Jaarverslag 2014 – 2015 Prof. dr. Leo Kannercollege VSO-Leiden
1.
Onze leerlingen
Onze school is een groeischool: acht jaar geleden hadden we drie klassen, in schooljaar 2014-2015 zijn we gestart met 22 klassen. De onderbouw telde veertien klassen en de bovenbouw acht: in totaal stonden 267 leerlingen bij ons ingeschreven. Op onze locatie bieden we drie leerwegen aan: vmbo-tl, havo, vwo. Al onze leerlingen hebben een diagnose in het autisme spectrum. Er is het hele schooljaar door alle leerlingen (en hun ouders!) hard hebben gewerkt aan een overgang naar een volgende klas of aan het behalen van een diploma. Toch heeft het afgelopen jaar niet voor alle leerlingen en ouders gebracht wat ze hadden gehoopt. Sommige leerlingen hebben een stapje terug gedaan ten aanzien van hun cognitieve niveau om in balans te komen met hun draagkracht. Het vinden van een evenwicht tussen cognitief niveau, werkhouding en belastbaarheid is een puzzel die bij elke leerling en in elke levensfase steeds opnieuw gelegd moet worden. Dit doen we elk schooljaar samen met de leerling en iedereen die rond de leerling staat: ouders, begeleiders, hulpverleners. De grootste uitstroom van leerlingen vindt bij ons in de regel aan het einde van het schooljaar plaats: dan verlaten de examenkandidaten de school. Soms stromen leerlingen uit voordat ze hun diploma hebben kunnen halen. In schooljaar 2014-2015 zijn drie leerlingen zo ver van Leiden verhuisd dat ze van school moesten wisselen. Van deze drie zijn er twee naar het regulier onderwijs gegaan en één leerling naar een andere VSOschool. Eén leerling zette in 2014-2015 zijn schoolloopbaan voort op onze zusterlocatie in Oegstgeest. Een andere leerling is naar een VSO-locatie gegaan die is gespecialiseerd in onderwijs voor leerlingen met een auditieve beperking. Tien leerlingen hebben voltijds dagonderwijs ingeruild voor een behandelsetting en één leerling is uitgestroomd naar het regulier onderwijs in de regio Leiden. Examens Het examenjaar is de kroon op alle voorgaande jaren en voor veel leerlingen dus een ontzettend spannende periode. In schooljaar 2014-2015 zijn 50 leerlingen het examentraject ingegaan. Voor vmbo-tl waren er 27 kandidaten. Zij zijn allemaal geslaagd. De havo had 12 kandidaten die ook allemaal hun diploma hebben gehaald. In vwo 6 zaten 11 leerlingen van wie er 10 geslaagd zijn. De slagingspercentages komen hiermee op: vmbo-tl: 100% havo: 100% vwo: 91% In de voorexamenklassen doen de meeste leerlingen al hun eerste examens. Dit is om te oefenen voor het examenjaar dat volgt en om de examendruk iets meer te spreiden. Leerlingen in 3 vmbo-tl en 4 havo/vwo doen examen maatschappijleer. Wat betreft de examens in de voorexamenjaren zien de uitslagen er zo uit: certificaten 2014-2015 vmbo-tl havo vwo
aantal kandidaten 33 24 22
aantal certificaten 37 24 22
aantal behaald 32 23 21
percentage 87% 96% 96%
Rekenexamens De leerlingen van 4 vmbo-tl, 5 havo en 5 vwo hebben in 2014-2015 de rekentoets afgelegd. De resultaten zijn conform de landelijke afspraak niet opgenomen op de cijferlijst bij het diploma. De leerlingen hebben wel een bijlage bij hun diploma gekregen met het resultaat.
1
Uitstroom examenklassen Elke school in Nederland heeft een ‘uitstroombestemming’. Dat kan bijvoorbeeld dagbesteding zijn of arbeid. Het Leo Kannercollege heeft als uitstroombestemming ‘vervolgonderwijs’. vmbo-tl Van de leerlingen met een diploma vmbo-tl hebben vier leerlingen zich aangemeld voor een opleiding bij het MBO niveau 3 (Brood- en banketbakker / Machinebouw / Pianotechniek / Kapper). Twaalf leerlingen uit de examenklas van vmbo-tl kozen voor één van deze opleidingen op MBO niveau 4: Applicatieontwikkelaar ICT-beheer Mechatronica Paraveterinair medewerker Mediavormgeving Technisch specialist autobranche Middelbaar Laboratorium Onderwijs Na het behalen van hun vmbo-tl diploma zijn bij ons op school tien leerlingen doorgestroomd naar de havo. Eén leerling heeft na het afronden van vmbo-tl gekozen voor een tussenjaar. havo Acht havisten kozen voor één van de volgende HBO-opleidingen: Bedrijfskunde Hoger Laboratorium Onderwijs Bestuurskunde Informatica Bio-informatica Media & ICT Communication&Media Design Scheikunde Na het behalen van het havo-diploma in 2014-2015 is bij ons op school één leerling doorgestroomd naar het vwo. Drie leerlingen hebben een tussenjaar ingelast. vwo Negen vwo’ers zijn doorgestroomd naar de universiteit. Zij kozen voor: Aardwetenschappen Molecular Science and Technology Econometrie & Operationele Natuurkunde Research Wiskunde en Informatica Geneeskunde Eén leerling blijft in 2015-2016 bij ons op het vwo om de ontbrekende certificaten te halen voor een volledig diploma. Eén leerling met een vwo-diploma koos voor de HBO-opleiding Informatica. 2.
