JAARVERSLAG 2011 KENNISCENTRUM SUSTAINABLE SOLUTIONS RDM 15 maart 2012

JAARVERSLAG 2011 KENNISCENTRUM SUSTAINABLE SOLUTIONS RDM 15 maart 2012

JAARVERSLAG 2011 KENNISCENTRUM SUSTAINABLE SOLUTIONS RDM

Dit is het jaarverslag van Kenniscentrum Sustainable Solutions RDM. Dit kenniscentrum bestaat in zijn huidige vorm sinds januari 2011. Daarmee is dit het eerste jaarverslag van het kenniscentrum. Het kenniscentrum maakt sinds september 2011 deel uit van het IOI (Instituut voor Onderzoek en Innovatie) van de Hogeschool Rotterdam. In 2011 bestond het kenniscentrum (in wisselende samenstelling) uit de volgende lectoraten ondergebracht in 3 domeinen: Building Adaptief Bouwen – dr. ir. Rutger de Graaf Klimaatstrategiën – ir. Piet Dircke Bouwinnovatie en Duurzaamheid – dr. drs. ir Christoph Ravesloot Sustainable Architecture and Urban Design – Duzan Doepel, MArch Gebiedsontwikkeling en transitiemanagement – ir. Kees Machielse Maatschappelijk Vastgoed – mr. Arnoud Vlak Moving Logistiek – ir. Marcel Ludema Infratecture – Marc Verheijen, MArch Future Mobility – ir. Frank Rieck Powering(&Making) Smart Energy – ir. Sigrid Bollwerk (tot 1.7.11) Sustainable Energy ‐ vacature (per 1.1.12 ingevuld door ir. Freek den Dulk) Productinnovatie en Biobased materials ‐ vacature Productinnovatie en Management ‐ ir. Anneloes Cordia (tot 31.12.11) Elk van deze drie domeinen heeft in 2011 een start gemaakt met het opzetten van gezamenlijke domeinprojecten met daarin onderzoek ingebed. Deze intensieve samenwerking heeft opgeleverd dat de binding tussen de lectoraten in het kenniscentrum is versterkt en dat de samenwerking uitmond in concrete resultaten, zoals de i‐Labs (Innovation Labs) die deels in 2011 liepen en deels in 2012 zullen starten. Het jaar 2011 stond in het teken van opstarten en inrichten van de nieuwe organisatie met meer lectoraten en nauwere samenwerking, maar ook deels in voortzetting en afronding van eerder gestarte projecten die voorheen vielen onder andere kenniscentra. Er is in 2011 veel inzet geweest op het indienen van

onderzoeksvoorstellen voor ondermeer SIA RAAK‐subsidies. Enkele daarvan zijn ook toegewezen. Een belangrijk resultaat van 2011 is het strategisch 4‐jarenplan dat richting geeft aan het onderzoek en onderwijs binnen het kenniscentrum en tevens de toon zet voor de gezamenlijke aanpak van deze elementen. Het genereren van nieuwe kennis met behulp van praktijkgericht onderzoek is nog meer dan voorheen de voornaamste leidraad. Verder is er intensief samengewerkt door de trekkende lectoraten van de onderzoekslijnen Moving en Building. De onderzoekslijn Powering zal in de toekomst omgezet worden naar een onderzoekslijn Powering&Making en wacht op de aanstelling van nieuwe lectoren voordat deze lijn nader uitgewerkt kan worden. De onderzoekslijnen Moving en Building zijn gekomen tot een voorstel voor een Innovation Lab en tot enkele gebundelde onderzoeksactiviteiten. In 2011 proefden we bovendien de triomf van de daadwerkelijke bouw van het eerste Concept House in Concept House Village in de directe omgeving van de RDM Campus, de domicilie van het kenniscentrum. Dit grootschalige project in samenwerking met de TU Delft werd al in 2007 bedacht, maar kreeg in dit afgelopen jaar zijn vervolg en concrete uitwerking. Hoewel 2011 dus een jaar van beginnen en opstarten was en we veel nieuwe lectoren verwelkomden en anderen uitzwaaiden, was het ook een jaar met succes en focus.

1. INLEIDING

2


2.1 BELANGRIJKE ONTWIKKELINGEN IN HET WERKGEBIED VAN SUSTAINABLE SOLUTIONS

indirect beïnvloed hebben. De worsteling van het HBO om onderzoek een goede plaats te geven binnen de diverse instellingen is nog steeds gaande. Bovendien zijn er in 2011 documenten (onder andere Vliet et al. 2011) verschenen die richting moeten geven aan de invulling van onderzoekstaken binnen praktijkgericht onderzoek en zijn de eerste stappen richting kwaliteitsbewaking gezet. Daarmee is er nog een lange weg te gaan, maar de verwachting is dat het groeiproces nu wel is ingezet en dat op termijn een goede balans haalbaar is. De in 2004 opgestelde Dublin Descriptoren geven in ieder geval enig houvast bij het bepalen van de einddoelen van de bachelorstudent en daarmee ook voor de bachelordocent. Omdat het kenniscentrum een belangrijke taak heeft in het bijdragen aan de professionalisering van docenten zijn deze ontwikkelingen zoals er ook in 2011 zijn geweest belangrijk. Met name het toenemende besef dat de hogescholen in hun onderzoeksvaardigheden nu echt stappen moeten zetten is in 2011 aanmerkelijk toegenomen.

Kenniscentrum Sustainable Solutions RDM staat niet alleen in het veld van duurzame ontwikkelingen en milieubewust ontwerpen. Er zijn meer Rotterdamse en Nederlandse initiatieven waar Sustainable Solutions in meer of mindere mate mee verbonden is. RDM Campus (inclusief het kenniscentrum) is een belangrijke plek waar veel duurzame activiteiten plaatsvinden en die markant is voor Clean Tech Delta. Deze netwerkorganisatie heeft in 2011 met een ongewijzigde missie gestreefd naar duurzame ontwikkelingen in de Rotterdamse regio. In 2011 zijn de banden met het project Rotterdam Energy Approach and Planning aangehaald. Lector Duzan Doepel is nauw verweven met dit project en gebruikt de principes uit REAP (behalve de toepassing van de trias energetica moet men in de bouw ook afvalstromen hergebruiken) ook in zijn lectoraat. Het project wordt getrokken door onderzoekers van de TU Delft. Vanwege het succes wordt een plan voor REAP+ uitgewerkt waarin de strategie van REAP verder doorgetrokken wordt. Kennis voor Klimaat met de belangrijke Rotterdamse tak RCP (Rotterdam Climate Proof) is een belangrijke gesprekspartner voor het kenniscentrum. Het programma voor dit grote project staat vast tot 2014. Via de lectoraten van Frank Rieck (Future Mobility) en Piet Dircke (Watermanagement) zijn er nauwe contacten en lopen er onderzoeksprojecten of onderwijsprojecten die aansluiten bij het kenniscentrum. Het IKS‐project (Innovatieprogramma Klimaatneutrale Steden) Klimaatneutraal Heijplaat dat is aangevraagd door de gemeente Rotterdam in samenwerking met de woningbouwcorporatie Woonbron kent diverse deelnemers waaronder Kenniscentrum Sustainable Solutions RDM. Het project haakt in op eerder uitgevoerd onderzoek dat aantoont dat goede energiescores van gebouwen niet automatisch leiden tot een lagere energierekening voor de bewoner. Doelstelling in het project is daarom om de gebruiker centraal te stellen om op die manier meer effect te krijgen van ingrepen in de woningen. Behalve de lokale projecten waar het kenniscentrum in meer of mindere mate aan verbonden is zijn er ook landelijke ontwikkelingen die het kenniscentrum direct of

2.2 DOORVERTALING BELANGRIJKE ONTWIKKELINGEN NAAR DE MISSIE EN DOELSTELLINGEN VAN KENNISCENTRUM SUSTAINABLE SOLUTIONS RDM In de missie van het kenniscentrum wordt gesteld dat wordt gestreefd naar markante oplossingen. Oplossingen die heel duidelijk een eigen karakter hebben en die aan hun uitwerking en inpassing te herkennen zijn als ‘Sustainable Solutions’. Er is in dit jaar verder uitgekristalliseerd in welke richting dit element zijn uitwerking kon vinden en dat is gevonden in de theorie van Taeke de Jong (1998) die stelt dat er naast gewenste, noodzakelijke en te verwachten innovaties ook gewenste, noodzakelijke en niet te verwachten innovaties mogelijk zijn. Juist op dergelijke innovaties wil Sustainable Solutions zich richten. We zien het als onze maatschappelijke taak om met de inzet van kennis en kunde juist in die gebieden waar de industrie niet komt tot innovatie, de hand te reiken en te werken aan toepasbare oplossingen. De overkoepelende onderzoeksvraag van het kenniscentrum zoals is beschreven in het strategisch 4‐jarenplan is ongewijzigd gebleven. Wel wordt overwogen om in 2012 een domein Making te introduceren, waarschijnlijk in samenhang met het domein Powering. Enerzijds blijkt namelijk uit een analyse van de vragen uit de regio dat er duidelijk behoefte is aan kennis op het gebied van Making en productontwikkeling, anderzijds zal er met de introductie van het nieuwe kenniscentrum Haven per 1 januari 2012 enige

2. CONTEXT

3

JAARVERSLAG 2011 KENNISCENTRUM SUSTAINABLE SOLUTIONS RDM Vliet, S. van der; Kolk, J.van der; Roon, R. van; De onderzoekende student Tussenbalans; Hogeschool Rotterdam O&K, 2011 Jong, T. de; Ontwerpen begint waar het waarschijnlijke ophoudt; Delft, 1998.

