17 november.

Jeruzalem 25 november

Spreker: Prof.dr. W. Otterspeer ‘Professor Cleveringa tussen mythe en voorbeeld’ Locatie: Mexico Auditorium, Hebrew University of Jerusalem, Mount Scopus, Jerusalem Aanvang: 19.00 uur Betaling: nader bekend te maken Opgave en informatie: Irgoen Olei Holland (IOH), Sd. Jehudit 10, P.O. Box 57704, 61575 Tel-Aviv, [email protected], tel. +972 (0)3-5625611. Alleen toegang met toegangskaart. (Gratis) toegangskaarten tot 15 november 2010 aanvragen bij IOH te Tel-Aviv.

Londen 25 november

Spreker: Prof.dr. H. te Velde ‘Regenten en populisten. De historische achtergrond van de Nederlandse politiek’ Locatie: Residentie Ambassadeur der Nederlanden, mr. P. Waldeck. 29 Exhibition Road, Londen SW7 2AS Aanvang: ca. 19.00 uur borrel, diner, lezing Betaling: £ 40 bij aanmelding (nog te confirmeren) Opgave en informatie: mw. mr. W.M. Adriaanse, [email protected], tel. +44 207 776 9708. Opgave vóór 11 november.

Luxemburg 28 november

Spreker: Prof.dr. K.P. Goudswaard

‘Pensioenperikelen in de polder’ Studentspreker: Evelien Sandberg Locatie: Abbaye de Neumünster, 28, rue Münster, Luxembourg-Grund Aanvang: 15.00 uur ontvangst; 16.00 uur lezing studentspreker; 16.30 uur lezing wetenschappelijk spreker Betaling: de lezingen zijn openbaar en ook toegankelijk voor niet- (oud-) Leidenaren. € 10 voor niet- (oud-) Leidenaren voor alleen de lezing; € 60

cleveringabijeenkomsten

p.p. voor oud-Leidenaren die deelnemen aan de lezing, borrel en diner Opgave en informatie: drs. A.W.H. ter Weer, [email protected], tel. +352 425282. Opgave vóór 21 november.

New York 29 november

Spreker: Prof.dr.mr. C.J.M. Schuyt ‘Recht en Conflict: Nederland en de multiculturele samenleving’ Locatie: Netherland Club of New York, 3 West 51st Street, New York, NY 10019 Aanvang: 18.00 uur Betaling: gratis voor studenten; $ 100 p.p. niet-studenten. Betaling per cheque aan Leiden University Fund (USA), Inc. Opgave en informatie: mr. Jan J.H. Joosten, [email protected], Hughes Hubbard & Reed LLP, One Battery Park Plaza, New York, NY 10004-1482.

Nice 26 november

Spreker: Prof.dr. A.A.M. Kinneging ‘De geografie van goed en kwaad’ Locatie: Château de Crémat, 442 Chemin de Crémat, 06200 Nice Aanvang: 11.30 uur, driegangen déjeuner, wijn, water, koffie en thee Betaling: € 50 p.p. per Franse cheque t.n.v. H. van der Valk uiterlijk 20 oktober 2010 Opgave en informatie: mr. H.R. van der Valk, Orama, 2210 Chemin de Castellaras, 06370 Mouans-Sartoux, Frankrijk, [email protected], tel. +33 492 92 29 49. Wegens beperkte ruimte, plaatsreservering volgens het motto ‘wie eerst komt, eerst maalt’.

Osaka op of rond 26 november

Spreker: Mw. drs. C.R.M.K.L. Viallé, over Japans export lakwerk Locatie: Consulaat-Generaal Osaka/Kobe, Twin 21 MID Tower 33F, 2-1-61 Shiromi, Chuo-Ku, Osaka 540-6133 Aanvang: nader bekend te maken Betaling: n.v.t. Opgave en informatie: Dhr. J. Rikkoert, [email protected], tel. +81 6 6944 5149.

Parijs 26 november

Spreker: Prof.dr. R.B. ter Haar Romeny ‘Christenen als minderheid in de islamitische wereld’ Studentspreker: winnaar LISF prijs 2010 Locatie: Brasserie Mollard (aparte zaal), 115 Rue Saint-Lazare, 75008 Paris, tel. +33 143 87 55 62 Aanvang: 19.30 uur borrel en diner Betaling: € 60 p.p. contant ter plaatse Opgave en informatie: Mw. Martina Abergel, [email protected], tel. +33 1 41 49 93 93.

