JAARVERSLAG 2013 Het Firmament vzw

JAARVERSLAG 2013 Het Firmament vzw

Het Firmament vzw +32 (0)15 34 94 36 [email protected] www.hetfirmament.be Maatschappelijke zetel Hoogstraat 83 2800 Mechelen Dagelijkse werking Brusselpoort - Hoogstraat 83 2800 Mechelen Het Firmament wordt gesteund door de Vlaamse overheid

INHOUDSTAFEL 1. Inleiding – p. 2 2. Missie – p. 4 3. Inhoudelijk jaarverslag 2013 – p. 5 4. Financieel verslag 2013 – p. 39 Bijlagen - Financiële bijlagen - Verslag van Viviane Spilliaert, erkend accountant - Goedkeuring Algemene vergadering jaarrekening 2013 van Het Firmament vzw - Gepubliceerde artikels 2013 - Uitnodiging debat ‘In het spoor van de creatie’ (3 september 2013, Kaaitheater, Brussel) - Uitnodiging focusgroep Mechelse podiumkunsten- en erfgoedactoren (25 juni 2013, Brusselpoort, Mechelen) - Sfeerbeelden activiteiten - Persknipels 2013 - Verstuurde nieuwsbrieven

HET FIRMAMENT vzw – Jaarverslag 2013

2

1. INLEIDING In 2013 is Het Firmament, als expertisecentrum voor het erfgoed van de podiumkunsten, blijven inzetten op dialoog, overleg en bevraging. Vanuit deze open houding zijn vele nieuwe contacten ontstaan met o.m. een uitbreiding van de Raad van bestuur (Thomas Crombez, AP-hogeschool, en Jan Van Goethem, de Munt) en een aanzienlijke stijging van behandelde vragen als concreet resultaat. Dankzij deze doorgedreven dialoog stelden we vast dat de onderzoeksstrategie, opgesteld in 2012, over de aanpak van het podiumkunstenerfgoed in Vlaanderen, bijgesteld moest worden. De keuze om het onderzoeksterrein geografisch af te bakenen (de toekomstige dienstverlening enkel uittesten in Mechelse casussen – ‘Labo Mechelen’) bleek, onder meer door de stijgende vraag van buiten Mechelen, onhoudbaar in de praktijk en werd in de loop van 2013 uitgebreid naar Vlaanderen. Het opentrekken van de focus zorgde voor nieuwe samenwerkingen, bv. met Theater aan Zee, STUK en Circus Ronaldo, en een succesvol eerste ontmoetingsmoment op Het Theaterfestival (3 september 2013) voor een 80-tal vertegenwoordigers uit het professionele podiumkunsten- en erfgoedveld. Dit debat ‘In het spoor van de creatie’, over de zin of onzin van het archiveren van theater en dans, zette Het Firmament op de kaart, zette verschillende sectoren aan tot reflectie over dit thema en bevestigde de ingeslagen weg van Het Firmament. Want door in een eerste fase van de beleidsperiode inhoudelijk vooral in te zetten op de zorg voor archieven en collecties, speelde Het Firmament niet enkel maximaal in op één van de meest precaire noden die we hadden gedetecteerd, we konden ook een wezenlijke bijdrage leveren aan partnerprojecten in het erfgoedveld. Zo participeerde Het Firmament als partner actief in het project ‘Erfgoedzorg in de kunstensector’, gecoördineerd door PACKED vzw, met als andere partners BAM, VTi, FARO, Resonant, VAi /CVAa, Archiefbank Vlaanderen en Forum voor Amateurkunsten. Dit project zal in 2014 resulteren in een website voor het volledige kunstenveld over de zorg voor archieven en collecties. Het Firmament is enerzijds lid van de stuurgroep die fungeert als klankbord om het project op te volgen, bij te sturen en te bewaken, anderzijds geeft het ook intensief feedback via de inhoudelijke werkgroepen. Door complementair te werken, werd dubbel werk vermeden, in die mate dat PACKED en Het Firmament begin 2014 samen besloten om de krachten te bundelen. In plaats van twee aparte toolboxen op te richten - één vanuit Het Firmament specifiek voor de podiumkunsten, en één vanuit het project Erfgoedzorg werken we liever samen aan één, meer complete toolbox. Hierdoor wordt expertise die Het Firmament opbouwde tevens ontsloten voor de hele kunstensector. Zo zullen in 2014 de vele inspanningen van de opgebouwde expertise zichtbaarder worden in handige tips over de zorg voor archieven en collecties. Het Firmament trekt deze online dienstverlening nu al in de praktijk door met de uitbouw van een vrijwilligerswerking, in samenwerking met Erfgoedel Mechelen. Ook over andere inhoudelijke thema’s zal Het Firmament deze beleidsperiode expertise opbouwen en starten met een dienstverlening. De opgebouwde expertise inzake figurentheater blijft daarbij als belangrijk vertrekpunt gelden. Projectmatig werken we nu al rond de immateriële aspecten van het podiumkunstenerfgoed en hoe je het waardevolle erfgoed opnieuw kan inzetten in de eigen werking of voor een publiek. Het Firmament werd bovendien samen met Resonant als ‘trekker’ aangeduid om een netwerk uit te bouwen en een gemeenschap te vormen rond het immaterieel erfgoed van respectievelijk de podiumkunsten en muziek. Tot slot werkt Het Firmament naarstig aan de voorbereidingen van de registratie van het podiumkunstenerfgoed en hoe dit op termijn online ontsloten kan worden. In die mate inzetten op kennis en expertise, heeft pas zin als er ook intern gewerkt wordt aan een duurzame bewaring en aan een doorgedreven kennisdeling met de verschillende doelgroepen van Het Firmament. Intern zette Het Firmament in 2013 het traject Interne kwaliteitszorg verder. Alle verzamelde en opgebouwde expertise wordt systematisch gedocumenteerd en duurzaam bewaard. Dit zal vooral z’n vruchten afwerpen in 2014 wanneer de nieuwe organisatiewebsite met enige vertraging gelanceerd zal worden. Zo verzamelden we de HET FIRMAMENT vzw – Jaarverslag 2013

3

afgelopen 2 jaar systematisch tal van inspirerende projecten uit binnen- en buitenland (tentoonstellingen, publicaties, online projecten, onderzoek, musea, performanceprojecten, films, etc.). Door te laten zien hoe anderen aan de slag gaan met podiumerfgoed, kan je individuen en organisaties overtuigen om in te zetten op de eerste, noodzakelijke stap, zijnde de zorg voor hun archief en/of collectie. Door die eerste stap te zetten, kan je je archief en collectie op een actieve manier inzetten in je eigen werking of in publieksgerichte activiteiten. In afwachting van de nieuwe website, diende Facebook alvast als belangrijk kanaal om dit te delen. Tot slot zette Het Firmament verder in op het verduurzamen van de opgebouwde figurentheaterwerking en expertise over figurentheater. Vele noden die gelden voor figurentheater, konden we integreren in de aanpak van het volledige podiumkunstenerfgoed. Andere, specifieke activiteiten gericht op de figurentheatergemeenschap werden in 2013 deels ondergebracht bij OPENDOEK, het steunpunt voor amateurtheater in Vlaanderen. Na de laatste figurentheaterworkshop die Het Firmament aanbood in 2013, zal OPENDOEK opnieuw structureel figurentheaterworkshops aanbieden vanaf 2014 en ook de communicatie voor het figurentheaterveld vanaf 2014 volledig voor hun rekening nemen. Het Firmament deelt zoveel mogelijk contacten en ervaring, en begeleidt waar mogelijk deze overdracht. Tot slot werd de eigen figurentheatercollectie en –archief ingezet om expertise op te bouwen op het vlak van objectregistratie en herbestemming. Deze expertise wordt ingezet in het brede podiumkunstenveld. 31 maart 2014 Sigrid Bosmans Voorzitter

Veerle Wallebroek Algemene leiding


4

2. MISSIE Het Firmament is het landelijk expertisecentrum voor het cultureel erfgoed van de podiumkunsten. Het inspireert groepen, gemeenschappen en individuen om op een actuele, reflectieve en zorgzame manier om te gaan met dit erfgoed. De opgebouwde expertise inzake het cultureel erfgoed van het figurentheater geldt daarbij als een belangrijk vertrekpunt. In dialoog met het veld ontwikkelt Het Firmament nieuwe kennis en expertise over behoud en beheer, onderzoek, transmissie, ontsluiting en publiekswerking. Het doet dit vanuit een internationaal perspectief en speelt in op maatschappelijke tendensen en behoeften. Het Firmament vervult een stimulerende makelaarsrol in het expertisenetwerk van het cultureel erfgoed van de podiumkunsten. Het bouwt aan een platform om relevante kennis en expertise verder te ontwikkelen en uit te wisselen inzake het koesteren en borgen van het roerend en immaterieel erfgoed van de podiumkunsten in Vlaanderen. www.hetfirmament.be


5

3. INHOUDELIJK JAARVERSLAG 2013 SD 1 Het Firmament heeft uiterlijk tegen het einde van de beleidsperiode een methode ontwikkeld om, en is gestart met, het veld van het cultureel erfgoed van de podiumkunsten op een uniforme wijze in kaart te brengen, inclusief de noden en behoeften.

In 2013 zette Het Firmament de opgestarte visie- en nodenbevraging bij erfgoedvormers en –beheerders van podiumerfgoed verder (OD 1.2). Dit blijft essentieel om de werking af te toetsen en omgekeerd, om de vinger aan de pols te houden over wat er leeft in het veld. Het Firmament deed dit op tal van manieren om een zo breed mogelijk draagvlak te creëren en om de verschillende type ac&toren of doelgroepen te bereiken: individuele gesprekken, ontmoetingsmomenten, diepte-interviews, discussies met de leden van de Algemene vergadering en met de stuurgroepleden van het onderzoek over ‘De omgang met het podiumkunstenerfgoed’. Dankzij deze doorgedreven dialoog stelden we vast dat de onderzoeksstrategie die we uitstippelden in 2012 bijgesteld moest worden. De keuze om het onderzoeksterrein geografisch af te bakenen (de ontwikkelde dienstverlening enkel uittesten in Mechelse casussen – ‘Labo Mechelen’) bleek onhoudbaar in de praktijk en werd in de loop van 2013 uitgebreid naar Vlaanderen. De inhoudelijke werklijnen voor deze beleidsperiode bleven behouden: -‐ Werklijn 1: Archief- en collectiezorg -‐ Werklijn 2: Lokalisatie en registratie -‐ Werklijn 3: Documenteren en transmissie van immateriële aspecten van podiumkunstenerfgoed -‐ Werklijn 4: Publieksgericht re-activeren en valoriseren De initiële focus bleef archief- en collectiezorg, de andere werklijnen werden waar mogelijk opgestart in functie van projecten. Per werklijn doorlopen we telkens hetzelfde proces: -‐ Stap 1: Kennis- en expertiseopbouw (SD2) -‐ Stap 2: Dienstverlening aan de hand van expertisedeling en praktijktoepassingen (SD3) Dit proces wordt voorafgegaan door een noden- en visiebevraging en verloopt vanuit een netwerkperspectief (SD4), met oog voor duurzaamheid en diversiteit (SD6). De vermelde stappen verlopen per werklijn initieel in deze volgorde, maar ook omgekeerd: door ervaring uit de praktijk, bouwen we expertise op.


6

OD 1.1 Hiertoe heeft Het Firmament het cultureel erfgoed van de podiumkunsten benoemd en geïdentificeerd in een thesaurus van het cultureel erfgoed van de podiumkunsten. Actie 1

Het Firmament maakt een overzicht van bestaande definities en benamingen over het roerend en immaterieel erfgoed van de podiumkunsten en neemt hiervoor contact op met binnen- en buitenlandse instellingen. Dit ter voorbereiding van een thesaurus voor het podiumkunstenerfgoed in Vlaanderen. Actie 2 Het Firmament analyseert de toepasbaarheid van de aanpak van de figurentheaterthesaurus op het podiumkunstenveld. Indicatoren: het opgestelde overzicht van bestaande definities en benamingen over het erfgoed van de podiumkunsten uit binnen- en buitenland. De analyse van de toepasbaarheid van de figurentheaterthesaurus op het podiumkunstenveld

Om te kunnen starten met de lokalisatie en registratie van podiumkunstencollecties, is het noodzakelijk om eerst na te gaan op welke manier de verschillende type objecten benoemd kunnen worden. Dit dient te gebeuren volgens internationale standaarden, met het oog op uitwisselbaarheid van gegevens. Bovendien bestaat hierover idealiter bij de verschillende beheerders van podiumerfgoed consensus om het registratieproces zo efficiënt mogelijk te laten verlopen. Daarom werden in 2013 eerst afgeronde en lopende thesauriprojecten uit binnen- en buitenland in kaart gebracht en werd gestart met de analyse ervan actie 1, 2. Deze zijn ofwel gefocust op podiumkunsten of bevatten termen die gerelateerd zijn met podiumerfgoed. Uit de verdere analyse in 2014 zal de verdere aanpak voor Vlaanderen bepaald worden. Om de lokalisatie- en registratiefase alvast verder voor te bereiden werd overleg gepleegd met collegaexpertisecentra om ervaringen uit te wisselen: met PACKED (19/3/2013) over het online zichtbaar maken van de geregistreerde gegevens en met ETWIE over hoe de aanpak van hun databank (12/7/2013). extra actie OD 1.2 Hiertoe heeft Het Firmament in dialoog met het veld een solide en onderbouwde gemeenschappelijke visie omtrent de omgang met het cultureel erfgoed van de podiumkunsten ontwikkeld. Actie 1

Actie 2

De stuurgroep van het onderzoeksproject ‘Labo Mechelen’ opgericht in 2012 komt minstens twee keer samen in 2013. In dialoog met de stuurgroep verfijnt en stuurt Het Firmament de strategie en doelstellingen bij van ‘Labo Mechelen’ om in deze beleidsperiode een methode te ontwikkelen over het in kaart brengen van het roerend en immaterieel erfgoed van de podiumkunsten en de noden daaromtrent. De stuurgroep fungeert als klankbordgroep en als draagvlak in het erfgoed- en podiumkunstenveld. Op basis van de bevindingen van ‘Labo Mechelen’ ontwikkelt Het Firmament een visie over het belang van een gefundeerd beleid over de omgang met het cultureel erfgoed van de podiumkunsten. Deze en andere globale thema’s over de omgang met het podiumkunstenerfgoed worden voorgelegd op de Algemene vergadering van Het Firmament. Dit orgaan werd in 2012 uitgebreid met tal van experts uit het podiumkunsten- en erfgoedveld om het in te zetten als denktank en draagvlak, eerder dan een louter formeel orgaan. De Algemene vergadering komt in 2013 minstens 2 keer samen.

Indicatoren: de verslagen van de stuurgroep, de ontwikkelde visie


7

In 2013 zette Het Firmament op tal van manieren de noden- en visiebevraging bij erfgoedvormers en –beheerders verder, waaronder de bijeenkomsten met de stuurgroep 1 van het onderzoek over ‘De omgang met het podiumkunstenerfgoed’ (18/3/2013 en 7/11/2013). actie 1 Zoals vermeld maakte de initiële geografische afbakening plaats voor een ruimere aanpak en werd de stuurgroep dan ook als dusdanig herbenoemd. De samenstelling gebeurde destijds op basis van thematische expertise en kennis over de eigenheid van verschillende doelgroepen. Deze wijziging had dan ook geen impact op de samenstelling. Om gerichter te kunnen werken werd naast de stuurgroep een aantal werkgroepen opgestart met leden van de stuurgroep en andere experts, specifiek rond een bepaald thema: -‐ archief- en collectiezorg -‐ communicatie -‐ databanken -‐ herbestemming van podiumcollecties De werkgroep ‘archief- en collectiezorg’2 kwam een eerste keer samen op 7 juli 2013 om feedback te geven over de instrumenten die ontwikkeld werden over de zorg voor archieven en collecties. Daarnaast fungeert de Algemene vergadering 3 van Het Firmament sinds 2012 als denktank. Thema’s over de omgang met het erfgoed van de podiumkunsten worden voorgelegd aan een breed samengestelde groep van personen met een specifieke expertise en/of kennis over een van de doelgroepen waarvoor Het Firmament een dienstverlening ontwikkelt. Op de vergaderingen in 2013 (25/3/2013 en 4/11/2013) actie 2 kwamen volgende thema’s aan bod: -‐ Wat zijn de belangrijkste argumenten om een gezelschap te overtuigen zorgzaam om te springen met archief, decors, kostuums, etc.? -‐ Wat zijn de voornaamste selectiecriteria om bepaalde archiefstukken of objecten uit een (podiumkunsten)collectie al dan niet te bewaren? -‐ Waar moet een archief en/of collectie uit de podiumkunsten idealiter bewaard worden bij een overlijden of wanneer de eigenaar het wenst af te stoten? Welk advies dient Het Firmament te geven bij herbestemmingsvragen (bv. centraal vs lokaal beheren van archieven en collecties)? -‐ Naar een online platform of netwerk over (de omgang met) podiumerfgoed? Specifiek voor het professionele podiumkunsten- en erfgoedveld werd in het Kaaitheater tijdens Het Theaterfestival op 3 september 2013 een debat georganiseerd over de zin en onzin van het archiveren van theater en dans (‘In het spoor van de creatie’) extra actie. Eerst kwamen verschillende projecten aan bod, gepresenteerd door Sarah Whatley (Coventry University, UK, over ‘Siobhan Davies Dance’), Patrick Allegaert (Museum Dr. Guislain, over de nalatenschap van Eric De Volder) en dramaturge Kristien Van den Brande (‘Oral Site’). De centrale vraag van het debat dat daarop volgde luidde: hoe kunnen we theater- en danscreaties De stuurgroep bestaat uit Stephanie Aertsen (AMVB), Sigrid Bosmans (Erfgoedcel Mechelen), Bart Ooghe (Erfgoedcel Waasland), Bart Magnus (VTi), Bernard Soenens (OPENDOEK), Ton Schipper (Danspunt), Alexander Vanderstichele (FARO), Klaas Jaap van der Meijden (Resonant), Rony Vissers (PACKED) en Johan Wambacq (Kaaitheater) 2 De werkgroep ‘archief- en collectiezorg bestaat uit Stephanie Aertsen (AMVB), Klaas Jaap van der Meijden (Resonant) en 3 De Algemene vergadering bestaat uit de volgende leden: Sigrid Bosmans (erfgoedcoördinator, diensthoofd Erfgoedcel Mechelen, voorzitter Het Firmament), Paul Contryn (scenograaf DE MAAN), Thomas Crombez (postdoctoraal onderzoeker Universiteit Antwerpen – departement Letterkunde, docent AP Hogeschool Antwerpen), Els De Bodt (coördinator Theaterfestival), Michael De Cock (directeur ’t Arsenaal, acteur, regisseur, auteur), Barbara de Jong (Mu.ZEE, hoofd ‘behoud en beheer’), Erwin Jans (dramaturg Toneelhuis, docent K.U.Leuven en AP Antwerpen, redacteur, publicist), Bart Magnus (Vlaams Theater Instituut, coördinatie documentatie), Kristof Michiels (digitaal strateeg M HKA, docent KHLim-PHL, webdesigner), Rebecca Schoeters (depotconsulent Provincie Vlaams-Brabant), Leen van Dijck (directeur Letterenhuis), Hildegarde Van Genechten (FARO, stafmedewerker participatie, educatie & bemiddeling), Jan Van Goethem (De Munt, archivaris), Karel Van Ransbeeck (artistieke leiding De Spiegel) Luk Verschueren (voorzitter Forum voor amateurkunsten, voormalig adjunct-secretaris ACW, voorzitter SARC-Algemene Raad), Eva Wittocx (curator Museum M) 1


