JAARVERSLAG DELTAWERKEN

JAARVERSLAG DELTAWERKEN over de periode van 1 juli 1968 t/m 30 juni 1969 I. De werken van het eigenlijke Deltaplan 1. Af damming van het Harinqvliet Nadat de stortebedden zowel aan de zee- als aan de rivierzijde van de uitwateringssluizen waren voltooid en nadat de toeleidingsgeulen voldoende waren uitgediept, konden eind september 1968 de sluizen worden geopend door het heffen van de 34 schuiven. Het gevolg hiervan was dal de stroomsnelheden in de geulen ten noorden en ten zuiden van de sluizen aanmerkelijk terug liepen, hetgeen het mogelijk maakte de zuidelijke geul. het 400 m brede Noord-Pampus, op eenvoudige wijze af te sluiten door middel van het spuiten van zand. Begin november reeds was deze afsluiting gerealiseerd. Na het dichten van de geul kon de verdere uitbouw van het betreffende damgedeclte met aansluitende plateaus aan zeeen rivierzijde en van de buitenhaven plaatsvinden. Dit werk verkeerde aan het einde van de verslagperiode in een vergcvorderd stadium. De binnenhaven onder Stellendam werd voltooid door het wcgbaggeren van nog niet op diepte gebrachte gedeelten en het verlengen van de loswal. De deurenbergplaats bij de schutsluis kwam nagenoeg gereed. Na de afsluiting van de Noord-Pampus werd in de zuidelijke helft van het Rak van Scheclhoek - de geul aan de noordzijde van de uitwateringssluizen - een bodemverdcdiging aangebracht in het tracé van de toekomstige afsluiting nadat de bodem ter plaatse met zand was verhoogd tot N.A.P.-8 m. De vervaardiging en de opslag van de betonblokken waarmee in 1970 met behulp van een kabelbaan de dam door het Rak van Scheelhoek geleidelijk zal worden opgestort, was aan het eind van het verslagjaar in volle gang. De montage van de vaste constructicdelen van de kabelbaan op de beide oevers, waarvoor o.m. gebruik wordt gemaakt van geconscrveerde onderdelen van de kabelbaan die destijds bij de sluiting van de G re velingen dienst deed, was zover gevorderd dat de laatste voorbereidingen reeds konden worden getroffen voor het overtrekken van de kabels. Ook de gondels die bij de Grevelingen gebruikt werden zullen hier opnieuw dienst doen. Daarnaast zal het prototype worden beproefd van een nieuw type gondel, dat ontworpen werd om t.z.t. te worden gebruikt bij de geleidelijke sluiting van de zuidelijke stroomgeul in het Brouwershavensche Gat. 2. Afsluiting van het Volkerak Het werk aan het damvak over de Plaat van Maltha en de stortsteendrempel in het sluitgat van het Volkerak kwam in 1968 gereed, waarna begonnen werd met het treffen van voorzieningen voor de eigenlijke sluiting. Op 8 april 1969 werd de eerste caisson uit het bouwdok gesleept, naar het sluitgat gevaren en geplaatst. Dank zij het 10 434

1-2

(2)

2 redelijk goede weer tijdens de sluilingsoperatic kon het dichtzetten van het sluitgat in het daarvoor gestelde tijdvak worden voltooid; de laatste van de 14 caissons werd in overeenstemming met het vooraf opgestelde tijdschema op 25 april geplaatst. Op 28 april werden vervolgens de schuiven gesloten, waarmee de afsluiting van deze rivierarm werd voltooid en het noordelijk en zuidelijk Deltagebied van elkaar werden gescheiden. Onmiddellijk na de sluiting werd begonnen met het opspuiten van de eigenlijke afsluitdam; dit werk vordert in een snel tempo. Verwacht wordt dat de dam in 1970 geheel zal zijn voltooid, zij het dat hij eerst na de bouw van de daarin nog aan te brengen kunstwerken zijn definitief tracé zal kunnen verkrijgen. De ringdijk rond het bouwdok waarin de caissons werden gebouwd en die moest worden dooi gegraven voor het uitvaren van de caissons, werd weer gesloten. Dit bouwdok zal t.z.t. weer dienst kunnen doen als bouwput voor een derde schutsluis, nodig om het toenemende scheepvaartverkeer behoorlijk te kunnen blijven verwerken. De voorzieningen aan de dijken langs het Volkerak ten zuiden van de dam, verband houdende met de wijziging in de verticale geiijbeweging als gevolg van de afsluiting, zijn in uitvoering en zullen voor het stormseizoen vrijwel geheel voltooid zijn. Begonnen werd met het aanbrengen van een bestorting van fosforslakken ter beveiliging van de oever van het Mastgat voor de Oud-Kempenshofstedepolder op Tholen. Op de rechteroever van het Zijpe werd een grindbestorting aangebracht, terwijl de noordelijke havendam van de veerhaven te Anna Jacobapoldcr werd voorzien van een bestorting van mijnsteen en grind. 3. Afdamming Brouwershavoixche Gat De bodembescherming in de zuidelijke stroomgeul kwam vrijwel gereed. Het maken van de funderingen voor de vaste railgedeelten van de kabelbaan ter weerszijden van het sluitgat, welk werk in het verslagjaar werd aangevangen, vordert goed. Nadat in de vorige verslagperiode de rivierpylonen gereed kwamen, zijn thans ook de beide betonnen oeverpylonen vrijwel voltooid. Het prototype van de gondels voor de kabelbaan, waarmede in 1971 betonblokken in het sluitgat zullen worden gestort, kwam vrijwel gereed. Met het beproeven ervan op de kabelbaan over het Haringvliet zal over enkele maanden kunnen worden begonnen Bij dit type gondels dat wordt aangedreven door een gasturbinemotor, is ten opzichte van de gondels die bij de kabelbaan van de Grevelingen werden gebruikt en die bij het Haringvliet andermaal dienst zullen doen, een gunstiger verhouding tussen eigen gewicht en nuttige lading verkregen. Naar het zich laat aanzien zal nog in 1969 kunnen worden gestart met de vervaardiging van de grote hoeveelheid betonblokken, waaruit de sluitdam in de zuidelijke geul met behulp van de kabelbaan zal worden ongebouwd. Om de materiaalaanvocr te vergemakkelijken is de aanleg ter hand genomen van een transportweg in het tracé van de toekomstige Rijksweg 57, Dammenweg, tussen de aanvoerhaven Schelphoek aan de zuidkust van Schouwen en het werken opslagterrein dat bij West-Repart is aangelegd. De bouw van de doorlaatcaissons, waarmede de noordelijke geul, de Kous, zal worden geblokkeerd, maakte goede vordering. In april 1969 werd een aanvang gemaakt met de aanleg van het damvak door het Springersdiep door het spuiten van zand. Aan het eind van het verslagjaar was de geul nagenoeg dicht. 4. Afdamming Oosterschelde Nadat reeds in de vorige verslagperiode de werkhaven in de Schelphoek aan de zuidkust van Schouwen was gereedgekomen. is nu ook aan de zuidelijke oever van de Oosterschelde de werk-

havcn ter plaatse van de voormalige Sophiapolder aan de noordkust van Noord-Bevcland voltooid. Bovendien werden aan de haven Burghsluis de nodige voorzicningen getroffen om deze beter geschikt te maken voor het vervoer van het bij de afsluitdijk betrokken personeel naar en van de in uitvoering zijnde werken in de Oosterschelde. Voortgegaan werd het aanleggen van stortstcendepots, alsmede met het versterken van de Noordbevelandse oever door het storten van zeegrind en fosforslakken. Bij Koninklijk besluit van 12 januari 1969 (Stb. 96) werd het plan tot afsluiting van de Oosterschelde vastgesteld. In deze zeer brede zeearm zullen eerst een drietal werkeilanden op de verschillende platen worden aangelegd, waarna door het van deze eilanden af uitbouwen van dammen sluitgaten zullen worden gevormd, die in een later stadium zullen worden geblokkeerd. Met de bouw van het eerste werkeiland op de Roggeplaat is een begin gemaakt. Verwacht wordt dat dit werk in het voorjaar van 1970 zal zijn voltooid. 5. Onderzoekingen In de afgelopen verslagperiode werden de vele en omvangrijke studies en onderzoekingen, die aan de uitvoering der werken vooraf moeten gaan of deze moeten begeleiden en waarbij verschillende laboratoria zijn ingeschakeld, voortgezet. Inrichtings- en aanpassingswerken In het kader van de ontsluiting en inrichting van langs het Veerse Meer drooggevallen gronden werd een begin gemaakt met de primaire inrichting van het westelijk van Wolphaartsdijk en tegen Zuid-Beveland gelegen slikken- en platengebied de „Middelplaten". Het werk omvat onder meer de aanleg van een wegvak, langs ca. 5 km dat het sluitstuk vormt van een wegverbinding tussen Wolphaartsdijk en Arnemuiden, hetgeen vooral van betekenis is voor de ontwikkeling van de recreatie in dit gedeelte van het Veerse Meergebied. Waar de weg direct langs het Veerse Meer voert werd over een lengte van 1600 m een oeverstrook opgespoten met een breedte van 50 m. Op verzoek van het Ministerie van Cultuur. Recreatie en Maatschappelijk Werk wordt de uitvoering voorbereid van een baggeren eilandenplan dat door het rechtspersoonlijkheid bezittend lichaam „Het Veerse Meer" werd ingediend. De uitvocring zal voorlopig beperkt blijven tot het deel van het plan dat betrekking heeft op het westelijk gedeelte van het Veerse Meer. Onder auspiciën van de Commissie Inrichting Deltawateren werd voortgegaan met de nadere uitwerking van het plan voor de inrichting van het Grevelingenbekken. Door verscheidene werkgroepen worden voorts studies verricht inzake de toekomstige mogelijkheden voor de recreatie en de natuurbescherming in de verschillende delen van het Deltagebied. Deze studies scheppen de mogelijkheid reeds bij het ontwerpen van de grote waterbouwkundige werken in het Deltagebied, met inbegrip van de Maasvlakteprojecten en de Schelde-Rijnvcrbinding met de genoemde belangen zo goed mogelijk rekening te houden. Door de Commissie Inrichting Deltawateren werd voorts de bestudering ter hand genomen van het toekomstige verkeer en vervoer in de Delta. Terwijl in het zuidelijke deel van het Deltagebied vooral aandacht wordt besteed aan de inrichting van de buitendijkse gebieden, waren het in het noordelijke gedeelte vooral de aanpassingswerken die bijzondere aandacht vroegen omdat daar immers de waterstanden door de inmiddels voltooide afsluiting van het Volkerak en de daarna volgende afsluiting van het Haringvliet reeds in 1970 ingrijpend kunnen veranderen. Het betreft hier niet alleen de aanpassing van waterstaatswerken aan de zich wijzigende situatie, waarop artikel 3, 2de lid van de Deltawet van toepassing is, doch vooral ook de aanpassing van tal van bedrijven - waarbij in de eerste plaats gedacht wordt aan scheepswerven e.d. - waarop artikel 8 van de Deltawet en t.z.t. de Deltaschadewet van toepassing zal

