SENSIBILISATIE
3
57
SENSIBILISATIE
58
3
SENSIBILISATIE
3.1 Doelstelling en afbakening Je bent nu geïnformeerd over het boeiende onderwerp en hebt de Ecopolisschool ontdekt. Het waterproject kan nu van start gaan. Maar om een succesvol project te realiseren, is het belangrijk iedereen te motiveren eraan deel te nemen. Dat doen we door te sensibiliseren. Volgens het woordenboek Van Dale is sensibiliseren: (het publiek of een bep. groep) bewust maken, gevoelig maken, warm maken. Met die stap maken we dus alle doelgroepen en actoren in de school warm voor het MOS-waterproject. Wie goed geïnformeerd is en inzicht heeft in de problematiek, zal zich meer betrokken voelen, zal enthousiast mee helpen zoeken naar oplossingen én zal gemotiveerd zijn om die oplossingen een duurzaam karakter te geven. De bedoeling van het project is immers acties te ondernemen die ook op lange termijn effect hebben. Voor elke doelgroep vind je hieronder voorstellen, suggesties en ideeën om te sensibiliseren. Want … iedereen doet mee!
59
SENSIBILISATIE
3.2 Sensibilisatie ... voor en door de MOS-werkgroep Om acties en projecten over water te doen slagen is een aanstekelijke campagne een must. De MOS-coördinator, de milieuwerkgroep of een speciaal hiervoor opgerichte waterwerkgroep (als in de school ook andere MOS-projecten lopen, is dat efficiënter) kan die sensibilisatie ondersteunen. Hoe doe je dat?
Coördineer De werkgroep coördineert alles wat met het project te maken heeft. Dus ook de sensibilisatieacties. Die moeten in elkaar passen en elkaar aanvullen. Het is niet de bedoeling dat klassen, directie, leerkrachten en personeel zomaar aan de slag gaan zonder afspraken te maken met de andere partijen. Wat kan de werkgroep hiervoor doen?
Planningen opstellen en de chronologie ervan in de gaten houden. De samenwerking tussen verschillende doelgroepen stimuleren. De sensibilisatie-acties controleren op hun relevantie. Beschikbaar zijn als aanspreekpunt voor iedereen die met het waterproject te maken heeft. Iedereen die vragen heeft, conflicten ervaart, voorstellen heeft of het overzicht kwijt is, kan bij jou terecht.
Maak afspraken De school- en klasagenda’s zijn meestal behoorlijk gevuld. Een strakke en goede timing is dus geen luxe. Anders gaan de acties de mist in en is alle werk voor niets. Wat kun je doen? Ondersteun de directie, de leerkrachten en het technische personeel door overleg te organiseren. Stel een overzichtelijke agenda op van wat wanneer moet gebeuren. Een degelijke tijdlijn is een absolute aanrader. Zorg ervoor dat alle doelgroepen kennismaken met de essentiële basisinformatie over water. Ideaal is dat alle klassen en graden ongeveer tegelijkertijd de basisinformatie krijgen. Is dat niet mogelijk? Probeer het dan met alle leerlingen uit eenzelfde jaar. Je kunt de verschillende doelgroepen op verschillende manieren sensibiliseren. Bespreek dat samen met de betrokken klassen, leerlingen en leerkrachten. Zo kun je bijvoorbeeld afspreken om klassen of leerlingen te laten meedoen met bestaande initiatieven of campagnes buitenshuis. Bijvoorbeeld met een jongerenparlement voor water (www.jongerenparlement.be). Ook hier ben je de tussenpersoon tussen deelnemers en organisator. Tips, suggesties en ideeën over dergelijke evenementen vind je op de MOS-
60
3
SENSIBILISATIE
website. Ook de provinciale MOS-begeleider van jouw school kan nuttige informatie geven.
