Jaarverslag ASN-Novib Microkredietfonds

Jaarverslag 2013 ASN-Novib Microkredietfonds

Jaarverslag 2013 ASN-Novib Microkredietfonds

ASN-Novib Microkredietfonds Jaarverslag 2013

Inhoudsopgave

Verslag van de raad van toezicht

8

1 Verslag van de beheerder 1.1 Opzet en opdracht van het fonds 1.2 Fondsontwikkelingen en kerncijfers 1.3 Marktontwikkelingen en vooruitzichten 1.4 Nieuwe leningen en deelnemingen 1.5 De projectbeheerder 1.6 Jaarvergadering van participanten 1.7 Fondsdocumentatie 1.8 Fund governance en risicobeleid 1.9 Risico’s en risicobeheer 1.10 Beheerkosten

13 14 14 17 17 20 22 22 22 22 22

2 Jaarrekening 2.1 Balans 2.2 Winst-en-verliesrekening 2.3 Kasstroomoverzicht 2.4 Toelichting algemeen 2.5 Toelichting op de balans 2.6 Toelichting op de winst-en-verliesrekening

25 26 27 28 29 36 43

3

49

Overige gegevens

Controleverklaring van de onafhankelijke accountant 53 Bijlage 1 Structuur en overige informatie Bijlage 2 Beheerteams Bijlage 3 Adresgegevens en personalia

58 60 62

6

Belangrijke data Participantenvergadering te Amsterdam 25 april 2014 Ex-dividend 29 april 2014 Betaalbaarstelling dividend 7 mei 2014

De missie van de ASN Bank De ASN Bank N.V. heeft zich als onderneming een opdracht gegeven. Inzet van die opdracht is een betere wereld. Dat vraagt volgens de ASN Bank om een samenleving waarin duurzaamheid voorop staat. De ASN Bank is een onderneming die de duurzaamheid van de samenleving wil bevorderen. Daardoor laat zij zich in haar economische handelen leiden. Zij ziet het bevorderen van de duurzaamheid van de samenleving als het meewerken aan veranderingen die bedoeld zijn om een einde te maken aan processen waarvan de nadelige gevolgen worden verschoven naar de toekomst, of worden afgewenteld op het milieu, de natuur of kwetsbare bevolkingsgroepen. Het economische handelen duidt erop dat de ASN Bank de noodzaak erkent om op lange termijn een rendement te behalen dat haar gezonde voortbestaan waarborgt. En dat zij de noodzaak erkent om de middelen die klanten haar toevertrouwen, te beheren op een wijze die recht doet aan de verwachtingen van klanten hierover.

De missie van Oxfam Novib Oxfam Novib streeft naar een rechtvaardige wereld zonder armoede. Oxfam Novib gaat uit van de kracht en mogelijkheden van mensen. Want samen kan er een verschil gemaakt worden in de levens van mensen. Oxfam Novib maakt deel uit van een wereldwijde beweging voor rechtvaardigheid. Oxfam Novib werkt samen met gemeenschappen en partnerorganisaties in ontwikkelingslanden. Dankzij dat werk kunnen mensen een bestaan zonder armoede opbouwen. Oxfam Novib steunt zijn partners met geld, advies en waardevolle netwerken en contacten. Door steun aan partners alléén verdwijnt armoede niet uit de wereld. Ook overheden en bedrijven moeten hun verantwoordelijkheid nemen. Daarom spoort Oxfam Novib hen aan om hierop actie te ondernemen. Dat doet Oxfam Novib samen met het Nederlandse publiek. Bijvoorbeeld door campagne te voeren.

7


Verslag van de raad van toezicht Aan de jaarlijkse vergadering van participanten in het ASN-Novib Microkredietfonds Hierbij bieden wij u de jaarrekening over het boekjaar 2013 aan, zoals opgemaakt door de beheerder, ASN Beleggingsinstellingen Beheer B.V. (ABB), alsmede het verslag van de beheerder. Bij deze jaarrekening heeft KPMG Accountants N.V. een goedkeurende controleverklaring afgegeven. Besloten is een dividend van € 2,30 per participatie uit te keren. De raad heeft zich ervan vergewist dat de beheerder in het verslagjaar bij de uitvoering van zijn beheertaak zorgvuldig met de voorwaarden van beheer en bewaring is omgegaan. Per 1 januari 2013 gelden de nieuwe voorwaarden van beheer en bewaring. Deze zijn aangepast vanwege het vervallen van de regeling sociaal-ethische projecten 2005. Daarbij zijn de participanten vooraf gehoord.

Verantwoord bestuur (good governance) In de Wet op het financieel toezicht (Wft) is in het kader van een integere bedrijfsvoering en een zorgvuldige dienstverlening bepaald dat beheerders van beleggingsinstellingen belangenverstrengelingen tegengaan en handelen in het belang van beleggers (art. 4:11, 4:14 en 4:25 Wft). Voor beheerders van beleggingsinstellingen die vallen onder Nederlands toezicht, heeft de brancheorganisatie DUFAS een set richtlijnen opgesteld, de Principles of Fund Governance. Doel is nadere richtlijnen te geven voor de organisatorische opzet en werkwijze van beheerders van beleggingsinstellingen. Daarmee wil DUFAS waarborgen scheppen voor de integere uitoefening van de bedrijfsvoering en een zorgvuldige dienstverlening (informatieverstrekking). ABB heeft de DUFAS-richtlijnen in 2009 geïmplementeerd en neergelegd in de Gedragscode Fund Governance (de ‘Gedragscode’). Deze staat op de website van de beheerder: asnbank.nl/beleggen > Over de beheerder. Een uitwerking hiervan is terug te vinden in bijvoorbeeld de structuur van het ASN-Novib Microkredietfonds, waar een onafhankelijke raad van toezicht is ingesteld. Ook worden richtlijnen beschreven voor de dagelijkse beheertaken die onder meer een nadere uitwerking geven voor het handelen in het belang van de participanten in het ASN-Novib Microkredietfonds.

Werkzaamheden in 2013 8

In het bovengenoemde kader hebben wij in 2013 het beleid van de beheerder op kritische wijze gevolgd, evenals de uitvoering daarvan. In 2013 vergaderden de raad en de directie vier maal. Tijdens deze vergaderingen spraken wij met de beheerder, ABB, en de projectbeheerder, Triple Jump B.V. Daarbij kwamen onder meer de volgende onderwerpen aan de orde. Nationalisatie De directie lichtte toe dat er met de nationalisatie van SNS REAAL per 1 februari een einde was gekomen aan een hectische periode. Er werd besloten na de participantenvergadering op 19 april een aparte sessie te laten plaatsvinden waar beleggers vragen konden stellen over de nationalisatie. Bankierseed Beleidsbepalers en commissarissen van financiële instellingen zijn sinds begin 2013 verplicht een eed of belofte (bankierseed) af te leggen. Dit geldt ook voor ons als toezichthouders van het ASN-Novib Microkredietfonds. In de vergadering van 17 juni legden wij de verklaring af. Jaarverslag 2012 en halfjaarverslag 2013 In maart bespraken wij het jaarverslag van het ASN-Novib Microkredietfonds 2012 met de directie van ABB en de accountant, KPMG. Deze gaf aan dat hij voornemens was een goedkeurende verklaring af te geven. Hij legde uit dat de controle is gebaseerd op het risicobeheersingsmodel. Daarbij beoordeelt de accountant niet alleen de cijfers, maar ook de interne controle en de automatisering rond de processen en administratiesystemen. Wij bespraken verschillende punten, zoals de compliancefunctie, het vraagstuk van de nominale versus de reële waarde, en de stijging van het bedrag in participaties.


De beheerder besloot het halfjaarverslag van het fonds separaat te publiceren van de verslagen van ASN Beleggingsfondsen N.V. en het ASN Groenprojectenfonds, eveneens beheerd door ABB. Dit is met ingang van de halfjaarverslagen van 2013 doorgevoerd. Stand van zaken portefeuille Wij bespraken elke vergadering de belangrijkste ontwikkelingen in de portefeuille van het fonds en stelden hierover vragen aan de beheerder, ABB, en de projectbeheerder, Triple Jump. Noemenswaardig was dat zowel de toename van het percentage deelnemingen in microfinancieringsinstellingen (MFI’s) van 11% tot 14% als valuta-effecten een grotere impact op het fondsrendement veroorzaakten. Het valutarisico op deelnemingen die niet in US-dollars uitstaan, wordt immers niet afgedekt. Triple Jump en ABB bestudeerden de mogelijkheden om dit af te dekken. Via deelnemingen heeft het fonds een grotere toegevoegde waarde voor MFI’s en heeft het meer invloed op hun beleid. De directie van ABB wees erop dat het fonds niet stuurt op een maximaal rendement, maar op een zo groot mogelijke impact door MFI’s vooruit te helpen. Beleidswijziging percentage deelnemingen Wij bespraken met de directie een wijziging in het beleid van het fonds. Deze hield in dat afgeweken mag worden van het maximum van 15% dat is belegd in deelnemingen, als het hogere percentage is veroorzaakt doordat: 1. de waardering van een of meerdere deelnemingen opwaarts zijn aangepast; 2. het fondsvermogen afneemt doordat participanten geld aan het fonds onttrekken; of 3. het fonds deelneemt aan een kapitaalverhoging van een bestaande deelneming, waardoor de belegging in een deelneming is uitgebreid. ABB streeft ernaar van deze uitzonderingen slechts beperkt gebruik te maken. De wijziging werd op 2 augustus op de website gepubliceerd en op 2 september in het prospectus ingevoerd. Milieu Wij bespraken dit vraagstuk uitgebreid met de directie. Het is lastig om via MFI’s milieu-eisen te stellen aan microondernemingen. Toch is het belangrijk te kijken wat er wel mogelijk is om een eerste stap te kunnen zetten, concludeerden we gezamenlijk. De directie van ABB vroeg Triple Jump in kaart te brengen in welke mate de MFI’s in het fonds reeds voldoen aan milieueisen. Ook vroeg ABB aan Triple Jump om ideeën te ontwikkelen voor toekomstig beleid. Distributie en mogelijke beursnotering ABB ziet al langere tijd mogelijkheden om het fonds te laten groeien. Maar de instroom is stilgevallen sinds de sociaalethische regeling is vervallen, en daarmee het fiscale voordeel voor particuliere beleggers. Hoewel externe partijen geïnteresseerd zijn, kan het fonds alleen door de ASN Bank en SNS worden verkocht. ABB overweegt een notering op Euronext fundservices. Een notering kan een bredere distributie mogelijk maken, lichtte de directie van ABB toe. Wij bespraken de kansen en bedreigingen hiervan, en de mogelijke consequenties voor klanten en andere betrokken partijen, zoals Oxfam Novib, en de manier waarop ABB hierover informeert. ABB vervolgt in 2014 het onderzoek naar een mogelijke notering. Conceptreglement raad van toezicht In december maakten we een start met een reglement voor onze raad van toezicht. Wij verwachten dit reglement in 2014 vast te stellen. Beleid voor risicobeheer In 2013 is het risicomanagementbeleid herzien. Dit gebeurt jaarlijks. De directie meldde dat er nieuwe richtlijnen over het risicobeheer zullen volgen vanuit de AIFMD (AIFMD staat voor Alternative Investment Fund Managers Directive; de Europese AIFM-richtlijn geeft de geharmoniseerde regels waaraan beheerders van alternatieve beleggingsinstellingen sinds 22 juli 2013 moeten voldoen). Beheerders, zoals ABB voor het ASN-Novib Micro kredietfonds, maken gebruik van het overgangsjaar en moeten uiterlijk op 22 juli 2014 aan de nieuwe regels voldoen. De Wft-vergunning van ABB gaat dan van rechtswege over in een AIFMD-vergunning. Samenstelling van de raad Tijdens de participantenvergadering op 19 april namen we afscheid van de heer Meine Pieter van Dijk. De heer Hans Verhoef is tijdens de vergadering benoemd in onze raad.

9


Slot Wij danken de directie van ABB voor de plezierige samenwerking en de open wijze waarop zij de raad steeds tegemoet treedt, en de medewerkers van de ASN Bank, ABB en Triple Jump voor de wijze waarop zij hun werkzaamheden voor het fonds hebben verricht. Den Haag, 16 april 2014 De raad van toezicht Rick van der Ploeg (voorzitter) Gera Voorrips Grace Boldewijn Hans Verhoef

10


11

12

1 Verslag van de beheerder

13


1.1 Opzet en opdracht van het fonds Het ASN-Novib Microkredietfonds is opgericht door de ASN Bank en de Stichting Novib. Sinds 11 december 1999 is het een fonds voor gemene rekening met een open-end karakter. De beheerder van het fonds is ASN Beleggingsinstellingen Beheer B.V. (ABB); Triple Jump B.V. is projectbeheerder; Pettelaar Effectenbewaarbedrijf N.V. is de bewaarder. Fondsprofiel In veel ontwikkelingslanden vervullen microfinancieringsinstellingen (MFI’s) een cruciale rol bij de organisatie en bewustwording van grote groepen kansarme mensen. Voor kleinschalige investeringsprojecten in de informele sector is in veel ontwikkelingslanden geen krediet beschikbaar. Banken beperken hun dienstverlening veelal tot de moderne, op de export gerichte sector van de economie. Het ASN-Novib Microkredietfonds stelt MFI’s in staat de groei van hun investerings- en kredietprojecten te financieren. Het fonds leent niet rechtstreeks aan lokale ondernemers, maar leent gelden uit aan MFI’s, of neemt als aandeelhouder deel in het kapitaal van MFI’s. Deze verstrekken op hun beurt kredieten aan kleine lokale ondernemers. Zo draagt het fonds bij aan armoedebestrijding. Speciale aandacht gaat uit naar de sociale aspecten die zijn verbonden aan de leningen die het fonds verstrekt.

1.2 Fondsontwikkelingen en kerncijfers 14

Rendement Over 2013 behaalde het ASN-Novib Microkredietfonds op basis van de afgiftekoers een rendement van 3,65% (2012: 5,51%). Dit is inclusief herbelegging van het dividend van € 2,50 per participatie over het boekjaar 2012 (over 2011: € 2,50). Het rendement was lager dan vorig jaar. Dat was vooral het gevolg van ontwikkelingen in de wisselkoersen van vreemde valuta’s tegenover de euro. Deze ontwikkelingen waren ongunstig voor het fonds. Het percentage deelnemingen in de portefeuille van het fonds nam toe. Als gevolg hiervan is de open valutapositie toegenomen, wat leidt tot een wisselvalliger rendement. De open valutapositie steeg van 13% tot 14,5%. Dit was een geringere stijging dan die van de deelnemingen van 11,3% tot 14,4%. Daarnaast ontvangt het fonds rente in vreemde valuta; de koersschommelingen hiervan worden niet afgedekt in euro’s. Wij vergelijken het rendement niet met een benchmark. In Nederland ontbreekt een index die zou kunnen dienen als benchmark voor fondsen die beleggen in MFI’s.

Bovendien streeft het fonds er niet naar beter te presteren dan een benchmark. Reden hiervoor is het doel van het fonds: een rechtvaardiger verdeling van de welvaart realiseren met behulp van investeringen in MFI’s. Financieel resultaat Het bedrijfsresultaat bedroeg € 9,8 miljoen, 9,3% lager dan in 2012 (€ 10,8 miljoen). De opbrengsten uit beleggingen daalden met ruim 11,5% tot € 13,9 miljoen (2012: € 15,8 miljoen), vooral als gevolg van de ongunstige wisselkoersen en een dalende leningenportefeuille. Het koersresultaat van het fonds steeg met ruim 216% tot € 1,9 miljoen (2012: € 0,6 miljoen). Het koersresultaat bestaat uit twee componenten: de herwaardering van deelnemingen en het valutaresultaat op deelnemingen en leningen. Het resultaat op herwaarderingen steeg met 254,5% tot € 3,9 miljoen (2012: € 1,1 miljoen). Het valutaresultaat was daarentegen negatief, namelijk € -2,0 miljoen (2012: € 0,8 miljoen) als gevolg van een daling van de wisselkoersen. In 2013 werd er een gering bedrag van € 127 duizend gedoteerd aan de voorziening kredieten. Aanpassing financieel resultaat na balansdatum Op 15 januari 2014 heeft ABB de intrinsieke waarde per participatie van het ASN-Novib Microkredietfonds per 31 december 2013 vastgesteld op € 55,13 en op basis daarvan een koers van € 55,13 afgegeven. Na het vaststellen van de intrinsieke waarde van het fonds heeft er een aanpassing plaatsgevonden in de waardering van deelnemingen in MFI’s. Deze deelnemingen worden gewaardeerd op reële waarde. Aangezien er voor deze MFI’s geen marktnotering is, wordt de reële waarde als volgt vastgesteld. Het valuation committee (waarderingscomité) van het fonds stelt periodiek de reële waarde vast. Dit gebeurt op basis van de meest recente transacties, rekening houdend met de marktontwikkelingen, of op basis van de rendementswaarde en/of de intrinsieke waarde. De waardering van de MFI’s is op basis van nieuwe informatie, die betrekking had op de waardering per balansdatum, gewijzigd en verwerkt in de jaarrekening. Dit heeft geleid tot een positieve herwaardering van de deelnemingen van € 1.181.966. Het resultaat over 2013 is met dit bedrag aangepast. De aanpassing van het financieel resultaat resulteerde in een stijging van de intrinsieke waarde met € 0,28 oftewel 0,49% per 31 december 2013. In- en uitstroom Per 1 januari 2013 is de regeling sociaal ethische projecten 2005 vervallen. In het eerste halfjaar van 2013 wisselden in- en uitstroom elkaar af. In het tweede halfjaar was de uitstroom hoger dan de instroom. Per saldo daalde het gestorte kapitaal in 2013 met € 7,3 miljoen, namelijk van € 236,6 miljoen ultimo 2012 tot € 229,3 miljoen ultimo 2013.


