486
JAAROVERZICHT JAAROVERZICHT 2011
Kerk in overgang: naar een al dan niet gezegende ouderdom of naar een nieuwe jeugd? In een van de gratis kranten die je in de trein leest, kwam ik het verhaal tegen van de adelaar, die halverwege zijn leven merkt dat alles niet zo soepel meer verloopt. Hij neemt drastische maatregelen: slijpt zijn bek af, trekt de veren uit, doet wat aan zijn te lang geworden nagels, trekt zich een tijd terug - en vernieuwt zijn jeugd. Moraal: je kunt de dingen laten gebeuren, dan ben je voor je tijd oud óf je kunt revitaliseren. Daarbij gaat het niet om cosmetische chirurgie, of breder: body enhancement, waarop vorig jaar mevrouw Dikken gepromoveerd is aan de theologische faculteit van de Universiteit van Utrecht. Opvallend is dat het beeld van de adelaar die zijn jeugd vernieuwt ook in de Bijbel gebruikt wordt. In Psalm 103. Het is het motto geweest van het weekblad De Reformatie, tientallen jaren lang. In de Theologische Universiteit hangt ook een kapstok, waarop dit afgebeeld is. Het is sinds de gematigde make-over van De Reformatie een paar jaar geleden vervangen door: inspirerend kerk zijn. 1. Revitalisering In dit jaaroverzicht voor het Handboek van de Gereformeerde Kerken, uitgave 2012, hoop ik onder dit motto terug te blikken op 2011. Er zijn allerlei tekenen die erop wijzen dat de kerk waarin we leven, tegenwoordig zonder reserve aangeduid als de vrijgemaakte kerk, net als de adelaar rond zijn veertigste, stram wordt. We kunnen niet doorgaan met wat we deden. We doen dat in feite allang niet meer. Maar hoe moet het dan wel. Leg je je bij de bestaande situatie neer, met de al dan niet uitgesproken verwachting dat de laatste kerkganger de kandelaar uitblaast of zoek je naar vernieuwing. Revitalisering. Dat woord gebruikte de laatstgehouden generale synode in de opdracht aan de deputaten Ondersteuning Opbouw Gemeenten, die op hun beurt weer het Centrum Dienstverlening Gereformeerde Kerken besturen. U weet wel, de nieuwe organisatie, ontstaan na fusie van Steunpunt Gemeenteopbouw, DTEG (voor de niet-insiders: dit staat voor Deputaten Toerusting Evangeliserende Gemeenten en de deputaten voor steunverlening bij gemeentestichtingsprojecten, ASE. In het gebruik van dat woord revitalisering klinkt het besef dat er iets gebeuren moet, al zijn al de directe en indirecte uitvoerders van die opdracht het erover eens dat hier geen goedkope trucjes helpen. Het is geen kwestie van een methodiekje of techniekje dat wonderen moet verrichten. Denk aan de adelaar: het is een inzicht in de noodzaak van nieuwe inspiratie. Ik heb dit gekozen als uitgangspunt voor het jaaroverzicht, ook omdat de Generale Synode in een paar besluiten liet merken dat het herhalen van oude standpunten niet gegarandeerd verder helpt. Ik noem er hier twee. Het gaat om het besluit om serieus in te gaan op het verzoek van de Particuliere Synode van Fryslân om na te denken over huwelijk en samenwonen. Blijkbaar is de keuze voor het eerste minder vanzelfsprekend dan we tot voor kort dachten. Het andere besluit gaat over het gebruik
JAAROVERZICHT
487