Ons team
We zijn schooljaar 2014-2015 gestart met 53 medewerkers: 49 ‘oude’ en vier ‘nieuwe’ collega’s. In november 2014 heeft zich hier een vijfde nieuwe collega bijgevoegd. Aan het eind van schooljaar 2014-2015 heeft één collega ons verlaten voor een baan buiten het onderwijs. Het is gelukt om voor de start van schooljaar 2015-2016 voor alle vacatures enthousiaste nieuwe collega’s te vinden. De klassen en lessen zijn in 2015-2016 dan ook volgens planning gestart. In schooljaar 2014-2015 heeft stagiair Michael van de ALO onze gymnastieksectie versterkt. We hebben hem leren kennen als een bijzonder stabiele en rustige leraar-in-spe met een grote betrokkenheid bij de leerlingen en bij de school. Voor sommige leerlingen hebben we gedurende een paar maanden van het schooljaar extra reken- en wiskunde-ondersteuning kunnen aanbieden binnen school. De opa van één van onze leerlingen heeft zijn tijd en kennis aan school ter beschikking gesteld. Voor de schoolbibliotheek zijn we erg geholpen door twee ouders die ervoor zorgen dat we de
2
bibliotheek twee hele middagen kunnen openstellen in plaats van twee uurtjes per week. Ellen, Stella en Thiel: dank! Professionalisering In 2013-2014 hebben we een pilot gedraaid met video-interactie-begeleiding als instrument voor interne coaching. Bij deze vorm van coaching maakt de onderwijskundig begeleider video-opnames van een stukje van een les en bespreekt dit met de betreffende collega na. Deze manier van werken levert zowel voor ervaren als beginnende leerkrachten verrassende inzichten op: soms positief, soms negatief, maar in alle gevallen leerzaam. Daarom gaan we de komende jaren door met deze vorm van medewerkerontwikkeling. Alle leerkrachten op school zijn lid van een vakgroep. Het streven is dat elk leerjaar een vertegenwoordiger heeft in een vakgroep. De vakgroepen hebben in 2014-2015 elk een middag ‘kennisoverdracht’ voor collega’s georganiseerd: leren van elkaar blijft enorm nuttig! De vakgroepen hebben zich het afgelopen jaar ook toegelegd op het verder ontwikkelen van lesdoeldocumenten: van elke les is nu helder omschreven wat de leerlingen aan het eind van de les moeten kunnen en kennen. In schooljaar 2014-2015 zijn we een samenwerking aangegaan met het Regionaal Steunpunt Leiden: dit is hét bètaondersteuningsloket voor scholen in de Leidse regio. De Universiteit Leiden, Hogeschool Leiden en de deelnemende scholen uit de omgeving zetten zich gezamenlijk in om kennis over het bètaonderwijs te delen, onderwijs te actualiseren en onderlinge aansluiting te optimaliseren. Deze samenwerking biedt voor leerkrachten van onze school mogelijkheden om zich verder te professionaliseren en ontwikkelen. Er worden door het steunpunt onder andere lezingen georganiseerd over nieuwe onderzoeken. Via het Steunpunt presenteren vakgenoten ook ideeën en materialen aan elkaar die na afloop worden gedeeld. Alle activiteiten worden geregistreerd in het lerarenregister. 3.
Ons onderwijs: meer dan les alleen
Gedurende het schooljaar geven we natuurlijk voornamelijk les. Veel te veel les, volgens sommige leerlingen. We begeleiden leerlingen zo goed mogelijk in hun ontwikkeling op weg naar een vervolgopleiding. Dat doen we op cognitief gebied, maar ook op sociaalemotioneel vlak. Hoe we dat doen en waarom we dat zo doen, staat beschreven op de schoolwebsite, de schoolgids en in ons schoolondersteuningsprofiel. Naast ons gewone lesrooster plannen we voor de leerlingen gedurende elk schooljaar ook extra onderwijsactiviteiten, soms tijdens de les, soms na schooltijd. Bij de keuze voor sommige activiteiten kijken we van jaar tot jaar wat een bepaalde lichting leerlingen nodig heeft. Andere activiteiten doen we omdat we leren van ervaringen van oud-leerlingen die al zijn doorgestroomd naar vervolgonderwijs. Bij weer andere activiteiten hangt het ervan af of we een samenwerkingspartner kunnen vinden en of we de wederzijdse planning kloppend kunnen krijgen. Hieronder is een greep uit de extra onderwijsactiviteiten opgenomen van schooljaar 2014-2015.
3
Gastsprekers en Leo Kanner Collegetour In klas 3 zijn afgelopen jaar verschillende sprekers geweest, veelal ouders van leerlingen, binnen het thema ‘Wat wil je later worden?’ De gastsprekers hebben hun beroepservaringen en –belevenissen gedeeld met de leerlingen. In periode 4 van schooljaar 2014-2015 vond de Leo Kanner Collegetour plaats voor de bovenbouw en klas 3 havo/vwo. Het motto was ‘Blik op de toekomst’. Diederik Weve van Shell en Tjerk Oosterkamp van de Universiteit Leiden hebben met de leerlingen besproken hoe het is om als volwassene met autisme te werken bij een multinational of te studeren aan de universiteit. Stages en bedrijfsbezoeken Leerlingen van klas 4 vmbo-tl hebben in 2014-15 vier dagen stage gelopen. Het is elk jaar weer een enorm gepuzzel om goeie matches te vinden tussen stageplek en stagiaire. Terugkijkend kunnen we tevreden zijn over het resultaat. Naast een duidelijker beeld van het beroep hebben de meeste leerlingen een flinke dosis zelfvertrouwen overgehouden aan hun stagedagen. De leerlingen van 4 havo en 5 vwo zijn ‘gesplitst’ op bedrijfsbezoek gegaan. De leerlingen met de exacte examenprofielen hebben Astellas in Leiden bezocht. De leerlingen met een economisch examenprofiel zijn bij Rabobank in Katwijk geweest. Ze kregen daar niet alleen een presentatie over het bankwezen, maar ook de gelegenheid om met verschillende medewerkers te praten. Extra activiteiten dankzij Shell en JetNet JetNet is een organisatie die zich sterk maakt voor nieuwe aanwas bij exacte opleidingen en beroepen. Zij stimuleren havo/vwo-scholen en bedrijven om samen activiteiten te ontwikkelen op het snijvlak van onderwijs en bedrijfsleven. Aan het begin van 2013-2014 is het JetNet-convenant getekend tussen Shell en het Leo Kannercollege. Klas 1 heeft via JetNet en Shell een bezoek gebracht aan Geofort: jammer dat we op school niet ook een desoriëntatietunnel en een intelligent doolhof hebben! Klas 2 is in 2014-2015 naar museum Nemo in Amsterdam geweest en de derdejaars kregen een middag met proefjes aangeboden op school. De leerlingen van 4 havo en 5 vwo met een exact profiel zijn met JetNet naar de Careerday in Delft geweest. Dit is een dag waarop technische bedrijven en opleidingen zich presenteren. Leerlingenraden Onze eerstejaars-leerlingen hebben een brugklasraad. Deze raad heeft er met de leerkrachten voor gezorgd dat er in april 2015 een zeer succesvol brugklasfeest werd gehouden met het thema fluor/neon. De leerlingen uit klas 2 en hoger kunnen zitting nemen in de leerlingenraad. De leerlingenraad is er niet alleen voor serieuze schoolonderwerpen, maar ook voor het schoolfeest. DJ Melvin, een oud-leerling, verzorgde in periode 5 van afgelopen jaar een supershow in de gymzaal. Het westernthema van dit schooljaar werd in stijl gevierd met line dancing, barbecue en hoefijzerwerpen. De leerlingen van de leerlingenraad hebben, met ondersteuning van de leerkrachten, het feest prima voorbereid en begeleid. Het was de derde keer dat er op het Leo Kannercollege zo’n groot schoolfeest was. We kijken uit naar deel 4!