Communiceer de boodschap Bij sensibilisatie is de boodschap overbrengen uiteraard cruciaal. Enthousiaste leerlingengroepjes, klassen of leerkrachten moeten kunnen rekenen op terugkoppeling op informatie die in acties wordt meegegeven. Wat kan de werkgroep hier doen? Hou in het oog welke informatie hoe wordt doorgegeven. Boodschappen met foute informatie of boodschappen die elkaar tegenspreken, beïnvloeden het project op een negatieve manier. Hou in het oog dat je ook de directie en het technisch en onderhoudspersoneel bij de sensibilisatie-acties betrekt. Organiseer als afsluiter van de MOS-stap ‘sensibilisatie’ met iedereen op school een evenement. Bijvoorbeeld naar aanleiding van Wereldwaterdag op 22 maart. Of breng water onder de aandacht als kerstboodschap: water als mensenrecht. Werk samen met leerkrachten en leerlingen zodat de boodschap duidelijk overkomt. Met de creatieve ondersteuning van werkgroep, leerkrachten en directie kan elke schoolbewoner naar eigen vermogen een bijdrage leveren.
Zorg voor continuïteit Sensibilisatie is onontbeerlijk om het waterproject te starten, maar ook om het project gaande te houden. Spoor leerkrachten aan om leerlingen geregeld warm te maken voor kleine acties of evenementjes. Beter nog, geef de aanzet tot een waterredactie op school. Die kan zowel met de doelgroepen als met de media communiceren. Een krantje, een nieuwsbrief of een website hoort er tegenwoordig gewoon bij om het communicatietalent van de leerlingen te ontplooien. Help mee te sensibiliseren op de juiste momenten en met voldoende afwisseling. Zo blijft het waterproject continu in de belangstelling.
61
SENSIBILISATIE
3.3 Sensibilisatie ... voor en door leerlingen en leerkrachten 3.3.1 Iedereen doet mee Jullie staan in de startblokken van het MOS-thema ‘water’. De eerste stap die je nu moet zetten om het project tot een succes te maken, is sensibiliseren. Dat wil zeggen: zoveel mogelijk mensen op school warm maken door ze alle nodige en nuttige informatie over het onderwerp aan te bieden. Met het thema hebben we geluk. Het is ongelooflijk boeiend en verweven met zowat alle facetten van ons leven. Als leerlingen, directie en personeel inzicht krijgen in water als essentieel goed, in de manier waarop ze water gebruiken en in de conflicten en uitdagingen die ermee gepaard gaan, dan heeft het project alle kans op slagen. Om goed te sensibiliseren moet al die informatie en kennis natuurlijk afgestemd worden op diegenen die ze te verwerken krijgen. Ook moeten we op zoek gaan naar manieren om alles zo boeiend en efficiënt mogelijk te presenteren.
3.3.2 Op maat van de school Alles wat je moet weten om iedereen, inclusief jezelf, enthousiast te maken, vind je in de basisinformatie (hoofdstuk 2). Wil je meer te weten komen, dan kun je op de MOS-website terecht voor een lijst met interessante en betrouwbare sites. Surfend op het net kun je een schat aan informatie vinden. Let wel op voor foute of misleidende informatie.
