Jaarverslag 2013
Gewoon Goed Voor Elkaar
Jaarverslag 2013 DOC Kaas L.S. Wij hebben het genoegen u hierbij het jaarverslag en de jaarrekening van ons bedrijf over het boekjaar 2013 aan te bieden. BESTUUR Voorzitter: A.D. Schimmel Secretaris: B.J.M. Volker
directie Algemeen directeur: J.L. Oosterveld tot 1 maart 2014 M. Ligthart m.i.v. 1 maart 2014 Financieel directeur: E.J. Bonestroo
Hoogeveen, 20 maart 2014
3.
4. |
Inhoud
Inhoud 7
Directieverslag
15
Verslag van het bestuur
20
Samenstelling ledenraad en ondernemingsraad
25
Index jaarrekening
26
Geconsolideerde balans per 31 december 2013
28
Geconsolideerde exploitatierekening over het boekjaar 2013
30
Geconsolideerd liquiditeitsoverzicht over het boekjaar 2013
32
Grondslagen van waardering en resultaatbepaling in de enkelvoudige en in de geconsolideerde jaarrekening
36
Toelichting op de geconsolideerde balans
41
Toelichting op de geconsolideerde exploitatierekening
42
Enkelvoudige balans per 31 december 2013
44
Enkelvoudige exploitatierekening over het boekjaar 2013
45
Enkelvoudig liquiditeitsoverzicht
46
Toelichting op de enkelvoudige balans
48
Toelichting op de enkelvoudige exploitatierekening
50
Overige gegevens
52
Kwaliteit aangeleverde veehoudersmelk
5.
Jannes Oosterveld algemeen directeur (tot 1 maart 2014)
6. | Directieverslag
Directieverslag Het jaar 2013 was een goed zuiveljaar. De markt ontwikkelde zich positief met vooral buitengewoon goede exportcijfers, met name voor kaas en nietmager melkpoeder van de Nederlandse agrosector in het algemeen en de Nederlandse zuivelindustrie in het bijzonder. Daardoor was 2013 ook voor DOC Kaas een goed jaar en kwam de gemiddelde uit te betalen melkprijs voor de leden aanmerkelijk hoger uit dan in 2012.
Een goed jaar Het positieve nieuws voor DOC Kaas beperkt zich echter niet alleen tot deze marktontwikkelingen. Afgelopen jaar werd de strategie 2013-2017 in praktijk gebracht en werd de missie van DOC Kaas hierop aangepast. In de laatste maanden van het jaar werden de eerste positieve resultaten hiervan al zichtbaar. Vanuit deze nieuwe strategie werd een aantal belangrijke stappen gezet. In 2014 en de jaren erna zullen die leiden tot een sterke positie van DOC Kaas als totaalspeler op de kaasmarkt met regie over de volledige keten. Om op die manier de belangrijkste doelstellingen voor onze leden te bereiken: een goede melkprijs, continuïteit en afnamegarantie.
De marktsituatie Terugkijkend op 2013 zijn er twee zaken die voor de Nederlandse zuivel in het oog springen: historisch hoge gemiddelde melkprijzen en een uitzonderlijk hoge productiegroei. Normaal gesproken zijn deze twee zaken moeilijk met elkaar te verenigen maar 2013 bleek een jaar waarin die bijzondere omstandigheid zich wel voordeed. De totale melkproductie in Nederland steeg ten opzichte van 2012 naar verwachting 5%, kaasproductie nam met 3,5% toe naar 790.000 ton. De Nederlandse kaasexport steeg met zo’n 5%, de export naar buiten de EU zelfs met 15%. Poederproducten vonden
gezonde afzetmogelijkheden in het Verre Oosten en Afrika en kaas vond gretig aftrek in Rusland. Dit hield de markt in West-Europa krap met hoge zuivel prijzen als gevolg. Ook boter kende een sterke prijsstijging omdat minder melkvet beschikbaar was vanwege de verhoogde productie van niet-mager melkpoeder en een grotere marktvraag binnen de EU-27. Wei en de afgeleide producten van wei kenden in 2013 een stabiel patroon van opbrengsten op historisch hoge niveaus. Er was dit jaar veel aandacht voor kwaliteit en hygiëne in het bedrijf en dit blijft hoog op de agenda staan. De problemen rond de kaasexport naar Rusland kostten veel aandacht, maar gelukkig kunnen we de export voortzetten. Evenals een aantal andere zuivelbedrijven werden we in 2013 geconfronteerd met door aflatoxine besmette voedergrondstoffen. Dankzij adequaat optreden van onze brancheorganisatie NZO en samenwerking met de diervoederbranche is het besmette voer door de producenten teruggehaald bij de melkveehouders. Het is heel belangrijk om dit soort incidenten te voorkomen om geen afbreuk te doen aan de kwaliteit van onze zuivelproducten en ons goede imago in de wereld.
Resultaten DOC Kaas Alle bovengenoemde ontwikkelingen zijn ook terug te vinden in de jaarresultaten van DOC Kaas. In 2013 hebben we 125.000 ton kaas geproduceerd
Marc Ligthart algemeen directeur (m.i.v. 1 maart 2014)
7.
en afgezet en bereikten we een belangrijke mijlpaal door meer dan 1 miljard kg melk te ontvangen van onze eigen veehouders. De melkprijs die DOC Kaas realiseerde, behoort tot de hoogste van de afgelopen vijf jaar. De nabetaling is uitgekomen op 4,5%. We kunnen € 0,32 per 100 kg melk toevoegen aan de algemene reserve. Door de gunstige solvabiliteitsratio (42,7 % ultimo 2013) vloeit zoveel mogelijk van het exploitatiesaldo richting de melkprijs. De gemiddelde uit te betalen melkprijs voor de leden over het jaar 2013 bedroeg € 43,32 (€40,98 excl. BTW) per 100 kg melk. In vergelijking met het voorgaande jaar betekent dit een stijging van € 6,09 per 100 kg.
Op het zuivelpark hebben we met veel energie en doorzettingsvermogen een groot investeringsproject gerealiseerd, om de beschikbare productiecapaciteit (Alteveerstraat + Zuivelpark) uit te breiden van 125.000 naar 140.000 ton. De komende jaren kunnen we nu conform onze commerciële plannen meer afzetgroei realiseren. Deze investering draagt eveneens bij aan het uitgangspunt van kosten leiderschap. Ter vervanging van de capaciteit aan de Alteveerstraat worden voorjaar 2014 investeringsplannen ter goedkeuring aan de ledenraad voorgelegd. Zoals in de thema bijeenkomsten aangegeven hebben we veelbelovende resultaten geboekt met een nieuw ontwikkelde productietechnologie waarmee we de capaciteitsuitbreiding stap voor stap gaan realiseren. In automatisering werd een belangrijke stap gezet door de nieuwste versie van M3 (ERP) te implementeren.
Het merk DutchOriginalCheese is verder doorontwikkeld en wordt nu ook gebruikt voor natuurgerijpte kaas.
Ontwikkelingen binnen DOC Kaas In 2013 werd de strategie 2013-2017 in praktijk gebracht en werd de missie van DOC kaas hierop aangepast. Na goedkeuring door de raad van beheer bleek tijdens de themabijeenkomsten met leden en tijdens overleg met medewerkers dat er groot draagvlak is voor de gemaakte keuzes. De strategie vloeit voort uit het beleid dat we enkele jaren terug hebben ingezet om het bedrijf om te bouwen van een business to business-speler naar een totaalspeler in kaas. Het plan “scheiding coöperatie en onderneming” is hier een rechtstreeks gevolg van. Het afgelopen jaar is dit plan uitgewerkt en door de ledenraad in december goedgekeurd en per 1 januari 2014 is deze scheiding gerealiseerd. In het verslag van de raad van beheer wordt op dit punt nader ingegaan.
8. | Directieverslag
Bij DOC Cheese zijn het afgelopen jaar grote veranderingen doorgevoerd in de organisatie. We zijn beter ingericht om de klanten in de verschillende marktsegmenten te bedienen en zodoende betere marges te genereren. Het merk DutchOriginalCheese is verder doorontwikkeld en wordt nu ook gebruikt voor natuurgerijpte kaas. Op exportgebied zijn we met DOC Cheese een samenwerking aangegaan met Hochwald Foods GmbH. Deze joint-venture is opgezet om samen de verkoop van de producten van beide ondernemingen in Afrika en het Midden-Oosten ter hand te nemen: van houdbare melkproducten zoals
gesuikerde en ongesuikerde condens tot kaas. De assortimenten vullen elkaar perfect aan. Met deze bundeling van deskundigheid op het terrein van handel, markt en productie kunnen we onze klanten in deze regio een volledig assortiment melk- en zuivelproducten aanbieden, terwijl we anderzijds kosten en kennis kunnen delen. Het bedrijf Kraats Kaas, 50 procent eigendom van DOC Kaas, richtte zich afgelopen jaar op kwaliteit, leveringsbetrouwbaarheid en winstgevendheid. Op die terreinen zijn grote vorderingen gemaakt. DVNutrition, voor onze melkprijs een hele belangrijke deelneming, heeft weer een goed jaar achter de rug. De levensmiddelenbeurs Anuga was een groot succes voor DOC Kaas. Klanten blijken graag bij de bron te kopen en het is voor hen nu veel duidelijker waar ze moeten zijn. Tijdens de open dagen toonden wij deze stand ook aan onze leden. Dat leverde veel positieve reacties op, zowel extern als intern, over ons grote enthousiasme en onze gedrevenheid.