verschuiving in de onderwerpen optreden. Vermoedelijk zal het kenniscentrum Haven een sterkere focus op industriële vraagstukken hebben, terwijl Kenniscentrum Sustainable Solutions RDM een meer maatschappelijke focus zal houden. De overkoepelende onderzoeksvraag van Kenniscentrum Sustianable Solutions RDM is: Welke oplossingen en strategieën en hiervoor benodigde kennis (binnen de thema’s moving, building en powering) zijn het meest wezenlijk om de transformatie van Rotterdam en de Rotterdamse regio naar een energieneutrale, klimaatrobuuste, leefbare en attractieve Deltastad mogelijk te maken? De onderzoeksvraag van het domein Building is aangepast ten opzichte van het strategisch 4‐jarenplan. De eerst verantwoordelijke lectoraten hebben in overleg de volgende onderzoeksvraag opgesteld: Welke innovatieve concepten op het gebied van watermanagement, bouwen en bouwproces kunnen bijdragen aan de transformatie van Rotterdam tot duurzame, veerkrachtige, veilige en attractieve waterstad en onder welke voorwaarden kunnen partijen deze innovatieve concepten versneld in de praktijk toepassen? De onderzoeksvraag van het domein Moving is overgenomen uit het strategisch 4‐ jarenplan. De lectoren willen in het beantwoorden van hun onderzoeksvraag de economische factor nadrukkelijk in het oog houden. De centrale vraag is daarmee: Welke voorwaarden moeten gecreëerd worden en welke middelen zijn noodzakelijk om in de toekomst duurzame mobiliteit te kunnen realiseren en de bereikbaarheid van stad, haven en achterland blijvend te garanderen, zonder de leefbaarheid van de stad te schaden? Vanwege het afscheid van een 2‐tal lectoren waren in 2011 te weinig lectoren om het domein Powering nader vorm te geven. Vooruitlopend op de uitbreiding van het kenniscentrum in de richting van de maakindustrie door het domein Powering om te werken naar Powering&Making is de onderzoeksvraag van het domein enigszins bijgesteld: Welke (keten)strategieën en oplossingen zijn essentieel om de hedendaagse maatschappij zo te verduurzamen dat de energie‐ en grondstofvoorziening in de toekomst gewaarborgd blijft en hoe kunnen we deze strategieën en oplossingen inzetten om van Rotterdam een meer productieve, waardetoevoegende deltastad te maken?

4


Binnen Kenniscentrum Sustainable Solutions RDM wordt op projectbasis aan onderzoek gewerkt. Het gaat hierbij om praktijkgericht onderzoek waarbij nauw wordt samengewerkt met de praktijk. Uitgangspunt is steeds dat het onderzoek zich richt op het verminderen van een praktijkprobleem en daarnaast de HBO‐studenten en docenten onderzoeksvaardigheden bijbrengt. Elk project kent daarom behalve een onderzoekscomponent ook een onderwijscomponent. In veel gevallen zijn bovendien professionaliseringsactiviteiten en kennisverspreiding en –deling opgenomen in het projectplan. In de onderstaande projectbeschrijvingen is daarom aandacht voor alle of in ieder geval meerdere van deze componenten. Omdat het onderzoek binnen het kenniscentrum in 2011 was gebundeld in 3 domeinen; Moving, Building en Powering is deze indeling overgenomen in dit jaarverslag.

Het onderzoeksdoel van eMobility‐Lab is om praktijkgerichte kennis op te doen over de elektrificatie van het wegverkeer aan de hand van concrete toepassingen ‘voor en in’ de Rotterdamse infrastructuur. Het kenniscentrum heeft samen met onder andere de TU‐ Delft en de HAN (en sinds het voorjaar ook de Vrije Universiteit van Brussel) een omvangrijk netwerk opgebouwd, waarvan inmiddels alle relevante kennisinstellingen en bedrijven in Nederland deel uit maken. De deelnemers in dit netwerk (met de naam Dutch‐INCERT) bekijken de transitie naar elektrificatie van het wegverkeer op onafhankelijke, nuchtere en zakelijke wijze. Voor de vraagsturing van het onderzoek is een consortium gevormd met toonaangevende partners; Spijkstaal, e‐Traction, Toyota, Gemeentewerken Rotterdam, Eneco, Dutch‐INCERT, Roteb en Qwic Scooters. De vier door het consortium geprioriteerde onderzoeksthema’s; Regeneratie (regeneratief remmen & energie), Kosten, Veiligheid en Service (& onderhoud) zijn in de eerste twee jaren van het onderzoek opgepakt en leidden in 2011 tot interessante (tussen‐)resultaten. Op 24 november 2011 heeft er voor het praktijkgerichte eMobility‐Lab onderzoek dat wordt uitgevoerd met een RAAK Pro subsidie een succesvolle ‘Midterm’ evaluatie plaatsgevonden. Deelprojecten voor het eMobility‐Lab onderzoek worden als studentenprojecten in het kader van het Honours programma of als individuele stage of afstudeeropdracht uitgevoerd. Daarnaast is in 2011 het i‐Lab Future Mobility afgerond en een vervolg i‐Lab ‘Rotterdam Elektrisch’ gestart. In het i‐Lab Rotterdam Elektrisch (NB: in 2012 Moving@Rotterdam) worden met multidisciplinaire studententeams concrete innovatieve oplossingen gecreëerd voor de mobiliteit en bereikbaarheid van de stad en haven. Om de doelstelling van het Rotterdam Climate Initiative (RCI) te halen, moet het huidige verbruik van fossiele brandstof door het Rotterdamse verkeer en vervoer met ruim 60% dalen Daarom wordt er door studenten van verschillende opleidingen gewerkt aan de logistieke, infrastructurele, technische, commerciële en economische aspecten in de vorm van actuele de deelprojecten zoals eScooter, C’mm’n Cargo en Stadsdistributie. De Shell‐eco marathon is 6 jaar geleden gestart onder regie van het kenniscentrum, inmiddels is het studentenproject onderdeel van de innovatieteams van EAS. Het kenniscentrum is als adviseur en sponsor van het ‘Phidippides’ team betrokken.

3.1 DOMEIN MOVING In het domein Moving zijn drie lectoraten ingesteld: Future Mobility, Infratecture en Logistics. De lectoren van de eerste twee lectoraten zijn al enkele jaren verbonden aan de Hogeschool Rotterdam en bouwen voort op eerdere onderzoeksresultaten en lopende onderzoeken. In maart 2011 is een nieuwe lector Logistics aangesteld. a. Domeinproject Moving Marc Verheijen, Marcel Ludema, Frank Rieck In 2011 kwamen de Moving lectoren regelmatig bij elkaar om hun onderzoeksprogramma’s op elkaar af te stemmen en vast te stellen welke gedeelde doelstelling ze hadden. Op basis hiervan zijn de onderzoeksvragen iets bijgesteld en heeft men de mogelijke onderzoeken en werkvormen om invulling te geven aan het domeinproject Moving besproken. Vooralsnog is besloten dat het onderwijs / onderzoeksproject in eerste instantie zal worden ingericht als gezamenlijk i‐Lab. Het al bestaande i‐Lab C’mm’n Cargo kon als grondlegger dienen. Vanaf 2012 zal worden samengewerkt in het nieuwe i‐Lab Moving@Rotterdam waarin het onderwerp van C’mm’n Cargo zal worden opgenomen. b. eMobility‐Lab (Future Mobility) Frank Rieck, Henk Righolt, Jan van de Velde, Roeland Hogt, Mario Kolle, Constant Staal, Jan Roeloffs

3. PORTFOLIO

5


Er waren in 2011 meerdere docenten betrokken bij het onderzoek van Future Mobility. Een onderwijsdocent verwerft nieuwe kennis over Future Mobility volgens het principe van “learning by practise”. De lector en onderzoeksdocenten geven regelmatig op hun expertisegebied (gast)colleges bij de verschillende opleidingen, begeleiden studenten op dit onderwerp en volgen zelf waar nodig cursussen en congressen. Eric de Lange doorloopt een promotietraject waarbij het onderzoek een nieuwe methodiek voor lichtgewichtbouw is. Professor Brezet van de TU‐Delft Industrieel Ontwerpen is de beoogde promotor. De visie van het kenniscentrum op Future Mobility en de onderzoeksresulaten van het eMobility‐Lab zijn het afgelopen jaar weer steviger op de kaart gezet. Als vervolg op de deelname aan de eerste EVD handelsmissie op het gebied van elektrische mobiliteit in november 2010 te China hebben in 2011 tegenbezoeken van onder andere het Chinese bedrijf BYD plaatsgevonden. Het eMobilty‐Lab project is op 18 januari 2011 op verzoek van SIA Raak gepresenteerd als inspirerend voorbeeld voor andere Raak Pro projectleiders en aanvragers. Daarnaast was eMobility‐Lab één van de genomineerde onderzoeken tijdens het SIA jaarcongres op 16 juni 2011. Er is door SIA een promotievideo van het onderzoek gemaakt die te zien is op de SIA site en op www.emobilitylab.nl. Voorlopige ‘Midterm’ resultaten van eMobility‐Lab werden onder andere bekend gemaakt tijdens de Innovation Network bijeenkomst op 21 juni 2011 op de RDM Campus, tijdens de Dutch‐INCERT partnerbijeenkomst te Delft op 7 september en tijdens de Ecomobiel beurs op 28 september 2011 in de Ahoy. Voor ‘Regeneratie’ is samen met de HAN op 7 september 2011 met succes een paper voor het internationale congres VPPC 2011 te Chicago verzorgd. Innovatie projecten en eMobility‐Lab zijn recent nog gepresenteerd op de gecombineerde RDM Jaardag, Shell Future Energy Circle op 27 oktober en het Kivi‐Niria Jaarcongres op 23 november te Delft. Regelmatig heeft eMobility‐Lab het nieuws gehaald, een goed overzicht daarvan is te vinden in het elektronische nieuwsarchief van www.rdmcampus.nl. Het volledige jaarverslag 2011 van Future Mobility is te vinden op http://www.rdmcampus.nl/onderzoek/sustainable‐solutions‐rdm Het merendeel van de onderzoeksresultaten is beschikbaar via de eigen internetportal www.emobilitylab.nl.