Inzicht Het komt er voor jou op aan inzicht te krijgen in het hele thema. Zodat je dat daarna kunt meedelen aan je klas- en schoolgenoten, ouders, directie, omgeving en zelfs aan de wereld. Hieronder staan verscheidene suggesties. Watermapping Maak een ‘mindmap’. Zet daarin de mens centraal en verbind hem met alles wat hij met water doet. Een mindmap is een grafisch schema dat vertrekt van een centraal onderwerp en daaraan allerlei begrippen linkt. Een mindmap kan helpen om details van hoofdzaken te onderscheiden en om alle informatie te ordenen – met vakjes, kleuren en lijnen. De verschillende elementen worden ingedeeld volgens hun belang en in groepen of gebieden voorgesteld. Daardoor zal je geheugen zich alles veel beter en in de juiste context herinneren. Doordat het geheugen de nodige informatie op een effectieve manier opslaat, is het een goede methode
62
3
SENSIBILISATIE
om gemotiveerd aan een taak te beginnen. Iedereen kan mindmappen op papier. Maar er zijn ook gratis computerprogramma’s beschikbaar. Het voordeel daarvan is dat je de mindmap met anderen kunt delen. Kijk bijvoorbeeld eens op de site van FreeMind of Cmaps. Waterquiz Er bestaan goede waterquizzen, maar je kunt er natuurlijk zelf een proberen te maken met de klas. Een uitstekende oefening voor tijdens de Nederlandse les. Gebruik de Basisinformatie (hoofdstuk 2) om de vragen te verzinnen. Een quiz kan bestaan uit vragen waarop de spelers een antwoord moeten vinden, of uit multiplechoicevragen. Op http://quiz.startpagina.nl/ vind je alle nodige informatie om zelf een quiz in elkaar te boksen. En in het educatieve pakket Troubled Waters vind je bij de leermiddelen een dvd met quiz (informatie over het educatieve pakket Troubled Waters staat op de MOS-site). Water proeven Verzamel soorten water. Dat kan gaan van verschillende merken flessenwater tot leidingwater uit verschillende hoeken van ons land. Zet een proef-actie op. Proeven mensen het verschil tussen verschillende soorten leidingwater en flessenwater? Of tussen kraantjes- en flessenwater? Je kunt er een wedstrijd aan koppelen: wie de herkomst of het merk kan raden, wint een prijs. De resultaten van de proefactie kun je achteraf interpreteren. Je kunt er zelfs een reportage of een wetenschappelijk werkje van maken. Ga ook na waar het water vandaan komt, wat ermee gebeurt. Daarvoor kun je terecht bij de fabrikanten en de watermaatschappijen (kijk daarvoor in hoofdstuk 2: Basisinformatie, deel 2.6). Ten slotte, waarom geen bezoek brengen aan een flessenwaterfabriek of een drinkwatermaatschappij? tso-bso-traject Voor tso en bso is een bezoek aan een flessenwaterfabriek of drinkwatermaatschappij een uitstekende gelegenheid om ook eens de sfeer op de werkplaats op te snuiven. En om het complexe maar gestructureerde reilen en zeilen binnen de fabrieksmuren te ontdekken. Waterjournaal Breng over water recente krantenartikels of uitprints van internetnieuws mee naar de klas. Neem de teksten samen door in de klas. Maak een plakboek en vat per artikel de inhoud samen. Dat kan in kleine groepjes of individueel.
63
SENSIBILISATIE
Jullie kunnen ook beslissen om een prikbord met artikels over water op te hangen in de eetzaal of de bibliotheek. En waarom niet de uitdaging aangaan om artikels in een andere taal te zoeken en te bespreken? Zo kom je ook dichter bij wereldwijde problemen en het leven in andere culturen. Lectuur van de waterfactuur Vraag de directie naar de waterfacturen van de laatste vijf jaar. Onderzoek in de klas welk water er wordt gefactureerd. Door wie? Hoeveel water? Is er een evolutie te bespeuren in die vijf jaar? Ook voor de Waterenquête in het volgende hoofdstuk moeten we de waterfactuur onder de loep nemen. Met deze oefening leer je alvast dat document te doorgronden. bso-traject De waterfactuur onderzoeken is zeer geschikt voor bijvoorbeeld het Project Algemene Vakken. Die activiteit is immers rechtstreeks uit de realiteit gegrepen. Watertijdlijn Op een tijdlijn kun je veel kennis en informatie over water visualiseren. Hoe evolueerden de watervoorraden op onze planeet? Op welk moment was er maar één continent en één oceaan? Wanneer waren er ijstijden? Op welke manieren komt de mens sinds zijn ontstaan aan water? Hoe evolueerde onze drinkwatervoorziening? Zoek hierbij foto’s en illustraties. Maak er waar nodig zelf een grafiek, tabel of tekening bij.
