JAARVERSLAG 2012 en 2013

JAARVERSLAG 2012 en 2013 1. WOORD VOORAF Geachte donateurs en andere belangstellenden, In de verslagperiode heeft het bestuur, afwisselend in smalle en bredere samenstelling (met werkgroepleden), nagenoeg maandelijks vergaderd. Begin 2012 heetten we Kor Holstein, voormalig secretaris weer welkom, deze keer als adviseur. Aan het eind van 2012 werd Cor Crost, oudwethouder van Hoogezand-Sappemeer, bestuurslid. In 2013 meldde zich een vrijwilliger, Jeroen Bruinenberg, die ideeën heeft uitgewerkt voor een industrieel erfgoed wandelroute en voor een communicatieplan met behulp van het inzetten van social media.

1

2010 en 2011 stonden vooral in het teken van het verbeteren van onze informatie en communicatie, door het realiseren van een voorlichtingsfilm en de nieuwe website. 2012 en 2013 werden vooral gedomineerd door het maken van het cultuurhistorisch - en bouwkundig rapport over de voormalige strokartonfabriek Free & Co in Oude Pekela en het vervolg daarop. In het laatste kwartaal van 2013 hield SIEN-N zich actief bezig met het behoud en herbestemming van de ringoven en schoorsteenpijp Rusthoven te Wirdum. Helaas is de schoorsteen afgebroken, maar de voor Nederland en Europa unieke ringoven behouden. De excursie in juni 2012 voerde naar de gemeente Westerveld in de provincie Drenthe, met haar vele cultureel erfgoed objecten. In september 2013 ging de excursie naar de stad Leeuwarden in Friesland met haar prachtige binnenstad en vele industrieel erfgoed objecten. Beide excursies vonden plaats onder zonnige omstandigheden. Ondergetekende organiseerde in 2012 de excursie voor de Federatie Industrieel Erfgoed Nederland (FIEN) in de provincie Groningen. Ook in de verslagperiode was SIEN-N vertegenwoordigd in het Drents Erfgoedberaad (voorheen Monumentenberaad Drenthe). Het contact met de Stichting Herbestemming Industrieel Erfgoed Friesland (SIEF) heeft geleid tot nadere afspraken over samenwerking en twee excursies. In 2012 was ondergetekende actief in het project Energie Raak van de Hanzehogeschool. Diverse aangereikte industriële erfgoed objecten in Noord-Nederland zijn door studenten onderzocht op energie(k) en duurzaam restaureren. Een verheugend bericht is, dat het aantal donateurs in de verslagperiode licht toe nam. Verder kwamen twee keer zoveel vragen, maar ook nieuwsbrieven, binnen op [email protected]: 100 in 2013 t.o.v. 50 in 2012. Daar dit mijn laatste voorwoord is, dank ik alle donateurs, bestuur, werkgroepleden en werkrelaties voor het in mij gestelde vertrouwen en voor jullie bijdragen aan onze vrijwilligersorganisatie. In het voorjaar van 2014 treed ik af als voorzitter van SIEN-N en word ik vicevoorzitter van de landelijke federatie FIEN. Cor Drost is mijn opvolger, in wie ik alle vertrouwen heb. Als oudwethouder en oud-voorzitter VGG is hij goed thuis in gemeenteland. Voor SIEN-N is dit een belangrijk netwerk. Ook onze secretaris Huub Emons gaat ons in 2014 verlaten. Tijdens de voorjaarsexcursie in 2014 zullen wij beiden afscheid nemen. Leo Hardus Voorzitter SIEN-N

2. BESTUURSVERSLAG Personele wijzigingen Tijdens de laatste vergadering van 2011 hebben we afscheid genomen van Mathijs Dijkstra als bestuurslid. Na vele jaren van inzet voor SIEN-N heeft hij besloten zijn schaarse vrije tijd op andere wijze te gaan besteden. Hij kijkt met veel plezier terug op de vergaderingen en de activiteiten tijdens zijn bestuurstijd. SIEN-N bedankt Mathijs uiteraard van harte voor zijn belangrijke inbreng! We hebben Kor Holstein, restauratiearchitect in de stad Groningen bereid gevonden om deel te nemen aan SIEN-N en besloten hem op te nemen als adviseur. Bovendien heeft vanaf de laatste vergadering van 2012 Cor Drost de vergaderingen bijgewoond. Cor is begin 2013 officieel aangesteld als bestuurslid. De samenstelling is daarmee als volgt: Voorzitter Secretaris Penningmeester Bestuurslid Bestuurslid Bestuursadviseur Werkgroeplid Werkgroeplid Werkgroeplid