van de formulieren. Aan het begin van het jaar gaf ds. Jan Willem Roosenbrand daarover een voorzet door zich in De Reformatie af te vragen of het lezen van de Formulieren, bijvoorbeeld voor de kinderdoop, nog wel aan zijn doel beantwoord. Volgens hem niet; overigens gaf hij op geen enkele manier in zijn artikel uiting aan twijfel over het nut van de kinderdoop zelf, zoals wel eerst in het Nederlands Dagblad geconcludeerd zou kunnen worden uit de korte weergave. De synode nam ook op dit punt het besluit om daar nog eens goed over na te denken. De nieuwe deputaten kregen onder andere de opdracht mee: ‘onderzoek te doen naar het gebruik van de liturgische formulieren binnen de kerken en hierbij de rol van het kerkverband ten aanzien van de eredienst (voorschrijvend, faciliterend, adviserend, toerustend enz.) te betrekken’. In het verlengde van de opdracht van de vorige synode. Daarin zit nog geen positiekeuze, maar het signaal is helder: kerken zijn bezig aan een heroriëntatie op dit punt, en het al dan niet gebruiken van de liturgische formulieren is de kapstok waaraan een bredere bezinning wordt opgehangen. Ik herinner aan de conclusies uit het onderzoek in het Handboek van vorig jaar: een groot aantal kerken gaat zijn eigen gang in het laten zingen van bijvoorbeeld Opwekkingsliederen en geeft ook liederen op buiten de diverse selecties. Wat is hierbij de functie van het kerkverband, dat hiervoor regels heeft vastgesteld? (Zie Kerkorde artikel 67). De katholieke kerk Een punt waar zeker heroriëntatie nodig is, is bij de belijdenis van de katholieke kerk. Wat bedoelen we daarmee? Aan het einde van het jaar overleed prof. J. Kamphuis. In het januarinummer van Nader Bekeken (januari 2012) gaf ds. J.W. van der Jagt een beschouwing over de denklijnen bij deze professor. Hij liet de doorgaande lijn zien vanaf de eerste publicaties in de jaren vijftig van de vorige eeuw tot de laatste. Het gaat volgens hem om een herkenbaar thema: katholieke vastheid, de titel van de eerste publicatie in de toen bekende Reformatie Boekenreeks. Ook in de jaren zestig speelde dit een rol, bij de scheuring binnen de kerken, waarbij de Nederlands Gereformeerde Kerken ontstaan zijn. Valt het fundament van de Gereformeerde Kerken in Nederland samen met dat van de katholieke kerk? Of moeten we onszelf eerder beschouwen als een denominatie, een variatie op een thema en is bijvoorbeeld de inzet van de strijd in de Vrijmaking in het licht van de wereldkerk maar klein vaderlands gedoe. Het laatste is een uitdrukking uit de Open Brief, indertijd verzonden aan de Tehuisgemeente te Groningen door een behoorlijk aantal predikanten. Je kunt je afvragen of de strijd in de jaren zestig op een goede manier gevoerd is, uiteraard. Dat zal ook moeten. Je kunt je afvragen of de interpretatie van de Open Brief door de ‘Binnenverbanders’, inclusief de toenmalige synode, de enig mogelijke is. De vraag komt dan wel naar boven: hoe zien we onszelf als kerken in 2012. Als zoveelste variatie op het thema gereformeerd, subthema binnen protestant en dat weer subthema binnen de wereldkerk of is het besef van die katholiciteit ook in de eigen plaatselijke gemeente te vinden. Dit uiteraard zonder werking van de Geest ook maar enigszins te beperken tot ons eigen kerkverband. Een idee waartegen prof. Kamphuis tijdens de colleges die ik volgde, sterk waarschuwde. Het brengt dus wel de vraag boven: als we onszelf opnieuw uitvinden, waar laten we ons door leiden? Of is de pijnlijke conclusie dat alle grote woorden ten spijt we toch achteraf gezien niet meer dan een tijdelijk aanbouwsel zijn bij het grote gebouw van de kerk. Revitalisering hoeft dan niet.