8

archiveren, en waarom zouden we dit doen? De sporen van performances zijn immers moeilijk te traceren en te reconstrueren. Kan dit verleden bovendien inspiratie bieden voor heden en toekomst? Hoe staan podiumkunstenaars, academici en erfgoedactoren hier tegenover? Een 80-tal vertegenwoordigers uit het podiumkunsten- en erfgoedveld gingen in dialoog over de mogelijkheden en hinderpalen bij archiveren in het podiumkunstenveld. Het Theaterfestival was het uitgelezen moment om na te denken over de relatie tussen de hedendaagse podiumkunsten en hun vervlogen repertoires, en meer in het bijzonder over de rol van archiefzorg in het exploreren van deze relatie. De grote publieksopkomst en de boeiende interventies bewezen dat er nood is aan een dialoog over dit thema. Een verslag over dit evenement verscheen in het tijdschrift van FARO (zie bijlage). Intern werd dit evenement uitgebreid geëvalueerd en gedocumenteerd (19 september 2013). Voor een inleidend filmpje van dit evenement namen we drie diepte-interviews af waarin Peter Vandenbempt (artistiek medewerker Tristero), Yvonne Peiren (archivaris en dramaturge NTGent) en Wouter Hillaert (cultuurjournalist) hun visie gaven over de omgang met het podiumverleden. extra actie Het filmpje blijft beschikbaar via de website van Het Firmament. Specifiek voor het professionele erfgoedveld werd in december 2013 een online survey gelanceerd, in samenwerking met de Karel de Grote-Hogeschool (Departement marketing), omdat er voor het erfgoedveld geen overzicht bestond van welke erfgoedactoren podiumerfgoed beheren en of ze bijkomende ondersteuning nodig hadden. Bij meer dan 900 medewerkers van professionele musea, erfgoedbibliotheken, archiefinstellingen en -diensten werd gepeild naar hun huidige omgang met podiumerfgoed en of ze hierin een rol wensen te vervullen in de toekomst. Op basis van de resultaten kan Het Firmament in 2014 zijn dienstverlening verder verfijnen en krijgt het bovendien een zicht op herbestemmingsmogelijkheden bij vragen uit het podiumkunstenveld. Dit laatste aspect was het doorslaggevende argument om uiteindelijk te kiezen voor de methode van de survey, ondanks de vele bevragingen in het veld. Aangezien de individuele informatie in het kader van herbestemmingsmogelijkheden essentieel was, bleek dit de enige manier van bevragen te zijn. In het amateurkunstenveld werd een eerste aanzet tot nodenbevraging gegeven naar aanleiding van een artikel dat we aanleverden voor Op&Doek, het tijdschrift van OPENDOEK – Amateurtheater Vlaanderen. Naar aanleiding van dit artikel werd een oproep gelanceerd naar alle leden met als titel ‘Schatten op zolder’: Heeft je groep een archief? Wat bewaar je zoal? Voor het artikel en de reacties, zie bijlage. Tot slot hield Het Firmament tal van individuele gesprekken, onder meer met met Jan Van Goethem (De Munt, archivaris, en voorzitter SIBMAS, 19/2/2013, 14/3/2013, 27/3/2013), Chris Van Goethem (RITS, over de zorg voor theatertechnieken, 11/3/2013, met ETWIE), Stef De Paepe (DE MAAN, over de objectregistratie van de poppencollectie) en Thomas Crombez (Universiteit Antwerpen, AP-hogeschool Antwerpen, 8/5/2013). Deze gesprekken vormden ook de concrete aanleiding voor Thomas Crombez en Jan Van Goethem om toe te treden tot de Raad van bestuur van Het Firmament. Dit werd op 4/11/2013 bekrachtigd door de Algemene vergadering. Voor een nodenbevraging bij alle type actoren die podiumerfgoed beheren, van professioneel tot amateur of vrijwilliger, in het podiumkunsten- en erfgoedveld, verwijzen we naar de volgende operationele doelstelling (OD 1.3) over de focusgroep in Mechelen. Deze noden- en visiebevraging blijft essentieel om de werking af te toetsen, de dialoog aan te gaan, en omgekeerd, om de vinger aan de pols te houden over wat er leeft in het veld. Op basis van de resultaten wordt de visie over en de aanpak van de zorg voor het erfgoed van de podiumkunsten steeds verder verfijnd en het draagvlak uitgebreid.


9

OD 1.3 Hiertoe heeft Het Firmament aan de hand van casussen bepaalde problematieken onderzocht. Actie 1

Actie 2

Actie 3 Actie 4 Actie 5 Actie 6

Het Firmament maakt een zo volledig mogelijke oplijsting van Mechelse actoren die in verschillende mate verbonden zijn met aspecten van podiumkunstenerfgoed. Het gaat om festivals, ateliers, gezelschappen uit het professionele en amateurcircuit, instellingen als de erfgoedcel, archieven, musea, de bibliotheek, andere expertisecentra, het kunsten- en cultuurcentrum, onderwijsinstellingen, individuen als recensenten, antiquairs, verzamelaars, erfgenamen, beleidsmakers, enzovoort. In functie van deze lijst van actoren wordt bepaald waar er lacunes zijn en gezocht naar oplossingen om deze te dekken (er is bijvoorbeeld geen professioneel dansgezelschap gevestigd in Mechelen). Aangezien de uiteindelijke methodiek later over heel Vlaanderen uitgerold wordt dient bijgevolg rekening gehouden te worden met alle mogelijke actoren. Het Firmament analyseert de toepasbaarheid van de methodiek van nodenbevraging in het figurentheaterveld op het podiumkunstenveld. In overleg met de stuurgroep wordt een methode uitgewerkt om deze actoren te bevragen op het vlak van hun noden over het podiumkunstenerfgoed waarmee zij werken of in aanraking komen. De nodenbevraging wordt uitgevoerd bij de Mechelse actoren en geanalyseerd. Op basis van de verkenningsronde van het Mechelse podiumkunstenveld en de nodenbevraging (OD 1.2) worden een aantal instellingen en personen uit Mechelen geselecteerd om de verdere stappen van de methode te kunnen uittesten. Binnen ‘Labo Mechelen’ wordt met andere woorden een laboratoriumsituatie gecreëerd.

Indicatoren: de geselecteerde instellingen en personen, de lijst van Mechelse actoren, de resultaten van de nodenbevraging

Bovenstaande acties werden opgesteld op het moment dat er in de aanpak van de omgang met podiumerfgoed nog een geografische afbakening, zijnde Mechelen, gehanteerd werd. Binnen de casus ‘Labo Mechelen’ was in 2013 gepland om uit te testen hoe een nodenbevraging het best uitgevoerd kon worden. Op basis van uitgeteste aanpak in Mechelen zou de methodiek later over heel Vlaanderen uitgerold worden of kunnen gelden als representatief voor heel Vlaanderen. De resultaten van deze acties in Mechelen, lagen mee aan de basis van de beslissing om het onderzoek te verruimen naar Vlaanderen. In overleg met de stuurgroep actie 4 en geïnspireerd op de aanpak die destijds door Het Firmament gehanteerd werd in het figurentheaterveld actie 3 werd gekozen voor de methode van de focusgroep om de noden van de Mechelse actoren te bevragen. Op basis van de uitgewerkte veldtekening van de verschillende type actoren in Mechelen die podiumerfgoed beheren actie 1 organiseerde Het Firmament op 25 juni 2013 een focusgroep actie 5. Medewerkers van de erfgoedcel, het stadsarchief, de Stedelijke Musea, een heemkundige kring werden uitgenodigd, maar ook medewerkers van een professioneel theatergezelschap, en het amateurkunstenveld in Mechelen. We peilden naar mogelijkheden en obstakels in de omgang met sporen van voorbije theater- of danscreaties, en dit bij zowel liefhebbers als professionals uit het Mechelse podiumkunsten- en erfgoedveld. De focusgroep werd uitgebreid intern geëvalueerd op 27 juni en 9 juli 2013 en intern gedocumenteerd. Eerst en vooral stootten we op het gegeven dat er in Mechelen geen professioneel dansgezelschap actief is. Om de specifieke noden van dit type actor te onderzoeken, moesten we sowieso al buiten de Mechelse regio treden. actie 22Uit de focusgroep kwamen bovendien tal van noden naar boven, onder meer op het vlak van de zorg voor archieven en collecties. De ondersteunend instrumenten die Het Firmament daarvoor zou ontwikkelen als dienstverlening, dienden ook eerst uitgetest te worden in verschillende contexten vooraleer ze structureel aan te bieden. Aangezien er in het algemeen te weinig professionele podiumactoren zijn in Mechelen en het niet opportuun is om hen te veel te benaderen, zou ook buiten Mechelen gezocht moeten worden voor ‘test’actoren. Tot slot werd Het Firmament op dat moment al gecontacteerd door organisaties buiten Mechelen om projectmatig samen te werken. Al deze aspecten leidden tot de beslissing om de onderzoeksstrategie te verruimen en meteen in te zetten op heel Vlaanderen. Bepaalde aspecten zullen wel lokaal uitgetest worden, zoals bijvoorbeeld de lokale aanpak met vrijwilligers bij archiefzorg.


10

De nodenbevraging werd dan ook in 2013 verder opengetrokken, buiten Mechelen (zie OD 1.2). Alle gedetecteerde noden werden gedocumenteerd, geanalyseerd en ingezet in de verfijning van de visie op de omgang met het erfgoed van de podiumkunsten in Vlaanderen.


11

SD 2

Het Firmament heeft in samenwerking met de cultureel-erfgoedgemeenschap van de podiumkunsten nieuwe expertise, kennis en onderzoek omtrent het cultureel erfgoed van de podiumkunsten ontwikkeld.

Als expertisecentrum met een nieuwe, verruimde opdracht sinds 2012, is het essentieel om prioritair aandacht te besteden aan het verwerven van nieuwe expertise. Dit deden we in 2013 enerzijds binnen de eigen organisatie door in binnen- en buitenland relevante expertise te verzamelen, te beoordelen en bijkomend te ontwikkelen (OD 2.1), anderzijds door partnerschappen aan te gaan met andere organisaties en onderwijsinstellingen (OD 2.2).

Het verzamelen van kennis en expertise gebeurde in functie van de werklijnen die voorop gesteld werden in het onderzoek over ‘De omgang met het cultureel erfgoed van de podiumkunsten’ (SD 1): -‐ Werklijn 1: Archief- en collectiezorg -‐ Werklijn 2: Lokalisatie en registratie -‐ Werklijn 3: Documenteren en transmissie van de immateriële aspecten van podiumkunstenerfgoed -‐ Werklijn 4: Publieksgericht re-activeren en valoriseren We besteedden bovendien expliciet aandacht aan inspirerende projecten: welke initiatieven zijn er al gerealiseerd die op een inspirerende manier omgaan met het cultureel erfgoed van de podiumkunsten (OD 2.3). Tonen wat je publieksgericht kan doen met podiumerfgoed blijkt een goede stimulans te zijn om erfgoedvormers en –beheerders te overtuigen van de noodzakelijke voorgaande stappen: de zorg voor het archief en de objecten. Deze ‘inspiring practices’ werden verzameld met het oog op de lancering van een nieuwe website van Het Firmament. Tot slot besteedde Het Firmament in 2013 uitgebreid aandacht aan het verduurzamen van de opgebouwde kennis over figurentheatererfgoed in de vorige beleidsperiodes (SD 5). OD 2.1 Hiertoe heeft Het Firmament verder gewerkt aan een voortdurende uitbreiding van kennis en expertise binnen de eigen organisatie. ALGEMEEN Actie 1 Aan de hand van relevante literatuur, nieuwsbrieven, opvolging van de actualiteit, enzovoort, breiden de medewerkers van Het Firmament hun kennis en expertise over het cultureel erfgoed van de podiumkunsten uit en zijn ze op de hoogte van actuele trends en evoluties. Actie 2 Het Firmament ontwikkelt een methodiek om de programmatie van gezelschappen en speelplaatsen analyseren op vlak van voorstellingen die vertrokken zijn vanuit een erfgoedreflex. Dit om op een zo efficiënt mogelijke manier zowel het actuele podiumkunstenveld in Mechelen op te volgen met het oog op het onderzoeksproject ‘Labo Mechelen’, als algemeen in Vlaanderen interessante voorstellingsprojecten met bruggen naar erfgoed bij te wonen en/of te communiceren via website en nieuwsbrief. Actie 3 Aan de hand van studiedagen, congressen, deelname aan werkgroepen en overlegorganen, opleidingen, bijwonen van voorstellingen, lidmaatschap van organisaties, enzovoort, breiden de medewerkers van Het Firmament hun kennis en expertise over het cultureel erfgoed van de podiumkunsten uit en zijn ze op de hoogte van actuele trends en evoluties. Actie 4 Het Firmament behandelt binnenkomende vragen en adviseert en verwijst door waar mogelijk. Op basis van binnenkomende vragen tot advies, breidt Het Firmament op haar beurt ook haar kennis, expertise en netwerk uit.

Indicatoren: de aangekochte boeken, de abonnementen op tijdschriften en nieuwsbrieven, de gevolgde studiedagen, de bijgewoonde voorstellingen, de opgebouwde kennis en expertise


12

Als expertisecentrum is het prioritair om kennis en expertise uit te bouwen over aspecten van het cultureel erfgoed van de podiumkunsten en algemeen, om op de hoogte te zijn van actuele tendensen. Bovenstaande acties werden gerealiseerd actie 1, 2 en dienden niet enkel voor de interne expertise-opbouw maar ook om te communiceren naar en te delen met onze stakeholders via website, nieuwsbrief en Facebook. De tijdschriften werden bovendien geordend zodat het voortaan systematisch geklasseerd kan worden. Aangekochte publicaties werden opgenomen in de bibliografische tool ‘Zotero’ om te kunnen integreren in de nieuwe website. Studiedagen, symposia en workshops zijn uiteraard ook een ideaal instrument voor expertise-opbouw en netwerking. In de bijlage werd een overzicht opgenomen van alle evenementen die werden bijgewoond actie 2, 3. Ook voorstellingen zijn essentieel om tendensen te detecteren en in het kader van partnerprojecten waar gezelschappen bij betrokken zijn. Ook hiervan een overzicht in de bijlage. Daarnaast werd stilaan buiten het figurentheaterveld bekend dat Het Firmament als dienstverlenende organisatie gecontacteerd kon worden voor advies, in een eerste fase vooral over het thema ‘archief- en collectiezorg’. De binnenkomende vragen die we behandelden waren naast het adviserend aspect, ook belangrijk om bijkomende ervaring op te bouwen. Een 60-tal vragen werd systematisch gedocumenteerd actie 4. Theater aan Zee, KVS, Muziektheater Transparant, Circus Ronaldo, STUK, provincies, erfgoedcellen, expertisecentra, musea, archieven, studenten, academici, pers, enzovoort, vonden in 2013 hun weg naar Het Firmament waardoor het behandelen van dergelijke, externe vragen een belangrijk onderdeel werd van de werking van Het Firmament. Een aantal contacten mondden uit in langere trajecten, onder meer met Circus Ronaldo, Theater aan Zee en STUK die in 2014 zullen doorlopen. Tot slot werden systematisch inspirerende projecten uit binnen- en buitenland verzameld en gedocumenteerd, met het oog op de lancering van een nieuwe website van Het Firmament (zie OD 2.3). INTERNE KWALITEITSZORG Actie 5 Het Firmament installeert instrumenten om intern tot een optimale uitwisseling van informatie en kennis te komen (interne kwaliteitszorg) op het vlak van ICT, maar ook op het vlak van personeelsbeleid door functieprofielen op te stellen met een duidelijke taakverdeling. Actie 6 Het Firmament besteedt in haar personeelsbeleid aandacht aan opleiding of bijscholing. Actie 7 In het kader van het traject rond interne kwaliteitszorg, onderzoekt Het Firmament de aanwezige en ontbrekende expertises in de Raad van bestuur en Algemene vergadering en onderneemt acties om de lacunes in te vullen.