Communiceren Met de voorgaande activiteiten heb je inzicht verworven in de vele boeiende facetten van water. En, heeft het je aangestoken om voor water in de bres te springen en een schitterend project te realiseren? Dan gaan we nu de volgende uitdaging aan. Hoe brengen we alles wat we zelf ontdekt hebben over op anderen? Lees de tips! Affiches Maak in groepjes affiches over de thema’s die in de Basisinformatie (hoofdstuk 2) uit de doeken worden gedaan. Hang ze op in een tentoonstelling of verspreid ze in de gemeenschappelijke ruimtes op school. Zo weet iedereen, bezoekers incluis, dat de school op water focust en dat het haar menens is. Deze activiteit is een leermiddel van het educatieve pakket Troubled Waters (zie MOS-website onder ‘Leermiddelen’).
64
3
SENSIBILISATIE
Waterkrant Bestaat er een schoolkrant? Spreek met de redactie af om een speciale editie over water te maken. Vergader met alle betrokkenen over wat er in die speciale editie moet komen. Verdeel de taken. Wie schrijft wat? Wie zoekt illustraties en voorbeelden? Wie kan foto’s maken? Welke mensen kun je interviewen? Een oma of oude meneer uit de buurt over de tijd van toen? Een medewerker van de drinkwatermaatschappij? Of ga op zoek naar iemand die thuis de watertoevoer en -afvoer ecologisch heeft aangepakt. Hebben jullie geen schoolkrant? Maak dan een (eenmalige) waterkrant. Misschien is die wel de aanzet tot de geboorte van een echte schoolkrant. Waterwebsite Maak een waterblog. Dat kan binnen de bestaande website van de school of de klas. Heeft de school geen website met pagina’s voor en door leerlingen, dan kan dit initiatief een aanzet zijn. Maar je kunt ook makkelijk online inschrijven bij aanbieders van blogpagina’s. Zoek op het internet via een zoekmachine op ‘gratis blog’. Waterhappening Organiseer een ‘inleefmoment’ bij de start van het waterproject. Zet in de schoolhal of op de speelplaats samen een tentoonstelling op met informatie over water en zijn uitdagingen. Betrek de hele school bij de happening door bijvoorbeeld een waterproefwedstrijd te houden, of door die dag alleen maar water als dorstlesser aan te bieden (drankautomaat op uit!). Maak met een groepje een folder om bij de hele schoolbevolking de happening en het project te promoten. Deel als het kan de folders ook uit in de buurt en aan de ouders: zo krijg je respons en wie weet een helpende hand, goede voorstellen of een schitterend aanbod. Zitten er muzikanten op school? Vraag hen een waterlied te schrijven waarmee ze op de happening kunnen optreden. Doe een beroep op de werkgroep om het inleefmoment tot een mooi geheel te maken. En vergeet niet iedereen op school erbij te betrekken. Alle bijdragen, hoe klein ook, zijn van tel!
65
SENSIBILISATIE
tso-bso-traject Hier ligt ook een uitdaging! Voor de activiteiten op de happening kunnen heel wat dingen worden gemaakt en geknutseld: een podium, standmateriaal (ook goed voor later), tentoonstellingspanelen. Voor het Ecopolismodel misschien wel een heuse maquette, die je later voor de andere stappen nog kunt gebruiken. En wie weet in een verdere toekomst ook voor andere projecten van MOS. Uit de school geklapt GTI, Londerzeel - ‘waterbesparende’ presentatie “Sinds enkele schooljaren organiseren we een vakoverschrijdend waterproject voor Nederlands, Frans, Engels en aardrijkskunde. De leerlingen brengen per twee in het Frans of Engels een presentatie over een waterbesparende maatregel. Nadat ze informatie hebben gezocht op het internet, stellen ze aan de klas de maatregel voor in een digitale presentatie: eerst technische uitleg en dan het belang van de maatregel beargumenteren. Na de voorstelling koppelt de klas terug en worden de meest overtuigende maatregelen gekozen.” GTI, Londerzeel – duurzame website “Elk schooljaar voert de school een waterproject uit gesteund door XARD II. De XARD-opdrachten vullen we aan met eigen opdrachten (zie www.xard.be of op de MOS-site voor meer dergelijke leermiddelen). Vorig schooljaar ontwierp de school haar eigen website: www.klimaatwebsite.be. In de rubriek ‘Water’ is er heel wat informatie over de vijver, waterdoorlatende paden en parkings, gemeenschappelijke waterzuivering en ecologische waterafvoer voor de hele ecowijk, hergebruik van regenwater, rationeel watergebruik, ecologische huishoudproducten enz. Een must!” Sint-Pietersinstituut, Turnhout – watertentoonstelling “We bezochten met enkele klassen in het cultureel centrum een boeiende tentoonstelling over water in de wereld. Daarna hielden we op Wereldwaterdag een quiz. Het vierde jaar deed daarna een wateronderzoek binnen de school.”
