Jan Kerkhofs en Philippe Van Linthout: Er is te weinig bekommernis over cybercriminaliteit

8 © Elisabeth Broekaert

Wilsgebrek als ontvankelijkheidsvereiste is grondwettig om erkenning teniet te doen, stelt Grondwettelijk Hof

© Dutch_Freelance

16

Jan Kerkhofs en Philippe Van Linthout: ‘Er is te weinig bekommernis over cybercriminaliteit’

nr 312 - 24 juni 2015

Grondwettelijk Hof plaatst reparateurs dataretentiewet voor moeilijke opdracht

Charlotte Conings Frank Verbruggen

V

an 2006 tot medio 2014 dwong de Europese Unie de lidstaten met de dataretentierichtlijn om aanbieders van elektronische communicatienetwerken en -diensten (zoals Telenet en Proximus) ertoe te verplichten bepaalde gegevens te bewaren. Het betrof zogenaamde identificatie-, lokalisatie- en verkeersgegevens: wie communiceert met wie, wanneer, hoelang, waar…? De richtlijn vormde wel geen grondslag voor het opslaan van gegevens waaruit inhoud van de communicatie kan blijken. Het doel van de richtlijn was de gegevens beschikbaar te houden voor het onderzoeken, opsporen en vervolgen van ernstige criminaliteit. In april 2014 vernietigde het Hof van Justitie de dataretentierichtlijn (HvJ 8 april 2014, C-293/12 en C-594/12). Het Hof erkende vooreerst uitdrukkelijk dat de bewaringsplicht een geschikt instrument is voor criminaliteitsbestrijding. De

plicht vormde weliswaar een ernstige inmenging in het recht op eerbiediging van het privéleven en het recht op bescherming van persoonsgegevens (artikelen 7 en 8 EU-Handvest). Voldoende waarborgen waren dan ook noodzakelijk gelet op het grote risico op misbruik. En daar schoot volgens het Hof de Europese wetgeving tekort. De waarborgen in de richtlijn voldeden niet.

GRONDWETTELIJK HOF ECHOOT De dataretentieplicht kreeg naar Belgisch recht pas concreet vorm met de wet van 30 juli 2013 die onder anderen artikel 126 van de wet op de elektronische communicatie wijzigde. Op 11 juni vernietigde het Grondwettelijk Hof die wet uit 2013 echter omdat hij strijdig is met het gelijkheids- en non-discriminatiebeginsel (artikel 10 en 11 GW), gelezen in samenhang met artikel 7 en 8 EU-Handvest. Het oude artikel 126 WEC treedt daardoor terug in voege zodat België opnieuw slechts een vage dataretentieplicht kent, waarbij de wetgever de concrete uitwerking overlaat aan de Koning.

Het Belgische arrest draagt duidelijk de stempel van de Europese digital rights-beslissing. Vooreerst hekelt het Grondwettelijk Hof, net zoals het Hof van Justitie, het ruime toepassingsgebied van de algemene bewaringsplicht, die zonder enig onderscheid geldt voor alle gegevens, van iedereen. Ten tweede acht het Hof het, net zoals het Hof van Justitie, problematisch dat de wet niet in verschillende bewaringstermijnen voorziet afhankelijk van de betrokken personen of het eventuele nut van de gegevens. Geen van beide hoge rechtscolleges verduidelijkt die algemene kritiek echter. Wij denken dat het Grondwettelijk Hof doelt op een bewaringsplicht die bijvoorbeeld enkel zou gelden voor verdachten, personen betrokken in een strafzaak of personen die een bedreiging vormen voor de veiligheid. Het stuurt met beide punten van kritiek aan op een gerichte dataretentieplicht in concrete zaken in plaats van de ‘catch all’-plicht die we vandaag kennen. Verder buist het Grondwettelijk Hof de wet ook vanwege de toegangsbevoegdheid tot de bewaarde gegevens. De Belgische wetgever had het op dat punt nochtans al een stuk beter gedaan dan de Europese. Het gewijzigde artikel 126 WEC omschreef immers duidelijk de doelen van de bewaringsplicht: het ter beschikking houden van de gegevens voor strafonderzoeken, inlichtingenopdrachten, de beteugeling van kwaadwillige oproepen naar nooddiensten en onderzoeken door de ombudsdienst voor telecommunicatie

naar kwaadwillig gebruik van een elektronisch communicatienetwerk of -dienst. Daarenboven bepaalde het uitdrukkelijk dat de bewaringsplichtigen de gegevens uitsluitend mochten overhandigen aan de autoriteiten die belast zijn met de opgesomde opdrachten, en dat enkel overeenkomstig de regels die die opdrachten nader vorm geven. Zo is bijvoorbeeld een overhandiging van gegevens aan opsporingsinstanties slechts mogelijk wanneer de voorwaarden van artikel 46bis Sv. of 88bis Sv. zijn vervuld. De Belgische wetgeving voorzag bijgevolg, anders dan de EU-richtlijn, wel in criteria ter begrenzing van de toegang tot de bewaarde gegevens. De wetgever had die beperking echter onvoldoende doorgetrokken. Het Grondwettelijk Hof stelde immers vast dat de wet de toegang tot de gegevens door de bewaringsplichtigen zelf, via een coördinatiecel Justitie die zij binnen hun diensten moeten oprichten, op geen enkele wijze had beperkt. Het vergeet daarbij echter het doelgebondenheidsbeginsel en de strafbepalingen uit de wet verwerking persoonsgegevens van 8 december 1992. Aan het laatste punt van kritiek kan de wetgever vrij gemakkelijk verhelpen met een uitdrukkelijke regeling voor de toegang tot en het gebruik van de gegevens door de leden van de coördinatiecellen. Aan de andere, meer fundamentele bezwaren van het Hof valt moeilijker tegemoet te komen.

16 © Milan Zokic

De redactie trekt erop uit. We zijn er terug op 16 september. We wensen u een prettige vakantie!

Veertiendaags (niet in juli en augustus) - 17e jaargang - erkenningsnummer: P409978 - prijs 3 euro

Lees verder op pagina 3

© LeventKonuk

Na de vernietiging van de EU-richtlijn gegevensbewaring door het Hof van Justitie in 2014, vernietigt het Grondwettelijk Hof nu ook de Belgische omzettingswet. Het is een omstreden uitspraak: een aantal privacy-verdedigers juichen hem toe, maar speurders zitten met de handen in het haar.

Legofiguurtjes zijn beschermd merk

ISSN 1374 3538 - afgiftekantoor brussel x - Wolters Kluwer België - Motstraat 30 - 2800 Mechelen

2|

Cassatie zet seksuele bescherming van min16-jarigen centraal

Pim Vanwalleghem

T

ijdens een huiszoeking ontdekt de politie pedopornografisch fotomateriaal. De houder wordt niet alleen vervolgd voor het bezit van de foto’s (artikel 383bis § 2 Sw), maar ook voor aanranding van de eerbaarheid zonder geweld of bedreiging (artikel 372 Sw) van de gefotografeerde minderjarige slachtoffers. Daarbij komt nog dat de man met sommige slachtoffers occasioneel samenwoonde en over hen gezag had, een verzwarende omstandigheid. Het openbaar ministerie vond dat de verdachte de eerbaarheid van de minderjarigen had aangerand door hen (half)naakt of in seksueel suggestieve houdingen te fotograferen, terwijl hij zelf hun naaktheid en de poses georganiseerd had. Neen, zei de verdediging, de minderjarigen hebben zich nooit gedwongen gevoeld tot de poses, noch voelden ze bij die houdingen enige schaamte. De eerste rechter volgt de stelling van het openbaar ministerie en veroordeelt de man tot een zware gevangenisstraf. In graad van hoger beroep krijgt de man wel gelijk. Het hof van beroep stelt op de foto’s vast dat de verdachte de kinderen geheel of deels ontblootte terwijl ze aan het slapen waren. Aangezien die daden zonder hun medeweten gepleegd werden, konden de kinderen daarbij geen schaamte voelen. Uit de talrijke in beslag genomen foto’s kwamen ook daden aan het licht die niet gesteld konden worden zonder dat de kinderen het wisten. Maar de kinderen die op aansturen van

de verdachte seksuele poses uitbeeldden konden daarbij geen schaamte of verlegenheid voelen, meenden de raadsheren. Deze erg jonge kinderen konden zich onmogelijk bewust zijn van de omstandigheden waarin ze zich bevonden. Het feit dat het collectief bewustzijn de handelingen objectief beschouwt als daden die de eerbaarheid aanranden, kan op zich niet voldoende zijn. Volgens het hof van beroep getuigt het van een extensieve interpretatie van de wet om te beweren dat uit het feit dat een minderjarige jonger dan 16 geen geldige toestemming kan geven, volgt dat het persoonlijk bewustzijn bij de seksuele handelingen geen rol meer speelt. Dat enkel het collectief bewustzijn bepaalt wat een strafbare handeling uitmaakt en wat niet, kan niet de bedoeling zijn, volgens de beroepsrechters.

ColleCtief bewustzijn Het Hof van Cassatie fluit hen echter terug. De wet voert een onweerlegbaar vermoeden in dat een minderjarige onder de 16 niet kan instemmen met een handeling die zijn of haar seksuele integriteit schaadt. De aanranding wordt objectief beoordeeld en niet naargelang het aanvoelen van de minderjarige. Daaruit volgt dat de strafbare aard van de handeling niet afhankelijk mag zijn van het bewustzijn of de perceptie van de minderjarige op het moment van de feiten, noch van het onbehagen of de verlegenheid die de handelingen van de dader bij de minderjarige konden oproepen. Anders beslissen betekent aan de strafbaarstelling een

Niet het individueel eerbaarheidsgevoel van het slachtoffer, maar wel het algemeen eerbaarheidsgevoel zal de leidraad vormen voor het oordeel van de rechter.

voorwaarde toevoegen die de wetgever niet bepaald heeft, besluiten de hoogste rechters. Wat de precieze aard van het geviseerde gedrag bij het misdrijf ‘aanranding van de eerbaarheid’ uitmaakt, werd door de wetgever nooit omschreven. Het is met andere woorden een evolutief begrip, waarbij het om handelingen gaat die de seksuele integriteit van een persoon aantasten, zoals ze door het collectief bewustzijn van een bepaalde maatschappij en op een bepaald tijdstip wordt ervaren, zoals Cassatie onder andere in een arrest van 7 januari 1997 duidelijk maakt. Niet het individueel eerbaarheidsgevoel van het slachtoffer, maar wel het algemeen eerbaarheidsgevoel zal de leidraad vormen voor het oordeel van de rechter. Dat standpunt werd al lange tijd door de rechtsleer gedragen, maar het was wachten op een definitief oordeel van het Hof van Cassatie.

Met deze uitspraak zet Cassatie ondubbelzinnig de bescherming van de minderjarige centraal. Want anders dan bij een meerderjarige vereist de wet bij handelingen ten aanzien van een minderjarige geen gebruik van geweld of bedreigingen, noch list of verrassing als extra voorwaarde voor de strafbaarstelling (zie ook Pim Vanwalleghem, ‘Heimelijk filmen van seks geen aanranding van eerbaarheid’, Juristenkrant, 15 januari 2014).

De auteur is substituut-procureur-generaal bij het hof van beroep in Brussel. De eventueel in dit artikel ontwikkelde standpunten zijn persoonlijk. Cass. 10 juni 2015, P.15.0316.F www.legalworld.be

© WVV

KoRt

Rolrechten hervormd De wetgever hervormt de rolrechten. Tot nu hing het bedrag van het rolrecht af van de aard van het gerecht. Dat blijft zo, maar nu komt daar nog een tweede criterium bij: de waarde van het geschil. Daardoor hangt het bedrag van de rolrechten voortaan in de meeste gevallen af van de waarde van het geschil. De rechten

die tot nu golden voor inschrijving op de algemene rol worden in de meeste gevallen de rechten die voortaan betaald moeten worden bij geschillen met geringe waarde. Voor geschillen met meer waarde worden de rolrechten flink verhoogd. Een uitzondering vormen de geschillen voor de familierechtbank. Voor die zaken geldt er een vast rolrecht: 100 euro voor elke zaak die in de familierechtbank op de rol wordt ingeschreven. Bij hoger beroep tegen een vonnis van de familierechtbank wordt een rolrecht van 210 euro geheven. Bovendien is het van geen belang meer of de zaak op de algemene rol, de rol van de verzoekschriften of de rol van de vorderingen in kort geding komt. Door geen onderscheid meer te maken tussen de algemene rol en een bijzondere rol, wordt het werk van de griffier iets eenvoudiger. Nieuw is ook dat er voortaan een rolrecht betaald moet worden bij de arbeidsgerechten en voor fiscale zaken, maar dan

enkel voor zaken met een hoge waarde. Zaken waarbij de waarde van de vordering niet hoger is dan 250.000 euro blijven vrijgesteld van het rolrecht. In de wettekst die in het Belgisch Staatsblad van 26 mei 2015 werd gepubliceerd, stond er niets over de rolrechten bij het Hof van Cassatie voor voorzieningen tegen beslissingen van arbeidsgerechten of beslissingen in fiscale zaken. Via een addendum bij de wet van 28 april 2015 (BS 11 juni 2015) vult de wetgever de wettekst nu aan met die rolrechten (aanvulling artikel 269(1), W.Reg.). Onder de 250.000 euro geldt een vrijstelling, tussen 250.000 en 500.000 euro is het rolrecht 800 euro, bij geschillen hoger dan 500.000 euro is dat 1.200 euro. Elke eisende partij voegt een pro-fiscoverklaring bij de akte die op de rol ingeschreven moet worden. In die verklaring schat zij de waarde van de definitieve vordering. De pro-fiscoverklaring is een essentiële

voorwaarde om de akte te kunnen inschrijven op de rol. Zonder verklaring wordt de akte dus niet ingeschreven. De wet van 28 april 2015 en het kb van 12 mei 2015 traden beide in werking op 1 juni 2015 (BS 26 mei 2015).

Handelings(on)bekwaamheid Sinds begin dit jaar moet het rijksregister een overzicht geven van de akten en beslissingen over de bekwaamheid van de meerderjarige en de onbekwaamheid van de minderjarige. Ook de vertegenwoordiger of de persoon die de meerderjarige of minderjarige bijstaat, moet worden vermeld. Nu pas krijgt die regel uit de wet administratieve vereenvoudiging van 2013 verder uitvoering en wordt duidelijk welke gegevens precies moeten worden opgenomen. Met die informatie zullen notarissen sneller en makkelijker de juridische

bekwaamheid kunnen nagaan van partijen die betrokken zijn bij een authentieke akte. Dat geldt ook voor andere instanties, zoals de RVA. De kennis van de juridische onbekwaamheid is tot slot ook van belang voor betekeningen en kennisgevingen aan personen met een voorlopige bewindvoerder. De gegevens worden in het kb van 8 januari 2006 dan ook bijgevoegd in het onderdeel over rechts(on)bekwaamheid waar nu al informatie over de bewindvoering wordt vermeld. Sinds 1 september 2014 moet immers duidelijk worden aangegeven wanneer een vrederechter iemand onder de bescherming en begeleiding van een bewindvoerder heeft geplaatst. De regering maakt van de gelegenheid gebruik om ook het kb van 16 juli 1992 aan te passen waarin staat welke informatie er wordt opgenomen in de bevolkingsregisters en vreemdelingenregisters. Het kb van 4 mei 2015 heeft retroactief uitwerking vanaf 1 januari 2015 (BS 22 mei 2015).

© Gremlin

Op het moment dat twee wetsvoorstellen tot wijziging van de seksuele meerderjarigheid hangende zijn in het parlement, brengt het Hof van Cassatie duidelijkheid over de draagwijdte van het misdrijf aanranding van de eerbaarheid ten aanzien van minderjarigen. Het feit dat de minderjarige op het moment van de feiten zelf geen schaamte of verlegenheid voelde, is geen voorwaarde voor het misdrijf van aanranding van de eerbaarheid. Beneden de leeftijd van zestien jaar geldt een totale bescherming van de seksuele integriteit.

|3

© BelgaImage

Grondwettelijk Hof plaatst reparateurs dataretentiewet voor moeilijke opdracht

De wetgever kan het evenwicht herstellen met een tijdsbeperking (hoe lang), de nodige voorschriften voor beveiliging en vooral met meer uitdrukkelijke en specifieke toegangs- en gebruiksbeperkingen.

>> vervolg van pagina 1

O

p de wetgever rust nu de lastige taak om een evenwicht te vinden tussen het recht op privacy en gegevensbescherming, en de noden van de criminaliteitsbestrijding. Op EU-begeleiding hoeft hij daarbij niet te rekenen. De Europese commissaris voor Binnenlandse Zaken maakte op 12 maart 2015 namelijk bekend dat de Commissie geen nieuw wetgevend initiatief zal nemen. Hij legt de bal dus uitdrukkelijk in het kamp van de lidstaten.

Met een eengemaakte telecommarkt is dat een vreemde beleidskeuze. Niemand lijkt veel problemen te hebben met een plicht tot bewaring van gegevens die pas start als een straf- of veiligheidsonderzoek al loopt en men zoekt naar een bepaalde persoon, een bepaald nummer, e-mailadres of online profiel. Dat is echter niet waar deze discussie over gaat. Ze gaat over de vraag of we het al dan niet wenselijk vinden de bewaring van bepaalde gegevens uit het verleden voor

Er is aandacht voor rechtsvergelijking, de rechtspraak van het Europese Hof van Justitie, dan wel het Grondwettelijke Hof (art. 919 Ger.W.) en de Bewijsverordening nr. 1206/2001 van 28 mei 2001 (art. 918 Ger.W.).

Charlotte Conings is onderzoeker aan het Instituut voor Strafrecht, KU Leuven. Frank Verbruggen is hoogleraar aan de KU Leuven en gastdocent aan de UHasselt. GwH 11 juni 2015, 84/2015 www.grondwettelijkhof.be Lees op pagina 8-9 ook het interview met Jan Kerkhofs en Philippe Van Linthout over cybercriminaliteit.

Specialisatieopleiding voor juristen en economen Nieuw reeksboek Auteurs: P. De Baets, B. Van Den Bergh Bestelcode: BP/ARTCOMM-BI15003 Jaartal: 2015 Omvang: 268 pagina’s Publicatievorm: Boek ISBN: 9789046576861 Abonnement: € 79,93 incl. btw (€ 75,41 excl. btw) Eenmalige aankoop: € 103,91 incl. btw (€ 98,03 excl. btw)

e-book

Ook verkrijgbaar als

Uiteraard kan de exceptie van beroepsgeheim (zwijgplicht/zwijgrecht) niet achterwege blijven en de voorzichtige aanpak daarbij door de rechter. 15-0139-2

gerichter kan worden gezocht naar een dader, dat foutieve pistes in een onderzoek sneller kunnen worden uitgesloten en nodeloze verdergaande privacy-inmengingen kunnen worden vermeden (bijvoorbeeld identificatie via tapmaatregel of netwerkzoeking, huiszoeking bij de verkeerde persoon…). De privacy van vele mensen is in dat opzicht ook gediend met dataretentie. Nu het digitale in het dagelijkse leven steeds meer aan belang wint, zijn ook opsporing en vervolging steeds meer afhankelijk van digitale gegevens. Alleen weet men meestal pas achteraf dat er een misdrijf is gepleegd en dan moeten de gegevens er nog zijn. De overheid torst immers ook de mensenrechtelijke plicht om mensen te beschermen en misdrijven te bestrijden. De vernietigingsarresten focusten vooral op wat wordt bewaard. Volgens ons kan de wetgever het evenwicht toch nog herstellen met een tijdsbeperking (hoe lang), de nodige voorschriften voor beveiliging en vooral met meer uitdrukkelijke en specifieke toegangs- en gebruiksbeperkingen (hoe, wie, waarom, waarvoor). Een te lange bewaringsplicht is disproportioneel, maar een gebrek aan bewaring is onrealistisch. Ook onze samenleving heeft immers een (geëncrypteerd) werkgeheugen nodig om in moderne tijden te kunnen blijven functioneren.