Portefeuillebeleid Het portefeuillebeleid van het ASN-Novib Microkredietfonds is in 2013 aangepast. Het percentage aan deelnemingen mag nog steeds maximaal 15% van het fondsvermogen uitmaken. Nieuw is dat er uitzonderingen mogelijk zijn, mits aan de aanvullende voorwaarden is voldaan. Het fonds verstrekte voor € 5,1 miljoen nieuwe leningen aan MFI’s, en zette voor € 50 miljoen bestaande leningen aan MFI’s voort, inclusief verhogingen. Met de deelname in een nieuwe MFI en de verhoging van vier bestaande deelnemingen is het percentage deelnemingen verhoogd tot 14,4% van het fondsvermogen per einde jaar. Risicobeheer Beleggen in het ASN-Novib Microkredietfonds brengt risico’s met zich mee. De belangrijkste zijn het markt risico, kredietrisico, concentratierisico, valutarisico en liquiditeitsrisico. ABB vermindert deze risico’s door: • de portefeuille te spreiden over verschillende landen; • limieten te stellen aan de omvang van de beleggingen in een land; • limieten te stellen aan de omvang van individuele leningen aan en deelnemingen in MFI’s. Marktrisico Het belangrijkste risico is marktrisico: het risico dat de waarde van de leningen en deelnemingen daalt, waardoor de intrinsieke waarde van het fonds afneemt. De waarde van de deelnemingen wordt beïnvloed door een veelheid van externe factoren, waaronder de vooruitzichten voor de macro-economische groei en het inflatietempo. Hoe groter de fluctuatie in de ontwikkeling van deze factoren, des te groter het marktrisico is. Het fonds kan zich niet verweren tegen macro-economische factoren die het waardeverloop van deelnemingen beïnvloeden. Het ASN-Novib Microkredietfonds belegt in MFI’s. Hierbij geldt een limiet van 5% van het fondsvermogen per MFI. De grootste belegging in één MFI bleef ruim onder de grens van 5%. Bovendien stelt de beheerder een maximumpercentage van 15% aan leningen en deelnemingen in elk land. Het fonds bleef ook ruim onder deze grens. In de verslagperiode is de landenverdeling in de portefeuille nauwelijks gewijzigd. Wel vond er een verschuiving plaats in de top 5 van de landen. Kredietrisico Het kredietrisico is het risico dat een debiteur niet of niet volledig aan zijn betalingsverplichting kan voldoen (rente en/of aflossing). Het kredietrisico was dit jaar net als in 2012 laag. Er hebben zich geen nieuwe ‘probleemkredieten’ voorgedaan. De kwaliteit van de krediet portefeuille bleef onverminderd goed. Dat komt ook tot uiting in het lage voorzieningenniveau, dat in 2013 met 0,4% vrijwel gelijk is gebleven aan het jaar daarvoor.

De projectbeheerder volgt nauwlettend de zogenaamde watchlist, een lijst van leningen van MFI’s met een hoger risicoprofiel die onder verscherpt toezicht staan. Per ultimo 2013 stonden tien MFI’s onder dit verscherpte toezicht. Een van deze MFI’s heeft in het verslagjaar een betalingsregeling getroffen. Hieruit zijn geen betalingsachterstanden ontstaan. De waarde van de leningen die deze MFI’s op deze lijst vertegenwoordigen, is in 2013 met € 1 miljoen toegenomen van € 10 miljoen tot € 11 miljoen. Dit is een marginaal bedrag op de totale portefeuille. Er was in 2013 één probleemkrediet, namelijk aan een MFI in Bolivia. Hiervoor is eind 2013 een additionele voorziening getroffen. Er vond een nettodotatie van € 127.000 aan de voorzieningen plaats. De beheerder laat zich adviseren door een onafhan kelijke investeringscommissie, die ieder financieringsvoorstel beoordeelt, voordat de beheerder tot investering overgaat. Zo mitigeert de beheerder ook het kredietrisico. Valutarisico Het fonds belegt in leningen en deelnemingen in ontwikkelingslanden. Deze zijn veelal verstrekt in Amerikaanse dollars of andere vreemde valuta’s. Dit brengt valutarisico met zich mee. Het fonds dekt het valutarisico voor de leningen grotendeels af met valutatermijncontracten; voor de deelnemingen dekt het dit risico niet af, omdat het moment van verkoop onzeker is. Maximaal 20% van het fondsvermogen mag niet zijn afgedekt in euro’s. Voor het niet-afgedekte deel is er een maximum van 5% per lokale valuta. Het percentage deelnemingen in het fonds groeide in de verslagperiode. Daardoor nam de blootstelling aan vreemde valuta’s toe. De toename van het valutarisico leidde tot meer koersschommelingen dan in de voorgaande periode. Voor het eerst in de geschiedenis van het fonds zijn in 2013 bijna alle valuta’s gedeprecieerd ten opzichte van de euro. Dit leidde tot beduidend grotere koersverliezen dan in voorgaande jaren. We onderzochten daarom de mogelijkheid om de open posities in aandelenbelangen in MFI’s af te dekken. We kwamen echter tot de conclusie dat afdekking niet mogelijk of niet wenselijk was in verband met de beschikbaarheid en de kosten. Het percentage aandelenparticipaties nam toe van 11% tot 14%; de open valutapositie nam met een geringer percentage toe van 13% tot 14,5%, doordat het bedrag aan niet-afgedekte leningen wat is afgenomen. Wij verkleinen het valutarisico deels door grenzen te stellen aan de belegging per MFI en per land, en door maximaal 20% niet-afgedekte vreemde valuta in de portefeuille toe te staan. Ook door vreemde valuta af te dekken mitigeren wij het valutarisico. Het resterende valutarisico accepteren we.

15


Liquiditeitsrisico Vanwege hun aard zijn de leningen en deelnemingen die het ASN-Novib Microkredietfonds doet, van nature illiquide. Er is nauwelijks een onderhandse markt waar deze leningen en deelnemingen verkocht kunnen worden. Een belangrijke beperking van het liquiditeitsrisico is de korte gemiddelde looptijd van de leningen van 1,4 jaar. Bovendien is het niveau van terugbetalingen in het fonds zeer hoog. Samen maken die kenmerken het beheersen van het liquiditeitsrisico van de investeringen zeer overzichtelijk. Er hebben zich in 2013 dan ook geen problemen voorgedaan met de liquiditeit. In 2013 bleef de liquiditeit van het fonds tussen 15% en 25%; zij lag het grootste deel van het jaar rond 20%. Rendement in %

Renterisico Het renterisico speelt bij het ASN-Novib Microkredietfonds nauwelijks een rol doordat het fonds kredieten verstrekt met een vast rentepercentage. Verder heeft de leningenportefeuille van het fonds een korte duration (rentetypische looptijd) van 1,54 jaar per 31 december 2013. Daardoor hebben eventuele veranderingen in de marktrente een relatief geringe invloed op de waarde van de leningen.

Fonds

2013

3,65

2012

5,51

Geografische verdeling in % van de portefeuille

Laatste drie jaar (gemiddeld per jaar)

4,69

A Zuid-Amerika

31,6

Laatste vijf jaar (gemiddeld per jaar)

4,90

B Azië

22,6

Gemiddeld per jaar sinds start (14-06-1996)

3,13

C Kaukasus (Eurazië)

17,1

D Centraal-Amerika

13,7

Kerncijfers in euro’s

16

Wij streefden naar een liquiditeit tussen 15% en 20% en eindigden het jaar op 17,4%. Hiermee heeft het fonds ruim voldaan aan de 10% liquiditeitseis vanuit de wet. Ook kon het fonds hiermee ruimschoots voldoen aan de opvang van in- en uitstroom.

E Afrika

6,9

Koers ultimo 2013

55,02

F Wereldwijd

5,0

Koers ultimo 2012

55,55

G Oost-Europa

3,1

Hoogste koers in twaalf maanden

56,31

Laagste koers in twaalf maanden

53,81

Dividend over het boekjaar 2012

2,50

Fondsontwikkeling Fondsomvang in miljoenen euro’s

Vijf grootste MFI’s in de portefeuille in % van het fondsvermogen

Aantal geplaatste participaties

Azercredit

3,13

HKL Cambodia

2,65

Kosten

Credo Georgia

2,26

Totalekostenpercentage (TKP) 2013

Finca Holding

2,05

Lopendekostenfactor 2013

Bai Tushum Kirgizië

2,04

Omloopfactor 2013*

E

F G

A

D

C B

31-12-2013

31-12-2012

240,4

248,8

4.339.573

4.468.306

maximaal 2,50% 2,25% -17,17%

Eventuele verschillen tussen het totalekostenpercentage en de lopende kosten worden veroorzaakt door een verschillende wijze van berekening, zoals in de jaarrekening wordt toegelicht.

De omloopfactor (de omloopsnelheid van de portefeuille) is voor het ASN-Novib Microkredietfonds van beperkte betekenis, omdat er geen actief beheer (aan- en verkopen) plaatsvindt op de bestaande leningen- en deelnemingenportefeuille (zie paragraaf 1.8,

Beheerkosten). De omloopfactor is negatief doordat het aantal aan- en verkopen van leningen en deelnemingen in MFI’s door het fonds kleiner was dan de uitgifte en inkoop van participaties door het fonds.


Kerncijfers laatste vijf jaar Jaar

Omvang vermogen (x € 1.000)

Aantal uitstaande participaties

Totale opbrengsten (x € 1.000)

Totale kosten (x € 1.000)

2013

240.440

4.339.573

15.485

5.641

2012

248.809

4.468.306

16.151

5.303

2011

231.264

4.152.488

18.150

6.996

2010

178.059

3.236.463

11.437

3.196

2009

122.621

2.274.439

7.477

2.723

Koers einde jaar (€)

Intrinsieke waarde per participatie (€)

Uitbetaald dividend (€)

Rendement* inclusief herbelegging

Jaar 2013

55,02

55,41

2,50

3,65%

2012

55,55

55,68

2,50

5,51%

2011

55,10

55,69

2,35

4,92%

2010

54,84

55,02

2,00

6,29%

2009

53,55

53,91

2,00

4,13%

* Het rendement is gebaseerd op de koers aan het einde van het jaar (afgifteprijs).

1.3 Marktontwikkelingen en vooruitzichten De microfinancieringssector als geheel is in 2013 wederom stabiel gegroeid. De kwaliteit van de portefeuilles van de MFI’s is over het algemeen nog steeds goed. Wij verwachten dat dit ook in 2014 zo zal blijven. De projectbeheerder Triple Jump zal in 2014 specifiek aandacht besteden aan de landen waar de overheid actief ingrijpt in de sector, met name Ecuador en Bolivia, waar het fonds relatief grote belangen heeft. Een ander aandachtspunt blijft het risico van overkreditering van de eindklanten in economieën waar kredietbureaus nog niet of onvoldoende functioneren, zoals Peru. Wij verwachten dat de renteniveaus van nieuwe leningen in 2014 ongewijzigd blijven ten opzichte van 2013. De toename van het percentage aan deelnemingen veroorzaakt open valutaposities die blijven zorgen voor grotere volatiliteit in het rendement van het fonds. De vooruitzichten voor de sector als geheel zijn goed: we verwachten een stabiele groei van de sector van 15 tot 20 procent in 2014. Distributie en mogelijke verbreding ABB ziet al langere tijd mogelijkheden om het fonds te laten groeien. De instroom is echter stilgevallen sinds de Regeling sociaal-ethische projecten is vervallen, en

daarmee het fiscale voordeel voor particuliere beleggers. Hoewel externe partijen geïnteresseerd zijn, kan het fonds alleen worden verkocht door de ASN Bank en SNS Bank (waaronder ook Regio Bank en REAAL Bancaire Diensten). Daarom overweegt ABB een notering op Euronext fundservices, waar ook de andere door haar beheerde fondsen verhandeld worden. Een notering kan een bredere distributie mogelijk maken. De directie van ABB heeft een eventuele verbreding van de distributie met Oxfam Novib en de raad van toezicht doorgesproken; beide kunnen zich in dit idee vinden. Wij vervolgen dit traject in 2014.

1.4 Leningen en deelnemingen In 2013 is de uitstaande portefeuille van het ASN-Novib Microkredietfonds in lijn met het fondsvolume licht afgenomen tot € 194 miljoen. Het gemiddelde uitstaande bedrag per MFI was met € 2 miljoen iets hoger dan in 2012. Nieuwe leningen en deelnemingen Gedurende het verslagjaar zijn de volgende leningen en deelnemingen aan de portefeuille van het ASN-Novib Microkredietfonds toegevoegd:

17


Naam microfinancieringsinstelling

Land

Investeringsbedrag in duizenden euro’s

Leningen

18

AccessBank Tanzania

Tanzania

644.544

AccessBank Tanzania

Tanzania

997.443

Finca Armenia

Armenië

732.243

Banco Familiar Paraguay

Paraguay

485.554

Banco Familiar Paraguay

Paraguay

485.554

Fundeser

Nicaragua

728.332

Fundacion Paraguaya

Paraguay

357.815

Fundacion Paraguaya

Paraguay

369.969

Credagro

Azerbeidzjan

2.575.423

Banco Procredit

Ecuador

3.658.983

Finca Azerbaijan

Azerbeidzjan

1.838.091

Azercredit

Azerbeidzjan

745.712

Finca Ecuador

Ecuador

369.822

Espoir Ecuador

Ecuador

1.467.977

Advans Cameroun

Kameroen

1.000.000

Azercredit

Azerbeidzjan

1.102.919

Acep Cameroon

Kameroen

500.000

Imon Tajikistan

Tadzjikistan

555.967

Microfinance Organization Credo

Georgië

Mikrofin Microcredit Organisation

Bosnië-Herzegovina

Pro Mujer Peru

Peru

Comixmul

Honduras

1.482.580 750.000 599.251 1.872.659

Banco D-Miro

Ecuador

2.996.255

Bai Tushum

Kirgizië

1.719.837

Inkishaf Uchun Maliyye

Azerbeidzjan

752.729

Fundacion Genesis Empresarial

Guatemala

758.448

Mikrofin Microcredit Organisation

Bosnië-Herzegovina

Finca Armenia

Armenië

2.250.000 526.058

Acep Cameroon

Kameroen

Crear Arequipa Peru

Peru

2.300.613

500.000

Finca Kyrgyz Rep.

Kirgizië

2.055.888

Crezcamos

Colombia

418.040

Funbodem Bolivia

Bolivia

620.636

Funbodem Bolivia

Bolivia

681.896

Azercredit

Azerbeidzjan

Crezcamos

Colombia

1.154.365 418.040 581.846

Fondesurco

Peru

Agrocapital

Bolivia

Fundacion Campo

El Salvador

574.493

Fama Nicaragua

Nicaragua

749.344

Inkishaf Uchun Maliyye

Azerbeidzjan

Microfinance Organization Credo

Georgië

42.083

300.075 1.487.542

Cooprogreso

Ecuador

2.841.268

Finca Azerbaijan

Azerbeidzjan

2.899.312

Totaal

49.949.608


Naam microfinancieringsinstelling

Land

Investeringsbedrag in duizenden euro’s

Deelnemingen LOK Capital II

India

WWB Isis Fund

Wereldwijd

215.047 1.242.420

IMON

Tadzjikistan

Bai Tushum

Kirgizië

Fortaleza

Bolivia

Totaal

Fondsportefeuille Ook in 2013 was de portefeuille van het fonds goed gespreid over bijna veertig landen. De verdeling over de regio’s is ongeveer gelijk gebleven, met een lichte daling in Latijns-Amerika. Ook de spreiding over de landen is niet sterk veranderd. Cambodja heeft Georgië vervangen in de top vijf van landen waar het fonds de grootste belangen heeft. Het fonds heeft het grootste belang in Azerbeidzjan (acht procent). De economieën van veel landen in Latijns-Amerika en Azië groeiden in 2013 wat minder dan in de jaren ervoor. De groeivooruitzichten voor deze regio’s in komende jaren blijven echter goed. Ook voor veel landen in Afrika ten zuiden van de Sahara zijn de vooruitzichten voor de langere termijn goed. Wel is er steeds meer sprake van overheidsinterventies, bijvoorbeeld in Bolivia, Ecuador en Zambia om rentes te maximeren. Dit ingrijpen is niet altijd goed doordacht en kan daarmee een risico vormen voor de microkredietsector in de betrokken landen, zowel op gebied van overcreditering als winstgevendheid. Oost-Europa, Kaukasus en (Centraal) Azië In 2013 heeft het ASN-Novib Microkredietfonds 37 MFI’s gefinancierd in de vorm van leningen en aandelenparticipaties in deze regio. In totaal stond er per einde 2013 voor € 81 miljoen uit, vrijwel hetzelfde als het jaar ervoor. Het fonds heeft zijn participaties in micro financieringsinstellingen in Azerbeidzjan, Pakistan, Kazachstan, Kirgizië en Cambodja bestendigd. Via de projectbeheerder, Triple Jump, draagt het fonds actief bij in het verder professionaliseren en uitbreiden van de dienstverlening van de betrokken MFI’s. De MFI Bai Tushum in Kirgizië biedt inmiddels niet alleen producten aan micro-ondernemingen, maar heeft ook een product ontwikkeld voor het midden- en kleinbedrijf (MKB). Zoals in veel landen is het MKB ook in Kirgizië een belangrijke pijler van de banengroei, terwijl het nauwelijks leningen bij de reguliere banken kan krijgen. Bai Tushum springt hier handig op in. Op het gebied van leningen heeft het fonds zich voornamelijk geconsolideerd. Tegelijkertijd hebben we ons georiënteerd op mogelijkheden in nieuwe landen en

48.566

287.171 2.906.533 1.793.203

uitbreiding in landen waar nog relatief veel groei mogelijkheden zijn. We verwachten dat het fonds in 2014 onder andere kan groeien in Indonesië, Oezbekistan, Oost-Europa en de Balkan. Ook onderzoeken we de mogelijkheden om in India en Wit-Rusland te starten. De kwaliteit van de fondsportefeuille is in de hele regio goed en stabiel. Latijns-Amerika Het ASN-Novib Microkredietfonds heeft per 2013 in totaal circa € 91 miljoen geïnvesteerd in 61 microkredietinstellingen in Latijns-Amerika. Dat is een daling van 4% ten opzichte van 2012. Wel nam het aantal MFI’s enigszins toe, wat resulteert in een lagere gemiddelde omvang van de lening per MFI. In het algemeen consolideert de Latijns-Amerikaanse markt voor microkrediet steeds meer, terwijl zij ook in belangrijke mate toegang heeft tot lokale geldbronnen. Wij verwachten dan ook dat het voor het ASN-Novib Microkredietfonds lastig zal blijven om in deze regio sterk te groeien, en tegelijkertijd het verwachte rendement te behouden. Het fonds heeft in deze regio vooral leningen verstrekt en daarnaast van één instelling aandelen gekocht, namelijk in Fortaleza in Bolivia. Het fonds investeerde € 2,7 miljoen in Fortaleza en verwierf daarmee ruim 10% van het aandelenkapitaal van de MFI. Fortaleza heeft begin 2014 een banklicentie gekregen en kan nu ook spaarproducten aanbieden aan zijn klanten. Voorts heeft het fonds in Latijns-Amerika deelnemingen in MFI’s in Mexico, Panama, Colombia, Peru en Bolivia. Naar verwachting zal de fondsbeheerder in 2014 een nieuwe deelneming voor het fonds in een MFI in Nicaragua verwezenlijken, waarover de onderhandelingen al een tijd lopen. In Peru is de leningenportefeuille enigszins terug gelopen. Het is voor het ASN-Novib Microkredietfonds momenteel wat minder interessant om in dit land te investeren vanwege de concurrentie tussen de micro kredietinstellingen en de ruime liquiditeit in het bancaire systeem. Wij verwachten dat dit op korte termijn niet zal veranderen. In Nicaragua heeft het fonds in 2013 zijn leningenportefeuille verder uitgebreid. Verschillende MFI’s doen