3.3.3 Op maat van de omgeving In dit hoofdstuk hebben we het over: sensibilisatie voor de school, over water in de omgeving. sensibilisatie door de school, voor de omgeving, over water. Wie snapt het verschil?
66
3
SENSIBILISATIE
De Ecopolisschool Het Ecopolismodel is een origineel middel om op school over watergebruik na te denken. Met het model kunnen we de MOS-stappen concreet aanpakken. Het is dus onmisbaar. Raadpleeg voor het maken van jouw eigen Ecopolisschool, hoofdstuk 2 (deel 2.5.) en hoofdstuk 4 (deel 4.3.) Bestudeer vooral de voorbeelden voor de IN-, BINNEN- en UIT-stroom en bekijk aandachtig de illustratie. Ecopolis rekent op jullie! Stroombekkenwandeling Ga samen met een natuurgids op stap langs een waterloop in de buurt om te leren over het stroombekken waarin de school gelegen is. Informatie daarover vind je onder meer op de website van De Milieuboot vzw (www.milieuboot.be). Bezoek een waterzuiveringsstation, waterwinningsgebied of wateraanbieder (intercommunale) Wie weet waar het leidingwater van de school vandaan komt en hoe het wordt gezuiverd? Een bezoek aan de drinkwaterleverancier maakt water uit de kraan veel reëler. En waar gaat het afvalwater van de school naartoe? Een ideale gelegenheid om eens de riolen in te duiken. Alle informatie hierover staat op de website van de Vlaamse Milieumaatschappij (www.vmm.be). tso-bso-traject Sleutel je af en toe aan water- en afvoerleidingen? Misschien wil je wel eens in het echt zien waar het grijze en zwarte afvalwater naartoe vloeit? Bezoek een bedrijf dat flessenwater produceert Weet iemand hoeveel leidingwater nodig is om een liter flessenwater te produceren? Waar komt het flessenwater vandaan? Hoe wordt het behandeld? Wat kost de verpakking en hoeveel verpakking heeft een dergelijk bedrijf nodig per jaar? Op welke bestanddelen of vervuilingen wordt flessenwater gecontroleerd? Vraag het tijdens een bezoek en maak een verslag voor de waterkrant of de waterblog. bso-traject Drinkwater uit de kraan krijgen en toch flessenwater kopen? Waarom doen mensen het? Het lijkt absurd en toch wordt er mondiaal massa’s water in flessen gegoten. Een bezoek aan een flessenfabriek is boeiend. Wat is het verschil tussen proceswater en bottelwater? Hoe werken de mensen daar? Met hoeveel? Wat met de automatisering?
67
SENSIBILISATIE
Uit de school geklapt GTI, Londerzeel - brouwerijbezoek In het kader van water als economisch goed bracht een klas een bezoek aan brouwerij Palm. De nadruk lag vooral op de waterzuiveringsinstallatie. De leerlingen kregen het hele proces van zuivering door aërobe en anaërobe bacteriën te zien. Een deskundige van de brouwerij gaf tekst en uitleg. Zo kon een groepje leerlingen als eindwerk een waterzuiverende vijver aanleggen in de ecologische tuin van de school.