2

Leo Hardus Huub Emons Aletta Bastmeijer Tjaard Kuiper Cor Drost Kor Holstein Rita Overbeek Marcel Overbeek Matthijs Nugter

Bestuurszaken Financiën In de jaren 2011 en 2012 is het aantal donateurs licht gestegen. Dit kwam mede doordat enkele organisaties over en weer donateur van SIEN-N zijn geworden. De contributietarieven voor het lidmaatschap van SIEN-N bleven gelijk ten opzichte van 2010/2011: € 20 voor particulieren, € 75 voor gemeenten en € 100 voor bedrijven. Met ingang van 2012 betalen de donateurs een eigen bijdrage voor deelname aan de excursie. Doordat het grootste deel van het onderzoek naar de strokartonfabriek Free & Co op vrijwillige basis gebeurde, is de financiële situatie van SIEN-N flink versterkt. Vernieuwing website www.sien-n.nl Al enige jaren draait de website van SIEN-N op het open source systeem “drupal”. Doordat dit systeem verouderd raakte en het bedrijf Spectics, dat onze site host, daar op termijn geen ondersteuning meer aan kon bieden, is de site overgezet op ‘wordpress’. Half september 2013 is Spectics gestart met de vernieuwing van de website en aan het eind van 2013 was de nieuwe site klaar. Daarna moesten de erfgoedlijst en de foto’s nog worden overgezet. Na een instructie van de websitebouwer heeft Jeroen Bruinenberg deze klus uitgevoerd. Begin 2014 stond de vernieuwde website weer online.

Contacten Stichting Industrieel Erfgoed Friesland (SIEF) De samenwerking met de Friese stichting SIEF heeft in 2012 en 2013 naast incidenteel overleg geleid tot twee excursies. In november 2012 ging het bestuur van SIEN-N op bezoek in Harlingen bij de kokosmattenfabriek. Het tegenbezoek van SIEF vond plaats in mei 2013 naar de historische scheepswerf Wolthuis in Sappemeer en de strokartonfabriek Free & Co in Oude Pekela. Bovendien heeft SIEF vanaf 2013 een eigen plek gekregen op de website van SIEN-N (www.sien-n.nl).

Federatie Industrieel Erfgoed Nederland (FIEN) De jaarvergadering en excursie van FIEN was in 2012 in de provincie Groningen. De excursie werd door SIEN-N voorbereid. Bezocht werden de voormalige strokartonfabrieken ‘De Toekomst’ in Scheemda en ‘Free & Co’ in Oude Pekela, de stoomhoutzagerij ‘Nooitgedacht’ in Nieuwe Pekela, de ‘luchtwachttoren’ in Winschoten en het gerestaureerde station + museumspoorlijn STAR te Veendam. SIEN-N was ook aanwezig op de jaarvergadering in 2013 in de voormalige brouwerij de Drie Hoefijzers in Breda. De excursie voerde naar de ‘Dongecentrale’ (PNEM) in Geertruidenberg en museum ‘de Looierij’ in de voormalige leerlooierij in Dongen. Verder ondersteunde SIEN-N een verzoek van FIEN voor de opzet van een Campagne voor een Europees Jaar voor het Industrieel en Technisch Erfgoed. Drents Erfgoed Beraad SIEN-N is al jaren vertegenwoordigd in het Drents Erfgoed Beraad, voorheen Monumentenberaad Drenthe. Door opheffing van het Drents Plateau in het voorjaar van 2012 waren een jaar lang geen bijeenkomsten. Na onderbrenging van de organisatie bij Libau in Groningen zijn in 2013 onder de nieuwe naam Drents Erfgoedberaad weer twee bijeenkomsten gehouden. Libau In december 2013 was een gesprek tussen de voorzitter Dhr. Leo Hardus en Mw. Corrie Boer en Dhr. Merijn Wienk, beiden van Libau. Aanleiding was de aanmelding van de oude melkfabriek “Sellingen en omstreken” te Laude voor het project Herbestemming Noord. Daarnaast kwamen ook andere objecten aan de orde en functie en taken van Libau.

3

Bond Heemschut In april 2012 heeft SIEN-N een gesprek gehad met de bond Heemschut (Dhr. Bosch en Dhr. Erdin) waarbij gezamenlijk de zorg is uitgesproken over het Herewegviaduct in Groningen en het buiten gebruik stellen van affakkeltorens in de provincie Groningen. Congressen seminars en presentaties In de verslagperiode heeft het bestuur verschillende bijeenkomsten bijgewoond: Presentatie van het project “Het water verbindt”, handel en nijverheid langs het Damsterdiep, Congres Herbestemming Erfgoed Noord-Nederland, diverse presentaties van het project Energie RAAK i.v.m. Free & Co en voormalige melkfabriek “De Dongeradelen”, Jubileum Bouwvrouwen Noord.