Pretoria 26 november

Spreker: Prof.dr. A. H. van Wyk ‘Die nuwe Suid-Afrikaanse maatskappywet: ’n twyfelagtige breuk met ons regserfenis’ Locatie: 330 Lawley Street (c.o. Lawley/Crown), Waterkloof, Pretoria Aanvang: 18.00 uur borrel en Leidse maaltijd, 19.30 uur lezing Betaling: n.v.t. Opgave en informatie: prof. N.W. Visser, [email protected] o.v.v. Cleveringalezing, tel. +27 0 12 425 4572. Opgave vóór 23 november.

Rome op of rond 26 november

Spreker: Prof.dr. H. Beukers, ‘De ziel op tafel’ Contactpersoon: drs. Y.M.M. Klompenhouwer Informatie: Leids Universiteits Fonds, www.LUF.nl, [email protected], tel. +31 71 5130503.

Singapore 26 november

Spreker: Prof.mr. J.H. Nieuwenhuis ‘The birth of law out of the spirit of tragedy. A literary anthropology of law’ Locatie: Ten huize van A.J. Hofman (Esq), 2 Deal Road, Singapore 139839 Aanvang: 19.00 uur borrel, lezing, diner Betaling: $ 55 vooraf te betalen Opgave en informatie: mr. C.A. van den Akker, [email protected], tel. +65 6882 4313. Opgave alleen per e-mail.

Sint Petersburg 26 november Onder voorbehoud Spreker: Prof.dr. A.W.M. Gerrits Locatie: Nederlands Consulaat in Sint Petersburg Contactpersoon: Mw. Mila Chevalier Informatie: Leids Universiteits Fonds, www.LUF.nl, [email protected], tel. +31 71 5130503.

Straatsburg 30 november

Spreker: Prof.dr. R.B. Andeweg ‘De Kloof tussen Kiezers en Kamerleden in Kaart’ Locatie: Residentie Ambassadeur Contactpersoon: Mw. Y. Rook- van Hees Informatie: Leids Universiteits Fonds, www.LUF.nl, [email protected], tel. +31 71 5130503.

Sydney 25 november

Spreker: Mw. prof.dr. R. Kersten ‘Repentance, Apology and Victimhood: The Story of War Apologies in Postwar Japan’ Locatie: Nederlands Consulaat-Generaal, Level 23, tower 2, Westfield Bondi Junction, 101 Grafton Street (corner Grosvenor Street), Bondi Junction 2022 Aanvang: 18.00 uur (tot 20.00 uur) Betaling: n.v.t. Opgave en informatie: Susan Holgate (consulaatgeneraal), [email protected], tel. +61 2 83 05 68 04. Opgave vóór 20 november.

Tokyo 26 november

Spreker: Mw. drs. C.R.M.K.L. Viallé, over Japans export lakwerk

Locatie: Residentie van de Nederlandse Ambassade, Shiba-koen 3-6-3, Minato-ku, Tokyo Aanvang: 18.30 uur borrel, 19.00 uur lezing, 20.00 uur diner, 22.00 uur einde Betaling: n.v.t. Opgave en informatie: mw. I. van Daalen (Japan-Nederland-Instituut), [email protected], opgave bij voorkeur per e-mail (of in geval van nood per fax +81 3 35 67 56 58). Opgave vóór 20 november.

Washington 30 november

Spreker: Prof.dr.mr. C.J.M. Schuyt ‘Kunstenaars van het recht, R.P. Cleveringa, H. Drion en W.H. Nagel, drie Leidse rechtsgeleerden over onrecht, recht en kunst’ Locatie: nader bekend te maken Aanvang: rond 19.00 uur (borrel, diner, lezing) Betaling: nader bekend te maken Opgave en informatie: mw. Rosabel GoodmanEverard/mr. N. van den Broek, p/a [email protected], tel. +1 202 247 32 68.