Indicatoren: de geïmplementeerde instrumenten voor interne kwaliteitszorg, de uitbreiding van de Raad van bestuur en Algemene vergadering

Het systematisch verzamelen en uitbreiden van kennis en expertise over een bepaald thema heeft pas zin als deze intern ook optimaal gedeeld wordt en duurzaam bewaard actie 5. Dit was een van de belangrijkste onderdelen van het traject over Interne kwaliteitszorg dat Het Firmament in 2012 opstartte met een externe consulent Amand Dewaele. De coördinator pleegde regelmatig overleg met hem (10 januari, 19 februari, 12 november 2013). Aangezien de werking niet enkel inhoudelijk enorm evolueerde in 2013, maar ook door de personeelsuitbreiding, was het noodzakelijk om een vernieuwde boomstructuur uit te denken, gekoppeld aan een verbetering van de ICT-infrastructuur. Alle digitale documenten werden gecentraliseerd in één mappenstructuur die via een cloudsysteem gedeeld werd met alle medewerkers. We ondervonden echter enorme problemen waardoor het systeem tot op heden nog niet optimaal werkt. Onder begeleiding van PACKED (overleg op 18/11/2013) werd uiteindelijk gekozen om over te stappen op het Googlecloudsysteem actie 5. Op 7 juni 2013 hielden we een heuse archiefdag om ook het papieren archief te ordenen. Daarnaast zochten we naar een goede manier om regelmatig efficiënt te kunnen overleggen. Voortaan vindt elke maandagochtend een intern overleg plaats dat iedereen vrijdag voorbereidt in een gedeeld document in HET FIRMAMENT vzw – Jaarverslag 2013

13

Google. Zo kon iedereen volgen waar iedereen mee bezig is en kan al veel informatie dat louter gecommuniceerd dient te worden, via die weg al meegegeven worden. Het intern overleg wordt op deze manier een belangrijk instrument van opvolging, overleg, documenteren van de werking, kennisdeling, enzovoort actie 5. Naast studiedagen, volgde de coördinator nog een opleiding voor leidinggevenden in de culturele sector via het Sociaal Fonds voor de podiumkunsten (26 en 28 maart, 16 april, 15 mei, 4 juni 2013) en volgden de medewerkers een aantal bijscholingen om specifieke kennis en expertise uit te breiden actie 5 Amand Dewaele begeleidde ook de opmaak van een ‘meetplan’ actie 5, een planning over de hele beleidsperiode met de belangrijkste grote acties, gekoppeld aan indicatoren. Op basis daarvan kan de werking beter opgevolgd worden en bijgestuurd waar nodig. De planning wordt in 2014 verder uitgewerkt. Er werd gestart met de opmaak van personeelsprofielen actie 5. Op basis daarvan werd onderzocht of via VDAB een goedkope administratieve kracht aangeworven kon worden om het personeel te ontlasten. Ook WELA werd uitgenodigd (25 april 2013), een organisatie die deeltijds werken en leren bij jongeren stimuleert. Ondanks de goede formules die er bestaan, was de minimale kost van €10.000 niet haalbaar voor Het Firmament. Aan de hand van de opgemaakte bestuurdersprofielen en de gedetecteerde ontbrekende expertises werden twee nieuwe bestuurders aangetrokken in 2013: Jan Van Goethem (De Munt, SIBMAS) en Thomas Crombez (AP hogeschool, Universiteit Antwerpen) actie 7. WERKLIJN 1: ARCHIEF- en COLLECTIEZORG Actie 8 Het Firmament zet in op de ontwikkeling van kennis en expertise over archief- en collectiezorg en participeert actief aan de trajecten van PACKED (‘Erfgoedzorg in de kunstensector’), de Vlaamse Gemeenschapscommissie (‘Archiefzorg voor kunstinstellingen’) en het Archief en Museum van het Vlaamse leven te Brussel (‘Digigids’). Er wordt gestreefd naar een complementaire expertiseopbouw en maximale expertisedeling. Dit om de deelresultaten van ‘Labo Mechelen’ op korte termijn al in te zetten in ruimere trajecten.

Indicatoren: de opgebouwde en gedeelde kennis en expertise, de deelname aan de trajecten van partners

Na een verkenningsfase in 2012 zette Het Firmament in 2013 als eerste focus in op het verzamelen van kennis en expertise uit binnen- en buitenland op het vlak van archief- en collectiezorg actie 8. Hiervoor wierf Het Firmament Eline De Lepeleire aan, archivaris van opleiding. Ze bracht bestaande kennis en expertise in kaart die telkens geëvalueerd werd op kwaliteit en op inzetbaarheid in de Vlaamse context. Waar nodig ontwikkelde Het Firmament bijkomende expertise. Op basis hiervan bepaalde Het Firmament de specifieke thema’s voor de verdere uitbouw van een dienstverlening over de zorg voor podiumarchieven en –collecties. De uitgewerkte modules zouden in 2014 verder uitgewerkt worden tot een online toolbox over archief- en collectiezorg specifiek voor podiumerfgoed: -‐ Waarom zorg dragen voor archief of objecten? -‐ Hoe obstakels overbruggen? -‐ Beschrijven: registratie op objecten collectieniveau -‐ Ordenen -‐ Waardering en selectie -‐ Materiële zorg -‐ Overdracht van archief of collectie -‐ Auteursrecht en intellectueel eigendomsrecht -‐ Digitale bestanden -‐ Digitalisering HET FIRMAMENT vzw – Jaarverslag 2013

14

Daarnaast werd een ruimer traject opgestart over het ‘herbestemmen van podiumarchieven en -collecties’ waarvan eerste actie een online survey was in samenwerking met de Karel de Grote Hogeschool om te peilen wat collectiebeherende instellingen momenteel beheren aan podiumkunstenerfgoed en welke rol ze hierin in de toekomst wensen op te nemen. Dit om vragen over het herbestemmen van archieven en collecties gerichter te kunnen begeleiden (zie ook OD 1.2). Daarnaast werkten we een stappenplan uit voor erfgoedbeheerders om een dergelijk traject op een goede manier te kunnen doorlopen. Het eigen figurentheaterarchief, de poppencollectie en de figurentheaterbibliotheek van Het Firmament werden ingezet als testcase om dit stappenplan uit te testen (zie ook OD 5.1). De eerste, noodzakelijke stap in dit proces is het uitklaren van de eigendomsrechten van de verschillende deelcollecties. Deze en volgende stappen worden gezet in 2014 om dan te bekijken welke mogelijke opties er zouden zijn om het archief en de collectie te herbestemmen. Het Firmament zal dit proces uitgebreid documenteren. In afwachting van een herbestemming werd alvast een overdrachtslijst van het archief gemaakt met de hulp van een vrijwilliger, een globale omschrijving van het archief, en werd geïnvesteerd in depotkasten op maat voor de goede bewaring van de collectie. Daarnaast werd de eigen poppencollectie ook ingezet als testcase voor de module over objectregistratie. Op 22 februari 2013 werd de registratie van een van de deelcollecties, van Poppentheater Nele uit Gent, afgewerkt. De uitgewerkte methodiek zal verder ingezet worden in 2014 voor de andere deelcollecties – van Theater Taptoe en van de voorlopers van DE MAAN -, met de hulp van de vrijwilligers van de erfgoedcel Mechelen (zie OD 3.1). Door archief- en collectiezorg als eerste inhoudelijke focus te kiezen, kon Het Firmament maximaal inspelen op één van de precaire noden die we vastgesteld hadden en op lopende projecten van partners. Door complementair te werken, werd dubbel werk vermeden. Zo participeerde Het Firmament als partner actief in het project ‘Erfgoedzorg in de kunstensector’, gecoördineerd door PACKED vzw, met als andere partners BAM, VTi, FARO, Resonant, VAi /CVAa, Archiefbank Vlaanderen en Forum voor amateurkunsten. Dit project zal in 2014 resulteren in een website voor het volledige kunstenveld over de zorg voor archieven en collecties. Het Firmament is enerzijds lid van de stuurgroep die fungeert als klankbord om het project op te volgen, bij te sturen en te bewaken. Het Firmament nam deel aan de vergaderingen op 13 maart en 23 oktober 2013. Tussentijds pleegde Het Firmament afzonderlijk overleg met de projectmedewerker op 19 juli en 19 november 2013 en met de coördinator op 12 december 2013. De medewerkers van Het Firmament gaven uitgebreide feedback op de eerste output van dit project, zijnde de ‘terreinverkenning’ en het ‘actieplan’ dat daaruit voortvloeide. Daarnaast kwam een aparte werkgroep samen (7 november 2013) waar Het Firmament zich eveneens actief voor inzette door generieke kennis en expertise over archief- en collectiezorg aan te reiken en tussentijds feedback te geven. Een dergelijk project was in die fase van de werking een manier om de reeds opgebouwde kennis optimaal te delen, maar ook een manier bij uitstek om bijkomende kennis en expertise op te bouwen. Naast dit project, nam Het Firmament als partner deel aan een cursustraject ‘Archiefzorg voor kunstinstellingen’ van de Vlaamse Gemeenschapscommissie/Erfgoedcel Brussel i.s.m. het Archief en Museum van het Vlaamse leven te Brussel, met PACKED en Resonant als andere partners. Via dit traject kunnen Brusselse kunstorganisaties een vorming volgen waarin stapsgewijs archiefzorg en –beheer worden aangebracht. Het traject bestaat uit een zestal sessies van een halve dag, verspreid over 2013 en 2014. Het Firmament was aanwezig op de verschillende overlegmomenten 25 januari, 14 oktober 2013), op de cursusdagen (23 april en 28 mei 2013) en op het plaatsbezoek bij het theatergezelschap Tristero voor advies op maat (17 december 2013).


15

OD 2.2 Hiertoe heeft Het Firmament meer aandacht gegenereerd voor het cultureel erfgoed van de podiumkunsten op het gebied van onderwijs, vorming en academisch onderzoek. Het heeft de noden en behoeften blootgelegd en in wisselwerking met betrokken instellingen initiatieven gelanceerd voor onderzoek en experiment met het oog op kruisbestuiving en de uitwisseling van ideeën en praktijken. Actie 1 Actie 2

Actie 3

Actie 4

Actie 5 Actie 6

Het Firmament neemt deze doelstelling in overleg met de stuurgroep op in de algemene onderzoeksstrategie van ‘Labo Mechelen’ (SD1). Het Firmament werkt de opgestarte structurele samenwerking met de Vrije Universtieit Brussel – Master na Master Archivistiek: Erfgoedbeheer en Hedendaags Documentbeheer (Prof. dr. Scheelings) verder uit en onderzoekt de mogelijkheden voor samenwerkingen met andere universiteiten. Dit met het oog op kruisbestuiving en de uitwisseling van ideeën en praktijken. Het Firmament vraagt opnieuw projectsubsidie aan bij de provincie Antwerpen voor een vervolgtraject van het vooronderzoek over ‘Cultuur en collaboratie in Vlaanderen en de Mechelse Cultuurdagen (1930-1950)’, onder begeleiding van de curator, Nico Wouters (UA). Het zal resulteren in een tentoonstelling en andere activiteiten in 2015. Dit project werd geïnitieerd door Het Firmament en is een samenwerking tussen Mechelse partners (MMMechelen, Stedelijke Musea Mechelen, Kazerne Dossin vzw) en andere (onderwijs)partners (Departement Geschiedenis – Onderzoeksgroep Politieke geschiedenis UA - Prof. Dr. Marnix Beyen, Centrum voor Publieksgeschiedenis Universiteit Gent - Prof. Dr. Bruno De Wever, Puppentheater Museum Berlin (DU), Hartmut Topf). Het Firmament begeleidt een student Theaterwetenschappen (UGent) en Publiekgeschiedenis (UGent) bij het vooronderzoek van bovenstaand project. Daarnaast loopt een student Project Kunstvakken (Plantijn Hogeschool) stage in het kader van de workshop Jonge Helden die Het Firmament aanbiedt en begeleidt Het Firmament de bachelorproef van twee studenten uit de Lerarenopleiding (Lessius Mechelen) over de verdere ontwikkeling van een educatief pakket bij de game ‘Wireless Puppetry’. Het Firmament lanceert oproepen om stagiairs te engageren en om te ijveren voor masterproefonderwerpen over verschillende aspecten van het cultureel erfgoed van de podiumkunsten. Op basis van de onderbelichte onderzoeksterreinen blootgelegd in het onderzoek van de Universiteit Antwerpen (Theaterwetenschappen) gevoerd in het kader van het Topstukkendecreet, reikt Het Firmament aan de relevante departementen onderzoeksthema’s aan. Het gaat om de terreinen van het erfgoed van figurentheater, podiumtechnieken en dans.

Indicatoren: de geformuleerde doelstelling m.b.t. onderwijs, vorming en academisch onderzoek in de onderzoeksstrategie, de subsidieaanvraag bij de provincie Antwerpen over het vooronderzoek van het tentoonstellingsproject, de begeleide stages en eindwerken, de ingediende masterproefonderwerpen, de verslagen van het overleg met Prof. dr. Scheelings en evt. andere instellingen.

De vele contacten die er in 2013 met het academische veld waren, leverden concrete resultaten op: -‐ Naar aanleiding van een overleg op 26 april 2013 met Prof. dr. Frank Scheelings (VUB, Archivistiek Ergoedbeheer en Hedendaags documentbeheer) werd een stage-aanvraag ingediend, gehonoreerd en de post ingevuld door een student. De student (Luc Notelteirs) zal in het academiejaar 2013-2014 een masterproef schrijven over ‘Archiveren van podiumkunsten: tussen selectie en documentatie’ actie 2, 6 -‐ Naar aanleiding van een overleg met Thomas Crombez op 8 mei 2013 (AP-hogeschool, Universiteit Antwerpen), besloot hij toe te treden tot de Raad van bestuur van Het Firmament -‐ Jill De Lamper en Laura D’Hondt (Leerkracht lager onderwijs) dienden hun bachelorproef in bij Lessius Mechelen, een educatief pakket voor de figurentheatergame ‘Wireless Puppetry’ actie 4 -‐ Barbara Zijlmans liep in het kader van ‘project Kunstvakken’ (Plantijn Hogeschool Antwerpen) stage tijdens de figurentheaterworkshop voor kinderen ‘Jonge Helden’ actie 4 Het Firmament verspreidde stage-oproepen via FARO, VUB (Archivistiek) en de databank van het departement Theaterwetenschappen actie 5 en onderhield algemeen regelmatig contact met de diverse faculteiten Theaterwetenschappen actie 2: -‐ Overleg Timmy De Laet (Universiteit Antwerpen) (6 augustus 2013) HET FIRMAMENT vzw – Jaarverslag 2013

16

-‐ -‐ -‐ -‐ -‐

Overleg Liese Stuer (opleidingshoofd dans & drama Koninklijk Conservatorium Antwerpen) en Iris Bouche (artistiek coördinator opleiding dans) over creatieve invulling opleidingsonderdeel Dansgeschiedenis in de hogere dansopleiding (9 december 2013) Regelmatige contacten met departement Theaterwetenschappen UA (Luk Van den Dries, Thomas Crombez, Frederik Leroy) en UGent (Bruno Forment, Christel Stalpaert, Evelien Jonckheere) Advies bij onderzoek naar de geschiedenis van Kunstencentrum STUK aan de Onderzoeksgroep Cultuurgeschiedenis vanaf 1750 van de KULeuven Luk Van den Dries (Universiteit Antwerpen): suggesties rond geschiedschrijving over dans in België, 1940-1980 actie 6 Advies aan auteurs/redacteurs Lieve Dierckx en Sigrid Janssens over de aanpak van de mémoires van Jeanne Brabants actie 6

Het tentoonstellingsproject ‘Cultuur en collaboratie’ kent reeds een lange voorgeschiedenis (zie vorige jaarverslagen). Het project werd destijds geïnitieerd door Het Firmament en is in 2013 uitgegroeid tot een samenwerking met verschillende partners in Mechelen (Het Firmament, MMMechelen, Stedelijke Musea Mechelen, Kazerne Dossin vzw) en SOMA. Andere academische partners (Departement Geschiedenis – Onderzoeksgroep Politieke geschiedenis UA - Prof. Dr. Marnix Beyen, Centrum voor Publieksgeschiedenis Universiteit Gent - Prof. Dr. Bruno De Wever) worden betrokken in een expertencommissie. Gezien de grote schaal en de verbreedde aanpak van het project met diverse kunsttakken, is Het Firmament niet langer de trekker van dit project, maar één van de (initiërende) partners. Vanuit die rol waren we aanwezig op alle overlegmomenten (10 januari, 14 mei en 27 juni 2013). Het vooronderzoek zal in 2014 via SOMA verlopen (niet langer via Het Firmament) en mondt over een aantal jaar uit in een tentoonstelling op diverse locaties in Mechelen. OD 2.3 Hiertoe is Het Firmament op zoek gegaan naar good practices in de sector van podiumkunsten op vlak van behoud en beheer, onderzoek, transmissie, digitalisering, ontsluiting en publiekswerking. Actie 1

Actie 2 Actie 3

Actie 4

Het Firmament ontwikkelt een methodiek om bestaande kennis en expertise op een systematische manier te verzamelen en nieuwe ontwikkelingen op te volgen: publicaties, onderzoek, voorstellingen en publieksprojecten met een voorbeeldige werking over het roerend en immaterieel erfgoed van de podiumkunsten. De personen gekoppeld aan deze praktijken worden opgenomen in een netwerkkaart. Dit met het oog op kennisopbouw en – deling via de website en de nieuwsbrief. Het Firmament doet beroep op het steunpunt FARO om op zoek te gaan naar bestaande good practices in binnen- en buitenland op het vlak van de transversale thema’s van veldanalyse, nodenbevraging, thesauri, archief- en collectiezorg, dit met het oog op toepassing in het onderzoeksproject ‘Labo Mechelen’. Het Firmament volgt het project ‘Portail des arts de la marionnette’ (PAM) verder op, een portaalsite over figurentheater in Frankrijk, om het uit te breiden naar België, dit in samenwerking met VTi, OPENDOEK, PACKED, gezelschappen en andere collectiebeheerders uit Vlaanderen en in nauw overleg met het Centre de la Marionnette in Doornik. PAM is een good practice op het vlak van ontsluiting en een belangrijke mogelijke piste voor wat betreft het verduurzamen van verschillende aspecten van de figurentheaterwerking (SD 5). Daarnaast is het een bron van inspiratie om op termijn de toepassingsmogelijkheden voor het ruimere podiumkunstenveld te onderzoeken. Het Firmament onderzoekt de mogelijkheden om in samenwerking met het Centre de la Marionnette in Doornik een Europees subsidiedossier voor de integratie van PAM in Vlaanderen in te dienen in het kader van het CIP-ICTPSP-programma: ICT Policy Support Programme as part of the Competitiveness and Innovation framework Programme (CIP): The ICT Policy Support Programme (or ICT PSP) aims at stimulating innovation and competitiveness through the wider uptake and best use of ICT by citizens, governments and businesses.