3.3.4 Op maat van de wereld Nu krijgen we te maken met de wereldwijde waterproblematiek. Maar ook hier draait alles rond hoop, kennis, engagement, oplossingen. In de Basisinformatie staan alvast allerlei vormen van duurzaam waterbeheer en van solidariteit op federaal, Europees en mondiaal vlak beschreven. Maar ook jij kunt iets doen. Alle beetjes helpen. Waterarme schooldag Op de waterarme dag krijgt iedereen op school een beperkte hoeveelheid water ter beschikking. Daarmee moet hij of zij het dan de hele dag doen. Natuurlijk kan er onderling onderhandeld worden of kan er samenwerking ontstaan. Noteer aan het begin en op het eind van de dag de stand van de watermeter. Vergelijk het verbruik met dat van dezelfde dag de week daarop of daarvoor. Ideeën, informatie en schema’s om te gebruiken, vind je op de website van Water4All (www.water4all.be, onder ‘Activiteiten’). Film- of boekenforum Er bestaan interessante boeken en prachtige films waarin water centraal staat. Zoek op het internet, vraag het aan vrienden, kennissen en familie. Stel de vraag op een prikbord of ga naar de bib om boeken of films te verzamelen. Organiseer daarmee een boekenbeurs of filmmiddag. Enkele mooie films zijn bijvoorbeeld: Si le vent soulève les sables (België, Marion Hänsel: over de woestijn die meedogenloos de aarde aanvreet) Jean de Florette (Frankrijk, Claude Berri: de verfilming van het gelijknamige boek van Marcel Pagnol) Manon des sources (Frankrijk, Claude Berri: het vervolg op Jean de la Florette)
68
3
SENSIBILISATIE
Chinatown (VS, Roman Polanski: over een sinister complot in verband met waterrechten in Los Angeles) Waterworld (VS, Kevin Reynolds: avonturenfilm over een wereldwijde zondvloed). De drankautomaat geeft zijn geheimen prijs Hoeveel water is er nodig voor de (vaak ongezonde) drankjes uit de automaat? Zowel voor de inhoud als voor de verpakking. Welke watervervuiling veroorzaakt de productie? En waar komt het nodige water vandaan? Moet de CO2-uitstoot tijdens het vervoer van al die frisdrank mee in rekening gebracht worden voor de opwarming van de aarde? Maak een balans op van het virtuele water (zie voor informatie over virtueel water hoofdstuk 2). Ten slotte, kun je berekenen hoeveel keer frisdrank duurder is dan gewoon water? Vormingswerkers op school Diverse organisaties bieden kant-en-klare workshops aan over de waterproblematiek. Surf naar de MOS-website!
69
SENSIBILISATIE
Uit de school geklapt BuSO Sint-Janshof, Mechelen – waterarme dag De school organiseert een waterarme dag. De hoofdwaterkraan wordt afgesloten. De leerlingen krijgen plastic zakjes met 1 liter water waar ze het de hele dag mee moeten doen. Ook het water uit de regenton mogen ze gebruiken. Sommige leerlingen hebben meer water nodig dan anderen (bv. om te koken). Daarom zijn ze verplicht te onderhandelen met andere leerlingen. Jongeren ondervinden zo op kleine schaal wat er op grote schaal tussen gebieden en landen speelt als er niet voldoende water is voor iedereen. Ursulinen, Mechelen – Aquamorgana “Via het internetbedrijf Smartschool maakte onze milieuwerkgroep een waterquiz voor alle leerlingen die daar zin in hadden. Om de hele school te sensibiliseren organiseerden we naar aanleiding van de Broederlijk Delen-actie ‘Aquamorgana’ een resem activiteiten. Eerst bezochten we de campagnetentoonstelling. Daarna kregen alle leerjaren als opdracht een uitdaging op maat. Een beetje zoals in het tv-programma ‘Fata Morgana’. Hiermee konden ‘druppels’ verdiend worden. Zo moest het eerste jaar 3.000 lengtes in estafette zwemmen. Het tweede jaar verkleedde zich als waterwezens om dan als ketting in de buurt van de school 100 liter water door te geven. Op diezelfde dag dronk de hele school als solidariteitsmaaltijd soep. Het geld dat zo gespaard werd en het geld dat door sponsoring van de activiteiten was verzameld, ging naar het GREEN-project ‘Maak hen vrij van waterarbeid’. Tijdens de slotshow kon iedereen aan de bar terecht voor water en waterijsjes. Voor alle vakleerkrachten was het samenwerken voor Aquamorgana (van september tot Pasen!) een verrijkende ervaring.”