De cleveringa rede Rudolph Pabus Cleveringa (1894) was in 1940 hoogleraar Handelsrecht en Burgerlijk Procesrecht aan de Universiteit Leiden. De invloed van de Duitse bezetter had zich sluipenderwijs uitgebreid, ook binnen de universiteit. Na de invoering van de fel bestreden ariërverklaring viel op 23 november 1940 het ontslag van al het niet-arische personeel. Onder hen was professor Eduard Maurits Meijers, Cleveringa’s leermeester en een geliefde collega. Tijdens het eerstvolgende college-uur van Meijers, op 26 november, sprak Cleveringa de studenten toe. Hij las de ontheffingsbrief van Meijers voor in ‘zijn naakte kaalheid’, zonder verdere verduidelijking. De feiten spraken voor zich, vond hij: ‘hun daad kwalificeert zichzelf afdoende’. Deze daad van protest leidde de volgende dag tot een studentenstaking, waarna de Duitse bezetter de Universiteit Leiden al snel sloot. Cleveringa werd de volgende dag opgepakt en vastgezet tot zomer 1941. Daarna meldde hij zich bij het verzet. Na de oorlog was hij tot zijn emeritaat in 1958 opnieuw hoogleraar in Leiden.

leidraad 47

cleveringa

De Cleveringalezingen van binnenuit

Op 26 november is het zeventig jaar geleden dat de Leidse hoogleraar Rudolph Pabus Cleveringa zijn rede hield waarin hij protesteerde tegen het ontslag van zijn joodse collega’s door de Duitse bezetters. Rond die datum organiseert het Leids Universiteits Fonds wereldwijd lezingen in de geest van Cleveringa, voorvechter van het praesidium libertatis. Tekst: Karina Meerman Beeld: hollandse hoogte

Bijzonder is dat dit jaar voor het eerst een Cleveringalezing in Israël wordt gehouden, op de universiteit van Jeruzalem. Omdat 26 november een vrijdag is, de dag van de sjabbat, vindt de lezing plaats op 25 november. Advocaat Dave Wolf studeerde af in Leiden in 1993 en emigreerde kort daarna naar Israël. Tijdens een studieperiode in de Verenigde Staten ontdekte hij op een bijeenkomst van het Leids Universiteits Fonds (LUF) in New York het bestaan van de Cleveringalezingen. ‘Terug in Israël kwam ik erachter dat ze hier niet werden georganiseerd. Dat kon natuurlijk niet. Wel in Pretoria, Jakarta en New York en niet hier? Wij zijn moreel verplicht dit in Israël in stand te houden. Juist hier, met de hele geschiedenis erbij.’

Wolf dacht iets voor twintig man publiek te organiseren, maar verwacht inmiddels zo’n driehonderd belangstellenden. Samen met Irgoen Olei Holland, de vereniging van Nederlandse immigranten in Israël, en de Nederlandse ambassade wordt de Cleveringalezing stevig op de sociale agenda gezet. Locatie is de universiteit van Jeruzalem en Wolf hoopt een aantal prominente Israëli en Nederlanders te kunnen ontvangen. ‘Als er één plaats is waar de Cleveringalezing moet worden gehouden, dan

48 leidraad

is het hier. In Israël leven de oorlogsverhalen nog steeds heel sterk. Cleveringa heeft in de gevangenis gezeten voor de lofzang op zijn collega Meijer. Daarom spreekt het ook zo aan: Leiden als bolwerk van de vrijheid, in een belangrijke periode van de Nederlandse geschiedschrijving, waarin negentig procent van de Nederlandse joden is vermoord. Cleveringa trok in het begin van de oorlog al zijn mond open, vooral over vrijheid van meningsuiting. Dat wordt in Israël nog steeds enorm gewaardeerd, temeer omdat er in het buitenland nog steeds universiteiten zijn die proberen Israëlische hoogleraren en studenten te boycotten.’

De spreker in Jeruzalem is Willem Otterspeer, Leidse hoogleraar Universiteitsgeschiedenis en geschiedschrijver. Hij beraadt zich nog op de exacte inhoud van zijn lezing, maar weet wel dat hij over Cleveringa zelf gaat spreken. Over het belang van diens protestrede, de intentie van de hoogleraar en over de beeld- en mythevorming rondom de man. ‘Beelden en mythen zijn belangrijk voor een historicus als ik, ook om ze door te prikken. Het vierde deel van mijn boek over de geschiedenis van de universiteit is in wording. Bij het schrijven hiervan is Cleveringa sterk in mijn achterhoofd aanwezig. De Tweede Wereldoorlog was een belangrijk scharnierpunt in de twintigste

cleveringa

Mr. Frederik Moorman van Kappen is al 15 jaar organistor van de Cleveringalezing in Eindhoven.