Indicatoren: de ontwikkelde methodiek over het monitoren van bestaande kennis en expertise en nieuwe ontwikkelingen, de verzamelde good practices, de opvolging van de Franse portaalsite


17

In het kader van het systematisch verzamelen en opbouwen van expertise over diverse aspecten van het cultureel erfgoed van de podiumkunsten, werd ook ingezet op ‘inspirerende praktijken’ uit binnen- en buitenland. Door te laten zien hoe anderen aan de slag gaan met podiumerfgoed, kan je individuen en organisaties overtuigen om in te zetten op de eerste, noodzakelijke stap, zijnde de zorg voor hun archief en/of collectie. Door die eerste stap te zetten, kan je je archief en collectie op een actieve manier inzetten in je eigen werking of in publieksgerichte activiteiten. Zo bracht Het Firmament tal van projecten in kaart uit binnen- en buitenland, ter voorbereiding van de lancering van de website actie 1. De projecten worden systematisch geordend onder de rubrieken: ‘Publicatie’, ‘Onderzoek’, ‘Musea/tentoonstellingen’, ‘Databanken’, ‘Erfgoed in performance’, ‘Studies’, ‘Beeld/film’. Onder meer Facebook is hiervoor een belangrijk kanaal. De praktijken zullen via de nieuwe website in 2014 ontsloten worden, ter inspiratie van erfgoedvormers en –beheerders en werden in 2013 al gedeeld via de nieuwsbrief en Facebook. Via de stuurgroep werd bestaande kennis over transversale thema’s gedeeld actie 2. Een van de ‘inspirerende praktijken’ is het Franse project ‘Portail des Arts de la Marionnette’. Het Centre de la Marionnettte in Doornik werkt concreet naar een uitbreiding van de website naar Wallonië. Het Firmament volgde de overlegmomenten in Doornik op om hun ervarningen te kunnen meenemen in een mogelijk Vlaams traject rond figurentheater, of breder, hoe een dergelijk online ontsluitingsproject op het podiumerfgoed van toepassing zou kunnen zijn actie 3 Een Europese subsidie aanvragen om het Franse project ‘Portail des Arts de la Marionnette’ uit te breiden naar Vlaanderen, in het kader van het verduurzamen van de figurentheaterwerking (SD5), bleek onrealistisch actie 4.


18

SD 3

Het Firmament heeft zijn kennis en expertise over het cultureel erfgoed van de podiumkunsten proactief ter beschikking gesteld, in de eerste plaats aan de cultureel-erfgoedgemeenschap van de podiumkunsten, maar ook aan andere erfgoedgemeenschappen. Doordat het gedurende de beleidsperiode verder heeft gewerkt aan de kwaliteitsvolle uitbouw van de dienstverlening heeft Het Firmament een aanzet gegeven tot de overdracht van het cultureel erfgoed van de podiumkunsten aan toekomstige generaties.

Vanuit een open houding heeft Het Firmament er in 2013 voor gezorgd dat kennis en expertise van elders vlot kan binnenstromen en zelf ontwikkelde kennis en expertise de weg vindt naar buiten, dit zowel op het vlak van roerend podiumkunstenerfgoed als op het vlak van de immateriële aspecten ervan. Aangezien Het Firmament in 2013 de focus legde op de zorg voor archieven en collecties was de kennisdeling vooral ook op dat thema gericht. Via verschillende kanalen werd zichtbaarheid gecreëerd over de werking en over het erfgoed van de podiumkunsten, gericht op verschillende doelgroepen: van professionele tot vrijwillige erfgoedwerkers, van professionele tot amateurkunstenaars. Het Firmament gaf advies op maat bij binnenkomende vragen, participeerde aan tal van stuurgroepen, commissies, trajecten en organiseerde een eerste ontmoetingsmoment voor het professionele podiumkunsten- en erfgoedveld, dit allemaal om de opgebouwde expertise zo breed mogelijk te verspreiden. Het Firmament publiceerde artikels en gaf presentaties over thema’s gerelateerd aan podiumerfgoed. Tot slot begeleidde Het Firmament een aantal podiumkunstenactoren als testcase om de dienstverlening verder te kunnen verfijnen. OD 3.1 Hiertoe heeft Het Firmament instrumenten ontwikkeld waardoor kennis en expertise over cultureel erfgoed doorgegeven en uitgewisseld wordt met de cultureel-erfgoedgemeenschap van de podiumkunsten. COMMUNICATIETOOLS Actie 1 Het Firmament werkt het communicatieplan af dat alle instrumenten van interne en externe communicatie integreert. Actie 2 Het Firmament start met de uitvoering van het communicatieplan en lanceert onder meer een nieuwe website die voldoet aan de checklist van het AnySurferlabel (voorjaar 2013). Actie 3 Het Firmament communiceert over de verworven kennis en expertise met betrekking tot het thema archiefzorg via eigen communicatiekanalen als website en nieuwsbrief. De website wordt zo een belangrijk instrument van kennisdeling: toegankelijk voor iedereen, van overal. Actie 4 Het Firmament verzorgt een presentatie op het congres ‘Revaluing Theatrical Heritage’ in Kortrijk op 22 en 23 januari 2013, georganiseerd door de universiteiten van Gent en Brussel, over het borgen van figurentheatererfgoed en de resultaten van het onderzoek in het figurentheaterveld. Actie 5 Veerle Wallebroek (Het Firmament) verzorgt een presentatie op de UNIMA-dag van het Nederlands Verbond voor Poppenspel in Nederland op 10 maart 2013, over het borgen van figurentheatererfgoed en de resultaten van het onderzoek in het figurentheaterveld.

Indicatoren: het communicatieplan, de implementatie van het communicatieplan, de lancering van de nieuwe website, de presentaties

Omwille van een personeelswissel in de functie van communicatiemedewerker werd een aantal acties, waaronder de lancering van de website en huisstijl en de ontwikkeling van een communicatieplan uitgesteld naar 2014 actie 1, 2. Een personeelswissel in een kleine organisatie heeft altijd een enorme impact op de werking, waardoor een aantal zaken vertraging oplopen. Voor de ontwikkeling van de huisstijl werd bovendien een HET FIRMAMENT vzw – Jaarverslag 2013

19

opgestarte samenwerking met een vormgevingsbureau noodgedwongen stopgezet omwille van te ver uiteenlopende visies. Toch werden deze aspecten verder goed voorbereid met de nieuwe medewerker, door aftastende gesprekken met webontwikkelaars (19 augustus, 15 november en 13 december 2013), door ideeën af te toetsen op de Algemene vergadering (4 november 2013) en door nieuwe offertes op te vragen. Uiteindelijk werd gekozen voor het bureau ZAP, zowel voor de ontwikkeling van de website als van de huisstijl. Gezien de heroriëntatie van de werking en de transitiefase waarin Het Firmament zich als organisatie bevond, nam het denkproces over de structuur van de website en de inhoud van de communicatie meer tijd in beslag dan verwacht. Op 23 januari 2013 was onze collega Staf Vos een van de sprekers op het internationale congres in Kortrijk ‘Revaluing Theatrical Heritage’, met een presentatie over het onderzoek dat Het Firmament heeft gevoerd in het figurentheaterveld (2005-2009) over het vrijwaren van het roerend en immaterieel figurentheatererfgoed in Vlaanderen actie 4. Het geplande congres in Nederland werd geannuleerd actie 5..Op 18 oktober 2013 gaf Het Firmament een presentatie over ‘Wat is het cultureel erfgoed van de podiumkunsten’ op een studiedag georganiseerd door AZURA, een samenwerkingsverband tussen gemeenten uit de Antwerpse Zuidrand die streven naar de oprichting van een erfgoedcel in hun regio. Het Firmament leverde zelf 4 artikels aan de volgende tijdschriften (zie bijlage): -‐ Danspunt: "Het geheugen van mijn gezelschap" - Veerle Wallebroek en Staf Vos, maart 2013 -‐ OP&doek: "Het geheugen van mijn gezelschap" - Veerle Wallebroek en Staf Vos, april 2013 -‐ OP&doek: "Red de prinses! Over poppen die gamehelden worden" - Veerle Wallebroek, juni 2013 -‐ faro: "In het spoor van de creatie. Naar een duurzame omgang met het erfgoed van de podiumkunsten" - Veerle Wallebroek en Staf Vos, december 2013 -‐ Bladwijzer (Heemkunde Vlaanderen): "Op bezoek bij... Het Firmament", september 2013 -‐ Het Theaterfestival – Festivalkrant: interview met Veerle Wallebroek n.a.v. debat ‘In het spoor van de creatie’, 3 september 2013 Tot slot werden 6 nieuwsbrieven verstuurd naar het brede veld van actoren die in aanraking komen met aspecten van podiumerfgoed, en een laatste ‘sectorbrief’, specifiek met nieuws naar figurentheaters (zie bijlage). Alle communicatie gericht naar figurentheaters werd in de loop van 2013 overgedragen aan OPENDOEK. In de tweede helft van 2013 postten we gemiddeld een 3-tal berichten op Facebook per week. ADVIES OP MAAT Actie 6 Het Firmament behandelt binnenkomende vragen en adviseert en verwijst door waar mogelijk, onder meer op het vlak van herbestemmen van bedreigde collecties en archieven.

Indicatoren: de behandelde vragen

Zoals vermeld bij OD 2.1 werd Het Firmament in 2013 stilaan voor ruimere vragen dan louter over figurentheatererfgoed gecontacteerd voor advies op tal van terreinen, waaronder vragen om te begeleiden bij een herbestemming van een archief of collectie. Een 60-tal vragen werd systematisch gedocumenteerd actie 6. Theater aan Zee, KVS, Muziektheater Transparant, Circus Ronaldo, STUK, provincies, erfgoedcellen, expertisecentra, musea, archieven, studenten, academici, pers, enzovoort, vonden in 2013 hun weg naar Het Firmament waardoor het behandelen van dergelijke, externe vragen een belangrijk onderdeel werd van de werking van Het Firmament. Om een zicht te krijgen op de verschillende contexten waarin podiumerfgoed beheerd wordt, gingen de medewerkers van Het Firmament een aantal keer ter plaatse, enerzijds om advies op maat te geven n.a.v. HET FIRMAMENT vzw – Jaarverslag 2013

20

concrete vragen, anderzijds om de eigen expertise verder uit te bouwen in functie van de dienstverlening via de nieuwe website: -‐ Plaatsbezoek De Moedertaal, amateurgezelschap Mechelen, 06/03/2013 -‐ Plaatsbezoek ’t Arsenaal, professioneel gezelschap, Mechelen, 14/03/2013 -‐ Plaatsbezoek Circus Ronaldo, professioneel gezelschap, Mechelen, 14/08/2013 -‐ Plaatsbezoek STUK, kunstencentrum, Leuven, 18/09/2013 -‐ Plaatsbezoek Europees Figurentheatercentrum, vrijwilligersorganisatie, Gent, 09/10/2013 -‐ Plaatsbezoek Tristero, professioneel gezelschap, Brussel, 17/12/2013 -‐ Plaatsbezoek archief Marianne Van Kerkhoven, dramaturge, Brussel, 12/12/2013 Een aantal contacten mondden uit in langere trajecten, onder meer met Circus Ronaldo, Theater aan Zee en STUK die in 2014 zullen doorlopen: Bij Circus Ronaldo startte een traject over de registratie van hun decordoeken, gemaakt door de grootvader en nu nog steeds opnieuw gebruikt in voorstellingen. Hiervoor werd overleg gepleegd met de familie Ronaldo op 14 augustus, 20 november en 11 december. In samenwerking met de vrijwilligers van de Erfgoedcel Mechelen werd de registratie opgestart en hielpen ze 6 halve dagen. Op deze manier kan het gezelschap deze doeken in hun loods veel sneller terugvinden. Met dit project ondersteunt Het Firmament dit gezelschap, maar doet het ook bijkomende expertise op, op het vlak van registratie op objectniveau om in 2014 handige tips hierover te kunnen aanbieden op de nieuwe website. Theater aan Zee bestaat in 2016 20 jaar. Om dit te vieren wensen ze hun archief onder handen te nemen en tal van publieksactiviteiten te ontwikkelen voor de feesteditie. Het Firmament werd van bij aanvang betrokken en pleegde hiervoor overleg op 14 december en 16 december (i.s.m. PACKED voor de digitale aspecten). In 2014 zal Het Firmament dit traject intensief begeleiden. Met STUK in Leuven pleegde Het Firmament overleg op 11 oktober en 5 november 2013 om te bekijken hoe een doctoraatsonderzoek over de geschiedenis van STUK gevaloriseerd kon worden in publieksactiviteiten en hoe ze deze gelegenheid konden aangrijpen om hun archiefwerking te verduurzamen. Dit traject wordt in 2014 verdergezet. Het is niet realistisch dat Het Firmament zelf al het ondersteunend werk doet bij dergelijke vragen. Ook is het niet realistisch te denken dat erfgoedvormers of –beheerders dat zomaar in hun structurele werking kunnen opnemen. Daarom is Het Firmament in 2013 ook gestart met het uitwerken van een vrijwilligerswerking door i.s.m. met de vrijwilligerspool van de Erfgoedcel van Mechelen alvast aan de slag te gaan bij Circus Ronaldo extra actie. In Mechelen zullen nog verschillende trajecten volgen in 2014 om op termijn een methodiek over de inzet van vrijwilligers in de zorg voor podiumarchieven en –collecties te kunnen aanbieden aan andere erfgoedcellen. Dit werd voorbereid met de erfgoedcel op 22 oktober, een vorming met de vrijwilligers volgde op 25 november 2013. Zo zal op termijn de dienstverlening die online te vinden zal zijn – met handige en laagdrempelige tips over archiefzorg – doorgetrokken worden in de praktijk door een ondersteuning met vrijwilligers te kunnen aanbieden. We bekeken ook de opties om via de vzw Mimosa personen met autisme in te zetten in dergelijke projecten. HET FIRMAMENT vzw – Jaarverslag 2013

21

KENNISDELING MET PARTNERS Actie 7 Het Firmament zetelt in de stuurgroep van het project ‘Erfgoedzorg in de kunstensector’ (PACKED) en begeleidt het project ‘Archiefzorg voor kunstinstellingen’ (Vlaamse Gemeenschapscommissie). Er wordt gestreefd naar een complementaire expertiseopbouw en maximale expertisedeling. Dit om de deelresultaten van ‘Labo Mechelen’ op korte termijn al in te zetten in ruimere trajecten. Actie 8 Het Firmament investeert in het opvolgingstraject van de tentoonstelling ‘Schatten van*in Mensen’ van tapis plein vzw en is lid van de stuurgroep. Het participeert aan een reflectietraject over living human treasures en immaterieel cultureel erfgoed. Actie 9 Het Firmament participeert aan het Europeana Vlaanderen Overlegplatform. Het platform wil informatie over Europeana verspreiden naar mogelijke belanghebbenden, informatie en adviezen terugkoppelen naar Europeana en de relevante projecten waar Vlaamse partners in betrokken zijn onderling afstemmen. Actie 10 Het Firmament is lid van de gebruikersgroep Cultureel Erfgoed en Auteursrecht die werkt rond de diverse problemen die er bestaan in de toepassing van het auteursrecht. Actie 11 Indien er zich opportuniteiten voordoen om kennis te delen, speelt Het Firmament daar op in.

Indicatoren: de opvolging van de projecten en overlegstructuren

Het Firmament participeerde actief als partner in het project ‘Schatten van*in mensen’, een initiatief van tapis plein, i.s.m. Erfgoedcel Brussel, Het Firmament, Circuscentrum, ETWIE en FARO actie 8. De project focust zich op individueel meesterschap binnen podiumkunsten en ambachten (‘Living Human Treasures’) en landt in 2014 in een aantal publieke acties en een visienota over hoe dergelijke kennis en kunde – aanwezig in de hoofden en lichamen van deze mensen – bewaard en overgedragen kan worden. Het biedt een kans aan Het Firmament om in een fase waarin het qua expertise-opbouw nog niet focust op de immateriële aspecten, toch al via dit project zichtbaarheid te creëren en eerste stappen te zetten. Dit verantwoord ook de financiële investering van Het Firmament in dit project. Zo werd bv. een aantal podiumkunstenactoren geïnterviewd door de projectmedewerker. Het Firmament nam deel aan alle stuurgroepvergaderingen (7), gaf tussentijds feedback, nam deel aan 2 focusgroepen die in het kader van dit project plaatsvonden (18 en 19 maart 2013) en was aanwezig op 2 specifieke overlegmomenten. De initieel geplande tentoonstelling – als opvolger van de oorspronkelijke tentoonstelling uit 2011, werd jammer genoeg geannuleerd. De zichtbaarheid van dit project zal in de loop van 2014 op andere manieren uitgewerkt worden. Voor de gerealiseerde acties en inbreng in het project ‘Erfgoedzorg in de kunstensector’ (PACKED) en het project ‘Archiefzorg voor kunstinstellingen’ (Vlaamse Gemeenschapscommissie) actie 7 verwijzen we naar OD 2.1. De ontwikkelingen bij het Europeana Vlaanderen Overlegplatform en de gebruikersgroep Cultureel Erfgoed en Auteursrecht werden via de verslagen opgevolgd actie 9, 10 OD 3.2 Hiertoe heeft Het Firmament in Vlaanderen erfgoededucatie en publiekswerking opgestart om bij specifieke doelgroepen te sensibiliseren over de omgang met het cultureel erfgoed van de podiumkunsten. Actie 1 Actie 2 Actie 3

Actie 4

Het Firmament investeert in het opvolgingstraject van de tentoonstelling ‘Schatten van*in Mensen’ van tapis plein vzw waarbinnen het participeert aan een reflectietraject over living human treasures en immaterieel cultureel erfgoed. Het Firmament neemt deel aan UiTzonderUiTlaat in Mechelen (22 september 2013), de start van het cultuurseizoen, met een activiteit die de Mechelse actoren betrekt in het erfgoedverhaal van de podiumkunsten. Het Firmament neemt deel aan ‘De Nacht van de Geschiedenis’ in het teken van ambachten (19 maart 2013). Paul Contryn, scenograaf bij figurentheater DE MAAN en poppenspeler en –maker, zal rondleidingen verzorgen doorheen de poppencollectie van Het Firmament en DE MAAN en bij de verschillende poppensoorten uitleg geven over de spelen maaktechnieken. Het Firmament dient een aanvraag in bij het Gamefonds van het Vlaams Audiovisueel Fonds om de demoversie van de figurentheatergame ‘Wireless Puppetry’ verder te laten ontwikkelen tot een afgewerkte game. Een good practice over de inzetbaarheid van figurentheater in andere sectoren, erfgoededucatie en het actualiseren van en dynamisch omgaan met erfgoed. Actie gerealiseerd


22

Actie 5 Actie 6

In afwachting van een afgewerkte game test Het Firmament de demoversie uit op verschillende evenementen. Het Firmament initieert een samenwerking tussen verschillende socio-culturele en erfgoedorganisaties (o.m. Erfgoedcel Mechelen, Dienst Diversiteit stad Mechelen, tapis plein vzw) om in navolging van het schimmenspel in 2010 tussen de torens van de Brusselpoort, een duurzaam project uit te werken om figurentheater als middel in te zetten om interculturele communicatie te bevorderen en een dynamische omgang met erfgoed te stimuleren. De editie in 2013 zal bovendien een samenwerking zijn met het intercultureel project GEN2020, gevestigd in ’t Arsenaal in Mechelen (OD 6.1). Het toonmoment vindt plaats in het najaar van 2013.