4
Stollenverkoop Ook dit jaar hebben de leerlingen van klas 1 en 2 kerst- en paasstollen verkocht. Van het geld dat overbleef na aftrek van de inkoopprijs hebben we leesboeken gekocht voor de bibliotheek van de onderbouw. Leerlingen hadden inspraak en konden gewenste titels inleveren. Schoolkampen en Londenreis Klas 1 en 2 zijn in 2014-2015 op schoolkamp gegaan naar een geweldige locatie op de Zuid-Hollandse eilanden: bij bos, water en grasvelden. Klas 3 heeft laten zien dat ze zich gedegen aan het voorbereiden zijn op de bovenbouw: survivalkamp in de Ardennen. Klas 5 havo en 6 vwo zijn afgereisd naar Londen voor een paar dagen ‘bright lights, big city’. De klassen 4 vmbo-tl, 4 havo, 4 vwo en 5 vwo hebben, dichterbij huis, een volgepakte activiteitenweek gehad, waarover hieronder meer. 4.
Extra’s dankzij oudergelden
Elk schooljaar doen we een beroep op ouders voor een financiële bijdrage. Met die bijdragen kunnen we onze leerlingen extra activiteiten aanbieden. Aan de leden van de ouderklankbordgroep wordt elk schooljaar de begroting voorgelegd. Is het schooljaar afgesloten, dan staat de eindafrekening en de verantwoording op de agenda. Hieronder staan in vogelvlucht de extra’s omschreven die we in 2014-2015 konden doen door de financiële bijdrage van ouders. Feestdagen De eerste feestdag voor leerlingen was het afgelopen schooljaar Leidens Ontzet op 3 oktober. De scholen in Leiden waren op die dag gesloten zodat leerlingen deze feestdag ook konden meemaken. Op 3 oktober zijn leerlingen en medewerkers getrakteerd op een broodje gehaktbal of een vegetarische vervanging. In de klas hebben de leerkrachten aandacht besteed aan het hoe en waarom van 3 oktober. De decembermaand kent traditioneel twee dagen met een extra feestelijk tintje. Elke klas viert Sinterklaas en Kerst. Per leerjaar wordt gekeken wat een leuke en geschikte manier is om de viering vorm te geven. Sommige klassen hebben lootjes getrokken, andere klassen hebben een Sinterklaascircuit in de gymzaal gedaan. Er waren ook klassen die het prettiger vonden om met elkaar een film te kijken in hun eigen klaslokaal. Hoe Sinterklaas ook is gevierd, alle leerlingen zijn goed getrakteerd en elke klas heeft een Sintcadeau gehad. Kerst is gevierd mèt eten, maar zonder cadeaus. De leerlingen van de bovenbouw hebben in schooljaar 2014-2015 een kerstbrunch georganiseerd in de gymzaal, compleet met feestelijke aankleding. De onderbouwklassen hebben de kerstlunch in hun eigen klaslokaal gevierd, met kerstdecoraties en bijbehorende muziek. Examens en diplomering De examens zijn een zware periode voor alle leerlingen in Nederland. Natuurlijk ligt de basis voor een geslaagd examen in de jaren en maanden ervoor. In de weken van het centraal schriftelijk eindexamen hebben we geprobeerd de leerlingen net dat extra zetje te geven door bij elk examen een pakje drinken en wat te eten op de examentafels te leggen. In de week van de mondelinge examens hebben we natuurlijk iets soortgelijks gedaan, maar dan in de wachtruimte voor leerlingen. We sluiten het schooljaar traditioneel af met de diploma-uitreiking. Voor leerlingen, ouders en medewerkers is dit altijd een bijzonder moment. In 2014-2015 hebben we dit onderstreept door te zorgen voor een feestelijke aankleding en een hapje en drankje. De leerlingen hebben naast hun diploma ook een examenboekje ontvangen. Hierin staan teksten en foto’s ter herinnering aan de schoolloopbaan van de examenkandidaten.