Excursies Donateursexcursie Drenthe, gemeente Westerveld, juni 2012. Ongeveer 20 donateurs en belangstellenden kwamen bijeen in De Koloniehof in Frederiksoord om na de opening door voorzitter Dhr. Leo Hardus te luisteren naar de boeiende inleiding “Ambacht en industrie in De Koloniehof “ van Dhr. Jan Mensink, directeur van de Maatschappij van Weldadigheid. Daarna vertrekt het gezelschap o.l.v. Mw. Marijke Nieuwenhuis, archeologe bij de gemeente, op een interessante toer door het mooie Westerveld. Vanuit de bus bekijken we een aantal objecten: de kiemschuur voor pootaardappelen, het overslag station van de NTM, de manden en mattenmakerij weverij en smederij, het postkantoor, de koffiebranderij, de coöperatieve zuivelfabrieken in Wapserveen en Wapse, de Dieverbrug en de stoomzuivelfabriek in Dwingeloo. Bij de Havelter Molen in Havelte, waar recent een prachtige aanbouw gereed gekomen is, stappen we uit. We sluiten af bij de radio telescoop (vanaf 2009 rijksmonument), eigendom van Astron en sinds 2007 in beheer bij de Stichting Camras. De heren Andre van Es en Ard Hartsuijker laten ons kennis maken met de boeiende wereld van de astronomie. Het bezoek van SIEN-N is voorlopig het laatste en dus een historisch bezoek, aangezien op deze dag de restauratie van de telescoop start.

Openingswoord

Haveltermolen

4

Radiotelescoop

Donateursexcursie Friesland, Leeuwarden september 2013. Was de excursie van 2012 interessant en zonnig, de excursie van 28 september 2013 deed daar niet voor onder. Onder leiding van oud-monumentenarchitect Hus en Hiem Menno Pothof wandelen 20 donateurs en belangstellenden door het centrum van Leeuwarden. Een wandeling, die zo ambitieus was, dat we helaas enkele objecten moesten laten vallen. Hoogtepunten waren het bezoek aan het voormalig pakhuis Hartelust, met bezichtiging van het complex van binnen, incl. een appartement. Verder de machinekamer van de Vrouwenpoortsbrug, het verzekeringskantoor van de voormalige maatschappij Utrecht, m.i.v. 29 september 2013 een theatertje en het oude hoofdpostkantoor, nu hotel en congrescentrum Post Plaza. Onderstaande foto’s geven een impressie van de dag.

Appartementencomplex Hartenlust

met een imposante ingang

5

Voormalige Maatschappij Utrecht

Machinekamer Vrouwenpoortsbrug

Voormalig hoofdpostkantoor, Nu hotel- congrescentrum Post Plaza Het gezelschap donateurs

3. ACTIES EN NIEUWS RONDOM INDUSTRIEEL ERFGOED

Stoommachine Free na schoonmaak

6

Voormalige strokartonfabriek Free & Co te Oude Pekela Voor dit object in Oude Pekela heeft SIEN-N zich in de verslagperiode hard gemaakt. Na het uitbrengen van een offerte aan de stichting Free & Co in januari 2012 kreeg SIEN-N de opdracht voor een onderzoek en rapport over de geschiedenis en bouwkundige situatie van de fabriek (inclusief herbestemmingsoptie). Op 4 december 2012 overhandigde Dhr. Leo Hardus, voorzitter van SIEN-N, het rapport aan de secretaris van de Stichting Free & Co, Dhr. Jan Boneschansker en aan Dhr. Meindert Schollema, burgemeester van Pekela. Aletta Bastmeijer en Rita Overbeek hebben zich daar als vrijwilliger goed voor ingezet en het resultaat is iets om trots op te zijn. Het rapport is door alle betrokkenen met groot enthousiasme ontvangen. Daarna heeft SIEN-N namens de Stichting Free & Co een subsidie aangevraagd bij de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, met als doel het wind- en waterdicht maken van de oude fabrieksgebouwen. Deze subsidie is toegekend en er is gestart met het werk: de eerste stap naar behoud. In deze periode is de Stichting Free & Co verbreed en omgevormd tot Stichting Industrieel Erfgoed en Culturele ontwikkeling Pekela (SIEPCO). In dat kader kwam ook de stoomhoutzagerij Nooitgedacht weer in beeld en heeft SIEN-N gesprekken gevoerd met de gemeente Pekela, de provincie Groningen en de eigenaar van de zagerij. De Stichting Free & Co heeft inmiddels goed werk geleverd door de fabriek samen met de bedrijfsmatige medegebruiker te ontdoen van alle rommel en door het verzorgen van een schoonmaakbeurt. De oude stoommachine is door een team dappere vrijwilligers volledig opgepoetst, zodat hij kon worden getoond tijdens de open monumentendag in september 2013. In mei 2013 heeft SIEPCO de trekkersrol overgenomen van SIEN-N. SIEN-N volgt de ontwikkelingen met belangstelling. Stoomhoutzagerij Nooitgedacht te Nieuwe Pekela (gemeente Pekela) SIEN-N heeft in de rol een rol van bemiddelaar tussen de eigenaar van de stoomhoutzagerij Nooitgedacht en de gemeente Pekela verschillende gesprekken gevoerd met deze partijen. SIEN-N wordt door beide partijen als een serieuze gesprekspartner gezien. Ondanks dat en de vele inspanningen heeft het niet tot een bestendige toekomstoplossing geleid. De eigenaar heeft andere plannen.