19


het goed en microkrediet blijft een belangrijke motor voor de lokale economie. Zij lijken de crisis in de MFIsector van 2009 te boven. Andere delen van Midden-Amerika hebben te kampen met een koffieziekte die de planten aantast. De MFI’s waarmee het fonds samenwerkt in Honduras en Guatemala, maken daardoor een wat mindere periode door. We richten onze aandacht vooral op beheer van uitstaande leningen, minder op groei. We verwachten in Mexico enkele goede kansen voor groei van het fonds. Afrika en het Midden-Oosten Eind 2013 bedroeg de portefeuille van het ASN-Novib Microkredietfonds in Afrika en het Midden-Oosten ongeveer € 13 miljoen, € 4 miljoen minder dan eind 2012. In sub-Sahara Afrika en in het Midden-Oosten bleef de portefeuille van goede kwaliteit, met loyale klanten. Van groei was echter geen sprake vanwege de hoge kosten om de lokale valuta af te dekken en de over wegingen van risico en rendement op fondsniveau. In het grootste deel van Afrika en het Midden-Oosten is de financiële sector nog onderontwikkeld, vooral in sub-Sahara Afrika. Het ASN-Novib Microkredietfonds ondersteunt MFI’s met een sleutelpositie in het bereiken van potentiële klanten in gebieden zonder banken. Deze MFI’s staan ook model voor best practices als het gaat om bescherming van de klanten, transparantie en verantwoord ondernemen in het algemeen. Het risicoprofiel van de fondsportefeuille in de regio’s sub-Sahara Afrika en het Midden-Oosten ligt boven het gemiddelde. 20 Het ASN-Novib Microkredietfonds zette de relatie met de best presterende MFI’s voort. Hieronder vallen Kenya Women Finance Trust DTM, de AB Microfinance Bank Nigeria en Access Bank Tanzania. De laatste twee MFI’s zijn leden van het Access-netwerk. In Nigeria hebben de MFI’s te maken met politieke instabiliteit, corruptie en een zwakke infrastructuur. Desondanks liet AB Microfinance Bank Nigeria goede resultaten zien, met een sterke groei. In West-Afrika werkt het fonds samen met de twee MFI’s in Kameroen die eruit springen vanwege hun best practices, namelijk Advans en ACEP. Hoewel de politieke situatie in het Midden-Oosten onzeker blijft, presteerde de fondsportefeuille in deze regio goed met de bestaande investeringen in Libanon (Al Majmoua) en Palestina (Faten). Faten is een van de MFI’s uit de regio die het meest efficiënt functioneert. Het is actief in een moeilijke omgeving, maar laat toch bij herhaling goede resultaten zien. Al Majmoua in Libanon combineert een sterke sociale missie met uitstekende financiële prestaties.

Het ASN-Novib Microkredietfonds is aandeelhouder van vier MFI’s in sub-Sahara Afrika, te weten MicroCred Senegal en de drie MFI’s van het Desjardins-netwerk ‘Entrepreneur Financial Centre Tanzania, Zambia en Oeganda’. Deze instellingen richten zich vooral op de onderste segmenten van het midden- en kleinbedrijf die door de traditionele financiële instellingen niet goed worden bediend. Er zijn goede kansen voor verdere groei van het fonds in bijvoorbeeld de Democratische Republiek Congo, waar de markt voor microfinanciering zich snel ont wikkelt, en in landen in West-Afrika, die een relatief sterke financiële markt hebben.

1.5 De projectbeheerder Als projectbeheerder voor het fonds is Triple Jump aangesteld. Dit is een maatschappelijk verantwoorde onderneming, die als doel heeft de toegang tot financiële diensten voor kleine ondernemers in ontwikkelingslanden te verbeteren. Dat doet Triple Jump door financiële intermediairs te ondersteunen met kapitaal en adviesdiensten in alle fases van hun ontwikkeling. Triple Jump richt zich op financiële intermediairs die gecommitteerd zijn om: • de armoede in hun land te verminderen; • kwetsbare mensen en mensen in lage inkomensgroepen te bedienen, vooral vrouwen; • milieu en maatschappij te respecteren; • maximale efficiëntie, financiële duurzaamheid en bereik na te streven. Triple Jump is verantwoordelijk voor de uitzettingen van het ASN-Novib Microkredietfonds. Daarnaast beheert het de leningenportefeuille van Oxfam Novib, MicroBuild Fund en Triple Jump Innovation Fund, en gedeeltelijk de portefeuilles van SNS Institutional Microfinance Fund I en II. Triple Jump beheert momenteel een aandelen- en leningenportefeuille van € 265 miljoen. ASN Bank is een van de aandeelhouders van Triple Jump. Als projectbeheerder dient Triple Jump alle voorstellen voor leningen en investeringen in bij ABB, de beheerder van het ASN-Novib Microkredietfonds, nadat de investeringscommissie hierover advies heeft gegeven. De beheerder besluit een bepaald project al dan niet te financieren op basis van de beoordeling van de investeringscommissie. De voorstellen bevatten niet alleen de financiële gegevens, maar ook gegevens over de sociale impact, het type klant dat de MFI bereikt, en de transparantie van de MFI tegenover haar klanten over de rentevoorwaarden. Sociale prestaties In 2013 heeft de projectbeheerder, Triple Jump, een nieuwe publicatie uitgegeven over de sociale presta-


ties van onder andere de MFI’s in de portefeuille van het ASN-Novib Microkredietfonds over de periode 2011-2012. Hieruit blijkt dat de prestaties over de hele portefeuille genomen gemiddeld zijn verbeterd ten opzichte van de vorige publicatie.

SPM-score per regio Gemiddelde

Latijns-Amerika

76%

Europa en Centraal Azië

74%

Azië

81%

Afrika en Midden-Oosten

72% 0

20

40

60

80

100

Voornemen Uitvoering Resultaten 20

40

60

80

100

Bescherming van de klant 85% Informatie over sociaal verantwoorde prestaties

De grafieken vatten de sociale prestaties samen van alle MFI’s waarin het ASN-Novib Microkredietfonds per december 2013 belegde of investeerde. De gemiddelde score is 75%. Dit betekent dat de sociale prestaties van de instellingen gemiddeld genomen goed ontwikkeld en geïntegreerd zijn in de bedrijfsvoering. Over het algemeen zijn de resultaten licht beter dan die van eind 2012, toen de score 73% bedroeg. Bezien we de totale score, dan presteren de Aziatische MFI’s het best dankzij hun lange staat van dienst en grote aantal klanten. Afrikaanse instellingen scoren onder het gemiddelde omdat ze minder aansluiten op internationale best practices. Dit begint inmiddels te veranderen. MFI’s scoren het best op ‘voornemen’ (intent), en wat minder op ‘uitvoering’ en ‘resultaat’. Dit betekent dat ze een duidelijke sociale missie en doelstellingen hebben, maar dat ze de interne en institutionele systemen moeten verbeteren. Deze systemen kunnen immers de effectieve uitvoering van hun missie en het meten van sociale resultaten garanderen.

Sociale prestaties

0

Projectbeheerder Triple Jump gebruikt een speciaal ontwikkeld model om de kans te beoordelen dat de MFI’s die het fonds financiert, bijdragen aan de sociaaleconomische ontwikkeling in de regio en op een verantwoorde manier met hun belanghebbenden omgaan.

59%

56%

Klanttevredenheid

62%

76%

Gender

Bereik 68% Personeelszaken

Het ASN-Novib Microkredietfonds financiert vooral MFI’s die een duidelijke sociale missie hebben. Social performance management (SPM) is het geheel aan processen en systemen die ervoor zorgen dat deze instellingen aan hun sociale missie voldoen. Het beoordelen van de sociale prestaties van potentiële ASN-Novib Microkredietfonds cliënten maakt integraal deel uit van het proces om beleggingen te selecteren.

Van de zes sociale-prestatiemeters scoort ‘klantbescherming’ (client protection) het hoogst. Dit geeft aan dat de meeste MFI’s de infrastructuur hebben om hun klanten een verantwoorde, passende dienstverlening te bieden. ‘Bereik’ (outreach) scoort ook hoog doordat dat MFI’s veel financieel achtergestelde mensen en doelgroepen bereiken. ‘klanttevredenheid’ (client satisfaction) en ‘informatie over sociale prestaties’ (social performance information) scoren het laagst, maar beide op een aanvaardbaar niveau. Dit geeft aan dat te weinig financiële instellingen op een consistente manier feedback van klanten verzamelen; meer instellingen moeten de socialeprestatiemeters in hun systemen integreren. Het adviesteam van Triple Jump helpt instellingen hierbij. Triple Jump beoordeelt niet alleen de sociale verantwoordelijkheid van de MFI’s in de fondsportefeuille, maar in het bijzonder ook hun prijsbeleid en hun beloningsbeleid. Deze moeten op een verantwoorde manier zijn geregeld. Triple Jump is lid van het Global Impact Investing Network (GIIN). Ook heeft het de Principles for Investors in Inclusive Finance (UNPRI) ondertekend. Triple Jump speelt een leidende rol in de bevordering van het debat in de sector over evenwichtige rendementen en de harmonisatie van de toetsing van sociale resultaten. Triple Jump heeft meer informatie over zijn Social Performance Management gepubliceerd in het

21


Social Performance Report 2013. Dit vindt u op www.triplejump.eu > Triple Jump > Social Performance.

1.6 Jaarvergadering van participanten Op vrijdag 19 april 2013 vond in de Beurs van Berlage te Amsterdam de jaarlijkse vergadering plaats van participanten in het ASN-Novib Microkredietfonds. In het halfjaarbericht is hiervan verslag gedaan. Participanten in het ASN-Novib Microkredietfonds kunnen de notulen van de vergadering opvragen bij ABB via de ASN Klantenservice op 0800 - 03 80 (gratis), van maandag tot en met vrijdag tussen 8.00 en 17.30 uur.

ABB stelt jaarlijks het beleid voor het risicobeheer vast en bespreekt dit met de raad van toezicht. In juni 2013 is het beleid geactualiseerd, mede op basis van de zelfbeoordeling op het gebied van risico over 2012. Vervolgens heeft de directie van ABB het herziene beleid na bespreking met de raad vastgesteld. Het beleid is aangepast onder meer vanwege het vervallen van de Regeling sociaal-ethische projecten 2005.

1.7 Fondsdocumentatie

In control verklaring Wij beschikken over een beschrijving van de bedrijfsvoering, die voldoet aan de eisen van de Wet op het financieel toezicht en het Besluit gedragstoezicht financiële ondernemingen (Bgfo). Wij hebben gedurende de verslagperiode verschillende aspecten van de bedrijfsvoering beoordeeld. Bij onze werkzaamheden hebben wij geen constateringen gedaan op grond waarvan wij zouden moeten concluderen dat de beschrijving van de opzet van de bedrijfsvoering als bedoeld in artikel 121 van het Bgfo niet voldoet aan de vereisten zoals opgenomen in de Wet op het financieel toezicht en daaraan gerelateerde regelgeving. Op grond hiervan verklaren wij als beheerder voor ASN-Novib Microkredietfonds te beschikken over een beschrijving van de bedrijfsvoering zoals bedoeld in artikel 121 Bgfo, die voldoet aan de eisen van het Bgfo. Ook hebben wij geconstateerd dat de bedrijfsvoering effectief en overeenkomstig de beschrijving functioneert. Derhalve verklaren wij met een redelijke mate van zekerheid dat de bedrijfsvoering gedurende de verslagperiode effectief en overeenkomstig de beschrijving heeft gefunctioneerd.

Per 1 januari en 2 september 2013 is het prospectus geactualiseerd. Aanleiding hiervan was het vervallen van de Regeling sociaal-ethische projecten 2005. Tegelijkertijd werd het beleid voor de uitzonderingen die gelden voor het maximum van het fondsvermogen dat in deelnemingen belegd mag worden, gewijzigd. Vanwege het vervallen van deze regeling zijn ook de voorwaarden van beheer en bewaring aangepast. In januari, mei en in september is het document Essentiële Beleggersinformatie van het ASN-Novib Microkredietfonds aangepast. Het prospectus en het document Essentiële Beleggersinformatie zijn beschikbaar via de website www.asnbank.nl/beleggen > Brochures en documenten.

22

Management Association). De Gedragscode Fund Governance vindt u op www.asnbank.nl/beleggen > Over de beheerder.

AIFMD In 2013 is de richtlijn ‘Alternative Investment Fund Managers Directive’, kortweg AIFMD, in werking getreden. De AIFMD stelt meer gedetailleerde eisen aan het beheer van beleggingsfondsen. De Nederlandse wetgever heeft deze Europese regels vertaald in wetgeving in Nederland. Deze eisen voor het beheer hebben onder andere betrekking op het risicomanagement, uitbesteding en beloningsbeleid. Bovendien moeten beleggingsfondsen een bewaarder hebben die de uitvoering van het fondsbeheer uitgebreid controleert. De nieuwe regels zijn in werking getreden per 21 juli 2013. Beheerders, zoals ABB voor het ASN-Novib Microkredietfonds, maken gebruik van het overgangsjaar en moeten uiterlijk op 22 juli 2014 aan de nieuwe regels voldoen. De huidige vergunning voor ABB zal van rechtswege overgaan in de AIFM-vergunning per 22 juli 2014.

1.8 Fund governance en risicobeleid ABB, de fondsbeheerder, heeft een Gedragscode Fund Governance opgesteld voor de (sub)fondsen van ASN Beleggingsfondsen N.V., het ASN-Novib Microkredietfonds en het ASN Groenprojectenfonds. Deze gedragscode is gebaseerd op de Principles of Fund Governance van DUFAS (Dutch Fund and Asset

1.9 Risico’s en risicobeheer De belangrijkste financiële risico’s van het ASN-Novib Microkredietfonds komen voort uit het beheer van de beleggingsportefeuille. Dit verslag verschaft inzicht in: • de risico’s die zich in de loop van de verslagperiode hebben voorgedaan en de manier waarop ABB deze heeft beperkt; u vindt deze informatie in paragraaf 1.2. • de risico’s die zich per ultimo 2013 voordeden; deze informatie staat in paragraaf 2.4. ABB bewaakt met behulp van een systeem van risico beheersingsmaatregelen dat het fonds in het algemeen en de beleggingsportefeuille in het bijzonder voort durend blijven voldoen aan: • de randvoorwaarden die in het prospectus zijn vastgelegd, • de wettelijke kaders, en • de meer fondsspecifieke interne uitvoeringsrichtlijnen. Dergelijke richtlijnen zijn onder meer gesteld voor


de mate van spreiding van de portefeuille, de kredietwaardigheid van debiteuren, de kwaliteit van marktpartijen waarmee zaken worden gedaan en de liquiditeit van de beleggingen.

1.10 Beheerkosten De beheerder ontving in 2013 een vergoeding van 0,7% over het totale fondsvermogen, die per maand wordt verrekend. Deze vergoeding is gebruikt om alle kosten te dekken van het beheer van het fonds, inclusief de kosten van de administratie, de kosten van de bewaarder, de beloning van de raad van toezicht, de accountant, het jaarverslag, de algemene vergadering, kosten van distributie door derde partijen, marketingkosten en overige kosten. Daarnaast ontving de projectbeheerder, Triple Jump, een vergoeding van 2,0% over het totaal van de beleggingen (leningen en deelnemingen) die in het fonds uitstaan. Het fonds hanteerde in 2013 een totalekostenpercentage (TKP) van maximaal 2,5%. Het TKP is als volgt opgebouwd. ABB ontvangt 0,7% per jaar over het fondsvermogen voor het beheer. Tevens bevat het TKP de kosten die maximaal in rekening kunnen worden gebracht voor het projectbeheer door Triple Jump. Triple Jump ontvangt 2% van maximaal 90% van het fondsvermogen dat in leningen en deelnemingen is belegd (omdat minimaal 10% in liquiditeiten wordt aangehouden, kan maximaal 90% in leningen en deelnemingen worden belegd). Het TKP bedroeg dus maximaal [(2% * 0,9)+0,7%] = 2,5%. Naast de genoemde beheerkosten ontving de projectbeheerder tot 2013 een prestatiebeloning bij verkoop van deelnemingen, mits hij aan de vastgelegde voorwaarden heeft voldaan. In overleg tussen de project beheerder en ABB is besloten om deze prestatiebeloning af te schaffen per begin 2013. Deze beloning past niet meer bij de visie van ABB. Over 2013 is daarom geen prestatiebeloning uitgekeerd. Afschaffen distributievergoeding en nieuwe fondskosten In 2013 was er veel publiciteit over het verbod op het ontvangen van distributievergoedingen dat voor

beleggingsondernemingen van kracht zou worden. Wij besloten vanaf 1 januari 2014 geen distributie vergoeding voor het ASN-Novib Microkredietfonds meer uit te keren. Mede vanwege het wegvallen van deze distributievergoeding heeft de beheerder de kosten van ASN-Novib Microkredietfonds herzien. Dit leidt tot een aanpassing in het TKP die op 1 januari 2014 is ingegaan. Het TKP, per 1 januari fondskosten genaamd, bedraagt per deze datum 2,3% en is niet meer afhankelijk van de omvang van de leningen portefeuille. Lopendekostenfactor Tot en met het halfjaarbericht van 2012 hanteerden wij de total expense ratio (TER) om de kosten in het fonds weer te geven. De regels over kostentransparantie zijn echter gewijzigd. Volgens artikel 5:2 van de Nadere Regeling gedragsregels financiële ondernemingen (NRgfo) is een toelichting van de lopende kostenfactor (LKF) vereist. De LKF is gelijk aan de totale kosten die ten laste van het fonds komen ten opzichte van het gemiddelde fondsvermogen. Het verschil tussen de TER en de LKF is de wijze van berekening. Het gemiddelde fondsvermogen bij de TER wordt berekend door het gemiddelde fondsvermogen op vijf meetmomenten te nemen. Bij berekening van de LKF wordt het gemiddelde fondsvermogen bepaald op basis van de frequentie waarmee de intrinsieke waarde of net asset value (NAV) wordt afgegeven. Alle NAV’s die gedurende het jaar worden afgegeven, worden opgeteld en gedeeld door het aantal afgegeven NAV’s. De LKF geeft daarmee een nauwkeuriger niveau van de kosten weer dan de TER. De lopende kosten worden aan de beleggers niet apart in rekening gebracht, maar zij komen ten laste van het resultaat. Dit komt tot uitdrukking in de koers van het fonds. Over 2013 waren de lopendekostenfactor en het totalekostenpercentage van het fonds als volgt (het TKP is ongewijzigd ten opzichte 2012): LKF

TKP*

31-12-2013

31-12-2012

31-12-2013

31-12-2012

2,25%

2,31%

maximaal 2,50%

maximaal 2,50%

ASN-Novib Microkredietfonds * Vanaf 1 januari 2014 is de term ‘TKP’ vervangen door ‘fondskosten’.