Mr. Dave Wolf organiseert de Cleveringalezing in Israël.

eeuw dat zijn schaduw voor- en achteruit wierp in de tijd. Al in 1933 stuurde hoogleraar en historicus Huizinga een nazi weg van de universiteit.’ Leiden heeft een schat aan historisch materiaal over de universiteit in oorlogstijd, te veel voor een stuk in een geschiedenisboek. Otterspeer heeft daarom plannen voor een monografie. ‘Ik ben bijzonder betrokken bij de figuur Cleveringa.’

welkom. De tijden veranderen, in heel Europa. Daarom wordt het thema steeds actueler.’ Hoe begrijpelijk het ook is dat mensen zich in onzekere tijden tegen “de ander” keren, goed te keuren is het nooit, aldus Moorman van Kappen. ‘Los van ethische en morele bezwaren is het ook economisch verwerpelijk om specifieke bevolkingsgroepen buiten te sluiten.’

Van Israël terug naar Nederlandse bodem,

Voor de lezing in Eindhoven op 26 november

naar Eindhoven om precies te zijn. Ook daar vindt een Cleveringalezing plaats. Het was min of meer toevallig dat mr. Frederik Moorman van Kappen de organisatie van de Cleveringalezing in die plaats op zich nam. Na zijn verhuizing vanuit Arnhem belde hij het LUF om te vragen wie de contactpersoon voor het comité 26 november in zijn nieuwe woonplaats was. Die was er niet. ‘Dus toen het LUF mij vroeg, zei ik ja. Het is immers voor de Leidse Universiteit, een club waar ik toch een band mee heb.’ De advocaat doet de organisatie nu zo’n vijftien jaar. In zijn introductie koppelt hij de woorden van Cleveringa over onderdrukking en vrijheid van meningsuiting aan een actueel thema. ‘In onze Gouden Eeuw stond Leiden bekend om zijn tolerantie. Wetenschappers konden hier in vrijheid werken, iedereen was

heeft Moorman van Kappen speciaal gevraagd om Willem van Gulik, hoogleraar Materiële Cultuurkunde en Kunstgeschiedenis van Oost-Azië. ‘Ik had hem horen spreken in Nijmegen over Von Siebold en diens belevenissen in Japan. Van Gulik sprak ruim anderhalf uur en het was fa-bu-leus. Als de lokale uitbater ons niet naar de hutspot had gedirigeerd, had hij nu nog staan vertellen.’ Het is elke keer dezelfde ervaring voor de organisator. Hij moet de spreker wijzen op de tijd, want het onderwerp is te boeiend, het publiek te geïntrigeerd. Na afloop blijven sprekers nog heel lang in discussie met de aanwezigen. ‘Het zijn allemaal geweldige sprekers met boeiende verhalen. Het is een mooie traditie en het geeft mij persoonlijk de mogelijkheid een heel klein steentje bij te dragen aan een zo belangrijk onderwerp als vrijheid van meningsuiting.’

leidraad 49

inspiratiE

een Selectie uit PuBlicatieS van de univerSiteit leiden, Haar medewerkerS en Haar alumni.

dE andErE maChiavElli De meeste mensen kennen Niccoló Machiavelli alleen van zijn met macht doordrenkte politieke werken, Il Principe en

nEdErland kampioEn!

was daarnaast een begenadigd toneel-

dE onrUst voorbij

schrijver en verteller. Paul van Heck, hoofd-

We zijn druk, druk, druk omdat we alles uit

kampioen! Ja, u leest het goed: in de pre-

docent Italiaanse Letterkunde, heeft to-

het leven willen halen, maar lopen we daar-

constructie van Patrick Bernhart die al in

neelstukken en proza van de schrijver

mee eigenlijk niet ons doel voorbij? Auteur

april jl. verscheen, werd Nederland wél we-

vertaald en voorzien van gedegen inleidin-

Arjen van Veelen onderzocht zijn eigen on-

reldkampioen voetbal in Zuid-Afrika. Met

gen die de lezer helpen om de stukken op

rust en verhaalt daarover in het boek Over

een dikke knipoog naar sport- en onder-

hun waarde te schatten.

rusteloosheid. Van omzwervingen op het

zoeksjournalisten als Auke Kok en Jeroen

TONEEL EN VERHALEND PROZA:

internet tot reizen naar onder meer het

Smit, analyseert Bernhart de hoofdrol-

MANDRAGOLA, CLIZIA, BELFAGOR - Ver-

orakel van Delphi, en de verrassend goede

len die door Van Persie, Van Marwijk en

taald, ingeleid en Van commen-

oplossingen die schrijvers uit de Oudheid

Yolanthe Cabau van Kasbergen werden ge-

taar Voorzien door paul Van

blijken te bieden voor hedendaagse uitda-

speeld.

heck. primaVera pers, isBn 978-90-5997-020-5

gingen.