488
JAAROVERZICHT Pastoraat
Dit jaar heb ik een aantal vragen opnieuw gesteld die ik een paar jaar geleden ook al stelde. Over (onderling) pastoraat. Ik ga nu niet vooruitlopen op de antwoorden en de conclusies. Op dit punt bevinden de kerken zich ook in een overgang. Er is grote en dringende behoefte aan pastoraat. Als je soms ook maar iets opvangt over de nood waarin mensen ook in een welvaartsland als Nederland kunnen verkeren, wordt dat wel duidelijk. Even duidelijk is dat de oplossing van eind vorige eeuw: we benoemen gewoon een aantal extra ouderlingen, niet helpt. Prof.dr. M. te Velde wees daar al op in de jaren negentig. Maar wat dan wel? Is het onderling pastoraat een oplossing? Draagt elkaars lasten, zegt de Statenvertaling in Galaten 6. Maar wat doet de ouderling dan nog? Sietze Greving wijdde daaraan zijn afstudeerscriptie en merkte dat de ouderling vooral een coachende taak krijgt. Dat bracht dr. A.N. Hendriks ertoe om op het eigen karakter van het ouderlingenambt te wijzen: zorg voor de heiligheid van de gemeente (Nader Bekeken januari 2012). Maar wat als de tucht zelf tot een probleem geworden is? Met een verschuiving naar het onderling pastoraat zijn we er nog niet; ook die roept vragen op naar de kern van het kerkzijn. Rond de vragen die opkomen bij de situatie van Duran Renkema, leraar basisonderwijs die na een aantal jaren huwelijk toch voor zijn homoseksualiteit uitkwam, speelde een rol wat een veilige gemeente is. Vinden we allemaal fijn, zie Liedboek 476: de kerk als schuilplaats in de wildernis, met een herinnering aan de mensen die tegenover het harde bewind van Saul hun toevlucht zochten bij David. Betekent dit dat met de ruimte die je voor jezelf claimt het gesprek in feite onnodig wordt? Op het punt van de omgang met homoseksuele mensen raak je daarmee weer een ander thema uit 2011: de plaats van de kerk in de samenleving. Kerk en samenleving Onze Nederlandse geloofsbelijdenis gaat uit van een overheid die God erkent. Die heeft immers tot taak voor God op te komen. Vroeger stond er zelfs bij: om te weren en uit te roeien alle afgoderij en valse godsdienst. Inmiddels kennen we de scheiding van kerk en staat, overigens al voorbereid in de tijd van de NGB, en is er een overheid die ‘neutraal’ is. Wat betekent dit voor de kerk? Een vanzelfsprekende welwillendheid tegenover de gereformeerden was er toch al niet. In feite gaan deze vragen veel verder dan strikt genomen de verhouding kerk en staat. Ze raken de plaats van de christen in deze samenleving en de manier waarop de kerk daarop inspeelt en daarbij helpt. Het is een thema waarvoor misschien nog wel meer vanuit de ‘wereld’ aandacht wordt gevraagd dan vanuit de kerk. Hoe speelde dat in 2011? Kun je daar iets van zeggen. Als je met de synode de noodzaak van revitalisering erkent, kan dat niet zonder juist voor dit aspect aandacht te hebben: in wat voor samenleving leven wij en hoe beïnvloedt dat de manier waarop we kerk zijn. Vorig jaar was er zowel binnen de GKv als daarbuiten aandacht voor de missionaire roeping van de kerk. In het jaaroverzicht keert dat terug, mede in aandacht voor het boek van Wim Dekker: Marginaal en missionair. Het heeft ook te maken met vragen rond krimp: zijn we opnieuw in ledental gedaald en met hoeveel dan dit jaar? Zijn daar misschien oorzaken voor aan te wijzen? De Gereformeerde Hogeschool te Zwolle heeft onderzoek laten doen naar de kerkverlating onder jongeren. Een van de meest opvallende conclusies daaruit was dat er heel weinig ge-
JAAROVERZICHT
489