Opmaat naar de toekomst In 2013 zijn veel ontwikkelingen in gang gezet die komend jaar nog verder concreet gestalte krijgen: van de scheiding van coöperatie en onderneming tot de capaciteitsuitbreiding van ons zuivelpark en de samenwerking met (nieuwe) partners. Ook in 2014 staan de ontwikkelingen bij DOC Kaas niet stil. Zoals ook de wereld om ons heen voortdurend in beweging is. Rekening houdende met de effecten van het afschaffen van het melkquoteringssysteem, de ontwikkelingen bij andere marktspelers en de mondiale groei in vraag naar kaas en weiproducten, hebben we voor de komende jaren duidelijke doelstellingen neergezet. Doelstellingen waarbij een goede melkprijs, continuïteit en afnamegarantie centraal staan.
Zoals tijdens de themabijeenkomsten al is verwoord, kunnen wij dit realiseren door: • Groei in nieuwe markten en producten met een hoge toegevoegde waarde Bij DOC Cheese zijn grote veranderingen doorgevoerd. Het bedrijf is nu in staat onze ambitieuze commerciële ambitie waar te maken. Via DOC Cheese werken we wereldwijd nauw samen met diverse klanten in de verschillende marktsegmenten. Op die manier creëren we klantwaarde en pakken we de kansen die zich in de kaasmarkt voordoen. Gaandeweg 2013 zijn we hiervan de vruchten gaan plukken. • Valorisatie van de wei Wat betreft de weivalorisatie hebben we nieuwe overeenkomsten gemaakt met Volac. Met deze succesvolle samenwerking in DVNutrition zullen we onze positie in de booming markt voor babyvoeding en lifestyleproducten verder verstevigen. Dit brengt ook een sterkere melkprijs met zich mee. • Kostenleiderschap Waar aan de marktkant klantenpartnership belangrijk is, blijft aan de productiekant kostenleiderschap het motto. Ook in de toekomst zullen we bezig blijven zaken nog efficiënter en effectiever te doen. • Innovatie Door product- en procesinnovatie gaan we nog meer kansen creëren met producten met meer toegevoegde waarde. • Samenwerkingen In 2014 krijgt de joint venture met Hochwald Foods GmbH in Dubai concreet handen en voeten. Het valt te verwachten dat er meer samenwerkingen zullen volgen: onderdeel van de visie van DOC Kaas is immers het aangaan van partnerships waar dit onze marktwaarde verbetert.
9.
MVO Ook in 2013 stond maatschappelijk verantwoord ondernemen centraal bij DOC Kaas. Ons MVO-beleid is gericht op een duurzame bedrijfsvoering die rekening houdt met mens, dier en omgeving. • A fgelopen jaar werd de weidepremie ingevoerd en werd het MELKKompas ontwikkeld. Dit plan is met inbreng van de leden ontwikkeld en door de bestuurlijke organen goedgekeurd. Per 1 januari 2014 zal DOC Kaas een duurzaamheidstoeslag invoeren, waarvan weidepremie deel uitmaakt. • Het initiatief van NZO en LTO rond het verder verduurzamen van de zuivelketen leidde onder meer tot een gezamenlijke aanpak en duidelijke inspanningsverplichtingen rond het mestdossier en het handhaven van grondgebondenheid bij nieuwe bedrijven. Daarmee werd voorkomen dat er dierrechten komen, onder voorwaarde dat de sector de gemaakte afspraken in de toekomst nakomt. • DOC Kaas valt als houder van de WM-vergunningen voor de locaties Alteveerstraat en Zuivelpark onder het regime van CO2-emissiehandel. Dit jaar zijn de monitoringsplannen opgesteld voor de CO2-emissievergunningen en is hard gewerkt om de beschikbare gratis rechten te verwerven. Voor een efficiënter energiegebruik is een PINCHstudie uitgevoerd met als doel de interne warmtestromen beter te gebruiken. De resultaten lijken heel hoopvol; in 2014 wordt een vervolgstudie uitgevoerd en worden de eerste maatregelen in praktijk gebracht. • Door de forse investeringen in een grotere productiecapaciteit van het zuivelpark in 2013 is de maximale capaciteit van de bestaande voorzieningen voor afvalwaterverwerking bereikt. Er loopt nu onderzoek naar wat er nodig is aan maatregelen bij toekomstige uitbreidingen. • Zowel op de locatie Alteveerstraat als Zuivelpark zijn nog een paar akoestische knelpunten. In goed overleg met de overheden wordt een structurele oplossing uitgewerkt.
10. | Directieverslag
• H et eerder ingezette beleid met betrekking tot arbeidsomstandigheden en arbeidsveiligheid kende ook in 2013 weer een duidelijke focus op arbeidsveiligheid. Het doel is dat het hele team er samen voor zorgt dat iedereen aan het einde van de werkdag weer gezond naar huis gaat. Arbeidsrisico’s zijn nooit volledig uit te sluiten, maar DOC Kaas doet er erg veel aan om risico’s inzichtelijk te krijgen en deze te beheersen door risico’s te benoemen en passende maatregelen te nemen zodat zij niet tot een ongeval leiden. De resultaten van de algemene bedrijfs-Risico Inventarisatie&Evaluatie zijn in nauw overleg met de OR verwerkt tot een plan van aanpak om de opgemerkte verbeterpunten te realiseren. Hierdoor is de werkomgeving op een aantal punten al verbeterd. Ook voor de locatie zuivelpark is een plan van aanpak opgesteld en worden verbeteringen met ingang van 2014 fasegewijs ingevoerd. Uit een enquête die per afdeling is gehouden, blijkt dat het personeel de inspanningen en resultaten als zeer positief ervaart. Niettemin is het aantal verzuimongevallen ten opzichte van 2012 toegenomen. Gelukkig waren de verwondingen over het algemeen niet heel ernstig, wat blijkt uit de beduidend kortere hersteltijd ten opzichte van vorig jaar. In 2013 is het werken onder werkvergunning doorgevoerd. De werkvergunning is sterk vereenvoudigd en daarmee doeltreffender gemaakt. De belangrijke aandachtspunten zijn het veilig stellen van een installatie voordat aan of in de installatie wordt gewerkt en de mogelijkheden tot evacuatie uit met name besloten ruimten. • Naar aanleiding van het eigen Periodiek Medisch Onderzoek en de landelijke onderzoeken door de Arbeidsinspectie bleek dat de fysieke belasting bij het kaasladen te hoog ligt. De eerste stap bij DOC Kaas was de mensen minder te laten tillen door meer personeel in te zetten en vervolgens door tilhulpen te installeren op plaatsen waar veelvuldig getild moet worden. Deze tilhulpen zijn eind 2013 geïnstalleerd en worden in 2014 in gebruik genomen.
Tenslotte We leggen de lat hoog bij DOC Kaas; er is het afgelopen jaar veel gebeurd en diverse acties en projecten zijn in gang gezet. We mogen ons gelukkig prijzen met de inzet en betrokkenheid van onze medewerkers in Hoogeveen en Huizen. We werken bij een bedrijf waar we trots op mogen zijn. Dat dit zo ervaren wordt, bleek het afgelopen jaar ook uit de resultaten van het tevredenheidsonderzoek onder onze werknemers. Ik wil iedereen geweldig bedanken voor de getoonde inzet, betrokkenheid en flexibiliteit. Met elkaar hebben we een goed resultaat neergezet in 2013. Op 1 maart 2014 droeg ik het stokje over aan Marc Ligthart. Ook vanaf deze plaats wens ik hem veel succes en plezier in zijn functie van algemeen directeur bij DOC Kaas. Tot slot dank ik iedereen voor de prettige samenwerking en het vertrouwen dat ik gedurende dertien jaar heb mogen ervaren. Ik heb er alle vertrouwen in dat DOC Kaas een toekomst tegemoet gaat, die ons allen als muziek in de oren klinkt! Veel succes en bedankt. Jannes Oosterveld, algemeen directeur (tot 1 maart 2014)
11.
12. | Aleka Bosma, exportmanager DOC Cheese
Aleka Bosma, exportmanager DOC Cheese
“Voor mij was 2013 vooral een kwestie van aanpassen en plannen maken, aangezien ik pas op 1 november bij DOC Cheese in dienst trad.” “Het afgelopen jaar was een ‘turning point’ voor DOC Cheese, met een nieuwe naam, nieuwe mensen en nieuwe doelstellingen en ambities. Afgelopen jaar hebben wij het als DOC Cheese goed gedaan. Voor 2014 ligt mijn focus op Griekenland, mijn moederland en een heel belangrijke markt voor ons, en op nieuwe markten zoals het Midden-Oosten en Afrika.”
13.