3 zijn. Vooruitlopende op de totstandkoming van deze laatste wet waarvoor het ontwerp op 17 december 1968 bij de Kamer werd ingediend, worden zo daartoe aanleiding bestaat, bedoelde bedrijven door het verlenen van voorschotten in staat gesteld de geëigende maatregelen te treffen om schade als gevolg van de Deltawerken tot een minimum te beperken. Een dertigtal plannen voor de aanpassing van bedrijven kon aan de Commissie schadebepaling Scheepswerven en Scheepssloperijen ter beoordeling worden voorgelegd. Door deze commissie werden een accountantskantoor en een taxatic-commissie belast met het verrichten van de voor de toepassing der ontworpen Deltaschadewet noodzakelijke financiële onderzoekingen bij de bedrijven. In de verslagperiode v/aren bij 3 werven technische voorzieningen in uitvoering. Op IJsselmonde is het nieuwe centrale gemaal voor de Waalen Develpolders voltooid en in gebruik genomen. In de Hoeksche Waard is de bouw ter hand genomen van een gemaal voor de polder de Gorzen en Aanwassen van den Lande van Essche. Op het Eiland van Dordrecht v/ordt de Zuidhaven van de polder de Biesbosch geschikt gemaakt om in de nieuwe situatie na de afsluiting van het Haringvliet het goederenvervoer te kunnen verwerken voor het gehele gebied van de polder. De plannen tot concentratie van de bemalingen van de Louisa- en Cannemanspolder en de polder de Zuidpunt - eveneens op het Eiland van Dordrecht gelegen - zijn vrijwel afgerond. De werken tot wijziging van de Voorboezem van de polders lozende door het Oude Land van Oude Tonge op GoereeOverflakkee zijn voltooid. In Noord-Brabant werd de bouw voltooid van het gemaal ,,De Niervaart" bij Klundert als onderdeel van de aanpassingsen verbeteringswerken voor het waterschap De Striene; de ontwateringswerken van het desbetreffende gebied zijn op de bemaling aangesloten. In uitvoering is de verbetering van de Roode Vaart vanaf de schutsluis bij het Hollandsch Diep tot de haven van Zevenbergen, welk werk mede is opgezet ter verbetering van de infrastructuur. In het raam van de gecombineerde watervrijmakingswerken. inrichtingswerken en aanpassingswerken in de Noorden Oostwaard van de Brabantse Biesbosch werden de bestaande geulen afgesloten, de kaden versterkt en de overige wcrkzaarnheden ten behoeve van inrichting en aanpassing voortgezet. De voorbereiding van de verbouwing van de schutsluis bij de Roode Vaart en de bouw van een gemaal voor de Houtse Polders verkeren in het laatste stadium van voorbereiding. Voorts kwam een principeplan gereed voor het treffen van nood voorzieningen in afwachting van de definitieve werken binnen het raam van de watervrijmakings- en inrichtingswerken m^de in ruilverkavelingsverband. In Zeeland tenslotte werd een aanvang gemaakt met de bouw van een gemaal te Colijnsplaat.

Voltooid werden: - de aanpassingswerken riolering Terneuzen als gevolg van de afsluiting van de oosten middensluis; - het graven of verruimen en opschonen van leidingen, het leggen van duikers en het verwerken van de vrijkomende grond in het hoofdwaterkeringsgebied Nieuwe Sluis. 2. De werken langs de Rotterdamsche Waterweg c.a. Delfland. De verbetering van de waterkering van de zeewering te Hoek van Holland nabij de Harwichweg tot de Kulk, ca. 3,5 km oostelijk van deze weg, werd ter hand genomen. Schieland. De verbetering langs de Hudsonstraat en de Westzeedijk tot de loodsen van Van Gend en Loos in de gemeente Rotterdam kwam gereed. De aanpassing van deze loodsen en de verhoging tussen deze loodsen tot en met de Parksluizen zijn in uitvoering. Langs de Westzeedijk zijn van het Droogleever Fortuynplein tot het Vasteland voorbereidende werken in uitvoering. Aan beide zijden van de van Brienenoordbrug werd een nieuw dijktracé vastgesteld, mede ten behoeve van een bochtverbetering van de rivier benedenstrooms van de brug. De Krimpenerwaard. De verbetering van de Lekdijk in de bebouwde kom van Krimpen aan de Lek is thans geheel gereed gekomen. In de gemeente Lekkerkerk werd voortgegaan met de dijkverbetering. In uitvoering is thans het gedeelte tussen hm 108 en hm 116.

De Alblasserwaard. Als eerste fase van de verbetering tussen de dijknalen 139 en 140 ter plaatse van de Lammetjeswaal in de gemeente Alblasserdam is een buitendijkse bestorting van mijnsteen aangebracht. De Dijkring IJsselmonde. Als voorbereidend werk voor de versterking van de waterkering te Bolnes, ter plaatse van het gemaal Dirk Maaskant van de polder Oud- en Nieuw-Reijervvaard, zijn het oude bemalingsgebouw met bedrijfsgebouwen en enige woningen gesloopt en werd een kleikade gelegd ter afsluiting van de oude uitwatcringsgeul. In verband met een voorgenomen opspuiting van de buitenpolder voor het Huys ten Donck, ten westen van Slikkerveer, is overgegaan tot het ontgraven van de aldaar aanwezige klei en het voorlopig tegen de waterkering in depot brengen daarvan. Deze klei zal bij de versterking van de waterkering gebruikt worden. De plannen tot aanleg van een nieuwe vervangende hoofdwaterkering langs de oostzijde van Ridderkerk zijn nog in bewerking. Er is overeenstemming bereikt tussen de gemeente Ridderkerk en het waterschap de Dijkring IJsselmonde over de breedte van de in de haven te bouwen keersluis. In verband met de voortgaande ontwikkeling wordt nu onderzocht of de keersluis door de afsluitdam kan worden vervangen. De afwerking van de Molendijk te Ridderkerk kon ter hand IL Versterking van de bestaande hoogwaterkeringen worden genomen en is voltooid. De versterking van de water1. De werken langs de Westerschelde en de kust van kering over het Veloterrein ten oosten van de Barendrechtse Zeeuws-V laanderen brug is vo'tooid. Óp uitgebreide schaal zijn taxaties verricht voor de aankoop Aan het eind van het verslagjaar verkeerden de volgende van gronden welke nodig zijn voor de versterking van de wawerken in het stadium van uitvoering: terkering langs de oostzijde van IJsselmonde. Voorzoveel moge- de bouw van een gemaal te Nieuw Sluis; lijk worden de aangekochte opstallen terstond gesloopt. - het graven of verruimen van leidingen ter gezamenlijke Voor enige gedeelten waterkering worden onderzoekingen lengte van 10 km en het in samenhang daarmee maken van verricht en plannen opgesteld ter verbetering van deze waterp e n aantal kunstwerken in het hoofdafwateringsgebied Nieuwe keringen in de komende jaren. Sluis; De Brielse Dijkring. Het plan tot definitieve afwerking van - de bouw van een uitwateringssluis nabij dijkpaal 84 van de waterkering in de polder Hongerland is gereed; de uitvoede calamiteuze nolder Hoofdplaat; - de verhoging en verzwaring van de zeedijk langs de ring der werkzaamheden kan naar verwachting spoedig worden Westerschelde van het voormalige waterschan Stooneldiik ca.; tegemoet gezien. - de verhoging en verzwaring van de zeedijk langs de WesDe Dijkring Hoekse Waard. De versterking van het laatste tersche'de van de fflamitenze nolder Hoofdplaat tussen de dijk- gedeelte waterkering nabij de suikerfabriek te Puttershoek is palen 58 en 85 (dijkvak Hoofdolaatoost); en ter hand genomen en voltooid. Hiermee is de in het kader van — de verhoging en verzwaring van de zeedijk langs de de Deltawet uit te voeren versterking van de hoogwaterkering Westerschelde van de Margarethapolder. rond de Hoekse Waard voltooid.

4 De Dordtse Dijkring. Het plan voor de versterking van een gedeelte waterkering nabij de Oranjelaan te Dordrecht, aansluitende aan de waterkering door de bebouwde kom van Dordrecht, is goedgekeurd. De uitvoering van het werk is ter hand genomen. De studie voor de dijkversterking in het overgangsgebied tussen het getij-gebied en het gebied der bovenrivieren is voortgezet. De werken langs de Noordzeekust. In de Zouten Haard aan het noorderstrand van Schouwen werd een duinverzwaring uitgevoerd. De werken tot versterking van het ruim 1 km lange kustgedeelte ten westen van het Flaauwe Werk op Goeree zijn ter hand genomen. Een aantal zomerhuisjes is gesloopt en een polderwatergang verlegd. De zandopspuitingswerken zijn in volle gang. Voor de versterking van de andere gedeelten noorden westkust van Goeree worden onderzoekingen verricht en plannen opgesteld. Op Voorne is een plan gereed gekomen voor het uitvoeren van tijdelijke voorzieningen aan de waterkerende duinregel. De studies voor de definitieve kustversterking zijn voortgezet. Tussen de bij de kustversterking op Goeree en Voorne betrokken overheidsdiensten is een intensief overleg gaande. In het mondingsgebied van het Haringvliet zijn tengevolge van de afsluiting van het Haringvliet, de aanleg van de Zuiderdam en de uitbouw van havens in de Noordzee in de naaste toekomst zeer grote veranderingen te verwachten. Het overleg met de daarbij betrokkenen en het onderzoek naar de te verwachten ontwikkelingen op allerlei gebieden, vereisen veel tijd en studie. Ten noorden van de mond van de Nieuwe Waterweg worden door het Hoogheemraadschap van Delfland plannen besteksklaar gemaakt voor de uitvoering van de kustversterking bij de Keizerstraat te Scheveningen. Noord-Holland. Het eerste gedeelte van de verhoging van de Helderse zeewering (nabij Kaaphoofd) werd nagenoeg voltooid. De principe-plannen voor de wijziging van de sluizen in de havendijk te Den Helder zijn vrijwel gereed. De verhoging van de Pettemer-zeewering is nagenoeg voltooid. Het plan voor de aanleg van een werkhaven bij Oudeschild die noodzakelijk is voor de aanvoer van grote hoeveelheden materialen voor uit te voeren dijksverhogingen op Texel is nog in studie. De werken samenhangende met het verzwaren en verhogen van de zeedijk van de polder Eijerland op Texel kwamen gereed. Met het verzwaren en verhogen van de zeedijk van het waterschap „De Gemeenschappelijke Polder" op Texel is een begin gemaakt. Met de voorbereidende werken voor de verhoging van de Hondsbossche zeewering, bestaande uit de aanleg van een nieuw weggedeelte is begonnen. Friesland. Het laatste gedeelte van de verhoging en verzwaring van de zeedijk naar de Terschellingerpolder werd voltooid. De verhoging en verzwaring van het gedeelte RoptazijlVrouwenlaan kwam gereed. Ten behoeve van het te bouwen gemaal te Zwarte Haan ter vervanging van de buiten bedrijf gestelde spuisluis te Roptazijl werd een dubbele stroomkoker gebouwd. Met de aanleg van de omringdijk en de havenkom van de vissershaven te Harlingen deels als voorziening op grond van artikel K van de Deltawet ten behoeve van de mosselvisserij werden goede vorderingen gemaakt. Groningen. Met de dijkverzwaring tussen Nansum en de Oostpolder werd een aanvang gemaakt.