2010 – ZO WERDEN WIJ WERELDKAMPIOEN –

OVER RUSTELOOSHEID – arjen Van Veelen.

patrick Bernhart. uitgeVerij carrera,

uitgeVerij augustus, isBn 978 90 457 0145 2

isBn 978 90 488 0588 4

Discorsi. Dat is jammer, want Machiavelli

Het laatste fluitsignaal luidde en de boys van Bert vierden feest. Ze waren wereld-

vErstild En bij dE tijd Duivenvoorde geeft een actueel en rijk

lezersaanBieding

geïllustreerd beeld van de cultuur- en

Tot en met 29 oktober 2010 (einde museum-

natuurhistorische waarde van het land-

seizoen) ontvangt u tegen inlevering van dit

goed en kasteel Duivenvoorde, gelegen

artikel op kasteel Duivenvoorde het boek

tussen Leiden en Den Haag. Onder redac-

Duivenvoorde (hardcover, 264 pp.) voor

tie van Annette de Vries, alumnus en con-

€ 32,50 (i.p.v. € 34,95).

servator van Duivenvoorde, verscheen een

Let op: de jubileum-tentoonstelling Tijdloos

boek over dit unieke ensemble met wortels

Trendy. Modern licht op interieur en collectie

duiVenVoorde. Bewoners, landgoed,

tot in de dertiende eeuw. Met gerichte aan-

van Duivenvoorde is nog te zien tot en met

kasteel, interieur en collectie – annette

dacht voor de prachtige kunstcollectie van

3 oktober 2010. Voor openingstijden:

de Vries (red.). waanders uitgeVers,

het kasteel.

www.kasteelduivenvoorde.nl.

isBn 978 90 400 7676 3

50 leidraad

In elke editie van Leidraad komt een wetenschapper aan het woord over zijn vakgebied. In dit nummer Marijn Franx, hoogleraar Astronomie aan de Universiteit Leiden.

Spotlight

Tekst: Karina Meerman Beeld: martijn de vries

‘Misschien kunnen we tot 13,5 miljard jaar terugkijken’

Leiden sleepte dit jaar maar liefst drie van de vier Spinoza-premies in de wacht. Eén van de gelukkigen is Marijn Franx. In juni kreeg u de NWO-Spinozapremie uitgereikt. Daaraan is een bedrag van 2,5 miljoen euro verbonden, te besteden aan onderzoek naar keuze. U bestudeert hoe het heelal er dertien miljard jaar geleden uitzag. Dat is een groot en veelomvattend onderzoeksgebied. Is 2,5 miljoen euro dan een hoop geld? ‘Jazeker! En we hebben net 250 uur waarnemingstijd gekregen op de Hubble Space Telescoop, dat is ongeveer drie weken. We hebben die waarneemtijd gewonnen met het voorstel om terug te kijken in de tijd naar hoe de sterrenstelsels veranderden. We konden vijf tot elf miljard jaar terugkijken, maar nu de camera’s van de Hubble zijn gereviseerd, kunnen we terug tot bijna dertien miljard jaar. In 2014 wordt de opvolger van de Hubble gelanceerd: de James Webb Space Telescoop. Daarmee kunnen we misschien zelfs wel tot de eerste honderd miljoen jaar van het heelal terugkijken. De komende tien jaar maakt de sterrenkunde een fantastische vooruitgang door.’ Waarom wilt u zover kunnen terugkijken? ‘We willen het ontstaan van ons eigen sterrenstelsel leren kennen. Hoe verder we in het verleden terugkijken, hoe minder sterrenstelsels er bestonden. Vlak na de big bang bestonden helemaal geen sterrenstelsels. Maar de donkere materie die sterrenstelsels doet ontstaan, kunnen we niet zien. Door de donkere materie viel materie samen, ontstonden stelsels, planeten en leven. Op basis van de interne eigenschappen van het licht moeten we afleiden hoeveel sterren er zijn, hoe ze gevormd zijn, hoe oud ze zijn – dat is heel gecompliceerd. Met alle data die we verzamelen met de telescopen zijn we nog wel tientallen jaren bezig.’ U hecht ook belang aan het uitdragen van kennis. ‘Ik wil met het geld ook conferenties beleggen om de onderzoeksresultaten te presenteren. Mijn droom is een permanente tentoonstelling over modern