14. | Verslag van het bestuur
Verslag van het bestuur Dit jaarverslag gaat over boekjaar 2013 waarin de raad van beheer het toezichthoudend orgaan binnen de coöperatie DOC Kaas B.A. was. In 2013 heeft de raad van beheer het strategisch plan 2013-2017 goedgekeurd. Met dit plan kan DOC Kaas zich ontwikkelen tot een kaasspeler van formaat die de hele keten van koe tot consument bedient en aanstuurt. De maandelijkse financiële rapportages zijn besproken met de directie. De ombouw van CPH (Cheese PartnersHolland) naar DOC Cheese (Dutch Original Cheese) in Huizen heeft veel aandacht gevraagd. MELKKompas en de scheiding van coöperatie en onderneming. Beide besluitvormingstrajecten zijn in december 2013 afgerond. Ook is er veel tijd en aandacht besteed aan het informeren van onze leden, individueel of in groepsverband (kleine themabijeenkomsten) over MELKKompas, strategie en doelstellingen van onze coöperatie. Daarnaast heeft de commissie benoeming en beloning directie DOC Kaas (bestaande uit B. Volker (vz), A. Koops van ’t Jagt en A.D. Schimmel) een zorgvuldig wervings- en selectietraject doorlopen voor de aanstelling van de nieuwe algemeen directeur. Per 1 maart 2014 heeft de heer M. Ligthart de taken van de heer J.L. Oosterveld overgenomen als algemeen directeur. Per die datum is de heer Oosterveld in verband met pensionering uit dienst getreden. Voor DOC Kaas was 2013 een zeer dynamisch, maar vooral goed zuiveljaar. Directie en bestuurlijke organen hebben gezamenlijk belangrijke keuzes gemaakt voor een mooie toekomst voor DOC Kaas. Bij deze willen wij de directie en alle medewerkers bedanken die zich met hart en ziel hebben ingezet
om de uitbreiding van de kaaslijn op het zuivelpark met een capaciteit naar bijna 100.000 ton tot een succes te maken. Ook de medewerkers in Huizen die de ombouw van onze commerciële tak CPH naar Dutch Original Cheese hebben gerealiseerd verdienen een welgemeende dankbetuiging. En dat geldt uiteraard ook voor iedereen die heeft bijgedragen aan het mooie resultaat bij DOC Kaas in 2013. Bedankt! Door de scheiding tussen de coöperatie en de onder neming bij DOC Kaas B.A., waartoe in de ledenraadsvergadering van 19 december 2013 is besloten, is per 1 januari 2014 de raad van beheer komen te vervallen. Het bestuur van de coöperatie DOC Kaas B.A. wordt nu gevormd door zeven lid-melkveehouders die eveneens lid zijn van de raad van commissarissen van DOC Kaas B.V.. Vanaf 1 januari 2014 geldt dan ook een nieuwe governance-structuur die zoveel als mogelijk gebaseerd is op de richtlijnen vermeld in de NCR-Code voor Coöperatieve Ondernemingen.
15.
Het bestuur van de coöperatie bestaat per 01-01-2014 uit de volgende zeven personen:
Bestuur van de coöperatie DOC Kaas B.A. Naam Dhr. A.D. Schimmel Dhr. B.J.M. Volker Dhr. M.W.P. van den Hurk Dhr. G.M. Mensink Dhr. P. Prins Dhr. P.T.L. Jonker Mevr. R.T Koopmans- Van Dalen
Jaar van aftreden 2017 2015 2017 2014 2017 2015 2016
Herkiesbaar - - - 2x 1x 2x 2x
Functie Voorzitter, melkveehouder Secretaris, vice-voorzitter, melkveehouder 2e Secretaris, melkveehouder Lid, melkveehouder Lid, melkveehouder Lid, melkveehouder Lid, melkveehouder
In de ledenraadsvergadering van 19 december 2013 zijn de heer M.W.P. van den Hurk, de heer P. Prins en de heer A.D Schimmel voor een volgende periode herbenoemd.
Raad van commissarissen DOC Kaas B.V. De raad van commissarissen van DOC Kaas B.V. vormt een personele unie met het bestuur van de coöperatie DOC Kaas B.A. aangevuld met twee externe leden: Naam Dhr. A. Koops van ‘t Jagt Dhr. J.D. de Jong
Jaar van aftreden
Herkiesbaar
2015 2017
- 1x
Functie Lid Lid
De heer B. Boer, extern lid van de raad van beheer, was in december 2013 niet meer herbenoembaar. Wij zijn hem veel dank verschuldigd voor zijn inzet in de afgelopen acht jaar bij DOC Kaas B.A.. De ledenraad heeft de heer J.D. de Jong uit Joure benoemd als het nieuwe extern lid van de raad van commissarissen per 01-01-2014.
16. | Verslag van het bestuur
Jaarrekening Het bestuur heeft kennis genomen van de door de directie overlegde jaarrekening en verantwoording over het boekjaar 2013. De jaarrekening is gecontroleerd door Ernst & Young Accountants LLP. De bevindingen van de externe accountant naar aanleiding van deze controle zijn in een bespreking met het bestuur en directie door de externe accountant, de heer drs. H. Hokse RA, op 3 maart 2014 toegelicht. De accountant heeft tevens aangegeven dat middels de audit is vastgesteld dat de interne beheersing van DOC Kaas adequaat functioneert. Het bestuur heeft goedkeuring verleend aan het voorstel van directie aan de ledenraad om de jaarrekening over het boekjaar 2013 conform het voorstel vast te stellen. In de vergadering van de ledenraad van 20 maart 2014 heeft de ledenraad na toelichting door de externe accountant en het verslag van het bestuur, de jaarrekening over het boekjaar 2013 conform het voorstel vastgesteld. Tevens heeft de ledenraad decharge verleend aan de directie voor het gevoerde beleid en aan het bestuur voor het uitgeoefende toezicht gedurende het boekjaar 2013. De jaarrekening is van een goedkeurende controleverklaring van de onafhankelijke accountant voorzien.
Hoogeveen, 20 maart 2014 A.D. Schimmel, voorzitter bestuur DOC Kaas B.A.
17.
Bert Bonestroo, financieel directeur:
“Het jaar 2013 was voor DOC Kaas in veel opzichten vooral een voorbereidend jaar.” “Of het nu gaat om de herstructurering van de coöperatie en de onderneming, de samenwerking met Hochwald in het Midden-Oosten of de samenwerking met Keesmakers: het zijn allemaal belangrijke besluiten die vorig jaar in de steigers zijn gezet. In de jaarrekening zijn die echter nog niet terug te vinden omdat ze pas in 2014 in de praktijk zullen worden gebracht.”
18. | Bert Bonestroo, finanieel directeur
19.
Samenstelling ledenraad en ondernemingsraad Melkleveranciers Aan het eind van het verslagjaar had DOC Kaas 1.111 (vorig jaar 1.088) melkleveranciers, waarvan 1.103 (vorig jaar 1.078) leden en 8 (vorig jaar 10) niet leden.
Ledenraad De ledenraad is samengesteld uit minimaal 1 en maximaal 4 vertegenwoordigers per rayon, het aantal wordt bepaald door de hoeveelheid in het laatste volle boekjaar door de leden van het rayon aan de coöperatie geleverde hoeveelheid melk en wel voor elke volle veertig miljoen kilogram melk één extra ledenraadslid. Naam Woonplaats Jaar van aftreden Rayon 41 Noord Nederland Dhr. Y. Wierda Burdaard 2014 Dhr. J.H.J. Ballast Zevenhuizen 2016 Mevr. R. van der Broek Luddeweer 2016 Dhr. J.Z. van der Weerd Tijnje 2015 Rayon 42 Zuid-West Friesland Dhr. M.A. Stegenga Dhr. H. Lenes Dhr. G.H. Schrale
Oudega 2015 Vegelinsoord 2016 Heeg 2016
Rayon 43 De Vier Provinciën Dhr. H.A. Boon Delfstrahuizen 2015 Dhr. I.W.C. Bouma Kuinre 2016 Dhr. J.W. Tondeur Makkinga 2014
Herkiesbaar 1x 1x 2x
2x -
1x
Rayon 44 Drenthe Mevr. J. Bom-Wessels Emmercompascuum 2015 1x Dhr. H.H. Nijstad Echten 2014 1x Mevr. I. Post Nieuweroord 2015 1x Rayon 45 Reest-Regge-Vecht vacature - - Dhr. A. Fokkert Holthone 2015 Dhr. F.B. Broekman Linde 2014
2x -
Rayon 46 Oost-Nederland Dhr. L.J.M. Meijer Mander 2014 1x Dhr. P.J.B. Schut Baak 2014 1x Dhr. E.J Jansen Holleboom Haarle 2014 2x Rayon 48 Midden en West-Nederland Dhr. G. van Zoelen Ommeren 2016 Dhr. A. van Vliet Zeewolde 2014
2x 1x
Rayon 49 Oost-Brabant Dhr. G.H.M. Verhoef Den Hout 2014 2x Dhr. N.J van Casteren Maren Kessel 2016 1x Dhr. J Ruhl Vortum-Mullem 2015 2x
20. | Samenstelling ledenraad en ondernemingsraad
Ondernemingsraad Dhr. J. Weggemans (voorzitter) Dhr. B.H. Gerth (2e voorzitter) Dhr. L. Nijstad (secretaris) Dhr. J.W. Vogelzang (2e secretaris) Dhr. G.H. Wubs Dhr. K. Iossifidis Dhr. S. Hooiveld
21.
Niki de Jonge, productontwikkelaar
“Het allerbelangrijkste was dat we in 2013 heel nauw zijn gaan samenwerken met DOC Cheese, onze commerciële afdeling.” “Voorheen waren de lijntjes van DOC Kaas naar de klanten toe vrij lang. Daardoor was het moeilijk inschatten wat de klant precies wilde en hoe onze producten daarop aansloten. Via DOC Cheese werden die lijntjes heel kort. Dat was nieuw voor ons maar wel heel positief. Nu kunnen wij bij de productontwikkeling veel meer rekening houden met de speficieke wensen van een klant. Dat levert beter maatwerk op een dus een beter product voor de klant.”
22. | Niki de Jonge, productontwikkelaar
23.