Den Haag, 16 april 2014 Directie ASN Beleggingsinstellingen Beheer B.V. Bas-Jan Blom Diane Griffioen

ASN Bank N.V., vertegenwoordigd door: Ewoud Goudswaard Jeroen Jansen

23

24

2 Jaarrekening ASN-Novib Microkredietfonds

25


2.1 Balans Voor winstbestemming en in duizenden euro’s

Ref.

Beleggingen

(A)*

Deelnemingen in microfinancieringsinstellingen Participaties in Oikocredit International Share Foundation Kredieten Achtergestelde leningen Derivaten Af: voorziening kredieten

ASN Sparen Zakelijk

31-12-2012

34.656

28.050

2.457

2.409

142.737

163.906

11.742

10.724

5.327

-1.992

-1.033

-906

195.886

202.191

35.557

40.231

231.443

242.422

2.607

4.214

821

1.019

3.428

5.233

6.394

2.278

825

1.124

8.997

6.387

240.440

248.809

Gestort kapitaal

229.349

236.649

Overige reserves

1.247

1.312

Onverdeeld resultaat

9.844

10.848

240.440

248.809

Som van de beleggingen Vorderingen

(B)

Vorderingen uit hoofde van beleggingen Overige vorderingen Som van de vorderingen Overige activa

(C)

Liquide middelen Kortlopende schulden

(D)

Vorderingen en overige activa min kortlopende schulden Activa min kortlopende schulden Fondsvermogen

26

31-12-2013

Totaal

(E)

* De referenties in de balans en de winst-en-verliesrekening verwijzen naar de toelichtingen op de betreffende posten. U vindt deze toelichtingen in de paragrafen 2.5 respectievelijk 2.6.


2.2 Winst-en-verliesrekening In duizenden euro’s

Ref.

Opbrengsten uit beleggingen

(F)

Dividenden uit participaties en deelnemingen Rente op (achtergestelde) leningen en kredieten Afsluitprovisie leningen Rente op ASN Sparen Zakelijk

Gerealiseerde waardeveranderingen van beleggingen Niet-gerealiseerde waardeveranderingen van beleggingen

01-01-2013 t/m 31-12-2013

01-01-2012 t/m 31-12-2012

398

235

12.638

14.380

76

118

822

1.023

13.934

15.756

-42

312

1.962

295

Overige bedrijfsopbrengsten Rente op liquide middelen

-8

-16

-464

-314

103

118

15.485

16.151

5.514

5.471

-

24

127

-192

Som van de bedrijfslasten

5.641

5.303

Resultaat

9.844

10.848

Valutaresultaat Diverse baten Som van de bedrijfsopbrengsten Bedrijfslasten Beheervergoeding Diverse lasten

(G)

Voorzieningen Mutatie voorziening kredieten

27


2.3 Kasstroomoverzicht In duizenden euro’s

01-01-2013 t/m 31-12-2013

01-01-2012 t/m 31-12-2012

9.844

10.848

Kasstromen uit beleggingsactiviteiten Resultaat

Aanpassing om het resultaat aan te sluiten op de door de beleggingsactiviteiten gegenereerde kasstroom:

Gerealiseerde waardeveranderingen van beleggingen

Niet-gerealiseerde waardeveranderingen van beleggingen

Mutatie voorziening kredieten Aankoop van beleggingen Verkoop/aflossing van beleggingen

-

-41

-1.950

-282

127

-192

-37.615

-58.817

50.417

41.365

1.805

-1.414

-299

-18

22.329

-8.551

Mutaties in activa en passiva: Vorderingen

Kortlopende schulden

Nettokasstromen uit beleggingsactiviteiten Kasstromen uit financieringsactiviteiten

28

Uitgifte van participaties

36.283

54.760

Inkoop van participaties

-43.583

-37.537

Uitgekeerd dividend

-10.913

-10.526

Nettokasstromen uit financieringsactiviteiten

-18.213

6.697

Mutatie liquide middelen

4.116

-1.854

Liquide middelen begin van de verslagperiode

2.278

4.132

Liquide middelen eind van de verslagperiode

6.394

2.278


2.4 Toelichting algemeen Het ASN-Novib Microkredietfonds is een fonds voor gemene rekening naar Nederlands recht, opgericht op 14 juni 1996. Per 11 december 1999 is het fonds omgevormd van een besloten closed-end fonds tot een open-end beleggingsfonds. Het juridisch eigendom van het vermogen van het fonds berust bij de bewaarder, Pettelaar Effectenbewaarbedrijf N.V. Het ASN-Novib Microkredietfonds is niet genoteerd aan enige effectenbeurs. Dit verslag heeft betrekking op de periode van 1 januari 2013 tot en met 31 december 2013. De jaarrekening is opgesteld in overeenstemming met Titel 9 Boek 2 van het Burgerlijk Wetboek en de Wet op het financieel toezicht (Wft) en de hieruit voortvloeiende regelingen zoals geldend op 21 juli 2013. Een beheerder die op 21 juli 2013 bevoegd in het kader van zijn beroep of bedrijf in Nederland alternatieve beleggingsinstellingen beheert, kan gebruik maken van een overgangsjaar. Aangezien ABB op 21 juli 2013 al over een Wft-vergunning beschikte, houdt het overgangsjaar in dat zijn Wft-vergunning op 22 juli 2014 van rechtswege wordt omgezet in een AIFMD-vergunning. Voor deze jaarrekening zijn de bepalingen van de oude Wft toegepast. Op onderdelen zijn in deze jaarrekening bewoordingen gehanteerd die afwijken van de modellen voor beleggingsinstellingen zoals voorgeschreven in het Besluit modellen jaarrekening, omdat deze beter de inhoud van de post weergeven. De beheerder van het fonds, ASN Beleggingsinstellingen Beheer B.V., heeft een vergunning op grond van artikel 2:65 van de Wet op het financieel toezicht (Wft). ABB, die de directie en het beheer voert over de vennootschap, is een 100%-deelneming van ASN Bank N.V., die statutair is gevestigd te Den Haag. ASN Bank N.V. is een volledige dochter van SNS Bank N.V., onderdeel van SNS REAAL N.V. Per 1 februari 2013 is, door de nationalisatie, de Nederlandse staat de enige aandeelhouder van SNS REAAL N.V. Deze nationalisatie heeft geen invloed op ABB en het beheer van het fonds. Pettelaar Effectenbewaarbedrijf N.V., statutair gevestigd te Utrecht, fungeert als bewaarder van het fonds. Het ASN-Novib Microkredietfonds heeft de status van fiscale beleggingsinstelling zoals bedoeld in artikel 28 van de Wet op de vennootschapsbelasting 1969, zoals nader is uitgewerkt in het Besluit beleggingsinstellingen. Dit houdt in dat het ASN-Novib Microkredietfonds geen (0%) vennootschapsbelasting verschuldigd is als het voldoet aan de voorwaarden die in de wet en het Besluit beleggingsinstellingen worden genoemd. Een van die voorwaarden is dat het fonds de winst die

voor uitdeling beschikbaar is, binnen acht maanden na afloop van het boekjaar aan de participanten uitkeert (de doorstootverplichting). Dividendbelasting en buitenlandse bronbelasting Het ASN-Novib Microkredietfonds moet op dividend dat het uitkeert aan participanten in beginsel 15% dividendbelasting inhouden. Op van Nederlandse beleggingen ontvangen dividend wordt in beginsel 15% dividendbelasting ingehouden. Op van buitenlandse beleggingen ontvangen dividend houdt het betreffende land veelal bronbelasting in. Als Nederland een verdrag heeft gesloten met het betreffende bronland om dubbele belasting te voorkomen, kan het bronbelastingtarief mogelijk worden verlaagd op grond van dit belastingverdrag. Afhankelijk van het betreffende belastingverdrag kan het ASN-Novib Microkredietfonds in beginsel verzoeken om een (gedeeltelijke) teruggaaf van de ingehouden bron belasting (tot aan het verdragstarief) bij de buitenlandse belastingautoriteiten. Het ASN-Novib Microkredietfonds kan in beginsel de Nederlandse dividendbelasting die is ingehouden op ontvangen dividenden verrekenen met de dividend belasting die het moet afdragen over zijn dividenduitkeringen. Dit geldt ook voor (resterende) buitenlandse bronbelasting tot maximaal 15%. Deze verrekening vindt plaats via de zogenaamde afdrachtvermindering. Deze afdrachtvermindering is met ingang van 1 januari 2013 beperkt. Voor zover er vrijgestelde entiteiten deelnemen in het fonds, mag de afdrachtvermindering niet meer worden toegepast op buitenlandse bron belasting. De jaarrekening is opgemaakt en goedgekeurd voor publicatie door de directie van ABB op 16 april 2014.

Grondslagen voor de waardering van activa en passiva Algemeen Tenzij anders is vermeld, zijn alle bedragen in duizenden euro’s en worden de posten die in de balans zijn opgenomen, gewaardeerd tegen marktwaarde. Omrekening van activa en passiva in vreemde valuta geschiedt tegen de geldende Oanda-closing spot rates per balansdatum (zie voor de valutakoersen de paragraaf Financiële risico’s en beheersmaatregelen). Valutaresultaten zijn een onderdeel van de prijsvorming van de beleggingen en worden als zodanig in de winst-en-verliesrekening verwerkt. Transacties in vreemde valuta’s zijn in de winst-en-verliesrekening verantwoord tegen de koers op transactiedatum.

29


Criteria opname in de balans Een financieel instrument wordt in de balans opgenomen zodra het waarschijnlijk is dat toekomstige economische voordelen van het financiële instrument naar het beleggingsfonds zullen vloeien. De reële waarde van een financieel instrument bij eerste opname is gelijk aan de kostprijs van het financiële instrument. Een financieel instrument wordt niet langer in de balans opgenomen als een transactie ertoe leidt dat alle of nagenoeg alle toekomstige rechten op economische voordelen en alle of nagenoeg alle risico’s met betrekking tot het financiële instrument aan een derde worden overgedragen. Saldering van een actief en een verplichting Een financieel actief en een financiële verplichting worden gesaldeerd als nettobedrag in de balans opgenomen als er sprake is van een wettelijke of contractuele bevoegdheid om het actief en de verplichting gesaldeerd en gelijktijdig af te wikkelen en bovendien de intentie bestaat om de posten op deze wijze af te wikkelen. De rentebaten en -lasten die samenhangen met de gesaldeerd opgenomen financiële activa en financiële verplichtingen worden eveneens gesaldeerd opgenomen.

30

Gebruik van schattingen De opstelling van de jaarrekening vereist dat het management oordelen vormt en schattingen en veronderstellingen maakt die van invloed zijn op de toepassing van grondslagen en de gerapporteerde waarde van activa en verplichtingen, en van baten en lasten. De daadwerkelijke uitkomsten kunnen afwijken van deze schattingen. De schattingen en onderliggende veronderstellingen worden voortdurend beoordeeld. Herzieningen van schattingen worden opgenomen in de periode waarin de schatting wordt herzien en in toekomstige perioden waarvoor de herziening gevolgen heeft. De waarderingsgrondslagen van de beleggingen – en in het bijzonder de deelnemingen –zijn naar de mening van de directie het meest kritisch voor het weergeven van de financiële positie en vereisen schattingen en veronderstellingen. In de paragrafen hieronder zijn de waarderingsgrondslagen van de beleggingen opgenomen. De beleggingen worden gewaardeerd op reële waarde. De reële waarde wordt als volgt bepaald. Participaties in Oikocredit International Share Foundation Oikocredit International Share Foundation is een nietbeursgenoteerd fonds. Participaties worden verhandeld tegen een vaste koers van € 200 per participatie. Participaties in het fonds kunnen uitsluitend aan het fonds zelf worden terugverkocht. Omdat er geen markt en

marktwaarde voor deze participaties is, worden de participaties gewaardeerd op kostprijs. Deze waardering wordt geacht een benadering te zijn van de reële waarde. Deelnemingen in microfinancieringsinstellingen Deelnemingen in MFI’s die effecten zijn met een notering aan een actieve, gereglementeerde effectenbeurs, worden gewaardeerd tegen de laatste beurskoers. Deelnemingen die geen effecten zijn met een notering aan een actieve, gereglementeerde effectenbeurs, worden gewaardeerd op reële waarde. Het valuation committee (waarderingscomité) stelt periodiek de reële waarde vast. Dit gebeurt op basis van recente transacties, rekening houdend met de marktontwikkelingen, of op basis van de rendementswaarde of de intrinsieke waarde. Deze waardering wordt beschouwd als de beste benadering van de reële waarde van een deelneming in een MFI. De wijze waarop de reële waarde wordt bepaald, is in maart 2014 verfijnd. Daarbij is ook nieuw beschikbare informatie met betrekking tot balansdatum meegenomen. De waardering van de deelnemingen per 31 december 2013 is met terugwerkende kracht aangepast. Achtergestelde leningen en kredieten De achtergestelde leningen en kredieten worden gewaardeerd op reële waarde. Leningen die worden verhandeld op een actieve en gereglementeerde markt, worden gewaardeerd tegen de meest recente markt notering. Leningen waarvoor geen actieve markt bestaat, worden gewaardeerd op een reële waarde die als volgt wordt vastgesteld. Gezien het specifieke karakter van de leningen is het uitgangspunt dat de nominale waarde, onder aftrek van eventuele voorzieningen voor verwachte oninbaarheid, de beste benadering is van de reële waarde. Twee keer per jaar wordt de kredietportefeuille van het fonds geanalyseerd. Daarbij wordt vastgesteld of de nominale waarde nog steeds de beste benadering is van de reële waarde. Hierbij worden het markten kredietrisico en de looptijd van de leningen beoordeeld. De leningenportefeuille van het ASN-Novib Microkredietfonds heeft een korte duration (rentetypische looptijd). Daardoor is de impact van eventuele veranderingen in de marktrente veelal niet significant. Per 31 december 2013 was de duration van het fonds 1,54 jaar (per 31 december 2012: 1,42 jaar). In 2013 hebben de analyses van de reële waarde van de leningen niet geleid tot een waardeverandering van de leningen. Derivaten Valuta-afdekkingsinstrumenten worden alleen afgesloten om valutarisico af te dekken. Deze instrumenten worden gewaardeerd tegen reële waarde. Waardemutaties in deze posten worden in de winst-en-verliesrekening verantwoord via ongerealiseerde waardeveranderingen.


Bepaling reële waarde beleggingen In overeenstemming met RJ 290,916 (Richtlijnen voor de jaarverslaggeving) wordt hierna informatie verschaft over financiële instrumenten die in deze jaarrekening tegen reële waarde worden gewaardeerd. Deze financiële instrumenten worden geclassificeerd en beschreven op de volgende drie categorieën: Financiële instrumenten tegen marktwaarde in duizenden euro’s

• de reële waarde is afgeleid van ter beurze genoteerde marktprijzen. • de reële waarde is afgeleid van onafhankelijke taxaties. • de reële waarde is gebaseerd op berekeningen van de netto contante waarde (NCW) of een andere geschikte methode.

31 december 2013

Genoteerde marktprijzen

Onafhankelijke taxaties

NCW of andere methode

34.656

-

-

34.656

Deelnemingen in microfinancieringsinstellingen Participaties in Oikocredit International Share Foundation Kredieten Achtergestelde leningen Totaal

Overige activa en passiva De overige vorderingen, kortlopende schulden en voorzieningen worden gewaardeerd tegen nominale waarde. Voor de overige vorderingen en kortlopende schulden is de nominale waarde nagenoeg gelijk aan de marktwaarde als gevolg van de korte looptijden van de betreffende posten. Verwerking van plaatsing en inkoop van participaties De bedragen die uit hoofde van plaatsing van partici paties worden ontvangen en uit hoofde van inkoop van participaties worden betaald, worden geheel verwerkt in het gestorte kapitaal van het fonds. Op- en afslag bij toe- en uittredingen Bij de uitgifte en inkoop van participaties in het fonds worden geen open afslagen in rekening gebracht.

Grondslagen voor de resultaatbepaling Verantwoording van baten en lasten Baten worden in de in de winst-en-verliesrekening verantwoord wanneer een vermeerdering van het economisch potentieel, samenhangend met een vermeerdering van een actief of een vermindering van een verplichting, heeft plaatsgevonden waarvan de omvang betrouwbaar kan worden vastgesteld. Lasten worden verwerkt wanneer een vermindering van het economisch potentieel, samenhangend met een vermindering van een actief of een vermeerdering van een verplichting, heeft plaatsgevonden waarvan de omvang betrouwbaar kan worden vastgesteld. Baten en lasten worden in de winst-en-verliesrekening verantwoord in het jaar waarop zij betrekking hebben. Het resultaat bestaat uit in de verslagperiode gerealiseerde en niet-gerealiseerde waardeveranderingen, de opgelopen renten en de gedeclareerde dividenden,

2.457

-

-

2.457

142.737

-

-

142.737

11.742

-

-

191.592

-

11.742 191.592

onder aftrek van de kosten die aan de verslagperiode zijn toe te rekenen en de mutatie in de voorzieningen. Het dividend is het verdiende bruto contante dividend onder aftrek van provisie en niet-terugvorderbare dividendbelasting. De opbrengsten in de vorm van stockdividend worden als aankoop tegen nihil in de balans verwerkt. De interestbaten betreft de bruto ontvangen rente op (onderhandse) leningen en kredieten onder aftrek van een eventuele provisie. Kasstroomoverzicht Het kasstroomoverzicht geeft inzicht in de herkomst van de liquide middelen die gedurende de verslagperiode beschikbaar zijn gekomen en de wijze waarop deze zijn aangewend. De kasstromen worden gesplitst in operationele (beleggings)activiteiten en financieringsactiviteiten. Als liquide middelen worden aangemerkt alle onmiddellijk opeisbare tegoeden bij banken. Het kasstroomoverzicht is opgesteld volgens de indirecte methode. In het kasstroomoverzicht wordt het resultaat door middel van aanpassingen hierop tot kasstromen herleid.

Financiële risico’s en beheersingsmaatregelen Investeren in ontwikkelingslanden brengt in het algemeen hogere risico’s met zich mee dan investeren in eigen land. De activiteiten van het ASN-Novib Microkredietfonds kunnen financiële risico’s van verscheidene aard met zich meebrengen. Deze risico’s bestaan uit marktrisico, renterisico, kredietrisico, concentratierisico, valutarisico, liquiditeitsrisico, verhandelbaarheidsrisico en uitbestedingsrisico. De risico’s komen voort uit het beheren van de beleggingsportefeuille. Deze risico’s worden hierna nader toegelicht en gekwantificeerd.