Master in het fiscaal recht

Getuigenverhoor

Zeer uitvoerig zijn de auteurs ingegaan op art. 915 Ger.W., een illustratie van de dualiteit dat het bewijsrecht zich bevindt op het snijpunt van het materiële recht en het procesrecht. Als een rode draad loopt deze gedachte door het commentaar. Afhankelijk van de rechtsmaterie dient de vraag naar de toelaatbaarheid van het bewijs (door getuigen) te worden onderzocht. Indien de vraag positief beantwoord wordt, dienen de juiste procedurele stappen te worden gezet, met vermijding van de valkuilen, om zo nodig de juiste bewijskracht en/of bewijswaarde af te wegen. Met nietigheden wordt spaarzaam omgesprongen.

een bepaalde duur te verzekeren met het oog op de bestrijding van criminaliteit. Als we geen bewaringsplicht willen, heeft dat noodzakelijkerwijze ernstige gevolgen voor de criminaliteitsbestrijding. Digitale sporen zijn bij misdrijven in de 21ste eeuw steeds vaker de enige beschikbare sporen. Aangezien strafonderzoeken doorgaans betrekking hebben op feiten uit het verleden, is zonder een algemene bewaringsplicht het werk van speurders erg moeilijk. Een hacker identificeren kan moeilijk zonder gegevens over wie op het moment van de hacking met het gehackte systeem in verbinding stond. Wanneer een vermist persoon nog een noodoproep naar vrienden of familie heeft verricht, valt de locatie van die oproep achteraf veel moeilijker te bepalen zonder dataretentie. De mogelijkheid tot het controleren van een alibi op grond van locatiegegevens valt eveneens voor een groot stuk weg. Een algemene bewaringsplicht van zekere duur is inderdaad erg indringend. Noch het Hof van Justitie, noch het Grondwettelijk Hof stelt echter dat een algemene dataretentieplicht hoe dan ook in strijd is met het recht op privacy. Beide hoven benadrukken wel het grote risico op misbruik, wat sterke waarborgen tot een absolute noodzaak maakt. Zonder die sterke waarborgen kan een algemene bewaringsplicht dus niet door de beugel. Volgens ons kan een afdoende beperking van toegangsmogelijkheden tot de bewaarde gegevens (bijvoorbeeld de tussenkomst van een onafhankelijke instantie, strengere voorwaarden bij het opvragen van meerdere gegevens, strafdrempels…) gekoppeld aan een efficiënt systeem van privacyveilige bewaring (encryptie, opslag van gegevens bij verschillende instanties die samen moeten worden gebracht vooraleer zij betekenisvol worden) het risico op misbruik echter voldoende beperken. We mogen bovendien niet vergeten dat het ter beschikking hebben van identificatie-, verkeers- en lokalisatiegegevens wanneer dat plots nodig blijkt, er ook toe leidt dat

Bekijk de inhoudstafel online en bestel meteen:

Ü shop.wolterskluwer.be/ ARTCOMM-BI15003

Bestellen is makkelijk: bel 0800 14 500 • fax 0800 17 529 [email protected] Ü shop.wolterskluwer.be

Grondige studie van diverse deelgebieden van het fiscaal recht, met de nodige aandacht voor andere rechtsvakken en economische disciplines. Mogelijkheid tot voltijds of deeltijds onderwijs.

Te behalen diploma: Master in het Fiscaal recht (Master in Tax Law).

2015-2016 www.uantwerpen.be/fiscaalrecht Universiteit Antwerpen Faculteit Rechten Jeanine Mertens (secretariaat) Prof. dr. Bruno Peeters (coördinator) Venusstraat 23 BE-2000 Antwerpen T +32 (0)3 265 54 46 [email protected]

4|

Karl Hendrickx

Vragen teneinde te kunnen achterhalen (2)

V

orige keer besprak ik een formulier van een overheidsopdracht dat niet bepaald uitblonk in helderheid. De titel en ondertitel waren onnodig zwaar geformuleerd, waardoor ze moeilijk te begrijpen waren en onnodig dreigend overkwamen. Helaas geldt hetzelfde ook voor de rest van het formulier. Dat bestaat uit een aantal vragen waarop de kandidaat-inschrijver met ja of neen moet antwoorden om zo te bevestigen dat hij niet uitgesloten is van deelname aan de overheidsopdracht. Een eerste vraag legt de inschrijver meteen het vuur aan de schenen: Is jegens de onderneming een veroordeling bij onherroepelijk vonnis uitgesproken omwille van deelneming aan een criminele organisatie [als bedoeld in artikel324 bis van het Strafwetboek], omkoping [als bedoeld in artikel 246 en 250 van het Strafwetboek], fraude [als bedoeld in artikel 1 van de overeenkomst aangaande de bescherming van de financiële belangen van de Gemeenschap, zoals bedoeld in art 45 lid 1 sub c van de Richtlijn 2004/18/EG en goedgekeurd door de wet van 17 februari 2002] of witwassen van geld [a Is bedoeld in artikel 5 van de wet van 11 januari 1993 tot voorkoming van het gebruik van het financieel stelsel voor het witwassen van geld en de financiering van terrorisme]? Zo ja, vermeld de redenen. Dat de aanbestedende overheid zoveel moet opsommen, is niet haar fout: de criteria komen allemaal uit de Europese aanbestedingsrichtlijn. Maar ze zou het de inschrijver wel wat gemakkelijker kunnen maken door een visuele opsomming te gebruiken en door de inleidende zin actiever en directer te maken. Meteen werk ik het belgicisme omwille van weg: Is de onderneming onherroepelijk veroordeeld voor: - deelneming aan een criminele organisatie [als bedoeld in artikel324 bis van het Strafwetboek]; - omkoping [als bedoeld in artikel 246 en 250 van het Strafwetboek]; - fraude [als bedoeld in artikel 1 van de overeenkomst aangaande de bescherming van de financiële belangen van de Gemeenschap, zoals bedoeld in art 45 lid 1 sub c van de Richtlijn 2004/18/EG en goedgekeurd door de wet van 17 februari 2002]; - witwassen van geld [zoaIs bedoeld in artikel 5 van de wet van 11 januari 1993 tot voorkoming van het gebruik van het financieel stelsel voor het witwassen van geld en de financiering van terrorisme]? Zo ja, vermeld de redenen. Vervolgens krijgt de inschrijver nog twee soortgelijke, zij het minder lange, vragen voorgeschoteld. De inschrijver krijgt daardoor de indruk dat hij vooral ‘neen’ moet kunnen antwoorden: hij mag vooral niets mispeuterd hebben. De vierde vraag is echter: Heeft de onderneming aan zijn verplichtingen voldaan ten aanzien van de betaling van de sociale (verzekering) bijdragen overeenkomstig de wettelijke bepalingen van het land waar hij gevestigd is? Zo nee, vermeld de eventuele lopende betalingsregelingen. Hier is het beoogde antwoord plots ‘ja’. Die plotse ommezwaai in het patroon van de vragen kan voor verwarring zorgen. Ofwel kan de aanbestedende overheid haar vragen allemaal parallel formuleren (Heeft de onderneming nog openstaande schulden…) ofwel kan ze een duidelijke scheiding in de lay-out aanbrengen die aangeeft dat er een ander type vragen volgt. Bovendien kan de formulering eenvoudiger, waardoor de inschrijver ook sneller zal begrijpen dat het beoogde antwoord niet meer ‘neen’ maar ‘ja’ is. Meteen corrigeer ik het genus van onderneming, dat vrouwelijk is: Heeft de onderneming alle sociale (verzekering)bijdragen betaald overeenkomstig de wettelijke bepalingen van het land waar ze gevestigd is? Zo nee, vermeld de eventuele lopende betalingsregelingen. Een aanbestedende overheid maakt het een kandidaat-inschrijver voor een overheidsopdracht alleen maar moeilijk door de aanvraagformulieren zo zwaar te formuleren. Niet alleen ontstaat het risico dat de inschrijver vragen verkeerd begrijpt en daardoor fout antwoordt, het formulier komt ook nodeloos dreigend over. De overheid moet uiteraard secuur de regelgeving respecteren, maar dat wil niet zeggen dat ze slaafs alle zinsconstructies moet overnemen of er een extra laagje stadhuistaal bovenop moet leggen.

Karl Hendrickx Taaladviseur Rekenhof en docent Rechtstaalbeheersing UA en KU Leuven Hebt u ook een vraag over juridisch taalgebruik? Stuur ze naar [email protected]. Karl Hendrickx beantwoordt ze graag.

Uberchauffeur verliest wagen na veroordeling In een eerste zaak tegen een Uberchaffeur besliste de Brusselse politierechter onlangs dat de chaffeur het Brusselse taxireglement heeft overtreden. Zijn wagen werd verbeurdverklaard. 60 andere chaffuers wacht een gelijkaardig lot, zolang er geen aanpassingen aan het taxireglement komen om deze nieuwe vorm van deelvervoer mogelijk te maken.

Erik De Ridder p 22 mei 2014 nam een politieman die zich voordeed als klant van UberPOP (één van de mobiliteitsdiensten van het Amerikaans bedrijf Uber) het voertuig van een UberPOP-chauffeur in beslag wegens overtreding van het taxireglement van 27 april 1995. Onlangs veroordeelde de Brussels politierechtbank de chauffeur daarvoor. De gevraagde geldboete van 3.000 euro kreeg hij niet, maar zijn wagen werd wel verbeurd verklaard. Nog een 60-tal andere Uberchauffeurs staan de komende maanden terecht voor de rechtbank.

door een niet-professionele vervoerder en één of meer passagiers voor eenzelfde traject dat samen wordt afgelegd. Er mag dan geen sprake zijn van een vergoeding anders dan de onkosten die overeenstemmen met delen van de kosten verbonden aan het traject.’ De advocaat van de Uberchauffeur verwees naar de definitie in artikel 2 b van het taxireglement dat een taxidienst omschrijft als een dienst waarbij ‘het voertuig ter beschikking gesteld wordt van het publiek’. In het geval van Uber, zo pleit de advocaat, wordt het voertuig niet opengesteld voor het publiek, enkel voor de Ubercommunity, een online gemeenschap waartoe bestuurders en passagiers kun-

Uber zelf bleef bij de rechtszaak buiten schot. Het voorwerp van de aanklacht was dat de beklaagde zonder licentie een taxidienst uitbaatte, met een niet technisch gecontroleerd voertuig, zonder taxibord en zonder te voldoen aan de medische en professionele geschiktheidsvereisten voor taxichauffeurs. Het kernargument van de Uberchauffeur tegen die aanklacht was dat Uber geen taxidienst is maar een vorm van co-voiturage (carpoolen of autodelen). De politierechter ging daarmee niet akkoord, omdat het Larousse woordenboek en een recente Franse wet over autodelen van 27 januari 2014 ‘co-voiturage’ definiëren als het gemeenschappelijk gebruik van een voertuig

nen toetreden, en waar ze samen kunnen overeenkomen een rit al dan niet te delen. Uberchauffeurs kunnen daarbij Uberklanten weigeren. Taxichauffeurs daartegen mogen niet discrimineren juist omdat ze een publieke dienstverlening uitmaken. Conclusie: Uber is geen taxidienst. De rechter zag dat anders. Volgens haar moet men het begrip ‘publiek’ naar de geest van de ordonnantie interpreteren. Die werd destijds opgemaakt vanuit de visie dat personenvervoer een materie is van publiek domein en daarom zoveel restricties, onder andere inzake veiligheid, bevat. Bovendien is Uber wél publiek omdat iedereen de app kan downloaden zonder enige gebruiksvoorwaarden, stelt

O

NIEUWE VOORWAARDEN PWC schat dat de markt van deeleconomieplatformen zoals Uber en AirBnB tegen 2025 335 miljard euro zal bedragen. Het toont meteen het belang aan van de rechtszaken waarbij Uber momenteel betrokken is. De BBI onderzoekt ondertussen ook of er geen Belgische fiscale en sociale bijdragen ontdoken worden die verschuldigd zijn op de financiële stromen naar en uit de Europese Uberhoofdzetel in Nederland. Uber Nederland BV verschaft de softwarediensten en krijgt daarvoor een commissie van 20 procent op de Belgische Ubertransacties, die het deels doorstort naar de VS. Die praktijk wordt door veel andere multinationals toegepast. Het is duidelijk dat met de huidige wetgeving innovatie niet naar België gehaald wordt. Een aanpassing van het wetgevend kader lijkt dus noodzakelijk. Daarbij een evenwicht vinden tussen een hyperefficiënte vrije markt en gelijke verdeling van maatschappelijk welzijn wordt een mooie uitdaging voor juristen. Ondertussen heeft de politiek oor gekregen naar de verzuchtingen van Uber. Zo staan op de website van Pascal Smet, Brussels minister voor mobiliteit, enkele voorstellen te lezen voor de aanpassing van het Brusselse reglementair kader voor taxidiensten tegen begin 2016, om categorieën als UberPOP uit de grijze zone te halen. - Een evaluatie door de overheid van de numerus clausus van 1.200 taxilicenties en de legalisering van de handel in licenties tussen de bestaande taxidiensten (uit de media verna-

© BelgaImage

TAALTIP

de rechter. De advocaat van de chauffeur besliste ondertussen in hoger beroep te gaan tegen de uitspraak.

men we dat de prijzen voor bestaande licenties tussen 50.000 tot 60.000 euro bedragen). - Vervoersdiensten als Uber kunnen nooit als voltijdse activiteit worden uitgeoefend. De bestuurders kunnen dat dus alleen als bijverdienste doen. - Uberchauffeurs moeten voldoen aan gelijkaardige voorwaarden als taxichauffeurs (medisch attest, professionele geschiktheid, verzekering, verificatie of de persoon geregistreerd staat als zelfstandige of zelfstandige in bijberoep). De auteur is vrijwillig VUB-medewerker. Pol. Brussel, 4 mei 2015

|5

In de Commissie Juridische Zaken van het Europees parlement is vorige week dinsdag een ontwerprichtlijn goedgekeurd die de bescherming van Europese bedrijfsgeheimen moet harmoniseren en verbeteren. De richtlijn is een goede zaak, vindt advocaat Edwin Jacobs: ‘Nu kan veel informatie niet beschermd worden omdat het niet onder het auteursrecht of andere intellectuele rechten valt.’ Tegenstanders vrezen voor een inperking van de journalistieke vrijheid. Ook klokkenluiders zouden door de richtlijn in de problemen kunnen komen. Daarom werd het ontwerp op de valreep nog geamendeerd, waarna een ruime meerderheid van parlementsleden het licht op groen zette. Op 24 november wordt de ontwerprichtlijn plenair behandeld. Ruth Boone

H

et typische voorbeeld van een bedrijfsgeheim, verduidelijkt advocaat Edwin Jacobs van time.lex, is het recept van Coca-Cola. Daarvoor heeft het bedrijf geen patent of octrooi aangevraagd als dat al zou kunnen - omdat het dan openbaar gemaakt zou moeten worden. En dat wil CocaCola natuurlijk niet. Om toch bescherming te bieden, is er het concept ‘bedrijfsgeheim’. ‘Er zijn zo tal van zaken die een bedrijf wil beschermen, maar die nu door de mazen van het net glippen omdat ze niet onder het auteursrecht of andere intellectuele rechten vallen. Denk daarbij aan prijs- en klantenlijsten, businessplannen, lo-

gistieke info, onderzoeksgegevens, recepten, informatie over biedingen en offertes. Bovendien is de bescherming van bedrijfsgeheimen nu een lappendeken. Sommige EU-lidstatenhebben een specifieke bescherming, andere niet. Dat is lastig voor bedrijven die internationaal willen werken. De Europese Commissie wil daaraan tegemoet komen. Bovendien moet de richtlijn een ‘veilige haven’ vormen, waardoor het vrij verkeer van ideeën en innovatie gepromoot kan worden en bedrijven hun geheimen en ideeën kunnen delen, zonder te moeten vrezen dat een ander bedrijf er mee zal gaan lopen.’ Bedoeling is om bedrijfsgeheimen een vergelijkbare bescherming en handhavingsmogelijkheden te geven als intellectuele eigendomsrechten, bij-

Advocatuur

‘Advocatuur. Regels & Deontologie’ is het enige volledige boek over de advocatuur in België anno 2015.

Niet iedereen deelt Jacobs’ enthousiasme. Met name journalisten menen dat de richtlijn het hen onmogelijk zal maken om informatie openbaar te maken. Dat ondervond onlangs de Franse journalist Edward Perrin, die mee aan de basis lag van het LuxLeaks-dossier van het International Consorti-

Voortgezette opleiding voor juristen

25 jaar na de vorige uitgave van dit boek is bijna alles veranderd in het beroepsrecht van de advocaten. Er ontstond een gans nieuw juridisch balielandschap. Dit wordt exhaustief beschreven in ‘Advocatuur. Regels & Deontologie’. Het boek bevat de nieuwe regels, de nieuwe tuchtrechtspraak, nationaal en internationaal van het juridische landschap, alsook alle bepalingen van de OVB (en OBFG) Codex, alle Adviezen van het Departement Deontologie, en alle op advocaten toepasselijke bepalingen van het WER.

NIEUWSLEAKS

um of Investigative Journalists (ICIJ). Perrin wordt door het gerecht in Luxemburg vervolgd voor mededaderschap aan diefstal van documenten en verspreiding van vertrouwelijke gegevens. Zelfcensuur dreigt dus, volgens journalistenverenigingen. Ook klokkenluiders komen in gevaar. Zij zouden bevreesd kunnen zijn om nog zaken naar buiten te brengen. Edwin Jacobs verwijst daarbij zelf naar het recente Nieuwsleaks-initiatief van VTM Nieuws. Maar volgens hem zal de soep niet zo heet gegeten worden. ‘België kent het bronnengeheim. Bovendien stelt de ontwerprichtlijn dat whistleblowing nog altijd kan, maar dat de rechter achteraf kan controleren of het lekken van documenten nodig was om een schandaal aan het licht te brengen. De rechter zal altijd een afweging maken tussen vrije meningsuiting en recht op openbare informatie, en het eigendomsrecht. De amendementen van vorige dinsdag verduidelijken en versterken nog het respect voor de vrije meningsuiting en informatie, en de bescherming voor klokkenluiders.’ Dat bevestigt Pol Deltour, nationaal secretaris van de journalistenorganisaties VVJ en AVBB: ‘De JURI-commissie heeft op vraag van onder meer de Europese Federatie van Journalisten enkele essentiële aanpassingen aangebracht. Zo vermeldt de ontwerptekst nu expliciet dat de bescherming van bedrijfsgeheimen niet ten koste mag gaan van journalistiek onderzoek, van de bescherming van bronnen en van het recht op informatie van het publiek. Ook klokkenluiders moeten zich iets minder zorgen maken.’ Toch blijven journalisten volgens Deltour ongerust. ‘Dat heeft te maken met de nog altijd zeer ruime definitie van ‘bedrijfsgeheimen’ die worden beschermd, en met het feit dat journalisten nog altijd moeten kunnen verantwoorden dat hun publicaties ‘legitiem’ zijn. De wereld op zijn kop is dat: journalisten moeten verklaren waarom ze iets publiceren.’ ‘De EFJ en de VVJ zullen blijven aandringen op een nog beter uitgebalanceerde tekst. Hopelijk biedt het overleg tussen Commissie, Raad en Parlement soelaas.’

Master in het ondernemingsrecht

Regels & Deontologie

15-0017-3

© Wouter Van Vaerenbergh

Europa wil bedrijfsgeheimen beter beschermen

voorbeeld tegen concurrenten die de geheimen commercieel willen gebruiken: ‘De hele EU zal dezelfde definitie van ‘bedrijfsgeheim’ hanteren. Bedrijven zullen voorlopige (beslag)maatregelen kunnen vragen, de stopzetting kunnen eisen van inbreukplegende praktijken, en schadevergoeding kunnen vragen bij misbruiken. Het is daarbij niet nodig om een geheim te deponeren of registreren. Er zal veel meer beschermd zijn, en dat is bijvoorbeeld voor kmo’s zeer interessant. Zij realiseren zich nu niet altijd wat ze in hun bezit hebben, en regelen vaak niet alles tot in de details. Het is goed dat er nu een vangnet zal zijn voor dat soort zaken. Want al die bedrijven samen zitten op een vulkaan aan ideeën.’ Voor België, meent Jacobs, zou de richtlijn alvast een verbetering betekenen. ‘We worden regelmatig geconfronteerd met vragen van cliënten over bedrijfsgeheimen. Het kan om een bedrijf gaan dat wil samenwerken met een venture capitalist of met commerciële partners voor de ontwikkeling van een nieuw product, maar evengoed om een werknemer die knowhow heeft opgedaan in een bedrijf, en nu zijn eigen onderneming wil beginnen, of bedrijven bij wie (ex-)medewerkers informatie hebben ontvreemd. Men komt bij ons met de vraag wat er mogelijk is om ideeën te beschermen, of te exploiteren. Soms kan je je toevlucht nemen tot de intellectuele rechten, soms moeten er contractuele verplichtingen worden opgesteld of afspraken gemaakt in een aandeelhoudersovereenkomst. Er komen veel rechtsdomeinen samen: burgerlijk en arbeidsrecht, marktpraktijken, maar ook intellectuele rechten en zelfs strafrecht. Een duidelijke wettelijke regeling voor de bescherming van bedrijfsgeheimen zou dan ook een stap vooruit zijn, voor heel Europa.’