24. | Index jaarrekening
Index jaarrekening 26
Geconsolideerde balans per 31 december 2013
28
Geconsolideerde exploitatierekening over het boekjaar 2013
30
Geconsolideerd liquiditeitsoverzicht over het boekjaar 2013
32
Grondslagen van waardering en resultaatbepaling in de enkelvoudige en in de geconsolideerde jaarrekening
36
Toelichting op de geconsolideerde balans
41
Toelichting op de geconsolideerde exploitatierekening
42
Enkelvoudige balans per 31 december 2013
44
Enkelvoudige exploitatierekening over het boekjaar 2013
45
Enkelvoudig liquiditeitsoverzicht
46
Toelichting op de enkelvoudige balans
48
Toelichting op de enkelvoudige exploitatierekening
50
Overige gegevens
25.
Geconsolideerde balans per 31 december 2013 (na voorstel bestemming exploitatiesaldo)
In duizenden euro’s
ACTIVA 2013 2012 VASTE ACTIVA Materiële vaste activa (1) Bedrijfsgebouwen en –terreinen 29.267 30.784 Machines en installaties 47.309 35.694 Niet aan de bedrijfsuitoefening dienstbaar 571 571 Activa in ontwikkeling 1.699 6.562 78.846 73.611 Financiële vaste activa Deelnemingen (2) 13.302 11.213 Overige vorderingen (3) 5.055 4.872 18.357 16.085 VLOTTENDE ACTIVA Voorraden Grond- en hulpstoffen 3.366 2.617 Gereed product en handelsgoederen 41.415 30.276 44.781 32.893 Vorderingen Handelsdebiteuren 42.144 37.733 Vorderingen op deelnemingen (4) 15.800 12.891 Belasting vorderingen (5) 2.687 1.935 Overige vorderingen 2.480 1.368 Overlopende activa 367 324 63.478 54.251 Liquide middelen
2.130
TOTAAL ACTIVA 207.592
26. | Geconsolideerde balans
318 177.158
In duizenden euro’s
PASSIVA 2013 2012 Groepsvermogen (6) Algemene reserve 37.260 34.138 Wettelijke reserve 574 .350 37.834 34.488
Voorzieningen Latente belastingen (7) 495 .701 Overige voorzieningen (8) 154 .131 649 832
Langlopende schulden Ledenrekening (9) 50.802 45.957 Schulden aan kredietinstellingen (10) - 50.802 45.957
Kortlopende schulden Melkleveranciers 59.659 42.859 Kredietinstellingen 31.548 30.158 Handelscrediteuren 14.751 11.489 Schulden aan deelnemingen 5.039 3.194 Belastingen en premies sociale verzekeringen 452 .490 Overige schulden 4.178 5.121 Overlopende passiva 2.680 2.570 118.307 95.881
TOTAAL PASSIVA 207.592
177.158
Het garantievermogen, gedefinieerd als het totaal van eigen vermogen en ledenrekening, bedraagt € 88.636.000. Het solvabiliteitspercentage bedraagt 42,7%.
27.
Geconsolideerde exploitatierekening over het boekjaar 2013 In duizenden euro’s
2013 2012
Netto-omzet (11) 624.746 455.886 Wijziging in voorraden gereed product en goederen in bewerking 13.242 1.450 Overige bedrijfsopbrengsten 122 .210 13.364 1.660 Som van de bedrijfsopbrengsten 638.110 457.546 Kosten van grond- en hulpstoffen Inkoop producten Personeelskosten (12) Afschrijvingen Overige bedrijfskosten
144.394 62.401 4.588 4.269 17.561 15.163 7.983 7.607 36.915 28.682
Som van de bedrijfslasten 211.441 118.122 426.669 339.424 Aandeel in resultaat deelnemingen 5.263 6.870 Financiële baten en lasten (13) (2.277) (2.578) 2.986 4.292 Beschikbaar voor melkgelden 429.655 Melkgelden (21) 426.309 3.346 Vennootschapsbelasting 0 Saldo 3.346 Bestemming saldo Algemene reserve (3.346) -
28. | Geconsolideerde exploitatierekening
343.716 337.218 6.498 (103) 6.395 (6.395) -
29.
Geconsolideerd liquiditeitsoverzicht In duizenden euro’s
2013 Saldo 3.346 Afschrijvingen 7.983 Kasstroom op winstbasis 11.329 Mutaties in werkkapitaal: Mutatie in voorraden (11.888) Mutatie in vorderingen (9.227) Mutatie kortlopende schulden exclusief rekening-courant kredietinstellingen 21.036 (79) Kasstroom uit operationele activiteiten 11.250 Investeringen in materiële vaste activa (13.218) Kasstroom uit investeringsactiviteiten (13.218) (1.968) Mutatie ledenrekening 4.845 Mutatie voorzieningen (183) Aandeel in resultaat deelnemingen (5.263) Uitgekeerd dividend door deelnemingen 3.919 Overige mutaties financiële vaste activa (928) Kasstroom uit financieringsactiviteiten 2.390 Toename geldmiddelen
30. | Geconsolideerd liquiditeitsoverzicht
422
31.
Grondslagen van waardering en resultaatbepaling in de enkelvoudige en in de geconsolideerde jaarrekening Algemeen De coöperatie heeft zowel de enkelvoudige jaarrekening als de geconsolideerde jaarrekening opgesteld volgens de wettelijke bepalingen van Titel 9 Boek 2 Burgerlijk Wetboek.
In de geconsolideerde jaarrekening van DOC Kaas B.A. zijn de 100% deelnemingen DOC Kaas Deelnemingen I B.V., DOC Kaas Deelnemingen II B.V., DOC Dutch Original Cheese VOF, DOC Wei B.V. en DOC Kaas B.V. opgenomen.
Consolidatie
Fusies en overnames
In de geconsolideerde jaarrekening worden de financiële gegevens van de coöperatie en haar groepsmaatschappijen per 31 december van het boekjaar opgenomen. Groepsmaatschappijen zijn rechtspersonen en vennootschappen waarin beslissende zeggenschap wordt uitgeoefend. Hierbij worden mede in aanmerking genomen de financiële instrumenten die potentiële stemrechten bevatten en direct kunnen worden uitgeoefend.
Een overname wordt volgens de purchase accounting methode in de jaarrekening verwerkt. In geval van samensmelting van belangen wordt de pooling of interests methode toegepast.
De groepsmaatschappijen worden integraal geconsolideerd vanaf de datum waarop beslissende zeggenschap op de groepsmaatschappij is verkregen. De groepsmaatschappijen worden niet meer in de consolidatie opgenomen vanaf de datum waarop geen sprake meer is van beslissende zeggenschap. De posten in de geconsolideerde jaarrekening worden volgens uniforme grondslagen van waardering en resultaatbepaling vastgesteld.
Oordeel en schattingen Bij de toepassing van de grondslagen en regels voor het opstellen van de jaarrekening vormt de leiding van de groep zich diverse oordelen en schattingen. De belangrijkste oordelen en schattingen inclusief de bijbehorende veronderstellingen hebben betrekking op voorzieningen, langlopende schulden, debiteuren en voorraden.
Grondslagen voor valuta-omrekening Activa en passiva in vreemde valuta worden omgerekend tegen de valutakoers per balansdatum. In de exploitatierekening zijn omzet, kosten en resultaten omgerekend in euro’s tegen de op het moment van de transactie geldende koers.
32. | Grondslagen van waardering en resultaatbepaling in de enkelvoudige en in de g econsolideerde jaarrekening
Koersverschillen worden rechtstreeks ten gunste of ten laste van de exploitatierekening gebracht.
Salderen Een actief en een post van het vreemd vermogen worden gesaldeerd in de jaarrekening opgenomen uitsluitend indien en voor zover: een deugdelijk juridisch instrument beschikbaar is om het actief en de post van het vreemd vermogen gesaldeerd en simultaan af te wikkelen; en het stellige voornemen bestaat om het saldo als zodanig of beide posten simultaan af te wikkelen.
Immateriële vaste activa Goodwill Goodwill wordt berekend als het positieve verschil tussen de verkrijgingsprijs en het aandeel van de coöperatie in de reële waarden van de overgenomen identificeerbare activa en passiva op het moment van de transactie van een deelneming. Goodwill wordt in het jaar van overname rechtstreeks ten laste van het eigen vermogen gebracht.
De volgende afschrijvingspercentages worden gehanteerd: (Kaas)fabriek 4 Overige bedrijfsgebouwen 3 Machines en installaties 7-20 Woningen 2
Financiële vaste activa Deelnemingen waarin de coöperatie invloed van betekenis uitoefent op het zakelijke en financiële beleid worden tegen de vermogensmutatiemethode gewaardeerd. Overeenkomstig deze methode worden de deelnemingen in de balans opgenomen tegen het aandeel van de coöperatie in de nettovermogenswaarde vermeerderd met haar aandeel in de resultaten van de deelnemingen vanaf het moment van verwerving, bepaald volgens de grondslagen zoals vermeld in deze jaarrekening. In de exploitatierekening wordt het aandeel van de coöperatie in het resultaat van de deelnemingen opgenomen. Indien en voor zover de coöperatie niet zonder beperking uitkering van de resultaten aan haar kan bewerkstelligen, worden de resultaten in een wettelijke reserve opgenomen.
Materiële vaste activa De materiële vaste activa worden gewaardeerd tegen verkrijgingsprijs of vervaardigingsprijs minus eventuele investeringssubsidies, verminderd met een lineaire afschrijving gebaseerd op de verwachte economische levensduur rekening houdend met de restwaarde, dan wel de lagere realiseerbare waarde. Indien de verwachting omtrent de totale gebruiksduur in de loop van de tijd wijzigingen ondergaat, worden zij als een schattingswijziging verantwoord.