31


ASN Beleggingsinstellingen Beheer B.V. (ABB) herziet jaarlijks het risicobeleid voor het ASN-Novib Micro kredietfonds. In 2012 heeft ABB het risicomanagementbeleid vastgelegd en besproken met de raad van toezicht. In juni 2013 is dit beleid geëvalueerd en naar aanleiding daarvan herzien en opnieuw vastgesteld na bespreking met de raad. De herziening van het beleid heeft betrekking op de taakverdeling in het team van de beheerder en op het vervallen van de Regeling sociaalethische projecten 2005. Het beleid identificeert de belangrijkste risico’s die het beheer van beleggings instellingen beïnvloeden, zodat passende beheersmaatregelen kunnen worden getroffen. Verder vormen de beleidsuitgangspunten de basis voor het monitoren van de risico’s. Het doel van risicomanagement is drieledig: • beheerste en integere bedrijfsvoering; • naleven van weten regelgeving; • handelen in het belang van beleggers c.q. nakomen van de zorgplicht.

32

Het risicomanagementbeleid is verdeeld in twee onderdelen: 1. Governance De (overkoepelende) bestuurlijke inrichting en organisatie van de risicomanagementprocessen. 2. Risicomanagementproces • Risico-identificatie: het vaststellen van de risico’s. • Risicobeheersing/limieten: de maatregelen die zijn en worden genomen om de geïdentificeerde risico’s te mitigeren. • Risicomonitoring en periodieke rapportages van de vermogensbeheerder en de bewaarder. ABB voert jaarlijks een risicoanalyse uit, zowel voor zijn eigen activiteiten als voor de beleggingsinstellingen die het beheert. De belangrijkste risicobeheersmaatregelen zijn vast gelegd in de AO/IC-beschrijving en het prospectus. Aangezien de projectbeheerder het beleggingsbeleid uitvoert, zijn daar de bepalingen uit het prospectus en de projectbeheerovereenkomst in de organisatie vastgelegd. Marktrisico De waarde van de beleggingen kan toe- of afnemen door vele factoren, zoals verwachtingen over economische groei, inflatie en specifieke organisatorische aspecten. Daarnaast kan de waarde van de beleggingen fluctueren als gevolg van bijvoorbeeld politieke en monetaire ontwikkelingen. Marktrisico’s nemen toe door de spreiding van de beleggingen te beperken tot een bepaalde regio of sector en/of door de keuze van individuele beleggingen. Doordat het fonds voornamelijk investeert in MFI’s

in ontwikkelingslanden, is er sprake van een significant sectorrisico. Een overzicht van de beleggingen van het fonds vindt u in de toelichting op de balans. ABB stelt een maximumpercentage van 15% aan leningen en deelnemingen in elk land. Tevens mag een lening in een MFI nooit meer dan 5% van het fondsvermogen bedragen. Renterisico Tussentijdse veranderingen in marktrentes hebben geen invloed op het renteresultaat van het fonds doordat het fonds belegt in kredieten met een vast rentepercentage. De leningenportefeuille van het ASN-Novib Microkredietfonds heeft een korte duration (rentetypische looptijd). Daardoor is de impact van eventuele veranderingen in de marktrente op de waarde van de leningen over het algemeen niet significant. De duration van het fonds was per 31 december 2013 1,54 jaar (31 december 2012: 1,42 jaar). In 2013 hebben veranderingen van de marktrentes niet geleid tot een materiële waardeverandering van de leningen. Kredietrisico Dit risico wordt ook wel aangeduid als debiteuren risico. De beleggingen van het fonds bestaan voor het grootste deel uit onderhandse leningen en kredieten aan MFI’s. Wanneer het fonds onderhandse leningen en/of kredieten verstrekt, bestaat het risico dat MFI’s niet aan hun rente- en/of aflossingsverplichtingen kunnen voldoen. De MFI’s dragen het kredietrisico van hun klanten en treffen daar hun eigen voorzieningen voor. Het kredietrisico wordt verhoogd door het landenrisico. Economische malaise en politieke instabiliteit, gekoppeld aan vergaande geldontwaarding, kunnen leiden tot het onvermogen van MFI’s om aan hun verplichtingen te voldoen. ABB probeert dit risico te beperken door een brede spreiding van de beleggingen over werelddelen en landen en door kredieten te verstrekken aan instellingen die enige staat van dienst hebben. Het uitwinnen van gestelde zekerheden is echter niet geborgd, gelet op de landen waarin de MFI’s zijn gevestigd. Daardoor kan het kredietrisico minder effectief worden afgedekt. Het risico wordt beperkt doordat een belegging of financiering in één MFI niet meer dan 5%, en in één land in beginsel niet meer dan 15% van het gehele fondsvermogen beslaat. Per 31 december 2013 waren de meest omvangrijke beleggingen in een land 7,66% van het fondsvermogen. Daarmee bleef het fonds ruim onder de grens van 15%.


Hierna de vijf landen waarin het fonds het meest belegt: Percentage van het fondsvermogen

Land Azerbeidzjan

8,10

Ecuador

7,54

Bolivia

6,46

Peru

5,56

Cambodja

5,30

Ook de belegging per MFI bleef ruim onder de voor geschreven 5% per 31 december 2013. Hieronder een overzicht van de vijf grootste MFI’s uitgedrukt als percentage van het fondsvermogen. Percentage van het fondsvermogen

MFI AZERCREDIT

3,13

HKL CAMBODJA

2,65

CREDO GEORGIË

2,26

FINCA HOLDING

2,05

BAI TUSHUM

2,04

In paragraaf 1.2 vindt u een overzicht met de geografische verdeling van de beleggingen. In de toelichting op de balans in paragraaf 2.5 is een overzicht van de beleggingen opgenomen, met vermelding van het land waar elke MFI actief is. Projectbeheerder Triple Jump wijst aan de beleggingen van het ASN-Novib Microkredietfonds een risicocategorie toe. Dit gebeurt op basis van een risicoanalyse. Daarbij beoordeelt Triple Jump de financiële gegevens en prestaties en de institutionele sterkte van elke organisatie waarin het fonds belegt, alsmede externe factoren die effect kunnen hebben op het risico voor de organisatie. De tabel hieronder toont per risicocategorie het volume van de portefeuille als percentage van het Risicoklasse

2013

2012

9 tot 10

19%

26%

8 tot 9

27%

32%

7 tot 8

24%

18%

6 tot 7

15%

15%

5 tot 6

5%

6%

4 tot 5

2%

3%

3 tot 4

0%

0%

2 tot 3

0%

0%

Geen rating

5%

9%

Risico

totaal per 31 december 2013 en 31 december 2012. Aan 5% van de beleggingen kan geen risicocategorie worden toegekend. Dit betreft langetermijnbeleggingen in fondsen en holdings die investeren in een portefeuille van MFI’s. De methodiek die gebruikt wordt om de risicocategorie vast te stellen, is alleen bruikbaar voor individuele MFI’s. Het kredietrisico van de beleggingen is in 2013 iets toegenomen. In 2013 is de exposure in een aantal grote MFI’s met een laag risicoprofiel afgenomen. In 2013 zijn er meer kleinere MFI’s met een iets hoger risicoprofiel in de portefeuille opgenomen. Per 31 december 2013 waren er geen achterstallige betalingen van aflossings- en rentebedragen. Wel zijn er twee MFI’s waarvoor in de toekomst betalingsproblemen verwacht worden; hiervoor is een voorziening opgenomen. Voor debiteuren die niet aan hun betalingsverplichtingen kunnen voldoen, wordt een voorziening getroffen in het fonds. De projectbeheerder adviseert de beheerder van het fonds hierover. Het fonds loopt een maximaal kredietrisico op het totaal van de beleggingen in vastrentende waarden, vorderingen en liquide middelen. Dit maximale kredietrisico bedraagt € 200 miljoen (ultimo 2012: € 222 miljoen). Concentratierisico Het fonds kan zijn beleggingen concentreren in eenzelfde land, regio of sector. Het ASN-Novib Micro kredietfonds richt zich op MFI’s in ontwikkelingslanden. Als gevolg hiervan is de spreiding van de beleggingsportefeuille van het fonds beperkt. Het concentratie risico houdt in dat bepaalde gebeurtenissen die de belegging(en) raken van grotere invloed zijn op de waarde van de beleggingsportefeuille van het fonds naarmate de concentratie hoger is. Om dit concentratierisico zoveel mogelijk te beperken spreidt de beheerder de beleggingen zoveel als mogelijk. Zo mag de maximale belegging in één MFI niet meer bedragen dan 5% van het gehele fondsvermogen. Ook geldt er een restrictie van 15% van het fondsvermogen per land. In paragraaf 2.5 staat vermeld in welke landen de beleggingen van het fonds vallen.

Heel laag Laag Middelgroot Hoog

Valutarisico De waarde van de beleggingen wordt beïnvloed door de ontwikkelingen van de koersen van de valuta’s waarin de betreffende beleggingen luiden, voor zover deze niet in euro’s luiden. De waarde van een valuta kan zodanig dalen ten opzichte van de euro dat dit een positief beleggingsresultaat (meer dan) teniet doet. Het valutarisico wordt ingeperkt door overwegend te beleggen in leningen en deelnemingen in harde valuta’s of equivalenten daarvan. Het fonds dekt de beleggingen

33


in andere valuta’s dan de euro grotendeels af, onder andere door valutatermijncontracten af te sluiten. Voor leningen die luiden in US-dollars wordt de hoofdsom van de lening afgedekt in euro’s. Maximaal 20% van het fondsvermogen mag worden belegd in leningen die luiden in vreemde valuta’s die niet zijn afgedekt in euro’s. Van dit percentage mag één vreemde valuta niet meer dan 5% beslaan. Het valutarisico dat het fonds Valuta-exposure US-dollar Lokale valuta’s Totaal

loopt op rentebedragen die het in vreemde valuta’s moet ontvangen, wordt niet afgedekt. De kosten van het afdekken van deze risico’s komen ten laste van het fonds. Deze kosten worden gepresenteerd als valuta resultaten. De valuta-exposure van de beleggingen in het fonds per 31 december 2013:

Bruto

Valutatermijnaffaires

Netto

132.284

131.657

627

49.181

28.846

20.335

181.465

160.503

20.962

Per 31 december 2013 hanteerde het fonds de volgende valutakoersen: Valutakoersen

Koers t.o.v. de euro per 31-12-2013 0,72531569

0,75730611

Armenië (AMD)

0,00179090

0,00187624

Bolivia (BOB)

0,10298131

n.v.t.

Azerbeidzjan (AZN)

0,92396677

0,96410632

Colombia (COP)

0,00037600

0,00042722

Georgië (GEL)

34

Koers t.o.v. de euro per 31-12-2012

Verenigde Staten (USD)

-

0,45725573

Guatemala (GTQ)

0,09100175

0,09404064

Honduras (HNL)

0,03520495

0,03740555

Indonesië (IDR)

0,00005948

0,00007838

Kameroen (XAF)

0,00152449

0,00152449

Kazachstan (KZT)

0,00464647

0,00496862

Kirgizië (KGS)

0,01473800

0,01597288

Mexico (MXN)

0,05542131

0,05825673

Nigeria (NGN)

0,00447950

0,00479782

Oeganda (UGX)

0,00028383

0,00027882

Pakistan (PKR)

0,00683821

0,00772624

Paraguay (PYG)

0,00015487

0,00017416

Peru (PEN)

0,25636490

0,29178338

Rwanda (RWF)

0,00105629

0,00120149

Senegal (XOF)

0,00152449

0,00152449

Tadzjikistan (TJS)

0,15191127

0,15893425

Tanzania (TZS)

0,00044742

0,00047232

Zambia (ZMW)*

0,13108393

0,00014416

* Op 1 januari 2013 is de Zambiaanse kwacha geconverteerd van de ZMK naar de ZMW tegen een koers van 1 ZMW = 1.000 ZMK. Omgerekend was de koers van de ZMK op 31 december 2012: 0,14415516.

Liquiditeitsrisico en verhandelbaarheidsrisico Het fonds is in principe dagelijks verhandelbaar. Het belegt in onderhandse leningen, kredieten en deelnemingen die matig tot slecht verhandelbaar zijn. Dit specifieke karakter kan een negatieve invloed hebben op de verhandelbaarheid van het fonds. Hierdoor bestaat ook het risico dat het fonds niet voldoende financiële middelen vrij kan maken om te

voldoen aan zijn verplichtingen tot inkoop van participaties van participanten. Om dit risico te beperken belegt het fonds minimaal 10% van het fondsvermogen zodanig, of houdt dit vermogen anderszins aan in overeenstemming met de Wft, dat dit snel liquide kan worden gemaakt. In de praktijk wordt gestuurd op een minimale liquiditeit van 15%. Op 31 december 2013 werd 17,4% van het fondsvermogen liquide aangehouden.


Op de kredieten en achtergestelde leningen van het ASNNovib Microkredietfonds wordt afgelost. De kredieten en leningen hebben vaak een korte looptijd. Daardoor kunnen er op relatief korte termijn additionele liquiditeiten worden gegenereerd. Zo wordt 48% van de portefeuille per 31 december 2013 tussen 31 december 2013

en 31 december 2014 afgelost. Hieronder een overzicht van de aflossingstermijnen die aan de portefeuille van kredieten en achtergestelde leningen verbonden zijn. De gemiddelde rentetypische looptijd (duration) is 1,54 jaar.

Marktwaarde in duizenden euro’s

% van de portefeuille

Aflossingen 2014

74.116

48%

Aflossingen 2015

55.812

36%

Aflossingen 2016

22.375

15%

Aflossingen 2017 t/m 2020 Totaal kredieten en achtergestelde leningen

Uitbestedingsrisico en monitoren van de risico’s ABB heeft het projectbeheer van het fonds uitbesteed aan Triple Jump B.V. Met deze partij heeft ABB een overeenkomst gesloten die de criteria bevat waaraan investeringen door het fonds moeten voldoen. Deze criteria zijn een gedetailleerde, concrete uit werking van de restricties aan het beleggingsbeleid die in het prospectus zijn vermeld. Triple Jump rapporteert hierover periodiek aan ABB. ABB toetst op basis van rapportages van de projectbeheerder, zoals maandelijkse managementinformatie over de portefeuille, kwartaalrapportages en liquiditeitenoverzichten, of deze voldoet aan de overeengekomen criteria. In 2013 voldeed de projectbeheerder aan alle criteria. Verder draagt de productmanager beleggen zorg voor de aanlevering van een integrale risicorapportage aan de directie van ABB. Deze vermeldt onder meer of alle vereiste controles zijn uitgevoerd. Daarnaast vraagt en beoordeelt ABB van partijen waaraan het zijn kernactiviteiten (projecten vermogens beheer, administratie, custody) heeft uitbesteed, zogenaamde in control-verklaringen en, indien beschikbaar, een kopie van de ISAE 3402-rapportage type II (of een equivalent daarvan). Op basis hiervan heeft ABB vastgesteld dat Triple Jump voldoet aan de eisen. Enkele risicomanagementactiviteiten vinden plaats bij externe partijen. Ondanks de uitbesteding is ABB als beheerder eindverantwoordelijk voor het beleid en de bijbehorende processen ten aanzien van het fonds. Bij de partij waaraan het projectbeheer is uitbesteed, ziet ABB er als beheerder op toe dat zij het beleid goed uitvoert en dat zij het risicobeheer en de operationele activiteiten scheidt.

2.176

1%

154.479

100%

35


2.5 Toelichting op de balans (A) Beleggingen In duizenden euro’s Participaties in microfinancieringsinstellingen Participaties Oikocredit International Share Foundation Kredieten Achtergestelde leningen Derivaten Af: voorziening kredieten Subtotaal ASN Sparen Zakelijk Totaal

31-12-2013

31-12-2012

34.656

28.050

2.457

2.409

142.737

163.906

11.742

10.724

5.327

-1.992

-1.033

-906

195.886

202.191

35.557

40.231

231.443

242.422

De waarde van de beleggingen van het ASN-Novib Microkredietfonds wordt onder andere beïnvloed door de ontwikkelingen van de koersen van de valuta’s waarin de betreffende beleggingen luiden, voor zover deze niet in euro’s luiden. Het ASN-Novib Microkredietfonds dekt de beleggingen in andere valuta’s dan de euro grotendeels af door valutatermijncontracten af te sluiten. In dit jaarbericht worden de beleggingen in vreemde valuta omgerekend tegen de geldende closing spot rates per balansdatum van Oanda met koers per 31 december 2013 van de desbetreffende valuta’s. De waarde van de derivaten wordt apart gepresenteerd.

36

De waardering van de deelnemingen per 31 december 2013 is in maart 2014 gewijzigd. Deze deelnemingen worden gewaardeerd op reële waarde. Aangezien er voor deze MFI’s geen marktnotering is, wordt de reële waarde als volgt vastgesteld. Het valuation committee (waarderingscomité) van het fonds stelt periodiek de reële waarde vast. Dit gebeurt op basis van de meest recente transacties, rekening houdend met de marktontwikkelingen, of op basis van de rendementswaarde en/of de intrinsieke waarde. De waardering van de MFI’s is gewijzigd op basis van nieuwe informatie, die betrekking had op balansdatum. Op 15 januari 2014 heeft ABB de intrinsieke waarde per participatie van het ASN-Novib Microkredietfonds per 31 december 2013 vastgesteld op € 55,13 en heeft op basis daarvan een koers van € 55,13 afgegeven. Na het vaststellen van de intrinsieke waarde per participatie van het fonds heeft er een aanpassing plaatsgevonden in de waardering van deelnemingen in MFI’s. De beleggingen, exclusief het tegoed op ASN Sparen Zakelijk, daalden in 2013 met 3,7% Deze daling hield ongeveer gelijke tred met de daling van het kapitaal van 3,1%. Het tegoed op ASN Sparen Zakelijk nam af met zo’n € 4,7 miljoen. Daarentegen hield het fonds circa € 4,1 miljoen meer liquide middelen aan op de rekeningen-courant.