De verbouwing en verhoging van de sluis van het waterschap Duurswold en aansluitende dijkvakken te Farmsum kwamen vrijwel gereed. De aanleg van een onderhoudsweg op de binnenberm van de zeedijk tussen Farmsum en Heveskesvalge is voltooid. Begonnen werd met het op definitieve hoogte brengen van de zeedijk tussen Termunterzijl en Fiemel en de aanleg van een onderhoudsweg op de binnenberm. Besteksgereed is de bouw van een nieuwe keersluis met aansluitende dijkvakken van het waterschap Oldambt te Termunterzijl. In voorbereiding is het bestek voor het op definitieve hoogte brengen van de zeedijk tussen Oterdum en Termunterzijl. Voor uitvoering in de nabije toekomst staat op het programma het maken van een nieuwe keersluis en het verhogen van de aansluitende dijkvakken van het waterschap Oterdum te Oterdum. Hetzelfde geldt ten aanzien van de sluis in het Damsterdiep te Delfzijl, in beheer bij het waterschap Fivelingo. III. Lauwerszeewerken De verzwaring van een gedeelte van de zeedijk in de Anjumer-l.ioessenserpolder met bijkomende werken kwam gereed. Het maken van een ongeveer 3400 meter lang dijkvak op de Z.uidwal, het ombouwen van de losplaats Veerhuizergat, alsmede het uitvoeren van werken aan de drempel van het sluitgat en het ontgraven en doorbaggeren van de bouwputdijken van de uitwatering- en de schutsluis op het werkeiland zijn vrijwel voltooid. Met het plaatsen van de caissons voor de afsluiting van de Lauwerszee werd op 22 april 1969 begonnen. De plaatsing van de laatste van de 25 caissons vond op 23 mei plaats. Nadat de onder- en bovenkleppen van de caissons waren neergelaten was op 25 mei 1969 de afsluiting van de Lauwerszee een feit. Met het persen van zand voor de afsluitdijk is onmiddellijk na de sluiting begonnen. Het werk vordert goed. De aanleg van het weggedeelte Anjum-Benthuis van weg nr. 3 van het provinciaal wegenplan 1965 met de verbetering van de aansluitingen naar Anjum kwam gereed. De afwerking van de boven- en onderbouw van de uitwateringssluizen. de opstelling van de bewegingswerken en de afsluitmiddelen werden in het verslagjaar voortgezet en voltooid. Ook het bedieningsgebouw voor het sluizencomplex kwam gereed. De uitwateringssluizen zijn gedurende de sluitingsperiode van de afsluitdijk van de Lauwerszee in mei 1969 in werking gesteld. Ook de schutsluis in de afsluitdijk op het werkeiland en de over het buitenhoofd gelegen stalen brug zijn voltooid. De schutsluis werd in verband met de blokkering van het sluitgat van de afsluitdijk eveneens in mei 1969 in bedijf gesteld. De remming- en geleidewerken, de meerstoelen en de steigers bij het buiten- en binnenhoofd van de sluis zijn vrijwel gereed. De schutsluis te Dokkumer Nieuwe Zijlen met bijbehorende werken werd voltooid opgeleverd. De voorbereiding van de inrichtingswerken rondom de vissershaven en van de aanpassingswerken op het oude land en de inrichtingswerken op de in de Lauwerszee drooggevallen gronden wordt voortgezet. Met een gedeelte, dat reeds besteksklaar is, zal in de komende verslagoeriode naar verwachting een aanvang kunnen worden gemaakt. ANDERE MINISTERIES Binnenlandse Zaken Een ontwerp van wet tot gemeentelijke herindeling van ZuidBeveland is de beide Kamers der Staten-Generaal gepasseerd. De betreffende wet is in het Staatsblad geplaatst, hetgeen in ver-

5 band met het bepaalde in artikel 1 dier wet tot gevolg zal hebben, dat de gemeentelijke herindeling op 1 januari 1970 zal ingaan. Een ontwerp van wet tot gemeentelijke herindeling van Zeeuwsch-Vlaanderen is in behandeling bij de Eerste Kamer der Staten-Generaal. Bij de Tweede Kamer der Staten-Generaal zijn in behanling: a. een ontwerp van wet tot gemeentelijke herindeling van het eiland Tholen. De memorie van antwoord inzake dit wetsontwerp is reeds verschenen; b. een ontwerp van wet, strekkende tot vorming van één gemeente op het Eiland van Dordrecht (waarbij betrokken zijn de gemeenten Dordrecht, Dubbeldam en Sliedrecht). Omtrent dit wetsontwerp is door de vaste Commissie voor Binnenlandse Zaken uit de Kamer een voorlopig verslag uitgebracht. De in de artikelen 157-166 der gemeentewet neergelegde procedure wordt gevolgd met betrekking tot: a. een voorstel tot gemeentelijke herindeling van VoornePutten en Rozenburg; b. een voorstel tot gemeentelijke herindeling van het gebied van de West-Brabantse Riviermonden. Cultuur, Recreatie en Maatschappelijk Werk Maatschappelijke on twikkelingen In het algemeen kan gesteld worden, dat de maatschappelijke dienstverlening in het Deltagebied zich gestadig uitbreidt. Het maatschappelijk opbouwwerk ontplooit zich minder snel. Hierbij dient overigens in aanmerking genomen te worden, dat de resultaten daarvan moeilijk per jaar meetbaar zijn. Ook in het Deltagebied is gebleken, dat van de recente wetgeving op het gebied van de ruimtelijke ordening (met name artikel 7 Besluit Ruimtelijke Ordening) een stimulans kan uitgaan voor de bezinning op de maatschappelijke ontwikkeling van en de sociaal-culturele planning in regio's. Het belang van voeling met en voorlichting van de bevolking is in dit kader weer naar voren gekomen. Ditzelfde geldt t.a.v. de gemeentelijke herindelingen welke in zuidwestelijk Nederland aan de orde zijn (geweest). In het verslagjaar werd op verscheidene plaatsen en werkterreinen in het betrokken gebied tegemoet gekomen aan de behoefte aan nieuwe organisaties, c.q. schaalvergroting van de bestaande structuren. Zo is in Zeeland op het gebied van het algemeen. maatschappelijk werk en de gezinsverzorging in Vlissingen een nauwe samenwerking aan het ontstaan tussen vier instellingen op dit werkterrein. De vorig jaar reeds gesignaleerde oprichting van de federatie van samenwerkingsorganen kreeg beslag in 1968. Het ligt in de bedoeling dat het algemeen maatschappelijk werk, de gezinsverzorging en de bejaardenverzorging t.z.t. ingebracht zullen worden door de vier samenwerkingsorganen. Een federatie werd inmiddels gevormd door tien protestantschristelijke instellingen voor algemeen maatschappelijk werk en gezinsverzorging op Zuid-Noord-Beveland. Een nadere verdieping van het werk mag in de toekomst worden verwacht. De provincie heeft in 1969 een coördinatie-commissie bejaardenwerk in het leven geroepen, die moet nagaan in hoeverre er coördinatie tot stand kwam tussen de diverse sectoren van het bejaardenwerk. Verder werd in Zeeland evenals elders op verscheidene plaatsen onderzocht hoe een nadere gemeentelijke samenwerking (regionalisatie) op het gebied van de uitvoering van de AIgemene Bijstandswet zou kunnen worden verwezenlijkt. Ten behoeve van de sociaal-culturele toekomstplanning is in Zeeland door de raden voor de sport, de jeugd, de cultuur, het maatschappelijk werk, de recreatie en de volksgezondheid een nota gepubliceerd waarin ideeën zijn ontwikkeld over het

te voeren beleid. Op basis hiervan is een nota gemaakt (Sociaal-culturele Ontwikkelingsschets). Voor de grenscontacten is er veelvuldig overleg geweest met Brabant en Limburg. Een rapport over een te vormen contactraad langs de hele Belgisch-Nederlandse grens is inmiddels door een werkgroep aan de Minister uitgebracht. In het Brabantse deel van het Deltagebied is de discussie over (her-)structurering van instellingen op het gebied van de samenlevingsopbouw nog niet voltooid. Er bestaan thans intensieve contacten tussen het Diocesaan Sociaal Charitatief Centrum te Breda en de erbij betrokken besturen van instellingen te Zevenbergen, welke t.a.v. verschillende werkvormen reeds de omliggende gemeenten Hoge en Lage Zwaluwe. Klundert, Willemstad, Dinteloord etc. bestrijken. De Protestantse sector Noordwest-Brabant is in hoofdzaak protestant - is hierbij nog niet betrokken. De Protestantse regionale stichting voor opbouwwerk is door gebrek aan mankracht grotendeels vleugellam geweest. Door aantrekking van een opbouwwerker zal daarin worden voorzien. In Halsteren zal op plaatselijk initiatief eveneens een opbouwwerker worden aangesteld. In Bergen op Zoom is het initiatief genomen om tot een geintegreerde aanpak van het open bejaardenwerk te komen. Hetzelfde wordt nagestreefd in Zevenbergen m.b.t. het opbouwwerk. Fusie tussen 3 projecten van bijzondere sociale zorg in Bergen op Zoom, 1 in Lepelstraat-Halsteren en het Sociaal Centrum te Bergen op Zoom was nog onderwerp van bespreking. De voorbereidingen voor het streekplan West-Brabant alsook de gemeentelijke herindeling in dit gebied hebben geleid tot verschillende activiteiten waarbij ook de bevolking vrij sterk betrokken is geweest. Voor de bijeenkomst in het regionale vormingscentrum Bouvigne bij Breda, waar een forum, bestaande uit gemeentelijke en provinciale bestuurders, alsmede functionarissen van het Economisch-Technologisch Instituut Zeeland en het Provinciaal Opbouworgaan Noord-Brabant, het voorontwerp-streekplan ter discussie stelde, bleek een buitengewoon grote belangstelling te bestaan. In dit verband kan worden vermeld dat in de verslagperiode is verschenen een Nota van het Provinciaal Opbouworgaan Noord-Brabant inzake de sociale planning — incl. de ruimtelijke implicaties daarvan - in de Noordwesthoek van Brabant. Een belangrijk gegeven voor de streek is geweest het besluit tot vestiging van Shell-Chemie in Moerdijk. Deze vestiging heeft bij streekbewoners een aantal vragen opgeroepen; ook hier is behoefte gebleken aan goed opgezette en gerichte voorlichting; tot dusver valt hier nog een manco te constateren. Wat het Zuidhollandse deel van de Delta betreft kan in het algemeen worden gewezen op de voortgaande ontsluiting van het gebied. Voor de Hoekse Waard is met name de nieuwe tunnel bij Barendrecht van belang. De onzekerheid bij de bevolking over de toekomstige ontwikkeling lijkt over het algemeen groeiende, vooral naar aanleiding van publikaties zoals de Rotterdamse 'plannen 2000'. Vanuit de Stichting Eilandengemeenschap (Voorne-Putten, Rozenburg) zijn dienaangaande kritische opmerkingen gemaakt. Ook de plannen t.o.v. de gemeentelijke herindeling alhier heeft bij de bevolking een aantal vragen opgeroepen. Met betrekking tot de structurering van de maatschappelijke dienstverlening in dit gebied kan vermeld worden dat het reeds in het vorig verslagjaar tot stand gebrachte overleg tussen de besturen der vijf maatschappelijke werkinstellingen op Voorne, Putten en Rozenburg kon worden gecontinueerd. Ten aanzien van de materiële infrastructuur welke het potentieel van de maatschappelijke dienstverlening en ontwikkeling in de verslagperiode kwam versterken valt het volgende te registreren. In Zeeland kwam te Middelburg gereed een sociaal-cultureel centrum annex ,,kruisgedeelte". Te Goes werd een dagverblijf voor geestelijk gehandicapte kleuters voltooid. Bejaardenoorden kwamen gereed in Sint Annaland, Hulst, Wolphaartsdijk en Vlissingen. Vanwege het Ministerie van Cultuur, Recreatie en Maatschappelijk Werk is tevens subsidie toegezegd voor 10 434