Indien de waarde van de deelneming volgens de vermogensmutatiemethode nihil is geworden, wordt deze methode niet langer toegepast en blijft de deelneming bij ongewijzigde omstandigheden op nihil gewaardeerd. Hierbij worden andere langlopende belangen in de deelneming die feitelijk worden aangemerkt als een onderdeel van de netto-investering, ook meegenomen. Indien en voor zover geheel of ten dele voor de schulden van de deelneming wordt ingestaan respectievelijk een feitelijke verplichting bestaat de deelneming tot betaling van haar schulden in staat te stellen, wordt een voorziening opgenomen.
Een vervolgens verkregen aandeel in de winst van de deelneming wordt pas weer verwerkt indien en voor zover het cumulatief niet-verwerkte aandeel in het verlies is ingelopen. Deelnemingen waarin de coöperatie geen invloed van betekenis op het financiële en zakelijke beleid uitoefent, worden gewaardeerd tegen de verkrijgingsprijs dan wel de lagere realiseerbare waarde. In de exploitatierekening wordt het dividend als opbrengst uit deelneming verantwoord. Leningen u/g worden na de eerste verwerking gewaardeerd tegen geamortiseerde kostprijs volgens de effectieve-rentemethode.
Voorraden De voorraad kaas wordt gewaardeerd tegen de benaderde kostprijs of lagere marktwaarde of verkrijgingsprijs indien nodig onder aftrek van een voorziening voor incourantheid.
Vorderingen De vorderingen worden gewaardeerd tegen geamortiseerde kostprijs onder aftrek van noodzakelijk geachte voorzieningen voor het risico van oninbaarheid. Voor zover niets te amortiseren valt, komt de geamortiseerde kostprijs overeen met de nominale waarde. De bevoorschotting vanuit de factoring overeenkomst is in mindering gebracht op het debiteuren saldo.
Voorzieningen Een voorziening wordt gevormd voor verplichtingen waarvan het waarschijnlijk is dat zij zullen moeten worden afgewikkeld en waarvan de omvang redelijkerwijs is te schatten. De omvang van de voorziening wordt bepaald door de beste schatting
33.
van de bedragen die noodzakelijk zijn om de desbetreffende verplichtingen en verliezen per balansdatum af te wikkelen. Voorzieningen worden gewaardeerd tegen nominale waarde, met uitzondering van de voorzieningen die tegen contante waarde worden gewaardeerd als het effect van de tijdswaarde materieel is.
Pensioenen De gehanteerde pensioenregeling van de coöperatie is een geïndexeerde middelloonregeling die is ondergebracht bij een verzekeringsmaatschappij. Voor de verwerking van de pensioenregeling wordt aangesloten bij de herziene Richtlijn 271 van de Raad voor de Jaarverslaggeving. Dit houdt in dat de aan de verzekeringsmaatschappij verschuldigde bijdragen rechtstreeks in de winsten-verliesrekening worden verwerkt. DOC neemt alleen een verplichting op in de balans indien en voor zover DOC op balansdatum juridische of feitelijke verplichtingen heeft aan de verzekeringsmaatschappij. De nog te betalen en terug te ontvangen bijdragen worden opgenomen onder de kortlopende schulden respectievelijk vorderingen.
Jubileumvoorziening De voorziening voor jubileumuitkeringen is gevormd op basis van CAO-afspraken. Hierbij is rekening gehouden met dienstjaren, blijf- en sterftekansen, en een disconteringsvoet.
Belastingen Voor alle belastbare tijdelijke verschillen wordt een latente belastingverplichting opgenomen. Voor alle verrekenbare tijdelijke verschillen en voor beschikbare voorwaartse verliescompensatie wordt een latente belastingvordering opgenomen voor zover het waarschijnlijk is dat er fiscale winst beschikbaar zal zijn voor verrekening en rekening houdend met de beperkte termijn voor voorwaartse verliescompensatie. De waardering van latente belastingverplichtingen en -vorderingen wordt gebaseerd op de fiscale gevolgen van de door de coöperatie, per balansdatum, voorgenomen wijze van realisatie of afwikkeling van activa, voorzieningen, schulden of overlopende passiva. De latente belastingverplichtingen en vorderingen worden gewaardeerd tegen nominale waarde.
Overige De voorziening voor latente belastingen heeft betrekking op verschillen tussen de commerciële en fiscale waarderingen; de voorziening wordt berekend tegen het nominale belastingtarief van 25,0% (2012: 25,0 %).
De (niet-)latente belastingvorderingen en -verplichtingen worden gesaldeerd indien is voldaan aan de algemene voorwaarden voor saldering. De belastingen worden berekend op basis van het verantwoorde resultaat, rekening houdend met fiscale faciliteiten en geheel of gedeeltelijk niet-
aftrekbare kosten. De effectieve belastingdruk is lager dan de verwachte belastingdruk van 25%, hetgeen voornamelijk wordt veroorzaakt door de toepassing van de deelnemingsvrijstelling, Met ingang van 1 januari 2011 vormt DOC Kaas B.A. een fiscale eenheid voor de vennootschapsbelasting met DOC Kaas Deelnemingen I B.V., sinds 9 oktober 2012 met DOC Kaas Deelnemingen II B.V., sinds 4 oktober 2013 met DOC Wei B.V. en sinds 19 november 2013 met DOC Kaas B.V.. Alle entiteiten zijn dientengevolge hoofdelijk aansprakelijk voor elkaars belastingschulden.
Grondslagen voor resultaatbepaling Onder netto-omzet wordt verstaan de opbrengst uit levering van goederen en diensten aan derden onder aftrek van kortingen en dergelijke en van over de omzet geheven belastingen. De kosten worden bepaald met inachtneming van de hiervoor reeds vermelde grondslagen voor waardering en toegerekend aan het verslagjaar waarop zij betrekking hebben. Winsten worden verantwoord in het jaar waarin de goederen zijn geleverd c.q. de diensten zijn verricht. Verliezen worden in aanmerking genomen in het jaar waarin deze voorzienbaar zijn. De afschrijvingen geschieden tijdsevenredig op basis van de verwachte economische levensduur. Op aanschaffingen in het verslagjaar wordt naar gelang van tijd afgeschreven.
34. | Grondslagen van waardering en resultaatbepaling in de enkelvoudige en in de g econsolideerde jaarrekening
Resultaten van niet-geconsolideerde deelnemingen worden verantwoord overeenkomstig de nettovermogenswaardemethode. Voor zover niet op nettovermogenswaarde wordt gewaardeerd betreft het resultaat de in het boekjaar ontvangen dividenden.
Grondslagen voor het liquiditeitsoverzicht Het liquiditeitsoverzicht is opgesteld volgens de indirecte methode. De geldmiddelen in het liquiditeitsoverzicht bestaan uit de liquide middelen en de kortlopende rekening-courant schulden aan kredietinstellingen. Met ingang van 2013 wordt een geconsolideerd liquiditeitsoverzicht opgesteld. Omwille van de vergelijkbaarheid en het inzicht in de kasstromen is tevens een enkelvoudig liquiditeitsoverzicht toegevoegd.
Derivaten en hedge accounting DOC Kaas maakt gebruik van valutatermijncontracten, renteswaps, rentecaps en -floors ter afdekking van de gelopen risico’s voor wat betreft de valuta- en renteschommelingen. Deze financiële instrumenten worden bij de eerste waardering gewaardeerd tegen de reële waarde. Op moment van de eerste verantwoording rubriceert DOC Kaas de derivaten onder de reikwijdte van RJ 290 op portefeuillebasis als derivaten met toepassing van kostprijshedge-accounting. De met de financiële instrumenten afgedekte posten worden tegen kostprijs in de balans verwerkt en dientengevolge worden ook de betreffende derivaten tegen kostprijs gewaardeerd.
35.
Toelichting op de geconsolideerde balans per 31 december 2013 Materiële vaste activa (1) Het verloop van de materiële vaste activa is als volgt (in duizenden euro’s): Niet aan de Bedrijfs- Machines bedrijfs- gebouwen en en uitoefening Activa in terreinen installaties dienstbaar ontwikkeling Boekwaarde 31-12-2012 Investeringen
30.784 35.694 133 17.948 30.917 53.642
Totaal
571 6.562 73.611 - (4.863) 13.218 571 1.699 86.829
Afschrijvingen (1.650) (6.333) - - (7.983) Boekwaarde 31-12-2013 29.267 47.309 571 1.699 78.846 Aanschafwaarde 49.056 146.807 .760 1.699 198.322 Cumulatieve afschrijvingen (19.789) (99.498) .(189) - (119.476) Boekwaarde 31-12-2013
29.267 47.309
.571
1.699 78.846
Financiële vaste activa Het verloop van de financiële vaste activa kan als volgt worden weergegeven (in duizenden euro’s): Verloopoverzicht deelnemingen (2) Totaal Stand per 1 januari 2013 11.213 Aandeel in resultaat deelnemingen Uitgekeerd dividend Reclassificatie naar overige vorderingen Stand per 31 december 2013
36. | Toelichting op de geconsolideerde balans
5.263 (3.919) 745 13.302
Nettovermogenswaarde DOC Kaas Milchprodukte GmbH Door DOC Kaas is op 18 december 1997 DOC Milchprodukte GmbH opgericht. DOC Kaas is enig aandeelhouder in deze vennootschap. De deelneming is vanwege ondergeschikt belang niet meegeconsolideerd. Kraats Holding B.V. Met ingang van 1 juli 2012 heeft DOC Kaas B.A. samen met ZHD Holland B.V., Kraats Kaas overgenomen en ondergebracht in Kraats Holding B.V. Het aandeel van DOC Kaas B.A. bedraagt hierin 50%. Coöperatie DOC-Volac Nutrition U.A. Op 1 april 2003 zijn DOC Kaas B.A. en Volac International Limited een samenwerkingsovereenkomst aangegaan, die geresulteerd heeft in de oprichting van Coöperatie DOC-Volac Nutrition U.A., gevestigd te Hoogeveen. DOC Kaas neemt hierin voor 49% deel. Per 4 oktober 2013 zijn de operationele activiteiten van DOC Volac Nutrition U.A. ondergebracht in DOC Volac Nutrition V.O.F.