Nieuw

Auteur: J. Stevens Productcode: BP/STEVENS-BI14001 Jaartal: 2015 Omvang: 1102 pagina’s Publicatievorm: Boek ISBN: 9789046582961 Eenmalige aankoop: € 105,00 incl. btw (€ 99,06 excl. btw)

Bekijk de volledige inhoudstafel online en bestel meteen: shop.wolterskluwer.be/  STEVENS-BI14001

Bestellen is makkelijk: bel 0800 14 500 • fax 0800 17 529 [email protected]  shop.wolterskluwer.be

Studie van alle belangrijke rechtsvakken m.b.t. de onderneming (oprichting, bestuur en werking, beëindiging), zowel academisch als vanuit de praktijk via gevallenstudie

Te behalen diploma: Master in het Ondernemingsrecht (Master in Business Law).

2015-2016 www.uantwerpen.be/ondernemingsrecht Universiteit Antwerpen Faculteit Rechten Jeanine Mertens (secretariaat) Prof. dr. Herman Braeckmans (coördinator) Venusstraat 23 BE-2000 Antwerpen T +32 (0)3 265 54 46 [email protected]

6|

‘Rechter zijn is een functie, geen privilege’

Ruth Boone

‘H

oe mensen justitie percipiëren, heeft met heel veel factoren te maken: met leeftijd, opleidingsniveau en interesse in politiek, maar ook met mediaberichtgeving, en met algemene trends in een samenleving: mensen staan sowieso kritischer tegenover gezag, de sociale verbanden zijn veranderd, de rol van veiligheid en de focus op het vermijden van risico zijn veel belangrijker geworden, burgers zijn mondiger geworden en zien zichzelf als klant van de overheid, niet langer alleen als stemgerechtigde. Dat zijn factoren waar justitie niets aan kan veranderen. Maar dat verklaart niet alles, en justitie mag zich daar niet achter verschuilen om niets te doen. Nederlanders hebben over het algemeen meer vertrouwen in instellingen dan Belgen. Het verschil in vertrouwen in het parlement bedraagt bijvoorbeeld 9 procent volgens de laatste Eurobarometer. Maar als je kijkt naar justitie, dan bedraagt het verschil tussen Nederland en België maar liefst 21 procent. Dat is heel veel, en veel meer dan voor andere instellingen. Er is dus meer aan de

hand dan alleen perceptie. Er zijn een aantal interne factoren binnen de Belgische justitie waar men wel invloed op heeft, die drastisch moeten verbeteren om de legitimiteit bij de burger te vergroten. Er is nog veel ruimte voor verbetering.’ ‘Een toegankelijke justitie om te beginnen. De rechtshulp in het algemeen kent nog veel drempels, zeker voor kwetsbaren. Het aanbod is niet op hen afgestemd.’ ‘Daarnaast moet veel meer de nadruk worden gelegd op transparantie. Over het algemeen hebben burgers meer informatie nodig over hoe justitie werkt. Ze moeten duidelijker weten wat de rechter heeft besloten. In Nederland biedt de Raad voor de rechtspraak informatiepakketten op zijn website, van verschillende niveaus en voor verschillende doelgroepen. Voor journalisten zijn er duidelijke persrichtlijnen. Rechtspraak verschijnt er snel op de website. Je moet controle op het werk van de rechter mogelijk maken. De FOD Justitie, of de HRJ hebben op hun site enkel een korte uitleg over hun missie. Er kan nog heel veel gebeuren.’ ‘Burgers willen ook het gevoel hebben dat justitie rechtvaardig is. Dat is een moeilijke parame-

Huwelijk en (echt)scheiding: een modellenboek De auteurs Steven Brouwers en Marcel Govaerts hebben dit modellenboek volledig herwerkt. De nieuwe uitgave houdt onder andere rekening met de complexe procedurele, inhoudelijke en technische wijzigingen door de wet van 30 juli 2013 betreffende de invoering van een familie- en jeugdrechtbank, die op 1 september 2014 in werking trad. 35 aangepaste modellen

15-0288-3

Net zoals de vorige editie bestaat dit boek uit 7 groepen van praktijkmodellen over: ¡ feitelijke scheiding vóór echtscheiding; ¡ ouderlijk gezag, verblijf en omgangsrecht; ¡ echtscheiding op grond van onherstelbare ontwrichting; ¡ echtscheiding door onderlinge toestemming; ¡ bemiddeling; ¡ familiaal vermogensrechtelijke vorderingen; ¡ familiaal strafrechtelijke vorderingen.

Auteurs: S. Brouwers, M. Govaerts Bestelcode: BP/MODECHT-BI14001 Jaartal: 2014 Omvang: 510 pagina’s Publicatievorm: Boek ISBN: 9789046568538 Eenmalige aankoop: € 140,00 incl. btw (€ 132,08 excl. btw)

e-book

Ook verkrijgbaar als

Onze tip: start uw opzoekwerk in het Modellenboek Huwelijk en (echt)scheiding. Het geeft antwoord op al uw vragen én reikt 35 modellen aan die uw werk verlichten.

Bestellen is makkelijk: bel 0800 14 500 • fax 0800 17 529 [email protected] Ü shop.wolterskluwer.be

© Wouter Van Vaerenbergh

‘De legitimiteit van de Belgische justitie bij de bevolking bevindt zich in een alarmtoestand.’ Het is bepaald geen vrolijke boodschap die Stien Mercelis brengt in het doctoraat dat ze vorige maand met succes verdedigde aan de UA. En dat gebrek aan legitimiteit ligt volgens haar heus niet alleen aan de perceptie van de burgers. ‘Er zijn een aantal interne factoren binnen de Belgische justitie die drastisch moeten verbeteren.’ ter, maar het komt erop neer dat rechters rechtszoekenden rechtvaardig bejegenen en naar duurzame oplossingen moeten zoeken. Dat ze rekening houden met de echte belangen, eerder dan alleen te zoeken naar een correcte oplossing op juridische gronden. Men wil het gevoel krijgen dat men eerlijk behandeld is, en als dat het geval is, zal men ook een beter oordeel vellen over justitie. Men wil eerlijk bejegend worden en het gevoel hebben dat de rechter op een neutrale manier heeft geluisterd.’ ‘De rechter wordt niet meer als een orakel beschouwd. Hij moet verantwoording afleggen voor zijn macht en tonen dat hij het beste voorheeft met de burger. Rechter zijn is een functie, geen privilege.’ ‘Rechters denken ook dat burgers vragen om altijd maar hardere straffen, maar daar moeten ze dan weer niet op ingaan. Het dient de legitimiteit van justitie niet, blijkt uit onderzoek. Als mensen zien dat veroordeelden minder hard gestraft worden, tast dat eigenlijk hun vertrouwen in justitie niet fundamenteel aan.’ ‘Tot slot moet justitie ook veel beter communiceren. Waarom ze bepaalde straffen opleggen bijvoorbeeld. Uit onderzoek blijkt dat burgers zonder kennis van zaken een strengere staf zouden opleggen dan rechters. Maar als je burgers opdeelt in groepen, en een groep krijgt alleen informatie uit de krant, en een andere krijgt het dossier te lezen, dan stel je vast dat die tweede groep minder punitief ingesteld wordt. In dat kader kan communicatie dus soelaas brengen.’ Met de gerechtelijke hervorming krijgen de magistraten alvast meer hefbomen zelf in handen. Uit uw doctoraat blijken hoge verwachtingen voor het College van de zetel. ‘Het College heeft ruime bevoegdheden gekregen, en zal zo onder andere de middelen kunnen verdelen over de rechtbanken. In Nederland is gebleken hoeveel zo’n instituut - daar is de Raad voor de Rechtspraak bijna 15 jaar geleden opgericht - kan betekenen voor de kwaliteit van de rechtspraak.’ ‘Toch zijn er redenen om niet al te optimistisch te zijn over de Belgische situatie. De ondersteuning van het Nederlandse instituut is veel ruimer dan in België: door een veelvoud aan personeel in te zetten in de Nederlandse steundienst, met niet enkel juridische, maar ook andere, erg uiteenlopende profielen zoals sociologen of communicatiewetenschappers, wordt al jarenlang gewerkt aan een ware meetcultuur. Zo wordt bijvoorbeeld niet enkel de efficiëntie van rechtscolleges, maar ook de

klantvriendelijkheid in rekening gebracht bij de verdeling van de middelen. Men heeft er veel meer een meetcultuur. Men gaat na hoeveel wrakingen er zijn per rechtscollege, hoe klachten worden behandeld.’ ‘Op die manier kan er bovendien op macroniveau gefundeerd aan agendasetting worden gedaan en wordt het debat op het niveau van de gerechten en van de individuele rechters aangewakkerd, opdat kwaliteitsbevordering en klantvriendelijkheid binnen justitie veel meer zouden beginnen te leven’. ‘Die omslag naar meer klantvriendelijkheid moet hier intern nog gemaakt worden.’ Hoe ver staan we daar nog vanaf ? ‘Een aantal nieuwe korpschefs lijken voor een verandering van beleid te gaan. De HRJ hecht bij de recrutering van rechters meer belang aan andere vaardigheden dan die van een goede klassieke jurist zijn, maar het is niet duidelijk welk gewicht daaraan wordt gegeven. Er gaan de komende jaren veel rechters met pensioen, maar het is niet zozeer een probleem van jong versus oud.’ ‘Aan de externe factoren kan justitie niet veel veranderen, maar het is wel belangrijk om er kennis van te hebben, en na te gaan wat haalbaar is om eraan tegemoet te komen. Daarvoor is interdisciplinair onderzoek nodig, en experimentele projecten, zoals PROMIS in Nederland, dat peilt naar de impact van een betere motivering van vonnissen.’ ‘De colleges, maar ook de afzonderlijke gerechten én individuele rechters moeten veel meer inzetten op integrale kwaliteitszorg. Ook de FOD. Dat kwaliteitsidee moet absoluut aanwezig zijn.’ Vindt u van dat kwaliteitsstreven iets terug in het justitieplan van minister Geens? ‘De maatregelen die daarin werden aangekondigd, gaan vooral over efficiëntie. Dat is uiteraard ook belangrijk voor de burger. Maar de maatregelen die tot een betere kwaliteit van de rechtspraak moeten zorgen, zijn veel minder concreet.’ Rechters hebben wel schrik voor een doorgeschoten efficiëntiedenken. ‘Het is inderdaad niet de bedoeling dat rechtspraak alleen over productie gaat, dat zou ook ingaan tegen het idee van justitie als een openbare dienst. Efficiëntie vormt een onderdeel van de kwaliteit van de rechtspraak, naast toegankelijkheid, onpartijdigheid en onafhankelijkheid, transparantie en rechtvaardigheid.’

Media en justitie Uit Mercelis’ vergelijking van de justitieberichtgeving in de kranten De Standaard en Het Laatste Nieuws, blijkt dat niet zozeer negatieve berichtgeving over justitie, maar wel eenzijdige berichtgeving de perceptie negatief beïnvloedt. ‘In De Standaard wordt over het algemeen zowel vormelijk als inhoudelijk negatiever over justitie geschreven. Toch zien we dat lezers van De Standaard minder negatief over justitie denken. Naast de invloed van het profiel van de De Standaardlezer, kan de eenzijdigheid van de berichtgeving als verklaring worden aangewezen: in Het Laatste Nieuws wordt vooral bericht over punitieve aspecten van justitie, zoals over gerechtelijke onderzoeken, strafprocessen, en het politieoptreden. De Standaard is genuanceerder en behandelt ook vaker andere aspecten van justitie.’ (RB)

|7

De laatste tijd komen gerechtsdeskundigen, -vertalers en -tolken alleen in het nieuws als ze er de brui aan geven wegens onbetaalde facturen. De nieuwe registers voor deze medewerkers van het gerecht zouden beterschap moeten brengen, en ook de kwaliteit van de deskundigen moeten opkrikken. Maar ondertussen kunnen rechtbanken zelf al stappen ondernemen, zo blijkt uit de Antwerpse praktijk. Ruth Boone

D

e wet van 10 april 2014 voert een nationaal register voor gerechtsdeskundigen en een voor beëdigd vertalers, tolken en vertalers-tolken in. De registers moeten voor een betere kwaliteit van de deskundigen bij justitie zorgen, en voor minder misbruiken. Ze moeten tegen december 2016 ingevoerd zijn. Die datum is niet onbelangrijk, want dan treedt ook de verruimde Salduzwerking in werking, waardoor de nood aan met name goede tolken bij het gerecht nog nijpender wordt. Op een studiedag van het NICC en het Centre des études sur la police vorige week dinsdag bleek dat er over de concrete uitwerking van de registers nog heel wat vragen zijn (zie kader). De afgelopen tien jaar is de Antwerpse rechtbank niet bij de pakken blijven zitten om alvast de kwaliteit van de gerechtstolken te verbeteren. Alleen tolken die een opleiding gerechtstolk hebben gevolgd bij de Antwerpse tolkenopleiding van (eerst Lessius, dan Thomas More, nu) de KU Leuven Campus Antwerpen mogen voor de Antwerpse rechtbank optreden. Maar de kwaliteit kan alleen gegarandeerd worden als ook de individuele politieagenten, rechters en advocaten hun duit in het zakje doen, is de stelling van Heidi Salaets en Katalin Balogh, die de opleiding in goede banen leiden. Daarom schreven ze samen met politiecommissaris op rust Dirk Rombouts een ‘Handleiding voor politie en rechtskundigen in een meertalige context’, die politieagenten, magistraten en advocaten toont hoe ze efficiënt met een tolk kunnen werken. Ook hielden ze begin mei een mock trial, een reeks gesimuleerde rechtszaken met een tolk, die Antwerpse rechters meer inzicht moet geven in de soms moeilijke omstandigheden waarin tolken moeten werken. ‘We geven de opleiding voor gerechtsvertalers en tolken nu zo’n 15 jaar, in samenwerking met een aantal rechters en politieagenten die hier vrijwillig les komen geven. We zien echter dat magistratuur en politie in het werkveld niet altijd weten wat ze van tolken mogen verwachten, wat ze doen, en wat ze (niet) mogen doen. Daar gebeuren soms nog fouten. Een rechter kan bijvoorbeeld niet aan de tolk vragen of hij denkt dat een verdachte de waarheid spreekt, of vragen of iemand al dan niet met een Brussels accent spreekt. Dan plaats je de tolk in de rol van getuige, en dat kan niet. In Duitsland kan de rechter in zo’n geval een ‘zaakdeskundige’ oproepen, bij ons bestaat dat niet.’ De tolken van hun kant kennen justitie niet goed als ze aan hun taak beginnen. De studenten in Antwerpen krijgen wel een module politietolken, maar

geen oefening op tolken in de rechtbank: ‘Daardoor beschouwen ze de rechtbank als een burcht, waar ze een beetje schrik van hebben. Het is dus ook voor de tolken belangrijk dat zij ervaring opdoen. Ook daarvoor is de mock trial interessant.’ Gerechtstolken worden met een aantal specifieke problemen geconfronteerd: ‘Het moeilijkste is dat wij ons vaak niet voldoende kunnen voorbereiden. Bij de politie krijgen we vooraf een briefing. Als je naar een raadkamer gaat, weet je alleen waarover het gaat als je in dezelfde zaak ook bij de politie hebt getolkt. Ook op de rechtbank worden we vooraf niet gebrieft over welke zaak het gaat, we weten niet voor wie we zullen moeten tolken. Het zou handig zijn als we vooraf de nodige info zouden krijgen, of als we een draft van het vonnis of arrest zouden kunnen inzien. Ook omdat andere rechtssystemen soms een andere terminologie hanteren, of bepaalde rechtsfiguren niet kennen. Hongarije heeft bijvoorbeeld geen onderzoeksrechters. Maar de griffies weten meestal ook niet waarover een zaak gaat, en rechters zijn niet happig om documenten vooraf te geven. In Nederland en Duitsland gebeurt het wel. Het betekent eigenlijk dat wij vaak als enige onvoorbereid naar ons werk gaan. Dat is weinig professioneel. Rechters zijn daarin ten onrechte terughoudend, want ook gerechtstolken hebben een deontologische code.’ ‘Het meest achterdochtig zijn overigens de advocaten: zij willen een vertrouwelijk gesprek met hun cliënt kunnen voeren, en zien de tolk dan als een indringer. Soms is de achterdocht natuurlijk ook wel terecht, als ze slechte ervaringen met weinig kwaliteitsvolle tolken achter de rug hebben.’ Over de nieuwe registers hebben Salaets en Balogh zo hun twijfels: ‘Zoals het er nu voorstaat, garandeert het nieuwe register de kwaliteit van de tolken niet. Je moet een taaldiploma hebben en recht hebben gekregen, maar een opleiding als gerechtstolk is niet vereist. De specifieke expertise van vertalers en tolken, bijvoorbeeld simultaan of consecutief tolken, wordt niet gehonoreerd.’ Ander heikel punt in de rechtbank zijn de fysieke omstandigheden: ‘In de rechtbank kun je niet noteren, je hebt geen aparte kabine, en je moet simultaan tolken. Dat is geen probleem als je goed opgeleid bent, maar toch zouden rechters en advocaten wat trager moeten spreken en lezen. Ook omwille van de soms erbarmelijke akoestiek in veel rechtbanken.’

beeld krijgen van die persoon. Maar ook scheldpartijen, of schuine opmerkingen van verdachten of politiemensen moeten vertaald worden.’ Ook de tolk zelf bevindt zich trouwens een beetje in een schizofrene toestand: ‘Je moet stevig in je schoenen staan, ook emotioneel, maar anderzijds moet je heel erg op de achtergrond blijven, bijna onzichtbaar zijn. Je neemt de identiteit over van diegene voor wie je tolkt, maar anderzijds ben je geen vriend van het slachtoffer. Als iemand het lastig krijgt, mag je geen troost bieden. Je moet professioneel blijven, en je verantwoordelijkheid opnemen. Tolken worden soms ook bedreigd, een verdachte kan niet altijd het verschil maken tussen de tolk en ‘de instanties’. Dat is niet altijd evident.’ Heidi Salaets, Katalin Balogh, Dirk Rombouts, Handleiding voor politie en rechtskundigen in een meertalige context, Lannoo Campus, 2014

© Wouter Van Vaerenbergh

‘Tolken is veel meer dan twee talen kunnen spreken’

kandidaten die hier aan de opleiding gerechtstolk willen beginnen, blijven er na onze eerste test Nederlands nog 50 over. Ook nadien hanteren we strenge criteria. Ze moeten een examen in de vreemde taal afleggen, waarvoor ze 80 procent moeten halen. Dat examen wordt afgenomen door een externe taalevaluator van universitair niveau. Daarvoor moeten we vaak over de grens gaan zoeken. Pas als de kandidaten die examens goed doorkomen, mogen ze aan de opleiding beginnen. We zien vaak dat mensen die al jaren tolken voor de rechtbank zelfs niet voor die eerste test Nederlands slagen. Maar die mensen kunnen bijvoorbeeld wel zonder problemen in Gent gaan tolken, want daar werkt men niet samen met de tolkenopleiding. Die is meer gespecialiseerd in medisch tolken.’ Daarom pleiten Balogh en Salaets ervoor dat meer tolkenopleidingen zich op gerechtstolken zouden toeleggen, en dat alle rechtbanken met die opleidingen zouden samenwerken, zoals in Antwerpen gebeurt. En dat is volgens hen nodig, want tolken in een gerechtelijke context ligt niet zo voor de hand: ‘Een tolk moet alles heel getrouw vertalen. Als een schizofreen een verward verhaal vertelt, en de tolk maakt daar een coherent geheel van, kan de politieman of de onderzoeksrechter een verkeerd

Registers Vanaf 2017 zullen alleen nog gerechtsdeskundigen, vertalers, tolken en vertalers-tolken die in de registers zijn opgenomen, de titel mogen voeren en opdrachten aanvaarden. Alleen in zeer uitzonderlijke gevallen (spoed of gebrek aan iemand met de juiste specialisatie) zal de gerechtelijke overheid iemand kunnen aanwijzen die niet in het register staat. Het register voor gerechtsdeskundigen is er voor alle deskundigen in burgerlijke en strafzaken (branddeskundigen, accountants, forensische psychiaters, neurologen). Op de studiedag rees alvast de vraag om mensen de mogelijkheid te geven zich alleen voor burgerlijke of strafzaken te registreren, omwille van de heel andere context. Gerechtsdeskundigen moeten aantonen dat ze minstens 5 jaar relevante ervaring hebben opgebouwd in het domein of de specialisatie waarvoor ze zich willen laten registreren, gedurende een periode van 8 jaar voor hun registratieaanvraag. Er heerst nog onduidelijkheid wat die relevante ervaring juist inhoudt; ze moeten onderdaan zijn van de EU of er wettelijk verblijven; een recent uittreksel uit het strafregister kunnen voorleggen; ze mogen niet veroordeeld zijn, zelfs niet met uitstel, tot een correctionele of criminele straf (geldboete, werkstraf of gevangenisstraf). Vallen hier niet onder: inbreuken op de politiewetgeving wegverkeer of veroordelingen die volgens de minister van Justitie geen bezwaar vormen voor de uitvoering van hun taak als deskundige (geldt ook voor veroordelingen in het buitenland); ze moeten aan de minister van Justitie schriftelijk verklaren dat ze instemmen met de deontologische code; ze moeten de eed hebben afgelegd. Vertalers, tolken en vertalers-tolken moeten daarnaast 21 jaar oud zijn; ze moeten kunnen aantonen dat ze over de nodige beroepsbekwaamheid en juridische kennis beschikken. De minister van Justitie zal beide registers bijhouden en regelmatig updaten. Wie geregistreerd is, krijgt een identificatienummer én een legitimatiekaart. Wie onvoldoende presteert, kan uit het register worden geschrapt, tijdelijk (maximum 1 jaar) of definitief. De sprekers op de studiedag vermoedden dat er in de praktijk weinig schrappingen zullen gebeuren, maar dat slechte deskundigen gewoon niet meer zullen worden opgeroepen. Voor gerechtsdeskundigen wordt tot slot ook de deskundigheid en de specialisatie vermeld. Voor vertalers, tolken en vertalers-tolken is dat de proceduretaal en andere taal of talen waarvoor ze zich hebben laten registreren. De magistraten op de studiedag betreuren alvast dat zij geen inspraak krijgen in wie op de lijst kan komen. Een andere opmerking was dat er geen selectie lijkt te zijn op basis van bekwaamheid. De aanwezige tolken pleitten voor enige anonimiteit van de registers, en willen dat specifieke opleidingen (zoals telefoontap, videoverhoor of nog economische en fiscale kennis) kunnen worden opgenomen in het register, net als kennis van bepaalde dialecten. (RB)

SCHIZOFREEN Maar voor alles is een goede opleiding van de tolken essentieel, en die hebben ze nu niet allemaal gekregen: ‘Wij zijn heel streng. Van de 100

KORT

© WVV

Voet naar KU Leuven Stefaan Voet is benoemd tot hoofddocent gerechtelijk recht aan de KU Leuven. Hij volgt er vanaf 1 oktober 2015 Paul Van Orshoven op, die met emeritaat gaat. Voet is nu nog verbonden aan de UGent. Hij is ook advocaat.