c. Ontwikkeling onderzoeksagenda Infratecture (Infratecture) Marc Verheijen Hoewel het lectoraat Infratecture een vervolg is op het lectoraat Stedelijke Infrastructuur en Mobiliteit (ook Marc Verheijen) is voor dit nieuwe lectoraat en hernieuwde veldscan uitgevoerd. Uit dit onderzoek is vast komen te staan welke marktvraagstukken er spelen en op welke het kenniscentrum het beste kan inspelen. Uit het onderzoek kwam naar voren dat er vooral behoefte is aan meer kennis over methoden om te komen tot integraal ontworpen infrastructuur. De kennis over het ontwerpen is in de praktijk verdeeld over meerdere partijen en het nauw samenwerken om tot een evenwichtige ontwerpoplossing te komen is moeilijk gebleken. Verder missen met name gemeenten, maar ook koepelorganisaties als CROW een heldere visie over de architectonische waarde van de buitenruimte. Zij zoeken meer handvatten om daarin goede keuzes te maken en daarmee een aantrekkelijk stadsbeeld te creëren. Op basis van de bevindingen uit het onderzoek naar de marktvraagstukken is de Strategische Onderzoeksagenda 2011‐2014 opgesteld (zie www.rdmcampus.nl/onderzoek/infratecture. Centrale onderzoeksvraag: Welke condities moeten er gecreëerd worden en welke strategieën ontwikkeld om integraal te ontwerpen en een infrastructuur te realiseren en te beheren die niet alleen op duurzame wijze bijdraagt aan een bereikbaar, maar vooral ook aan leefbaar en attractief. Voor de uitvoering van de agenda zal nauw worden samengewerkt met onder meer: Stadsontwikkeling Rotterdam, Gemeentewerken Rotterdam, Goudappel, CROW, CURNET, NHTV, De Urbanisten. d. Infratecture goes public (Infratecture) Marc Verheijen, Astrid Aarsen Er is een subsidie aangevraagd in het kader van SIA‐RAAK publiek voor een onderzoek naar de onderliggende ontwerpmethodieken die behoren bij daadwerkelijk integraal ontwerpen van infrastructuur. Partners voor dit project waren CROW, Goudappel, HBR, GW en dS+V die ook allemaal een investering (in menskracht of geld) inbrachten in het onderzoek. De studentbetrokkenheid van de technische studierichtingen was

6


uitgewerkt en er was een startdocument opgesteld dat als discussiestuk kon dienen (infratecture manifest). Status: subsidie is niet toegekend. e. Functional ambiance (Infratecture) Marc Verheijen, Astrid Aarsen Bij het StimuleringsFonds Architectuur (SFA) is in 2011 een subsidieaanvraag ingediend onder de titel ‘functional ambiance’. Dit onderzoeksproject heeft ten doel best‐cases te onderzoeken en te analyseren waar sprake is van een balans in (verkeerskundige‐ )functionaliteit en (ruimtelijke) ambiance. Het project wordt uitgevoerd met diverse experts. Verder heeft het project een belangrijke uitwisseling met het onderwijs. Voor het bacheloronderwijs wordt voornamelijk gezorgd voor kennisoverdracht, voor het masteronderwijs wordt ingezet op actieve betrokkenheid van de studenten. Status: in september is een startsubsidie door het SFA toegekend om de aanvraag functional ambiance verder te verdiepen en vooronderzoek uit te voeren. Op basis van deze werkzaamheden is in december 2012 de definitieve aanvraag goedgekeurd. Bij de uitvoering van het onderzoek wordt samengewerkt met De Urbanisten. f. Ontwikkeling onderzoeksagenda Logistics (Logistics) Marcel Ludema Om te komen tot een uitgebalanceerde onderzoeksagenda is in 2011 onderzocht welke onderwerpen door het kenniscentrum op zouden kunnen worden gepakt, zodat een aantal dringende marktvragen worden opgelost. Een belangrijke constatering is dat er op het gebied van ICT nog winst te behalen is. Enerzijds omdat de HBO‐studenten nu weinig over dit onderwerp leren in hun opleiding en anderzijds omdat nog niet alle logistiek‐afhankelijke of –gebonden bedrijven ICT optimaal benutten om hun logistieke keten te versterken. Verder blijkt uit onderzoek dat er dringend alternatieve concepten nodig zijn voor de logistieke mobiliteit in steden. Behalve dat de toename van internetbestellingen met daaraan gekoppelde thuisbezorging zorgt voor een verhoogde verkeersdrukte in wijken is er bijvoorbeeld ook een groot probleem rond de aanvoer van bouwproducten bij stedelijke vernieuwingsprojecten. Het onderzoek naar de logistieke vraagstukken heeft geleid tot een aantal onderzoeksonderwerpen: 1. Construction Project Chain 2. Inner‐City Distri Chains 3. Heath Cure‐Care Chains

4. Greenport Chains 5. Port‐Hinterland Chains 6. Service Chains Vanaf 2012 is het lectoraat Logistics een samenwerking tussen het Kenniscentrum Sustainable Solutions en het nieuwe Kenniscentrum Haven. Daarom geldt dat deze onderwerpen in 2012 nog nader worden beschouwd in het kader van het nog op te stellen vierjarenplan van het Kenniscentrum Haven. g. Duurzame ketensamenwerking bij binnenstedelijke bouwprojecten (Logistics) Marcel Ludema, Alexander de Vries Het onderzoeksproject richt zich op het afstemmen van logistieke processen in de bouwketen startend bij initiële ontwerpactiviteiten tot aan het daadwerkelijke bouwproces. Op dit moment is van een afdoende coördinatie van logistiek in de bouwketen weinig sprake. Vooral in binnenstedelijke gebieden leiden onnodig frequente vrachtwagenbewegingen tot bereikbaarheids‐, duurzaamheids‐, en veiligheidsproblemen. Het tweejarig SIA‐RAAK MKB Project Duurzame ketensamenwerking bij binnenstedelijke bouwprojecten richt zich op dit vraagstuk. De activiteiten binnen het SIA‐Raak project worden uitgevoerd met instituties zoals, EVO, TLN, TNO, Hibin, TU‐Delft, Connect en Bouwend Nederlands. In 2011 is het project gestart. Er zijn diverse studenten van de logistieke opleidingen betrokken bij de inventarisatie van de best practices. Vijf studenten zijn in 2011 begonnen aan een stage bij een van de betrokken bedrijven en 3 studenten zijn gestart met hun afstuderen binnen het project. De eerste resultaten zijn gedeeld met de partners. h. Health Cure‐Care Chains (Logistics) Marcel Ludema, Mohamed el Ouasghiri De zorg is zeer versnipperd. Maatschappelijk gezien gaan we door het dak bij zorgkosten, door o.a. een verouderde samenleving maar ook als gevolg van beter methoden en technieken om zorg te kunnen leveren (Je kunt in de zorg onderscheid maken tussen cure en care. Care wordt steeds belangrijker) Het gaat bij veel patiënten om levensverlening met voldoende kwaliteit. Dat betekent dat de ene keer een patiënt doeltreffend en doelmatig moet worden geholpen en dan dat er vraaggestuurde hulp dient worden geleverd. Zorglogistiek loopt op het vlak van de logistiek flink achterop

7


vergeleken met andere sectoren. De afstemming in de cure keten en in de care keten is verre van optimaal. Het zijn zeer losgekoppelde processen waarvan de doeltreffendheid en de doelmatigheid onvoldoende in kaart is gebracht er geen duidelijke prestatie‐ indicatoren zijn opgesteld laat staan dat er wordt gemeten en vergeleken. Op het ogenblik participeren studenten van LE en van de verpleegkunde opleiding in een keuzevak zorglogistiek en vinden beiden hun weg op onderwerpen zorglogistiek bij één van de vele instellingen die de regio rijk is. Naast nieuwe contacten gaat het lectoraat met het Van Kleef Instituut haar contacten aanhalen en met het lectoraat Zorglogistiek. Samenwerkingsafspraken worden opgesteld met de HAN en EVO i. Kennis DC’s (Logistics) Het slim combineren van de verschillende regionale initiatieven en het ontwikkelen en realiseren van toplogistiek in Nederland. Het doel is: een intensievere en betere interactie tussen het werkveld en de logistieke HBO instellingen, zodat de kennis slimmer beschikbaar komt, er een betere aansluiting komt van het HBO op het werkveld en talenten meer kans krijgen en vooral ook behouden worden voor de logistiek branche. Dit onderzoeksvoorstel is door dinalog gehonoreerd met een subsidie. In 2011 is het consortium gevormd en het onderzoeksvoorstel ingediend.