Verkrijgingsprijs CSK Food Enrichment B.V. In 1996 is een kapitaalbelang ad nominaal € 44.470 of 1,63% verkregen in CSK Food Enrichment B.V. te Leeuwarden (‘Stremselfabriek’), door middel van omzetting van algemene reserves in aandelenkapitaal. Dit belang is op nihil gewaardeerd. In 2001 zijn 544 aandelen aangekocht met een nominale waarde van € 45,40 per aandeel. Het totale belang in CSK is 10,7%. Het Kaasmerk B.V. In 2001 is Stichting Het Kaasmerk omgevormd naar een besloten vennootschap. Het totale belang in Het Kaasmerk B.V. bedraagt 79.776 aandelen (7,56%) met een nominale waarde van € 1.
Overige vorderingen (3) Totaal Stand per 1 januari 2013 4.872 Reclassificatie vanuit deelnemingen (745) Overboeking vanuit debiteuren 1.031 Verrekening fiscaal resultaat 2013 (103) Stand per 31 december 2013
5.055
Onder de overige vorderingen is een bedrag van € 2,9 miljoen aan latente belastingvorderingen opgenomen. Het restant van de overige vorderingen heeft betrekking op verstrekte leningen aan deelnemingen.
37.
Vorderingen op deelnemingen (4) Deze betreffen vorderingen op DOC Volac Nutrition V.O.F. en Kraats Kaas B.V., die zijn ontstaan in het kader van de normale bedrijfsuitoefening. Belasting vorderingen (5) In duizenden euro’s Omzetbelasting 2.687 2.687 PASSIVA Groepsvermogen (6) Voor een toelichting op het eigen vermogen verwijzen wij naar de toelichting op de enkelvoudige jaarrekening onder Eigen vermogen. Voorzieningen Latente belastingen (7) Dit betreft een voorziening voor in de toekomst te betalen vennootschapsbelasting over de fiscaal lagere waardering van de productielocatie aan de Alteveerstraat en de fiscaal lagere waardering van machines en installaties. Stand per 1 januari 2013 Mutatie 2013 Stand per 31 december 2013
701 (206) 495
Overige voorzieningen (8) Deze voorziening heeft betrekking op toekomstige verplichtingen inzake jubilea. Stand per 1 januari 2013 Toevoeging 2013 Stand per 31 december 2013
131 23 154
Alle genoemde voorzieningen zijn overwegend langlopend van aard.
38. | Toelichting op de geconsolideerde balans
Ledenrekening (9) Met ingang van 2009 is de ledenrekening gevormd. De vaststelling van het aan te houden bedrag op de ledenrekening geschiedt op basis van de door het betrokken lid in het laatst verstreken boekjaar aan de coöperatie geleverde hoeveelheid melk vermenig vuldigd met het aantal jaren lidmaatschap, met een maximum van tien en vermenigvuldigd met een door de ledenraad vast te stellen bedrag per honderd kilogram van die geleverde melk. (lid 3 van artikel 33 van de statuten) Het vastgestelde bedrag per honderd kilogram is voor het jaar 2013 € 0,68. De maximale toename op de ledenrekening per jaar is bepaald op de over het afgelopen boekjaar geleverde hoeveelheid melk vermenigvuldigd met het voor het jaar vast te stellen bedrag per honderd kilogram melk. De rentevergoeding is gebaseerd op het gemiddelde 12-maands Euribortarief verhoogd met 3,0% en is voor 2013 vastgesteld op 3,53% (2012: 4,11%).
Schulden aan kredietinstellingen (10) In 2013 heeft de laatste aflossing op de lening uit 2008 plaats gehad. Momenteel heeft DOC Kaas B.A. geen lening meer uitstaan bij de banken. De maximale kredietfaciliteit in rekening courant was in 2013 € 50 miljoen (2012: € 50 miljoen). Op 30 juni 2008 is door DOC Kaas B.A. een nieuwe kredietovereenkomst afgesloten met het bankenconsortium. Deze overeenkomst houdt onder meer in dat DOC Kaas B.A. de juridische titel voor een deel van haar betaalde voorraden en haar vorderingen aan de banken in zekerheid geeft als onderdeel van de “borrowing base”. De kredietfaciliteit wordt hiermede gekoppeld aan het niveau van voorraden en vorderingen. Het economische eigendom van deze vlottende activa blijft bij DOC Kaas B.A. Vanaf 5 augustus 2013 tot en met 30 september 2014 is de kredietfaciliteit tijdelijk verhoogd naar € 60 miljoen.
Financiële instrumenten Algemeen DOC Kaas houdt geen financiële instrumenten voor handelsdoeleinden en geeft deze ook niet uit. Renterisico Het renterisico met betrekking tot de leningen kredietinstellingen (inclusief rekeningcourant) is uiteengezet onder de betreffende toelichting op de balanspost. Deze leningen kennen een overwegend variabele rente. Deze variabele rente is ten dele afgedekt met behulp van renteswaps, rentecaps en –floors. De actuele waarde van deze financiële instrumenten bedraagt per 31 december 2013 € 98.943 negatief. Valutarisico Er is beperkt sprake van transacties in andere valuta dan waarin gerapporteerd wordt. Reële waarde De reële waarde van de schulden aan kredietinstellingen is vrijwel gelijk aan de boekwaarde omdat er sprake is van een variabele rente. Niet in de balans opgenomen verplichtingen De verplichtingen met betrekking tot bijkoop van melk bedragen rond 99 miljoen kg op jaarbasis voor 2014.
DOC Cheese heeft een factoring overeenkomst met De Lage Landen Factoring met een limiet van € 20 mln. De overeenkomst loopt tot 11 december 2014.
Tevens heeft DOC Kaas zich verplicht tot afname van de door leden aangeboden veehoudersmelk.
Ten behoeve van de lening en de kredietfaciliteiten heeft het bankenconsortium van ING en Rabobank zekerheden gesteld. Deze zekerheden betreffen een drietal bankhypotheken alsmede pandrechten op inventaris, transportmiddelen, vorderingen en voorraden.
Het bedrag ex. art 2:382a BW bedraagt € 75.000. (2012: € 75.000).
Het bedrag ex. art. 2:383 BW bedraagt € 641.000 (2012: € 596.000).
DOC Volac Nutrition U.A. heeft in 2011 een lening afgesloten van € 9.000.000 en heeft een kortlopende krediet van € 6.000.000. Tevens hebben zowel DOC Kaas B.A. als Volac International Limited zich garant gesteld voor het op peil houden van het eigen vermogen van de coöperatie. Het eigen vermogen dient minimaal 30% te bedragen of € 10.000.000. Overige niet in de balans opgenomen activa, verplichtingen en kredietfaciliteiten (DOC Cheese): - Afgegeven bankgaranties ad € 60.000; - Huurverplichting ad € 116.000 per jaar tot en met 30 november 2016; - De groep heeft lease verplichtingen met een waarde van ca. € 0,2 mln. Er zijn geen leaseverplichtingen met een duur langer dan 5 jaar. - Kredietfaciliteit ten behoeve van zekerheden en bankgaranties ad € 100.000.
39.
40. | Toelichting op de geconsolideerde exploitatierekening
Toelichting op de geconsolideerde exploitatierekening over het boekjaar 2013 In duizenden euro’s
2013 2012
Netto-omzet (11) De netto-omzet is als volgt samengesteld Kaas Wei- en weiproducten Melk- en roomverkoop
496.279 61.827 66.640 624.746
Export afzetgebied Nederland Export
% % 75,0 87,0 25,0 13,0 100,0 100,0
Personeelskosten (12) Lonen en salarissen Af: terugontvangen ziekengelden Sociale lasten Pensioenpremies Uitzendkrachten Personeel Gemiddeld aantal FTE’s in dienst Gemiddeld aantal uitzendkrachten
10.778 56 10.722 1.293 2.132 14.147 3.414 17.561
205 52
365.462 55.033 35.391 455.886
9.929 85 9.844 1.354 1.685 12.883 2.280 15.163
195 36
Directie/management 9 11 Ondersteunende afdelingen 52 49 Productieafdelingen 150 143 Aantal FTE’s in dienst per einde boekjaar 211 203 Financiële lasten (13) Rekening courant banken Leningen Ledenrekeningen Overige Totaal
523 408 187 467 1.769 1.853 (202) (150) 2.277 2.578
41.