5
Vlak voor de mondelinge examens hebben de examenleerlingen nog een geweldige examenstunt verzorgd. Onze buren, de senioren van De Parelvissers, kregen een lunch en bingo-middag met live muziek aangeboden in onze gymzaal aan het Bizetpad. Leerlingactiviteiten en excursies Vanuit de oudergelden kunnen we ook met de leerlingen op excursie. Hierdoor hoeven leerlingen in de regel voor excursies niet extra te betalen. De leerlingen van klas 1 zijn in schooljaar 2014-2015 naar het Eschermuseum in Den Haag geweest. Op school hebben ze rondom de excursie bij de wiskunde- en tekenlessen aan Escheriaanse 3D-creaties gewerkt. De eindproducten zijn tentoongesteld in de gang van het gebouw aan César Franckstraat 5. Verder hebben de eerstejaars een theatervoorstelling op school gezien over social media ISocial. Dankzij de gemeente Leiden èn de oudergelden konden de leerlingen van klas 1 en 2 in december een middag schaatsen op de ijsbaan op de Nieuwe Rijn. Klas 2 is later in het schooljaar ook nog afgereisd naar de Space Expo in Noordwijk voor een rondleiding en een ruimtevaartles. De tweedejaars hebben het schooljaar feestelijk afgesloten met een bowling-cum-frietjesmiddag. De leerlingen van klas 3 zijn in 2014-2015 op excursie geweest naar Naturalis. Verder hebben de derdejaars een activiteitendag gehad met schaatsen en bowlen. Alle leerlingen uit de bovenbouw konden door de oudergelden op onderzoek in dierentuin Artis. De klassen 4 vmbo-tl en 4 havo hebben onderzoek gedaan naar dierengedrag, 4 vwo concentreerde zich op het onderwerp ‘evolutie’. Klas 5 vwo nam een kijkje achter de schermen bij Artis en de klassen 5 havo en 6 vwo bezochten Micropia. Voor deze laatste klassen was de excursie pas echt klaar na het bijbehorende Lagerhuisdebat drie dagen later: vier leerlingpartijen uit 5 havo en 6 vwo dongen naar de gunst van het kiezerspubliek, bestaande uit leerlingen van 4 vmbo-tl, 4 havo, 4 vwo en 5 vwo. De activiteitenweek voor de vierdejaars en 5 vwo had dit jaar een zeer afwisselend programma. De leerlingen konden op bezoek bij Museum Boerhaave en het Museum voor Volkenkunde. Verder was er een vossenjacht door Leiden en hebben de leerlingen geroeid door de stad. De activiteitenweek kende ook nog een buiten-sportdag. Op school hebben de leerlingen een NLT-dag meegemaakt over psychofarmica. NLT staat voor Natuur, Leven & Technologie, een geïntegreerd vak dat wij nog niet op school geven, maar waarvan we erg benieuwd waren hoe onze leerlingen en leerkrachten dit zouden ervaren. Alle leerlingen hebben in oktober 2014 kunnen genieten van het concert dat de musici van Live Music Now in onze gymzaal hebben gegeven. Een saxofonist en accordeonist van het conservatorium Den Haag speelden verschillende composities door de eeuwen heen en gaven uitleg over hun instrumenten. Buitenschoolse competitie Twee van onze leerlingen, één bovenbouwer en één onderbouwer, behoorden tijdens de Biologie Olympiade van 2014-2015 tot de beste 10% van Nederland: oorkonde-waardig! De debaters onder de bovenbouwers hebben het afgelopen schooljaar met veel plezier deelgenomen aan de ‘Model United Nations’ in Leiden. Ze hebben leeftijdsgenoten van over de hele wereld ontmoet en hun debatingskills aangescherpt. In klas 1 en 2 heeft een aantal leerlingen meegedaan aan de Kangoeroewedstrijd van wiskunde. Voor de hogere-jaars was er de Wiskunde Olympiade. Twee derdeklassers zijn doorgedrongen tot de regionale ronde die werd georganiseerd bij de universiteit Leiden. Eén van hen heeft zelfs de eindronde bereikt die in september 2015 in Eindhoven is gehouden: hij 21ste geworden in de landelijke competitie!
6
Solidariteitsfonds Door de oudergelden kunnen we ook een solidariteitsfonds in stand houden. Door dit fonds konden afgelopen jaar alle leerlingen mee op schoolkamp en Londenreis. 5.
Ons schoolklimaat
Veilige school Twee keer per jaar oefenen we met de leerlingen hoe iedereen snel en veilig het gebouw kan verlaten in geval van nood. In 2013-2014 hebben de collega’s van de werkgroep bedrijfshulpverlening (BHV) aan de klassen voorlichting gegeven over hoe zo’n ontruiming gaat. Ze hebben de leerlingen ook voorgelicht over wat te doen bij ongelukken op het plein of in de klas. Deze presentatie is in 2014-2015 toegevoegd aan de leerlijn van het vak LGO (leergebiedoverstijgende vaardigheden). Die lessen worden gegeven door de mentoren. En met succes, want de leerlingen waren weer in recordtijd buiten! Een veilig schoolklimaat heeft natuurlijk niet alleen een fysieke component, maar kent ook sociaal-emotionele aspecten. We hebben in 2013-2014 vastgelegd hoe we op school omgaan met agressie en pesten. Alle medewerkers hebben een studiemiddag gehad over het RADAR-model. Dat is het concept dat we gebruiken om agressieve situaties op school te voorkomen en proportioneel te handelen als er toch een incident is. Het model zet vooral in op vroegtijdig de-escaleren. Veel van onze leerlingen lukt het zelf om op tijd ‘uit de situatie te stappen’ als hun irritatie stijgt. Als dit een keer niet gaat, weten alle medewerkers door de training hoe ze een leerling uit die situatie kunnen begeleiden. Als het begeleiden met woorden niet werkt omdat een leerling bijvoorbeeld al te ver in de emotie zit, begeleiden we een leerling fysiek uit de situatie. We weten dat veel leerlingen aanraken onplezierig vinden, dus we doen dit alleen als alle andere opties niet hebben gewerkt of als er een acuut gevaarlijke situatie is. De implementatie van ons anti-pestprotocol uit 2013-2014 heeft onder andere geleid tot gastlessen van een medewerker van de jeugd-GGD over ‘social media’. De lessen sloten aan bij de voorstelling ISocial die de leerlingen in klas 1 hebben gezien. Verder zijn de social media lessen die in 2013-2014 door leerlingen van school samen met stichting ECPAT zijn ontwikkeld, verwerkt in de leerlijn voor de LGO-lessen in de onderbouw. De mentoren hebben deze lessen afgelopen jaar in hun klas gegeven. Tot slot hebben we met alle andere locaties van de Leo Kanner Onderwijsgroep meegedaan aan de evaluatie van het protocol ‘medicatie op school’. Uit de evaluatie kwam naar voren dat ongeveer 20% van onze leerlingen medicatie tijdens schooltijd neemt. Elk jaar leveren ouders een formulier in waarop zij aangeven welke medicatie hun kind gebruikt en wat het tijdstip van inname is. Omdat de werking van sommige medicatie erg afhangt van gewicht en lengte veranderen de medicatiegegevens vooral in de onderbouw regelmatig. Daarom hebben we besloten om met ingang van 2015-2016 bij elk rapportgesprek na te vragen of de medicatie-informatie die we hebben, nog actueel is. Al onze leerlingen maken hun eigen ontwikkeling door qua zelfstandigheid. Sommige leerlingen kunnen op de basisschool hun medicatie al zelfstandig innemen, andere leerlingen hebben tot en met de examenklas een reminder nodig. We merken soms dat de examendruk zo hoog wordt, dat het innemen van medicatie aan de aandacht ontsnapt. Om de groei naar zelfstandige inname door leerlingen zo verantwoord mogelijk te begeleiden, krijgen de leerkrachten vanaf 2015-2016 kort voor het tijdstip van inname een mailtje met een reminder. Passend bij de ontwikkeling van de leerling kunnen ze dan de medicatie aan de leerling uitreiken vanuit het medicatiekluisje in de klas, wachten met uitreiken tot de leerling het op tijd zelf komt halen of navraag plegen als het innametijdstip is aangebroken, maar de leerling geen medicatie uit de tas heeft gepakt.