Gezien de overgangsfase waarin de werking zich bevond in 2013, van een pure figurentheaterwerking naar het verruimde veld van het podiumkunstenerfgoed, waren er in 2013 een aantal projecten specifiek rond figurentheater, anderen al over het ruimere veld. Het belangrijkste publieksmoment voor Het Firmament in 2013 was ongetwijfeld het debat ‘In het spoor van de creatie’, georganiseerd tijdens Het Theaterfestival op 3 september. Het professionele podiumkunsten- en erfgoedveld debatteerde over de zin en onzin van het archiveren van theater en dans extra actie. Eerst kwamen verschillende projecten aan bod, gepresenteerd door Sarah Whatley (Coventry University, UK, over ‘Siobhan Davies Dance’), Patrick Allegaert (Museum Dr. Guislain, over de nalatenschap van Eric De Volder) en dramaturge Kristien Van den Brande (‘Oral Site’). De centrale vraag van het debat dat daarop volgde luidde: hoe kunnen we theater- en danscreaties archiveren, en waarom zouden we dit doen? De sporen van performances zijn immers moeilijk te traceren en te reconstrueren. Kan dit verleden bovendien inspiratie bieden voor heden en toekomst? Hoe staan podiumkunstenaars, academici en erfgoedactoren hier tegenover? Een 80-tal vertegenwoordigers uit het podiumkunsten- en erfgoedveld gingen in dialoog over de mogelijkheden en hinderpalen bij archiveren in het podiumkunstenveld. Het Theaterfestival was het uitgelezen moment om na te denken over de relatie tussen de hedendaagse podiumkunsten en hun vervlogen repertoires, en meer in het bijzonder over de rol van archiefzorg in het exploreren van deze relatie. De grote publieksopkomst en de boeiende interventies bewezen dat er nood is aan een dialoog over dit thema. Een verslag over dit evenement verscheen in het tijdschrift van FARO, een interview met de coördinator verscheen de dag zelf in de festivalkrant (zie bijlage). Intern werd dit evenement uitgebreid geëvalueerd en gedocumenteerd (19 september 2013). Tijdens de opener van het cultuurseizoen in Mechelen (UiTzonderuitlaat, 22 september 2013) werd lokaal een sensibiliseringsactie gehouden bij Mechelse erfgoedbeheerders actie 2. We lanceerden een oproep voor de zomer bij verschillende amateurgezelschappen en andere podiumactoren in Mechelen met de vraag of we foto’s, vaandels, programmabrochures, kranteknipsels, rekwisieten, poppen, kostuums, etc. mochten lenen voor een ‘Museum voor 1 dag’, een concept van tapis plein. Het moesten objecten zijn die gekoppeld waren aan een sleutelmoment uit de geschiedenis van hun organisatie of vereniging. Uiteindelijk maakten we een opstelling met materiaal van vijf Mechelse podiumkunstenactoren (De Moedertaal, De Dijlezonen, Conservatorium Ballet, Mechels Volkstoneel en Veerle Schaltin, de biografe van choreografe Hortense Champagne. Het leverde mooie momenten op van passanten die zichzelf herkenden op een oude foto en spontaan verhalen begonnen te vertellen. Of die andere verenigingen die ook een stand hadden op het evenement, aanspoorden om te komen kijken naar ons klein museum ‘waar al die mooie dingen van vroeger hangen’… Meer dan 250 passanten maakten op die manier kennis met het rijke podiumerfgoed van Mechelen. De presentatie van verschillende poppensoorten door Paul Contryn (DE MAAN) tijdens de Nacht van de Geschiedenis (19 maart 2013) was volzet. Meer dan 30 mensen maakten kennis met de verschillende speltechnieken per poppensoort actie 3. Op die manier werd de poppencollectie van Het Firmament en DE MAAN even toegankelijk voor het publiek. De figurentheatergame ‘Wireless Puppetry’ werd in 2010-2012 door verschillende onderwijsinstellingen i.s.m. Het Firmament ontwikkeld in het kader van het project GameHUB, een game waarmee kinderen van 8 tot 12 jaar HET FIRMAMENT vzw – Jaarverslag 2013

23

konden kennismaken met verschillende poppensoorten en hun historiek. Het eindpunt was een demoversie en geen afgewerkt product. In de loop van 2012 verspreidde het Vlaams Audiovisueel Fonds (VAF) een oproep om de ontwikkeling van serious games te ondersteunen. Deze oproep bood enorme mogelijkheden om de game verder uit te werken tot een volwaardige game die ingezet kan worden in verschillende contexten. Samen met de gameontwikkelaars die destijds bij het project betrokken waren werd vanaf eind 2012 het uitgebreide aanvraagdossier voorbereid om op 4 februari 2013 in te dienen. Het gevraagde bedrag bedroeg net geen 300.000 euro, wat noodzakelijk was voor de verdere ontwikkeling. Jammer genoeg werd de aanvraag niet gehonoreerd. Deze middelen waren voor Het Firmament de enige mogelijkheid om de game verder te kunnen ontwikkelen. Het Firmament ging verder op zoek naar andere partners die dit project verder zouden willen zetten (zie SD 5) en presenteerde de demoversie een hele week op figurentheaterfestival Boze Wolf in Aarschot, in maart 2013 actie 4, 5. De initieel geplande tentoonstelling in het kader van het project ‘Schatten van*in mensen’ – als opvolger van de oorspronkelijke tentoonstelling uit 2011, werd jammer genoeg geannuleerd. De zichtbaarheid van dit project zal in de loop van 2014 op andere manieren uitgewerkt worden actie 1. Het schimmenspelproject ‘Life's but a walking shadow’ werd uiteindelijk i.s.m. GEN2020 (t,arsenaal) uitgewerkt tot een 5-daagse masterclass (16 t.e.m. 20 december 2013) met 2 toonmomenten op 20 december 2013, tussen de torens van de Brusselpoort actie 6. Tijdens het proces gingen we na hoe je een podiumtechniek als schimmenspel kan documenteren en hoe een theatermaker én acteurs van diverse origine het ervaren om de kneepjes van het schimmenspelvak onder de knie te krijgen. Het hoogtepunt van het traject was de voorstelling ‘Life's but a walking shadow’ door de acteurs van GEN2020, een schimmenspel geregisseerd door de internationaal gelauwerde theatermaker Mokhallad Rasem, van Irakese afkomst. Meer dan 250 toeschouwers trotseerden de kou aan de Brusselpoort in Mechelen. Hij werd bijgestaan door de lichttechnicus Alain Ongenaet, expert in deze unieke theatertechniek. Aan de vooravond van het feestjaar rond 50 jaar migratie haalden ze eigen herinneringen op en lieten ze zich inspireren door ervaringen van anderen met bijvoorbeeld een bezoek aan het Red Star Line Museum in Antwerpen en een presentatie van poppensoorten door Paul Contryn (17 december 2013). Zo brachten ze een universeel en tijdloze voorstelling over migratie. Het hele proces werd gefilmd en zal aan de hand van de methodiek van visuele antropologie verder uitgewerkt worden in 2014. Een film en publicatie wordt gepresenteerd op Erfgoeddag 2014. Ter voorbereiding van dit project vond een eerste brainstorm plaats met FARO, tapis plein en Erfgoedcel Mechelen over de mogelijke invullingen van het thema 'migratie', de omgang met interculturaliteit en het aantrekken van een divers doelpubliek met een dergelijk project. Op 28 oktober 2013 wisselde Het Firmament ervaringen uit met de expertisecentra LECA en tapis plein over mogelijke manieren van documenteren van schimmenspeltechnieken en van het creatieproces. En uiteraard tal van overlegmomenten met de coördinator van GEN2020, regisseur Mokhallad Rasem en schimmenspelexpert Alain Ongenaet om het praktische verloop voor te bereiden. Tot slot ging in het najaar van 2013 de vormingsreeks ‘Immaterieel Cultureel Erfgoed?! Eerste stap richting toekomst’ van start, een regionaal verspreide vormingsmomenten over immaterieel erfgoed, waaronder de immateriële aspecten van podiumkunstenerfgoed. Hiervoor verwijzen we naar OD 3.3 extra actie.


24

OD 3.3 Gezien Het Firmament in haar werking ondermeer inzet op immaterieel erfgoed en op methodieken voor het borgen hiervan, heeft Het Firmament de cultureel-erfgoedgemeenschappen toegeleid naar de databank en de website voor het immaterieel erfgoed in Vlaanderen, ontwikkeld door de Vlaamse Gemeenschap. Het Firmament heeft haar cultureel-erfgoedgemeenschappen begeleid bij het invullen van de databank. Het Firmament heeft tevens de kennis en expertise over immaterieel erfgoed uitgewisseld met anderen via de databank en via de website. Actie 1 Actie 2

Het Firmament investeert in het opvolgingstraject van de tentoonstelling ‘Schatten van*in Mensen’ van tapis plein vzw waarbinnen het participeert aan een reflectietraject over living human treasures die waar mogelijk ook opgenomen worden in de databank van immaterieel cultureel erfgoed. Het Firmament onderzoekt de mogelijkheden om de opgebouwde expertise over immaterieel cultureel erfgoed op te nemen in de databank.

Indicatoren: de opvolging van het Schatten-project, de invoer in de ICE-databank

Zoals eerder vermeld zet Het Firmament in een latere fase van de beleidsperiode in op de immateriële aspecten van het podiumkunstenerfgoed, het documenteren en de transmissie ervan. Projectmatig probeerde Het Firmament in 2013 toch al hier en daar mee te werken om de reflectie over wat het immaterieel erfgoed van de podiumkunsten zou kunnen inhouden, alvast te voeden. Zo ontwikkelde Het Firmament het schimmenspelproject, over het documenteren en de transmissie van een bepaalde theatertechniek (zie OD 3.2) en participeerde Het Firmament actief aan het reflectietraject ‘Schatten van*in mensen’ (zie OD 3.1). Ook qua netwerkvorming over dit immateriële luik, nam Het Firmament deel aan het rondetafelgesprek voor het domein van de ‘performing arts’, geïnitieerd door tapis plein en FARO, op 24 januari 2013. Per ICE-domein organiseerde tapis plein en FARO een dergelijk overleg met landelijk gesubsidieerde cultureelerfgoedorganisaties. Opzet hierbij was: -‐ het in kaart brengen van inhoudelijke noden per ICE-domein -‐ de start van het stroomlijnen van uitwisseling binnen domeinnetwerken (cf. ‘expertisekernen’ visienota ICE) -‐ de samenwerking m.b.t. het platform (cf. consortium visienota ICE). Tijdens de domeingesprekken werd per domein vanuit de groep een trekkersorganisatie overeengekomen. In afstemming met enerzijds tapis plein en FARO en anderzijds de betrokken thematische partners in de cultureelerfgoedsector werden Het Firmament en Resonant naar voren geschoven als trekker voor respectievelijk de podiumkunsten (theater en dans) en muziek. Vanuit die rol, nam Het Firmament voortaan deel aan het het ‘ICE-trekkersoverleg’ (29, april, 10 september, 17 oktober 2013) om de verdere strategie te bepalen. Als domeintrekker zal Het Firmament voor het domein van podiumkunstenerfgoed samenwerkingen opzetten voor de verdere gecoördineerde ontwikkeling van de brede ICE-werking, onder meer de integratie van het ICE-platform www.immaterieelerfgoed.be. Anders dan in andere domeinen, staat het bewustzijn over en de identificatie met begrippen als ‘erfgoed’ of ‘immaterieel erfgoed’ in het domein van de podiumkunsten nog in z’n kinderschoenen. Waar mogelijk integreert Het Firmament de ICE-databank in de communicatie, maar het concreet toeleiden om door actoren zelf projecten in te voeren en zo visibiliteit te genereren over hun traditie, specifieke kennis of kunde, zal nog tijd nodig hebben. Het Firmament volgt de bredere ontwikkelingen over ICE wel op de voet, door bijvoorbeeld te zetelen in de Expertencommissie Inventaris Vlaanderen voor Immaterieel Cultureel Erfgoed. De commissie kwam in HET FIRMAMENT vzw – Jaarverslag 2013

25

2013 vijf keer samen. Het Firmament blies ook mee 10 kaarsjes uit op de viering van het 10-jarig bestaan van de UNESCO-conventie ‘for the Safeguarding of Intangible Cultural Heritage’ net voor de start van de Cavalcade en Ommegang in Mechelen op 1 september 2013 en was tot slot aanwezig op de studiedag over ‘Cultural brockerage/makelaardij en erfgoedland’, ook in het kader van het 10-jarig bestaan van de UNESCO-conventie. Tot slot ging in het najaar van 2013 de vormingsreeks ‘Immaterieel Cultureel Erfgoed?! Eerste stap richting toekomst’ van start, een regionaal verspreide vormingsmomenten over immaterieel erfgoed, borging en het ICE-platform www.immaterieelerfgoed.be (hands-on) voor erfgoedgemeenschappen. De tweedelige vormingsreeks was een samenwerking tussen tapis plein vzw, Heemkunde Vlaanderen, de erfgoedcellen en het ICE-trekkersnetwerk (LECA vzw, CAG, ETWIE, Het Firmament, Resonant) en had tot doel gemeenschappen, waaronder ook heemkundigen, te informeren en sensibiliseren rond ICE, vertrouwd te maken met het borgen van ICE via een brainstorm en ondersteuning te bieden bij de invoer van informatie in de databank van immaterieelerfgoed.be. De workshops vonden plaats in Roeselare (10 oktober), Sint-Truiden (15 oktober), Geel (5 november), Beersel (5 december) en Eeklo (9 januari 2014) en bereikten 29 geïnteresseerden.


26

SD 4

Het Firmament heeft een inspirerende en sensibiliserende voortrekkersrol gespeeld in het expertisenetwerk van het cultureel-erfgoed van de podiumkunsten. In dat netwerk heeft het zich opgesteld als bemiddelende instantie of makelaar die nieuwe ideeën laat circuleren en productief maakt.

Het Firmament treedt op als bemiddelaar in het expertisenetwerk van het cultureel erfgoed van de podiumkunsten om van daaruit de cultureel-erfgoedgemeenschap van de podiumkunsten te activeren. Het Firmament stimuleert interactie en overleg tussen de verschillende spelers en streeft naar complementariteit met bestaande organisaties. Door voortdurend overleg met alle mogelijke partners creëert het voldoende draagvlak voor zijn positie en brengt het een duurzaam functioneren van het expertisenetwerk tot stand. Daarnaast overstijgt de werking van Het Firmament de grenzen van het netwerk van het podiumkunstenerfgoed. Zo zal het samenwerken met de netwerken van andere expertisecentra en erfgoedorganisaties en zoekt het ook aansluiting bij andere relevante beleidsdomeinen en -niveaus. OD 4.1 Hiertoe heeft Het Firmament op de verschillende beleidsniveaus in Vlaanderen duurzame contacten uitgebouwd die gericht zijn op afstemming en synergie in de podiumkunstensector. Actie 1 Actie 2 Actie 3 Actie 4 Actie 5 Actie 6

Het Firmament pleegt in 2013 minstens een keer overleg met het lokale, regionale en Vlaamse niveau. Door in een eerste fase in te zetten op het thema ‘archief- en collectiezorg’ speelt Het Firmament in op een van de erfgoedbeleidsprioriteiten van de stad Mechelen, zijnde de zorg voor archieven. Veerle Wallebroek van Het Firmament is lid van de stuurgroep van E-land, het reflectietraject van Erfgoedcel Mechelen. Veerle Wallebroek van Het Firmament zetelt als deskundige in de sectorbestuur van de Provincie Antwerpen (Sector 4/Erfgoed en Wetenschappen - Raad voor Cultuur). Margot Van den Bergh (Het Firmament) is lid van het Lokaal Overlegplatform Cultuureducatie Mechelen en regio. Het Firmament volgt de ontwikkelingen over depotbeleid op en dit op het niveau van de Vlaamse provincies die hiervoor bevoegd zijn. Ze signaleert waar mogelijk de depotnoden die blootgelegd werden voor figurentheater en voor het volledige veld van de podiumkunsten (theater en dans).