Enkelvoudige balans per 31 december 2013 (na voorstel bestemming exploitatiesaldo)
In duizenden euro’s ACTIVA 2013 2012 VASTE ACTIVA Materiële vaste activa Bedrijfsgebouwen en –terreinen 29.177 30.784 Machines en installaties 47.191 35.694 Niet aan de bedrijfsuitoefening dienstbaar .571 571 Activa in ontwikkeling 1.699 6.562 78.638 73.611 Financiële vaste activa Deelnemingen (14) 17.352 14.830 Overige vorderingen 5.055 4.872 22.407 19.702 VLOTTENDE ACTIVA Voorraden Grond- en hulpstoffen 3.366 2.617 Gereed product en handelsgoederen 40.776 28.243 44.142 30.860 Vorderingen Handelsdebiteuren 32.662 24.984 Vorderingen op deelnemingen (15) 23.663 22.390 Belasting vorderingen (16) 1.257 1.291 Overige vorderingen 1.186 494 Overlopende activa 367 324 59.135 49.483 Liquide middelen
. 45 30
TOTAAL ACTIVA 204.367
42. | Enkelvoudige balans
173.686
In duizenden euro’s PASSIVA
2013 2012
Eigen vermogen (17) Algemene reserve 37.260 34.138 Wettelijke reserve 574 350 37.834 34.488
Voorzieningen Latente belastingen 495 701 Overige voorzieningen 154 131 649 832
Langlopende schulden Ledenrekening 50.802 45.957 Schulden aan kredietinstellingen - 50.802 45.957
Kortlopende schulden Melkleveranciers 59.659 42.859 Kredietinstellingen 31.548 30.158 Handelscrediteuren 12.485 9.760 Schulden aan deelnemingen 5.051 3.194 Belastingen en premies sociale verzekeringen 452 449 Overige schulden 3.207 3.419 Overlopende passiva 2.680 2.570 115.082 92.409
TOTAAL PASSIVA 204.367
173.686
43.
Enkelvoudige exploitatierekening over het boekjaar 2013
In duizenden euro’s
2013 2012 Netto-omzet (18) 520.635 431.798 Wijziging in voorraden gereed product en goederen in bewerking 13.242 1.450 Overige bedrijfsopbrengsten 122 210 13.364 1.660 Som van de bedrijfsopbrengsten 533.999 433.458 Kosten van grond- en hulpstoffen 46.010 39.322 Inkoop producten 4.587 4.269 Personeelskosten (19) 15.832 14.520 Afschrijvingen 7.976 7.607 Overige bedrijfskosten 33.355 28.181 Som van de bedrijfslasten 107.760 93.899 426.239 339.559 Aandeel in resultaat deelnemingen 5.693 6.638 Financiële baten en lasten (20) (2.277) (2.481) 3.416 4.157 Beschikbaar voor melkgelden 429.655 343.716 Melkgelden (21) 426.309 337.218 3.346 6.498 Vennootschapsbelasting 0 (103) Saldo 3.346 6.395 Bestemming saldo Algemene reserve (3.346) (6.395) - -
44. | Enkelvoudige exploitatierekening & Liquiditeitsoverzicht
Enkelvoudig liquiditeitsoverzicht
In duizenden euro’s
2013 2012 Saldo 3.346 6.395 Afschrijvingen 7.976 7.607 Kasstroom op winstbasis 11.322 14.002
Mutaties in werkkapitaal Mutatie in voorraden (13.282) (1.498) Mutatie in vorderingen (9.652) (8.262) Mutatie kortlopende schulden exclusief rekening-courant kredietinstellingen 21.283 (870) (1.651) (10.630) Kasstroom uit operationele activiteiten . 9.671 3.372 Investeringen in materiële vaste activa (13.003) (10.373) Kasstroom uit investeringsactiviteiten (13.003) (10.373) (3.332) (7.001)
Mutatie ledenrekening 4.845 Mutatie voorzieningen (183) Aandeel in resultaat deelnemingen (5.693) Uitgekeerd dividend door deelnemingen 3.916 Aankoop deelnemingen en verstrekte leningen - Overige mutaties financiële vaste activa (928) Aflossingen langlopende schulden aan kredietinstellingen inclusief mutatie van de aflossingsverplichting - Kasstroom uit financieringsactiviteiten 1.957 Afname/toename geldmiddelen (1.375)
4.859 (323) (6.638) 9.116 (9.703) 350
(7.000) (9.339) (16.340)
45.
Toelichting op de enkelvoudige balans per 31 december 2013 Deelnemingen (14) Totaal Stand per 1 januari 2013 14.830 Aandeel in resultaat deelnemingen 5.693 Uitgekeerd dividend (3.916) Reclassificatie naar overige vorderingen 745 Stand per 31 december 2013 17.352
NETTOVERMOGENSWAARDE DOC Kaas Deelnemingen I B.V. Per 31 augustus 2006 is DOC Kaas Deelnemingen I B.V. opgericht. In deze besloten vennootschap is het 42% aandeel van DOC Kaas B.A. in DOC Dutch Original Cheese V.O.F. ingebracht. Alle aandelen van DOC Kaas Deelnemingen I B.V. zijn in handen van DOC Kaas B.A. De deelneming wordt sinds 2012 meegeconsolideerd. DOC Kaas Deelnemingen II B.V. Per 1 augustus 2012 zijn de 58% aandelen die Kaasland Holland B.V. (50%) en Special Cheese B.V. (8%) in DOC Dutch Original Cheese V.O.F., overgenomen door DOC Kaas Deelnemingen II B.V. Alle aandelen van DOC Kaas Deelnemingen II B.V. zijn in handen van DOC Kaas B.A.. De deelneming wordt sinds 2012 meegeconsolideerd. DOC Wei B.V. Per 4 oktober 2013 is DOC Wei B.V. opgericht. In deze besloten vennootschap is het 49,12% aandeel van DOC Volac Nutrition V.O.F. ondergebracht. De deelneming is in 2013 meegeconsolideerd. DOC Kaas B.V. Op 19 november 2013 is DOC Kaas B.V. opgericht. Alle aandelen van DOC Kaas B.V. zijn in handen van DOC Kaas B.A.. In 2013 hebben in DOC Kaas B.V. nog geen activiteiten plaatsgevonden. De besloten vennootschap wordt sinds de oprichting meegeconsolideerd. Vorderingen op deelnemingen (15) Deze betreffen vorderingen op DOC Dutch Original Cheese V.O.F., DOC Volac Nutrition V.O.F. en Kraats Kaas B.V., die zijn ontstaan in het kader van de normale bedrijfsuitoefening.
46. | Toelichting op de enkelvoudige balans
Belasting vorderingen (16) In duizenden euro’s .2013 2 . 012 Vennootschapsbelasting - 103 Omzetbelasting 1.257 1.188 1.257 1.291 Eigen vermogen (17) In duizenden euro’s Stand per 1 januari 2013 Bestemming exploitatiesaldo Overige mutaties Stand 31 december 2013
Algemene Wettelijke reserve reserve Totaal 34.138 3.346 (224) 37.260
350 34.488 - 3.346 224 574 37.834
De wettelijke reserve wordt aangehouden voor de resultaten van de deelneming DOC Volac Nutrition U.A. onder aftrek van de ontvangen c.q. reeds gedeclareerde dividenden.
47.
Toelichting op de enkelvoudige exploitatierekening over het boekjaar 2013 In duizenden euro’s
2013
2012
Netto-omzet (18) De netto-omzet is als volgt samengesteld: Kaas 392.168 341.374 Wei- en weiproducten 61.827 55.033 Melk- en roomverkoop 66.640 35.391 520.635 431.798 Export afzetgebied . % . % Nederland 95,3 99,1 . Export 4,7 0,9 100,0 100,0 Personeelskosten (19) Lonen en salarissen 9.882 9.560 Af: terugontvangen ziekengelden 47 85 9.835 9.475 Sociale lasten 1.193 1.297 Pensioenpremies 1.911 1.593 12.939 12.365 Uitzendkrachten 2.893 2.155 15.832 14.520 Personeel Gemiddeld aantal FTE’s in dienst 192 190 Gemiddeld aantal uitzendkrachten
50
Directie/management 8 Ondersteunende afdelingen . 41 Productieafdelingen . 150 Aantal FTE’s in dienst per einde boekjaar 199
48. | Toelichting op de enkelvoudige exploitatierekening
35 8 38 143 189
2013
2012
Bezoldiging raad van beheer De bezoldiging van de leden van de raad van beheer bedraagt: 177 174 Financiële lasten (20) Rekening courant banken 523 311 Leningen 187 467 Ledenrekeningen 1.769 1.853 Overige (202) (150) Totaal 2.277 2.481
Melkgelden (21) In duizenden euro’s
2013
2012
Voorschot betalingen aan melkleveranciers 401.805 318.083 Nabetaling aan melkleveranciers 24.504 19.135 Ten laste van exploitatie 426.309 337.218 Per 100 kg ledenmelk bedraagt de melkprijs: Voorschot 37,40 32,35 Kwantumtoeslag 0,99 0,94 Toeslag leden 0,68 0,68 Nabetaling in contanten 1,68 1,33 Melkprijs 40,75 35,30 Weidemelktoeslag 0,23 Melkprijs (inclusief toeslagen) 40,98 35,30 BTW 5,71% 2,34 1,93 Melkprijs (inclusief BTW) 43,32 37,23 Bruto mutatie algemene reserve 0,32 0,68 Prestatieprijs 43,64 37,91
kg kg Rechtstreeks van veehouders ontvangen 1.040.466.226 955.495.280 Gemiddelde jaarleverantie per veehouder De gemiddelde vet- en eiwitgehaltes waren: Vetgehalte Eiwitgehalte
816.000
758.000
% % 4,344 4,361 3,508 3,513
49.