Nieuw Sherpa Law trekt Kurt Faes en zijn team aan en versterkt zo haar departement vennootschappen en commerciële praktijk. Faes zal als vennoot het nieuwe kantoor in Antwerpen leiden. Hij was voordien verbonden aan Loeff Claeys Verbeke/Allen&Overy en Ambos NBGO.

Sekwester De wetgever beperkt de algemene bevoegdheid van de vrederechters om sekwesters aan te stellen. Tegelijk

krijgen de beslagrechters de uitdrukkelijke bevoegdheid om sekwesters aan te stellen in beslagzaken. De wet van 30 juli 2013 op de invoering van de familie- en jeugdrechtbank maakt de vrederechters bevoegd voor de aanstelling van sekwesters. Het was echter niet de bedoeling van de wetgever dat alleen vrederechters nog sekwesters zouden aanstellen, maar wel dat zij dat zouden doen in de zaken waarvoor zij bevoegd zijn, naast de voorzitters van de rechtbanken van eerste aanleg en de voorzitters van de rechtbanken van koophandel, telkens voor de materies waarvoor ze bevoegd

zijn. Maar de formulering liet ruimte voor interpretatie. Beslagrechters hadden geen expliciete bevoegdheid tot het aanstellen van een sekwester, maar in de praktijk ‘ontleenden’ zij die bevoegdheid aan de voorzitters van de rechtbanken van eerste aanleg. Na de wetswijziging van 2013 verklaarden veel rechtbankvoorzitters en beslagrechters dat zij niet langer bevoegd waren voor sekwesters. De wijzigingswet van 21 mei 2015 stelt nu orde op zaken. Voortaan krijgt ook de beslagrechter expliciet de bevoegdheid om sekwesters aan te stellen. De wet trad in werking op 20 juni.

8 | Interview

© Elisabeth Broekaert

© Elisabeth Broekaert

‘Er is te weinig bekommernis over cybercriminaliteit’

Onze reguliere telecomoperatoren moeten voldoen aan zeer zware regulering. En, op de keper beschouwd, gebeurt net hetzelfde door een externe speler: Skype.

Het Belgische gerecht heeft tientallen onderzoeken lopen naar cyberincidenten, zo bevestigde onlangs het federaal parket. En wellicht is dat maar een fractie van wat werkelijk gebeurt. Cybercrime is een nieuwe vorm van ernstige criminaliteit, maar wordt niet altijd als zodanig door iedereen zo ervaren. En dat laatste betekent onder andere dat politie en justitie niet altijd over de juiste tools beschikken om die criminaliteit adequaat aan te pakken. Een gesprek over cybercrime met twee eminente cybercrimefighters, Jan Kerkhofs van het federaal parket en onderzoeksrechter Philippe van Linthout (onderzoeksrechter). Het interview werd afgenomen voor bekend geraakte dat Skype naar het Hof van Cassatie stapt, voor het federaal parket bekend maakte dat het een onderzoek opent naar de Duitse spionagepraktijken in ons land en voor de uitspraak van het Grondwettelijk Hof die de dataretentiewet vernietigde. Dirk Leestmans

W

at baart jullie het meeste zorgen: nieuwe vormen van criminaliteit of achterhaalde vormen van opsporing? Kerkhofs: ‘Beide, maar het tweede meer dan het eerste. Een ziekte is maar zo gevaarlijk als het gebrek aan geneesmiddelen. Tegenwoordig worden vele misdrijven makkelijker gemaakt door een nieuw medium: het internet en alle communicatiemogelijkheden die daarbij horen. Maar uiteindelijk is dat slechts een uitvoeringswijze. Misdrijven die al zo oud als de mensheid zijn, worden nu uitgevoerd op een andere manier. En we moeten dus vooral vat krijgen op die andere manier. Als we dat niet kunnen, hebben we een ernstig probleem.’ Kan u het niet of kan u het onvoldoende? Kerkhofs: ‘We kunnen best wel wat. Maar het is heel moeilijk om gelijke tred te houden met de expansie van mogelijkheden die criminelen vandaag hebben.’ Van Linthout: ‘En sommige zaken kunnen we niet. Laat ons het maar zeggen zoals het is.’ ‘En ik maak me best ook veel zorgen over de nieuwe misdrijven omdat de mensen niet weten wat het is. Als die onwetendheid blijft bestaan over wat criminelen kunnen, zal men ons ook nooit die nieuwe tools geven. Om in de beeldspraak te blijven: als je niet weet dat je ziek bent, zal je ook niet naar de dokter gaan.’ Er is te weinig bekommernis over cybercriminaliteit? Beiden: (erg affirmatief) ‘Absoluut.’ Van Linthout: ‘Als we nieuwe middelen vragen,

opdat we zouden kunnen terugvechten met gelijke wapens, voel je bij de bevolking onmiddellijk een defensieve reactie. Privacy is heilig.’ Is die houding er ook bij de wetgever? Kerkhofs: ‘Die houding hebben we in het verleden in elk geval sterk gevoeld. Maar gelukkig waait er een nieuwe wind en is er bij de wetgever tegenwoordig een sterk bewustzijn over de noodzaak van nieuwe wettelijke middelen in de strijd tegen cybercriminaliteit.’ Van Linthout: ‘Er zijn tal van werkgroepen binnen de kabinetten, en die leveren ook goed werk. Maar ik weet eerlijk gezegd niet of het hele parlement wel volgt. De mensen zijn in verwarring. De burger agreed overal, klikt kritiekloos alles aan, post alles, zet in de cloud dingen die hij vroeger misschien in zijn kluis bewaard zou hebben… Anderzijds horen ze dat hun privacy op tafel ligt en dat vreemde mogendheden en inlichtingendiensten overal aan kunnen. Al die affaires stralen wel op ons af. Maar, ik herhaal het nog even voor de duidelijkheid: wij zijn niet de NSA.’ Kerkhofs: ‘Mensen houden blijkbaar alleen van privacy vanaf het ogenblijk dat ze geconfronteerd worden met hun eigen verwaarlozing ervan. Maar er is geen enkele overheid die meer privacy kan onderscheppen dan wat we zelf allemaal op straat gooien. Als ik, om een aanslag te verijdelen, informatie wil hebben over een bepaalde Facebookaccount, garandeer ik u dat daar heel veel bloed, zweet, tranen én belastinggeld in kruipt om daar op een wettelijke manier aan te geraken. Dat staat in schril contrast met de gratuite manier waarop velen alles op Facebook zetten, Google, Whatsapp… Daarop posten we alles, wat we eten, wat we drinken, seksuele geaardheid, politieke voorkeur… Maar als een overheid daarnaar kijkt en

mensen daarmee confronteert, voelt men zich betast. Merkwaardig is dat. Want iedereen zou moeten weten dat de overheid maar een van de velen is die daarnaar kijkt.’ Het lijkt er toch sterk op dat overheden ook zo maar wat doen. De Amerikanen luisteren de Duitsers af, de Duitsers luisteren de Belgen af, de Chinezen bespioneren ons… Die vaststelling is er toch? Van Linthout: ‘'De' overheid bestaat niet. Mensen beschouwen justitie ook altijd als één monolithisch blok, om niet te zeggen één pot nat. Ik hou me bezig met mijn deel van justitie. Als we nieuwe middelen nodig hebben, is dat voor het bestrijden van criminaliteit. Met de rest heb ik niets te maken. Ik voel me dan ook niet aangesproken als je voorbeelden aanhaalt over de NSA of de Chinese staatsveiligheid.’ Kerkhofs: ‘Uit angst voor dingen die gebeuren, en die waarschijnlijk al altijd gebeurden, mag je nu toch niet de stekker trekken uit mogelijkheden om de misdaad te bestrijden.’ ‘Toen ik gisteren in het drukke verkeer reed, maakte ik me de bedenking dat het absoluut niet meer zo evident zou zijn mochten we vandaag het debat moeten voeren over nummerplaten op auto’s. Zou zo’n maatregel nog kunnen? Wij beschikken sinds ruim een decennium over de mogelijkheid van een bankvordering. Ik kan aan elke bank in België vragen wat iemand tien jaar geleden op Valentijn kocht voor zijn maîtresse. Niemand lag daar van wakker. Er werd toen geen procedure gestart voor het Grondwettelijk Hof. Ruim een decennium later huivert iedereen bij het idee dat gegevens van telefonie, IP-adressen en digitale sporen, langer dan 12 maanden zouden bewaard worden. Is het IP-adres dan niet te beschouwen als de nummerplaat van het internet? Moet je dan elk jaar een nieuwe nummerplaat krijgen en de oude vernietigen? Absurd. Maar dat is blijkbaar de tijdsgeest. We zijn hypergevoelig geworden voor privacy.’ Van Linthout: ‘Ik kan haast geen enkel dossier oplossen tegenwoordig zonder gegevens van telecommunicatie. En dan stoort het me dat ik in mijn werk soms moet opboksen tegen organisaties die de belangen verdedigen die ik ook verondersteld word te verdedigen. Praten we over politiek of praten we over rechtvaardigheid? Sorry hoor, maar soms neigt het naar volksverlakkerij.’ Kerkhofs: ‘Het grote probleem is dat www in de praktijk staat voor World Wild West. En onder het motto van economische impulsen en de freedom van dit en de freedom van dat, zitten we in een zone waar we geen greep meer op hebben.’ Hoe wil u daar dan greep op krijgen? Kerkhofs: ‘Ik zeg maar wat: waarom moeten er nog anonieme prepaid telefoonkaarten zijn?

Wie heeft dat nodig? Ik word daarmee alleen maar geconfronteerd in mijn dossiers. Waarom worden er communicatiediensten aangeboden die hun sterkte maken, marketingsgewijs, op het gegeven dat ze niet afgeluisterd kunnen worden? Is dat niet hallucinant?’ Sommigen noemen het gezond wantrouwen tegen de overheid? Kerkhofs: ‘Wat mij betreft is het een ongezond wantrouwen.’ Moeten we de overheid dan zonder meer vertrouwen? Kerkhofs: ‘Heeft de overheid ons vertrouwen ooit beschaamd dan? Vertel me ’s waar het de afgelopen tien-vijftien jaar misgelopen is. Nergens.’ ‘Misschien moet u niet alleen denken in termen van wat er mis kan gaan. Denk misschien ook ’s in termen van checks and balances.’ Ik geef opnieuw het voorbeeld van de NSA. Is dat gezond te noemen? Van Linthout: ‘Volledig akkoord. Het is de grootste schade die ons ooit is aangedaan. Er zijn overheden die het niet zo nauw nemen met privacy, zo veel is duidelijk.’ Waarom moeten we dan zonder meer aannemen dat wat in Amerika gebeurt, niet in België zou kunnen gebeuren? Van Linthout: ‘Opnieuw hetzelfde antwoord: u bent tegen de verkeerde overheid aan het spreken. Ik ben de NSA niet.’ Kerkhofs: ‘Ik ben absoluut niet tegen privacy. Maar wetende dat 50 procent van de criminelen gebruikmaakt van Skype of een andere gelijkaardige toepassing, zou ik het wel handig vinden mocht de mogelijkheid er zijn dat een onafhankelijke en onpartijdige rechter aan Skype vraagt: Laat me ’s kijken wat deze of gene allemaal zegt. Nu antwoordt die maatschappij: Wat vraag u ons nu?’ Het voorbeeld is brandend actueel. Skype weigert blijkbaar gegevens over te maken en zegt dat het geen telecomoperator is. Mogen we Skype een Yahoo-bis-zaak noemen? Kerkhofs: ‘Onze reguliere telecomoperatoren moeten voldoen aan zeer zware regulering. En, op de keper beschouwd, gebeurt net hetzelfde door een externe speler: Skype. Sterker, deze speler werkt parasitair want hij nestelt zijn dienst op de draadjes van die andere operatoren die wel moeten meewerken. De Belgische maatschappijen moeten rekenschap afleggen en anderen, die net hetzelfde doen, steken eigenlijk hun middenvinger op. Ook vanuit economisch standpunt is dat niet fair. Een mens vraagt zich af waarom die reguliere maatschappijen nog wel de wet respecteren.’

Interview | 9 ‘Als je een dienst hier op Belgisch grondgebied aanbiedt, lijkt het ons logisch dat daaraan rechten en plichten verbonden zijn. Maar neen, zij zeggen dat ze niet in België gevestigd zijn en dat hun dienst geen telecommunicatie is. Opnieuw de vergelijking met auto’s. Iedereen moet hier rijden met een nummerplaat maar plots komen daar dan ufo’s uit de lucht die ook gaan rondrijden in het verkeer. En als er iets gebeurt, zeggen ze: Sorry, wij komen van de planeet Snork en moeten geen nummerplaten hebben. Tja…’

Loss of controL Hebt u voldoende mensen en middelen om uw werk te doen? Van Linthout: ‘Neen. Kijk naar de Federal Computer Crime Unit, die wordt gedecimeerd. Bij de CCU’s loopt ook niet zo verschrikkelijk veel volk rond. Computerprogramma’s om bepaalde zaken uit te lezen, kosten geld. Maar het geld is er niet.’ ‘Wij zijn een prachtig land met verschillende universiteiten. We hebben tal van ingenieurs en specialisten encryptie. Waarom ontwikkelen we onze eigen tools niet?’ U pleit ervoor om de zaken technisch in eigen beheer te gaan uitvoeren. Van Linthout: ‘Zeer zeker. Wij huren nu materiaal in Israël en Amerika terwijl we dat potentieel perfect zelf zouden kunnen doen. Waarom bouwen we eigenlijk niet onze eigen tapkamers?’ Kerkhofs: ‘Het gaat niet alleen over Skype, het gaat ook over Viber, Whatsapp… In België worden er gemiddeld per gerechtelijk onderzoek zeven taps gestoken. Dat is zo omdat we niemand meer horen communiceren. En dus moet je beginnen tappen in de cirkels rond de verdachten, zoals trouwens wettelijk toegelaten: broers, zussen, liefjes… Op die manier kan je nog iets via via te weten komen. Het probleem is loss of control.’ Waarom werken al die nieuwe diensten niet mee? Van Linthout: ‘Het probleem is dat zij de hele wereld moeten bedienen waar iedereen in een ander rechtssysteem zit, van democratie tot dictatuur. En vandaar hun policy. Ze bewaren geen data, encrypteren hun diensten en zeggen dat ze de sleutel niet meer hebben. Zodoende kan men iedereen hetzelfde antwoord geven: sorry, we kunnen niets geven.’ Misschien hebben ze wel een punt in die zin dat er ook overheden zijn die met minder eerbare bedoelingen gegevens opvragen? De Arabische lente is geworden wat het geworden is mede dankzij de anonimiteit van het internet. Van Linthout: ‘Maar wees toch niet naïef. Al die maatschappijen hebben al die gegevens natuurlijk wel. Als Facebook Whatsapp koopt voor 19 miljard dollar, is dat om winst te maken, wat had u gedacht? U gelooft toch niet dat al die bedrijven dat gratis doen? Neen, zij houden alles van u bij. Alle telefoonnummers, alle contacten… En al die informatie wordt samengebracht en verkocht aan adverteerders. Dan zeggen dat je die informatie niet hebt, dat is toch niet ernstig.’ ‘Je moet weten wat je wil. Je kan niet enerzijds overal commercieel actief willen zijn, ook in die landen waar wel ’s hoofden worden afgehakt, en tegelijk de mensenrechten inroepen om niet mee te werken met justitie. Waarom zou je ook aan die grote internationale spelers niet eenvoudig kunnen zeggen: u mag hier actief zijn, maar u hebt zich wel te houden aan de wet. Dat lijkt me elementair.’ Er is nu het wetsontwerp rond cyberpatrouilles. Een goede zaak? Kerkhofs: ‘Absoluut. Het is een eerste stap om politioneel aanwezig te zijn op het internet. Wie zou daar iets op tegen kunnen hebben?’ Tracht de overheid de grenzen van de wet ook af te tasten, ja zelfs op te rekken? Jullie laten toe dat een politieman een nickname gebruikt op het internet, die mag niet al te suggestief zijn maar mag wel een ‘niet-gekwalificeerde suggestie’ inhouden. Wat is de nuance precies? Kerkhofs: ‘Stel dat je als agent op een pedoforum gaat onder de naam Sarah12. Dat wekt de sug-

gestie op dat je minderjarig bent. Je bent dus suggestief bezig in het veld waarin je je onderzoek voert. Dat kan een brug te ver zijn. Maar een naam in bepaalde kringen die een zekere sociale aanvaarding met zich meebrengt, kan wel.’ Van Linthout: ‘Dat is dus het tegenovergestelde van oprekken. Provocatie mag niet in België, zoveel is duidelijk. Maar wat mij betreft, mag die discussie maatschappelijk best wel ‘s gevoerd worden. Want geloof me, de naam Sarah12 wordt ook gebruikt in middens waar pedofielen hun slachtoffers opzoeken. Waar zit dan nog het provocatieve als de politie die naam ook zou gebruiken? We leggen ons hier een heel strenge norm op, strenger dan in het buitenland.’ Maar de Belgische politie werkt wel verder op dossiers die ze aangereikt krijgen vanuit het buitenland? Er zijn Belgische pedofiliedossiers die in Amerika gestart zijn met provocatie. Via een ommetje krijgt u dan toch wel wat u vraagt?

U pleit in de strijd tegen cybercriminaliteit ook voor een lightversie van de undercoveragent? Van Linthout: ‘Het is de logica zelve. Een realtime undercoveragent opereert op gevaar van eigen leven in criminele milieus. Dat is erg gewichtig en terecht uitvoerig geregeld in de BOM-wetgeving. Maar infiltreren via het internet is veel beter beheersbaar. Daarvoor heb je andere capaciteiten nodig, bijvoorbeeld het beheersen van het taalgebruik. Niet iedereen spreekt pedo’s, om maar iets te zeggen.’ Kerkhofs: ‘De traditionele undercoveragent opereert ook per definitie alleen. Je hebt dus een grenzeloos vertrouwen nodig in de integriteit van die man of vrouw. Maar infiltreren via het internet is perfect te volgen door de chatsessies te controleren. De controle is dus veel transparanter, ook voor de verdediging. En omdat de checks and balances op het internet makkelijker te krijgen zijn, mag er wat ons betreft dus ook gewerkt worden met een lightversie van een undercoveroperatie.’