7
De informatie over medicatie-inname wordt in 2015-2016 verwerkt in leerlingvolgsysteem SOMtoday zodat alle leerkrachten die aan de klas lesgeven over dezelfde (actuele) informatie beschikken. Via het e-mailnotificatiesysteem worden niet alleen de vaste leerkrachten, maar ook de invalleerkrachten op de hoogte gebracht van het innametijdstip. Schoolgebouw Gedurende schooljaar 2014-2015 hebben we verdeeld over drie gebouwen onderwijs verzorgd: Bizetpad 1, César Franckstraat 5 en in de tijdelijke huisvesting op het schoolplein dat deze locaties verbindt. Het pand aan het Bizetpad zal niet meer door ons worden gebruikt zodra de nieuwbouw klaar is. In het gebouw aan César Franckstraat 5 blijven we wel gewoon lesgeven. De afgelopen jaren zijn er vernieuwingen gepleegd aan de toiletgroepen en de verwarmingsinstallatie. In 2014-2015 waren de vloeren, het houtwerk en de plafonds aan de beurt. Het is een plaatje geworden! Schooljaar 2014-2015 stond qua nieuwbouw in het teken van het aanbestedingsproces en ‘de eerste paal’. Na maanden van doorrekenen, overleggen en nog meer doorrekenen kon eind februari 2015 de overeenkomst tussen aannemer Giesbers en de Leo Kanner Onderwijsgroep gesloten worden. En op vrijdag 5 juni 2015 was het zover: de eerste paal ging de grond in! Het heien viel gelukkig voor een deel samen met de kampweek, zodat de overlast voor de leerlingen beperkt bleef. 6.
Kwaliteitszorg: oude plannen, nieuwe plannen
De oude plannen van 2014-2015 Voor elk nieuw schooljaar maken we een verlanglijstje. Eén van de wensen voor 20142015 was om ‘handen en voeten te geven’ aan handelingsgericht werken. Het verstevigen van de samenwerking met ketenpartners stond ook op het lijstje, net als de ontsluiting van het handboek met schoolprocedures. Andere wensen, zoals schoolveiligheid en medewerkerontwikkeling, zijn al op eerdere bladzijden van dit jaarverslag belicht. Handelingsgericht werken Het concept handelingsgericht werken (HGW) heeft op onze locatie zijn nulmeting gehad in schooljaar 2013-2014. Toen was de constatering dat er impliciet al gewerkt werd volgens die aanpak, maar dat er nog wel stappen gezet konden worden om deze processen bewuster te laten plaatsvinden. Hieraan is in januari 2015 een studiedag gewijd voor het hele team. Op die studiedag hebben we ook gewerkt aan de link tussen ‘zien’ en ‘handelen’ in de klas. Naar voren kwam onder andere hoe waardevol het is om leerkrachtobservaties met leerlingen èn ouders te bespreken: het levert een inkleuring van de observaties op die enorm kan bijdragen aan de doeltreffendheid van het leerkrachthandelen. In 2014-2015 hebben we volgens plan een pilot gedaan met een nieuw meetinstrument waarmee we de sociaal-emotionele ontwikkeling van leerlingen in kaart hopen te brengen. De inhoudelijke ontwikkeling en aansluitend de digitalisering van het instrument namen meer tijd in beslag dan gedacht: de evaluatie van de pilot verwachten we rond kerst 2015. De wens om zichtbaar te maken hoe leerlingen zich op andere gebieden dan alleen de schoolvakken ontwikkelen, is onverminderd sterk en staat ook op ons lijstje voor 20152016.
8
De nulmeting HGW uit 2013-2014 was ook de aanleiding om een aantal leerlingdocumenten onder de loep te nemen. We hebben in 2014-2015 een schoolbrede pilot ‘groepsplan’ gedraaid en het format voor het ontwikkelingsperspectief (OPP) herzien. Bij dit laatste onderdeel hebben we de feedback van ouders en leerkrachten meegenomen dat zij in het ‘oude’ format hun kind/de leerling soms niet ‘herkenden’. Aan het nieuwe format voor het ontwikkelingsperspectief is een ‘kindbeeld’ toegevoegd. Verder is er niet alleen ruimte gemaakt voor het benoemen van de belemmerende en bevorderende factoren van een leerling, maar ook voor de vertaling hiervan naar onderwijsbehoeften. De ruimte voor de evaluatie van de ontwikkeling van de leerling is uitgebreid en wordt nu gevolgd door een conclusie. Op die manier weten leerlingen, ouders en leerkrachten welke schoolroute er voor volgend schooljaar in het verschiet ligt en waarom dat is. Alle leerlingen zijn schooljaar 2015-2016 gestart met een OPP ‘nieuwe stijl’. De pilot van het groepsplan is ontstaan vanuit de wens om de ontwikkeling van leerlingen te kunnen volgen, ook als ze na de zomervakantie wisselen van groep/klas. In het nieuwe groepsplan krijgt elke leerling een leerlingkaart die een schooljaar geldig is, met daarop alle plannen, afspraken en arrangementen die voor hem of haar gelden. Ook het verloop van deze acties wordt bijgehouden op de leerlingkaart. Deze informatie ‘reist’ gedurende de schoolloopbaan met de leerling mee, zodat in alle volgende jaren voordeel kan worden gedaan met eerdere bevindingen. Welke plannen, afspraken en arrangementen er gelden, verschilt per leerling en hangt sterk samen met het einddoel uit het OPP. Op de leerlingkaarten vermelden we alleen de plannen, afspraken en arrangementen die specifiek voor die leerling gelden. We spelen natuurlijk ook in op zijn of haar algemene autisme-gerelateerde onderwijsbehoeften: die zijn immers de basis van onze school. Ook de leerstofplanners en lesdoel-documenten die de afgelopen jaren door de vakgroepen zijn ontwikkeld, maken deel uit van het groepsplan. Monitoren of leerlingen ‘op koers’ liggen wat betreft hun OPP-doel gebeurt eigenlijk elke dag van de schoolweek. Tot en met schooljaar 2013-2014 werden observaties en cijfers in elk geval vijf keer per jaar gedeeld met leerlingen en ouders. Dit gebeurde op de rapportdagen. Ook tussentijds was er bij veel leerlingen contact tussen school en thuis over het welbevinden en/of de vorderingen. Meekijken met de cijferregistratie door ouders kon in ons oude leerlingvolgsysteem niet, maar gaat wel in SOMtoday, ons nieuwe leerlingvolgsysteem. Veel ouders hebben aangegeven dat ze dit een prettige toevoeging vinden in de