Belangrijke doelstelling voor de groep is meer inzicht te krijgen in welk effect de verschillende verdichtingstrategieën (o.a. bouwen op het water, introductie groene daken, optoppen en bijbouwen) op elkaar en op de verduurzaming van de stad zullen hebben. Verder zou men het effect willen maximaliseren om op die manier een verbetering van het stedelijk leven te krijgen. b. Bewonersparticipatie Heijplaat (Gebiedsontwikkeling & Transitiemanagement) Kees Machielse, Hannah Frederiks Het onderzoek rond bewonersparticipatie kent een aantal onderdelen. Doelstelling van dit onderzoek is meer kennis en inzicht te verwerven over de (on)mogelijkheden van bewonersparticipatie en de waarde van deze organisatiestructuur voor de gebiedstransities te bepalen. Het onderzoek concentreert zich op het gebied Heijplaat. Vanuit het Innovatieprogramma Klimaatneutrale Steden (IKS) dat een groot project op Heijplaat draait wordt aandacht besteed aan bewonersparticipatie. In 2011 heeft het kenniscentrum meegedacht en gepraat over de uitrolling van dit project over de wijk en over de onderzoeksagenda die er moet komen. Om deze agenda stevig te onderbouwen zijn in 2011 enkele onderwijsprojecten gedraaid om de kennis over bewonersparticipatie in de praktijk te toetsen. Een belangrijk project was het i‐Lab Empowering Heijplaat dat onderzocht welke mogelijkheden er in de wijk zijn om de bewoners te mobiliseren de wijk te verduurzamen. Hier zijn enkele interessante voorstellen uit naar voren gekomen waaronder het gebiedshotel Heijplaat en enkele voorstellen voor vergroening van de wijk. Verder is er een PI‐project geweest rond ontwikkelingsvraagstukken van woningbouwcorporatie Woonbron en is er een afstudeerder bezig geweest met een onderzoek naar de haalbaarheid van een zwembad op Heijplaat. De onderwijsprojecten zijn allemaal begeleid door medewerkers van het lectoraat Gebiedsontwikkeling en Transitiemanagement. Volgend jaar zal er verder worden gewerkt aan dit onderzoeksproject, waarbij in ieder geval de definitieve onderzoeksagenda voor IKS wordt opgesteld. c. Wijk van Veerkracht: Carnisse (Gebiedsontwikkeling & Transitiemanagement) Kees Machielse, Hannah Frederiks

3.2 HET DOMEIN BUILDING In het domein building waren in 2011 5 lectoraten opgenomen: 1 Sustainable Architecture and Urban Design, 2 Adaptief Bouwen, 3 Watermanagement, 4 Innovatie bouwproces en duurzaamheid, 5 Gebiedsontwikkeling & Transitiemanagement. In 2012 zal daar nog het lectoraat Maatschappelijk Vastgoed aan toegevoegd worden. a. Domeinproject Building: Resilient Cities (meerdere lectoraten) Christoph Ravesloot, Rutger de Graaf, Piet Dircke, Duzan Doepel In 2011 is de basis gelegd voor een gezamenlijk onderzoeksproject van de lectoren: Duzan Doepel, Rutger de Graaf, Piet Dircke en Christoph Maria Ravesloot. Zij bepaalden op welke vlakken samenwerking kon worden gerealiseerd en stelden de onderzoeksvraag bij zodat deze correspondeerde met de gedeelde doelstelling. Ze ontwierpen bovendien een onderlegger voor een i‐Lab.

8


Het onderzoeksproject rond de wijk Carnisse haakt aan bij een ander project dat in die wijk loopt: Veerkracht Carnisse. Dit is een sociaal innovatieproject in de zuidelijke Rotterdamse wijk Carnisse (deelgemeente Oud‐Charlois). Onder deze naam gaan een viertal Rotterdamse partijen (Bureau Frontlijn, Creatief Beheer, Drift, Rotterdam Vakmanstad) in samenwerking met de (deel‐)gemeente, instellingen, bewoners en andere wijkpartners werken aan een integrale wijkaanpak. Gedurende vier jaar (looptijd: najaar 2011 – najaar 2015) gaan deze partijen vanuit een integrale aanpak aan het zelforganiserend vermogen van de wijk Carnisse werken. Het lectoraat Gebiedsontwikkeling en Transitiemanagement onderhoud nauwe contacten over dit project met de deelnemende partij Drift (Erasmus Universiteit Rotterdam) en heeft als ondersteuning in 2011 een afstudeerder op dit onderwerp begeleid. d. Hoboken; inrichting van de stadscampus (Gebiedsontwikkeling & Transitiemanagement) Kees Machielse, Hannah Frederiks De gemeente Rotterdam heeft in haar stadsvisie een plan voor het gebied Hoboken neergelegd. Hier zou in 2030 een aantrekkelijke stadscampus moeten worden ingericht met naast onderwijsinstellingen ook woonruimte voor studenten en medewerkers van het Erasmus MC. Het kenniscentrum draagt bij aan de planontwikkeling voor dit gebied en deed dat in 2011 onder andere via het i‐Lab Hoboken. Daarnaast is er een PI‐ projectgroep in 2011 met dit onderwerp bezig geweest om kennis te verzamelen over de opgave voor de stad. e. Connecting Delta Cities (Stad & Water) Piet Dircke Dit project dat zijn oorsprong vindt in het internationale netwerk van watersteden C40 Cities, concentreert zich op de kennisuitwisseling en ‐bundeling van enkele steden op het gebied van klimaatadaptatie. Rotterdam hoort bij dit kennisnetwerk en het lectoraat Stad&Water heeft een belangrijke rol daarbinnen. Het afgelopen jaar is er in maart een belangrijke samenwerking gestart tussen Rotterdam en Ho Chi Minh City in Vietnam. Ho Chi Minh City kampt met een snel groeiende economie en aantal inwoners terwijl het aantal overstromingen toeneemt. Met de te verwachten klimaatveranderingen zal het aantal en de ernst van de overstromingen nog verder toenemen. Men wil met de in Rotterdam opgebouwde

kennis over watermanagement verbeteringen gaan aanbrengen in Ho Chi Minh City om te zorgen voor versnellende adaptatiestrategieën. Het samenwerkingsproject draagt de naam Vietnam Climate Adaptations Partnership. In april is er in het kader van Clean Tech een Rotterdam/Brooklin conferentie geweest over het herinrichten van oude stadshavens. Op de conferentie zijn aansprekende voorbeelden gegeven van innovatieve projecten in Rotterdam en Brooklin (New York). De conferentie vond plaats onder de auspiciën van de APA (American Planning Association) en lector Piet Dircke hield er een lezing. f. Bare House BIM (Innovatie Bouwproces en Duurzaamheid) Christoph Maria Ravesloot De innovatie van de bouw verloopt trager dan de innovatie van andere vakgebieden. Dit heeft enerzijds te maken met de complexiteit van de bouwketen (veel betrokken bedrijven die simultaan, maar ook opeenvolgend werken) en anderzijds met de geringe neiging tot samenwerking. Om aan de toekomstige behoefte aan energiezuinige woningen te kunnen voldoen is het heel belangrijk dat juist de bouwketen versneld innoveert. Het lectoraat Innovatie Bouwproces en Duurzaamheid heeft tot doel om de innovatieslagen van de bouwketen te verdiepen en te versnellen. Het project Bare House BIM is erop gericht om de ketensamenwerking van MKB‐bedrijven in de Regio Rotterdam met het Bouw Informatie Model (BIM) om doeltreffend en duurzaam te kunnen innoveren in de demontabele geïndustrialiseerde woningbouw te verbeteren. Het project is gefinancierd door SIA RAAK MKB. In de eerste helft van 2011 zijn studenten begonnen met afstuderen bij de lector die hen heeft gedetacheerd bij de verschillende bedrijven. Met het computermodel (BIM) waarin alle kennis en kunde is samengebracht onderzoeken zij wat de toepassing hiervan voor een bedrijf betekent. Verder zijn in 2011 een conferentie en een workshop georganiseerd om met de verschillende partijen de uitwerking van de implementatie van BIM in de verschillende processen binnen de bouw te onderzoeken. In oktober 2011 is een tussenrapportage ingediend bij SIA RAAK g. Concept House Village (meerdere lectoraten) Duzan Doepel, Christoph Maria Ravesloot, Freek den Dulk, Marc Verheijen, Bert Hooijer, Ria van Oosterhout, Liek Voorbij, Bart Schrijnen

9


Concept House Village is een kennis‐ en bouwcommunity, groeiend in omvang in een periode van ca. 4 tot 8 jaar tot een groep van ca. 10 tot 15 prototype woningen, mogelijk aangevuld met prototypen openbare ruimte en infrastructuur. Concept House Village biedt partijen in de woningbouwketen een plek en dienstverlening om hun prototypes te testen en duurzaam woongedrag te onderzoeken. Met name het gebruik van duurzame en innovatieve materialen en een betere samenwerking tussen de verschillende ketens in de bouw staan centraal. De verworven kennis en ontwikkelde producten kunnen daarna naar de rest van de Stadshavens en daarbuiten geëxporteerd worden. In 2011 worden de testkavels gerealiseerd en de eerste ontwikkelingen van prototypen gestart. Gelijktijdig worden er nieuwe partijen gezocht voor prototypeontwikkeling. 30 juni 2011 is er een succesvolle startbijeenkomst, in de vorm van een expositie, geweest met Bert Hooijer (HR), Miranda Jansse (Stadshavens) en Mick Eekhout (TU Delft) en vele genodigden. Overeenkomst Prototype I is getekend. In 2011 is de bouw van het eerste prototype gestart. h. Cirkelstad (meerdere lectoraten) Duzan Doepel, Jeroen Visschers, Christoph Ravesloot Cirkelstad gaat over het verduurzamen van oude wijken in Rotterdam. Voor een deel zal hier moeten worden gesloopt en dit sloopmateriaal zal moeten worden afgevoerd. Beide acties geven vervuiling (afval en luchtverontreiniging). Verder kent Rotterdam een grote groep moeilijk plaatsbare mensen die eigenlijk terug in het arbeidsproces moeten. Het project Cirkelstad draait om het vraagstuk hoe de sloop, afvoer en hergebruik van materiaal uit de wijken met inzet van kansarme werkelozen op een duurzame en schone manier kan gebeuren. Het kenniscentrum is sinds de start van het project Cirkelstad betrokken geweest. In aanvang vooral in een adviseren en inventariserende rol, maar nu de problematiek in kaart is gebracht zal moeten worden overgeschakeld naar een onderzoeksplan met een duidelijk onderzoekende rol voor het kenniscentrum. In 2011 is daarom geïnvesteerd in een herbezinning op de opgave en het uitwerken van een realistisch vervolgplan. Een van de belangrijkste resultaten is een opsplitsing in 4 deelprojecten die uiteindelijk inzicht moeten verschaffen in de haalbaarheid van de verschillende opgaven: 01. Hergebruik van een bestaande woning. 02. 1:1 Recycle woning, gemaakt uit sloopmateriaal uit Heijplaat. 03. Nieuw woning uit up‐cycled materialen, zwaar constructie.