Jan Kerkhofs: Momenteel is het behelpen. We kappen de doos met wetten uit op tafel om te zien wat we kunnen doen. Kerkhofs: ‘Daar is duidelijke rechtspraak over. Sinds jaar en dag is er in België een duidelijke cesuur tussen de onthulling van een misdrijf en het bewijs ervan. Als een pedofiel in de val van het FBI loopt in Amerika en Amerika signaleert ons dat, is dat op zich geen bewijs voor ons. Maar uit artikel 1 van de voorafgaande titel van het wetboek van strafvordering en artikel 22 van het wetboek van strafvordering vloeit voort dat we de onthulling van een misdrijf niet voor onbestaande mogen houden. Wij beschouwen die informatie dus niet als bewijs, wel als eventuele start van een onderzoek.’

De Dorpsoverste U interpreteert het territorialiteitsprincipe voor cybercriminaliteit volgens de zogenaamde objectieve ubiquiteitstheorie en de leer van de ondeelbaarheid. Het wordt hier vastgesteld en dus is de Belgische justitie bevoegd, ondanks het internationaal karakter. Keerzijde van die medaille zou kunnen zijn dat, als alle staten zo redeneren, mensen twee, drie keer vervolgd dreigen te worden. Van Linthout: ‘De vraag blijft toch altijd waar

Om echt door te dringen in de harde kern van de pedocriminaliteit zal je toch iets meer moeten doen dan pedo’s spreken. Waar ligt de grens dan? Kerkhofs: ‘Van zodra je in een fysieke contactsituatie komt, is het inderdaad niet meer light. Maar zuiver online engagement in een bepaald forum, is light.’ Het blijft vreemd dat de inlichtingendiensten in de cyberwereld meer mogen dan de opsporingsdiensten. Is er een discrepantie tussen BIM en BOM? Van Linthout: ‘BIM zou BOM geworden moeten zijn, maar helaas is dat niet door het parlement geraakt. En het is inderdaad vreemd dat onze volksvertegenwoordigers aan spionnen toelaten wat ze aan politiemensen ontzeggen. Te meer omdat spionnen per definitie minder gecontroleerd worden.’ Kerkhofs: ‘Ik sluit niet uit dat met de nieuwe wind die er waait die discrepantie binnenkort genivelleerd zal worden.’ Zegt u nu dat de BOM verruimd zal worden? Kerkhofs: ‘Het gaat niet alleen over de BOM. Het

Philippe Van Linthout: BIM zou BOM geworden moeten zijn, maar helaas is dat niet door het parlement geraakt. het misdrijf zich voordoet. Als wij hier iemand op het scherm bezig zien met kinderporno, kan het theoretisch inderdaad zijn dat die man elders ook vervolgd wordt. Dan is het aan de internationale regelgeving om daar duidelijke afspraken over te maken.’ Zijn die afspraken er? Van Linthout: ‘Gedeeltelijk. In Europa geldt het ne bis in idem-principe. Voor andere landen is dat niet zo. En het klopt dat je zodoende voor vreemde dingen kan komen te staan. Stel dat een man hier zijn vrouw genitaal verminkt, vervolgd wordt en dan als argument inroept dat hij in een of ander Afrikaans land al voor de dorpsoverste is moeten komen voor dezelfde feiten en daar is vrijgesproken. Dat is problematisch. Maar het omgekeerde, niets doen omdat er een internationale component is, is nog veel problematischer. Want dat zou neerkomen op het totale immobilisme. We gaan toch niet terug naar de tijd van de vrijstaten voor zeepiraten!’

gaat over de mogelijkheden in het algemeen. Denk ook aan onze telefoontapwetgeving. Die dateert uit de tijd dat we nog belden met bakelieten toestellen waarop je met klemmen je taps plaatste.’ ‘Momenteel is het behelpen. We kappen de doos met wetten uit op tafel om te zien wat we kunnen doen. Maar het doet toch vaak denken aan die scene uit Apollo 13: Houston, we have a problem. De pragmatische benadering kan beter vervangen worden door een nieuw arsenaal aan wettelijke mogelijkheden aangepast aan de noden van de tijd.’ Toch valt het op dat u eigenlijk al een heel eind op weg geraakt met de bestaande wetgeving. U bent overigens ook erg lovend over onze wetgever. Van Linthout: ‘Begin jaren 2000 hebben we een fantastische wetgever gehad. Met de wet van 28 november 2000 over informaticacriminaliteit werden er in 2001 vier nieuwe misdrijven aan het strafwetboek toegevoegd, samen met een arse-

naal aan nieuwe procedurele instrumenten. Die wetgeving is haast visionair te noemen. Maar helaas, de computer van 2001 is niet meer de computer van 2015.’ Misschien is net dat ook het probleem: loopt wetgeving niet altijd achterop in deze razendsnel evoluerende maatschappij? Van Linthout: ‘Dat is zo. Daarom moet je trachten technologieneutrale wetgeving te maken.’ Technologie speelt in de kaart van criminelen. Speelt de verouderde wetgeving ook in de kaart van advocaten en procedurepleiters? Van Linthout: ‘Het zal uw lezers misschien verbazen, maar wij hebben het gevoel dat deze materie vele advocaten ontgaat.’ Kerkhofs: ‘Wat is ook een procedurepleiter? Voor mij zijn er slechts advocaten die een bepaald argument laten prevaleren op een ander. Op zich is dat geen probleem. Waar ik wel een probleem mee heb, is de nietigheidssanctie. Als een telefoontap vormelijk niet juist is, is die nietig. Is dat rechtvaardig? Ik vind van niet. Vorm is in het leven geroepen om de inhoud te beschermen. Maar als de vorm kaduuk is, zou je altijd nog moeten kijken of de inhoud daarmee ook gecompromitteerd is. Het is toch niet omdat de koorddanser valt dat hij de dood verdient. Wat is er tegen een vangnet?’ Van Linthout: ‘In onze praktijk zijn er accidents de parcours, dat kan je niet uitsluiten. In die zin is het een blamage dat de nietigheden nu uit de tap gaan omdat mijn beroepsgroep bijna blind een tapbevel moet kunnen afleveren dat bulletproof is. Dat is onze job. Mensen die dat niet kunnen, horen eigenlijk niet in mijn professionele groep. Maar mensen die dat wel kunnen maar ondertussen ook nog telefoon krijgen, een bode met een dossier moeten ontvangen, een wachtende arrestant in de gang zien zitten, een computer die crasht…daarvoor vraag ik wel enig begrip.’ Kerkhofs: ‘Recht is maatwerk. Wij werken dan ook precies en constructief. Als we schieten, moeten we een aan zekerheid grenzende waarschijnlijkheid hebben dat het recht in de roos is. Als dat niet zo zou zijn, is het verspilling van energie en overheidsmiddelen. Ik garandeer u, hier bij het openbaar ministerie wordt er erg integer gewerkt, zorgvuldig omgesprongen met rechten en vrijheden én met privacy. Wij hebben hier echt een hoge standaard. In plaats van ongezond wantrouwen zouden we beter evolueren naar een gezond vertrouwen.’ De auteur is journalist bij de VRT-Nieuwsdienst. Cybercrime, Jan Kerkhofs en Philippe Van Linthout, uitg. Politeia 2013.

Biografie nAAM: Philippe VAN LINTHOUT °1972 LoopBAAn: - Licentiaat rechten, KU Leuven (1995) - D.E.A. de Droit pénal et de sciences pénales, Paris II (1996) - Advocaat (1996-1998) - Gerechtelijk stagiair, parket Dendermonde (1998-2000) - Substituut-procureur des Konings, parket Dendermonde (2000-2006) - Onderzoeksrechter rechtbank van eerste aanleg Antwerpen, afdeling Mechelen (vanaf 2006) nAAM: Jan KERKHOFS °1973 LoopBAAn: - Licentiaat rechten, KU Leuven (1996) - D.E.A. de Droit pénal et de sciences pénales, Paris II (1997) - Advocaat (1997-2004) - Substituut-procureur des Konings, parket Dendermonde (2005-2013) - Federaal magistraat (vanaf 2013)

10 | Forum

[email protected]

FORUM

Brussels onderzoeksrechter Michel Claise is teleurgesteld in de aanpak van fraudebestrijding bij de huidige regering en het chronisch gebrek aan middelen.

De sTanDaarD, 20 JUni 2015 © Belga

[email protected]

‘De Cel voor Financiële Informatieverwerking die verdachte financiële transacties aan het parket moet melden, doet haar werk goed. Het probleem is dat met een groot deel van de meldingen van de CFI aan het parket niets gebeurt bij gebrek aan mankracht.’

De terugkeer van de rechter Fiscalisten hebben negatief gereageerd op het fiscaal Antigoonarrest van het Hof van Cassatie. Oud-rechter Walter De Smedt vindt net dat Cassatie met de uitspraak een oplossing biedt voor de tweestrijd waarin de afkoopwet terecht is gekomen. walter De smedt

koopwet, getracht de rechter te ontlopen door een akkoord tussen het openbaar ministerie en de verdachten.

KeerZiJDe Zowel de bemiddeling als de toepassing van de afkoopwet heeft negatieve kanten. Bemiddeling is bijkomend tijdverlies als één van de partijen niet tot een akkoord wil komen. De uitgebreide minnelijke schikking van de afkoopwet is voor de verdachte pas aanlokkelijk als hij er beter van wordt dan van een behandeling voor en door de rechter. De afkoopwet, die zich in de strafrechtelijk sfeer situeert, voldoet ook niet aan de vereisten van het ‘eerlijk proces’, omdat de behandeling niet openbaar en niet voor de rechter gebeurt. Bij de afkoopwet is ‘Justice not seen to be done’, de vertrouwelijke en ‘minnelijke’ schikking geeft aanleiding tot het gevoel van klassenjustitie en ondermijnt de geloofwaardigheid van justitie. Het zoeken naar een snellere en doeltreffende oplossing toont nu zijn nadelen: niemand is nog tevreden. Dat komt omdat in de snelle afhandelingswijzen de

COLUMN

Frank Judo

‘E

Het Hof heeft ook de andere vragen, wie moet oordelen en hoe dat moet gebeuren, beantwoord. ‘Het gebruik door de administratie van onrechtmatig verkregen bewijs dient te worden getoetst aan de beginselen van behoorlijk bestuur en het recht op een eerlijk proces’. ‘De rechter kan bij die afweging onder meer rekening houden met één of meer van volgende omstandigheden: het zuiver formeel karakter van de onregelmatigheid, de weerslag ervan op het recht of de vrijheid die door de overschreden norm worden beschermd, het al dan niet

De oplossing van Cassatie herstelt de doelmatigheid zowel als het evenwicht. Dat maakt de opdracht van de wetgever erg gemakkelijk.

© Photonews

A

ls er één probleem is in justitie, is het wel de achterstand in de behandeling van zaken: partijen moeten lang wachten vooraleer zij de kans krijgen om hun zaak voor de rechter te brengen, de behandeling wordt meermaals uitgesteld, en dan duurt het nog een tijd voor er een uitspraak komt. In strafzaken komt daar dan nog bij dat vele van die uitspraken niet of in gewijzigde vorm worden uitgevoerd. Die onhoudbare toestand heeft er toe geleid dat gezocht werd hoe eraan kon verholpen worden. De gedachte dat je best niet naar de rechter stapt en tracht het geschil op een andere wijze op te lossen, is dan niet gek. Daarom werd vooreerst aangedrongen op bemiddeling: mits tussenkomst van een daartoe opgeleide bemiddelaar wordt getracht partijen te verzoenen met een akkoord. Het succes van die afdoening van geschillen is erg matig. Daar is een goede reden voor: partijen stappen naar een derde, een bemiddelaar of een rechter, als zij onderling niet in staat zijn tot een akkoord te komen. Een bemiddelaar heeft ook niet wat de rechter wél heeft: de bevoegdheid om, bij gebreke aan een akkoord, te beslissen. In strafzaken waar een langdurig proces een reden tot vrijspraak of strafvermindering kan zijn, is de nood aan versnelde behandeling het grootst. Zeker in dossiers van grote fiscale fraude leidt de huidige toestand tot ergernis. Enerzijds is iedereen het eens dat er aan de fraudebestrijding wat gedaan moet worden, anderzijds trachten verdachten, met bijstand van fiscalisten, de ‘minst belaste weg’ te bereiken. Ook daar werd, door de af-

belangrijkste vraag wordt ontweken: wat moet bewezen worden, hoe kan dat gebeuren en wie moet daarover oordelen? Over het bewijs kan je niet bemiddelen of onderhandelen, zomin als de erkenning van schuld - wat in de afkoopwet een voorwaarde is (zoals de zaak Bois Sauvage aantoonde) - in de praktijk wordt gehonoreerd. Fiscalisten vrezen dat een te informele bewijslast tot willekeur zal leiden, fraudebestrijding is anderzijds niet mogelijk als de bewijslast dermate streng wordt dat iedere toepassing er onmogelijk door wordt.

n om deze redenen, op eensluidend advies van het auditoraat, vernietigt de Raad van State de opname in de Woordenlijst van de Nederlandse Taal, van volgende woorden…’ Neen, zo ver is de juridisering nog niet gevorderd. Net zomin als de regelgever op Orwelliaanse wijze newspeak kan opleggen, kan de rechter, weze het de bestuursrechter, woorden uit het taalgebruik verwijderen. De bevoegdheid van de Taalunie, evenmin als de achterliggende bevoegdheid van de Vlaamse gemeenschap, voor het vastleggen van de regels inzake spelling en grammatica, doet immers afbreuk aan de basisregel inzake taal: regels zijn descriptief, niet prescriptief. Bijgevolg leeft onze taal in eerste instantie in de vrije samenleving, en kunnen taalregels enkel proberen een begin van orde te scheppen in de heerlijke chaos die talige creativiteit heet. Dat neemt niet weg dat de verleiding soms groot is. Vele decennia geleden schreef de Nederlandse dichter en journalist Johan Werumeus Buning al een schitterende pastiche, waarin de Amsterdamse kantonrechter sancties oplegde aan wie brutaal of ronduit dom omging met de nobele vruchten van de wijnrank. Fles wijn in het vriesvak? Aanvullende opleiding oenologie gedurende tien uren! Het is een van de meest amusante stukjes in Bunings bundel ‘De vergulde druiventros’, inmiddels ook al van 1943. Hebt u ook één woord dat uw nekharen de lucht injaagt? En hebt u ook

BewiJs Vooral in strafzaken heeft de nieuwe snelle afhandeling door de afkoopwet zijn fundamenteel gebrek aangetoond: door de rechter te ontwijken heb je ook geen instantie meer die over de eerste vraag in strafzaken, het bewijs, op onafhankelijke, onpartijdige en openbare wijze kan oordelen. Want zelfs al geef je aan het openbaar ministerie de mogelijkheid om onafhankelijk te zijn, dan blijft het parket een partij en gebeurt de schikking niet in een openbaar proces. Door een arrest van 22 mei heeft het Hof van Cassatie een duidelijke oplossing gegeven voor die aanslepende tweestrijd: ‘Het valt bovendien niet in te zien waarom het bewijsrecht in fiscale zaken aan strengere regels zou moeten worden onderworpen dan in strafzaken. Een te dogmatische opstelling, waardoor elke onregelmatigheid leidt tot bewijsuitsluiting, tast immers het rechtsgevoel aan en kan gezien worden als een tekortkoming van de overheid in haar verplichting om de maatschappij te beschermen tegen criminaliteit c.q. tegen ernstige vormen van fiscale fraude.’

opzettelijk karakter van de door de overheid begane onrechtmatigheid en de omstandigheid dat de ernst van de inbreuk veruit de begane onrechtmatigheid overstijgt.’ De rechtspraak heeft gedaan waartoe de wetgeving niet in staat is gebleken: de oplossing van Cassatie herstelt de doelmatigheid zowel als het evenwicht. Dat maakt de opdracht van de wetgever erg gemakkelijk. Het volstaat de rechtspraak van Cassatie te bevestigen. Aan de afkoopwet moet daarom maar één paragraaf worden toegevoegd: de bevoegdheid van de rechter om de tussen partijen overeengekomen schikking te toetsen en al of niet te bekrachtigen. Daardoor wordt in de afkoopwet, die uit het Angelsaksisch recht werd overgenomen, hersteld wat in de Belgische versie werd weggelaten: in de Angelsaksische versie heeft de rechter onbetwist het laatste woord, en dat is in iedere democratische rechtsstaat het geval. De auteur is rechter op rust. Cass. 22 mei 2015, F.13.0077

Omstreden woordenlijst het gevoel dat het volstaat dat u zich ergert aan het woord, om het populair te maken? U beseft allicht ook dat het eigenlijk omgekeerd is, maar soms kan kennis niet op tegen zuivere verontwaardiging. Het zij zo. Als ik helemaal eerlijk ben, moet ik u bekennen dat mijn woordenhitlist bovenaan een ex aequo vertoont. Is het nu ‘omstreden’ of ‘wereldvreemd’? Eerlijk waar, ik heb geen idee, en zolang de bestuursrechter geen woordvernietigingsbevoegdheid heeft, maakt het ook niet veel uit. ‘Wereldvreemd’ is dezer dagen uitgegroeid tot het volmaakte alibi voor parochialisme en oogkleppengedrag. Het volstaat dat iemand een suggestie doet, of zelfs maar blijk geeft van specifieke kennis, om een omstaander te verleiden tot schouderophalen, onderstreept met de uitroep: ‘Dat is toch echt wereldvreemd.’ Romeinse keizers hadden nog het fatsoen zoiets in stilte te doen - en de duim naar beneden te tonen. ‘Wereldvreemd’ betekent eigenlijk: ‘komt niet voor in mijn wereldje’. Het is een gedroomd alibi om vrijgesteld te worden van elke nieuwsgierigheid, en rustig te blijven vegeteren in de eigen zekerheden. Dat ook juristen en beleidsmakers zich in toenemende mate van die dooddoener bedienen, is niet opbeurend. In hetzelfde bedje ziek is ‘omstreden’. Zeker op radio en televisie heeft dat woord enige populariteit weten te verwerven. Het effect van de toepassing van dit woord op ideeën - of erger nog: op mensen - is vergelijkbaar met dat van ‘wereldvreemd’. Nadenken hoeft niet meer, er is debat over

een stelling, dus wachten we maar rustig tot dat debat afgelopen is, en nemen we er vooral niet zelf aan deel. Om het debat naar een slot te begeleiden, is de methode zonder weerga. Onze Franstalige vrienden vatten die techniek graag samen als ‘faute de combattants, le combat cessa’. Als het nu eenmaal veiliger is zich ver te houden van omstreden gedachten, is het ook niet nodig er stelling over in te nemen. En veiligheidshalve breiden we de veiligheidszone maar uit tot de auteur van de gedachten - gemakshalve vergetend dat we op die manier rond mensen met meningen een intellectuele corridor trekken die onder normale omstandigheden is voorbehouden voor zwijnen met varkenspest. Waar is de tijd dat juristen ervan droomden omstreden gedachten te lanceren, die bij voorkeur blijk gaven van een gezonde vorm van wereldvreemdheid. En dat zij te pas en te onpas verwezen naar de Straatsburgse rechtspraak die ons eraan herinnert dat de meningsvrijheid vooral is bedoeld ter bescherming van minder comfortabele gedachten en ideeën. O ja, even terzijde: ook als het perfect wettig is woorden als ‘wereldvreemd’ en ‘omstreden’ te gebruiken, bestaat daartoe geen enkele verplichting. De auteur is advocaat.

Forum | 11

[email protected]

Uitbreiding mini-instructie: meer efficiëntie? Onderzoeksrechter Karel Van Cauwenberghe verzet zich tegen de uitbreiding van de mini-instructie, voorgesteld in de potpourriwet 2 van minister van Justitie Geens. ‘De uitbreiding biedt geen enkel voordeel.’