communicatie vanuit school. De intranetomgeving die we in 2013-2014 voor ouders hadden ingericht op onze schoolwebsite is door de digitale ouder-omgeving in SOMtoday bijna overbodig geworden. Intern hebben we in 2014-2015 een start gemaakt met het ‘uitfaseren’ van het gebruik van papieren leerlingdossiers. Van de leerlingen die in 2015-2016 bij ons zijn gestart, hebben we de meeste informatie digitaal opgeslagen. Voor de ‘zittende leerlingen’ is besloten om nieuwe documentatie in SOMtoday toe te voegen en de oude documentatie in de dossiermappen te bewaren. De komende jaren draaien we dus met twee systemen. De ervaringen van 2014-2015 zijn dat dit misschien niet ideaal is, maar wel goed werkbaar. Om die reden hebben we ervoor gekozen niet te investeren in het overzetten van de oude documentatie in het nieuwe systeem. Verder hebben we in 2014-2015 het instructiemodel IGDI (Interactief Gedifferentieerd model voor Directe Instructie) toegespitst op onze leerlingen. De fasen in het model zijn zo gevisualiseerd dat de lessen volgens een herkenbaar en voorspelbaar stramien verlopen. Toepassing van dit model levert tijdens de lessen ruimte op om leerlingen extra uitleg te geven of om met hen aan verdiepende taken te werken. De verschillende vakgroepen hebben de afgelopen jaren voor alle vakken een 'doorlopend' basisarrangement ontwikkeld van klas 1 tot en met het eindexamen. Voor 2015-2016
9
buigen de vakgroepen zich over de verdiepte en intensieve arrangementen. IGDI biedt naast mogelijkheden tot differentiatie ook ruimte om leerlingen meer te betrekken bij hun leerproces. Elke les kent lesdoelen en de leerlingen krijgen individueel feedback over hoe de bijbehorende taken zijn gegaan. Samenwerking ketenpartners ROC Leiden heeft in 2014-2015 een nieuw overdrachtsysteem geïntroduceerd: Intergrip. Leerlingen, ouders en wij als ‘verzendende school’ vullen webbased alle informatie in die het ROC nodig heeft om een intake en succesvolle doorplaatsing te kunnen doen met een leerling. Het viel ons op dat sommige vragen van Intergrip niet waren afgestemd op onze leerlingen en dus een vertekend beeld zouden kunnen opleveren. Bij de leerlingpagina’s heeft onze decaan de leerlingen individueel begeleid bij het invullen. Naast de overdracht via Intergrip is er voor alle leerlingen die naar het ROC zijn gegaan een warme overdracht gedaan door de bovenbouwcoördinator. Bij sommige leerlingen is er een medewerker van school naar het intakegesprek meegegaan. We hebben de wenselijkheid onderzocht van een extra overgangs-/uitstroomdocument naast de bestaande informatiestromen en begeleiding, maar zagen daar op dit moment geen meerwaarde in. De leerlingbegeleiding bij het invullen van Intergrip had die meerwaarde duidelijk wel en dit blijven we dus ook in 2015-2016 doen. De doorstroom naar HBO en WO verloopt in de regel ‘kouder’ dan die naar het MBO. Dit komt overeen met de wensen van leerlingen, ouders en van de opleidingen zelf. Leerlingen die doorstromen naar HBO en WO zijn ouder en daardoor verder in hun ontwikkeling naar zelfstandigheid: zij kunnen een groot deel van de overdracht zelf regelen. In de bovenbouw is in 2014-2015 een werkgroep opgericht die in gesprek is gegaan met vervolgopleidingen om te polsen wat voor vaardigheden studenten nodig hebben om hun studie succesvol te doorlopen. Deze informatie vormde de eerste aanzet voor het ontwikkelen van de leerlijn ‘leergebied overstijgende vaardigheden’ in de bovenbouw. Dit project loopt door in 2015-2016. De samenwerking die we jarenlang hadden met Centrum Autisme is in 2014-2015 helaas ter ziele gegaan. De samenwerking bestond er uit dat één van hun autisme-specialisten bij ons op school kwam voor afspraken met leerlingen. Dat scheelde veel schakel- en reistijd voor onze leerlingen en leverde korte lijnen op qua ingezette aanpak. Of onze wens tot hervatting van deze samenwerking uitkomt, hangt nauw samen met de uitwerking van de transitie in de jeugdzorg. Deze transitie heeft ook de rest van de ‘zorgkaart’ op zijn kop gezet. Wie wanneer welke hulp kan verlenen aan wie, is nog niet in alle gevallen uitgekristalliseerd. We hebben voorlopig gekozen voor een leerlinggerichte, pragmatische aanpak. Als we inschatten dat onze leerlingen hier baat bij hebben, zoekt onze schoolmaatschappelijk werker actief met ouders het overleg op met de medewerkers van de jeugd- en gezinteams en met de samenwerkingsverbanden tot er een passende aanpak of begeleiding is gevonden. Sinds een paar jaar kent onze locatie een relatief grote groep ‘zij-instromers’. Dit zijn leerlingen die van een andere school of vanuit een thuiszitsituatie overstappen naar het Leo Kannercollege. We hebben gemerkt dat bij deze leerlingen het wennen en ‘invoegen’ vaak moeilijker gaat dan bij de leerlingen die in klas 1 bij ons zijn gestart. We hebben aanvankelijk een pilot gedaan met een vrijdagmiddaggroep in de bovenbouw die ervaringen uitwisselde over hun wenproces. Afhankelijk van de ervaringen droeg de begeleidend orthopedagoog handvatten aan. We hebben gemerkt dat veel zij-instromers in vergelijking met onze andere leerlingen relatief onbekend zijn met de implicaties van autisme en/of structurele moeite hebben met de schoolgang. Om de begeleiding vanuit school te intensiveren hebben we in 2014-2015 de vrijdagmiddaggroep vervangen door het plan om de zij-instromers, voor zover mogelijk,
10