In duizenden euro’s

01-01-2013 t/m 31-12-2013

01-01-2012 t/m 31-12-2012

Verloop deelnemingen in microfinancieringsinstellingen Stand begin periode Aankopen Verkopen

28.050

14.146

4.846

13.727

-225

-

1.985

177

34.656

28.050

2.409

2.324

Aankopen

48

85

Verkopen

-

-

2.457

2.409

163.906

155.659

Niet-gerealiseerde waardeveranderingen Stand ultimo periode Verloop participaties in Oikocredit International Share Foundation Stand begin periode

Stand ultimo periode Verloop kredieten Stand begin periode Verstrekkingen Aflossingen Gerealiseerde waardeveranderingen Niet-gerealiseerde waardeveranderingen Stand ultimo periode

30.420

44.880

-44.729

-30.122

-

41

-6.860

-6.552

142.737

163.906

10.724

10.911

2.301

125

-789

-13

Verloop achtergestelde leningen Stand begin periode Verstrekkingen Aflossingen Gerealiseerde waardeveranderingen Niet-gerealiseerde waardeveranderingen Boekwaarde ultimo periode

-

-

-494

-299

11.742

10.724

Verloop derivaten Stand begin periode

-1.992

-8.948

Niet-gerealiseerde waardeveranderingen

7.319

6.956

Stand ultimo periode

5.327

-1.992

Toelichting derivaten

31-12-2013

31-12-2012

Te vorderen bedrag in euro’s

159.677

171.083

Te betalen vreemde valuta’s

-155.176

-173.838

4.501

-2.755

Koersverschil Transactieresultaat

826

763

5.327

-1.992


31-12-2013

31-12-2012

Korter dan één jaar

2.816

-1.150

Eén tot vier jaar

2.511

-842


5.327

-1.992


De looptijd van de derivaten is als volgt:

37


De valutatermijncontracten zijn afgesloten om het koersrisico op de beleggingen in vreemde valuta’s af te dekken. In de termijncontracten komt het ASN-Novib Microkredietfonds overeen de overeengekomen bedragen in vreemde valuta’s te leveren (per 31 december 2013: USD, COP, IDR, KGS, KZT, MXN, NGN, PEN, RWF, TJS, TZS, XAF) op de overeengekomen data, tegen de overeengekomen valutakoers. De contracten zijn afgesloten met ABN AMRO Group N.V., SNS Reaal N.V., The Currency Exchange Fund N.V. en Microfinance Currency Risk Solutions INC. De looptijd van de valutatermijncontracten per 31 december 2013 varieert tussen 1 en 36 maanden (per 31 december 2012: tussen 1 en 48 maanden). Verloop voorziening kredieten Stand begin periode Dotaties Onttrekkingen Stand ultimo periode

906

1.098

277

606

-150

-798

1.033

906

De reële waarde waarop de achtergestelde leningen en kredieten worden gewaardeerd, wordt geacht gelijk te zijn aan de nominale waarde. Zodoende bestaan de waardeveranderingen uitsluitend uit valutaresultaten van leningen en kredieten die in een andere valuta luiden dan de euro. In duizenden euro’s

01-01-2013 t/m 31-12-2013

01-01-2012 t/m 31-12-2012

40.231

51.461

Verloop ASN Sparen Zakelijk Stand begin periode Dotaties

38

-

-

Onttrekkingen

-4.674

-11.230

Stand einde periode

35.557

40.231

Conform het prospectus wordt minimaal een tiende deel van het vermogen zodanig belegd dat dit snel liquide kan worden gemaakt. Dat vindt onder andere plaats via een spaarrekening ASN Sparen Zakelijk met een marktconforme rente. Deze garandeert, samen met het saldo op de rekening-courant ASN Sparen, de vereiste liquiditeit. De rentevergoeding bedroeg in de verslagperiode gemiddeld 1,73% (2012: 2,43%).


Beleggingsportefeuille


Land

Waarde per 31-12-2013


Kredieten ACCESS BANK NIGERIA

Nigeria

1.368

2.927

ACCESS BANK TAJIKISTAN

Tadzjikistan

2.860

2.988

ACCESS BANK TANZANIA

Tanzania

2.394

1.459

ACEP CAMEROON

Kameroen

1.000

1.000

ADRI

Costa Rica

725

1.515

ADVANS

Kameroen

1.000

1.000

AGENCY FOR FINANCE KOSOVO

Kosovo

1.000

1.000

AGROCAPITAL

Bolivia

-

1.136

AL MAJMOUA

Libanon

1.088

568

AL SOL

Mexico

-

433

APOYO INTEGRAL

El Salvador

ARVAND TAJIKISTAN

1.088

-

Tadzjikistan

721

753

ASDIR GUATEMALA

Guatemala

725

757

ASEA

Mexico

729

1.534

AZERCREDIT

Azerbeidzjan

3.444

2.272

BAI TUSHUM

Kirgizië

2.394

2.499

BANCO D’ MIRO ECUADOR

Ecuador

3.627

3.786

BANCO FAMILIAR PARAGUAY

Paraguay

2.901

3.029

BANCO PROCREDIT

Ecuador

3.627

3.786

BEREKE

Kazachstan

519

555

BRAC, AFRICAN LOAN FUND

Diverse landen in Afrika

-

962

CIDRE

Bolivia

1.269

1.325

CODESARROLLO

Ecuador

1.451

1.515

COMIXMUL

Honduras

1.813

1.893

CONSTANTA

Georgië

2.901

3.785

COOPENAE

Costa Rica

1.451

1.515

COOPROGRESO

Ecuador

2.720

2.840

CREAR AREQUIPA

Peru

2.176

2.272

CRECER

Bolivia

4.352

4.544

CREDAGRO

Azerbeidzjan

2.539

303

CREDIT

Cambodja

CREDO

Georgië

CREZCAMOS S.A.

Colombia

DEMIR BANK DESYFIN COSTA RICA D-FRIF

-

379

4.715

3.408

751

853

Azerbeidzjan

1.813

1.893

Costa Rica

2.901

3.029

Bolivia

363

379

ECOFUTURO SA (FADES)

Bolivia

725

757

EDPYME ALTERNATIVA

Peru

535

1.595

EDPYME RAIZ

Peru

1.451

-

EDPYME SOLIDARIDAD

Peru

725

2.322

ENLACE

El Salvador

725

757

ESPOIR

Ecuador

1.451

1.515

FAMA

Nicaragua

725

757

FATEN PALESTINE

Palestijnse gebieden

870

1.515

FIE GRAND PODER

Argentinië

-

757

FINANCIERA FINCA MEXICO

Mexico

1.435

1.509

FINANCIERA SOLIDARIDAD

Honduras

1.405

1.493

FINCA

Ecuador

1.451

2.272

FINCA

Azerbeidzjan

4.712

4.054

FINCA

Kirgizië

3.262

3.483

39


40



Armenië

1.949

1.846

FINCA GEORGIË

Georgië

1.451

1.515

FINCA GUATEMALA

Guatemala

725

1.515

FINCA NICARAGUA

Nicaragua

1.088

-

FINDEV AZERBAIJAN

Azerbeidzjan

1.813

1.515

FODEMI

Ecuador

1.088

568

FONDECO BOLIVIA

Bolivia

1.088

1.136

FONDESURCO

Peru

544

568

FONDO DESAROLLO LOCAL

Nicaragua

1.451

2.272

FUBODE BOLIVIA

Bolivia

2.176

2.272

FUNBODEM

Bolivia

2.031

2.272

FUNDACION AMANECER

Colombia

1.212

2.049

FUNDACION CAMPO

El Salvador

1.451

1.515

FUNDACIÓN MUNDO MUJER POPAYAN

Colombia

2.176

4.544

FUNDACION PARAGUAY

Paraguay

716

805

FUNDEA GUATEMALA

Guatemala

1.451

1.515

FUNDESER

Nicaragua

725

757

GENESIS EMPRESARIAL

Guatemala

HAMKORBANK

Oezbekistan

HATTHA KAKSEKAR LTD (HKL)

Cambodja

-

808

HERMANDAD DE HONDURAS

Honduras

868

1.098 -


Land

FINCA ARMENIË

728

752

1.451

1.515

HUMO AND PARTNERS

Tadzjikistan

725

IDEPRO

Bolivia

725

-

IMON

Tadzjikistan

1.088

1.136

INSOTEC

Ecuador

907

946

KAZ MICRO FINANCE

Kazachstan

3.774

4.036

KENYA WOMEN FINANCIAL TRUST

Kenia

1.750

3.500

KOSOVO ENTERPRISE PROGRAM

Kosovo

LOLC MICRO FINANCE LTD

Sri Lanka

MCO ARNUR CREDIT

Kazachstan

MIKROFIN

Bosnië

MITRA BISNIS KELUARGA

Indonesië

MOL BULAK FINANCE

420

500

-

2.272

688

1.097

3.000

2.250

62

246

Kirgizië

-

1.515

MUSHUC RUNA

Ecuador

1.813

3.787

NUEVO VISION

Peru

2.159

2.321

NOA Ch. (OPPORTUNITY ALBANIA)

Albanië

1.000

1.000

OXUS TAJIKISTAN

Tadzjikistan

725

757

PRO MUJER

Peru

2.901

3.029

PRO MUJER BOLIVIA

Bolivia

1.451

1.515

PRO MUJER MEXICO

Mexico

653

1.373

PRO MUJER NICARAGUA

Nicaragua

1.088

1.136

SEF

Armenië

1.590

1.662

TBC BANK

Georgië

-

3.786

TBC Kredit

Azerbeidzjan

1.088

1.136

TPC CAMBODIA

Cambodja

2.744

2.864

URWEGO

Rwanda

VISION BANCO

Paraguay

XAC BANK

Mongolië

Totaal kredieten

318

362

2.176

2.272

1.813

1.893

142.737

163.906



Land



4.544

Achtergestelde leningen ACLEDA

Cambodja

3.626

CREAR AREQUIPA

Peru

2.176

-

CREDO

Georgië

725

757

FINCA KOSOVO

Kosovo

500

500

FINCA MICROFINANCE FUND B.V.

Diverse

2.176

2.272

HKL CAMBODJA

Cambodja

1.451

1.515

IMON

Tadzjikistan

1.088

1.136

11.742

10.724

Totaal achtergestelde leningen Deelnemingen AL SOL

Mexico

375

376

AZERCREDIT

Azerbeidzjan

4.072

2.306

BAI TUSHUM

Kirgizië

2.500

2.347

CES PANAMA

Panama

2.001

2.246

CREZCAMOS

Colombia

2.649

2.563

EDPYME SOLIDARIDAD

Peru

705

1.223

EFC OEGANDA

Oeganda

469

522

EFC TANZANIA

Tanzania

696

997

EFC ZAMBIA (PULSE)

Zambia

1.190

989

FINCA HOLDING

Diverse landen

4.934

4.416

FORTALEZA

Bolivia

1.342

-

HKL CAMBODJA

Cambodja

4.928

2.950

IMON

Tadzjikistan

2.210

532

LOK II INDIA

India

681

794

KHUSHHALI BANK PAKISTAN

Pakistan

2.427

2.670

MCO ARNUR CREDIT

Kazachstan

1.483

1.005

MICROCRED SENEGAL

Senegal

1.127

1.351

OIKOCREDIT

Diverse landen

2.457

2.409

WWB ISIS FUND

Diverse landen in Zuid-Amerika

Totaal deelnemingen

867

763

37.113

30.459

5.327

-1.992

Overige uitzettingen Derivaten Voorziening oninbaarheid kredieten Totaal overige uitzettingen Totaal uitzettingen

-1.033

-906

4.294

-2.898

195.886

202.191

(B) Vorderingen Onder vorderingen zijn opgenomen: In duizenden euro’s Vorderingen uit hoofde van beleggingen Overige vorderingen Totaal

31-12-2013

31-12-2012

2.607

4.214

(looptijd korter dan 1 jaar)

821

1.019

(looptijd korter dan 1 jaar)

3.428

5.233

De vorderingen uit beleggingen bestaan uit de lopende rente op leningen. De overige vorderingen bestaan uit de lopende rente op de spaarrekening ASN Sparen Zakelijk.

41


(C) Overige activa Liquide middelen In duizenden euro’s Rekeningen-courant in euro’s Rekeningen-courant in US-dollars Totaal



6.390

1.449

4

829

6.394

2.278

De saldi op de rekeningen-courant zijn direct opvraagbaar.

(D) Kortlopende schulden De kortlopende schulden bestaan grotendeels uit de nog af te rekenen beheervergoeding over december 2013 en de hedgingresultaten die tot en met december 2013 verschuldigd zijn.

(E) Fondsvermogen In duizenden euro’s

31-12-2013

31-12-2012

236.649

219.426

Gestort kapitaal Stand begin periode Uitgegeven participaties

36.283

54.760

Ingekochte participaties

-43.583

-37.537

Stand einde periode

229.349

236.649

1.312

684

-65

628

1.247

1.312

10.848

11.154

Overige reserves Stand begin periode Toevoeging uit onverdeeld resultaat* Stand einde periode

42

Onverdeeld resultaat Stand begin periode Toevoeging uit/aan overige reserves Uitgekeerd dividend

65

-628

-10.913

-10.526

Resultaat over de verslagperiode

9.844

10.848

Stand einde periode

9.844

10.848

240.440

248.809

31-12-2013

31-12-2012

4.468.306

4.152.488

Uitgegeven participaties

664.519

1.340.831

Ingekochte participaties

793.252

1.025.013

4.339.573

4.468.306

Totaal fondsvermogen * Het onverdeelde resultaat betreft de nog uit te keren winst.

Verloop aantal participaties gedurende de verslagperiode Aantal participaties Stand begin periode

Stand einde periode


2.6 Toelichting op de winst-en-verliesrekening (F) Opbrengsten uit beleggingen Opbrengsten uit beleggingen In duizenden euro’s Dividenden uit participaties en deelnemingen Rente op (achtergestelde) leningen en kredieten Afsluitprovisie leningen Rente op ASN Sparen Zakelijk

01-01-2013 t/m 31-12-2013

01-01-2012 t/m 31-12-2012

398

235

12.638

14.380

76

118

822

1.023

13.934

15.756

De opbrengsten uit beleggingen zijn deze verslagperiode ruim 11,5% lager dan in dezelfde periode vorig jaar. Dit is vooral te wijten aan lagere renteopbrengsten op leningen en ASN Sparen Zakelijk. De omvang van de leningenportefeuille daalde in 2013. Een groot deel van de MFI’s betaalt rente in USD. Een daling van de dollarkoers veroorzaakte, in combinatie met de dalende omvang van de portefeuille, lagere renteopbrengsten in euro’s. De renteopbrengsten op ASN Sparen Zakelijk zijn lager doordat het rentepercentage en het gemiddelde spaartegoed afnamen. Koersresultaat In duizenden euro’s Gerealiseerde waardeveranderingen van beleggingen Niet-gerealiseerde waardeveranderingen van beleggingen, waardering deelnemingen Niet gerealiseerde waardeveranderingen van beleggingen, valutaresultaat

01-01-2013 t/m 31-12-2013

01-01-2012 t/m 31-12-2012

-42

312

3.938

1.129

-1.976

-834

1.920

607

43 Het koersresultaat op beleggingen was in 2013 fors hoger dan in 2012, namelijk 216,3%. De gerealiseerde waarde veranderingen daalden ten opzichte van 2012. De baten in 2012 waren toe te schrijven aan de verkoop van een deelneming in een MFI. In 2013 heeft een dergelijke verkoop niet plaatsgevonden. De niet-gerealiseerde waardeveranderingen bestaan uit twee componenten: de herwaardering (verandering reële waarde) van deelnemingen en het valutaresultaat op leningen en deelnemingen. Het resultaat op herwaardering van deelnemingen steeg in 2013 fors (248,8%). Deze stijging hing deels samen met de groei van de deelnemingenportefeuille. De grote stijging is echter vooral toe te schrijven aan een verfijning van de waardering van de deelnemingen, die leidde tot een waardestijging van de portefeuille met € 1.183 duizend. Het valutaresultaat in 2013 was negatief; de lasten stegen ten opzichte van 2013 met ruim 136%. De verslechtering van het valutaresultaat werd veroorzaakt door de daling van de valutakoersen. Overige bedrijfsopbrengsten In duizenden euro’s Rente op liquide middelen Valutaresultaat Diverse baten

01-01-2013 t/m 31-12-2013

01-01-2012 t/m 31-12-2012

-8

-16

-464

-314

103

118

-369

-212


De overige bedrijfsopbrengsten waren in 2013 negatief, net als in 2012. Dit is te wijten aan een negatief valutaresultaat, veroorzaakt door de kosten van valutatermijncontracten. In 2013 stegen deze kosten met ruim 47%.

(G) Bedrijfslasten In duizenden euro’s

01-01-2013 t/m 31-12-2013

01-01-2012 t/m 31-12-2012

5.514

5.471

Bedrijfslasten Beheervergoeding Lopende kosten Totale bedrijfslasten Gemiddeld fondsvermogen over het verslagjaar Lopendekostenfactor Omloopfactor

5.514

5.495

245.083

237.695

2,25%

2,31%

-17,17%

-14,09%

Beheervergoeding De beheerder, ABB, brengt een vast percentage aan vergoeding bij het fonds in rekening voor het beheer. Dit wordt berekend over het totale fondsvermogen aan het einde van iedere maand. Uit deze vergoeding worden alle kosten vergoed die de beheerder voor het fonds maakt, zoals accountantskosten, kosten voor administratie en distributievergoedingen. Daarnaast brengt de beheerder een vergoeding in rekening die wordt berekend over het totaal aan beleggingen die de projectbeheerder aan het eind van iedere maand beheert. Deze vergoeding is de beheerfee die vergoed wordt aan de projectbeheerder, Triple Jump.

44

Het totaal van de beheervergoeding wordt het totalekostenpercentage genoemd en bedraagt in de verslagperiode 2,50%. Het wordt uitgedrukt in een percentage van het fondsvermogen. Het totalekostenpercentage bestaat voor het ASN-Novib Microkredietfonds uit twee componenten: • 0,70% van het fondsvermogen als vergoeding voor de kosten die de beheerder van het fonds maakt, en • 2% over de uitstaande leningen en deelnemingen (maximaal 90%) van het fondsvermogen voor de beheer vergoeding die wordt betaald aan de projectbeheerder. Lopendekostenfactor Tot en met het jaarverslag van 2012 hanteerden wij de total expense ratio (TER) om de kosten in het fonds weer te geven. Recent zijn de regels over kostentransparantie gewijzigd. In artikel 5:2 van de Nadere Regeling gedragsregels financiële ondernemingen Wft (NRgfo) is de toelichting van de lopende kostenfactor (LKF) vereist. De LKF is gelijk aan de totale kosten die ten laste van het fonds komen ten opzichte van het gemiddelde fondsvermogen. Bij de LKF wordt het gemiddelde fondsvermogen bepaald op basis van de frequentie waarmee de intrinsieke waarde of net asset value (NAV) wordt afgegeven. Alle NAV’s die gedurende de verslagperiode worden afgegeven, worden opgeteld en gedeeld door het aantal afgegeven NAV’s. De lopende kosten van een beleggingsfonds omvatten alle kosten die in een verslagperiode ten laste van het fonds zijn gebracht, exclusief de kosten van beleggingstransacties en interestkosten. De lopende kosten worden uitgedrukt in procenten van het gemiddelde fondsvermogen van het betreffende fonds in de verslagperiode. Per 1 januari 2014 zijn de kosten voor de beleggingsfondsen die ASN Bank aanbiedt gewijzigd. Een onderdeel van de totalekostenvergoeding was een vergoeding voor de distributie. Deze vergoeding werd vanuit de totalekostenvergoeding betaald aan de distributiepartijen die het fonds verkochten aan participanten. Met ingang van 2014 vergoedt ABB geen distributievergoeding meer. De distributiepartijen brengen in plaats daarvan in de meeste gevallen kosten aan participanten in rekening voor hun beleggingsdienstverlening. Daarnaast heeft ABB ervoor gekozen om de term totalekostenvergoeding te wijzigen in fondskosten. Deze laatste term sluit beter aan op de praktijk.