Indicatoren: het bijwonen van de vergaderingen, de verslagen

Vanuit zijn voorgeschiedenis onderhoudt Het Firmament goede contacten met de stad Mechelen. Het Firmament speelt waar mogelijk in op opportuniteiten binnen de stad en neemt deel aan activiteiten die ze initiëren. Zo nam Het Firmament op 7 september deel aan de Staten Generaal van de Mechelse socio-culturele verenigingen en woonde de Cavalcade en Ommegang bij die slechts om de 25 jaar uitgaat. Als lid van de stuurgroep van het reflectietraject E-land van de stad, nam Het Firmament deel aan een denkdag over het nieuwe Mechelse stadsmuseum op 4 mei 2013 en een focusgroep op 31 mei 2013 over hetzelfde thema. Via die kanalen signaleerde Het Firmament ook de depotnoden m.b.t. de eigen poppencollectie en de beheerders van podiumerfgoed in Mechelen, waaronder Circus Ronaldo. Deze depotnoden werden verder opgevolgd met Anouk Stuelens, afdelingshoofd Erfgoed. Het Firmament zette bovendien een nauwe samenwerking op met de Erfgoedcel om verschillende podiumkunstencollecties in Mechelen te registreren. Er werd gestart met de decordoeken van Circus Ronaldo, andere collecties volgen (zie OD 3.1). Sigrid Bosmans (Erfgoedcel Mechelen) werd tot slot in de loop van 2013 benoemd tot voorzitter a.i. van Het Firmament. Door een personeelswissel bij Het Firmament en bij de stad op de cultuurdienst, werd het Lokaal overlegplatform niet verder opgevolgd actie 1, 2, 3, 5. Jammer genoeg kregen we in het najaar minder goed nieuws dat de subsidie van de stad (€10.000/jaar) door de besparingen geschrapt. Organisaties, gevestigd in de stad maar gesubsidieerd op Vlaams niveau, komen niet langer in aanmerking voor een stedelijke subsidie. Hiervoor pleegde Het Firmament overleg met de schepen van HET FIRMAMENT vzw – Jaarverslag 2013

27

Cultuur Frank Nobels op 13 november en met Heidi De Nijn, departementshoofd cultuur, op 21 november 2013. Tot op heden is nog niet duidelijk of een deel van de subsidie toch gerecupereerd kan worden. Ook ander lokale niveaus, zoals erfgoedcellen van andere regio’s, vonden in 2013 hun weg naar Het Firmament met vragen over podiumerfgoed. Voor mogelijke samenwerkingen werd concreet overleg gepleegd met de Erfgoedcel Noorderkempen (Cor Vanistendael) en Erfgoedcel Leuven, wat voor de laatste resulteerde in een samenwerking rond de geschiedenis van STUK. Voor wat betreft de provincies namen we contact in het kader van de voorbereidingen van de website Depotwijzer van de provincies. Zo werd vermeden dat er overlap ontstond tussen de generieke expertise die zij en wij opbouwden over het beheer van collecties. Bovendien stond bij de lancering ‘het erfgoed van de podiumkunsten’ als eerste domein ter doorverwijzing vermeld op de website. Zo werden bezoekers van bij aanvang meteen doorverwezen naar Het Firmament als ze specifieke vragen hadden over podiumerfgoed. Het Firmament vroeg ook een korte interventie op de agenda van het depotconsulentenoverleg van de provincies op 28 november 2013. Het Firmament was op dat moment volop bezig met de voorbereiding van de online survey bij professionele erfgoedbeheerders in het erfgoedveld. Om de vraagstelling in de survey zo breed mogelijk af te toetsen en om de survey zo breed mogelijk aan te kondigen voor een hoge respons, sprak Het Firmament o.m. de verschillende beleidsniveaus aan via gerichte overlegmomenten actie 6. Voor de andere acties naar de verschillende beleidsniveaus in het kader van de online survey bij de professionele erfgoedbeheerders, verwijzen we naar OD 4.3. OD 4.2 Hiertoe heeft Het Firmament de erfgoedreflex in andere beleidsdomeinen aangewakkerd en heeft het aangezet tot domeinoverschrijdende samenwerking door middel van sensibilisering op het vlak van het cultureel erfgoed van de podiumkunsten. Actie 1

Het Firmament onderhoudt en breidt de contacten uit in het onderwijs- en onderzoeksveld om zo de erfgoedreflex in dit beleidsdomein aan te wakkeren. Zie ook OD 2.2 en 5.2

Indicatoren: de gelegde contacten

Voor de resultaten van deze acties verwijzen we naar OD 2.2.


28

OD 4.3 Hiertoe heeft Het Firmament haar visie en expertiserol afgestemd met FARO, andere landelijke expertisecentra, organisaties voor volkscultuur en relevante collectiebeherende cultureelerfgoedorganisaties binnen het cultureel-erfgoedveld. Actie 1 Actie 2 Actie 3 Actie 4 Actie 5

Het Firmament is lid van het Cultureel-Erfgoedoverleg waarin alle organisaties erkend binnen het CultureelErfgoeddecreet vertegenwoordigd zijn, onder meer met het oog op optimale afstemming. Het Firmament pleegt in 2013 minstens eenmaal overleg met FARO om bepaalde acties en strategieën af te toetsen en af te stemmen. Het Firmament zetelt in de stuurgroep van het project ‘Erfgoedzorg in de kunstensector’ (PACKED) en begeleidt het project ‘Archiefzorg voor kunstinstellingen’ (Vlaamse Gemeenschapscommissie) met het oog op optimale afstemming en expertisedeling. Verschillende vertegenwoordigers uit het erfgoedveld (en het podiumkunstenveld) zetelen in de stuurgroep van het onderzoeksproject ‘Labo Mechelen’ met het oog op kennisdeling en afstemming. Het Firmament is lid van de Expertencommissie Immaterieel Cultureel Erfgoed om advies te geven over de aanvragen voor de Inventaris Vlaanderen voor Immaterieel Cultureel Erfgoed en voor de verschillende lijsten en het UNESCO-register.

Indicatoren: de deelname aan en de verslagen van de vergaderingen en de overlegmomenten.

Voor de realisatie van actie 3, 4 en 5 verwijzen we naar OD 2.1 en OD 3.3. De overige acties werden gerealiseerd: -‐ deelname Cultureel-erfgoedoverleg (1 februari, 26 april, 15 mei, 20 juni, 27 september, 12 december 2013) actie 1 -‐ overleg Marc Jacobs, ter voorbereiding van het debat ‘In het spoor van de creatie’ (26 augustus 2013) en vele informele gesprekken met Marc Jacobs en andere medewerkers van FARO actie 2 Voor wat betreft de expertisecentra en centra volkscultuur (LEOV’s) pleegde Het Firmament in 2013 overleg met ETWIE op 14 februari en 12 juli 2013 en met Heemkunde Vlaanderen op 4 oktober 2013. Dit steeds met oog op kennisdeling, mogelijke samenwerking en afstemming. Specifiek in het kader van de samenwerking rond het project ‘Erfgoedzorg in de kunsten’, pleegde Het Firmament verschillende keren overleg met PACKED (zie OD 2.1), en voor het project ‘Schatten van*in mensen, met tapis plein (zie OD 3.1). Voor de contacten met Resonant, verwijzen we naar 4.4. Het Firmament nam deel aan de Collegagroep van de LEOV’s op 18 februari en 17 september 2013. Met de collectiebeherende instellingen en de verschillende beleidsniveaus hadden we contact in het kader van de aankondiging en aftoetsing van de online survey over de omgang met podiumerfgoed die eind 2013 uitgestuurd werd naar professionele erfgoedbeheerders in het erfgoedveld (professionele musea, erfgoedbibliotheken, archiefinstellingen en –diensten) extra actie. Via een gerichte aanpak wilden we de respons zo hoog mogelijk maken bij de verschillende doelgroepen die we wensten te bereiken. Eerst werd het ontwerp van de vragenlijst voorgelegd aan verschillende vertegenwoordigers per deelsector. In een volgende fase presenteerde Het Firmament het onderzoek zelf op een aantal overlegstructuren van deelsectoren om de vraagstelling verder af te toetsen en ruchtbaarheid te geven aan het onderzoek: -‐ 28/11/2013 Interregionaal Depotconsulentenoverleg (IDO) 5 provincies -‐ 12/12/2013 overleg aangesloten musea MoVe (Provincie Oost-Vlaanderen) -‐ 16/12/2013 overleg sectie Archief (VVBAD) -‐ 08/01/2013 Overleg Landelijke Archieven Vlaanderen


29

Daarnaast werd het onderzoek via tal van gerichte communicatiekanalen aangekondigd om de verschillende doelgroepen voor wie de survey bedoeld was, te bereiken: -‐ Kring van Archivarissen van de Provincie Antwerpen (KAPA) -‐ West-Vlaams archievenplatform (WAP) -‐ Forum van Afgestudeerden Archivistiek en hedendaags Documentbeheer (FAAD) -‐ Aankondiging in de begeleidende brief bij de verzending van het tijdschrift Museumpeil naar alle relevante musea per provincie -‐ FARO (nieuwsbrief en website) -‐ Depotwijzer (website) -‐ Nieuwsbrief depotconsulenten -‐ Nieuwsbrief VVBAD -‐ Nieuwsbrief ICOM -‐ Werkgroep Lokaal overheidsarchief (VVBAD) -‐ Nieuwsbrief Oost-Vlaamse musea (MovE) -‐ Nieuwsbrief Rijksarchieven -‐ Nieuwsbrief Archiefbrief Provincie West-Vlaanderen -‐ Vereniging van Vlaamse Steden en Gemeenten (VVSG) -‐ Mail naar alle erfgoedcellen Op deze manier werd niet enkel ruchtbaarheid gegeven aan de survey en het gesprek aangegaan met verschillende deelsectoren, maar werd bovendien de werking van Het Firmament zeer breed zichtbaar gemaakt. De resultaten van het onderzoek volgen in 2014 en worden op dezelfde, gerichte manier gecommuniceerd naar de verschillende doelgroepen van de survey. Het Firmament was tot slot aanwezig op het expertenforum, georganiseerd door KADOC (18 oktober 2013). OD 4.4 Hiertoe heeft Het Firmament een complementaire werking uitgebouwd met het Vlaams Theater Instituut, het Forum voor Amateurkunsten (OPENDOEK en Danspunt) en Resonant. Deze organisaties fungeren als preferentiële partners in het expertisenetwerk van het cultureel erfgoed van de podiumkunsten. Actie 1

Het Firmament pleegt in 2013 minstens eenmaal overleg respectievelijk met VTi, Forum voor Amateurkunsten (OPENDOEK en Danspunt) en Resonant om te komen tot een complementaire werking. Actie 2 Veerle Wallebroek van Het Firmament zetelt in de stuurgroep OPENDOEK/Figurentheater om de werking af te stemmen en een duurzaam beleid over figurentheater te ondersteunen en verder uit te bouwen. Actie 3 Het Firmament continueert de samenwerking met OPENDOEK op het vlak van het Forum voor figurentheater en van de workshops. Actie 4 Vertegenwoordigers van de preferentiële partners volgen de werking van Het Firmament van nabij ofwel door lid te zijn van de Algemene vergadering ofwel als lid van de stuurgroep van het onderzoeksproject ‘Labo Mechelen’. Indicatoren: de verslagen van de overlegmomenten, de Algemene vergadering, de stuurgroep van ‘Labo Mechelen’ en de stuurgroep OPENDOEK/Figurentheater, de samenwerkingen met OPENDOEK

Bovenstaande acties werden gerealiseerd zoals vermeld: -‐ Overleg met VTi (27 augustus 2013) en vele informele contacten -‐ Overleg met Resonant (11 april, 17 oktober 2013) en vele informele -‐ Overleg met het Forum voor Amateurkunsten (24 september 2013) actie 1 -‐ Deelname stuurgroep OPENDOEK/Figurentheater (18 januari, 15 april, 13 juni, 1 oktober, 16 december) actie 2 HET FIRMAMENT vzw – Jaarverslag 2013

30

-‐

VTi, Forum voor Amateurkunsten, Danspunt, OPENDOEK en Resonant zetelen in de stuurgroep van het onderzoeksproject over ‘De omgang met het erfgoed van de podiumkunsten’ en/of de Algemene vergadering van Het Firmament actie 4

Voor actie 3 verwijzen we naar SD5. OD 4.5 Hiertoe heeft Het Firmament een gemeenschapsvormende rol gespeeld en heeft het op die manier bijgedragen tot dialoog en samenwerking binnen en buiten het veld van het erfgoed van de podiumkunsten. Het heeft een platform gecreëerd waar de verschillende groepen, gemeenschappen en individuen van de cultureel-erfgoedgemeenschap van de podiumkunsten elkaar kunnen ontmoeten.

Actie 1 Actie 2 Actie 3

Het Firmament blijft de Algemene vergadering met een brede vertegenwoordiging uit het erfgoed- en podiumkunstenveld inzetten als platform voor ontmoeting en discussie over bepaalde thema’s. Aan de hand van individuele contacten, overlegmomenten, aanwezigheid op sectorevenementen, sensibiliseert Het Firmament het veld van de podiumkunsten over het belang van de borging van het cultureel erfgoed van de podiumkunsten en zorgt het via deze weg voor dialoog en samenwerking. Het Firmament start met een netwerkkaart op de vernieuwde website met een overzicht van alle personen die op de een of andere manier bezig zijn met het podiumkunstenerfgoed.

Indicatoren: de verslagen van de Algemene vergadering, de gelegde contacten, de aanwezigheid op evenementen, de netwerkkaart op de website.

Aangezien deze doelstelling overlapt met OD 2.1, verwijzen we graag naar de desbetreffende doelstelling voor de gerealiseerde acties over gemeenschapsvorming en dialoog, aan de hand van: -‐ de aanpak van de Algemene vergadering als discussieplatform met een brede vertegenwoordiging uit de verschillende stakeholders -‐ de aanpak van de stuurgroep en werkgroep van het onderzoek ‘De omgang met het erfgoed van de podiumkunsten’ -‐ het debat georganiseerd op Het Theaterfestival waarop meer dan 80 vertegenwoordigers uit het professionele erfgoed- en podiumkunstenveld aanwezig waren -‐ de diepteinterviews n.a.v. het evenement op Het Theaterfestival met medewerkers van drie professionele gezelschappen -‐ de online survey uitgevoerd bij meer dan 900 vertegenwoordigers uit professionele musea, erfgoedbibliotheken, archiefinstellingen en –diensten over de huidige en toekomstige omgang met het erfgoed van de podiumkunsten -‐ de start van de dialoog met het amateurkunstenveld -‐ de focusgroep met Mechelse actoren uit het erfgoed- en podiumkunstenveld, professionelen, amateurs en vrijwilligers -‐ de vele individuele gesprekken In het kader van deze doelstelling willen we ook expliciet verwijzen naar OD 4.3, over de voorbereiding van de online survey, waarbij op verschillende overlegstructuren in het professionele erfgoedveld de dialoog werd aangegaan over de omgang met podiumkunstenerfgoed. Ook de plaatsbezoeken in 2013 (zie OD 3.1), bij het amateurgezelschap De Moedertaal, ’t Arsenaal, Circus Ronaldo, STUK, het Europees Figurentheatercentrum, Theater aan Zee, Tristero en Kaaitheater (archief Marianne Van Kerkhoven), vormden steevast het moment bij uitstek om in dialoog te gaan, te peilen naar hun HET FIRMAMENT vzw – Jaarverslag 2013

31

noden en bepaalde concrete acties af te toetsen. Aangezien sommige van deze plaatsbezoeken leidden tot uitgebreidere samenwerkingen, bewijst dat een dergelijke aanpak z’n vruchten afwerpt. Vergeten we tot slot niet de vele informele contactmomenten na voorstellingen, studiedagen en vormingen, lezingen en evenementen (zie bijlage voor een overzicht), of de dialoog die werd aangegaan tijdens presentaties door Het Firmament in binnen- en buitenland over diverse aspecten van het erfgoed van de podiumkunsten (zie OD 3.1 en OD 4.6). De netwerkkaart actie 3 werd voorbereid, maar zal pas in 2014 in functie van de website vorm krijgen. OD 4.6 Hiertoe heeft Het Firmament zich ingeschakeld in een internationaal netwerk van erfgoed en podiumkunsten om actief mee te werken aan kennis- en expertisedeling met het buitenland. Actie 1 Actie 2 Actie 3

Actie 4 Actie 5 Actie 6 Actie 7 Actie 8

Het Firmament legt nieuwe contacten in het internationale veld van het erfgoed van de podiumkunsten en maakt het zich lid van relevante internationale organisaties om op de hoogte te zijn van de ontwikkelingen op internationaal niveau. Het Firmament is lid van SIBMAS (International Association of Libraries and Museums of the Performing Arts) en volgt hun werking op. Het Firmament verwierf in 2009 de accreditatie van UNESCO om internationale dossiers m.b.t. een aanvraag om figurentheatererfgoed op de “representatieve lijst van immaterieel cultureel erfgoed van de mensheid” (UNESCO, 2001) op te nemen, te beoordelen. Indien UNESCO Het Firmament in 2013 contacteert om een dossier te behandelen, zal Het Firmament deze aanvragen ter harte nemen. Het Firmament volgt verder de ontwikkelingen bij UNESCO en andere instanties op m.b.t. immaterieel en roerend erfgoed. Veerle Wallebroek is bestuurslid en Belgisch vertegenwoordiger van UNIMA. UNIMA is de internationale overkoepelende organisatie voor figurentheater waarvan de Vlaamse afdeling ondergebracht is bij OPENDOEK. Het Firmament neemt deel aan het congres Revaluing Theatrical Heritage in Kortrijk op 22 en 23 januari 2013, georganiseerd door de universiteiten van Gent en Brussel. Veerle Wallebroek neemt deel aan de UNIMA-dag van het Nederlands Verbond voor Poppenspel in Nederland op 10 maart 2013 - geannuleerd Het Firmament geeft impulsen aan de stad Mechelen om zich lid te maken van AVIAMA, het internationaal netwerk van steden met een hart voor figurentheater. Het Firmament neemt deel aan internationale congressen.