bij elkaar in de klas te plaatsen. Dit kwam voort uit de wens om meer contact- en dus begeleidingsmomenten te creëren voor de mentor en de orthopedagoog. Ondanks de positieve ervaringen met dit plan, merken we dat dit voor veel zij-instromende jongeren onvoldoende is om de schoolgang helemaal te herstellen of het welbevinden op voldoende niveau te brengen. Gebleken is dat externe hulpverlening die bijdrage vaak wel kan leveren. Hoe hulpverlening gecombineerd kan worden met school, verschilt per leerling en is een puzzel die we alleen in overleg met alle betrokkenen kunnen leggen. Voor leerlingen die moeite hebben met de schoolgang hebben we in 2013-2014 met Cardea een pluscoachtraject aangeboden op school. Dit traject voorzag in individuele gesprekken op school en/of thuis. We hebben gemerkt dat jongeren die het erg lastig vonden om naar school te komen, vaak niet openstonden voor dit soort gesprekken. Bij andere jongeren was de problematiek dusdanig complex dat ambulante gesprekken onvoldoende uitkomst boden. In 2014-2015 hebben we geen pluscoachtrajecten meer gehad op onze locatie. Procedures kwaliteitshandboek Het ontsluiten van het kwaliteitshandboek stond geagendeerd voor 2014-2015. De nulmeting uit 2013-2014 had laten zien dat er weliswaar veel procedures beschreven waren, maar dat die niet altijd handig te vinden waren. Dit is verholpen door een nieuwe indeling van de netwerkschijf voor medewerkers en de toevoeging van een register op trefwoord. Medewerkers kunnen de trefwoorden aanklikken en komen dan bij het gezochte document uit. Aan het handboek is in 2014-2015 ook het document over het taal- en rekenbeleid van onze locatie toegevoegd dat was doorgeschoven van het verlanglijstje van schooljaar 2013-2014. Ook de procedures met betrekking tot het nieuwe groepsplan en OPP zijn toegevoegd. De nieuwe plannen voor 2015-2016 Voor het nieuwe schooljaar hebben we onze plannen geclusterd in drie groepen: ‘onderwijsbehoeften van leerlingen’, ‘gedifferentieerd lesgeven’ en ‘diploma als startpunt’. Leerlingen op het netvlies In het OPP beschrijven we de individuele onderwijsbehoeften van onze leerlingen. Gedurende het schooljaar proberen we daar zo goed mogelijk op in te spelen. Zowel het in kaart brengen van onderwijsbehoeften als het passend handelen vragen om een 'goed oog' en een frisse blik van leerkrachten. We continueren coaching met video-interactie en zetten lesobservaties in om het oog te trainen. In november 2015 is er voor medewerkers een studiedag over het omzetten van observaties in bijpassend leerkrachthandelen binnen instructiemodel IGDI. Verder onderzoeken we in 2015-2016 wat de mogelijkheden zijn om onze kennis over autisme en (speciaal) onderwijs te kunnen delen, met ouders, tussen leerkrachten onderling, maar misschien ook tussen de locaties van de Leo Kanner Onderwijsgroep. Tot slot krijgen medewerkers in 2015-2016 toegang tot een digitaal systeem waarin zij hun eigen ontwikkeling kunnen documenteren en volgen. Aansluiten bij onderwijsbehoefte In 2014-2015 hebben we het instructiemodel IGDI (Interactief Gedifferentieerd model voor Directe Instructie) ingevoerd. Deze manier van lesgeven biedt naast de algemene uitleg ook ruimte voor differentiatie. Sommige leerlingen hebben extra uitleg nodig, andere leerlingen juist nieuwe stof. Voor veel vakken hebben leerkrachten in het verleden al extra lesmateriaal gemaakt, maar het ontbreekt nog aan een centrale ‘verzamelplek’ en aan toegankelijkheid. De verzameling en ontsluiting van additioneel materiaal is het vakgroepthema van 2015-2016. Mocht er additioneel materiaal ontbreken, dan bekijken de vakgroepen hoe hierin kan worden voorzien.
11
Om de lesstof beter te laten landen, onderzoeken we in 2015-2016 ook of de agendafunctie van leerlingvolgsysteem SOMtoday pre-teaching kan bevorderen. Verder bekijken we of er voor leerlingen een generiek stramien te ontwikkelen is om opgaven te verwerken en te beantwoorden bij de zaakvakken. Bij de exacte vakken wordt al gewerkt met een methodiek die leerlingen veel houvast lijkt te geven. Deze wens stond al op ons lijstje van 2014-2015, maar is toen niet tot uitvoering gekomen. Ditzelfde geldt voor de wens om te bekijken of de niveau-indeling van klassen en van de lesmethodes nog optimaal aansluit bij de samenstelling van de leerlingpopulatie. Ook dit punt nemen we mee in de agenda voor 2015-2016. Hoe hard we elk jaar ook proberen om alle plannen van onze verlanglijst te realiseren, soms haalt de waan van dag ons in en moeten we besluiten om een plan uit te stellen tot later datum. Diploma als startpunt Onze leerlingen stromen na hun middelbare schooltijd door naar MBO, HBO of WO. Dit is een grote stap, vooral in sociaal opzicht en qua vakoverstijgende vaardigheden. In de onderbouw is een apart lesuur ingeroosterd waarin wordt gewerkt aan sociale vaardigheden en leergebiedoverstijgend taken. Ook het ‘leren-leren’, een wens uit 20142015, is hierin verwerkt. In 2015-2016 willen we deze leerlijn doortrekken naar de bovenbouwklassen. Hoe we de ontwikkeling van de leerlingen op deze gebieden het beste kunnen documenteren en volgen, nemen we mee in dit project. De tweede studiedag van 2015-2016 past bij het thema ‘diploma als startpunt’ en heeft een extern karakter: we gaan 'het veld in'. Dit stond al eerder op het programma, maar viel samen met de nucleaire top in Den Haag in 2014. Door alle veiligheidsmaatregelen kon er toen nauwelijks gereisd worden en hebben we de externe studiedag moeten omzetten in individuele scholing. In maart 2016 doen we poging twee: we staan onder andere stil bij de ontwikkelpunten die de vervolgopleidingen signaleren bij onze oudleerlingen. De vervolgopleidingen die op de studiedag niet bezocht worden, zullen op een andere manier bij het onderzoek worden betrokken. Zodra de ontwikkelpunten in kaart zijn gebracht, kunnen we aanpassingen doen in ons onderwijscurriculum. De contacten met de vervolgopleidingen over dit onderwerp zijn in schooljaar 2014-2015 al gelegd door de collega’s van de bovenbouwwerkgroep LGO. Aan de plannen voor 2015-2016 is voor de zomervakantie een teambijeenkomst gewijd met een prezi-presentatie. Aanvullend op de presentatie hebben alle medewerkers de aankondiging en uitleg van de plannen in krantvorm meegekregen. 7.