De lopendekostenfactor (LKF) ten opzichte van het totalekostenpercentage (TKP): LKF ASN-Novib Microkredietfonds

TKP/Fondskosten

2013

2012

2013

Vanaf 1-1-2014

2,25%

2,31%

2,50%

2,30%

Eventuele afwijkingen tussen de lopendekostenfactor en het totalekostenpercentage worden veroorzaakt doordat de lopende kosten worden berekend over het gemiddelde fondsvermogen over het verslagjaar en het totalekostenpercentage over het fondsvermogen aan het eind van ieder maand. Daarnaast wordt bij de jaarlijkse kosten uitgegaan van de maximale kosten voor het projectbeheer, te weten 2% van maximaal 90% van het vermogen dat in projecten is uitgezet. Het feitelijke percentage beleggingen lag gedurende de verslagperiode hieronder. Aangezien ABB een vast kostenpercentage aan het fonds in rekening brengt, zijn de kosten in het fonds gelijk aan de kosten die in het prospectus worden genoemd. Omloopfactor De omloopfactor van de activa geeft een indicatie van de omloopsnelheid van de portefeuille van het fonds. Dit biedt inzicht in de mate waarin er actief beheer plaatsvindt in de beleggingsportefeuille. De omloopfactor geeft het totale bedrag aan effectentransacties min het totale bedrag aan transacties van participaties van het fonds weer als percentage van de gemiddelde intrinsieke waarde van het fonds. Voor het ASN-Novib Microkredietfonds is de omloopfactor weinig relevant, omdat in de portefeuille geen actief beheer plaatsvindt. De omloopfactor wordt als volgt berekend: [(Totaal 1 – Totaal 2) / X] * 100 Totaal 1: het totale bedrag aan effectentransacties (effectenaankopen + effectenverkopen) Totaal 2: het totale bedrag aan transacties (uitgifte + inkopen) van deelnemingsrechten van de beleggingsinstelling X: de gemiddelde intrinsieke waarde van de beleggingsinstelling Het gemiddelde fondsvermogen bepaald op basis van de frequentie waarmee de intrinsieke waarde of net asset value (NAV) wordt afgegeven. Alle NAV’s die gedurende de verslagperiode worden afgegeven, worden opgeteld en gedeeld door het aantal afgegeven NAV’s.

45


Vijfjarenoverzicht Totalen In duizenden euro’s

31-12-2013

31-12-2012

31-12-2011

31-12-2010

31-12-2009

Intrinsieke waarde

240.440

248.809

231.264

178.059

122.621

13.934

15.756

15.727

10.302

6.530

1.920

607

2.473

1.111

793

-369

-212

-50

24

154

Bedrijfslasten

5.641

5.303

6.996

3.196

2.723

Totaal resultaat

9.844

10.848

11.154

8.241

4.754

4.339.573

4.468.306

4.152.488

3.236.463

2.274.439

Opbrengsten uit beleggingen Koersresultaat Overige bedrijfsopbrengsten

Aantal uitstaande participaties

Per participatie In euro’s Intrinsieke waarde

55,41

55,68

55,69

55,02

53,91

Afgifteprijs

55,02

55,55

55,10

54,84

53,55

Dividend

2,50

2,50

2,35

2,00

2,00

Opbrengst uit beleggingen

3,21

3,53

3,79

3,18

2,87

Koersresultaat

0,44

0,13

0,59

0,35

0,35

-0,08

-0,05

-0,01

0,01

0,07

Bedrijfslasten

1,30

1,19

1,68

0,99

1,20

Totaal resultaat*

2,27

2,42

2,69

2,55

2,09

Overige bedrijfsopbrengsten

* Het totale resultaat per participatie is berekend op basis van het aantal uitstaande participaties aan het einde van de verslagperiode.

46

Accountantskosten De beheerder brengt een totalekostenvergoeding in rekening. De beheerder betaalt de accountantskosten uit de beheervergoeding. De accountantskosten die bij de beheerder over geheel 2013 in rekening worden gebracht, bedragen € 15.500 (2012: € 15.000) exclusief btw. Werknemers Het ASN-Novib Microkredietfonds heeft geen werknemers in dienst. Beloning raad van toezicht De leden van de raad van toezicht ontvangen voor hun werkzaamheden voor het ASN-Novib Microkredietfonds ieder een jaarlijkse vergoeding van € 4.000; de voorzitter € 6.000. Deze bedragen zijn inclusief onkostenvergoeding en exclusief btw. Het fonds betaalt deze kosten niet; ABB betaalt deze uit de beheervergoeding die het van het fonds ontvangt. In 2013 kwam de raad vier keer bijeen.


47

48

3 Overige gegevens

49


Uitbesteding kerntaken Ingevolge artikel 124, lid 1 sub g Besluit Gedragstoezicht financiële ondernemingen van de Wet op het financieel toezicht wordt onderstaand een overzicht van de werkzaamheden weergegeven die ASN Beleggingsinstellingen Beheer B.V. heeft uitbesteed. In de overeenkomsten met de hierna te noemen partijen zijn onder meer voorschriften opgenomen ten aanzien van de prestatienorm, de onderlinge informatieverschaffing, de (formele) opzegtermijn en de vergoeding. Kerntaken

Partij

Projectbeheer

Triple Jump B.V.

Administratie

ASN Bank N.V.

Omschrijving ASN-Novib Microkredietfonds

50

ASN Bank N.V. verricht de administratie voor ASN-Novib Mikrokredietfonds. De kosten hiervoor worden betaald door ASN Beleggingsinstellingen Beheer B.V. uit de beheervergoeding die zij van ASN-Novib Microkredietfonds ontvangt. Bestuurdersbelangen Conform artikel 122 lid 2 Besluit Gedragstoezicht financiële ondernemingen (Bgfo) geeft onderstaand overzicht het totale persoonlijke belang weer dat de leden van de directie van de beheerder en van de raad van toezicht, volgens opgave van de betrokkenen, hebben gehad in een belegging die het ASN-Novib Microkredietfonds aanhoudt of in het ASN-Novib Microkredietfonds.

Gemeenschappelijk belang in aantallen 31-12-2013

Gemeenschappelijk belang in aantallen 31-12-2012

109

105

Transacties gelieerde partijen Op grond van artikel 124 lid 1 van het Besluit Gedragstoezicht Financiële Ondernemingen (Bgfo) worden de transacties en/of overeenkomsten met gelieerde partijen van de beheerder of van ASN Beleggingsfondsen N.V. hieronder opgenomen. Van een gelieerde partij is sprake wanneer een partij beleidsbepalende invloed kan uitoefenen in een andere partij, dan wel invloed van betekenis kan uitoefenen op het zakelijke en financieel beleid van de andere partij. Tot de gelieerde partijen van de vennootschap behoren: • alle ondernemingen die behoren tot de SNS REAAL Groep, onder andere ASN Bank N.V., SNS Asset Management N.V. en ASN Beleggingsinstellingen Beheer B.V.; • Pettelaar Effectenbewaarbedrijf N.V. (bewaarder van het fonds).

periode heeft plaatsgevonden, is de betaling van de beheervergoeding van € 5,51 miljoen aan de beheerder, ASN Beleggingsinstellingen Beheer B.V. Dit bedrag is marktconform.

Als beheerder van het ASN-Novib Microkredietfonds treedt op ASN Beleggingsinstellingen Beheer B.V. (ABB). Alle aandelen van ABB zijn in handen van de ASN Bank N.V. Ingevolge het Besluit Gedragstoezicht financiële ondernemingen worden ASN Bank N.V. en Stichting ASN Beleggingsfondsen aangemerkt als gelieerde partijen met betrekking tot het ASN-Novib Microkredietfonds. ABB wordt aangemerkt als een gelieerde partij op basis van de economische realiteit, aangezien de bestuurder als enige partij beleidsbepalend is. Op grond hiervan dienen zij de in het besluit genoemde transacties te vermelden. De enige transactie die in de verslag-

Bas-Jan Blom Diane Griffioen ASN Bank N.V., vertegenwoordigd door: Ewoud Goudswaard Jeroen Jansen

De bankrekeningen die de bewaarder voor het fonds aanhoudt bij gelieerde partijen die onderdeel zijn van de SNS REAAL Groep, worden tegen marktconforme voorwaarden gehouden. Gebeurtenissen na balansdatum Er zijn geen relevante gebeurtenissen na balansdatum.

Den Haag, 16 april 2014 Directie ASN Beleggingsinstellingen Beheer B.V.

Overige gegevens

51

52

Controleverklaring van de onafhankelijke accountant

53


Controleverklaring van de onafhankelijke accountant Aan: de Algemene Vergadering van Participanten van ASN-Novib Microkredietfonds Verklaring betreffende de jaarrekening Wij hebben de in dit jaarverslag opgenomen jaarrekening over 2013 van ASN-Novib Microkredietfonds te Den Haag gecontroleerd. Deze jaarrekening bestaat uit de balans per 31 december 2013 en de winst-en-verliesrekening over 2013 met de toelichting, waarin zijn opgenomen een overzicht van de gehanteerde grondslagen voor financiële verslaggeving en andere toelichtingen. Verantwoordelijkheden van de beheerder De beheerder van de fonds is verantwoordelijk voor het opmaken van de jaarrekening die het vermogen en het resultaat getrouw dient weer te geven, alsmede voor het opstellen van het verslag van de beheerder, beide in overeenstemming met Titel 9 Boek 2 van het in Nederland geldende Burgerlijk Wetboek (BW) en met de Wet op het financieel toezicht. De beheerder is tevens verantwoordelijk voor een zodanige interne beheersing als hij noodzakelijk acht om het opmaken van de jaar rekening mogelijk te maken zonder afwijkingen van materieel belang als gevolg van fraude of fouten.

54

Verantwoordelijkheid van de accountant Onze verantwoordelijkheid is het geven van een oordeel over de jaarrekening op basis van onze controle. Wij hebben onze controle verricht in overeenstemming met Nederlands recht, waaronder de Nederlandse controlestandaarden. Dit vereist dat wij voldoen aan de voor ons geldende ethische voorschriften en dat wij onze controle zodanig plannen en uitvoeren dat een redelijke mate van zekerheid wordt verkregen dat de jaarrekening geen afwijkingen van materieel belang bevat. Een controle omvat het uitvoeren van werkzaamheden ter verkrijging van controle-informatie over de bedragen en de toelichtingen in de jaarrekening. De geselecteerde werkzaamheden zijn afhankelijk van de door de accountant toegepaste oordeelsvorming, met inbegrip van het inschatten van de risico’s dat de jaarrekening een afwijking van materieel belang bevat als gevolg van fraude of fouten. Bij het maken van deze risico-inschattingen neemt de accountant de interne beheersing in aanmerking die relevant is voor het opmaken van de jaarrekening en voor het getrouwe beeld daarvan, gericht op het opzetten van controlewerkzaamheden die passend zijn in de omstandigheden. Deze risico-inschattingen hebben echter niet tot doel een oordeel tot uitdrukking te brengen

over de effectiviteit van de interne beheersing van de fonds. Een controle omvat tevens het evalueren van de geschiktheid van de gebruikte grondslagen voor financiële verslaggeving en van de redelijkheid van de door de beheerder van de fonds gemaakte schattingen, alsmede een evaluatie van het algehele beeld van de jaarrekening. Wij zijn van mening dat de door ons verkregen controleinformatie voldoende en geschikt is om een onderbouwing voor ons oordeel te bieden. Oordeel Naar ons oordeel geeft de jaarrekening een getrouw beeld van de grootte en samenstelling van het vermogen van ASN-Novib Microkredietfonds per 31 december 2013 en van het resultaat over 2013 in overeenstemming met Titel 9 Boek 2 BW en met de Wet op het financieel toezicht. Verklaring betreffende overige bij of krachtens de wet gestelde eisen Ingevolge artikel 2:393 lid 5 onder e en f BW vermelden wij dat ons geen tekortkomingen zijn gebleken naar aanleiding van het onderzoek of het verslag van de beheerder, voor zover wij dat kunnen beoordelen, overeenkomstig Titel 9 Boek 2 BW is opgesteld, en of de in artikel 2:392 lid 1 onder b tot en met h BW vereiste gegevens zijn toegevoegd. Tevens vermelden wij dat het verslag van de beheerder, voor zover wij dat kunnen beoordelen, verenigbaar is met de jaarrekening zoals vereist in artikel 2:391 lid 4 BW. Utrecht, 16 april 2014 KPMG Accountants N.V. G.J. Hoeve RA

Controleverklaring van de onafhankelijke accountant

55

56

Bijlagen

57


Bijlage 1 Structuur en overige informatie Juridische structuur Hieronder ziet u een samenvatting van de informatie die elders in het jaarverslag of in het prospectus is vermeld. Voor de volledige omschrijving van deze informatie verwijzen wij u onder meer naar genoemde passages van het prospectus. Het ASN-Novib Microkredietfonds is een open-end beleggingsinstelling, ingericht als een open fonds voor gemene rekening. Het feit dat het gaat om een open-end beleggingsinstelling, betekent dat het ASN-Novib Microkredietfonds in beginsel steeds bereid is – bijzondere omstandigheden voorbehouden, wat ter uitsluitende beoordeling van de beheerder is – nieuwe participaties uit te geven respectievelijk participaties in te kopen tegen de dagelijks vastgestelde afgifteprijs.

Fiscale status

58

Vennootschapsbelasting Het ASN-Novib Microkredietfonds heeft de status van fiscale beleggingsinstelling zoals bedoeld in artikel 28 van de Wet op de vennootschapsbelasting 1969, zoals nader is uitgewerkt in het Besluit beleggingsinstellingen. Dit houdt in dat het ASN-Novib Microkredietfonds geen (0%) vennootschapsbelasting verschuldigd is als het voldoet aan de voorwaarden die in de wet en het Besluit beleggingsinstellingen worden genoemd. Een van die voorwaarden is dat het fonds de winst die voor uitdeling beschikbaar is, binnen acht maanden na afloop van het boekjaar aan de participatiehouders uitkeert (de doorstootverplichting). Dividendbelasting Het ASN-Novib Microkredietfonds was tot 2012 als sociaal-ethische beleggingsinstelling vrijgesteld van inhouding van dividendbelasting op dividenduitkeringen aan zijn participanten. Vanaf 2013 is het fonds niet meer vrijgesteld van inhouding van dividendbelasting op dividenduitkeringen. Het ASN-Novib Microkredietfonds kan in beginsel de Nederlandse dividendbelasting die is ingehouden op ontvangen dividenden, verrekenen met de dividend belasting die het moet afdragen over zijn dividend uitkeringen. Dit geldt ook voor (resterende) buitenlandse bronbelasting tot maximaal 15%. Deze verrekening vindt plaats via de zogenaamde afdrachtvermindering. Deze afdrachtvermindering is met ingang van 1 januari 2013 beperkt. Voor zover er vrijgestelde entiteiten deelnemen in het fonds, mag de afdrachtvermindering niet meer worden toegepast op buitenlandse bron belasting.

Regeling Maatschappelijke Beleggingen Tot 2012 viel het ASN-Novib Microkredietfonds onder een vrijstelling voor maatschappelijke beleggingen. Per 1 januari 2013 zijn de fiscale voordelen voor beleggers in sociaal-ethische fondsen niet meer van toepassing.

Kosten bij toe- en uittreden Opslagen De beheerder brengt participanten bij aan- en verkooptransacties geen open afslagen in rekening.

Totalekostenvergoeding De beheerder ontvangt jaarlijks een vergoeding van 0,7% van het fonds voor het beheer. Deze vergoeding wordt berekend over het totale fondsvermogen aan het eind van iedere maand. Uit deze vergoeding worden alle kosten vergoed die de beheerder voor het fonds maakt. U vindt deze last in de vorm van één bedrag in de jaarcijfers. Daarnaast ontvangt Triple Jump een vergoeding van 2% over de kredieten en deelnemingen in het fonds die het heeft uitgezet. Als naar het oordeel van de beheerder ontwikkelingen het nodig maken deze percentages te wijzigen, wordt dit een maand van tevoren in advertenties bekend gemaakt, conform de daaraan gestelde voorwaarden. Per 1 januari 2014 heeft de beheerder de kosten van het ASN-Novib Microkredietfonds herzien. Dit leidt tot een aanpassing in het TKP die op 1 januari 2014 is ingegaan. Het TKP, per 1 januari fondskosten genaamd, bedraagt per deze datum 2,3% en is niet meer afhankelijk van de omvang van de leningenportefeuille.

Toezicht Het ASN-Novib Microkredietfonds valt onder wettelijk toezicht van de Autoriteit Financiële Markten. Voor de aanbieding van deelnemersrechten in beleggingsinstellingen vereist de Wet op het financieel toezicht dat de beheerder van die beleggingsinstellingen beschikt over een vergunning voor het beheren van beleggingsinstellingen. Voor het beheer van het ASN-Novib Microkredietfonds beschikt ASN Beleggingsinstellingen Beheer B.V. over de vereiste vergunning als bedoeld in de Wet op het financieel toezicht. Deze vergunning zal met ingang van 22 juli 2014 van rechtswege worden omgezet in een AIFM-vergunning.

Verslaglegging Jaarlijks binnen vier maanden na afloop van elk boekjaar wordt een jaarverslag opgemaakt. Binnen negen weken na afloop van de eerste zes maanden van elk boekjaar wordt een halfjaarverslag opgemaakt. U kunt exemplaren van het jaarverslag en het halfjaarverslag

Bijlage 1 Structuur en overige informatie

kosteloos verkrijgen bij ABB. Wilt u een gedrukte versie ontvangen, dan belt u de ASN Klantenservice 0800 - 03 80 (gratis), van maandag tot en met vrijdag tussen 8.00 en 17.30 uur. U kunt de jaarverslagen ook downloaden van de website www.asnbank.nl/beleggen > Brochures en documenten.