04. Nieuw woning uit up‐cycled materialen, licht constructie Al deze projecten zullen worden gerealiseerd op de locatie Heijplaat binnen Concept House Village. Een andere ontwikkeling die door het kenniscentrum wordt opgepakt is het duurzaam aanbesteden. De kennis die ondermeer is opgedaan in het project Bare House wordt verder opgepakt binnen Cirkelstad. Het blijkt een groot probleem te zijn dat bij het beoordelen van voorstellen voor (openbare) aanbestedingen geen duurzaamheidskenmerken worden meegewogen bij de gunning. De gunning gebeurt voornamelijk op basis van geld. Het komen tot duurzame aanbesteding zal in 2012 worden meegenomen in Cirkelstad.

i. IKS Klimaatneutraal Heijplaat (Gebiedsontwikkeling & Transitiemanagement) Kees Machielse Dit project gaat over de transitie die is bedacht voor de wijk Heijplaat. Deze arbeiderswijk wordt in de komende jaren omgevormd tot een klimaatneutrale voorbeeldwijk voor duurzaamheid met een eigen decentrale energievoorziening, een mix van woonstijlen, innovatieve bedrijven en kennisinstellingen. De rol van de bewoners en gebruikers staat centraal, o.a. door de opzet van een bewonersparticipatieprogramma. Het voornaamste doel van het IKS is kennis en vaardigheden te ontwikkelen rond innovatieve projecten, gericht op een klimaatneutrale stad. De innovatieagenda Energie draagt bij aan het realiseren van de doelstellingen van de overheid, zoals vastgelegd in het klimaatprogramma Schoon en Zuinig. Daarin worden maatregelen voorgesteld die het gebruik van hernieuwbare energie stimuleren, energie‐efficiëntie verbeteren en de uitstoot van broeikasgassen verminderen. In 2011 is het kenniscentrum betrokken geweest bij de monitoring van het project van IKS en de opstart van onderzoeksactiviteiten. In 2012 zal er een onderzoeksvoorstel worden ingediend om met monitoringsonderzoek te komen tot inzichten over bewonersparticipatie als beleidsmiddel. j. Ontwikkeling onderzoeksagenda Lectoraat Maatschappelijk Vastgoed Arnoud Vlak, Cor Worms Dit lectoraat is in 2011 gestart onder het kenniscentrum Gebiedsontwikkeling dat in de loop van 2012 in Sustainable Solutions is opgegaan. Het lectoraat richt zich vanuit het

10


vraagstuk van economische duurzaamheid op financieringsconstructies in het vastgoed en dan specifiek op het ‘maatschappelijk’ vastgoed. Dit specifieke vastgoed wordt gebruikt door organisaties die een maatschappelijke functie hebben zoals woningbouwcorporaties, scholen en ziekenhuizen. De focus van het lectoraat ligt op het vinden van beheersconstructies en exploitatiestrategieën waarmee het vastgoed beter gaat werken voor zijn gebruikende organisatie. In 2011 is een begin gemaakt met het opzetten van een onderzoeksagenda en deze zal in 2012 worden geoperationaliseerd.

3.3 HET DOMEIN POWERING Het domein Powering was in 2011 onderbezet. Medio2011 verliet de lector Smart Energy het kenniscentrum. Ook Anneloes Cordia, lector Productinnovatie en Realisatie, rondde haar werk in december 2011 af. Door de vele wisselingen is er tot nu toe geen domeinproject ontwikkeld en is vooral geïnvesteerd in het gestructureerd herinvullen van het domein. Hierbij speelde het feit dat in 2011 werd besloten het kenniscentrum Haven op te richten waardoor met name op het domein Powering een herschikking van onderwerpen nodig blijkt. Daarnaast is er het streven het domein Making aan dit domein te koppelen. a. Energiemodel Rotterdam voor een duurzame woningbouw (meerdere lectoraten) Sigrid Bollwerk, Anneloes Cordia De Rotterdamse woningbouwcorporaties moeten in de komende jaren het energieverbruik van de woningen drastisch verlagen. Woonbron (Rotterdamse woningcorporatie) geeft aan dat er in dat kader behoefte is aan een energiemodel dat op een gebruiksvriendelijke manier de complexiteit van het energiesysteem inzichtelijk kan maken en dat helpt bij keuzes voor de inrichting van duurzame woningbouw. In 2009 is een start gemaakt met een SIA RAAK PRO aangevraagd met een consortium van Woonbron, Eneco, ECN, InControl, TU Delft, Erasmus Universiteit Rotterdam en het RCI (Rotterdam Climate Initiative) Het project betreft een toepassingsgericht onderzoek om het energiesysteem in de gebouwde omgeving in kaart te brengen. De nadruk ligt hierbij op warmte‐ en elektriciteitsstromen en hun onderlinge samenhang. De beschikbare kennis wordt samengebracht op een manier die het mogelijk maakt om het energiesysteem vanuit verschillende invalshoeken te bekijken. Bij het programma zijn alle relevante partijen uit het Rotterdamse betrokken: woningbouwcorporaties, Gemeente/ RCI, energiebedrijf. Via de regionale kennisinstellingen (Erasmus Universiteit en Technische Universiteit Delft) en het Energiecentrum Nederland wordt de toegang tot de beschikbare kennis en nieuwe ontwikkelingen op dit gebied geborgd. Het project is onder andere in 2011 naar het onderwijs vertaald in een i‐Lab en een minor waarbij studenten van de instituten EAS, IBB, CMI en IFM betrokken zijn.

11


De resultaten van de studenten die aan dit i‐Lab meededen zijn gebruikt in het eindresultaat en het conceptmodel is zelfs gebouwd door deze studenten onder begeleiding van de docenten van deze Instituten. In 2011 is het project afgerond en zijn de eindresultaten opgeleverd. Er is een concept ontwikkeld voor een Energiemodel dat de complexe besluitvorming en informatievoorziening rondom het verduurzamen van bestaande woningen inzichtelijk moet maken. Aan de hand van het model kunnen corporaties, zoals Woonbron, bewoners laten zien wat het effect is van verschillende (energie‐) maatregelen, en kunnen ze bijvoorbeeld samen met de VvE concrete (onderhouds‐)plannen voor verduurzaming opstellen. Eind 2011 is een nieuwe aanvraag voor het vervolg van dit project gedaan, maar deze aanvraag is afgewezen. b. In Touch (Productinnovatie en ‐realisatie) Anneloes Cordia, Yvonne Schikhof In Touch is voor mensen met dementie. Naar aanleiding van de nieuwste inzichten betreft het inzetten van multimedia en spelvormen bij mensen met dementie (gekoppeld aan de goede ontvangst van de nieuwe gebruiksvriendelijke interface iPad) rees het idee om individuele spellen te ontwerpen als applicaties voor de iPad, gericht op plezier: happy gaming. SIA RAAK Publiek aanvraag ingediend op 30 nov. 2010, deze is afgewezen. Er wordt een nieuwe aanvraag ingediend. c. Vitale Link (meerdere lectoraten) Marleen Goumans, Anneloes Cordia, Yvonne Schikhof Toezicht ’s nachts voor ouderen (project afgerond in 2009 en geëvalueerd binnen Vitale Link) verder met het ontwikkelen van het optimaliseren van de zorg met de inzet van nieuwe communicatiesystemen (april 2010‐ april 2012) Betere zorg en participatie van de ouderen met behulp van nieuwe communicatietechnologie. Vernieuwende communicatietechnologie in zorg en buurt voor senioren rond sociale participatie, communicatie, zorg en zelfredzaamheid met behulp van ICT. Planning: om van 72 zelfstandige woningen in Pendrecht de bewoners het belang te doen inzien om mee te doen aan het project met de beeldtelefoons. Evaluatie en het in gebruik nemen op meerdere locaties.

In maart 2011 hebben de studenten samen met Woonstad een bijeenkomst georganiseerd. Bij de herinrichting van de kenniscentra binnen het Instituut voor Onderzoek en Innovatie is dit project bij het kenniscentrum voor Innovatie in de Zorg ondergebracht.

3.4 PROJECTEN IN VOORBEREIDING a. Scenario planning Marcel Ludema, Stef Weijers (HAN) Onderwerp: Het ontwikkelen van toekomstgerichte scenario’s voor bedrijfsstrategische doeleinden. Voortgang 2011: Er zijn diverse gesprekken gevoerd met de HAN en de HvA over de haalbaarheid en de actualiteit van het onderwerp scherp te krijgen. okt. 2011: Marcel Ludema heeft gesprek met Stef Weijers gehad over de haalbaarheid/ en actualiteit (relevantie) van dit project. Het streven is om in de toekomst een SIA RAAK MKB aan te vragen. b. CHIBB Arjan Karssenberg, Kees van Kranenburg, Annette Detzel Onderwerp: Concept House Village (CHV) biedt de Hogeschool de mogelijkheid een eigen Concept House te ontwikkelen en te realiseren. Het gaat om een extreem duurzaam en innovatief concept dat tijdelijk (ca. 4 jaar) in het CHV tentoongesteld en getest wordt. Het concept zal niet alleen duurzaam zijn op het gebied van minimaal energieverbruik, maar juist inspelen op alle facetten van duurzaamheid, dus ook bijv. grondstofgebruik, C2C, leefmilieu, waterhuishouding, ecologie en mobiliteit en wel voor de gehele levenscyclus. In de vorm van minor en atelier. Voortgang 2011: In november 2011 is een voorstel gedaan voor de onderzoeksonderwerpen die worden opgepakt in CHIBB. De onderwerpen concentreren zich op de thema’s: vorm; materiaal; stromen koppelen; comfort. Verder zijn er in het onderwijs de eerste stappen gezet om voorbereidingen te treffen voor het ontwerpen en bouwen van het concept house.