1-2

(3)

6 dorpshuizen in de Zeeuwse plaatsen (gemeenten) Graauw en Langendam, Kapelle, Sas van Gent, Vogelwaarde en Sint Maartensdijk, Dit laatste betreft subsidie in het kader van het bijzonder regionaal welzijnsbeleid van de interdepartementale commissie B.R.W. Ook voor de bouw van een overdekt zwembad te Middelburg is zulk een bijzonder subsidie toegezegd. Tevens werd subsidie toegezegd voor een zwembad te Hontenisse, een sporthal te Vlissingen, alsook voor een vrijetijdscentrum voor jongeren te Middelburg. Een belangrijke aanvulling van de Westbrabantse materiële sociaal-culturele uitrusting betekende het gereedkomen van het nieuwe congres- en tentoonstellingsgebouw te Breda. In Sint Willebrord is nagenoeg gereed een nieuw centraal gebouw voor de welzijnszorg. Met C.R.M.-subsidie is verder in Roosendaal een sporthal tot stand gekomen. Op de Zuidhollandse eilanden kon in de verslagperiode een complex bejaardenwoningen annex hulppost geopend worden te Oude Tonge, terwijl een dienstencentrum voor bejaarden te Rozenburg in aanbouw werd genomen. Hetzelfde geldt voor een sporthal in Spijkenisse en een dorpshuis te Vierpolders. Gereed kwamen een dorpshuis te Hekelingen en een sporthal te Oude Tonge. Rijkssteun is verder o.m. toegezegd voor een dorpshuis in Herkingen, en een gezinsvervangend tehuis voor geestelijk gehandicapten in Numansdorp. Natuur en Landschap In het verslagjaar was de aandacht vooral gericht op de Noordelijke Delta. Enerzijds werd deze bepaald door de aanpassingswerken, welke noodzakelijk zijn als gevolg van de plaatsgevonden afsluiting van het Volkerak en het in 1970 af te sluiten Haringvliet. Anderzijds vroeg de kustontwikkeling van Voorne en Goeree de volle aandacht, als gevolg van de noodzaak tot versterking der zeewering. Beide onderwerpen werden in de natuurwetenschappelijke ondersteuningsgroep van de werkgroep recreatie- en natuurgebieden in de Delta bestudeerd. Tevens werden in de beide hiervoor ingestelde studiegroepen werkstukken voorbereid voor de Commissie Inrichting Deltawateren. 1. Haringvliet-Hollandsch Diep In het gebied, begrensd door de Haringvlietsluizen ten westen en de Brabantse Biesbosch ten oosten, komen een groot aantal buitendijkse terreinen voor, welke van zeer hoge natuurwetenschappeiijke waarde zijn. Allereerst dient de betekenis voor de honderdduizend wateren moerasvogels genoemd te worden, welke hier dagelijks doortrekken en pleisteren gedurende het gehele jaar. Vooral voor de eenden- en ganzensoorten is het Haringvliet een der belangrijkste delta-armen. Voor de grauwe gans is het de belangrijkste, voor de brandgans de op één na belangrijkste pleisterplaats gedurende de winter. Van de brandgans overwintert meer dan 20 pet. van de wereldpopulatie in het Haringvliet-Hollandsch Diep. Ook voor de kolgans is het een der belangrijkste verblijfsgebieden in Z.W.Nederland. De landschappelijke karakteristiek wordt bepaald door de afwisseling van de voedselrijke platen en slikken, door de rieten biezenvelden en de hogere grienden en grasgorzen. De typische overgangen van zout naar zoet scheppen een milieu voor zeer specifieke vegetaties en plantensoorten. De brakke grasgorzen zijn weer voor de brandgans het belangrijkste voedselgebied. Dergelijke terreintypen worden in de Delta zeldzaam, in het Haringvliet kunnen zij goeddeels behouden blijven. Voor de pl.m 300 ha grote Ventjagersplaten werd een nauwkeurig inventarisatie" en een inrichtings- en beheersadvies opgesteld. Helaas bleek het uit technische overwegingen niet mogelijk deze platen buiten de zandwinning t.b.v. de Volkerakwerken te houden. Als voorbeeld van het rieten biezentype voor de Korendijkse- en Beningerslikken pl.m 900 ha, werden vegetatieschetsen, waterhuishoudkundige prognoses en een beheersadvies vervaardigd. Ook van de Westplaat, de Meneerse plaat en de terreinen tussen Stad aan het Haringvliet en Den Bommel,

als voorbeelden van hoge gras-gorzen, werden gedetailleerde adviezen opgesteld. In totaal komen 22 terreinen voor instandhouding als zodanig in aanmerking. Deze beslaan: 1000 ha platen en slikken; 1700 ha riet-, biezen-, gorzen- en grienden; 1900 ha gras-gorzen. Dit zal ook de recreatieve mogelijkheden in het Haringvliet ten goede komen, welke zich vooral op een aantal centrale kernen voor de watersport zullen concentreren. 2. Kustontwikkeling Voorne-Goeree Aan de hand van een aantal modellen werden de mogelijkheden voor de ontwikkeling van natuurlijke rijkdommen in het voordeltagebied ter plaatse onderzocht in samenhang met de waterkerings- en recreatieve aspecten. Hierbij kon dankbaar gebruik gemaakt worden van de publikatie „Voorne in de branding" van de Stichting Wetenschappelijk duinonderzoek. De meeste perspectieven bieden gefaseerde voorzieningen, welke een geleidelijke niet te snelle aangroei van de kust bevorderen. De verwachting is, dat deze kustmoerassen een ruime afwisseling van terreintypen van voldoende oppervlakte te zien zullen geven, welke enerzijds de unieke betekenis van Voorne's duin als recreatie- en natuurgebied en de Kwadenhoek op Goeree versterken en anderzijds nieuwe voorzieningen in de zeer zwaar wegende recreatieve behoeften mogelijk maken. Een verrijking met 20 pet. van de biologische situatie in 1950 blijkt mogelijk. Hierbij is de verbinding van de Hinderplaat met Voorne noodzakelijk, zodra deze plaat voldoende opgewassen zal zijn, om verdere erosie van de natuurwetenschappelijk zeer belangrijke punt van Voorne te voorkomen. Afhankelijk van al of niet afgesloten blijven van het Brielse meer, van slibberging en van afsluiting en ontzanding van kustgebieden van Voorne, kunnen verminderingen aan natuurlij ke rijkdommen t.o.v. 1950 tot 25 pet. verwacht worden. Welke beleidskeuze ook gedaan zal worden, het is van grote betekenis, dat deze kan berusten op zo nauwkeurig mogelijke inzichten t.a.v. de toekomstige kwalitatieve ontplooiing van het voorland in de Delta. Openluchtrecreatie Voor de negende achtereenvolgende maal is gedurende het verslagjaar door de Staatssecretaris van Cultuur, Recreatie en Maatschappelijk Werk in een aantal projecten in het Deltagebied aan rijksbijdragen totaal f 1 593 150 toegezegd ter realisering van voorzieningen voor de openluchtrecreatie ten algemenen nutte, te weten voor: openbare toiletten, steigers en aanleggelegenheden in het gebied van „het recreatieschap BrielseMaas" ƒ125 000 grondaankopen, voorbereidingskosten, uitvoeringswerken in het gebied van het „recreatieschap Merwelanden" 647 550 verbetering wegen en aanleg parkeerterreinen t.b.v. de strandontsluiting op Westerschouwen 108 675 grondaankopen, wegverbreding, aanleg parkeerterreinen, weg, voetpad met picnicksets, eiland met baggeren beschoeiingswerk in het gebied van „het rechtspersoonlijkheid bezittend lichaam Het Veerse Meer" 382 025 verbetering duinovergangen t.b.v. de strandontsluiting op Walcheren 42 700 grondaankopen, aanleg parkeerterreinen, speelweide in het gebied van „de gemeenschappelijke regeling inzake de behartiging van de ontwikkeling van de recreatie in het kustgebied van WestZeeuwsch-Vlaanderen" 225 000 grondaankopen en inrichting recreatiegebied, aanleg parkeer/picnickplaats t.b.v. de dijkrecreatie op Zuid-Beveland 44 700