3.3.5 Eindtermen: wat bereik je? EINDTERMEN
DE LEERLINGEN
1 graad A ste
70
aardrijkskunde
(16) leren respect opbrengen voor de waarde van zuiver water
creatieve vorming
(18) leren zich expressief uiten
ICT
(5) kunnen ICT gebruiken om eigen ideeën creatief vorm te geven
leren leren
(7) kunnen informatiebronnen adequaat raadplegen: elementen uit audiovisuele en geschreven media gebruiken
milieueducatie
(1) kunnen voorbeelden geven van oorzaken van waterverontreiniging en de gevolgen aangeven voor mens, plant en dier in de eigen leefomgeving
3
SENSIBILISATIE
EINDTERMEN
DE LEERLINGEN
opvoeden tot burgerzin
(13) kunnen illustreren dat elk beleid rekening moet houden met ideeën, standpunten en belangen van diverse betrokkenen
sociale vaardigheden
(12) beheersen elementen van het communicatieve handelen: • actief luisteren en weergeven wat een andere inbrengt • toegankelijk zijn en feedback geven over eigen gevoel • verduidelijken waarom zij voor een bepaald gedrag gekozen hebben • assertief zijn en opkomen voor de rol die zij op zich nemen in een groepsopdracht • effectbesef hebben en over hun eigen gedrag reflecteren • anderen de kans geven om te reageren
1ste graad B plastische opvoeding
(16) leren bij het groepswerk hun solidariteit tonen om de eigen inbreng af te stemmen op de kwaliteit van het geheel
maatschappelijke vorming
(5) leren kritisch zijn tegenover zichzelf, de medeleerlingen en het maatschappelijk gebeuren (37) kunnen hun eigen mening over een actuele gebeurtenis verduidelijken
natuurwetenschappen
(11) kunnen met voorbeelden aangeven dat de mens het biologisch evenwicht kan beïnvloeden
2de graad aso wetenschappen
(22) zijn gemotiveerd om een eigen mening te verwoorden (26) onderscheiden feiten van meningen of vermoedens (B22) kunnen met voorbeelden illustreren dat micro-organismen uiteenlopende functies vervullen in de natuur
ecologie
(B26) kunnen het belang van ‘duurzame ontwikkeling’ aantonen
2de graad tso-kso natuurwetenschappen
(22) zijn gemotiveerd om een eigen mening te verwoorden (24) zijn bereid om resultaten van zelfstandige opdrachten objectief voor te stellen (25) zijn bereid om samen te werken (28) trekken conclusies die ze kunnen verantwoorden
Nederlands
(11) kunnen op beoordelend niveau voor bekende leeftijdgenoten hun standpunten/meningen of hun oplossingswijzen voor problemen in een gedachtewisseling uiteenzetten en motiveren (23) kunnen op structurerend niveau tekstsoorten schrijven bestemd voor onbekende leeftijdgenoten. Het betreft tekstsoorten zoals instructies; affiches; uitnodigingen
71
SENSIBILISATIE
EINDTERMEN
DE LEERLINGEN
2de graad bso project algemene vakken
(3) zijn mondeling assertief: ze kunnen informatie inwinnen, samenvatten en meedelen (5) kunnen hun eigen mening en gevoelens uiten (19) kunnen onder begeleiding gebruik maken van informatie- en communicatietechnologie (31) kunnen belangrijke wereldproblemen bondig omschrijven (34) respecteren het leefmilieu
2de graad aso-tso-kso-bso milieueducatie
(1) kunnen milieuaspecten op school identificeren en gericht zoeken naar informatie m.b.t. tot omgaan met middelen, grondstoffen en verbruiksgoederen (2) zijn bereid tot een duurzaam gebruik van grondstoffen, goederen, energie en vervoermiddelen (4) kunnen contacten leggen met buitenschoolse milieu-instanties bij het werken aan het milieuzorgsysteem en sensibiliseren de school voor milieusparend gedrag