12


c. RDM Aquadock Rutger de Graaf, Cor van Asch

Onderwerp: De speerpunten van RDM Aquadock zijn: Aquadock als testlocatie voor nieuwe ontwikkelingen op het gebied van waterbouw. De inzet voor een intensieve bundeling van onderwijs, onderzoek en ondernemerschap. En aquadock als platform voor uitwisseling van kennis en ervaring op het gebied van waterbouw door middel van lezingen, tentoonstellingen, presentaties, seminars etc. Altijd gericht op concrete resultaten. Voortgang 2011: In juli 2011 is de aanvraag van subsidie naar EFRO verstuurd. Ook het projectplan en de raming voor de cofinanciering zijn in deze periode opgemaakt. d. Duurzame woningverbetering VVV’s Duzan Doepel, Peter Budde, Vincent Gruis (Hogeschool Utrecht) Onderwerp: ‘Van best practices naar next practices’ Het verduurzamen van de bestaande woningvoorraad. Met als doel de marktpositie van de woningen en de buurten te verbeteren en de milieubelasting te beperken /CO2 uitstoot te reduceren. Voortgang 2011: Er is een aanvraag ingediend bij SIA voor een RAAK MKB, penvoerder is de Hogeschool Utrecht. Status toegekend. e. Raak PRO aanvraag bestaande wijk energieneutraal Anneloes Cordia, Ingrid Mulder, Kees Machielse Onderwerp: Met dit RAAK PRO project “Bestaande Wijk Energieneutraal” wilden de consortiumpartners een dynamisch model ontwikkelen om het proces dat een renovatie zou moeten zijn (in plaats van onafhankelijke maatregelen getroffen op één moment) te kunnen vormgeven. Dit procesmodel kan alle partijen tonen hoe gezamenlijk de beste investeringskeuzen kunnen worden gemaakt, waarbij inzicht in projectfasering, businessmodellen en risico’s integraal door de keten in gemeenschappelijkheid kunnen worden aanvaard. Een dergelijk procesmodel zal daarmee een cruciale bijdrage leveren aan het creëren van energieneutrale wijken. Voortgang 2011: In mei 2011 is er een werkconferentie Van Energiemodel voor duurzaam wonen in Rotterdam [part I] naar Bestaande Wijk Energieneutraal [part II]

geweest. Daarna is begonnen met het schrijven van een RAAP PRO subsidieaanvraag. Naar aanleiding van het tussentijdsadvies is de aanvraag verder uitgewerkt en ingediend Ondanks positieve reviews is de aanvraag in december afgewezen. f. Raak MKB Infratecture gaat publiek Mark Verheijen, Marcel Ludema, Frank Rieck Onderwerp: Er is een integrale benadering van infrastructurele vraagstukken nodig om zo optimaal mogelijke condities voor de stedelijke ontwikkelingen te scheppen, waarin de belangen van de inwoners/ leefbaarheid goed zijn opgenomen. Met dit project wil het consortium de beroepspraktijk tegemoet komen door knelpunten tot onderwerp te nemen van een onderzoek dat vanuit de HR met studenten wordt gevoerd. Zo concreet mogelijk en gericht op de Rotterdamse praktijk. Voorgang 2011: Er is in het begin van het jaar een projectplan gemaakt en aanvraag Raak Publiek ingediend. Deze aanvraag is door SIA afgewezen. In november is de behoefte aan een doorstart geïnventariseerd. g. Raak MKB begroeide daken Christoph Maria Ravesloot, Rutger de Graaf, Piet Dircke

Onderwerp: De projectdoelstelling is om met de betreffende vakbedrijven en vertegenwoordigers van publieke instellingen met inbreng van kennisinstellingen te werken aan de juiste onderzoeksvragen, de juiste antwoorden en de juiste voorwaarden voor een succesvolle en uniforme bepaling van technische eigenschappen van begroeide daken en een vergelijkbare uitvoering van ondersteuningsregelingen bij publieke organisaties. Voortgang in 2011: In oktober 2011 is de aanvraag ingediend bij SIA Raak MKB. Deze is in december 2011 toegekend met een subsidiebedrag van € 299.823,‐ Het project zal van start gaan in februari 2012. h. Raak Internationaal Sustainable Tropical Building Aruba Duzan Doepel Onderwerp: Workshop in Aruba met Nederlandse ‐ en Arubaanse studenten in disciplinaire teams. Het opzetten van een centrum en workshops over duurzaam bouwen en duurzame energie, het is een idee vanuit Aruba in samenwerking met de

13


TNO (als onderzoeksinstituut) en de Hogeschool Rotterdam. TNO benadert de verschillende externe deelnemers. Voortgang in 2011: Duzan heeft een Nederlands consortium bereid gevonden om mee te doen (Sublean group met het Kameleon facade systeem). Na een review is er besloten om nog geen aanvraag in te dienen aangezien de vraag van het consortium niet aansluit bij de eisen die SIA aan een RAAK Internationaal verbind. TNO heeft al wat voorwerk gedaan voor een mogelijke summerschool en andere mogelijkheden. i. Raak Internationaal Bangladesh Rutger de Graaf Onderwerp: Internationale samenwerking op het gebied van bouwen op water, drijvende woningen in gebieden waar veel overstromingen voorkomen. Er wonen veel mensen op de rivieroevers die regelmatig overstromen, het zijn vooral de arme mensen die hier slachtoffer van worden, dit is een ‘low cost’ project om op eenvoudige manieren oplossingen aan te geven. Dura Vermeer heeft het initiatief genomen, de TU Delft doet het vooronderzoek. Dura Vermeer, de TU en de universiteit van Bangladesh vormen een consortium. Voortgang in 2011: Vooraankondiging van de aanvraag is in oktober 2011 verstuurd naar SIA Raak. De review hiervan is goed verlopen, echter Dura Vermeer heeft zich in de tussentijd teruggetrokken als consortiumlid, waardoor de uiteindelijke aanvraag niet is ingediend.

14


Behalve de kennisdisseminatie activiteiten die zijn ondergebracht in de projecten van het kenniscentrum heeft het kenniscentrum nog andere dingen gedaan om te zorgen dat de aanwezige kennis binnen het kenniscentrum ook daarbuiten terecht komt. Deze activiteiten zijn enerzijds gericht op het bijdragen aan de professionalisering van docenten en studenten en anderzijds op het bijdragen aan maatschappelijke ontwikkeling.

4.1. ONDERWIJS Het onderzoeksprogramma van het Kenniscentrum is opgebouwd rond thema’s die zich ook bij uitstek lenen voor het opzetten van minoren (specialisatieprogramma’s binnen een bachelordomein), Innovation Labs en andere onderwijsprojecten. De taak van een lectoren is het inbrengen van praktijkvraagstukken, het inhoudelijk begeleiden van de studenten, en het verzorgen van op het kennisdomein gebaseerde specifieke gastcollege Bijdrage aan onderwijsactiviteiten

Innovation Labs (i‐Labs) Innovation Labs zijn bedoeld voor studenten (waaronder excellente studenten) met interesse in complexe vraagstukken die vragen om multidisciplinaire, innovatieve oplossingen. Hierbij heeft het Kenniscentrum een inhoudelijke, sturende regierol: lectoren leveren praktijkvraagstukken en opdrachtgevers, inhoudelijke kennis en zetten de koers uit. In 2011 is het kenniscentrum betrokken geweest bij de iLabs (a) Empowering Heijplaat, (b) Floodcontrol, (c) C’mm’n Cargo (d) Hoboken: excellent hart van de stad en (e) Future Mobility. De projecten van de I‐ Labs worden inhoudelijk door de verschillende lectoraten aangestuurd. In 2012 zal een deel van deze I‐ Labs worden ondergebracht in twee grote, integrale I‐ Labs: Rotterdam Green Capital en Moving@Rotterdam.

Innovatieteams Innovatieteams werken in een contextrijke leerwerkomgeving met MBO‐leerlingen en HBO‐en universitaire studenten samen, in opdracht van opdrachtgevers uit de praktijk, aan het ontwikkelen van praktische oplossingen voor multidisciplinaire problemen uit de beroepspraktijk. Hierbij worden zij ondersteund door onderzoekers en lectoren vanuit het Kenniscentrum en inhoudelijk begeleid door leermeesters uit de bedrijven. In 2011 is de balans opgemaakt en zijn een aantal leerpunten geformuleerd. Hierover is gerapporteerd aan de subsidieverstrekker. In 2011 draaiden er 30 innovatieteams, het kenniscentrum was bij een aantal betrokken.