Indicatoren: de gelegde contacten, het lidmaatschap van internationale organisaties, de opmaak van een adviesrappport indien UNESCO Het Firmament contacteert, het bijwonen van de UNIMA-activiteiten, de verslagen, deelname aan internationale congressen

Het Firmament gaf presentaties in internationale contexten over aspecten van het erfgoed van de podiumkunsten op actie 5, 8: -‐ internationaal congres ‘Revaluing Theatrical Heritage’ in Kortrijk (BE) op 23 januari 2013 (UGent, VUB, OISTAT) Puppetry in motion. In search of good practices to safeguard (in)tangible cultural heritage -‐ internationaal congres ‘The Big Grin Symposium’, Londen (UK), op 1 en 2 maart 2013(Royal Holloway University of London/Central School of Speech and Drama) Puppetry in motion. In search of good practices to safeguard (in)tangible cultural heritage -‐ internationaal congres AVIAMA – the international association of puppet-friendly cities -, CharlevilleMézières (FR), 28 september 2013 (AVIAMA, Institut International de la Marionnette) Wireless Puppetry – Computer game for puppetry -‐ presentatie tijdens bezoek aan België van een internationaal gezelschap met studenten van de Radboud Universiteit (NL) en de Universiteit van Budapest (HU) (Het Firmament, Radboud Universiteit Nijmegen) Puppetry in motion. In search of good practices to safeguard (in)tangible cultural heritage – zie verder Gezien de expertise-opbouw over aspecten van het ruime podiumkunstenerfgoed in 2013 nog volop aan de HET FIRMAMENT vzw – Jaarverslag 2013

32

gang was, zullen de presentaties op dergelijke evenementen breder gaan dan louter erfgoedaspecten van figurentheater. Het Firmament nam deel aan de volgende internationale bijeenkomsten actie 5, 8: -‐ internationaal congres ‘Revaluing Theatrical Heritage’ in Kortrijk (BE) op 22 en 23 januari 2013 (UGent, VUB, OISTAT) -‐ congres ‘Giving up the archive’, Glasgow (UK), op 1 en 2 juni 2013 (Glasgow School of Art Archives and Collections) -‐ internationaal colloquium over ‘Le Sacre du Printemps’, Leuven (BE), op 11 december 2013 (STUK) Wat betreft de acties m.b.t. UNESCO werd collega Staf Vos gevraagd om lid te worden van het Belgisch Memory of the World Comité (voor de beoordeling van dossiers over documentair erfgoed voor het UNESCO Memory of the World Register. In 2013 vonden twee vergaderingen plaats op 12 februari en 6 mei 2013. Daarnaast blies Het Firmament mee 10 kaarsjes uit op de viering van het 10-jarig bestaan van de UNESCO-conventie ‘for the Safeguarding of Intangible Cultural Heritage’, net voor de start van de Cavalcade en Ommegang in Mechelen op 1 september 2013 en was tot slot aanwezig op de studiedag over ‘Cultural brockerage/makelaardij en erfgoedland’, ook in het kader van het 10-jarig bestaan van de UNESCO-conventie actie 3. Veerle Wallebroek participeerde als bestuurslid aan de UNIMA-activiteiten in België (Raad van bestuur en Algemene vergadering op 28 januari 2013, UNIMA-dag tijdens Landjuweelfestival op 3 november 2013). UNIMA staat voor Union International de la Marionnette. Op deze manier kunnen de opgebouwde kennis en contacten uit de figurentheaterwerking optimaal doorgegeven worden actie 4. Andere internationale contacten: -‐ SIBMAS (International Association of Libraries, Museums, Archives and Documentation Centres of the Performing Arts): voorzitter Jan Van Goethem, ondertussen ook lid van de Raad van bestuur van Het Firmament vzw -‐ Theater Instituut Nederland: overleg met Pim Luiten (transitiemanager) op 14 maart 2013 -‐ Victoria & Albert Museum, Londen: studie-uitstap met FARO op 2 juni 2013, met nadien, op 2 juni een apart overleg op de Theatre & Performance-afdeling met het hoofd van de collectie -‐ Dublin City University: overleg en correspondentie met prof. dr. em. John McCormick, expert Europese figurentheatergeschiedenis, vanaf 1 maart 2013, naar aanleiding van het bijgewoonde ‘The Big Grin Symosium’ -‐ Central School of Speech and Drama: correspondentie met Nenagh Watson, vanaf 1 maart 2013, naar aanleiding van het bijgewoonde ‘The Big Grin Symosium’ -‐ In aanloop van het debat op 3/9: correspondentie met internationale gezelschappen die op een bijzondere manier aan archiefzorg doen (Pina Bausch Foundation, Merce Cunningham Foundation, Societas Raffaello Sanzio (Romeo Castellucci)) -‐ Coventry University: overleg en correspondentie met prof. dr. Sarah Whatley, bezieler van het Siobhan Davies REPlay project, in aanloop en nasleep van het debat dat Het Firmament organiseerde op 3 september tijdens Het Theaterfestival -‐ Tanzarchiv Leipzig: correspondentie met prof. dr. Patrick Primavesi, directeur van Tanzarchiv Leipzig, juni-september Tot slot was Het Firmament opdrachtgever voor een rapport in het kader van een Europees samenwerkingsproject tussen de Radboud Universiteit van Nijmegen (NL) en de Universiteit van Budapest (HU), ‘Think Tank European Culture 2013-2014’. In de loop van het academiejaar 2013-2014 werkt een groepje van 20 streng geselecteerde masterstudenten uit beide universiteiten een concept uit voor een Europees museum over Griekse tragedie. Het is hun taak uit te denken wat voor vorm een dergelijk museum kan HET FIRMAMENT vzw – Jaarverslag 2013

33

aannemen en op welke manier Griekse tragedie tot het Europese cultureel erfgoed behoren. Aan de hand van werkbezoeken aan Nijmegen, Budapest, Rome en Mechelen(30 september 2013), wordt dit concept uitgewerkt. De studenten zijn afkomstig uit zeer diverse disciplines (van kunstwetenschappen tot informatica) en van diverse afkomst (breder dan Nederland en Hongarije).


34

SD 5

Het Firmament heeft de opgebouwde kennis en expertise op het vlak van figurentheater verduurzaamd.

Door de historiek en de evolutie van Het Firmament sinds de oprichting in 1968 is er tot 2012 vooral expertise ontwikkeld op het vlak van figurentheater en erfgoed. De eindresultaten van drie jaar onderzoek over de borging van figurentheatererfgoed (2005-2009) werden gebundeld in de publicatie ‘De boom op het dak. Verdiepingen in het figurentheatererfgoed’. Het Firmament wil er dan ook sterk op inzetten om gedurende deze beleidsperiode de werking over figurentheater en de opgebouwde kennis en expertise te verduurzamen. De noden die destijds gedetecteerd werden over figurentheatererfgoed, gelden ook voor het ruimere veld van het podiumkunstenerfgoed en werden geïntegreerd in de verruimde werking (nood aan depotruimte, wetenschappelijk onderzoek, integrale aanpak van roerend en immaterieel erfgoed, etc.). Voor andere aspecten die niet verder gezet kunnen worden, worden volop oplossingen gezocht en gevonden om ze in te bedden in andere structuren. Zo werden de figurentheaterworkshops, de organisatie van het Forum voor figurentheater en de communicatie naar het figurentheaterveld overgenomen door OPENDOEK, steunpunt voor amateurtheater. Bijzondere aandacht in dit proces gaat naar de eigen collectie van 1000 poppen, het figurentheaterarchief en de –bibliotheek die doorheen de geschiedenis van Het Firmament werden opgebouwd. De collectie werd alvast ingezet als testcase om een stappenplan uit te werken over objectregistratie dat in 2014 beschikbaar wordt gemaakt voor het volledige podiumkunstenveld. Daarnaast werd de volledige collectie, het archief en de bibliotheek eveneens als testcase ingezet om een stappenplan uit te werken over herbestemming en overdracht van archieven en collecties. OD 5.1 Hiertoe heeft Het Firmament een structurele oplossing gezocht voor de waardevolle collectie. Actie 1 Actie 2 Actie 3

In de algemene strategie tot verduurzaming van de figurentheaterwerking integreert Het Firmament een overzicht van alle mogelijke pistes en de consequenties daarvan voor de waardevolle collectie en het archief van Het Firmament. In afwachting daarvan werkt Het Firmament de registratie en digitalisering van de eigen collectie af en de basisinrichting van het depot voor een goede bewaring van de collectie. Dit omvat ook de collectie van Theater Taptoe waarvan het beheer in 2010 door de Vlaamse overheid werd toegewezen aan Het Firmament. Wanneer Het Firmament aanvragen tot bruiklenen ontvangt voor objecten uit haar eigen collectie, wordt hier zoveel mogelijk op ingespeeld.

Indicatoren: de opgemaakte collectiestrategie, de afgewerkte registratie en digitalisering van de eigen collectie, de Bruikleenaanvragen

In 2013 werd Het Firmament reeds gecontacteerd met verschillende vragen over het begeleiden van herbestemmingen van podiumarchieven en –collecties. Om dergelijke vragen gerichter te kunnen behandelen, werd een online survey uitgevoerd bij professionele erfgoedinstellingen om te peilen naar hun huidige omgang met podiumerfgoed en welke rol ze hierin wensten te spelen in de toekomst (zie OD 1.2 en 2.1). Daarnaast werkten we een stappenplan uit voor erfgoedbeheerders om een dergelijk traject op een goede manier te kunnen doorlopen. Het figurentheaterarchief, de eigen poppencollectie en de figurentheaterbibliotheek van Het Firmament werden ingezet als testcase om dit stappenplan uit te testen actie 1. We verwijzen naar OD 2.1, waar alle zaken over het opbouwen van expertise behandeld worden, net zoals de inzet van de eigen poppencollectie om expertise op te bouwen over objectregistratie actie 2. Tot slot investeerde Het Firmament in depotkasten op maat om de poppencollectie goed te bewaren. Deze worden in 2014 geïnstalleerd. HET FIRMAMENT vzw – Jaarverslag 2013

35

OD 5.2 Hiertoe heeft Het Firmament gezorgd voor een structurele verankering van vorming en opleiding over figurentheater om de overdracht ervan te garanderen naar volgende generaties.

Actie 1 Actie 2

Actie 3

In de algemene strategie tot verduurzaming van de figurentheaterwerking integreert Het Firmament een overzicht van alle mogelijke pistes en de consequenties daarvan voor de herbestemming van de figurentheaterworkshops en de opgebouwde expertise op het vlak van niet-formele opleiding. In afwachting van een duurzame oplossing voor de workshops figurentheater continueert Het Firmament de samenwerking met OPENDOEK op het vlak van de workshops en organiseert het in 2013 minstens drie workshops waaronder ‘Jonge Helden’ voor kinderen (11 tot 15 februari 2013, Mechelen – o.l.v. Tom Mannaerts en Pascale Pettersson), ‘Kompas’, een spelworkshop voor beginners (20 en 27 april, 4, 8 en 25 mei 2013, Mechelen – o.l.v. Paul Contryn) en een masterclass voor professionele kunstenaars (te bepalen). In afwachting van een duurzame verankering organiseert Het Firmament het jaarlijkse Forum voor figurentheater op 1 april 2013, in samenwerking met OPENDOEK. Aan de hand van deze ontmoetingsdag wordt de erfgoedreflex in het figurentheaterveld verder aangescherpt en kunnen poppenspelers elkaar ontmoeten.

Indicatoren: het vormingsplan, de contacten met mogelijke partners, het plaatsvinden van de workshops

78% van de respondenten die bevraagd werden ten tijde van het haalbaarheidsonderzoek in het figurentheaterveld (2005-2009), vond vorming over figurentheater essentieel om expertise te kunnen doorgeven, het medium te laten voortleven en nieuw talent te laten instromen. In Vlaanderen is er op dit moment geen onderwijsinstelling die figurentheatervorming structureel opneemt in het curriculum. Sowieso is een ‘gespreide oplossing’ noodzakelijk, gezien de verschillende doelgroepen die nood hebben aan vorming en die destijds bereikt werden door Het Firmament (amateurs en professionelen, kinderen en volwassenen, beginners en gevorderden, leerkrachten, etc.). Op 20 augustus 2013 werd OPENDOEK alvast bereid gevonden om vanaf 2014 terug structureel figurentheaterworkshops aan te bieden, vooral voor volwassenen, wat een eerste belangrijke stap is in de overdracht van dit aspect van de vroegere figurentheaterwerking van Het Firmament en zorgt voor continuïteit actie 1. In 2013 werd gestart met de overdracht van alle opgebouwde kennis en contacten met OPENDOEK. Veerle Wallebroek blijft ook lid van de stuurgroep figurentheater binnen OPENDOEK om OPENDOEK te begeleiden in deze overgangsfase en zoveel mogelijk te kunnen doorgeven (vergaderingen op 18 januari, 15 april, 13 juni, 1 oktober 16 december 2013). Voor de verdere integratie van vormingsinitiatieven naar andere doelgroepen, neemt Het Firmament in 2014 een figurentheaterexpert onder de arm om de gesprekken te voeren en de inbedding te initiëren op basis van een vormingsplan. In 2013 realiseerde Het Firmament de laatste workshops in eigen beheer: actie 2 -‐ de kinderworkshop Jonge Helden, o.l.v. Pascale Pettersson & Tom Mannaerts (11-15 februari 2013, in Erfgoedcentrum Lamot) – 21 deelnemers -‐ de beginnersworkshop Kompas voor volwassenen o.l.v. Paul Contryn (5 zaterdagen in april en mei 2013, in Erfgoedcentrum Lamot) – 15 deelnemers Voor wat betreft de masterclass voor professionelen kreeg Het Firmament na jarenlang aandringen eindelijk het positieve bericht van het internationaal gerenommeerd gezelschap, The Handspring Puppet Company (ZuidAfrika), dat ze in Europa op tournee waren en bereid een masterclass te geven in het najaar. Uiteindelijk werd de masterclass georganiseerd door het Boze Wolf-figurentheaterfestival in Aarschot. Ook hier begeleidde Het Firmament intensief in het doorgeven van contacten, aanpak, etc. Tot slot organiseerde Het Firmament in zeer nauwe samenwerking met OPENDOEK het jaarlijkse Forum voor figurentheater op Paasmaandag 1 april 2013 in Erfgoedcentrum Lamot, voor een 70-tal deelnemers actie 3. Het Firmament begeleidde OPENDOEK intensief in de organisatie van het evenement en verzorgde zelf nog de presentatie en een aantal sessies op het programma. Dit wordt in 2014 verder afgebouwd en overgedragen. HET FIRMAMENT vzw – Jaarverslag 2013

36

OD 5.3 Hiertoe heeft Het Firmament de noden en behoeften zoals die door het haalbaarheidsonderzoek (2005-2009) gedetecteerd werden, opgevolgd ALGEMEEN Actie 1 Het Firmament herwerkt de onderzoeksresultaten van ‘De boom op het dak. Verdiepingen in het figurentheatererfgoed’ tot een methodiek om de opgebouwde expertise in te zetten in andere velden, waaronder dat van het podiumkunstenerfgoed. Actie 2 Het Firmament integreert waar mogelijk de gedetecteerde noden uit het haalbaarheidsonderzoek in de algemene onderzoeksstrategie van ‘Labo Mechelen’ en in de algemene werking van Het Firmament in de zin dat vele noden in het figurentheaterveld ook ruimer gelden voor het podiumkunstenveld.

Indicatoren: de uitgewerkte methodiek, de integratie van de noden

De herwerking van de onderzoeksresultaten van ‘De boom op het dak. Verdiepingen in het figurentheatererfgoed’ te kan leiden tot een methodiek die ingezet kan worden in andere en/of ruimere velden, waaronder dat van het podiumkunstenerfgoed. Het uitgangspunt van de methodiek is hoe erfgoedbewustzijn ingang te doen vinden in een ander domein en hoe de borging van een specifieke vorm van cultureel erfgoed tot stand kan komen. Voor de herwerking van de onderzoeksresultaten werd contact opgenomen met een zelfstandig erfgoedexpert, maar de concrete opdracht werd uitgesteld naar 2014 actie 1. NOOD AAN ONTMOETING Zie OD 5.2, Forum voor figurentheater. NOOD AAN COMMUNICATIE In 2013 startte OPENDOEK met de uitwerking van een communicatieplan voor het figurentheaterveld, inclusief een nieuwe website en huisstijl die in 2014 gelanceerd wordt. De specifieke informatie over figurentheater die Het Firmament aanbood op de eigen website, zal zoveel mogelijk geïntegreerd worden in de nieuwe figurentheaterstek van OPENDOEK: -‐ bibliografie over figurentheater -‐ overzicht van figurentheater in TV-programma’s, in film en comedy -‐ links naar (internationale) festivals, musea, figurentheateropleidingen... -‐ onderzoek over figurentheater -‐ definities van poppensoorten en van poppen- en figurentheater OPENDOEK stuurde ook een aantal nieuwsbrieven specifiek naar de figurentheaterleden van OPENDOEK. Het Firmament deelde alle contacten zodat deze gerichte communicatie ook verder gezet kan worden extra actie. NOOD AAN DIGITALISERING, REGISTRATIE, ONTSLUITING Het Firmament volgde het project ‘Portail des arts de la marionnette’ (PAM) verder op, een website over figurentheatererfgoed in Frankrijk, om het indien mogelijk uit te breiden naar België, in nauw overleg met het Centre de la Marionnette in Doornik. PAM is een good practice op het vlak van ontsluiting en een belangrijke mogelijke piste voor wat betreft het verduurzamen van verschillende aspecten van de figurentheaterwerking. Daarnaast is het een bron van inspiratie om op termijn de toepassingsmogelijkheden voor het ruimere podiumkunstenveld te onderzoeken. Het Firmament volgde op 15 januari 2013 samen met het Centre de la Marionnette uit Doornik een infodag over Europese subsidiëring om te bekijken of we samen een Europese subsidieaanvraag konden indienen. Dit bleek jammer genoeg niet haalbaar en ook het Institut International de la Marionnette, de initiatiefnemers van PAM, dienden geen dossier in. Dit was initieel hun plan om zo andere landen te laten aansluiten bij het project. Gezien de enorme tijd- en geldinvestering heeft Het Firmament zich in 2013 dan ook beperkt tot het opvolgen van het proces in Doornik die van het centrum daar wel de keuze hebben gemaakt om met eigen inbreng op z’n minst het Waalse luik te verzorgen op de website. Het Firmament pleegde in dit kader ook nog overleg met Raphaèle HET FIRMAMENT vzw – Jaarverslag 2013

37

Fleury van het Institut International de la Marionnette in Charleville-Mézières (FR), de initiatiefnemer van PAM (27 september 2013). Een mooie realisatie van Het Firmament was de figurentheatergame ‘Wireless Puppetry’ die Het Firmament tussen 2010 en 2012 met verschillende onderwijsinstellingen ontwikkelde in het kader van het project GameHUB. De game richt zich tot kinderen van 8 tot 12 jaar die spelenderwijs kennismaken met verschillende poppensoorten en hun historiek. Het eindpunt van het project was een demoversie en geen afgewerkt product. Vanuit verschillende hoeken kwam interesse in de game. De demoversie werd in 2013 een hele week gepresenteerd op figurentheaterfestival Boze Wolf in Aarschot, in maart 2013, op vraag van FARO, op een internationale samenkomst in het kader van het Gruntvig-programma (14 maart 2013) in Segovia (Spanje) en in Charleville-Mézières (FR) op het congres van AVIAMA, het internationaal netwerk van figurentheatersteden. Het Firmament schreef ook een artikel over de game voor Op&Doek, het tijdschrift van OPENDOEK, amateurtheater Vlaanderen. In de loop van 2012 verspreidde het Vlaams Audiovisueel Fonds (VAF) een oproep om de ontwikkeling van serious games te ondersteunen. Deze oproep bood enorme mogelijkheden om de game verder uit te werken tot een volwaardige game die ingezet kan worden in verschillende contexten. Samen met de game-ontwikkelaars die destijds bij het project betrokken waren werd vanaf eind 2012 het uitgebreide aanvraagdossier voorbereid om op 4 februari 2013 in te dienen. Het gevraagde bedrag bedroeg net geen 300.000 euro, een realistisch bedrag in de gamewereld voor de verdere ontwikkeling. Jammer genoeg werd de aanvraag niet gehonoreerd. Deze middelen waren voor Het Firmament de enige mogelijkheid om de game verder te kunnen ontwikkelen. Het Firmament ging dan ook op zoek naar andere partners die dit project verder zouden willen zetten. Concreet leverde de presentatie van de game op het AVIAMA-congres in Frankrijk een partnerschap op tussen verschillende steden die zich zullen engageren om middelen te vinden voor de verdere ontwikkeling. Zo kan de game hopelijk op termijn toch nog actief ingezet worden in scholen, figurentheatermusea, op evenementen… wereldwijd.