Overige gegevens controleverklaring van de onafhankelijke ACCOUNTANT Verklaring betreffende de jaarrekening Wij hebben de in dit verslag opgenomen jaarrekening 2013 van Drents-Overijsselse Coöperatie Kaas B.A. te Hoogeveen gecontroleerd. Deze jaarrekening bestaat uit de geconsolideerde en enkelvoudige balans per 31 december 2013 en de geconsolideerde en enkelvoudige winst-en-verliesrekening over 2013 met de toelichting, waarin zijn opgenomen een overzicht van de gehanteerde grondslagen voor financiële verslaggeving en andere toelichtingen. Verantwoordelijkheid van het bestuur Het bestuur van de coöperatie is verantwoordelijk voor het opmaken van de jaarrekening die het vermogen en het resultaat getrouw dient weer te geven, alsmede voor het opstellen van het jaarverslag, beide in overeenstemming met Titel 9 Boek 2 van het in Nederland geldende Burgerlijk Wetboek (BW) . Het bestuur is tevens verantwoordelijk voor een zodanige interne beheersing als het noodzakelijk acht om het opmaken van de jaarrekening mogelijk te maken zonder afwijkingen van materieel belang als gevolg van fraude of fouten. Verantwoordelijkheid van de accountant Onze verantwoordelijkheid is het geven van een oordeel over de jaarrekening op basis van onze controle. Wij hebben onze controle verricht in overeenstemming met Nederlands recht, waaronder
50. | Overige gegevens
de Nederlandse controlestandaarden. Dit vereist dat wij voldoen aan de voor ons geldende ethische voorschriften en dat wij onze controle zodanig plannen en uitvoeren dat een redelijke mate van zekerheid wordt verkregen dat de jaarrekening geen afwijkingen van materieel belang bevat. Een controle omvat het uitvoeren van werkzaamheden ter verkrijging van controle-informatie over de bedragen en de toelichtingen in de jaarrekening. De geselecteerde werkzaamheden zijn afhankelijk van de door de accountant toegepaste oordeelsvorming, met inbegrip van het inschatten van de risico’s dat de jaarrekening een afwijking van materieel belang bevat als gevolg van fraude of fouten. Bij het maken van deze risico-inschattingen neemt de accountant de interne beheersing in aanmerking die relevant is voor het opmaken van de jaarrekening en voor het getrouwe beeld daarvan, gericht op het opzetten van controlewerkzaamheden die passend zijn in de omstandigheden. Deze risico-inschattingen hebben echter niet tot doel een oordeel tot uitdrukking te brengen over de effectiviteit van de interne beheersing van de coöperatie. Een controle omvat tevens het evalueren van de geschiktheid van de gebruikte grondslagen voor financiële verslaggeving en van de redelijkheid van de door het bestuur van de coöperatie gemaakte schattingen, alsmede een evaluatie van het algehele beeld van de jaarrekening.
Wij zijn van mening dat de door ons verkregen controle-informatie voldoende en geschikt is om een onderbouwing voor ons oordeel te bieden. Oordeel betreffende de jaarrekening Naar ons oordeel geeft de jaarrekening een getrouw beeld van de grootte en samenstelling van het vermogen van Drents-Overijsselse Coöperatie Kaas B.A. per 31 december 2013 en van het resultaat over 2013 in overeenstemming met Titel 9 Boek 2 BW. Verklaring betreffende overige bij of krachtens de wet gestelde eisen Ingevolge artikel 2:393 lid 5 onder e en f BW vermelden wij dat ons geen tekortkomingen zijn gebleken naar aanleiding van het onderzoek of het jaarverslag, voor zover wij dat kunnen beoordelen, overeen komstig Titel 9 Boek 2 BW is opgesteld, en of de in artikel 2:392 lid 1 onder b tot en met h BW vereiste gegevens zijn toegevoegd. Tevens vermelden wij dat het jaarverslag, voor zover wij dat kunnen beoordelen, verenigbaar is met de jaarrekening zoals vereist in artikel 2:391 lid 4 BW.
Zwolle, 20 maart 2014
Ernst & Young Accountants LLP w.g. drs.H. Hokse RA
Voorstel bestemming exploitatiesaldo De directie stelt voor, onder goedkeuring van het bestuur, het na slotbetaling voor melkgelden beschikbare saldo ad € 3.346.000 toe te voegen aan de algemene reserve. Aansprakelijkheid 1. Indien na de ontbinding van de coöperatie blijkt, dat haar bezittingen onvoldoende zijn om aan haar verbintenissen te voldoen, dan zijn zij die bij haar ontbinding A-leden waren of minder dan een jaar tevoren hebben opgehouden A-leden te zijn, respectievelijk hun rechtsopvolgers tegenover de vereffenaars voor het tekort aansprakelijk. 2.De aansprakelijkheid van de in lid 1 bedoelde leden en oud-leden wordt voor ieder van hen beperkt tot ten hoogste eenduizend euro (EUR 1.000). Elke aansprakelijkheid van de leden voor een tussentijds tekort van de coöperatie wordt uitgesloten.
51.
Kwaliteit aangeleverde veehoudersmelk 2011
2012
2013
97,1
97,5
97,2
99,6
99,3
99,3
99,0
99,3
99,3
93,6
94,3
93,7
99,7
99,8
99,7
99,2
99,3
99,4
99,8
99,8
99,9
99,95
99,97
99,98
Totaal kwaliteit aangevoerde melk % monsters zonder kwaliteitskorting Celgetal % monsters zonder afwijking op celgetal Kiemgetal % monsters zonder afwijking op kiemgetal Boterzuur % monsters zonder afwijking op boterzuur Reinheid % monsters zonder afwijking op reinheid Zuurtegraad vet % monsters zonder afwijking op zuurtegraad vet Vriespunt % monsters zonder afwijking op vriespunt Groeiremmende stoffen % monsters zonder afwijking op groeiremmende stoffen
Algemeen
Kiemgetal
Het percentage monsters van de in 2013 bij DOC Kaas aangevoerde veehoudersmelk zonder kwaliteitsafwijkingen bedroeg 97,2% en is daarmee iets lager dan in 2012 met 97,5%. Deze daling wordt met name veroorzaakt door een lagere score op het onderdeel boterzuur. De scores op de overige kwaliteitsparameters over 2013 zijn nagenoeg gelijk aan de scores over 2012.
Het percentage leverantiemonsters zonder korting op het onderdeel kiemgetal in 2013 bedroeg 99,3% en is daarmee gelijk aan 2013. Het gemiddelde kiemgetal van de leverantiemonsters in 2013 bij DOC Kaas was 12.000 kiemen/ml, terwijl dit landelijk 11.000 kiemen/ml bedroeg. In 2012 bedroegen deze gemiddelden respectievelijk 11.000 en 10.000 kiemen/ml. Het onderzoek op kiemgetal heeft in 2013 2x per maand plaatsgevonden.
Celgetal Het percentage monsters zonder afwijking op het onderdeel celgetal is in 2013 gelijk aan 2012, beide met 99,3%. Het gemiddelde celgetal van de onderzochte monsters lag in 2013 bij DOC Kaas op 204.000 cellen/ml, dit komt overeen met het landelijke gemiddelde dat eveneens 204.000 cellen/ml bedroeg. Het gemiddelde celgetal in 2012 bij DOC Kaas bedroeg 205.000 cellen/ml. Het onderzoek op celgetal heeft in 2013 2x per maand plaatsgevonden.
52. | Kwaliteit aangeleverde veehoudersmelk
Boterzuur Het onderzoek op boterzuur wordt standaard één keer per maand uitgevoerd. In geval van afwijkingen wordt echter in dezelfde maand een heronderzoek uitgevoerd. Het percentage monsters met een score -/- (goed) bij het eerste maandelijkse onderzoek in 2013 bedroeg 93,7% en is daarmee 0,6% lager dan in 2012 met 94,3% het geval was.
Reinheid Het percentage monsters met een afwijking op reinheid is in 2013 licht gedaald ten opzichte van 2012, respectievelijk 99,7 en 99,8%. Het onderzoek op reinheid van de geleverde melk in 2013 heeft eenmaal per maand per veehouder plaatsgevonden.
Zuurtegraad vet Het percentage monsters zonder korting op zuurtegraad vet is in 2013 bij DOC Kaas licht gestegen ten opzichte van 2012, respectievelijk 99,4 om 99,3%. Bepalend voor een eventuele korting is het rekenkundige maandgemiddelde van de bepaling van de zuurtegraad van alle leverantiemonsters in betreffende maand. Dit rekenkundige gemiddelde wordt aan het einde van iedere maand bepaald. De zuurtegraad van het vet is voor een kaasproducent als DOC Kaas belangrijk in verband met eventuele smaakafwijkingen die kunnen ontstaan door de beschadiging van de vetstructuren in de melk.
Vriespunt Het percentage monsters zonder korting op vriespunt is in 2013 licht hoger dan in 2012, respectievelijk 99,9 om 99,8%. Ook hier is het rekenkundige maandgemiddelde van het vriespunt bepalend voor een eventuele korting. Het rekenkundige maandgemiddelde wordt aan het einde van iedere maand bepaald uit de bepaling van het vriespunt van alle leveranties van betreffende maand.
Groeiremmende stoffen Onderstaand is het percentage positief bevonden monsters van alle leveranties weergegeven. Elke leverantie aan DOC Kaas wordt onderzocht op de aanwezigheid van groeiremmende stoffen in de melk. Het percentage positieve monsters is in 2013 bij DOC Kaas opnieuw verder gedaald, in 2013 bedroeg dit 0,02% ten opzichte van 0,03% in 2012. Landelijk ligt dit percentage eveneens op 0,02%. Naast het onderzoek van alle individuele leveranties van veehouders worden alle binnenkomende RMO’s voor het lossen onderzocht op de aanwezigheid van bacteriegroeiremmende stoffen in de melk.
53.
DOC Kaas B.A. Buitenvaart 4001 7905 TC Hoogeveen Postbus 11 7900 AA Hoogeveen T +31 (0)528 280 440 F +31 (0)528 275 174
[email protected] www.dockaas.nl