4. KENNISDISSEMINATIE Type Aantal studenten InnovatieTeams 11

I Lab Master Minor Afstuderen Stage PI projecten

5 2 groepen per jaar 8 15 11 Kennis‐ en praktijkvraag 50 groepjes studenten Opdracht lector 8 groepjes studenten

Totaal aantal

Per eenheid +/‐ 2 tot 10 studenten per groep +/‐ 10 studenten 15 studenten +/‐ 15 studenten 15 studenten 11 studenten +/‐ 2a`3 studenten +/‐ 2 à 3 studenten

Totaal 62

50 30 120 15 11 100

388

Communities of Practice Een Community of Practice (CoP) is een reële en virtuele leeromgeving/werkplaats die bestaat uit personen (studenten, leerlingen en docenten mbo en HBO, onderzoekers, lectoren, leermeesters, medewerkers bedrijven) die allen aan dezelfde problematiek werken en hun kennis en ervaring rond een bepaald thema of vakgebied willen delen en met elkaar willen leren om beter met de problemen en uitdagingen in de praktijk om te gaan. In een open source innovatieve omgeving worden best practices gerealiseerd en is er sprake van co‐creatie en delen van kennis. Het Kenniscentrum heeft bij deze leerwerkvorm een initiërende en sturende rol: het levert het netwerk van externe partners en ‐stakeholders, heeft een regierol bij het organiseren en uitvoeren van COP manifestaties zoals workshops, ateliers etc. en een inhoudelijke rol in het content

15


management van de virtuele COP. Het kenniscentrum is betrokken bij de COP's van Concept House Village, Aquadock en Future Mobility.

Het Kenniscentrum treedt dan op als opdrachtgever. In 2011 zijn 15 studenten in het kenniscentrum afgestudeerd.

Projectonderwijs ( wo PI‐Projecten)

Keuzeonderwijs

Tussen onderzoek en praktijkgestuurd leren bestaat een sterk verband. Zo zijn er producten van praktijkgestuurd onderwijs buiten het onderzoeksprogramma die om kennismanagement vragen. Een voorbeeld van dergelijk onderwijs zijn de zogeheten Praktijk Integratie‐projecten. Het Kenniscentrum draagt bij aan het binnenhalen van dit soort projecten bij externe partijen uit hun netwerk, taakstellend 5‐10% van het gevraagde aanbod. Aangeleverde PI‐projecten • Integrale branding Coolhavenkade, lectoraat Gebiedstransities • Levensloop Heijplaat, lectoraat Gebiedstransities • Bouw je droomhuis, lectoraat Gebiedstransities • Redesign Concept House Village, lectoraat Sustainable Solutions • Strategie particulier initiatief voor Coolhaveneiland, lectoraat Gebiedstransities • Onderzoek handel in de bouwketen, lectoraat Logistics • Bouw‐ en afleverplanning van bouwplaatsen in de binnenstad, lectoraat Logistics • Inrichten van de bouwketen, lectoraat Logistics Bouwen met de RET, lectoraat Gebiedstransities • • Easy SHIFT 1, innovatief scheepstype, lectoraat Logistics • Netwerkpositie binnenvaartbedrijven in mainports, lectoraat Logistics • Netwerkpositie conainertransporteurs in mainports, lectoraat Logistics Het Kenniscentrum droeg in 2011 bovendien bij aan de beoordeling en kwalitatieve sturing van de praktijk‐ en kennisvragen van studenten. Daarnaast heeft het kenniscentrum via scholingsprogramma’s voor docenten bijgedragen aan de professionalisering van docenten op het gebied van onderzoeksvaardigheden binnen PI.

Het Kenniscentrum verzorgt op de diverse domeinen een Hogeschool breed keuze aanbod van onderwijsprogramma’s voor studenten uit alle jaargangen van een opleiding. Focus bij dit aanbod zijn de onderzoeksprogramma’s en de thema’s van de iLab’s. In 2011 is er aan de volgende elementen van het keuzeonderwijs bijgedragen: Keuzevakken: • Logistiek in de Bouw: ism lectoraat logistics • Logistiek in de Zorg: ism lectoraat logistict • Urban Unlimited: ism lectoraat Gebiedstransities • Grootstedelijke Vraagstukken: ism lectoraat Gebiedstransities • De markt van openbaar vervoer: ism lectoraat Logistics • The last mile (stadsdistributie): ism lectoraat Logistics Minoren • Vernieuw je stad: minor standaard gekoppeld aan een iLab, o.a. Empowering Heijplaat • Minor International Aid & Development: • International praktijkopgave in opdracht van het iLab Floodcontrol (Stad & Water) • Collegereeks ‘grootstedelijke vraagstukken in ontwikkelingslanden’, door Hannah Frederiks (Gebiedstransities) • Minor Supply Chain Management (Logistics) • Gastcolleges bouwlogistiek door Alexander de Vries en externe gastspreker(s) • Projectopdracht bouwlogistiek voor studenten van de minor Supply Chain Management • SCOR‐project door een groep studenten voor het Oogziekenhuis (logistiek in de zorg) • Gastcollege over Lean in de Zorg door een gastspreker (Lean‐proffesional) • Hoorcollege logistiek in de zorg door Mohamed Ouasghiri Ateliers Rotterdamse Academie van Bouwkunst Het kenniscentrum heeft een bijdrage geleverd aan:  Winterworkshop Academie van Bouwkunst  Atelier Resilient Feijenoord, inzending Biënnale (Smart Cities)

Afstudeerders Het Kenniscentrum verzorgt de inhoudelijke begeleiding van afstudeerders die afstuderen op vraagstukken vanuit de programma’s van lectoren. Als inhoudelijk kennisdragers hebben lectoren een rol bij het aandragen van mogelijke afstudeeronderwerpen. Het is ook mogelijk om bij het Kenniscentrum af te studeren.

16


4.2 PROFESSIONALISERINGSACTIVITEITEN Onderzoeksvaardigheden in het curriculum In 2011 is er binnen IBB gestart met een innovatieproject Onderzoeksvaardigheden binnen het curriculum. Doel van dit project is te komen met concrete adviezen ten aanzien van een strategie om te komen tot vergroting van de onderzoeksvaardigheden van studenten (en docenten). Er nemen 2 mensen (manager onderzoek en manager onderwijs) deel vanuit het kenniscentrum deel aan het adviesteam. In 2011 is ondermeer naar aanleiding van het team een start gemaakt met een extern onderzoek naar de wetenschappelijke kwaliteit van de huidige afstudeerscripties. Hierbij zijn van elke opleiding binnen IBB 8 a 10 met een goed cijfer beoordeelde scripties geherwaardeerd aan de hand van de Dublin Descriptoren. De uitkomsten van dit onderzoek geven aan dat alle opleidingen binnen IBB op dit vlak nog ondermaats presteren. Op basis van deze resultaten zal een aanpassingstraject worden geformuleerd waarmee op termijn het niveau van de studenten omhoog moet kunnen gaan. Direct in het verlengde van deze stijging van het niveau van de studenten ligt het vraagstuk over de stijging van het niveau van de docenten en welke ondersteuning die daarvoor nodig hebben. De adviesgroep zal dit aspect dan ook nadrukkelijk meenemen in de adviezen naar de directie. Cursus promotievoucher aanvragen. Verder verzorgt de manager onderzoek een cursus Promotievoucher aanvragen. Deze cursus is erop gericht dat de kwaliteit en de hoeveelheid aanvragen voor promotievouchers voor docenten stijgt. Er was te weinig kennis over de procedure en vereisten aan een promotievoucheraanvraag in de opleidingen beschikbaar en deze lacune wordt nu ingevuld door een cursus. De cursus geeft behalve 6 cursusmiddagen ook de mogelijkheid om op vrijdagen gebruik te maken van de faciliteiten van het kenniscentrum op RDM. Master Urban and Area Development Deze professional master wordt al een aantal jaren gegeven door lectoren die nu bij Kenniscentrum Sustainable Solutions zijn ondergebracht in samenwerking met lectoren van de Hogeschool Utrecht. Ook in 2011 is er aan deze master bijgedragen door het verzorgen van een werkweek met een Rotterdamse casus en…???

Infratecture academy Met de infratecture academy is voortvarend gestart. Een basiscursus ontwerpvaardigheden heeft met succes plaatsgevonden. Andere initiatieven, zoals een masterclass brugontwerp konden door een te gering aantal deelnemers niet plaatsvinden. Er zal in 2012 worden geïnventariseerd hoe en in welke vorm de Infratecture Academy zal voortbestaan. PAO infratecture Op uitnodiging van en in samenwerking met de organisatie Post Academisch Onderwijs wordt vanuit het lectoraat een nieuwe PAO‐cursus Integraal Onwerpen van Infrastructuur opgezet. Eind 2011 is hiermee een start gemaakt

4.3 KENNISCIRCULATIE Digitale nieuwsbrief Intern Het kenniscentrum verspreidt elke dinsdag een interne nieuwsbrief onder de circa 50 medewerkers van het kenniscentrum. Dit is een belangrijk bindend medium. Extern Eens in de twee maanden verschijnt er een externe nieuwsbrief met informatie over onderzoek‐ en onderwijsactiviteiten van de verschillende lectoraten en een overzicht van komende manifestaties. Website Het Kenniscentrum Sustainable Solutions maakt gebruik van de website van RDM Campus. Onder het kopje Onderzoek staat compacte informatie over het kenniscentrum. De website wordt in 2012 verder uitgebreid met nieuws en informatie over projecten, ook downloadbare publicaties en een agenda met komende activiteiten. Elk lectoraat krijgt op de website zijn eigen subsite met specifiekere informatie over de onderzoeksactiviteiten en projecten. Kennismanagement Het Kenniscentrum Sustainable Solutions onderhoudt zelfstandig een eigen bibliotheek op locatie van RDM Campus. Hierin worden zowel publicaties uit eigen onderzoek

17


verzameld als vakliteratuur. De bibliotheek is voor onderzoekers, studenten en docenten toegankelijk. Via Scienceguide (www.scienceguide.nl) en de HBO Kennisbank zullen de publicaties van het kenniscentrum verspreid worden over een breder publiek. Deze actie is voorbereid in het laatste kwartaal van 2011 en wordt uitgevoerd in het eerste kwartaal van 2012. In 2011 zijn de voorbereidingen getroffen voor de opbouw van een digitaal kennismanagementsysteem waarmee alle informatie en onderzoeksresultaten van het kenniscentrum digitaal kunnen worden ontsloten. Innovation netwerk RDM Het Kenniscentrum Sustainable Solutions is gevestigd op RDM Campus en maakt deel uit van het innovation netwerk van RDM Campus. Een platform van bedrijven, overheid en kennisinstellingen waar nieuwe kennis gedeeld wordt, best practices worden uitgewisseld en uiteraard volop gelegenheid is om te netwerken.