38

SD 6

Het Firmament heeft een beleid geconcretiseerd op vlak van duurzaamheid en maatschappelijke en culturele diversiteit binnen de eigen organisatie.

Het Firmament heeft relevante maatschappelijke tendensen waaronder ecologie, duurzaamheid, diversiteit en interculturaliteit altijd hoog in het vaandel gedragen en zal dat blijven doen in deze beleidsperiode. Het Firmament integreert het in de verschillende aspecten van zijn werking door onder meer in te zetten op interne kwaliteitszorg wat de werking van de organisatie efficiënter maakt en waardoor de opgebouwde kennis en expertise op een duurzame manier bewaard en ingezet kan worden. OD 6.1 Hiertoe heeft Het Firmament bijzondere aandacht gehad voor een maatschappelijk en cultureel diverse samenstelling van het personeelsbestand en de raad van bestuur en heeft activiteiten rond diversiteit opgezet. Bovendien heeft Het Firmament zich geëngageerd om proactief vorm te geven aan acties die vervat zitten in het Vlaams Actieplan Armoedebestrijding en die betrekking hebben op hun doelstellingen. Actie 1

Actie 2

Het Firmament initieert een samenwerking tussen verschillende socio-culturele en erfgoedorganisaties (o.m. Erfgoedcel Mechelen, Dienst Diversiteit stad Mechelen) om in navolging van het schimmenspel in 2010 tussen de torens van de Brusselpoort een duurzaam project uit te werken om figurentheater als middel in te zetten om interculturele communicatie te bevorderen en een dynamische omgang met erfgoed te stimuleren. De editie in 2013 zal bovendien een samenwerking zijn met het project GEN2020, gevestigd in ’t Arsenaal in Mechelen. GEN2020 is een traject en platform voor grensverleggend theater. Het ondersteunt talentvolle acteurs en theatermakers van diverse origine door een aanbod van masterclasses, coaching en coproducties. Het gaat uit van een aantal gezelschappen, organisaties en individuen uit het Vlaamse theaterlandschap die inzetten op jong podiumtalent met andere etnisch-culturele roots. Het Firmament breidt de Raad van bestuur en Algemene vergadering uit met nieuwe leden uit het brede veld van de podiumkunsten en houdt hierbij rekening met het diversiteitsprincipe.

Indicatoren: de verslagen van de bijeenkomsten over het schimmenspel, de bijeenkomsten met de groep, het plaatsvinden van het evenement, de contacten in het kader van de uitbreiding van de Raad van bestuur en Algemene vergadering

Het schimmenspelproject ‘Life's but a walking shadow’ werd uiteindelijk i.s.m. GEN2020 (t,arsenaal) uitgewerkt tot een 5-daagse masterclass (16 t.e.m. 20 december 2013) met 2 toonmomenten op 20 december 2013, tussen de torens van de Brusselpoort actie 1, zie ook OD 3.2. Tijdens het proces gingen we na hoe je een podiumtechniek als schimmenspel kan documenteren en hoe een theatermaker én acteurs van diverse origine het ervaren om de kneepjes van het schimmenspelvak onder de knie te krijgen. Het hoogtepunt van het traject was de voorstelling ‘Life's but a walking shadow’ door de acteurs van GEN2020, een schimmenspel geregisseerd door de internationaal gelauwerde theatermaker Mokhallad Rasem, van Irakese afkomst. Meer dan 250 toeschouwers trotseerden de kou aan de Brusselpoort in Mechelen. Hij werd bijgestaan door de lichttechnicus Alain Ongenaet, expert in deze unieke theatertechniek. Aan de vooravond van het feestjaar rond 50 jaar migratie haalden ze eigen herinneringen op en lieten ze zich inspireren door ervaringen van anderen met bijvoorbeeld een bezoek aan het Red Star Line Museum in Antwerpen en een presentatie van poppensoorten door Paul Contryn (17 december 2013). Zo brachten ze een universeel en tijdloze voorstelling over migratie. Het grenzeloze schimmenspel, aanwezig in tal van culturen, leende zich hier uitstekend toe. Vanwege de taallaagdrempeligheid (want woordeloos) en doelgroepgerichte communicatie kon eveneens een divers publiek aangetrokken worden. Het hele proces werd gefilmd en zal aan de hand van de methodiek van visuele antropologie verder uitgewerkt worden in 2014. Een film en publicatie wordt gepresenteerd op Erfgoeddag 2014. HET FIRMAMENT vzw – Jaarverslag 2013

39

Ter voorbereiding van dit project vond een eerste brainstorm plaats met FARO, tapis plein en Erfgoedcel Mechelen over de mogelijke invullingen van het thema 'migratie', de omgang met interculturaliteit en het aantrekken van een divers doelpubliek met een dergelijk project. Op 28 oktober 2013 wisselde Het Firmament ervaringen uit met de expertisecentra LECA en tapis plein over mogelijke manieren van documenteren van schimmenspeltechnieken en van het creatieproces. En uiteraard tal van overlegmomenten met de coördinator van GEN2020, regisseur Mokhallad Rasem en schimmenspelexpert Alain Ongenaet om het praktische verloop voor te bereiden. In het kader van de uitbreiding van de bestuursorganen werd rekening gehouden met het diversiteitsprincipe, maar tot op heden werd geen nieuw lid aangetrokken dat hieraan voldoet. Het Firmament genoot van een verhoogde premie van de VDAB (Vlaamse ondersteuningspremie voor personen met een handicap), ter ondersteuning van een van de personeelsleden. Tot slot voerde Het Firmament gesprekken met de vzw Mimosa, om mensen met autisme in te zetten in archiefwerk. OD 6.2 Hiertoe heeft Het Firmament in zijn werking de basisprincipes van duurzaamheid en ecologisch bewustzijn ingebouwd. Dit behelst onder meer constante aandacht voor de ecologische impact van de werking. Het behelst ook een duurzame werking, met kennisborging naast kennisdeling. In dit kader heeft Het Firmament er ook voor gezorgd dat de omgang met gedigitaliseerd of digital born cultureel erfgoed van de podiumkunsten op een duurzame manier is verlopen. Teneinde de digitale gegevens blijvend toegankelijk te maken, heeft Het Firmament bij de creatie van de bestanden standaarden toegepast met het oog op de archivering (duurzame opslag), de ontsluiting als de uitwisseling van digitale collecties. CEST (Cultureel ErfgoedStandaarden Toolbox) is een dynamisch instrument om praktijkgerichte ondersteuning te voorzien bij het gebruik van standaarden. Het Firmament heeft voor hun digitaliseringsactiviteiten CEST geraadpleegd. Actie 1

Het Firmament zet het opgestart traject rond interne kwaliteitszorg in 2012 verder in het kader van de professionalisering van de werking en het verduurzamen van interne processen en kennis. Actie 2 Het Firmament implementeert het nieuwe arbeidsreglement, goedgekeurd door de raad van bestuur. Actie 3 Het Firmament werkt systemen uit van kennis- en informatiedeling op het vlak van het informaticasysteem, documenten kennisbeheer en het intern overleg. Actie 4 Het Firmament ontwikkelt een systeem om binnenkomende vragen voor advies te registreren. Actie 5 De medewerkers van Het Firmament implementeren methodes van timemanagement in hun dagelijkse werking. Actie 6 Het Firmament schrijft handleidingen voor de organisatie van activiteiten uit met het oog op mogelijke overdracht naar andere organisaties. Actie 7 Het Firmament vertaalt het beleids- en actieplan naar een meetplan met bruikbare indicatoren dat als dagelijks werkinstrument ingezet kan worden. Actie 8 Het Firmament ontwikkelt functieprofielen, gekoppeld aan loonbarema’s en functioneringscycli. Actie 9 De medewerkers van Het Firmament volgen een cursus procesmanagement. Actie 10 De raad van bestuur van Het Firmament legt een traject af om te komen tot een taakverdeling en ethische code. Actie 11 Het Firmament vraagt de stad Mechelen als eigenaar van de Brusselpoort om de huidige verouderde verlichting te vervangen door duurzamere systemen.

Indicatoren: het nieuwe documentbeheersysteem, het tijdwinplan van de medewerkers, de afgesproken regels over vergadertechnieken en kennisbeheer, de uitgeschreven handleidingen van activiteiten, het meetplan, de functieprofielen en – cycli, de gevolgde cursus procesmanagement, de taakverdeling van de raad van bestuur en ethische code, de plaatsing van nieuwe, duurzame verlichting.

Voor de gerealiseerde acties in het kader van het traject rond Interne kwaliteitszorg, verwijzen we naar OD 2.1.


40

OD 6.3 Hiertoe heeft Het Firmament zich geëngageerd om te waarborgen dat de website van de organisatie toegankelijk is. Dit betekent dat de website ook bruikbaar moet zijn voor mensen met een visuele, auditieve of motorische beperking. Indien Het Firmament een nieuwe website heeft gebouwd, voldoet deze aan de ijkpunten van de AnySurfer checklist. Actie

Het Firmament ontwikkelt een nieuwe website die voldoet aan de ijkpunten van de AnySurfer checklist.

Indicatoren: de lancering van de nieuwe website die voldoet aan de AnySurfer checklist.

Zoals vermeld werd de lancering van de website uitgesteld naar 2014. De ijkpunten van de AnySurfer checklist werden wel van bij aanvang meegenomen in de gesprekken met het bedrijf dat de website zal ontwikkelen.


41

4. FINANCIEEL VERSLAG 2013 Voor de balans, de resultatenrekening en het verslag van de bedrijfsrevisor verwijzen we naar de bijlagen. Het Firmament sluit het boekjaar 2013 af met een positief resultaat van € 13.464,61. Hieronder geven we het overzicht van alle kosten en inkomsten in 2013 en van de projecten in een afzonderlijk overzicht. TOTAAL 2013 Totaal Begroting Inkomsten €245.758,39 €274.672,00 Werkingssubsidie €191.222,00 €191.222,00 Reissubsidie €0,00 €250,00 Subsidie stad €10.000,00 €10.000,00 Teruggevorderde kosten €2.000,00 €2.000,00 Teruggave BV €309,66 €500,00 Maribel/Via/educatief €13.708,46 €9.200,00 VOP subsidie €17.955,28 €12.250,00 Andere €31,25 €0,00 Projectinkomsten €10.531,74 €49.250,00 Kosten €232.293,78 €293.518,19 Diverse diensten €33.712,58 €48.400,00 Personeelskosten €175.875,29 €176.518,19 Afschrijvingen €2.482,59 €5.700,00 Andere bedrijfskosten €108,46 €50,00 Financieel resultaat -€480,12 €900,00 Projectuitgaven €20.594,98 €61.950,00 Resultaat boekjaar €13.464,61 -€18.846,19 PROJECTEN 2013 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14

Resultaat Begroting Kosten Inkomsten Totaal Kosten Inkomsten Kompas (figurentheaterworkshop) €832,24 €2.850,00 €2.017,76 €1.250,00 €2.000,00 Jonge helden (figurentheaterworkshop) €1.588,65 €1.350,00 -€238,65 €1.250,00 €1.750,00 7de Forum figurentheater €5.073,48 €2.931,74 -€2.141,74 €4.500,00 €2.250,00 Masterclass figurentheater €0,00 €0,00 €0,00 €2.000,00 €3.000,00 Schimmenspel €3.880,31 €3.400,00 -€480,31 €2.000,00 €1.500,00 Game Wireless Puppetry €81,81 €0,00 -€81,81 €25.000,00 €23.000,00 UiTzonderuitlaat €566,24 €0,00 -€566,24 €200,00 €0,00 Cultuur en collaboratie €0,00 €0,00 €0,00 €1.500,00 €750,00 Schatten van*in mensen €4.000,00 €0,00 -€4.000,00 €4.000,00 €0,00 Nacht van de geschiedenis €242,49 €0,00 -€242,49 €250,00 €0,00 Portail de la Marionnette (EU) €0,00 €0,00 €0,00 €20.000,00 €15.000,00 Debat Theaterfestival €3.592,09 €0,00 -€3.592,09 €0,00 €0,00 Focusgroep Mechelen €598,37 €0,00 -€598,37 €0,00 €0,00 Plaatsbezoeken €139,30 €0,00 -€139,30 €0,00 €0,00 TOTAAL €20.594,98 €10.531,74 -€10.063,24 €61.950,00 €49.250,00


Totaal €750,00 €500,00 -€2.250,00 €1.000,00 -€500,00 -€2.000,00 -€200,00 -€750,00 -€4.000,00 -€250,00 -€5.000,00 €0,00 €0,00 €0,00 -€12.700,00

42

5. MEDEWERKERS 2013 5.1 Vast in dienst In 2013 waren er vijf medewerkers afwisselend in dienst bij Het Firmament: -

Veerle Wallebroek, algemene leiding, deeltijds (4/5) in dienst voor het volledige jaar Staf Vos, medewerker onderzoek en innovatie, voltijds in dienst voor het volledige jaar Margot Van den Bergh, medewerker communicatie en publiekswerking, voltijds tot en met 13 februari 2013 Eline De Lepeleire, medewerker archief- en collectiezorg, 70% vanaf 7 januari 2013, voltijds vanaf 11 februari 2013 Hanne Ampe, medewerker communicatie en publieksbemiddeling, voltijds vanaf 10 juni 2013

Het overzicht van de individuele bezoldigingen vindt u in de bijlagen. 5.2 Losse medewerkers Aangezien Het Firmament een kleine organisatie is wordt regelmatig beroep gedaan op externe, losse medewerkers. In 2013 waren dat docenten, sprekers, fotografen, auteurs, gezelschappen, enz. die hun diensten factureren aan Het Firmament. Hieronder vindt u een overzicht van de zelfstandige medewerkers die in 2013 prestaties leverden voor Het Firmament: -

Théâtre du Tilleul Museum dr. Guislain

Daarnaast kan Het Firmament altijd rekenen op vrijwilligers van wie de onkosten vergoed worden volgens de vrijwilligersvergoeding: -

Paul Contryn Raf Michiels Tom Mannaerts Dieter Vanoutrive Andreas De Roy Barbara Zijlmans Lukas Buys Julia Ostwald Lotte Loncin Daniele Ramirez Castro Kristien Van den Brande Zeger Baker Tanja Lemmens Laurens Van Hove Kan Man Katrien Beyens

Specifiek voor artistieke prestaties, engageert Het Firmament regelmatig kunstenaars die vergoed worden volgens de kleine vergoedingsregeling: HET FIRMAMENT vzw – Jaarverslag 2013

43

-

Christophe Ketels Mokhallad Rasem Pascale Pettersson Nathalie Meeusen

Het onderzoek ‘Omgang met het podiumkunstenerfgoed’ wordt begeleid door een stuurgroep van experts. Onderstaande personen engageerden zich in 2013 voor de stuurgroep: -

Stephanie Aertsen (AMVB, projectcoördinator digitale duurzaamheid) Sigrid Bosmans (Erfgoedcel Mechelen, coördinator/diensthoofd) Bart Magnus (VTi, coördinator documentatie) Klaas Jaap van der Meijden (Resonant, stafmedewerker/consulent lokalisatie, registratie, conservatie) Bart Ooghe (Erfgoedcel Waasland, erfgoedconsulent) Michel Price (Stad Mechelen, cultuurbeleidscoördinator) Bernard Soenens (OPENDOEK, directeur) Alexander Vander Stichele (FARO, stafmedewerker participatie/veldanalyse) Rony Vissers (PACKED, coördinator) Johan Wambacq (Kaaitheater, redactie publicaties) Ton Schipper (Danspunt, directeur) Johan Wambacq (Kaaitheater)

Specifiek voor het thema ‘archief- en collectiezorg’ werd een werkgroep samengesteld met de volgende experts: - Klaas Jaap van der Meijden (Resonant, stafmedewerker/consulent lokalisatie, registratie, conservatie) -

Stephanie Aertsen (AMVB, projectcoördinator digitale duurzaamheid)

Tot slot deed Het Firmament in 2013 beroep op stagiairs uit verschillende studierichtingen: -‐ Luc Notelteirs, VUB, Archivistiek - Ergoedbeheer en Hedendaags documentbeheer: masterproef over ‘Archiveren van podiumkunsten: tussen selectie en documentatie’ -‐ Jill De Lamper en Laura D’Hondt, Lessius Hogeschool Mechelen, Leerkracht lager onderwijs: bachelorproef over de figurentheatergame ‘Wireless Puppetry’ -‐ Barbara Zijlmans, Plantijn Hogeschool Antwerpen, project Kunstvakken’, stage figurentheaterworkshop voor kinderen ‘Jonge Helden’ 5.3 Raad van bestuur en Algemene vergadering De Raad van bestuur bestond in 2013 uit de volgende leden: -

Maarten De Pourcq - voorzitter (tot 4/11/2014) Sigrid Bosmans – ondervoorzitter (vanaf 4/11/2014, voorzitter a.i.) Dieter Vanoutrive - penningmeester (tot 4/11/2014) Paul Contryn Thomas Crombez Barbara de Jong Karel Van Ransbeeck Hildegarde Van Genechten - waarnemend lid Jan Van Goethem


44

De Algemene vergadering werd in 2013 uitgebreid met experts uit het podiumkunsten- en erfgoedveld om het in te zetten als denktank, eerder dan een louter formeel orgaan. De Algemene vergadering bestond in 2013 uit onderstaande leden: -

Maarten De Pourcq - voorzitter (tot 4/11/2014) Louis Contryn - erevoorzitter Sigrid Bosmans – ondervoorzitter (vanaf 4/11/2014, voorzitter a.i.) Dieter Vanoutrive - penningmeester (tot 4/11/2014) Paul Contryn Thomas Crombez Els De Bodt Barbara de Jong Michael De Cock Erwin Jans Bart Magnus Kristof Michiels Rebecca Schoeters Dominique Temmerman Leen van Dijck Hildegarde Van Genechten - waarnemend lid Jan Van Goethem Karel Van Ransbeeck Jelle Van Rossem Luk Verschueren Eva Wittocx


45

JAARVERSLAG 2013 Het Firmament vzw

Recommend Documents