59


Bijlage 2 Beheerteams Verschillende teams zijn betrokken bij het beheer van het ASN-Novib Microkredietfonds. Hieronder zijn de leden van deze teams, hun functie, verantwoordelijkheden en ervaring vermeld. Belangen Wij vermelden niet de belangen in de fondsen die de genoemde beheerders en medewerkers bezitten. Wij waken voor belangenverstrengeling. Daarom vinden wij het niet wenselijk dat zij belangen hebben in de fondsen die zij beheren, en voeren op dit punt een terughoudend beleid. De drijfveer bij het beheer van de ASN Beleggingsfondsen is de duurzaamheid te bevorderen.

ASN Vermogensopbouw ASN Vermogensopbouw is verantwoordelijk voor de ontwikkeling en afzet van spaar-, betaal- en beleggingsproducten van de ASN Bank. Dit team draagt tevens zorg voor de uitvoering van weten regelgeving voor zover dit betrekking heeft op de klanten en producten, en voor de dagelijkse gang van zaken van de fondsen. Verder vertegenwoordigt het de ASN Bank en de ASN Beleggingsfondsen op bijeenkomsten voor inter mediairs en geïnteresseerden in het fonds.

60

• Bas-Jan Blom Bas-Jan Blom is sinds 2007 directeur van ASN Beleggingsinstellingen Beheer B.V. Daarnaast is hij eindverantwoordelijk voor de afdeling ASN Vermogensopbouw en lid van het managementteam van de ASN Bank. Bas-Jan is eindverantwoordelijk voor de beleggings-, spaar- en betaalproducten, waaronder de beleggingsfondsen. Hij werkte onder meer bij de private bank Schretlen & Co als manager beleggingen en bij ABN AMRO als gecertificeerd financial planner. Zie verder bijlage 3. • Diane Griffioen Diane Griffoen is sinds november 2011 afdelingshoofd van ASN Vermogensopbouw en sinds oktober 2012 directeur van ASN Beleggingsinstellingen Beheer B.V. Zij is verantwoordelijk voor het fondsen productbeheer van de ASN Bank, inclusief de aansturing van het team. Sinds haar afstuderen in 1997 heeft Diane verschillende functies in de beleggingssector vervuld. Zij was directeur Triodos Investment Management, hoofd Vermogensbeheer bij ING Private Banking en aandelenanalist bij Kempen & Co. Diane is in 1997 afgestudeerd als econoom aan de Universiteit van Amsterdam, en behaalde in 2001 haar CFA-titel (Chartered Financial Analyst). Zie verder bijlage 3.

• Dorine Putman-Devilee Dorine is sinds september 2000 in dienst bij de ASN Bank. Zij was tot 2004 hoofd van de afdeling kredieten en investeringen. Nu is zij algemeen ambassadeur voor de ASN Bank als manager institutionele relaties. Daarnaast neemt zij namens de ASN Bank deel aan de kredietcommissie van het ASN-Novib Microkredietfonds, waarbij zij speciaal de sociale impact van het fonds bewaakt. Zij werkte tussen 1982 en 2000 in ontwikkelingslanden in microfinanciering en kleinbedrijfont wikkeling. Dorine is afgestudeerd in niet-westerse sociologie aan de Universiteit Leiden. • Boudewijn Duindam Boudewijn is sinds 2013 productmanager beleggingsfondsen. In die functie is hij verantwoordelijk voor het beheer van het ASN-Novib Microkredietfonds en het ASN Groenprojectenfonds. Hiervoor heeft Boudewijn diverse functies bekleed bij AEGON en als Management trainee bij SNS Reaal. Boudewijn is in 2007 afgestudeerd als bedrijfs kundige aan de Universiteit van Groningen. • Diana Kool-Oskam Diana Kool kwam in 2010 in dienst als jurist beleggingsfondsen bij SNS REAAL. Sinds januari 2012 is zij volledig werkzaam voor de ASN Bank, als jurist op de afdeling Vermogensopbouw. Zij is verantwoordelijk voor de juridische zaken van de beleggingsfondsen en de andere vermogensopbouwproducten van de ASN Bank. Hiervoor was zij werkzaam als kandidaat-notaris, onder meer bij Nauta Dutilh te Rotterdam. Diana is afgestudeerd in Nederlands recht aan de Universiteit van Utrecht. • Paulien van der Lely-Marsman Paulien van der Lely is sinds januari 2010 werkzaam bij de ASN Bank. Zij bekleedt momenteel de functie van senior productmanager beleggingsfondsen. In die functie is zij verantwoordelijk voor het beheer van de ASN Beleggingsfondsen. Hiervoor bekleedde Paulien diverse functies bij Fortis. Als laatste was zij werkzaam bij Fortis Investments als relatie manager voor de distributie van beleggingsfondsen. Paulien is in 1998 afgestudeerd als econoom aan de Universiteit van Maastricht.

Bijlage 2 Beheerteams

Triple Jump Triple Jump is de projectbeheerder van het ASN-Novib Microkredietfonds. Het beheerteam van Triple Jump bestaat uit de volgende personen: • Mark van Doesburgh, algemeen directeur Voordat Mark Triple Jump opzette, was hij als hoofd van de eenheid Financiële Diensten van Oxfam Novib verantwoordelijk voor het fondsbeheer van zowel het Oxfam Novib Fonds als het ASN-Novib Microkredietfonds. Daarvoor werkte Mark zeven jaar in corporate banking bij de KBC Bank, waar onder twee jaar als manager van deze afdeling in Amsterdam. Bij Triple Jump is Mark verantwoordelijk voor de strategie, de adviesdiensten en de uitzetting van leningen en investeringen wereldwijd. Mark is afgestudeerd in rechten aan de Universiteit Leiden. Hij heeft de Nederlandse nationaliteit en spreekt Nederlands, Engels en Duits. • Steven Evers, algemeen directeur Voordat Steven zich met microfinanciering ging bezighouden, deed hij bij FMO en ING ruime ervaring op in verschillende functies op het gebied van bankieren en strategisch advies. Steven is ruim tien jaar actief in de microfinancieringssector, waarbij hij in het veld en als fondsbeheerder heeft gewerkt. Bij Triple Jump is Steven verantwoordelijk voor de algehele strategie, fondsenwerving en transactiediensten. Steven heeft een MBA-diploma van de IESE Business School in Barcelona en is afgestudeerd in de economie aan de Universiteit van Amsterdam. Hij heeft de Nederlandse nationaliteit en spreekt Nederlands, Engels en Spaans. • Eelco Mol, regiomanager team Latijns-Amerika Eelco begon zijn loopbaan bij de Voedsel- en Landbouworganisatie van de Verenigde Naties (FAO) in Midden-Amerika en West-Afrika, waarbij hij meewerkte aan projecten voor landbouwfinanciering en duurzame ontwikkeling. In 2000 trad hij bij Oxfam Novib in dienst. Bij de oprichting van Triple Jump in 2006 maakte hij de overstap naar deze organisatie. Eelco is afgestudeerd in ontwikkelingseconomie en ontwikkelingssociologie aan de universiteit van Wageningen. Hij heeft de Nederlandse nationaliteit en spreekt Nederlands, Spaans en Engels. • Orsolya Farkas, regiomanager team Afrika & Midden-Oosten Voordat Orsolya bij Triple Jump begon, heeft ze vijf jaar als landenmanager gewerkt bij de Council of Europe Development Bank, die financieringen verstrekt aan kleine ondernemingen en maatschappelijke projecten in Midden- en Oost-Europa.

Ze heeft een masterdiploma in Public Affairs and Development Studies van Princeton University. Orsolya spreekt Hongaars, Engels en Frans en heeft de Hongaarse nationaliteit. • Ward Bouwers, hoofd equity Voordat Ward begon bij Triple Jump, werkte hij in de private-equitysector, waarvan de laatste twee jaar in Argentinië. Daarvoor was hij tien jaar actief in de Nederlandse markt bij Halder (nu GIMV), gespecialiseerd in buy-outs van middelgrote bedrijven. Hij begon zijn carrière in marketing & sales en werkte ook als managementconsultant. Ward is afgestudeerd in bedrijfseconomie aan de Erasmus Universiteit van Rotterdam. He heeft de Nederlandse nationaliteit en spreekt Nederlands, Engels, Duits en Spaans. • Luca Paonessa, hoofd portefeuillebeheer & risico Luca liep in 2002 zeven maanden stage bij Planet Rating en was vervolgens vijf jaar werkzaam bij Etimos s.c. (Italië) als investment officer voor microfinanciering en projectmanager voor LatijnsAmerika. Daarbij gaf hij tevens op deeltijdbasis les in financiële analyse van microfinancierings instellingen voor de opleiding ontwikkelings financiering aan de universiteit van Parma (Italië). Luca is afgestudeerd in bedrijfskunde aan de universiteit van Bologna (Italië) en is Chartered Financial Analist (CFA level III). Hij spreekt Italiaans, Engels, Frans, Spaans en Portugees en heeft de Italiaanse nationaliteit.

61


Bijlage 3 Adresgegevens en personalia ASN Beleggingsinstellingen Beheer B.V.

Raad van toezicht

Bezuidenhoutseweg 153 2594 AG Den Haag Postbus 93514 2509 AM Den Haag

Rick van der Ploeg (voorzitter) Gera Voorrips Grace Boldewijn Hans Verhoef

Telefoon 070 – 356 93 33 ASN Klantenservice: 0800 - 0380 (gratis) Fax 070 – 361 79 48 www.asnbank.nl

Projectbeheerder

Handelsregister KvK Den Haag nr. 27143242

Bewaarder

Directie ASN Beleggingsinstellingen Beheer B.V.

Pettelaar Effectenbewaarbedrijf N.V. Croeselaan 1 3521 BJ Utrecht

Bas-Jan Blom Diane Griffioen ASN Bank N.V., vertegenwoordigd door: Ewoud Goudswaard Jeroen Jansen

62

Triple Jump B.V. Nachtwachtlaan 20 1058 EA Amsterdam

Accountant KPMG Accountants N.V. Rijnzathe 14 3454 PV De Meern

Bijlage 3 Adresgegevens en personalia

Personalia Raad van toezicht Rick van der Ploeg (voorzitter) Benoemd in 2010, lopende termijn tot 2014. Rick van der Ploeg (1956) is hoogleraar economie aan de Universiteit van Oxford en de Vrije Universiteit Amsterdam. Voorheen was Rick van der Ploeg werkzaam aan de Universiteit van Cambridge, de London School of Economics, en het Europese Universitair Instituut te Florence. Bovendien was hij financieel woordvoerder en kamerlid voor de PvdA, staatssecretaris van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen, en lid van het Unesco Werelderfgoedcomité. Zijn onderzoeksbelangstelling gaat uit naar schaarste van grondstoffen, ontwikkelingseconomie, internationale economie, macro-economie, openbare financiën en klimaatbeleid. Rick van der Ploeg voert advieswerkzaamheden uit voor de EU, de African Development Bank, de Asian Development Bank, de wereldbank, het Internationaal Monetair Fonds en de OESO. Gera Voorrips Benoemd in 2010, lopende termijn tot 2014. Gera Voorrips (1965) is adviseur en implementatie manager. Zij is gespecialiseerd in projecten op het gebied van microfinanciering en toegankelijke financiële dienstverlening. In het bijzonder houdt zij zich bezig met producten en innovatieve distributiemethoden om nieuwe klantgroepen te bereiken. Gera Voorrips studeerde af als ontwikkelingseconoom aan de Erasmus Universiteit in Rotterdam. Zij begon in 1991 op de internationale-beleidsafdeling van de Nederlandsche Bank. Van 1995 tot 2009 was zij werkzaam bij ING in Nederland. Als programmamanager zette zij het ING Microfinance Support-programma op. Bewustwording over en technische assistentie voor microfinanciering waren speerpunten, alsmede het stimuleren van investeringen in microfinancieringsfondsen. Ook deed ze onderzoek naar remittances (geldoverboekingen van migranten naar huis). Zij is regelmatig in contact met microfinancierings instellingen, vooral in Oost-Europa en Afrika. Gera Voorrips was van 2004 tot 2010 lid van het kredietcomité van het ASN-Novib Microkredietfonds, de laatste twee jaar als voorzitter. Ook is zij statutair directeur van het BFSE Fund en lid van de raad van commissarissen van OMRO, een Roemeense microfinancieringsinstelling. Zij is tevens als vrijwilliger betrokken bij Oikocredit Nederland. Grace Boldewijn Benoemd in 2012, lopende termijn tot 2016. Grace Boldewijn (1963) is eigenaar van ingenieursbureau BoCari en ethisch en maatschappelijk verantwoord onder-

nemer. Door haar jarenlange werkervaring fungeert Grace Boldewijn als schakel tussen Nederland en haar vaderland Suriname, zowel voor het bedrijfsleven als voor de overheid en het onderwijs. Ze investeert veel in sociale projecten in Suriname en is oprichter van Suriname Capital Investment Funds. Ook startte zij in het binnenland van Suriname een fabriek om de regionale economie en werkgelegenheid te stimuleren. Sinds Grace Boldewijn in 2002 werd uitgeroepen tot European Black Business Woman of the Year, zet zij zich in voor (startende) ondernemers. Met lezingen, coachingsessies en free publicity prikkelt ze organisaties om meer bekwame vrouwen in te zetten op topposities. Ook inspireert zij ondernemende mensen en studenten om te ondernemen, en coacht zij ondernemers in Nederland. Hans Verhoef Benoemd in 2013, lopende termijn tot 2017. Hans Verhoef (1950) is directeur-eigenaar van twee ondernemingen. Via Mansoa Business en Crisis Management ondersteunt hij bedrijven als ‘bedrijvendokter’ en verandermanager. Daarbij zet hij zijn jarenlange, brede ervaring als ondernemer in. Zijn andere onderneming is Mansoa Fair Trading, importeur en groothandel van fairtradelevensmiddelen. Eerder werkte Hans Verhoef in functies met accenten op eerlijke handel, ondernemerschap en het bankbedrijf in binnen- en buitenland. Hans Verhoef bekleedde diverse nevenfuncties en commissariaten. Hij was onder meer commissaris bij twee Oost-Europese banken, bestuurslid van Stichting Max Havelaar en lid van de raad van toezicht van de Fair Trade Organisatie. Van 2002 tot 2008 was hij lid, later voorzitter van de beleggingscommissie van Oxfam Novib. Van 1996 tot 2008 was hij voorzitter van de kredietcommissie van het ASN-Novib Micro kredietfonds.

Directie ASN Beleggingsinstellingen Beheer B.V. Bas-Jan Blom Bas Jan Blom (1962) is als directeur ASN Beleggingsinstellingen Beheer B.V. verantwoordelijk voor de beleggingsfondsen van de ASN Bank, en als eindverantwoordelijke van de afdeling ASN Vermogensopbouw voor het spaarbedrijf van de bank. Tevens is hij directeur van Energiefonds Overijssel. Voorheen heeft hij acht jaar bij Schretlen & Co gewerkt, waar hij verschillende managementfuncties vervulde op het gebied van financiële planning, relatiemanagement en beleggingsadvies. Daarvoor was hij vijftien jaar werkzaam bij ABN AMRO. Bas-Jan Blom is bestuurslid van de Stichting de Putsche Ruiters.

63


Diane Griffioen Diane Griffoen (1971) is sinds oktober 2012 als directeur van ASN Beleggingsinstellingen Beheer B.V. verantwoordelijk voor het beheer van de fondsen. Daarnaast is zij als afdelingshoofd van ASN Vermogensopbouw verantwoordelijk voor het productbeheer van de ASN Bank, inclusief de aansturing van het team. Sinds haar afstuderen in 1997 heeft Diane verschillende functies in de beleggingssector vervuld. Zij was directeur Triodos Investment Management, hoofd Vermogens beheer bij ING Private Banking en aandelenanalist bij Kempen & Co. Diane is in 1997 afgestudeerd als econoom aan de Universiteit van Amsterdam, en behaalde in 2001 haar CFA-titel (Chartered Financial Analyst). Diane Griffioen is bestuurslid van het Nederlands Migratie Instituut en extern lid van de Beleggings Advies Commissie van Menzis zorgverzekeraar. Naast bovengenoemde personen heeft ASN Bank N.V. zitting in de directie van ABB. Deze vennootschap wordt vertegenwoordigd door:

64

Ewoud Goudswaard Ewoud Goudswaard (1958) is sinds 2001 algemeen directeur van de ASN Bank. Tevens is hij lid van de raad van commissarissen van Triple Jump, de projectbeheerder van het ASN-Novib Microkredietfonds. Ewoud Goudswaard begon zijn carrière bij de NMB Bank, later ING Bank, in het kredietrisicomanagement voor (grote) zakelijke relaties. Vanaf 1992 bekleedde hij directiefuncties in Haarlemmermeer, Amsterdam en Rotterdam; vanaf 1997 was hij voorzitter van de directie van het district Midden-Holland. Ewoud Goudswaard heeft diverse nevenfuncties: hij is lid van de raad van advies van de Club van Rome Nederland en van de raad van advies van Plan Nederland, en penningmeester van de Museumvereniging en de stichting Museumkaart. Jeroen Jansen Jeroen Jansen (1962) is sinds 2005 directeur van de ASN Bank, met marketing, communicatie, public relations, vermogensbeheer, duurzaamheidsbeleid en research als voornaamste aandachtsgebieden. Jeroen Jansen begon zijn bankcarrière bij Triodos Bank. In 1995 ging hij naar de Hollandse Koopmansbank (nu SNS Asset Management). Daar ontwikkelde hij vermogensbeheerdiensten en duurzaamheidsresearch voor institutionele beleggers, maatschappelijke instellingen en de ASN Bank. In 2000 trad hij aan als manager Maatschappelijke Strategie bij Concern Communicatie SNS REAAL. Tevens maakte hij deel uit van de staf van de ASN Bank, ter ondersteuning van de toenmalige directie. In 2001 werd hij adjunct-directeur van de ASN Bank. Jeroen Jansen is onder meer penningmeester van Stichting Avondster en zit in de programmaraad van MVO Nederland.

Colofon Ontwerp MissionFromMars in samenwerking met SBDD

Opmaak/dtp Quantes, in samenwerking met Elan Strategie & Creatie

Fotografie Joost van der Vleuten, Eric St. Pierre (cover), Jeroen Nooter (kiosk Mongolië) en archief ASN Bank.

Druk Quantes Dit jaarverslag is gedrukt op Cocoon 100% FSC Recycled

ASN Bank Bezuidenhoutseweg 153 2594 AG Den Haag Postbus 93514 2509 AM Den Haag ASN Klantenservice 0800 – 03 80 (gratis) Fax 070 – 361 79 48 E-mail [email protected] U kunt een pdf van dit jaarverslag downloaden van www.asnbank.nl.

65

Jaarverslag ASN-Novib Microkredietfonds

Recommend Documents