praat is met jongeren over de betekenis van het geloof voor het dagelijkse leven. Komen we met die scheiding van kerk en staat niet in een soort systeem van waterdichte compartimenten terecht, waarbij we ’s zondags in een andere wereld leven dan door de week? Ligt daar een aangrijpingspunt voor revitalisatie? Een uitdaging om opnieuw de betekenis van het geloof voor het dagelijkse leven te doordenken? Trends Het is niet moeilijk om in deze inleiding op het jaaroverzicht allerlei vragen op te werpen en dan misschien de verwachting te wekken dat die allemaal beantwoord worden. Zo eenvoudig ligt het niet. Waar het in deze inleiding om gaat, is een paar trends aan te wijzen waar we in deze tijd mee te maken krijgen. Niet om koortsachtig naar allerlei nieuwe antwoorden te zoeken, maar om na te gaan hoe de oude Bijbelse noties tot leven komen in een vitale kerk. In het vervolg wordt een en ander uitgewerkt. 2. Cijfers en feiten Statistiek Op een andere plek in dit handboek is een overzicht te vinden van het verloop van het aantal kerkleden in 2012. Het aantal leden is ook in 2011 gedaald, vorig jaar met 663 zielen. Dat is bijna twee keer zoveel als in 2010. Als je kijkt naar de diverse particulier-synodale ressorten en de aantallen vergelijkt met vorig jaar valt op dat er nergens opvallende groei te constateren valt, maar dat een aantal ressorten eruit springt in de daling van het ledental: de PS Groningen verloor 465 leden. Dat is meer dan de totale vermindering in ledental van 2011. Overigens is het particulier ressort Groningen kleiner dan de provincie. De classis Stadskanaal hoort bij de PS Drenthe. Maar ook in die classis was een teruggang van het aantal leden te ontwaren: zo’n zeventig leden minder telden de kerken daar. Ook in Fryslân, Noord-Holland en Zeeland, Noord-Brabant en Limburg is de daling relatief groot. Ligt hier een relatie met de krimp in de bevolking die zich vooral manifesteert langs de randen van Nederland? Ter vergelijking: de krimp in de Veenkoloniën van Drenthe en Groningen bedroeg vorig jaar 0,02%. Dit percentage geeft de overheden aanleiding tot zorg en leidt tot ontwikkeling van speciale programma’s om de streek leefbaar te houden. Verderop is aandacht voor een groot aantal projecten van gemeentestichting. Dit leidt echter tot nu toe niet tot opvallend meer kerkleden. Vaak gaat het om kringen van nieuwe gelovigen, die al dan niet richting de plaatselijke kerken groeien. Hoe worden die meegeteld? Wel is het aantal mensen dat toegelaten is tot de gemeenschap van de kerk hoger dan in 2010. Ongeveer tachtig mensen meer. Het aantal van hen die zich onttrokken hebben is ook hoger: dit jaar 2057. Vaak naar ‘overige kerken’ (lees: kerken van evangelische snit). Vaak is het ook niet bekend. In 2010 verscheen het onderzoek van vanuit het instituut voor samenlevingsvraagstukken van de Gereformeerde Hogeschool: ‘de toekomst in de kerk’. Dit gaat uitgebreid in op de cijfers rond ledental en waagt zich aan het uitzetten van een trend. Het rapport van J. Slendebroek geeft daarbij een pessimistische en een optimisti-
490
JAAROVERZICHT
sche trend weer. Beide gaan uit van een daling van het ledental. Als je de cijfers van de afgelopen jaren legt naast haar tekening van de trend lijkt nu eerst de pessimistische variant meer werkelijkheid te zijn dan de optimistische. Het is te vroeg om een nieuwe lijn uit te zetten, maar reden voor bezorgdheid is er wel. Binnen de kerken wordt dit signaal ook opgepakt: in de classis Middelburg diende een rapport over de krimp van de kerken en in de classis Appingedam wordt binnenkort daarover een rapport gepresenteerd: hoe is de toekomst van de kleine kerken? Belangrijk in het rapport van Middelburg is de lijn dat het niet louter moeite en zorg geeft. Hoe kun je gebruik maken van krimp om in andere opzichten te groeien? Alleen al het verloop van het ledental, of het achterwege blijven van groei, geeft aanleiding tot nadenken. Zowel op de Particuliere Synode van Fryslân als die van Utrecht werd zorg