4.4 KENNISDISSEMINATIE EN ‐ CIRCULATIE Lezingen/workshops/conferenties  Duurzame mobiliteit in relatie tot stedelijke ontwikkeling, lezing als onderdeel een lezingenserie waarbij (inter)nationale experts op verschillende terreinen gevraagd werd in te gaan op de relatie duurzaamheid en ruimtelijke ontwikkelingen, Marc Verheijen.  RDM‐dag: Lezing en workshop over duurzame mobiliteit in de stad in 2040, Marc Verheijen.  Verkeersatelier duurzame mobiliteit, een mindset lezing over de relatie tussen duurzame mobiliteit en stedelijkheid vormde de start van een expertsdebat met als doel een vertaling naar de Rotterdamse vraagstukken te maken, Marc Verheijen.  Zwolle in de ban van de ring, expertmeeting voor Gemeente Zwolle (ontwikkelt een nieuw verkeerscirculatieplan voor het gebied binnen de ring), Marc Verheijen.  Delft: integraal ontwerpen, workshop voor 70 ambtenaren met als eindproduct het convenant ‘integraal werken Delft’, Marc Verheijen.  Mercuriusplein, kritische reflectie op de planvorming rondom het Mercuriusplein in Den Haag, Marc Verheijen.  Toerisme en Bereikbaarheid voor Provincie Zeeland, Marc Verheijen.

        

 Publicaties  Infratecture manifest, Kenniscentrum Sustainable Solutions RDM, M.A.P.M. Verheijen.  Architectuurzaken.nl: Verslagen en sfeerverhalen van de zes bijeenkomsten van de eerste basiscursus ‘ontwerpen’ zijn op architectuurzaken.nl gepubliceerd.  Smaakmakers, interview in Verkeerskunde nr. 5 van 2011 met lector Marc Verheijen.  Vollere stad, minder files, artikel Algemeen Dagblad naar aanleiding van een innovation‐lezing infratecture op de RDM‐dag.  Traditie bouwen staat ter discussie, Cobouw 14, Christoph Ravesloot.  Begroeide daken na 2010, afstemmen van techniek, organisatie & maatschappelijk belang, Christoph Ravesloot, Techné Press Amsterdam, ISBN: 978‐90‐78469‐06‐3

18

Van Cancun tot meterkast, conferentie BIM en duurzaamheid door Christoph Ravesloot op 28 september 2011. Workshop Energieneutraal renoveren met BIM voor Stichting Pioneering door Christoph Maria Ravesloot te Enschede. Nationaal BIM Platform, Gebruik van BIM bij duurzaam aanbesteden van renovatie onderhoud door Christoph Ravesloot. Maintenance with Catalytic Tunneling Principle, voor Cristal Global. Door Christoph Ravesloot op 17 Nov 2011. Sustainable procurement of buildings, example handbook UNEP CIB. voor Pekka Huovila, VTT Finland door Christoph Ravesloot op 12‐13 mei 2011. Recycling meets interior design door Duzan Doepel op KIVI NIRIA jaarcongres, Slim Materiaalgebruik, 23 november 2011. Gewichtsvermindering van voertuigen door slim materiaalgebruik loont door Erik de Lange op KIVI NIRIA jaarcongres, Slim Materiaalgebruik, 23 november 2011. ‘Low Carbon Cities’, workshop door Duzan Doepel op uitnodiging van INTI, Shenzhen, China, 6‐11 december 2011. ‘Towards a Resilient Green Aruba’, door Duzan Doepel op Green Aruba congres, Aruba, 27 ‐ 29 oktober 2011. Conference on Higher Vocational Education Tongren and Qingdao, China





 

JAARVERSLAG 2011 KENNISCENTRUM SUSTAINABLE SOLUTIONS RDM Organizing Large Scale Green Roofs, The economics of green roofs on local scale and on city scale call for change, MISBE CIB conference 2011 Management and Innovation for a Sustainable Environment, Teeuw, P.G., Ravesloot, C.M. Verslag werkconferentie "VAN CANCUN TOT METERKAST", Nationaal BIM Platform, Ravesloot, C.M. Haka Recycle Office, An approach for sustainable intercoms, Doepel Strijkers. Connecting Delta Cities, Sharing Knowledge and Working on Adaptation to Climate Change (2010). Dircke, P, Molenaar, Aerts, J.

19


Het Kenniscentrum Sustainable Solutions is per 1 september 2011 ondergebracht bij het Instituut voor Onderzoek en Innovatie van de Hogeschool Rotterdam. Onderstaand een overzicht van de functies binnen het kenniscentrum. In bijlage … is een overzicht opgenomen van alle medewerkers van het Kenniscentrum Sustainable Solutions per 31 december 2012.

5.1 LECTORATEN Het Kenniscentrum Sustainable Solutions bestaat uit 11 lectoraten met diverse interne en externe onderzoekers, docenten en studenten‐assistenten. Er is een coördinerend lector die voor onderlinge inhoudelijke afstemming tussen de lectoraten zorg draagt. De lector is verantwoordelijk voor het formuleren van de onderzoeksagenda, de kwaliteit van het onderzoek, het binnenhalen van nieuwe onderzoeksopdrachten en subsidies en voor het aansturen van de onderzoeksmedewerkers. Lectoraten bij verschijnen van het jaarverslag: Building  Adaptief Bouwen (Stad en Water)  Klimaatstrategieën (Stad en Water)  Bouwinnovatie en Duurzaamheid  Sustainable Architecture and Urban Design  Gebiedsontwikkeling en transitiemanagement  Maatschappelijk Vastgoed Moving  Logistiek  Infratecture  Future Mobility Powering  Sustainable Energy  Productinnovatie

instituutsdirecties. In het laatste kwartaal van 2011 zijn er Service Level Agreements opgesteld voor samenwerking met het Instituut voor Bouw en Bedrijfskunde en met het Instituut voor Engineering & Aplied Sciences. Deze overeenkomsten zijn begin 2012 bekrachtigd. De ondersteuning van het kenniscentrum bestaat uit een programmabureau met daarin een programmamanager, onderzoeksmanager en backoffice met secretariële en management ondersteuning. De programmamanager is eerstverantwoordelijke voor de dagelijkse gang van zaken binnen het kenniscentrum en houdt zich bezig met de beleidsvoorbereiding, aansturing van de bureaumedewerkers, de personele en financiële zaken (budgetbewaking) en subsidieprojecten. Ter ondersteuning van lectoren en docent/onderzoekers is er een manager onderzoek aangesteld die mede verantwoordelijk is voor de kwaliteit van het onderzoek. De manager onderwijs die per 1 januari 2012 is aangetreden borgt de verbinding tussen onderzoek en onderwijsprojecten.

5. PERSONEEL EN ORGANISATIE

5.2 MANAGEMENT Verantwoordelijk voor het functioneren van het kenniscentrum is de programmadirecteur. De betrokken programmadirecteur legt verantwoording af aan de directeur van het Instituut O&I. maakt afspraken over onderzoek‐ en onderwijsprojecten met

5.3 OVERLEGSTRUCTUUR De samenhang en samenwerking binnen het kenniscentrum wordt gewaarborgd door het organiseren van: Lectorenoverleg Het doel van dit periodieke overleg is informatie‐uitwisseling en gedachtewisseling over actuele onderzoeken en onderwerpen aangaande de verdere opbouw van het kenniscentrum, zoals praktijkgericht onderzoek, professionalisering docenten, excellente studieroutes en samenwerking met het onderwijs. In 2011 vonden 5 lectorenoverleggen plaats:

20


Domeinberaden Regulier overleg tussen de lectoren van elk van de domeinen Building, Moving en Powering. De domeinberaden van Building en Moving hebben in 2011 de basis gelegd voor gezamenlijk onderzoek van de domeingebonden lectoraten (zie inleiding voor indeling). Domein Building is in 2011 6 keer bijeen geweest en domein Moving 5 keer. Het domeinberaad Powering zal starten in 2012 als de vacatures van een aantal lectoraten zijn ingevuld. Werkbijeenkomsten Inhoudelijke bijeenkomsten (minimaal vier wekelijks) over onderzoek met onderzoeksmedewerkers en lectoren. Directieoverleg Wekelijks overleg tussen programmadirecteur en programmamanager over de dagelijkse gang van zaken binnen het kenniscentrum. Een keer in de vier weken dit overleg uitgebreid met de coördinerend lector en de managers onderzoek en onderwijs. Vijfwekelijks lectoraal voortgangsoverleg Elke vijf weken vindt bilateraal overleg plaats tussen de programmadirecteur en lectoren. Bij dit overleg is ook de programmamanager aanwezig. Bureauoverleg De programmamanager heeft wekelijks werkoverleg met de managers onderzoek en onderwijs en met de medewerkers van de backoffice.

5.4 ORGANIGRAM cvb

Directie Instituut voor Onderzoek en Innovatie

Management Kenniscentrum Programmadirecteur & programmamanager

Programmamaburo w.o. programmamanager, manager onderwijs, manager onderzoek

Lectoren/onderzoekers Docenten

21

JAARVERSLAG 2011 KENNISCENTRUM SUSTAINABLE SOLUTIONS RDM 15 maart 2012

Recommend Documents