VerDwalen in De Dossiers

Karel Van Cauwenberghe

D

De memorie van toelichting bepaalt verder: ‘Omgekeerd verdwaalt de onderzoeksrechter, door de systematische aanhangigmaking wegens de dwangmiddelen, in een warrig geheel van dossiers betreffende heel verscheiden strafzaken, wat problemen meebrengt en ertoe leidt dat verschillende politiediensten moeten optreden, waardoor het voor hem

Vanuit de praktijk valt er veel te leren. moeilijk wordt om onderzoeken te leiden.’ Die stelling is manifest onjuist en blijkbaar opgesteld door mensen die niet vertrouwd zijn met het terrein. Is het bovendien niet zo dat een parketmagistraat veel meer dossiers

onderzoeksrechter het op zich nemen? In dat laatste geval lijkt het mij logisch dat de onderzoeksrechter het verdere onderzoek leidt. Bij verlenging van de telefoontap raken we ook in de knoei. Moet de onderzoeksrechter

© Photonews

e wet Franchimont heeft destijds de figuur van de mini-instructie ingevoerd. Op dat ogenblik werden de telefoontap en de huiszoeking uitdrukkelijk uitgesloten (artikel 28septies Sv.). In de memorie van toelichting lezen we daarover: ‘Door de uitsluiting van het afluisteren van telefoongesprekken, de huiszoeking en het aanhoudingsbevel, alsmede door het aan de onderzoeksrechter toegekende evocatierecht, worden voldoende garanties geboden om te vermijden dat het gerechtelijk onderzoek zou worden uitgehold of dat bepaalde fundamentele rechten in het gedrang zouden komen.’ (Doc. Kamer, 857/1, 1996-97, p. 38). Nu wil de regering de mini-instructie openstellen voor de telefoontap, de huiszoeking, de observatie in een woning en de inkijkoperatie (artikel 40 van het voorontwerp van wet houdende wijzigingen van het strafrecht en de strafvordering, versie 29 april 2015). Dat lijkt in strijd te zijn met wat eerder door de wetgever werd aanvaard. De memorie van toelichting van het voorontwerp meent het volgende argument gevonden te hebben: ‘In de praktijk is het parket vaak verplicht de onderzoeksrechter in te schakelen enkel omdat het noodzakelijk is een dwangmaatregel op te leggen, met als gevolg dat een zware procedure wordt geopend.’ Vanuit een pragmatisch standpunt wil men dat nu vermijden. Voor mij mag de aard van de procedure echter geen hinderpaal zijn om bepaalde onderzoekshandelingen via een gerechtelijk onderzoek te laten plaatsvinden. Pragmatisch zou zijn dat men de zware procedure eens onder de loep neemt en daarin vereenvoudigingen doorvoert. Trouwens, waar zit de winst? Als het parket de onderzoeksrechter vordert voor de vermelde onderzoekshandelingen, zal die onderzoeksrechter toch moeten kijken naar het resultaat ervan. Dat zal in vele gevallen leiden tot een arrestatie waarbij de onderzoeksrechter niet anders kan dan het dossier te evoceren en een gewoon gerechtelijk onderzoek te leiden. Op zich al een reden om het huidige voorstel niet te steunen.

te behandelen heeft dan een onderzoeksrechter en misschien nog veel meer het risico loopt te verdwalen in het geheel van dossiers? Tenzij parketmagistraten superieur zouden zijn aan onderzoeksrechters, kan dat dus geen argument zijn om de mini-instructie uit te breiden. Er zijn nog praktische problemen. Als men wil dat telefoontap gevorderd kan worden via een mini-instructie, rijst de vraag hoe de opvolging zal gebeuren. Vooreerst kan een telefoontap maar bevolen worden voor één maand, waarna die verlengd moet worden. Inmiddels moeten de tapgesprekken geëvalueerd worden en al dan niet relevant verklaard worden. Gaat het parket dat doen of moet de

binnen het verstrijken van 1 maand het dossier opnieuw voorleggen aan het parket die dan het dossier moet doornemen en eventueel een nieuwe mini-instructie moet vorderen met het oog op de verlenging van de telefoontap? Qua efficiëntie lijkt mij dat geen vooruitgang. Bovendien leert de praktijk dat het bij telefoontap veelvuldig voorvalt dat na enkele dagen al een nieuw nummer in beeld komt waarbij het nuttig lijkt om dat nieuwe nummer onder tap te plaatsen. Moet dan telkens een nieuwe mini-instructie gevorderd worden? Opnieuw geen vooruitgang wat efficiëntie betreft. Tot slot moet men er toch rekening mee houden dat juist bij telefoontap er al ernstige aanwijzingen voorhanden moeten zijn van een misdrijf en de telefoontap bedoeld is om verdere bewijselementen te verzamelen, wat doorgaans zal leiden tot tussenkomst van de politiediensten, eventueel met huiszoekingen, die op hun beurt weer zullen leiden tot arrestaties, zodat we automatisch terechtkomen in een gerechtelijk onderzoek. Hetzelfde kan gezegd worden over de observatie in een woning (artikel 47sexies, 56bis Sv.) en de inkijkoperatie (artikel 89ter Sv.). Ook daar moeten er al ernstige aanwijzingen van een misdrijf voorhanden zijn. Ook hier is het beoogde doel om tot verdere bewijsgaring te kunnen overgaan, wat moet leiden tot arrestatie van de verdachten, waarmee we dan weer in het gerechtelijk onderzoek terechtkomen. De andere onderzoekshandelingen die nu via mini-instructie gevorderd worden, leiden doorgaans niet automatisch tot een gerechtelijk onderzoek zoals hierboven omschreven. Het lijkt dan ook aangewezen alles te laten zoals het nu geregeld is. Wat efficiëntie betreft moge het duidelijk zijn dat zodra een huiszoeking, een telefoontap, een observatie in een woning of een inkijkoperatie noodzakelijk blijkt, een gerechtelijk onderzoek het meest aangewezen is. Een mini-instructie mogelijk maken voor deze onderzoekshandelingen biedt geen enkel voordeel. Als de wetgever daar niet van overtuigd zou zijn, nodig ik hem graag uit om een werkbezoek te brengen aan een kabinet van een onderzoeksrechter. Vanuit de praktijk valt er veel te leren.

De auteur is onderzoeksrechter in Antwerpen en vrijwillig medewerker aan de VUB.

Nooit zeker dat je huis niet afgebroken moet worden Wie in Vlaanderen woont, heeft maar weinig rechtszekerheid, vindt advocaat Dirk Van Heuven. Ook na het verstrijken van de beroepstermijn voor de Raad voor Vergunningenbetwistingen kan de stedenbouwkundige vergunning van je huis te allen tijde onderuit gehaald worden door een (gemeenrechtelijke) rechter, na een wettigheidstoets op grond van artikel 159 Grondwet. Recente cassatierechtspraak verlegt de grenzen van de wettigheidstoets nog verder, stelt Van Heuven vast. Dirk Van Heuven

E

erder bleek al dat de wettigheidsexceptie tegen een stedenbouwkundige vergunning ook kan worden ingeroepen door de stedenbouwhandhavers die het college van burgemeester en schepenen en de gewestelijk stedenbouwkundige inspecteur zijn. Anders dan na een vernietigingsarrest van de Raad voor vergunningenbetwistingen is er dan geen tweede kans. Als een stedenbouwkundige

vergunning vernietigd wordt door de RvVb, komt er een herbeslissing. De fout kan rechtgezet worden. Zo niet na een wettigheidsexceptie: er wordt dan geen termijn tot herbeslissing heropend. En er is bepaalde rechtspraak die stelt dat na een definitieve herstelveroordeling zelfs geen regulariserende vergunning meer mogelijk is... En nu heeft het Hof van Cassatie in een nieuw arrest in de strikte logica van artikel 159 Grondwet geoordeeld dat de stedenbouwhandhavers ook een wettigheidsexceptie

kunnen inroepen tegen een niet-eensluidend advies van de Hoge Raad voor het Handhavingsbeleid (HRHB): ‘De rechter vermag een op grond van artikel 6.1.7 Vlaamse Codex Ruimtelijke Ordening met betrekking tot het inleiden van een herstelvordering door de HRHB verleende advies bij toepassing van artikel 159 Grondwet onwettig en buiten toepassing te laten indien dit advies is gegrond op een stedenbouwkundige vergunning die de rechter zelf bij toepassing van artikel 159 Grondwet onwettig en buiten toepassing laat. De omstandigheid dat het de HRHB als orgaan van het actief bestuur niet zou zijn toegelaten de wettigheid te beoordelen van een stedenbouwkundige vergunning doet daaraan geen afbreuk. In zoverre het onderdeel uitgaat van een andere rechtsopvatting, faalt het naar recht.’ Eigenlijk komt het erop neer dat je maar zeker bent dat je huis niet afgebroken moet worden nadat de stedenbouwkundige verjaring is ingetreden. En dan nog, gelet op de verwoede

pogingen van onze Vlaamse stedenbouwhandhavers om die laatste verdedigingslinie te slopen. Ten slotte is er de vraag hoe het mogelijk is dat stedenbouwhandhavers die de naleving van het ruimtelijkeordeningsrecht moeten verzekeren, wettigheidsexcepties kunnen en durven opwerpen én tegen de Vlaamse handhavingsregelementering zelf (voor het Grondwettelijk Hof dan), én tegen definitief geworden stedenbouwkundige vergunningen, én tegen die adviezen van de Hoge Raad voor het Handhavingsbeleid die niet naar hun zin zijn. Kan het elders dan in dit land?

De auteur is advocaat. Cass. P14.1532.N, 2 juni 2015 www.legalworld.be

12 | Forum

[email protected]

Potpourri 1: vernieuwen is niet absoluut veranderen Volgens advocaat Fred Erdman zitten er een aantal ongerijmdheden in de potpourriwet 1, met name over de invordering van onbetwiste schuldvorderingen. ‘Efficiëntie en doeltreffendheid vereisen duidelijke wetteksten.’

Fred Erdman

H

Volgens de tekst worden toch bepaalde particuliere schulden voorwerp van de nieuwe regeling over invordering van onbetwiste geldschulden.

worden geschrapt of aangepast voor de invordering van die schulden die niet bedoeld zijn in de nieuwe regeling.

GErEchtsdEurwaardEr Anderzijds staat het vast dat het probleem van de kostprijs van de invordering een belangrijke zorg is van de schuldeiser die zich niet wil blootstellen aan kosten waarvan het bedrag de inzet van het geschil tot nihil kan herleiden. Daarom is het essentieel dat een strikte kos-

De verschillende stappen van de regeling (de term ‘procedure’ wordt vermeden om de administratieve aanpak te onderlijnen) worden in de toelichting ontleed. De eerste stap (slechts vermeld in fine aan de toelichting van het ontworpen artikel 21) voorziet in de waarborg dat de procedure uitsluitend op verzoek van een advocaat kan worden ingezet (hier wordt verwezen naar de rechtspleging op eenzijdig verzoekschrift, artikel 1026, 5° Ger.W.). Het is duidelijk dat wan-

neer al voordien uit briefwisseling is gebleken dat er betwisting is, de nieuwe regeling niet mag worden gestart en de vordering voor de rechtbank zal moeten worden behandeld. Rekening houdend met de tussenkomst van een advocaat bij het starten van de procedure, moet hij gekend worden in de verdere evolutie, zodat in artikel 520/1 ‘op verzoek van de schuldeiser’ vervangen moet worden door ‘op verzoek van de advocaat van de schuldeiser’. Bij het aanvaarden en de beoordeling van de zaak en verdere behandeling zal de advocaat zijn onafhankelijkheid moeten vrijwaren en een strikte deontologische houding moeten aannemen, vooral rekening houdend met de te voorziene tussenkomsten van incassobureaus (zie de Codex Deontologie van de OVB over 'mandaat dat de advocaat niet rechtstreeks van zijn cliënt ontvangt’ en ‘onafhankelijkheid’). Als de vordering, die eventueel volgens de nieuwe regeling kan worden geformuleerd, zonder meer voor de rechter wordt gebracht, kan de rechtbank de kosten (onder meer dagvaardingskosten en rechtsplegingsvergoeding) gedeeltelijk ten laste van de eisende partij leggen.

ParticuliErEn Het nieuw artikel 520/1 Ger. W. spreekt over elke onbetwiste schuld die een geldsom (vermeerderd met de wettelijk voorziene verhogingen en kosten) tot voorwerp heeft en die vaststaat en opeisbaar is op de dag van de aanmaning. Uitzonderingen worden voorzien, in het bijzonder voor particuliere schuldeisers of schuldenaren (zie artikel 520/1), maar dan langs een achterpoortje: volgens de tekst van het voorgestelde artikel 520/1.5° a en b worden toch bepaalde particuliere schulden voorwerp van de nieuwe regeling. Nochtans moeten de particuliere niet-contractuele verbintenissen zeker beoordeeld worden door de rechter, zowel overeenkomsten als schulden over gemeenschappelijk eigendom. Ten onrechte zou men het voorwerp van de tussenkomst van een deurwaarder uitbreiden. Ook de Hoge Raad voor de Justitie in zijn advies van 27 mei 2015 stelt voor de nieuwe regeling enkel toe te passen op schulden van professionelen voor hun professioneel rechtsverkeer. Een amendement zou hier wel moeten worden ingebouwd waarbij in het voorgestelde artikel 520/1 5° de zinsneden opgenomen in ‘tenzij a. b.’ geschrapt zouden moeten worden. Bovendien zou door deze uitzondering een globale bevoegdheidsregeling uitgesloten worden, namelijk het toebedelen van alle betwistingen over de bedoelde schuldvorderingen ongeacht het bedrag aan de rechtbank van koophandel. Het ontwerp houdt rekening met drie mogelijke reacties van de schuldenaar: hij betaalt, hij vraagt betalingsfaciliteiten of hij betwist de schuld geheel of voor een deel. - In het eerste geval is er geen probleem. - Betalingsfaciliteiten moeten nog goedgekeurd worden door de schuldeiser en dus zal de gerechtsdeurwaarder de advocaat van de schuldeiser moeten informeren. In geval er een akkoord is over betalingsfaciliteiten, wordt de nieuwe procedure invordering opgeschort. - In geval van niet-akkoord of niet-nakoming van de betalingsfaciliteiten wordt een pv opgesteld volgens een volledige ‘deurwaardersprocedure’ met medewerking van de Nationale Kamer van Gerechtsdeurwaarders. In geval van betwisting van de vordering stopt heel de regeling en zal de schuldeiser, na raadpleging van zijn advocaat, oordelen of hij een een gewoon rechtsgeding zal inleiden. Vernieuwen is niet absoluut veranderen, maar efficiëntie en doeltreffendheid vereisen duidelijke wetteksten.

© BelgaImage

et voorontwerp van de eerste wet tot uitvoering van het justitieplan is aan de Raad van State voorgelegd voor advies. Het woord ‘potpourri’ is goed gekozen, vermits dit wetsontwerp een allegaartje en mengelmoes is van verschillende onderwerpen: het was aangekondigd als een ‘voorontwerp van wet houdende wijziging van het burgerlijk procesrecht’. Grotendeels is dat wel zo, maar er zijn ook bepalingen over invordering van onbetwiste geldschulden, verjaring in strafzaken en het statuut van de magistraten en plaatsvervangende magistraten. Het wetsontwerp bevat een hoofdstuk IIbis van het gerechtelijk wetboek, waarvan de titel luidt ‘Invordering van onbetwiste geldschulden’ (artikelen 19 t/m 28 van het ontwerp). Men stelt vast dat de bestaande (summiere) rechtspleging om betaling te bevelen (artikelen 1338 t/m 1340 van het gerechtelijk wetboek) niet heeft voldaan: daarover wordt uitvoerige rechtsleer geciteerd, en er wordt verwezen naar de richtlijn 211/7/EU van het Europees Parlement en de Raad van 16 februari 2011 over bestrijding van betalingsachterstand bij handelstransacties. Daarbij moet wel onderlijnd worden dat in tegenstelling tot de redenering in het wetsontwerp de richtlijn wel degelijk verwijst naar een tussenkomst van de rechter of een andere bevoegde autoriteit. De richtlijn werd omgezet door de wet van 22 november 2013 die de wet van 2 augustus 2002

wijzigt (BS 10 december 2013). We kunnen ook verwijzen naar de discussie over deze materie in het syntheseverslag van de Justitiedialogen en de suggesties daarin geformuleerd (maar die in dit ontwerp niet werden overgenomen, terwijl ze juist voor de aangeklaagde moeilijkheden een oplossing boden). Normaal zal de nieuwe wet de summiere rechtspleging uit het gerechtelijk wetboek vervangen. De artikelen 1338 t/m 1340

tenregeling van de voorgestelde werkwijze wordt bepaald. Het ontwerp bewijst niet dat de voorgestelde regeling goedkoper zal uitvallen dan een gewone rechtszaak. Uitvoerig gemotiveerd wordt een nieuwe regeling uitgewerkt waar men een einde wil stellen aan de ‘aanzienlijke bijkomende belasting van de rechters die alleen maar worden ingezet voor het afleveren van uitvoerbare titels voor onbetwiste schulden’. Vermits dat geen deel uitmaakt van hun werktaak, zijnde beslechten van de rechtsgeschillen, zal men van meet af aan opteren voor een administratieve rechtshandeling toevertrouwd aan de gerechtsdeurwaarder. De verwijzing naar de taken van de gerechtsdeurwaarder die de wet al bepaalt, wordt aangevuld met ‘afleveren van fiscale attesten met betrekking tot oninbare schuldvorderingen’ (zie motivering bij artikel 20 waar nieuw artikel 519 § 2/15e wordt besproken). De vraag is echter of de deurwaarder daarmee kan worden gelast. Het inschakelen van de gerechtsdeurwaarder is inderdaad een administratieve procedure, die niet ingewikkeld hoeft te zijn en snel afgehandeld zou moeten worden. En toch kan men zich vragen stellen over een overdadig formalisme dat schril afsteekt tegenover het Europees formalisme bij het gerechtelijk bevel tot betaling.

Het ontwerp bewijst niet dat de voorgestelde regeling goedkoper zal uitvallen dan een gewone rechtszaak.

De auteur is advocaat.

Forum | 13

De [email protected]

Het Grondwettelijk Hof: Belgische restauratie noch Vlaams voorvechterschap

© Photonews

Op 8 juni 2015 verscheen een opiniestuk op deredactie.be, waarin Bart Maddens zich als hoogleraar politieke wetenschappen buigt over het Grondwettelijk Hof. Het Grondwettelijk Hof bekleedt een belangrijke plaats in het politieke speelveld, maar kreeg tot nog toe betrekkelijk weinig aandacht van politicologen. Dat een politicoloog het Hof in het maatschappelijk debat werpt, is dan ook een goede zaak, vinden Patricia Popelier en Josephine De Jaegere van de UA. Maar dat moet dan wel gebeuren op basis van feiten en niet van pathetiek, vinden ze.

De vraag hoe politiek het Hof mag zijn, is niet eenvoudig te beantwoorden. Dat blijkt ook uit het opiniestuk van Maddens, die enerzijds het Hof van (pro-unitaristisch) activisme beschuldigt, maar het anderzijds aanspoort tot een meer ‘Vlaamse’ houding, en dus tot meer activisme.

Patricia Popelier Josephine de Jaegere

A

anleiding voor het opiniestuk was het arrest nr. 80/2015 van 28 mei 2015. Maddens verwijt het Hof dat het aan de Vlaamse bevoegdheid inzake buitenlandse handel ‘knabbelt’ en daardoor bijdraagt aan een ‘Belgische restauratie’. Waarover gaat het concreet? De Vlaamse regering vocht een wet aan, die ‘alle consulaire werkzaamheden’ toekent aan federale consuls en ereconsuls. Volgens haar schendt dat de bevoegdheidsregels, omdat sommige van die werkzaamheden culturele, persoonsgebonden en economische activiteiten betreffen, die onder de bevoegdheden van de gemeenschappen en gewesten vallen. Het Hof erkende dat de gemeenschappen en gewesten in die materies bevoegd zijn en daarin ook op het internationale vlak kunnen optreden. Het wees er echter ook op dat de Grondwet aan de Koning de leiding van de buitenlandse betrekkingen geeft om de eenheid en coherentie van het buitenlands beleid te bewaken. De autonomie van de gemeenschappen en de gewesten moet daarom afgewogen worden tegen de zorg om een coherent buitenlands beleid. Daartoe werden twee samenwerkingsakkoorden gesloten, die de aanwezigheid van vertegenwoordigers van de gemeenschappen en de gewesten in diplomatieke en consulaire posten mogelijk maken. Het Hof besloot dat die akkoorden het evenwicht bewaken, en dat de wet daaraan geen afbreuk doet. De Vlaamse regering las verkeerdelijk in de wettelijke bepalingen dat de federale regering normerend zou kunnen optreden op de exclusieve materies van gemeenschappen en gewesten. Het Hof ‘knabbelde’ dus helemaal niet aan de Vlaamse bevoegdheden, maar bevestigde ze juist.