7 De totstandkoming van recreatieschappen en het opstellen van basisplannen voor de openluchtrecreatie worden in het bijzonder voor de centrale Delta van groot belang geacht, zoals o.m. reeds tot uiting kwam in de brochure „Projectontwikkeling op het gebied van de openluchtrecreatie", in maart 1969 uitgegeven door het Ministerie van Cultuur, Recreatie en Maatschappelijk Werk en uit de subsidiëring van basisplannen voor de openluchtrecreatie voor: Westerschouwen ƒ 10 000 Veerse Meer 7 500 In eerste instantie dienen thans basisplannen voor het Grevelingenbekken, de Brabantse Biesbosch en De Eendracht te worden voorbereid en afgerond. Vooral de Grevelingen zal in de komende jaren in de belangstelling komen te staan. In 1971 zal de dam door het Brouwershavensche Gat worden gesloten, waardoor de weg voor een ontwikkeling van dit gebied mede ten dienste van natuurbescherming en openluchtrecreatie open komt te staan. In het kader van de commissie Inrichting Deltawateren is reeds een globaal plan voor de Grevelingen tot stand gekomen. Ook de Stichting Recreatieplan Grevelingenbekken waarin de provincies Zeeland en Zuid-Holland en de belanghebbende gemeenten samenwerken, heeft een structuurplan opgesteld en heeft tevens haar gedachten ten aanzien van de bestuurliike ontwikkeling gevormd. Over deze bestuurlijke problematiek heeft de stichting het oordeel van de Regering gevraagd. In interdepartementaal overleg wordt thans een advies ter zake voorbereid, waarin tevens zal worden ingegaan op andere aspecten van de ontwikkeling van de Grevelingen, waarmee de overheid in de toekomst bemoeienis zal hebben. Zoals reeds gesteld is een nadere uitwerking van de plannen, die door de bovengenoemde organen zijn opgesteld, noodzakelijk. Een uitwerking in de zin zoals aangegeven in de brochure „projectontwikkeling op het gebied van de openluchtrecreatie" zal een gerede basis moeten geven voor het uitwerken van detailplannen. Verschillende gemeenten hebben in deze al initiatieven genomen. Zodra de plaats van deze initiatieven in bet totale kader is bepaald kan een verdere uitwerking van de plannen plaatsvinden. Ook in de Biesbosch en rond De Eendracht beïnvloeden technische en waterstaatkundige werken de mogelijkheden voor de openluchtrecreatie. De verandering die de Biesbosch zal ondergaan nopen tot een nadere beschouwing van de betekenis van dit gebied voor de openluchtrecreatie en de natuurbescherming, waarbij het behoud van een zo gaaf mogelijk natuurgebied prevaleert. De mogelijkheden voor de ontwikkeling van de openluchtrecreatie moeten worden afgestemd op de natuurwetenschappelijke betekenis van de Biesbosch. Bij De Eendracht zijn het de werken ten behoeve van de Rijn-Schelde-verbinding die het wenselijk maken dat op korte termijn plannen voor de openluchtrecreatie in het betrokken gebied worden opgesteld. Economische Zaken In het kader van de infra-structuurverbetering in de stimuleringsgebieden is door het Ministerie van Economische Zaken een subsidie verleend voor de doortrekking van de Sloeweg in oostelijke richting, met aansluiting op Rijksweg 58. Op het gebied van het regionaal toeristisch beleid is financiële medewerking verleend met betrekking tot de aanleg van de jachthaven te Bruinisse. Tevens zijn rijksbijdragen beschikbaar gesteld voor de uitbreiding van de jachthaven te Yerseke alsmede voor de aanleg van de riolering van het kampeerterrein ,.Zeebad" te Breskens. Financiën Drie-e'dandenplan 1. De drainage van de landbouwgronden in het Noordsloe kwam tot voltooiing. Een begin werd gemaakt met de ontginning van de staatsgronden nabij de Middelplaten. Een opper-

vlakte van circa 11,3 ha in de Spieringpolder werd bebost. De in dit gebied reeds eerder aangelegde beplantingen (245 ha) ontwikkelden zich gunstig. 2. In de zomer van 1968 werd de in het vorige verslagjaar langs het Veerse Meer en in het Zuidsloe ingezaaide gewassen (26 ha winterkoolzaad, 80 ha lucerne, 20 ha Engels raaigras, 41 ha zomergerst, 68 ha wintertarwe, 45 ha haver, 12 ha aardappelen en 30 ha suikerbieten) geoogst. Ondanks de minder gunstige weersomstandigheden, waren de resultaten als gevolg van de verbeterde structuurtoestand van de gronden gunstiger dan in voorafgaande jaren. Ten behoeve van de oogst 1969 werd ongeveer 315 ha ingezaaid. De grasvlakten in het Veersemeergebied, die voor ieder vrij toegankelijk zijn, blijken, gezien het grote aantal bezoekers, in een behoefte te voorzien. 3. Een in het Noordsloe gelegen terrein ten zuiden van de Calandweg, groot circa 25,5 ha, werd in erfpacht uitgegeven aan de Stichting Vliegveld Midden-Zeeland. Twee terreinen benoorden de Oude Middelburgsche Haven, elk groot 1,5 ha, werden in erfpacht uitgegeven aan de Stichting Padvindstersen Padvinderskampeercentrum Zeeland, respectievelijk de Stichting Zeevaartschoolbelangen te Vlissingen.

Algemeen en overige gebieden De drooggevallen staatsgrond in Gebied Nummer Een (Westerschelde), circa 16 ha, werd wegens ongeschiktheid voor de landbouw, per 1 januari 1969 ter bebossing in beheer overgedragen aan het Staatsbosbeheer. Met een der beide eigenaren van drooggevallen niet-staatsgrond werd overeenstemming bereikt omtrent de toepassing van artikel 7 Deltawet (ca. 7 ha). Met de eigenaar van een groot schorrengebied (ca 240 ha) aan de oostzijde van het Kreekrak werd overleg geopend inzake regeling van de eigendomstoestand en toepassing van artikel 7 Deltawet. Het onderzoek naar de eigendomstoestand in het oostelijk deel van de Oosterschelde werd afgesloten en met het onderzoek in de monding van deze zeearm een begin gemaakt. In het gebied van de Eendracht werden de onderhandelingen betreffende de eigendomsrechten voortgezet. Het onderzoek naar de eigendomstoestand rondom het schiereiland St. Philipsland vond voortgang. De onderhandelingen over de toepassing van artikel 7 Deltawet in het gebied Maltha (bekade buitengorzen bewesten Willemstad) konden nog niet worden afgerond. In het gebied Grevelingen werd met een eigenaar het overleg over de vaststelling van eigendomsgrenzen voortgezet. In de zomer van 1968 werden de in het vorige verslagjaar in het Zuiderdiepgebied ingezaaide gewassen (20 ha winterkoolzaad, 21 ha wintertarwe, 52 ha lucerne en 52 ha zomergerst) geoogst. De opbrengst bevond zich tengevolge van de nog onvoldoende voortgeschreden rijping van de grond en de ongunstige weersomstandigheden op een laag niveau. Ten behoeve van de oogst 1969 werd ingezaaid: 30 ha winterkoolzaad, 20 ha wintertarwe en 105 ha lucerne. De cultuurtechnische inrichting van de gronden van de voormalige Nieuwe Polder kon voorlopig worden afgerond. De kade langs de Zuiderdiepboezem werd voor de wettelijke termijn van zes jaar verpacht aan twee landbouwers. Inzake het noordelijk deel van het Deltagebied werd het overleg en beraad over de toepassing van artikel 7 Deltawet en de te verwachten fysische veranderingen (met name ten aanzien van de biezen-, rieten griendcultuur) voortgezet. Ruime aandacht werd geschonken aan de noodzakelijke aanpassing van de ontwatering en ontsluiting van de buitengronden aan de zich wijzigende waterhuishouding in dit gebied als gevolg van de afsluiting van het Volkerak en het Haringvliet. De werkzaamheden van het Bestuur van de Visserijen op de Zeeuwse Stromen terzake van de uitvoering van de wet van 16 september 1966 (Stb. 199) houdende tegemoetkoming in de schade van oesterkwekers, werden in het jaarverslagjaar beeindigd.

8 De normale beheersverrichtingen van de domeindienst, zoals het verlenen van vergunningen voor het winnen van zand uit de Westerschelde, aanleggen van wegen, afvoeren van specie, etc. werden voortgezet. Landbouw en Visserij A. Landbouw Zuid-Holland IJsselmonde Waal- en Develpolder. Het gemeenschappelijk gemaal voor deze polder f3000 ha) is gereedgekomen en in mei 1969 in bedrijf gesteld. Hierdoor kon de aanpassing van de twee oude gemalen achterwege blijven. Door de verbetering van het stelsel van watergangen en verlaging van de polderpeilen voldoet de waterbeheersing aan de moderne eisen. Polders Buitenland van Barendrecht en Zuidpolder en het Waterschap De Koedood. De bemaling van de beide eerste polders, die lozen op de voormalige haven van Barendrecht, zal worden opgeheven en worden gecombineerd met die van het Waterschap De Koedood (totale oppervlakte 2900 ha). Het gemaal op de haven van Barendrecht komt daardoor te vervallen en behoeft niet te worden aangepast. De plannen zijn door de desbetreffende polderbesturen aanvaard en met de uitvoering is begonnen. Eiland van Dordrecht Het plan tot combinatie van de Louise- en Cannemanspolder en de polder de Zuidpunt en vervolgens verbetering van de waterhuishouding, waarbij aanpassing en verbetering samengaan, is nog in beraad bij de polderbesturen. Hoekse Waard Ruilverkaveling Korendijk-Strienemonde (9300 ha). Op 2 mei 1969 is bij de gehouden stemming besloten tot uitvoering van deze ruilverkaveling. Het aantal gemalen zal worden teruggebracht van acht naar twee, terwijl enkele aanpassingswerken in ruilverkavelingsverband tot stand zullen komen. Door Rijkswaterstaat is tevens een bijdrage toegezegd in verband met de algemene waterhuishoudkundige belangen die door de uitvoering van het nieuwe bemalingsstelsel worden gediend. Het oosten van de Hoekse Waard. In dit gebied, met 17 polders en 3 bemalingswaterschappen, bestaat het streven te komen tot bemalingsconcentratie, waardoor tevens de aanpassing van enkele gemalen achterwege kan blijven. Bij de voorbereiding van de ruilverkaveling Hoekse Waard-Oost, zal deze gedachte nader worden uitgewerkt. Gezien de huidige natuurlijke lozing van de polder „De Gorzen en Aanwassen van den Lande van Essche" (pl.m. 250 ha) is besloten, vooruitlopend op de ruilverkaveling, een nieuw gemaal te bouwen. Met de uitvoering van dit werk is in mei 1969 begonnen, terwijl een plan tot verbetering van de waterbeheersing in voorbereiding is en zo spoedig mogelijk zal worden uitgevoerd. Voorne-Putten Het opstellen van een ontwerp-plan van voorzieningen is door de voorbereidingscommissie ter hand genomen. De verbetering van de waterhuishouding vormt hierbij een belangrijke taakstelling. De noodzakelijke aanpassing van het gemaal van de polder Oudenhoorn is inmiddels ter hand genomen. De urgentie van dit werk liet het niet toe te wachten op mogelijk in ruilverkavelingsverband te realiseren alternatieven. Uit de aard der zaak vormt de zoetwatervoorziening van het Brielse Meer via de Bernissc en een hierbij aangepast afwateringssysteem onderwerp van uitvoerig overleg.