Reflectie: inspectiebezoek en tweejaarlijkse enquête
Halverwege schooljaar 2014-2015 heeft de inspectie van het onderwijs onze locatie bezocht. De inspecteur heeft een aantal lessen bijgewoond, documentatie bekeken en gesprekken gevoerd met leden van de Commissie voor de Begeleiding, met de schoolleiding en met het College van Bestuur. Het bezoek richtte zich voornamelijk op de vraag ‘Hoe werkt school aan haar opbrengsten?’. De inspectie beoordeelt tijdens een schoolbezoek of er zogeheten ‘risico’s’ zijn. Op onze locatie bleken die er niet te zijn. Concreet houdt dit in dat de beoordeling basistoezicht die we al hadden, is verlengd. Het rapport dat de inspecteur naar aanleiding van zijn bezoek heeft gemaakt, is terug te lezen op www.onderwijsinspectie.nl. Verder hebben we in 2014-2015 contact gehad met drie collega-scholen die een vergelijkbare leerlingpopulatie en dezelfde uitstroombestemming hebben als onze locatie. Het uitwisselen van informatie en het vergelijken van de verschillen in aanpak en resultaat was erg waardevol. We zetten deze gesprekken dan ook graag voort in 2015-2016.
12
Waardevolle terugkoppeling kregen we het afgelopen schooljaar ook vanuit de ouderklankbordgroep. De ouders die hierin zitting hebben, wisselen gedurende het jaar regelmatig van gedachten met de locatiedirecteur en twee medewerkers van school over hoe zij als ouders de school ervaren. Op de agenda van de klankbordgroep stonden het afgelopen jaar onder andere de besteding van de oudergelden, verschillende beleidsstukken voor veiligheid op school en de schoolgids. Anda, Aniet, Imelda, Sophie en Tanja: dank voor jullie inbreng en inzet! Tot slot hebben we in 2014-2015 ons tweejaarlijkse onderzoek uitgezet onder leerlingen, ouders en medewerkers over hoe zij aankijken tegen bepaalde schoolse zaken. De enquête is afgenomen door middel van een gestandaardiseerde internetvragenlijst. Op die manier kunnen we onze resultaten vergelijken met die van collega-scholen waar soortgelijke enquêtes worden gehouden. Nadeel van de standaardisering is wel dat de vragen voor de leerlingen niet specifiek op de doelgroep zijn geschreven. Dit hebben we ondervangen door extra instructie bij de afname te geven. De respons onder leerlingen was 85%, onder ouders 34% en onder medewerkers 89%. De respons van medewerkers en leerlingen was substantieel, maar hadden we graag nog iets hoger gezien. We denken nog na over hoe we de extra respons kunnen genereren: centraal plannen van de afname bij leerlingen zou een manier kunnen zijn. Bij het uitzetten van de vragenlijst onder ouders hebben we ervoor gekozen om alle ouders apart uit te nodigen voor deelname, ook als zij gehuwd of samenwonend zijn. Het kan zijn dat dit als ‘dubbel werk’ is opgevat en dat sommige ouders met één reactie hebben volstaan. Om wel zicht te houden op de ouderbetrokkenheid peilen we in 2015-2016 actief de opkomst op informatie-avonden en rapportdagen. Het tevredenheidsonderzoek dat is uitgevoerd, heet afgekort ZEK (zelfevaluatiekader) en richt zich op de volgende onderwerpen: 1. onderwijs en leren (o.a. lessen, leermiddelen en begeleiding) 2. schoolcultuur ( o.a. pedagogisch klimaat, veiligheid, interactie met leerlingen) 3. bedrijfsvoering (o.a. schoolgebouw, bereikbaarheid en informatievoorziening) 4. leiderschap en management 5. personeel (o.a. werkklimaat, arbeidsomstandigheden en medezeggenschap) 6. verwachtingen (o.a. schoolkeuze) 7. resultaten en opbrengsten Op de onderdelen 1, 2 en 4 t/m 7 scoort school ruim boven het landelijk gemiddelde. Zowel leerlingen, ouders als medewerkers zijn tevreden over de gang van zaken. De zorgstructuur rond leerlingen, de inzet van hulpmiddelen en de opbouw van de lessen scoren hoog. Het pedagogisch klimaat en veiligheid binnen de school en de resultaten en opbrengsten krijgen zelfs zeer hoge waardering. De laagste scores kregen we op het gebied van het schoolgebouw. Dit is logisch gezien het feit dat wij in zeer oude gebouwen en een noodlocatie lesgeven. Er is in periode 5 van schooljaar 2014-2015 hard gewerkt aan het opknappen van het gebouw aan César Franckstraat 5 (zie § 5). Het noodgebouw en het gebouw aan het Bizetpad zullen wij na schooljaar 2015-2016 niet meer gebruiken: dan is het nieuwe gebouw aan César Franckstraat 9 klaar. Om die reden hebben we ervoor gekozen om niet te investeren in renovatie van het gebouw aan het Bizetpad. Naast het beantwoorden van de vragen konden deelnemers ook een rapportcijfer geven:
Ik geef de school het volgende rapportcijfer:
Leerlingen VSO 2015
ouders VSO 2015
leerkrachten VSO 2015
ondersteunend personeel VSO 2015
7,3
8,2
8,1
8,9
13
Deze cijfers èn de beoordeling van de inspectie voor het onderwijs was ons het overgangsbewijs naar schooljaar 2015-2016. Bij het verschijnen van dit jaarverslag is het nieuwe schooljaar alweer twee maanden oud. We hebben een goede start gehad, met meer leerlingen, meer leerkrachten en iets meer herrie van de bouwplaats. We kijken tevreden terug op vorig schooljaar, maar zijn ook blij met drie keer ‘meer’. Natuurlijk is ‘meer’ niet altijd ‘beter’, maar in dit geval wel. Meer leerkrachten betekende dat we de leerlingen die in augustus 2015 bij ons wilden starten, bijna allemaal hebben kunnen plaatsen. En elk nieuwbouwgeluid brengt onze nieuwe school dichterbij. We verheugen ons erop dat we in 2016-2017 niet alleen figuurlijk, maar ook letterlijk een fijne plek zullen hebben om te leren en te werken.
14