Ringoven Rusthoven te Wirdum (gemeente Loppersum) Het tweede half jaar van 2013 stond vooral in het teken van de ontwikkelingen rond de ringoven Rusthoven bij Wirdum. De gemeente heeft aan de nieuwe eigenaar een sloopvergunning afgegeven voor de oude schoorsteen. De eigenaar heeft de schoorsteen direct gesloopt in verband met het vermeende gevaar van het object voor de directe omgeving. Een en ander gebeurde onder grote belangstelling van de media; zelfs op YouTube zijn filmpjes te vinden van de instortende ‘landmark’. SIEN-N heeft een poging gedaan om de sloop tegen te houden door gemeente en eigenaar te laten inzien wat de waarde van het complex als ensemble is. Voor de schoorsteen zelf mocht dit niet baten, maar volharding heeft er wel in geresulteerd dat de ringoven goed onder de aandacht is gebracht. Het is de enige overgeblevene in zijn soort. In overleg met diverse partijen en de gemeente Loppersum is SIEN-N bezig te onderzoeken hoe de ringoven als cultuur-historisch industrieel erfgoed object behouden kan blijven. Radiotelescoop Dwingeloo In juni 2012 was SIEN-N de laatste bezoeker voor de restauratie van de telescoop. Na een behoorlijke lange restauratieperiode vond in september 2013 de eerste oplevering plaats. Daarna moest nog een aantal restpunten worden aangepakt, w.o. de railbaan. Na afronding daarvan kon de radiotelescoop weer in gebruik worden genomen. Hij kan nu weer bewegen in diverse richtingen, waardoor op ieder object aan de hemel kan worden gericht en de objecten kunnen worden gevolgd.

7

Wetsingerzijl tussen Sauwerd en Winsum In 2012 is het Waterschap Noorderzijlvest begonnen met de restauratie van de Wetsingerzijl, de oude vervallen sluis uit 1867, gelegen tussen Sauwerd en Winsum aan het Reitdiep. In de loop van 2013 is het werk voltooid. SIEN-N heeft in het voortraject, dat al ruim tien jaar geleden begon, veel actie gevoerd voor het behoud van dit bijzondere zijl. Hij staat er nu na vele jaren van verval weer prachtig bij.

Schoorsteen voormalige melkfabriek te Ezinge Na contact van SIEN-N met de Stichting Industriële Fabriekspijpen STIF, bleek deze Stichting daar jaren geleden veel energie in te hebben gestoken. Daar de eigenaar niets wilde, heeft zij haar handen er vanaf getrokken. Daarna is de Stichting Behoud Schoorsteen Ezinge er nog een aantal jaren mee bezig geweest, maar er niet in geslaagd om fondsen te werven voor de restauratie. De gemeente is in 2013 voornemens de schoorsteen te laten slopen, omdat deze bouwvallig wordt en een gevaar vormt voor de omliggende percelen.

Voormalig distributiecentrum Maaskant in Groningen In september 2012 kwam een vraag binnen van enkele buurtbewoners over ondersteuning m.b.t. het behoud van het voormalige distributiecentrum, gebouwd door Maaskant, aan de Oosterhamrikkade te Groningen. Daar bond Heemschut er al bij betrokken was, heeft SIEN-N alleen enkele schriftelijke adviezen gegeven en volgt ze de ontwikkelingen. Stichting Behoud Molen de David te Warffum SIEN-N kreeg medio 2013 een verzoek van de Stichting ‘Behoud molen de David’ voor plaatsing op haar website van molen de David, wat is geschied. Verder heeft SIEN-N de stichting geadviseerd over subsidies en fondsen. Inmiddels is de molen gerestaureerd en in oktober 2013 teruggeplaatst op het museumterrein in het openlucht museum te Warffum.