Goeree Overvlakkee „Kop van Goeree". De aanpassing van de afwatering van dit gebied aan de gewijzigde situatie als gevolg van de uitvoering van verschillende werken (Deltawerken, aanleg Dammenweg) wordt bezien in het kader van het ontwerpen van een plan van voorzieningen voor de in voorbereiding zijnde ruilverkaveling De Stelle. Polders rond Middelhamis. Een plan tot totale wijziging van de afwatering van een drietal polders (3100 ha), waardoor de lozing op de haven van Middelhamis vervalt en een gemaal aan deze haven in het kader van de aanpassingswerken achterwcge zou kunnen blijven, is niet door de betrokken polderbesturen aanvaard. Zeeland Zuid-Beveland. In verband met de gunstige uitslag van de stemming voor de ruilverkaveling De Poel Heinkenszand kunnen in de komende jaren de in het plan van voorzieningen opgenomen werken tot uitvoering komen. Een onderdeel van dit plan vormt de omkering van de afwatering voor een groot deel van het ruilverkavelingsgebied van de Oosterschelde naar de Westerschelde. Hierdoor wordt het zoutbezwaar op het toekomstige Zeeuwse Meer beperkt. Over het aanpassingsen verbeteringsaandeel in de kosten van het daartoe geprojecteerde gemaal in de Heer Janspolder, heeft uitvoerig overleg plaatsgevonden tussen de betrokken instanties. Verwacht wordt dat binnenkort door het Waterschap kan worden overgegaan tot het gereedmaken van het bestek voor dit gemaal. In het licht van de ontwikkeling van zeehavens langs de Westerschelde bleek het gewenst de situering van het te Borssele te stichten gemaal opnieuw te bezien. Dit gemaal, dat een vervanging bedoelt te zijn van de huidige zeesluis te Borssele, zal ook een gedeelte van eerder genoemd ruilverkavelingsgebied bemalen. Gezocht wordt naar een plaats in meer westelijke richting. Noord-Beveland. In het kader van vervroegde aanpassing is het Waterschap Noord-Beveland overgegaan tot aanbesteding van het gemaal te Colijnsplaat. De opdracht voor levering van het machinegedeelte werd ook reeds verstrekt. In aansluiting hierop wordt in ruilverkavelingsverband een bestek voorbereid tot verbetering van de op dit gemaal gerichte waterlopen. St. Philipsland. Door de Werkgroep Waterbeheersing St. Philipsland, samengesteld door de Provinciale Commissie Waterbeheersing en Ontzilting, wordt onder ogen gezien in hoeverre de afdamming van de Oosterschelde de waterbeheersing op St. Philipsland zal beïnvloeden. Uit een inmiddels afgesloten onderzoek blijkt, dat de zoute kwel dan geen rol van betekenis meer zal spelen. In het gebied komen thans drie vrije lozingspunten voor. Nagegaan wordt in hoeverre concentratie van deze punten en overschakeling op mechanische lozing mogelijk en wenselijk is. West-Zeeuwsch-V laanderen. Aansluitend op de vervanging van de lozingspunten en verruiming van de primaire leidingen in het Waterschap Het Vrije van Sluis worden de aansluitende waterlopen verbeterd. Met een bijdrage van de Cultuurtechnische Dienst kwamen de waterlopen in het lozingsgebied Nicuwersluis nagenoeg gereed. Voor de verbetering van de waterlopen in het gebied rond Cadzand is een bestek gereed gemaakt. Voorts werd voor het geheel van de aanpassingsen verbeteringswerken een beplantingsplan ontworpen, waarin door de Cultuurtechnische Dienst een bijdrage zal worden verleend. Oost-Zeeuwsch-Vlaanderen. Ter vervanging van de bemaling voor de Melo- en Willem Hendrikspolder alsmede van de sluizen in de Van Alstein-, Louisa- en Koningin Emmapolder zal bij Paal een nieuw zeegemaal worden opgericht. Door dit

9 gemaal zal tevens het water uit een deel van het ruilverkavelingsgebied Koewacht worden geloosd. Overleg heeft plaatsgcvonden over de vaststelling van het aanpassingsen het verbeteringsdeel. Het plan en de begroting, op grond waarvan de rijksbijdrage zal worden verleend, is nagenoeg gereed. Noord-Brabant Ruilverkaveling Altena-West (2660 ha) en ruilverkaveling De Noordwaard (3200 ha). In de ruilverkaveling AltenaWest (2660 ha) is mede in het kader van de aanpassingsmaatregelen in totaal 20 km wegen en 10 km waterlopen aangelegd. In de ruilverkaveling De Noordwaard (3200 ha) zijn in het voorjaar twee bestekken aanbesteed, waarbij in totaal circa 19 km landbouwwegen zullen worden aangelegd. Van de totale kosten van f 2 000 000 zal f 1 080 000 ten laste van de aanpassing komen. Voorts werd in de twee hiergenoemde ruilverkavelingen een aantal werken voorbereid ten einde nog in 1969 te trachten de resterende aanpassingsmaatregelen te realiseren. Deze werken hebben betrekking op het maken van in totaal 12 kreekafsluitingen en het aanbrengen van de nodige kunstwerken ten behoeve van de afwatering en de watertoevoer. Ruilverkaveling Zuider Afwateringskanaal-Beneden Donge (9250 ha). Voor deze ruilverkaveling in voorbereiding wordt bij het ontwerpen volledig rekening gehouden met de aanpassing van de waterhuishoudkundige situatie na de uitvoering van de Deltawerken. Waterschap De Striene. Met het Waterschapsbestuur vindt overleg plaats over de wijze waarop het afwateringsgebied D in de verbeteringsplannen met de noodzakelijke aanpassing rekening zal worden gehouden. B. Visserij Zee- en Kustvisserij Haringvliet Hoewel de werkzaamheden aan de dam door het Haringvliet flink vorderen, bracht dit voor de visserij in het verslagjaar geen veranderingen met zich mee. De toegang tot de haven van Stellendam levert voor de visserijvaartuigen voorshands geen moeilijkheden op. De vaargeul, die de verbinding vormt tussen het Rad van Scheelhoek en de haven, is op diepte. De accommodatie van de haven is goed. De schepen kunnen nu voor alles terecht in eigen haven, zoals voor hellingen, reparaties vistuigen, ijs, brandstof en overige scheepsbenodigdheden. Begin juli 1968 werd de nieuwe tijdelijke visafslag te Stellendam in gebruik genomen. Er zijn vergevorderde plannen om een definitieve afslag te bouwen aan de zeezijde van de Deltadam. De vloot van de gemeente Goedereede (Stellenlam, Goedereede en Ouddorp) bestond op 31 mei 1969 uit 51 vissersvaartuigen. In het afgelopen verslagjaar werden 7 zeegaande kotters nieuw aan de vloot toegevoegd. 4 vaartuigen, alle garnalenvissers, werden gesaneerd en 3 vaartuigen werden naar elders verkocht, zodat het aantal vaartuigen ongewijzigd gebleven is. Het aantal garnalenvissers wordt steeds minder. Vanuit Stellendam vissen nu nog 4 vaartuigen op garnalen, de overigen vissen met de boomkorren op zeevis. De haven van Stellendam neemt qua aanvoer in belangrijkheid toe. In 1968 werd voor een waarde van 3,1 min. aangevoerd. Einde mei 1969 was de 2 min. al overschreden. Scheveningen bleef tot op heden echter de belangrijkste aanvoerhaven voor de vissers van Goedereede. De verbindingsweg Stellendam-nieuwe vissershaven biedt enige zorg. Het wegdek verkeert namelijk in zeer slechte staat.

De visserijschool te Ouddorp voorziet in een grote behoefte. Op 1 september 1968 stonden op de dagschool 42 leerlingen ingeschreven. Daarnaast volgde een twaalftal opvarenden van de schepen een vrijdagavond" zaterdagcursus tot het verkrijgen van het diploma stuurman zeevisvaart. Grevelingen De in aanbouw zijnde dam door het Brouwershavense Gat leverde voor de visserij nog geen moeilijkheden op. De beide havens, Ouddorp en Brouwershaven, zijn vanuit zee gemakkelijk te bereiken. De haven van Ouddorp wordt tijdens de weekeinden nog gebruikt door de zeegaande kotters. Hun vangsten worden echter te Stellendam gelost. Met een viertal garnalenvissersboten wordt de garnalenvisserij nog vanuit Ouddorp uitgeoefend. Incidenteel markten zij in Brouwershaven. Brouwershaven zelf heeft nog één garnalenvissersvaartuig. Oosterschelde De Oosterschelde leverde voor de zeevisserij geen moeilijklieden op. In aanleg zijn nu de zogenaamde werkhavens op de schouwse en Noord-Bevelandse oever. Colijnsplaat is de enige haven van waaruit de zeeen kustvisserij beoefend wordt. Het aantal vaartuigen dat vanuit Colijnsplaat vist wordt steeds kleiner. In de wintermaanden zijn dit er circa 12, in het hoogseizoen van de garnalenvisserij, in de periode september-december, ongeveer 25 vaartuigen. Deze haven wordt bezocht door vaartuigen die afkomstig zijn uit: Arnemuiden, Kortgene, Tholen en Yerseke. Incidenteel komen ook de binnenvissers uit Klundert, Moerdijk en Lage Zwaluwe hun vangsten lossen te Colijnsplaat. Eind juni 1969 bestond de vloot uit 42 vaartuigen (ARM, YE, TH en KG). Van deze 42 vaartuigen marktten er 10 te Scheveningen, 1 te Vlissingen, 10 te Breskens en de overige te Colijnsplaat zelf. Westerschelde Hoewel de Westerschelde niet zal worden afgesloten, zal de vissershaven van Vlissingen toch moeten wijken voor een dijk, die de stad moet vrijwaren van overstromingen. Deze gemeentehaven zal binnen enkele jaren verdwijnen. Om de visserij tegemoet te komen heeft het gemeentebestuur van Vlissingen besloten om in de binnenhaven, achter de sluizen, een kade met visafslag te bouwen. Een bedrag van f 780 000 is hiervoor uitgetrokken. Te Vlissingen havenen 10 schepen, t.w. 9 vaartuigen uit Vlissingen en 1 vaartuig uit Arnemuiden. Sportvisserij en Beroepsbinnenvisserij De Volkerakdarn De Volkerakdam is voor de ankerkuil- en aalbootvissers een barrière, die moet worden genomen om de op het Volkerak gelegen percelen te bereiken. In het algemeen betekent dit tijdverlies, maar voor de aalbootvissers is het nemen van deze barrière bovendien niet zonder gevaar. Met hun kleine vaartuigen, waarin de aalkubben hoog liggen opgetast, dreigen ze vaak beklemd te raken tussen de veel grotere vrachtschepen. In de omgeving van de Volkerakdam is een vertraging ontstaan in de stroomsnelheid, terwijl in de directe omgeving van de dam de stroom nagenoeg geheel is weggevallen. Juist de getijdewerking is een eerste voorwaarde waaraan bij de ankerkuil- en aalkubbenvisserij moet worden voldaan; ontbreekt de vereiste stroomsnelheid, dan is dat van invloed op de vangsten. Een aantal visplaatsen bij de dam is hierdoor verloren gegaan, terwijl in de omgeving van de dam (o.a. in de omgeving van Willemstad en Klundert) de vangstresultaten sterk zijn verminderd. De afsluiting van het VolKerak heeft tevens het gevolg, dat het aas (pin en kaf), benodigd voor de kubbenvisserij, in veel mindere mate en soms in het geheel niet voorhanden is. Voorheen namelijk werd de jonge spiering, komend vanuit de

10 Zeeuwse wateren, met de kuil opgevangen in het Hellegat en omgeving. Vooral de aalbootvissers, die door hun outillage sterk plaats-gebonden zijn profiteerden van deze spieringintrek. Ook de vereiste stroomsnelheid ontbreekt nu dikwijls. De Haringvlietdam Reeds vele jaren doet zich de wijziging van het stroombeeld op de Zuidhollandse stromen gelden als gevolg van de werkzaamheden aan de Haringvlietdam en sluizen. Hierdoor zijn sommige visplaatsen voor de ankerkuilvisserij en ook voor de visserij met aalkubben, vrijwel waardeloos geworden. Plaatselijk is namelijk de snelheid van de stroom zodanig toegenomen, dat deze visserij veel grotere risico's meebrengt, terwijl andere plaatsen door het optreden van lage stroomsnelheden onbruikbaar zijn geworden. Daarnaast is een aantal gebieden niet meer toegankelijk voor de beroepsvisserij.