sociale vaardigheden
(2) oefenen zich in relatievormen die ze minder goed beheersen, bijvoorbeeld: kunnen leiding geven, verantwoordelijkheid nemen en meewerken
3de graad aso-tso-kso-bso
72
leren leren
(3) kunnen diverse informatiebronnen en -kanalen kritisch selecteren en raadplegen met het oog op te bereiken doelen (4) kunnen zelfstandig informatie kritisch analyseren en synthetiseren (6) kunnen verwerkte informatie functioneel toepassen in verschillende situaties
milieueducatie
(1) kunnen beschikbare communicatiekanalen en milieueducatieve netwerken aanwenden bij milieu-initiatieven en –projecten (2) kunnen het normverleggend en grensoverschrijdend karakter van milieuvervuiling bij productie en verbruik illustreren (5) zijn bereid actief deel te nemen aan het maatschappelijk debat over natuuren milieubeleid (6) zijn bereid ethische normen te hanteren ten opzichte van scenario’s van bijvoorbeeld economische groei, welvaartsontwikkeling, demografische evolutie en biotechnologische ontwikkeling op mondiaal vlak
3
SENSIBILISATIE
3.4 Sensibilisatie ... voor en door de directie Je hebt als directie een voorbeeldfunctie. Jouw steun aan het hele MOS-waterproject is dus onontbeerlijk. Het is een belangrijke stimulans, zowel voor leerkrachten als voor leerlingen. Toon dat je echt achter het project staat. Steun de activiteiten die georganiseerd worden. Bijvoorbeeld: maak je eigen T-shirt met waterslogan. En doe die aan op de evenementen. Roep leerlingen en leerkrachten op om hetzelfde te doen. Grijp de uitgelezen kans om de school te profileren als verantwoordelijk, toekomstgericht en innovatief voor de ouders en de buurt. Vraag een geëngageerde groep jongeren om een origineel maar professioneel ogend spandoek te maken voor aan de poort. ‘Onze school springt in het water’. Nodig de pers uit om de bedoelingen van de school en de geplande acties bekend te maken. Behalve motivatie is ook logistieke ondersteuning onmisbaar. Geef leerlingen en leerkrachten tijd en ruimte voor acties. Onderzoek hoe je ook organisatorisch kunt ondersteunen. Helpt een simpele ingreep in de lessenroosters? Kunnen er lokalen beschikbaar gesteld worden? Krijgen leerkrachten de kans om samen te werken? Kan er geld vrijgemaakt worden om organisaties of werkgroepen aan te spreken om het MOS-project mee te ondersteunen? Vergeet ook niet de inrichtende macht of de raad van bestuur van de school op de hoogte te houden. Licht hen in over de planning, de doelstellingen en de voordelen van het project. Nodig hen uit op een evenement. Op die manier kunnen ze waterbesparende maatregelen en investeringen beter plaatsen binnen het pedagogische project van de school.
73
SENSIBILISATIE
3.5 Sensibilisatie ... voor en door het technische en onderhoudspersoneel Als personeelslid speel je een belangrijke rol in het waterproject. Jij bent diegene op wie leerkrachten en leerlingen een beroep kunnen doen om informatie te krijgen over alles wat praktisch gezien met water te maken heeft op school. Tijdens de stap ‘sensibilisatie’ kunnen jij en jouw collega’s zich in de klassen voorstellen en vertellen dat alles wat betreft het watergebruik op school ook jullie aangaat. Vraag de werkgroep om jullie erbij te betrekken waar het kan en spreek af hoe jullie een actieve bijdrage kunnen leveren.
74