Marijn Franx (1960) promoveerde in 1988 cum laude in Leiden en werkte vervolgens als Harvard Junior Fellow en Hubble Fellow aan Harvard University. Van 1993 tot 1998 was hij hoogleraar Sterrenkunde in Groningen. In 2009 werd hij gekozen als lid van de KNAW. Afgelopen juni kreeg hij de NWO-Spinozapremie uitgereikt.

onderzoek. Ik wil mensen verder helpen die geïnteresseerd zijn in sterrenkunde. Daarom heb ik ook een wedstrijd uitgeschreven voor makers van een (i)Phone-applicatie.’ www.strw.leidenuniv.nl/bedenkeenphoneapplicatie leidraad 51

liefst naar leiden Spiritualiteit en wetenschap vormen ditmaal de leidraad voor een bezoek aan Leiden. Festival Key of Life

Leve(n) de variatie!

Moderne technieken, hersenscans, neuro-

2010 is het jaar van de Biodiversiteit. Het

wetenschappen, chemische ontwikkelin-

thema van de Oktober Kennismaand sluit

gen: fenomenale ontwikkelingen hebben

daar mooi bij aan: Leve(n) de variatie!

onze kijk op de mens groots veranderd.

Soortenrijkdom in al haar facetten is im-

Festival Key of Life speelt met wetenschap-

mers cruciaal voor het voortbestaan van al

pelijke ontdekkingen en kunstzinnige ant-

het leven op aarde. Op zondag 17 oktober

woorden rond lichaam, brein en geest.

vindt de jaarlijkse Wetenschapsdag plaats.

Wanneer: 21,22, 23 oktober

In Leiden worden activiteiten in en om het

Waar: diverse locaties

LUMC georganiseerd.

Meer informatie:

Wanneer: oktober

www.festivalkeyoflife.nl

Waar: op diverse locaties Meer informatie: www.oktoberkennismaand.nl

Ontdek de wereld van de Pilgrims Van 1609 tot 1620 leefde een bijzondere groep Engelse protestanten in Leiden: de Pilgrims. Zij waren gevlucht vanwege het strenge bewind van de Anglicaanse kerk en zouden uiteindelijk doorreizen naar NoordAmerika, waar ze een grote stempel op de

Facebook in the sixteenth century?

Nieuwe Wereld zouden drukken. ken bewust als publicrelations-instrument

De Pilgrims zijn op diverse plaatsen terug

en als reclame voor zijn eigen zaak.

te vinden in Leiden. Het Leiden American

Deze netwerker pur sang was van groot

Pilgrim Museum biedt een blik in het da-

belang voor de Universiteit Leiden. Zijn

gelijks leven van de Pilgrims. In de Pilgrim

verzameling boeken vormt vandaag de

Archives wordt aandacht besteed aan de

dag nog steeds een van de belangrijk-

tijd van de Pilgrims maar ook aan het ze-

ste kernen van de universiteitsbiblio-

ventiende eeuwse Leiden. In het koor in

theek. Reden te over dus voor het Scaliger

de Pieterskerk, tot slot, is een stenen pla-

Instituut om een tentoonstelling aan hem

quette voor de Pilgrimfathers als geheel en

te wijden. Hierin zijn boeken, brieven (o.a.

in het bijzonder voor hun leider, Reverend

humanist

van Erasmus), manuscripten en portret-

John Robinson, die in de Pieterskerk begra-

Bonaventura Vulcanius (of De Smet zoals

ten te zien die een levendig beeld geven

ven is geweest. Daar is ook een kleine expo-

hij in het Nederlands heet) was een echte

van het zestiende-eeuwse Leiden en het

sitie over het verblijf van de Pilgrimfathers

netwerker. Vulcanius legde daartoe tij-

humanisme aan de universiteit.

in Leiden.

dens zijn leven twee Alba Amicorum of

Wanneer: vanaf 14 oktober

Wanneer: doorlopend

vriendenboeken aan. In deze alba schre-

Waar: de Universiteitsbibliotheek,

Waar: diverse locaties

ven allerlei tijdgenoten boodschappen en

tijdens openingsuren

Meer informatie:

wensen over vriendschap, wetenschap en

Meer informatie:

www.pilgrimarchives.nl en

humanisme. Hij gebruikte de vriendenboe-

www.bibliotheek.leidenuniv.nl

www.pieterskerk.nl

De

Zuid-Nederlandse