Het Zuiderdiep Het in het kader van de Deltawerken afgesloten Zuiderdiep, voorheen als onderdeel van een perceel van het Haringvliet in huur bij de Coöp. Visafzetvereniging Moerdijk, werd dit jaar opnieuw verhuurd aan genoemde vereniging; echter nu voor de visserij met aalfuiken en aalkubben. De bedoeling is dat deze vereniging aan een beroepsvisser van de Zuidhollandse stromen vergunning zal geven tot vissen in dit binnenwater. Voor het vissen met sportvistuigen werd een huurovereenkomst gesloten met de te Stellendam en Goedereede gevestigde hengelsportverenigingen.

Het visbestand De visstand in de Deltawateren onderging geen noemenswaardige veranderingen. Wel kon worden geconstateerd, dat de grenslijn van het milieu voor zoetwatervis meer zeewaarts kwam te liggen. Opvallend hierbij was, dat zelfs onder Middelharnis snoekbaars werd aangetroffen. In het gebied Biesbosch, Amer en Hollandsch Diep werd meer maathoudende bot waargenomen. De vraag rijst in hoeverre de harder, die gedurende de zomermaanden in vrij grote getalen op de Zuidhollandse stromen voorkwam, zich ondanks de afsluiting van het Volkerak in dit gebied heeft weten te handhaven. Algemeen wordt namelijk aangenomen, dat de intrek van harder via het Volkerak plaatsvindt. Voor de sportvisser zal het gebied Haringvlict/Hollandsch Diep bij een verdergaande verzoeting aantrekkelijker worden. Dit gebied is tot nu toe bevolkt geweest met trekvissoorten, waarbij het de laatste decennia in hoofdzaak gaat om aal en spiering.

Verplaatsing beroepsvisserij Na afsluiting van het Haringvliet zal een deel van de beroepsvissers overschakelen op de Zeeuwsche-stromenvisserij. Ook een aantal van hen, die gewoon waren kuil- en kubbenvisserij uit te oefenen op de Grevelingen zal, na afsluiting van het Brouwershavense Gat, het bedrijf gaan uitoefenen op de nog niet afgesloten wateren. Dit zal betekenen, dat zich dan een groot aantal beroepsvissers zal concentreren op de Westerschelde, maar in hoofdzaak toch op de Oosterschelde. Daarnaast wordt er in toenemende mate met de kuil maar ook met aalkubben gevist. De derde categorie bestaat uit personen, die met aalfuiken en aalkubben vissen als nevenbedrijf of uit liefhebberij. Voorts ook neemt de vaart van sportvissers, individueel of in groepsverband, van jaar tot jaar toe. Met betrekking tot de fuikenvisserij zijn het vooral de dijktaluds, die bij de beroepsvisser favoriet zijn. In de meeste gevallen overtreft hier de vraag het aanbod. Oester- en mosselcultuur Per 1 maart 1969 werd het Bestuur van de Visserijen op de Zeeuwse stromen, ressorterende onder het Ministerie van Financiën als zodanig opgeheven. De publiekrechtelijke taken werden aan de Directie van de Visserijen van het Ministerie van Landbouw en Visserij toegevoegd, terwijl de privaatrechtelijke taken ondergebracht zijn bij de Dienst der Domeinen te Goes. De werkzaamheid voor de schelpdiercultuur in verband met de Deltawerken betrof voornamelijk de voorbereiding van de stichting van het Mosselproefstation op Texel, waarvan de bouw een aanvang nam in de maand maart 1968. De bouw van het laboratorium is gereed gekomen in december. Een begin werd gemaakt met de aanleg van de experimentele kunstmatige verwaterplaats van mosselen. Het ligt in de bedoeling dat deze een capaciteit krijgt van rond 5 pet. van de Waddenzeeproduktie. Deze hoeveelheid is mede afhankelijk van de duur der proefnemingen, die gericht zijn op het in voorraad houden van mosselen. De werkzaamheid in deze op de Waddenzee betrof voornamelijk het op gang brengen van ecologisch onderzoek en het verkrijgen van een inzicht inzake de cultuurtechnische methoden, welke door een aantal kwekers op de percelen van de Vlieter werden toegepast. De werkzaamheid in Zeeland was gericht op het geregeld controleren van het zoutgehalte in de Oosterschelde, zowel de kom met de oestercultuur en de mosselverwaterplaats als het Westelijk deel. Voor het geven van prognoses over het te verwachten zoutgehalte werden bij dit onderzoek ook Keeten, Mastgat, Zijpe en Volkerak betrokken. Daarnaast werden rivierafvoergegevens verwerkt, welke werden betrokken van de Rijkswaterstaat, Directie Waterhuishouding en Waterbeweging, Hydrometrische afdeling en van de Deltadienst, Waterloopkundige afdeling, beide te 's-Gravenhage.

11 Aanbestedingen over de periode van 1 juli 1968 t/m 30 juni 1969

Deltadienst (inclusief directie Bruggen en directie Sluizen en Stuwen ca.) Dienst der Zuiderzeewerken t.b.v. Lauwerszeewerken . . . Zuid-Holland Noord-Holland Friesland Dienst der Lauwerszeewerken .

Openbaar aanbestede Dt Itawerken

Onderhands aanbestede Deltawerken

door het Rijk

door derden

door het Rijk

door derden

aantal

bedragen

aantal

aantal

bedragen

aantal

11

16 894 800,—

2 870 900,—

90

107 393 409,79

_ — — 1 1 1 —

_

_

_

_

_

— — 131 500,— 23 634,— 817 900,— —

4 7 1 — — —

8 790 000,— 2 415 650,— 676 000,— — — —

2 — — — — —

3 048 700,— — — — — —

3 7 — 2 — —

407 500,— 621 505,— — 150 964,— — —

14

17 867 834,—

14

14 752 550,—

92

110 442 109,79

13

1 679 414,—

2

bedragen

1

bedragen

499 445,— _

Uitgaven en Ontvangsten over het tijdvak: 1 juli 1968 t/m 30 juni 1969 Verwerkte bedragen of verleende subsidies

Ontvangsten

Onderdelen van de werken

Bedrag


Van derden ontvangen bedragen

Terugontvangen schadebedrag(en) wegens afgekeurde smeedstalen onderdelen van de bewegingswerken c a . van de spuisluis Havendienst „Spido" Rotterdam; vergoeding voor het houden van rondvaarten . .

149 473,59

1

A. Rijkswerken 1. Afdamming Haringvliet Het maken van uitwateringssluizen in het Haringvliet c a Het maken van een schutsluis in het Haringvliet c a . Het maken van een tweede gedeelte binnenhaven nabij de bouwput van de schutsluis in de gemeente Stellendam Het afsluiten van het Noord-Pampus, het maken van een buitenhaven bij de schutsluis in het Haringvliet en het maken van de grondlichamen voor de wegen tussen de spuisluis en de schutsluis Het maken van bouwputten, kaden, oevervoorzieningen, wegverhardingen met bijkomende werken nabij de schutsluis in het Haringvliet Het maken van een uitwateringssluis, een viaduct en een brug in gewapend beton met bijkomende werken gelegen in verschillende bouwputten in het Zuiderdiep (Haringvliet) onder de gemeente Stellendam . Het maken van polderwegen, watergangen, duikers, een kade en bijkomende werken nabij de Zuiderdiepboezem in de gemeenten Goedereede en Dirksland . Het maken van pijlers van voorgespannen beton t.b.v. een kabelbaan in het Haringvliet, alsmede het maken van de onderbouw van de kabelbaan over het sluitgat Rak van Scheelhoek van de Haringvlietdam e.d Het opruimen van de bouwput, het verlengen van de stortebedden en het baggeren van toeleidingsgeulen voor de spuisluis in het Haringvliet Het maken van een bodembezinking in het Rak van Scheelhoek Het aanschaffen c q . opslaan van zink- en stortsteen, rijshout en overige materialen Overige werken

1049 031,91 656 098,57

553 967,73

17 968 590,65

57 338,16

284 787,57

32 508,01

258 307,45

12 746 552,75 5 952 404,60 9 171 465,48 1 596 081,68 50 327 134,56

13 750,—

12 Ontvangsten

Verwerkte bedragen of verleende subsidies Bedrag




I

2. Afdamming Volkerak Het maken van twee schutsluizen in gewapend beton met bijkomende werken in een bouwput in de gemeente Willemstad Het maken van toeleidingswerken en wachtplaatsen voor de Volkeraksluizen Doorgraven zuidelijk en noordelijk ringdijkgedeelte in aanvullend sluisterrein van de Volkeraksluizen te Willemstad Het maken van doorlaatcaissons Het maken van een damvak over de Plaat van Maltha en aanbrengen stortsteendrempel enz. in het sluitgat Volkerak in de gemeente Willemstad Het maken van een afsluitdam in het Volkerak en het uitbreiden van het Hellegatsplein c.a. in de gemeente Willemstad Aanschaffen en opslaan van zink- en stortsteen, rijshout en overige (beton)materialen Overige werken

Terugontvangen van N.V. Brugverbinding Haringvliet te Middelharnis wegens ter beschikking gestelde zink- en sortsteen Rijkspolitie te Water-Dordrecht. Terugontvangen kosten van verwarming c.a. houten kantoorgebouw te Willemstad

677 886,81 77 713,18 1074 998,14 1 688 302,44

176 702,09

2 058,80

4 451 320,47

5 069 120,— 2 795 817,69 916 546,36 16 751 705,09

3. Afdamming Brouwershavensche Gat Het maken van pijlers voor een kabelbaan in het zuidelijk sluitgat van het Brouwershavensche Gat, alsmede het plaatsen van een pyloon van voorgespannen beton op elk der twee rivierpijlers . . . . Het verlengen van het damvak op de Middelplaat en het aanbrengen van een bodembescherming in de stroomgeul, het Brouwershavensche Gat met bijkomende werken onder de gemeenten Goedereede, Middenschouwen en Brouwershaven, alsmede het maken van een opslagterrein c.a. nabij West Repart Het maken van een bouwdok met bijkomende werken ten oosten van de polder Nieuw Bommenede op Schouwen-Duiveland onder de gemeente Brouwershaven Het maken van doorlaatcaissons in gewapend beton; het verrichten van gronden baggerwerken en het uitvoeren van bijkomende werken in een bouwput ten oosten van de polder Nieuw Bommenede op Schouwen-Duiveland Aanleg werkweg in tracé van weg nr. 57 Aanschaffing van (eenheids)caissons, aanschaffing en opslaan van zink- en stortsteen en overige (beton)materialen Overige werken