‘BElGischE rEstauratiE’ Maddens vreest dat het Hof zijn nieuwe bevoegdheid om rechtstreeks te toetsen aan het federale loyauteitsbeginsel zal misbruiken om meer politieke beslissingen te nemen en zo verwordt tot ‘een neo-unitair tegenwicht voor de centrifugale krachten in België’. Tot nog toe was de kans dat het Hof een wet of decreet ongrondwettig verklaarde twee maal groter in bevoegdheidszaken dan in zaken

werd opgericht: waken over de (vaak delicate) evenwichten die de Belgische consensusdemocratie stabiel houden. In werkelijkheid oefent het Belgisch Grondwettelijk Hof juist een veel minder centralistische invloed uit dan de meeste andere grondwettelijke hoven in federale landen. In het verleden werden de bevoegdheden van de gemeenschappen en gewesten ruim geinterpreteerd, en pasten uitspraken nu eens in de Franstalige, dan weer in de Vlaamse agenda.

We moeten niet kritiekloos aanvaarden wat het Grondwettelijk Hof zegt. Als academici moeten wij als waakhond optreden, maar wel op basis van objectieve feiten en analyses.

waarin bijvoorbeeld een grondrecht in het geding is. De kans dat een middel gegrond werd geacht wegens bevoegdheidsoverschrijding, was echter dezelfde voor wetten als voor decreten. Niets wijst erop dat de bevoegdheid om rechtstreeks te toetsen aan het loyauteitsbeginsel verandering in de ene of de andere zin brengt. Het loyauteitsbeginsel werd in het verleden immers al onrechtstreeks gehanteerd, via het proportionaliteitsbeginsel. In dit arrest verwees het Hof enkel naar de federale loyauteit om te waken over het evenwicht dat door de politieke regeringen op federaal én Vlaams niveau werd bereikt. Daarmee deed het waarvoor het oorspronkelijk

Zoals het een grondwettelijk hof past, heeft het Hof daarbij oog voor de stabiliteit van de Belgische staat. Slechts zelden gaat het daarin te ver, zoals in het tweede Brussel-Halle-Vilvoorde-arrest. Dat arrest paste in het Vlaamsgezinde kraam, maar onderschatte de politieke overlegcapaciteit en bracht de regering in een diepgaande crisis. De vrees dat het Hof de ‘Belgische restauratie’ als geheime agenda heeft, is dus onterecht.

dElicatE PositiE Voorts verwacht Maddens ‘een tsunami van bevoegdheidsconflicten’, omdat de zesde staatshervorming geen staaltje van helderheid

is. Ook die verwachting steunt niet op empirische gegevens. Oorspronkelijk loste het Hof enkel bevoegdheidsconflicten op. Sinds 1989 nam dat gradueel af, en de laatste jaren maken bevoegdheidsconflicten nog maar 10 procent van de zaken uit. De vorige staatshervormingen werden allerminst gevolgd door een ‘tsunami’ van bevoegdheidsconflicten. We kunnen wel degelijk een stijging van het aantal vernietigingsberoepen verwachten, maar dat heeft niet zozeer met de staatshervorming te maken. Partijen treden vooral op tegen wetten die werden gestemd op het einde van een legislatuur. Vaak gaat het dan om programmawetten die het budget op orde stellen. Al bij al bevindt het Grondwettelijk Hof zich natuurlijk in een delicate positie. Men kan stellen dat het werd opgericht als waakhond van de Belgische consensusdemocratie, waardoor het ontegensprekelijk in politiek vaarwater komt. De vraag hoe politiek het Hof mag zijn, is niet eenvoudig te beantwoorden. Dat blijkt ook uit het opiniestuk van Maddens, die enerzijds het Hof van (pro-unitaristisch) activisme beschuldigt, maar het anderzijds aanspoort tot een meer ‘Vlaamse’ houding, en dus tot meer activisme. In dat verband pakt hij ook de politieke samenstelling van het Hof aan. Daarover kan wel degelijk gediscussieerd worden. Ze was van belang om vertrouwen te wekken, en om politieke partijen te overtuigen om belangrijke macht af te staan. De vraag is of het vandaag nog op deze wijze moet, en vooral: of we ook van rechters-politici niet moeten eisen dat zij een juridische achtergrond hebben. Maddens hecht blijkbaar echter meer belang aan politieke dan juridische bagage - als die tenminste de ‘Vlaamse zaak’ dient. Hoe anders zijn misplaatste sneer naar Riet Leysen te interpreteren, die ‘weliswaar juridische adelbrieven kon voorleggen’, maar zich ‘nog nooit heeft laten betrappen op het uiten van een Vlaamsgezinde opinie’? We weten niet of deze (dan wel andere) rechter zich tijdens deliberaties al dan niet laat leiden door een ‘Vlaamsgezinde opinie’. Maddens bekritiseert dan ook dat we niet weten ‘welke leden welk standpunt hebben ingenomen’. Dat het Hof geen ‘concurring’ of ‘dissenting opinions’ publiceert, was een bewuste keuze van de wetgever. Dat kan om allerlei redenen betreurd worden. Maar het heeft anderzijds ook een legitiem doel: de rechters, die paritair uit Nederlands- en Franstaligen zijn samengesteld, dwingen om tot een evenwichtig oordeel te komen, zonder vrees dat ze worden afgerekend op hun standpunt dat, afhankelijk van de hoek waaruit de wind waait, als ‘te unitaristisch’ of ‘te Vlaams’ zou worden beschouwd.

GEEn EiGEn aGEnda Ten slotte stelt Maddens dat het Grondwettelijk Hof ‘tot de rechterlijke macht wordt gerekend’ maar in werkelijkheid eerder als ‘onderdeel van de wetgevende macht’ functioneert. Het Grondwettelijk Hof valt nochtans niet onder hoofdstuk VI van de Grondwet dat over de rechterlijke macht handelt, precies wegens zijn bijzondere positie. Het is echter ook geen ‘onverkozen parlement’, ‘machtiger dan de andere parlementen’. Het kan enkel een oordeel vellen over wetten die voor het Hof worden aangevochten; het kan dus niet zelf zijn agenda bepalen. De vrees dat het parlement steeds meer ‘omwille van louter politieke redenen’ zal optreden, vindt geen enkele empirische grondslag. Dit alles betekent niet dat we kritiekloos moeten aanvaarden wat het Grondwettelijk Hof zegt. Integendeel: het Hof is inderdaad een machtig orgaan. Als academici moeten wij daarom als waakhond optreden, maar wel op basis van objectieve feiten en analyses. Wie deze bijdrage daarom zou aangrijpen als een verder steentje voor een zogenaamde ‘Belgische restauratie’, wil niet lezen wat er staat.

Patricia Popelier is professor aan de Universiteit Antwerpen, Josephine De Jaegere is doctoraal onderzoeker aan de Universiteit Antwerpen.

14 | Wandelgangen

(Wandelgangen) Versnelling hoger?

De minister van Justitie heeft vorige week zijn ICT-plannen voorgesteld in de Kamercommissie Justitie. Geens wil binnen het jaar de e-box introduceren, een platform waarmee de actoren binnen Justitie documenten naar mekaar kunnen versturen. Dat moet de efficiëntie verhogen en de kosten drukken. De rechtbank van koophandel krijgt in de ICT-plannen van de minister de eer om als uitvalsbasis voor de informatisering van Justitie te dienen. Hij gelooft dat koophandel daarmee op twee jaar tijd zijn achterstand zal kunnen wegwerken en de werkdruk met 30 tot 40 procent zal kunnen verminderen. Parlementsleden die vreesden dat een nieuwe minister een nieuw ICT-plan betekent, stelde Geens meteen gerust. ‘We hebben vandaag een portfolio van meer dan 100 lopende projecten. We moeten dus prioretiseren en de focus op roll-out houden’, zei Geens. Hij waarschuwde meteen ook dat technische of maatschappelijke problemen niet zomaar opgelost raken door ze naar ‘de informatica door te schuiven. ICT dient in zijn visie als een hefboom, na een kerntakendebat en een optimalisering van de werkprocessen. Eerst moet dus worden nagegaan wat een kerntaak is van Justitie en welk platform door Justitie moet worden beheerd, nadien volgt de analyse welke procedures nog van deze tijd zijn en pas daarna volgt als derde stap de informatisering. Geens koos daarom twee projecten die zijn strategische aanpak op gang moeten trekken. Een eerste slaat op de stap naar elektronische communicatie via de e-box. Het systeem valt het best te vergelijken met een postbus in het postkantoor en zou gelden voor alle instanties die onder de bevoegdheid van de minister van Justitie vallen, de advocaten, gerechtsdeurwaarders en notarissen. De communicatie via de e-box krijgt de waarde van een aangetekende brief: er bestaat een bevestiging dat het document is aangekomen, door wie het is verzonden en door wie ontvangen, en er geldt een authentificatie. Volgens de minister kan de introductie er binnen het jaar komen en zijn er onmiddellijk grote besparingen mogelijk. De opstartprijs ligt rond de 600.000 euro, de jaarlijkse kostprijs om en bij de 100.000 euro. Daar tegenover staat een mogelijke besparing van zowat 10 miljoen euro per jaar. Het budget Justitie bevat immers 22 miljoen euro aan portkosten. Ook de werklastvermindering zou door de e-box aanzienlijk zijn. De optimale oplossing is de e-box voor Geens nog niet. Het gaat immers niet om een end-to-end oplossing, waarbij vanuit het ene elektronische systeem naar het andere

bibliotheek

wordt gecommuniceerd. Daarom zal de e-box stelselmatig door andere projecten worden vervangen. Maar het is wel snel inzetbaar en levert zowel besparingen als snelheids- en efficiëntiewinst op, aldus Geens, en het betekent vooral de start met de cultuur van het elektronisch communiceren. ‘Ik hoop dat de juridische wereld, die al vele jaren roept om elektronische communicatie, snel de overstap zal maken.’ Een tweede project houdt in dat de rechtbank van koophandel zal dienen als vertrekbasis voor de uitrol van de geïnformatiseerde rechtbank tegen het einde van de legislatuur. Om het geloof in de informatisering te herwinnen, zijn er volgens de minister concrete resultaten nodig. Daarom wordt alles wat al jaren in de stijgers staat, maximaal uitgerold binnen de rechtbank van koophandel. Dat moet het effect van de spreekwoordelijke druppel op een hete plaat vermijden. Geens gelooft dat binnen een periode van twee jaar de werklast bij de rechtbank van koophandel zal kunnen verminderen en dat zelfs de achterstand kan verdwijnen. Tegelijkertijd zou de capaciteit aan gerechtspersoneel er met 30 tot 40 procent kunnen verminderen, waardoor capaciteit elders kan worden ingezet. Naast de e-box ligt de creatie van e-deposit (voor het elektronisch neerleggen van conclusies) in het verschiet, alsook Vaja (de elektronische databank van vonnissen en arresten) en verschillende andere tools. Belangrijk daarbij zijn ook het kerntakendebat en de modernisering van de procedures, die Geens eerder aanhaalde. Zo ziet hij bijvoorbeeld het informatiseren van een digitaal curator-dossier inzake faillissementen niet als een kerntaak voor de rechterlijke orde. Daardoor zullen de griffies hun werklast een pak zien verminderen. Op het vlak van het handelsonderzoek komt er een elektronisch instrument, waardoor de werklast op de handelsgriffies met ongeveer 40 mensen zou moeten dalen. De nieuwe procedure voor de invordering van onbetwiste schulden moet dan weer de instroom aan dossiers helpen afnemen. Dat geldt ook voor een reeks maatregelen in het wetsvoorstel rond de burgerlijke procesvoering (de zogenaamde potpourriwet). Ook zal de nieuwe burgerlijke procedure, die Geens in zijn Justitieplan aankondigde, eerst in de rechtbanken van koophandel van toepassing worden.

Haren ten berge

Luc Hennart, de voorzitter van de rechtbank van eerste aanleg in Brussel, wil niet zetelen in de toekomstige gevangenis van Haren. Dat verklaarde hij vorige week donderdag op een persconferentie in het Brusselse justitiepaleis.

Ook Stéphane Boonen, voorzitter van de Franstalige orde van advocaten van de Brusselse balie en Hervé Louveaux van de syndicale vereniging van magistraten (ASM) lieten zich kritisch uit over het project voor de megagevangenis. Vooral de afstand van 15 kilometer van de gevangenis naar het justitiepaleis zit hen dwars. Momenteel bedraagt de afstand naar de gevangenissen van Vorst, Sint-Gilis en Berkendaal slechts 2,5 kilometer. In het gevangeniscomplex voor 1.190 gedetineerden in Haren zou ook een rechtbank komen, hoofdzakelijk voor de zittingen van de Brusselse raadkamer en kamer van inbeschuldigingstelling. De bedoeling is om het zwaarbeveiligde en dus kostelijke gevangenenvervoer te vermijden. ‘Justitie gaat de slechte kant uit door naar de gevangenis te gaan. Het omgekeerde moet gebeuren: de gevangenen moeten naar het justitiepaleis, een onafhankelijke plaats’, zei Luc Hennart. ‘Toen ik weigerde de strafuitvoeringsrechtbank voor Marc Dutroux in de gevangenis te organiseren, werd ik uitgemaakt voor ‘verwend kind’. Maar dit is een principekwestie: de gevangenis is geen plaats om recht te spreken.’ Ook Stéphane Boonen vindt de plannen van de FOD Justitie problematisch. ‘Stel u voor dat advocaten constant heen en weer moeten rijden tussen Haren en Brussel-Stad. Bovendien combineren ze vaak verschillende zittingen op één dag. Zeker bij voorlopige hechtenis is dat onbegonnen werk.’ De grote kostprijs wordt eveneens aangehaald als tegenargument: ‘Overal moet bespaard worden bij Justitie, behalve als het om deze gevangenis gaat’, zegt Hervé Louveaux. ‘De minister heeft aangegeven dat het om 60 miljoen euro per jaar zou gaan. En dat is nog zonder de recurrente kosten voor het personeel, de verwarming...’ Tijdens de persconferentie namen ook het bewonerscomité van Haren en Inter-Environnement Bruxelles het woord. Iedereen vraagt de onmiddellijke stopzetting van het project, dat volgens hen slecht bedacht en slecht gelegen is. ‘Niemand blijkt een groot voorstander te zijn van deze gevangenis, en tóch wil niemand het project tegenhouden, of zelfs maar een wijziging overwegen’, klinkt het. Koen Geens is echter niet van plan het project los te laten, zei zijn woordvoerster Sieghild Lacoere. De procedure voor de bouw van de gevangenis zit in een cruciale fase.

Boeken toe

Door het aanhoudend personeelstekort bij de griffie van het hof van beroep in Antwerpen, moet de onthaalbalie er noodgedwongen sluiten. ‘Door de jarenlange verwaarlo-

zing van Justitie is er een schrijnend personeelstekort, dat nu zo acuut is geworden dat deze maatregel zich opdringt’, stelt eerste voorzitter Bruno Luyten in een persmededeling. Op de correctionele griffie is er volgens Luyten maar 72,5 procent van de noodzakelijke capaciteit aanwezig en dat cijfer zal in de nabije toekomst verder terugvallen tot 65 procent, mogelijk zelfs tot 58,75 procent. Wat de burgerlijke griffie betreft, bedraagt de huidige capaciteit 76,47 procent, maar ook daar is een daling te verwachten naar 70,59 procent. ‘Onnodig te zeggen dat werken in die omstandigheden uiterst moeilijk is. Het zal niet lang meer duren vooraleer ook de kerntaken niet meer uitgevoerd kunnen worden en er ongelukken gebeuren’, waarschuwt de eerste voorzitter. De magistraten van het hof, de griffiers en het personeel doen dan ook een oproep aan het beleid om de personeels- en magistratenkaders meteen volledig in te vullen en de nodige middelen te voorzien om een normale werking van het hof mogelijk te maken. De taken van de onthaalbediende zullen zoveel mogelijk overgenomen worden door de ‘Medewerkers Toezicht en Beheer’. Om lange wachttijden aan de ingang te vermijden, wordt aan advocaten en bezoekers gevraagd hun oproepingsbrieven bij de hand te houden wanneer zij in het hof van beroep binnen komen.

Boeken toe (2)

De gevangenisbibliotheken in Gent, Oudenaarde en Dendermonde worden niet langer ondersteund door de provincie Oost-Vlaanderen. Dat bevestigde de deputatie na een vraag van raadslid Olaf Evrard (VB). De deputatie wijst erop dat er in 2014 ongeveer 200 ‘kleinere’ subsidies werden afgeschaft door het verdwijnen van het provinciefonds. ‘We hebben keuzes moeten maken, de redenering was ook dat gevangenissen onder een federale bevoegdheid vallen’, klonk het. Overigens vergezelde minister van Justitie Geens Oost-Vlaams gouverneur Jan Briers tijdens een bezoek aan de Gentse gevangenis. Gouverneur Briers zegt zijn wettelijke verplichting ruimer te zien dan een louter jaarlijks beleefdheidsbezoekje. ‘In die optiek breng ik voor elk gevangenisbezoek de belangrijkste lokale partners samen’, klinkt het. ‘Na elk bezoek zit ik samen met de grootste spelers - topambtenaren van justitie of de regie der gebouwen en van de gerechtelijke en politionele overheden - om naar oplossingen te zoeken voor soms lang aanslepende dossiers.’ (Belga en eigen berichtgeving)

ian

Mensen | 15

Vechten tegen prikkeldraad Alexis DesWAeF kikker in De pot

Dirk Leestmans

‘I

mathiLDe en teumba ‘Hét belangrijkste zijn natuurlijk de rechten van de mens. We zijn allemaal mensen en omdat we mens zijn, hebben we rechten. Voor we plichten hebben, hebben we rechten, dat is de volgorde. Wie iets anders zegt, heeft een ver-

‘Of ik in twintig jaar de zaken heb zien veranderen? Noem me naïef maar ik dacht dat in een rijk land als België we er alleen maar op vooruit zouden kunnen gaan. Maar wat me angstig maakt, is precies het tegenovergestelde: we gaan er op veel vlakken op achteruit. Kijk naar het tekort aan opvang voor zwaar gehandicapten. Hoe is het mogelijk dat ouders die geconfronteerd worden met een gehandicapt kind dat 18 jaar wordt, dat kind terug in huis moeten nemen omdat er geen opvang is?

Voor we plichten hebben, hebben we rechten, dat is de volgorde.

© Elisabeth Broekaert

k aarzelde tussen geneeskunde en rechten. Mijn leraar scheikunde waarschuwde me nochtans: ‘Alexis, niet twijfelen, jij bent gemaakt voor de rechten.’ Ik sloeg zijn raad in de wind en begon aan geneeskunde. Het was mijn ambitie met Artsen Zonder Grenzen de wijde wereld in te trekken om nuttige dingen te doen. Helaas, na een half jaar bleek geneeskunde voor mij een ramp. Mijn leraar scheikunde had gelijk. Ik schakelde alsnog over op rechten.’ ‘Ik deed het met de overtuiging nooit advocaat te worden. AZG zou ook wel juristen nodig hebben, zo dacht ik. Ik vond het saaie studies gegeven door saaie professoren die ver weg van de realiteit leefden. Je moest grote hoeveelheden stof tot jou nemen om ze dan uit te spuwen op een examen. Pas in het voorlaatste jaar besefte ik dat er toch wel ‘n paar uitzonderingen waren. Professoren die een voet in de werkelijkheid hadden, zo besef ik nu, waren de besten. En toen ik met Erasmus naar Wolverhampton kon gaan studeren, gingen mijn ogen helemaal open. De universiteit, het kan ook anders: kleine groepen, erg dynamische interactie tussen studenten en docenten. En zo kwam ik tot het besluit dat recht misschien niet de interessantste studie is, maar wat je ermee kan doen is wel de moeite waard. Ik zou advocaat worden om het recht te doen gelden voor de zwaksten. Noem me naïef, maar ik wou de wereld beter maken.’ ‘Engagement is belangrijk voor mij omdat ik ervan overtuigd ben dat ik pas gelukkig kan zijn als anderen dat ook zijn. Hoe kan je je geslaagd noemen als je rondom je al die miserie ziet? Niet iedereen krijgt gelijke kansen in deze wereld.’ ‘Ikzelf kreeg die gelukkig wel. Mijn vader was ondernemer. In Oostende had hij een houthandel met een zestigtal werknemers. De man had een erg open en nieuwsgierige blik op de wereld. Mijn vrouw zegt nu over mij dat ik ‘un drogué de l’info’ ben. Als dat zo is, heb ik dat van hem. Moeder was huismoeder. Op haar 45e is ze beginnen studeren omdat ze scheidden. Na drie jaar studies ging ze aan de slag als podologe in Brugge.’ ‘Ik werd nog tijdens mijn laatste jaar rechten aangenomen als advocaat bij een kantoor dat nauw verbonden is met de vierdewereldbeweging. Mijn stagemeester animeerde toen een mensenrechtencomité in het centraal station in Brussel. Als 25-jarige trok ik zulke ogen. Dat het recht gebruikt kon worden om de zwaksten in de samenleving te verdedigen, werd me daar pas echt duidelijk.’ ‘In de hoofdstad werd ik verder geconfronteerd met de daklozen, de sans-papiers, asielzoekers… Elke twee weken, op donderdagavond, kwamen we samen. Zo hebben we ‘t gedaan gekregen, in 1996, dat een maatregel van de burgemeester om de bedelarij te verbieden, ongedaan werd gemaakt. Dat was een echte schande. Mensen die bedelden werden opgepakt, alsof ze grote criminelen waren, en meegenomen naar Haren, de verste uithoek van Brussel. Om daar vastgehouden te worden tot na middernacht. Enkel te voet konden ze terug. Pure pesterij is dat.’ ‘U mag me een advocaat-activist noemen. Ik weet dat dat voor velen pejoratief klinkt, maar ik ervaar het als een compliment. Voor mij gaat het over ‘le sens des choses’, de zin van de dingen die je doet. Het recht is maar het middel, het doel is een betere samenleving.’