Windmolen Groote Veenpolder te Nijetrijne In augustus 2013 ging het project Restauratie Windmotor Groote Veenpolder van start. Het restant van de windmotor staat aan de Veendijk te Munnekeburen en is eigendom van de familie van der Mark. Het project was genomineerd voor de Molenprijs 2013 van € 90.000 (beschikbaar gesteld door de Vereniging de Hollandsche Molen en gesponsord door de Bankgiro Loterij), maar werd geen winnaar. SIEN-N heeft de actie via internet mede ondersteund. Steenfabriek Oostrum, Friesland Uitgeverij Wolters-Noordhoff vroeg medio 2013 om informatie i.v.m. het uitgeven van een culturele atlas over het steenbakproces van de steenfabrieken in Nederland. Hierbij wees de RCE op het rijksmonument de steenfabriek in Oostrum, aangezien het terrein van deze fabriek nog goed bewaard is gebleven. SIEN-N heeft aangegeven, dat deze fabriek al jaren een lastig dossier is, aangezien de eigenaar niet meewerkt aan restauratie, vooral van de monumentale dubbele schoorsteen, een der fraaiste van ons land. Deze dreigt steeds verder te vervallen. Al sinds ca. 1975 is het complex in gebruik als opslagterrein. In de beschikbare literatuur is weinig over deze fabriek te vinden. Over de schoorsteen is wel een en ander verschenen in een rapport.

8

Project Energie RAAK Hanzehogeschool Vanaf begin 2012 nam SIEN-N in de persoon van Dhr. Leo Hardus deel aan het multidisciplinair team van het project “Energieke Restauratie” (Energie RAAK) van de Hanzehogeschool te Groningen. (www.noorderruimte.nl). Daarbij ging het om de duurzame ontwikkeling van historische gebouwen in Noord-Nederland, waaronder ook expliciet industrieel erfgoed. De bedoeling is, dat het onderzoek leidt naar een model en/of financieel concept, waarbij de wensen van en het comfort voor de eindgebruiker uitgangspunt zijn. SIEN-N heeft een aantal proefprojecten in Noord-Nederland aangedragen, w.o. de voormalige strokartonfabriek Free & Co te Oude Pekela en de voormalige melkfabriek de Dongeradelen in Morra/Lioessens. Beide objecten zijn verkozen en voor beide zijn interessante energieconcepten ontwikkeld. Voor Free & Co ging het o.a. om het gebruik van zonnecollectoren en een onderzoek door de eigenaar van Hempflax naar de mogelijkheden van een biomassa installatie. Hierbij is ook gekeken naar de kosten(verdeling) en de terugverdientijd. Daarnaast is voor “de Dongeradelen” een herbestemmingsconcept ontwikkeld, nl. een “Wadden Wellness Centrum”, een recreatief thema wat goed aansluit bij de (toeristische) plannen van de Noord Friese Lokaal Maatschappij (NFLS) of het Dokkumer Lokaaltje. Dit voorstel is goed ontvangen in Dongeradeel. Er heeft een aantal gesprekken plaats gevonden met de huidige eigenaar van de fabriek en het omliggende terrein. Deze besprekingen hebben een aantal belangrijke conclusies opgeleverd: de gemeente Dongeradeel is bereid een aantal wijzigingen aan te brengen in het bestemmingsplan. Indien de handen op elkaar komen is financiering van het project in principe beschikbaar.

4. COLOFON Jaarverslag 2012-2013 Stichting Industrieel Erfgoed Noord-Nederland (SIEN-N) Samenstelling, Lay-out en bewerking: Huub Emons m.m.v. Leo Hardus Foto’s: Leo Hardus, behalve foto blz. 6 stoommachine Free door Johan de Groot

Groningen, maart 2014

Stichting Industrieel Erfgoed Noord-Nederland (SIEN-N). SIEN-N heeft als doelstelling het behoud en het onderzoek van industrieel erfgoed in de ruimste zin des woord en heeft als werkgebied de provincies Groningen en Drenthe. Er bestaat een samenwerkingsverband met de SIEF (Stichting Industrieel Erfgoed Friesland). Secretariaat: Hermanstraat 42 9716 HL Groningen Let op: Per 18-04-2014 Secretaris SIEN-N Kantoren Insulinde Bankastraat 42 J 9715 CD Groningen KvK:

41010543

ING-bank:

NL04INGB0005597042

Informatie: E: [email protected] I: www.sien-n.nl

9