771 573,95

6 561 899,60

70 233,91

10 991147,86 366 121,68 3 721 888,49 455 747,12 22 938 612,61

4. Afdamming Oosterschelde Het maken van een werkhaven met bijkomende werken in de Schelphoekkom onder de gemeente Westerschouwen Het maken van een werkhaven met bijkomende werken in de voormalige Sophia-polder onder de gemeente Wissenkerke (Noord-Beveland) Het aanbrengen van een grindbestorting langs de noordelijke oever van Noord-Beveland Het aanleggen van terreinen en het maken van een steiger c.a. met bijkomende werken in de haven Van Burghsluis onder de gemeente Westerschouwen (Schouwen-Duiveland)

78 103,96

3 467 561,49 526 000,—

318 246,65

Cultuurtechnische dienst te Utrecht; bijdrage aan het Rijk in het kader ruilverkaveling Noord-Bcveland

11 300,—

13 Ontvangsten

Verwerkte bedragen of verleende subsidies Bedrag




I

Het maken en leveren van gewapend betonnen eenheidscaissons met bijbehorende opzetstukken . . . Het maken van het werkeiland Roggenplaat met bij^ komende werken in de Oosterschelde onder de gemeenten Westerschouwen en Veere Aanschaffen c.q. lossen en opslaan van zink- en stortsteen en overige (beton)materialen Overige werken

483 238,51

59 920,— 9 717 447,23 57 236,17 14 707 754,01

5. Drie-eilandenplan Overige werken

13 915,86

6. Voorzieningen aan drooggevallen gronden Inrichting gronden Noorder Sloe t.w. het maken van wegen, kunstwerken en bijkomende werken in het Noord-Sloe onder de gemeenten Arnemuiden, 's-Heer-Arendskerke en Wolphaartsdijk

758 497,15

7. Algemene uitgaven a. b. c. d. e. f. g.

Algemene studie en modelproeven Waterhuishouding Nieuwe werkmethoden ) Praktijkonderzoekingen \ Boordienst Waterloopkunde Algemene kosten (reparatie en huur vaartuig, brandstoffen, inrichting werkplaatsen, onderhoud c.q. aanschaffing t.b.v. Decca-installatie; onderhoud bedieningshuisjes van Decca-installatie-golfregistratie-apparatuur enz.)

3 066 415,— 341 756,26 563 777,15 200 730,50 559 798,49

1 627 108,37 6 359 585,77

8. Directie Zeeland Aanbrengen grindbestorting op rechteroever van het Zijpe en bestortingen van mijnsteen en grind aan noordelijke havendam veerhaven te Anna Jacobapolder in de gemeente Bruinisse en St. Philipsland . Aanbrengen bestorting van fosforslakken aan Iinkeroever Mastgat voor de Oud-Kempenshofstedepolder op Tholen

914 930,29

379 904,— 2 294 834,29

9. Directie Noord-Holland Verhogen van de Pettemer zeewering Verhogen van de Helderse zeewering Aanleggen van een zanddijk tussen het Bolwerk Robbengat en de lichttoren Eijerland te Texel. . .

1 203 879,90 3 780 242,68 81 912,84 5 066 035,42

10. Dienst Lauwerszeewerken Het maken van een dijkvak lang 800 m; een stroomgeleidingsdam en het uitvoeren van werken aan de drempel van het sluitgat het maken van een dijksverzwaring aan de Friese kust en het uitvoeren van werken aan de drempel . het maken van een 3 400 m dijkvak op de Zuidwal, het uitvoeren van baggerwerken en werken aan de drempel van het sluitgat het maken van een wegvak in weg nr. 3 van het provinciaal wegenplan Friesland 1965

31 858,03 668 696,54

9 518 727,12 518 576,50

Waterschap Eastergoa's Sédiken te Dokkum. Bijdrage in de kosten voor verzwaring van de zeedijk van de Anjumer- en Lioessenserpolder zijnde 25% van f 165 277,64

41 319,41

14 Verwerkte bedragen of verleende subsidies

Ontvangsten


Bedrag

1

het afwerken van de onder- en bovenbouw van de uitwateringssluizen, het opstellen van de bewegingswerken voor de schuiven het maken van een schutsluis in de afsluitdijk, het maken van bedieningsgebouwtjes bij de sluis en het maken van een stalen brug met bewegingswerken . het maken van een schutsluis te Dokkumer Nieuwe Zijlen het maken van 26 doorlaatcaissons met inbegrip van het vervaardigen en leveren van stalen kleppen, afsluiters, het maken van 6 eenheidscaissons en het inrichten van 8 caissons voor hoogwaterzinken . . het vervaardigen van een elektrische installatie op het werkeiland en het leveren van een dieseldraaistroomaggregaat het bouwen van een bedieningsgebouw voor het sluizen- en havencomplex met een verwarmings- en ventilatieinrichting het maken van remming- en geleidewerken, meerstoelen en steigers bij de schutsluis in de afsluitdijk het blokkeren van het sluitgat door middel van 25 caissons en het maken van een 900 m dijkvak . . . het leveren van betonklinkerkeien, stortsteen, rijsmaterialen, riet, grind, loodslakken, koperslakblokken enz., het verrichten van onderzoekingen, exploiteren werkkamp, grondaankopen enz

364 948,53

211 864,44 1 453 595,41

1 520 103,58

299 490,66

301 654,04 158 920,84 2 688 000,—

3 168 806,26 20 905 241,95

B. Werken uitgevoerd door andere Beheerders dan het Rijk, waarin door het Rijk zai worden bijgedragen 11. Zeeland Versterking zeedijk calamiteuze Borsselepolder van dp 32 + 14 m tot dp 54 versterking zeedijk tussen dp 32 + 66.60 m van de calamiteuze Willem Annapolder en dp 32 + 27 m van de Hoedekenskerkepolder versterking zeedijk Van Citterspolder en calamiteuze Borsselepolder en maken nieuw dijksgedeelte van dp 54 van calamiteuze Borsselepolder tot dp 26 -f 70 m van Van Citterspolder versterking zeewering te Zoutelande grondaankoop en grondmechanisch onderzoek t.b.v. versterking zeedijk van dp Zd 32 (Zuidwatering) tot buitenhaven van Vlissingen herziening bestemmingsplan Joossesweg te Westkapelle modelonderzoek Westkapelse zeedijk bouw gemaal te Colijnsplaat duinverzwaring in de Zoeten Haard aan het noordestrand van Schouwen versterking zeedijk Breskens-Nummer Eén . . . . versterking zeedijk Elisabethpolder versterking zeedijk calamiteuze Nieuw Neuzenpolder Versterking zeedijk calamiteus waterschap Walsoorden aanpassing gemaal Stoppeldijk versterking zeedijk Hellegatpolder versterking zeedijk voormalig waterschap Stoppeldijk

1 230,—

45 304,34

117 969,11 63 862,87

60 486,27 38 340,— 986,25 84 041,97 56 700,— 137 998,54 146 152,13 591 957,39 3 434,53 54 350,77 311458,02 1 839 982,87



15 Ontvangsten

Verwerkte bedragen of verleende subsidies Onderdelen van de werken

Bedrag

1 hoofdafvoerleiding hoofdafwateringsgebied Nieuwe Sluis (aanpassing) aanpassingsleiding Breskens-Nieuwe Sluis gemaal Nieuwe Sluis bouw uitwateringssluis bij Nol Zeven verbetering hoogwaterkering rond handelshaven te Breskens (taxatiekosten) aanpassing riolering Terneuzen Scheldekade Terneuzen (grondonderzoek) verbetering hoogwaterkering Margarethapolder . .

128 707,73 72 774,15 514 557,41 371 812,57 5 727,98 524 809,57 12 120,11 14 364,07 5 199 128,65

12. Acmpassingswerken ten behoeve van het Drie-eilandenpla n Gemeente Kortgene Bijdrage in de kosten voor de aanleg van een rioolwaterzuiveringsinstallatie

4 279,27

Gemeente Veere Bijdrage in de kosten voor de aanleg van een rioolwaterzuiveringsinstallatie

67 407,63 71 686,90

13. Noord-Brabant Hoogheemraadschap De Brabantse Bandijk Maken glooiingen en verhogen gedeelte westelijke dijk Sabina-Henricapolder in de gemeenten Fijnaart en Heiningen

493 559,89

14. Zuid-Holland Waterschap De Dijkring Flakkee Verhogen en verzwaren van de hoogwaterkeringen vanaf de afsluitdijk van de keersluis in de haven van Ooltgensplaat tot en met een gedeelte van de dijk van de Mariapolder in de gemeente Oostflakkee . . . . Versterking van de bestaande hoogwaterkeringen Hoogheemraadschap van Delfland Hoogheemraadschap van Schieland Hoogheemraadschap van de Krimpenerwaard . . . Hoogheemraadschap van de Alblasserwaard . . . Waterschap De Dijkring IJsselmonde Waterschap De Dijkring Hoekse Waard Waterschap De Dordtse Dijkring Aanpassingswerken

1 530 758,99 677 182,28 5 581 712,88 396 652,68 352 657,54 1 326 509,96 95 093,22 96 373,33 1512 484,32 11 569 425,20

15. Noord-Holland Verzwaren en verhogen van de zeedijk van de polder Eijerland op Texel maken van een hevelleiding in de zeedijk van de polder Eijerland op Texel verzwaren en verhogen van de zeedijken Gemeenschappelijke Polders op Texel verrichten van onderzoekingen en boringen ten behoeve van de bouw van een afvoerleiding bij het gemaal De Schans op Texel

1162 367,01 97 773,47 111 776,— 5 347,83 1 377 264,31



16 Verwerkte bedragen of verleende subsidies

Ontvangsten

Onderdelen van de werken 1

Bedrag "

2



~

21

16. Friesland Vervangen betonglooiing nabij Kinnum (Terschelling) verhogen en verzwaren van het gedeelte zeedijk Kunneweg-Dwarsdyk (Terschelling) aanleg vissershaven te Harlingen verhogen van de zeedijk tussen Roptazijl en Vrouwenlaan verhogen van de zeedijk tussen Vrouwenlaan en Slachte maken dubbele stroomkoker van gewapend beton t.b.v. het te bouwen gemaal Zwarte Haan . . . .

63 030,64 612 069,83 3 367 002,79 1 119 890,52 59 118,75 88 565,93 5 309 678,46

17. Groningen Versterking van de hoogwaterkeringen van de Groninger kust langs de Eems Totaal

914 221,— 165 058 281,12

Totaal

394 603,89

JAARVERSLAG DELTAWERKEN

Recommend Documents