‘Het probleem van deze samenleving is niet een gebrek aan wetten, wel het feit dat die wetten onvoldoende afgedwongen kunnen worden door de zwaksten.’ Dat zegt Alexis Deswaef, geëngageerd advocaat. ‘Ja, u mag me een activist noemen.’ Een gesprek over verontwaardiging, recht als middel en recht als doel. ‘Van een cassatiearrest word ik niet wild, wel van maatschappelijke verandering.’ borgen agenda. In onze neoliberale samenleving wordt het voorgesteld alsof succes een persoonlijke verdienste is en armoede een persoonlijke verantwoordelijkheid. Alsof er geen structurele ongelijkheid is.’ ‘Hier op ons kantoor hebben we een project waarbij de zwaksten ook toegang krijgen tot het recht. Minstens een derde van onze dossiers doen we pro Deo. Dat is een keuze. Toegang tot het recht is een basisrecht. Als ik dan voormalig minister van Justitie Turtelboom hoor fulmineren tegen de pro-Deoadvocaten kan ik enkel maar zuchten. Wat een onzin.’ ‘Nog zoiets, de btw op de honoraria van advocaten. Niet de bedrijven zijn het slachtoffer, zij kunnen die btw aftrekken. Het zijn de gewone man en vrouw die plots 21 procent meer moeten betalen, toch aanzienlijk. Waarom overigens geen 6 procent? Wij leveren toch diensten.’ ‘In het verlengde van die visie engageerde ik me binnen de Ligue des droits de l’Homme. Ik wil een stap verder gaan en naast individuele ook collectieve belangen verdedigen. Als advocaat is het immers frustrerend om altijd dezelfde zaken te moeten aankaarten. Een advocaat ziet veel verschillende mensen, maar vaak dezelfde problemen.’ ‘Neem nu de gesloten centra voor asielzoekers. Veel beginnende advocaten zeggen dat ze geschokt zijn door hun eerste bezoek aan de gevangenis. Ik was vooral geraakt door mijn eerste bezoek aan Steenokkerzeel en Melsbroek. Als je daar naartoe gaat, ’s avonds na je dagtaak, en je ziet daar families met kinderen, hun

radeloosheid, hun hopeloosheid ook. Enkel omdat ze niet de juiste stempel op het juiste document hebben, worden ze in een gevangenis gestoken. Ze hebben niets misdaan. En daar zitten ze dan, midden in de patattenvelden, beroofd van hun vrijheid. In welke wereld leven we eigenlijk? Hoe kunnen mensen mekaar dat aandoen?’ ‘Met een groep advocaten zijn we naar Cassatie getrokken. Het hoogste rechtscollege oordeelde dat kinderen niet gevangen zaten. Ze zaten, dixit Cassatie, enkel samen met hun ouders omdat ze, conform artikel 8, niet mochten gescheiden worden van hun ouders. Wat een schijnheiligheid. Je kan de zaak net zo goed omdraaien: als gezinnen niet uit elkaar mogen getrokken worden, laat kinderen én hun ouders dan vrij. België is dan ook vier keer veroordeeld door het Europees Hof voor de detentie van kinderen in gesloten centra. De laatste keer was in een zaak die ik zelf heb gepleit.’ ‘En dan zeg je, ja, daarvoor doen we het. Het ging over een meisje van 7, de leeftijd van één van mijn dochters. Waarom mag mijn Mathilde op het strand spelen en waarom moet Teumba achter tralies en prikkeldraad zitten? Ik maak de vergelijking omdat ik er intiem van overtuigd ben dat we voor onze kinderen verantwoording zullen moeten afleggen voor de wijze waarop wij met vluchtelingen omgaan. Het is een schande dat mensen zonder papieren opgesloten worden. Daarmee kan ik me niet verzoenen.’

Het is de collectieve verantwoordelijkheid van een samenleving om in opvang te voorzien. We mogen die ouders toch niet in de kou laten staan? Ook daar hebben we met de Ligue des droits de l’Homme tegen gereageerd. In 2013 werd België veroordeeld in Straatsburg. Dat kunnen we een overwinning noemen, maar eigenlijk zouden zulke problemen in deze tijden toch niet meer mogen bestaan.’ ‘Dat recht geen synoniem is van rechtvaardigheid weet ik natuurlijk wel. En ja, af en toe word ik moe van de strijd. Neem nu de zaak Martin. Die vrouw komt voorwaardelijk vrij. De publieke opinie is verontrust, dat begrijp ik nog, en ook alle politici schreeuwen moord en brand, dat begrijp ik al iets minder. Nog erger is dat men inspeelt op die angsten bij de bevolking door de wet op de voorwaardelijke invrijheidstelling te verstrengen. Iedereen is het er nochtans over eens dat dat contraproductief is. De voorwaardelijke invrijheidstelling is eigenlijk de beste remedie tegen recidive. En dan zie je dat populisme het haalt van de rede. Dat is inderdaad ontmoedigend.’ ‘Onze samenleving wordt harder voor de zwaksten. Rechten worden afgebroken en liefdadigheid, iets uit de 19de eeuw, komt in de plaats. Dat is de logica van het neoliberalisme.’ ‘Als men ons gezegd had, twintig jaar geleden, dat onze samenleving er zou uitzien zoals ze er nu uitziet, alle democraten zouden gezegd hebben: stop, dat willen we niet. Maar over de tijd heen zijn we toch op dat punt geraakt. Eigenlijk laten we ons verdoven net zoals die kikker in een ketel water die langzaam opgewarmd wordt. De kikker zal blijven zwemmen en levend koken. Gooi je een kikker in een ketel kokend water, hij springt er uit. Daarvoor moeten we dus oppassen: dat de rechten niet beetje bij beetje afbrokkelen.’ De auteur is journalist bij de VRT Nieuwsdienst.

Biografie naam: Alexis DESWAEF °1969 Loopbaan: - Licentiaat rechten, Namen en Louvain la Neuve (1994) - Advocaat, balie Brussel (1994) - Actief in Advocaten Zonder Grenzen - Voorzitter Ligue des droits de l’Homme (sinds december 2011)

16 |

Legofiguurtjes merkenrechtelijk wilsgebrek als ontvankelijkheidsvereiste beschermd

is grondwettig

De erkenning van een kind is een vrijwillige rechtshandeling, die een afstammingsband tussen een kind en een man of vrouw creëert. Wanneer de erkenner achteraf de nietigverklaring van de erkenning vraagt, moet hij aantonen dat zijn toestemming gebrekkig was op het ogenblik van de erkenning en dat hij niet de biologische ouder van het kind is. De wet geeft aan de voorwaarde van het bestaan van een wilsgebrek bij de erkenner een essentiële waarde, door er een ontvankelijkheidsvoorwaarde van te maken. Het Grondwettelijk Hof acht die keuze van de wetgever in overeenstemming met het gelijkheidsbeginsel en het recht op privacy. Erik De Bock

BELANGEN Het Grondwettelijk Hof is van oordeel dat het wilsgebrek als ontvankelijkheidsvoorwaarde grondwettig is. Het Hof stelt vooreerst dat de afstammingswetgeving onder het toepassingsgebied van het recht op privacy valt. Het Hof stelt dat de overheid dat recht mag beperken via een duidelijke wettelijke basis, wanneer daarvoor legitieme belangen voorhanden zijn in een democratische samenleving. De rust binnen families, de rechtszekerheid van familiale banden en het belang van het kind rechtvaardigen zo’n inmenging in het privéleven van burgers om de betwisting van het vaderschap te beperken. Een betwisting van vaderschap vraagt een belangenafweging. Het belang van

© Agefotostock

D

e nietigverklaring van de erkenning van een kind uit artikel 330 BW maakte al diverse keren het voorwerp uit van een prejudiciële vraag aan het Grondwettelijk Hof. Het bezit van staat werd als absolute onontvankelijkheidsvereiste afgewezen. Ook de vervaltermijnen waarbinnen de vordering tot betwisting van een erkenning moet worden ingesteld, is door het Grondwettelijk Hof sterk bekritiseerd. In dit nieuwe arrest gaat het over de vraag of de aanwezigheid van een wilsgebrek bij de erkenner als ontvankelijkheidsvoorwaarde in overeenstemming is met het gelijkheidsbeginsel en het recht op privacy. Op 8 januari 2013 wordt een kind geboren. De moeder laat het kind erkennen door de man met wie zij al geruime tijd samenleeft. Op 21 mei 2013 dagvaardt de erkenner moeder en kind en vraagt dat zijn erkenning wordt tenietgedaan, minstens een bloedonderzoek zou worden bevolen, om uit te maken of hij al dan niet de biologische vader is van het kind. De moeder zou hem tijdens een ruzie in het gezicht geworpen hebben dat hij niet de biologische vader is van het kind. De moeder betwist dat en houdt voor dat de erkenner wel degelijk de biologische vader is van het kind. De rechtbank van eerste aanleg in Namen stelt vast dat de vordering tijdig werd ingesteld en dat onvoldoende werd aangetoond dat de toestemming van de erkenner gebrekkig was. De rechtbank wil van het Grondwettelijk Hof vernemen of artikel 330 § 1 lid 2 BW in overeenstemming is met de grondwet, in zoverre de rechtbank het biologisch vaderschap van de erkenner niet meer kan onderzoeken, zelfs al heeft hij geen socio-affectieve band met het kind, als niet wordt aangetoond dat zijn toestemming was aangetast door een wilsgebrek.

het kind neemt daarbij steeds een bijzondere plaats in, omdat het kind de zwakste partij is binnen de familiale relatie. Die bijzondere positie heeft echter niet tot gevolg dat men geen rekening kan houden met de belangen van de andere leden van de familie. Dat brengt met zich mee dat de biologische werkelijkheid niet steeds moet prevaleren. De wetgever heeft betwistingen van een erkenning willen beperken. Daarbij wilde de wetgever een zo groot mogelijk parallellisme bereiken tussen de afstamming binnen en buiten het huwelijk, waarbij hij de kinderen een gelijkwaardige stabiliteit wilde bieden. De erkenning van een kind is een rechtshandeling die een afstammingsband doet ontstaan. Het kan voorkomen dat een man een kind erkent, wetende dat er tussen hem en het kind geen biologische band bestaat. Wanneer hij dat wetens en willens doet, is het gerechtvaardigd dat hij daar niet op kan terug komen. Wanneer een man een kind erkent in de veronderstelling dat hij de biologische vader van het kind is, en achteraf blijkt dat dit niet het geval is, is zijn toestemming gebrekkig en kan hij de erkenning alsnog teniet laten doen door de rechter.

De auteur is substituut-procureur des Konings bij het parket Antwerpen. De in deze bijdrage opgenomen standpunten binden enkel de auteur. GwH, arrest nr. 38/2015, 19 maart 2015 www.grondwettelijkhof.be

© LeventKonuk

Erkenning tenietdoen:

Het Gerecht van Eerste Aanleg bevestigt de inschrijving van de vorm van het Legofiguurtje als gemeenschapsmerk. Eerder oordeelde het Hof van Justitie dat dit niet kon voor Legoblokjes. Raf Schoefs

I

n februari van dit jaar werd het merk ‘LEGO’ door een Brits onderzoeksbureau uitgeroepen tot het sterkste merk ter wereld. Het verbaast dan ook weinig dat het grote commerciële succes van Lego concurrenten ertoe heeft aangezet om imitaties van Legospeelgoed op de markt te brengen. Voor Lego is de bescherming van haar intellectuele eigendom dan ook van groot belang, en zo voert zij al jaren een strategisch merkenbeleid. In 1996 heeft Lego bij het Europese merkenbureau (OHIM) de vorm van een (rood) legoblokje als gemeenschapsmerk doen inschrijven voor met name spellen en speelgoed, terwijl zij in 2000 bij datzelfde merkenbureau de vorm van een Legomannetje heeft doen inschrijven. Overeenkomstig de gemeenschapsmerkverordening (nr. 40/94) komen vormen van waren of verpakkingen in aanmerking voor merkenrechtelijke bescherming op voorwaarde dat zij over een onderscheidend vermogen beschikken. Maar niet alle vormen kunnen als merk worden ingeschreven. Zo zijn tekens die uitsluitend bestaan uit (a) een vorm die door de aard van de waar wordt bepaald (artikel 7(1)(e)(i)), (b) een vorm die noodzakelijk is om een technische uitkomst te verkrijgen (artikel 7(1)(e)(ii)) en (c) een vorm die een wezenlijke waarde aan de waar geeft (artikel 7(1)(e)(iii)) uitgesloten van merkenrechtelijke bescherming. Best Lock, een concurrent van Lego die soortgelijke figuurtjes commercialiseert, heeft verzocht om de nietigverklaring van de merken die de vorm van de Legomannetjes beschermen, op grond van het feit dat de vorm van de waar wordt bepaald door de aard ervan (met name de mogelijke aaneenkoppeling met andere in elkaar passende bouwstenen voor speeldoeleinden), en dat de betrokken speelgoedfiguren, zowel in hun geheel als wat de details ervan betreft, beantwoorden aan een technische oplossing (met name het verbinden met andere bouwstenen).

MENSELIJKE TREKKEN Het Gerecht verklaart de eerste grief van Best Lock onontvankelijk aangezien Best Lock in het geheel niet onderbouwt waarom de vorm van het Legomannetje bepaald zou worden door diens aard. Wat de tweede grief betreft, stelt het Gerecht allereerst dat geen enkele technische uitkomst verband lijkt te houden met de vorm van de kenmerkende elementen van de Legomannetjes (hoofd, lichaam, armen en benen) of daarvan het gevolg zijn. Die elementen maken de aaneenkoppeling met in elkaar passende bouwstenen immers niet

COLOFON KERNREDACTIE: Bernard Hubeau (hoofdredacteur), Ruth Boone (eindredacteur), Annelien Keereman (redacteur) ADVIESRAAD: Eric Brewaeys, Pol Deltour, Petra Foubert, Dirk Leestmans, Ilse Samoy, Flip Voets VASTE MEDEWERKERS: Paul Borghs, Eric Brewaeys, Pieter Cannoot, Tim Corthaut, Anaïs De Boulle, Paul De Hert, Peter De Smedt, Walter De Smedt, John De Wit, Tom Decaigny, Godfried Geudens, Anthony Godfroid, Jurgen Goossens, Karl Hendrickx, Sanne Jansen, Yaïza Janssens, Frank Judo, Bert Kruismans, Dirk Leestmans, Oliver Lenaerts, Niki

Leys, Evelyn Merckx, Michaël Merrigan, Filip Mondelaers, Amaryllis Müller, Bart Nelissen, Frederik Peeraer, Gonnie Put, Frank Schuermans, Raf Schoefs, Marc Taeymans, Karel Van Cauwenberghe, Sébastien Van Damme, Dries Van Eeckhoutte, Isabelle Van Hiel, Wannes Vandenbussche, Filip Van Dessel, Ruth Van de steene, Tom Vandromme, Sander Van Loock, Pim Vanwalleghem, Marek Verhoeven, Elisabeth Verjans, Gerd Verschelden, Herwig Verschueren, Dorien Vervoort, Dirk Voorhoof, Jogchum Vrielink, Tâm Dang Vu, Brecht Warnez. Kort: met medewerking Kluwer Persagentschap. FOTOGRAFIE: Elisabeth Broekaert, Wouter Van Vaerenbergh ONTWERP LAY-OUT: Brussels Lof

mogelijk. Daarnaast stelt het Gerecht dat uit de grafische voorstelling van de holtes onder de voeten, van de achterkant van de benen, van de handen en van het uitsteeksel op het hoofd als zodanig niet kan worden opgemaakt of die elementen een of andere technische functie hebben (zoals een aaneenkoppeling met andere elementen). Tot slot stel het Gerecht dat niet kan worden aangenomen dat de vorm van de Legomannetjes noodzakelijk is om het aaneenkoppelen met in elkaar passende bouwstenen mogelijk te maken. De ‘uitkomst’ van de vorm is voor het Gerecht louter het verlenen van menselijke trekken, waarbij het gegeven dat de Legomannetjes personages voorstellen en door een kind kunnen worden gebruikt in een speelomgeving niet kan worden aangemerkt als een technische uitkomst. Het Gerecht bevestigt vervolgens de inschrijving van de Legomannetjes als gemeenschapsmerk. Belangrijk om op te merken is dat het Gerecht om tot dit oordeel te komen enkel kijkt naar de grafische voorstelling van het vormmerk, en geen rekening houdt met de functionele manier waarop de Legomannetjes in realiteit kunnen worden gebruikt. Best Lock voelde zich in haar vordering allicht gesterkt door een arrest van het Hof van Justitie van 14 september 2010 (C-48/09) waarin het Hof oordeelde dat het Legoblokje niet als gemeenschapsmerk kon worden ingeschreven voor bouwspellen omdat het een teken betreft dat uitsluitend bestaat uit de vorm van de waar die noodzakelijk is om een technische uitkomst te krijgen (met name de kenmerkende uitsprongen op de bovenzijde van het Legoblokje zijn volgens het Hof noodzakelijk om de speelblokken aaneen te koppelen). Hoewel het Gerecht de principes die het Hof had uitgewerkt op een correcte wijze toepast bij haar analyse van de vorm van het Legomannetje en meermaals naar dat arrest verwijst, komt zij terecht tot een andere conclusie. Zoals het Gerecht expliciet stelt, zijn er immers geen gelijkenissen tussen het Legoblokje en het Legomannetje (met uitzondering van het feit dat ze door dezelfde onderneming geproduceerd worden). Dit arrest is een belangrijke overwinning voor Lego. Hoewel zij voor (bouw)spellen haar merkenrechtelijk monopolie op de Legoblokjes in rook op heeft zien gaan, zal zij nog steeds eenvoudig kunnen optreden tegen ondernemingen die replica’s produceren van haar Legomannetjes. De auteur is advocaat. Gerecht, 16 juni 2015, T-395/14 en T-396/14 www.curia.eu UITGEVER: Danny Ballet REDACTIEADRES: Wolters Kluwer De Juristenkrant Ruth Boone, Motstraat 30, 2800 Mechelen Tel.: 015/36.15.89 Fax: 015/36.16.96 E-mail: [email protected] PRIJZEN: (incl. BTW en verzendkosten) Jaarabonnement 2014: € 68 VOOR VRAGEN OVER ABONNEMENTEN: Klantenservice Kluwer Uitgevers Tel.: 0800/14 500 (gratis nummer) e-mail: [email protected] ADRESWIJZIGING: Bij wijziging van adres, graag een e-mail naar [email protected]

ADVERTENTIES: Kluwer Regie Motstraat 30 2800 Mechelen Tel.: 0800/30 145 (gratis nummer) Tel.: 015/78.76.15 Fax: 015/36.15.94 E-mail: [email protected] VERANTWOORDELIJKE UITGEVER: Hans Suijkerbuijk, Motstraat 30, 2800 Mechelen Behoudens de uitdrukkelijk bij Wet bepaalde uitzonderingen mag niets uit deze uitgave worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, op welke wijze ook, zonder uitdrukkelijk voorafgaande en schriftelijke toestemming van de uitgever.