geuit over het moeizaam nakomen van de quota, vooral voor het zendingswerk: is het plafond bereikt? Dat zal op meer punten naar voren komen. Er is sprake van vergrijzing en van ontgroening en dat heeft zijn invloed op de nodige pastorale zorg. Er zijn beduidend minder kinderen geboren en meer mensen overleden. En dat terwijl het aantal geëmeriteerde predikanten ook stijgt. Onderzoek kerkverlating onder jeugd. Terwijl de Driehoek speciale dagen organiseert voor ouders van wie een of meerdere kinderen gebroken hebben met geloof en/of kerk, dagen die in een grote behoefte voorzien, wijdde de Gereformeerde Hogeschool te Zwolle een vervolgonderzoek : wat zijn de oorzaken van kerkverlating onder jongeren Op woensdag 28 september werden de uitkomsten gepresenteerd van het onderzoek 'Jong, [goed] gelovig & kerk - De rol van het kerkelijk leven in de belevingswereld van jongeren'. Het onderzoek is uitgevoerd door Hayo Wijma, docent gemeenteopbouw en adviseur bij de GH, en Jeannette Slendebroek-Meints. Zij is kwantitatief onderzoeker bij het Centrum voor Samenlevingsvraagstukken en GH-docent onderzoeksmethodologie. Aldus de website van de hogeschool. Het onderzoek heeft in de pers brede aandacht gehad, ook al vragen opgeroepen en vraagt om een vervolg in de kerkelijke praktijk. Op de website van de hogeschool is een overzicht te vinden van de publicaties over dit rapport in de pers. Statistiek Het onderzoek kent een voorgeschiedenis. Bij de presentatie werd verwezen naar het Handboek Gereformeerde Kerken, waaruit bleek dat er zo’n 800 doopleden per jaar zich onttrokken aan de kerk. Ik heb het even opgezocht: de constatering is al uit 2007: ‘Wel blijft er een behoorlijke afname van het aantal doopleden en die komt vooral door het feit dat in 2006 en 2007 zich zo’n 800 doopleden per jaar hebben onttrokken aan de gemeenschap van de kerk. Dat is en blijft veel, als je het vergelijkt met het aantal gedoopte kinderen en doopleden die zich bij de kerk gevoegd hebben. Als je die beide getallen bij elkaar optelt, kom je op 2143. Ongeveer dan een derde van de doopleden heeft zich dus onttrokken’. Ik wees in dat jaaroverzicht op de noodzaak van onderzoek hiernaar en dat is gebeurd. Eerst in een algemener onderzoek, ‘de Toekomst in de kerk’ waarin een paar trends werden doorberekend en de statistische conclusie kwam dat het ledental de komende jaren behoorlijk zal dalen, met alle gevolgen daarvan en nu in dit onderzoek naar de rol van het kerkelijk leven in de belevingswereld van jongeren, zoals de ondertitel van het rapport
JAAROVERZICHT
491
luidt. Het rapport heeft een cijfermatig onderdeel en een literatuuronderzoek. Aan het einde staan de conclusies en aanbevelingen. Voor dit artikel heb ik vooral van de laatste kennisgenomen. Relevantie, relatie en inhoud Een voor mij niet geheel verrassende conclusie was dat het in het contact met jongeren belangrijk is te letten op de relatie met hen en de inhoud. Catechisatie en jeugdvereniging moeten niet alleen gezellig zijn; het moet ook ergens over gaan. Tegelijk is de leider daarbij geen levende Google. Niet alleen omdat hij of zij in tegenstelling tot Google niet overal een antwoord op heeft, maar vooral omdat wat op het eerste gezicht een vraag om informatie lijkt iets heel anders kan betekenen. Misschien heel extreem, maar ik herinner mij een jongen van achttien die door bleef vragen hoever je mocht gaan met je vriendin en, zoals even later bleek, wel heel jong vader zou worden. Gods boodschap wordt relevant als aan beide aspecten recht wordt gedaan. Als je dan vervolgens naar de praktijk gaat kijken, zie je opvallende dingen. Beroepskeuze blijkt niet tot de onderwerpen te horen waarover je een relevante inhoud aangeboden krijgt. Dit kwam tijdens de presentatie van het rapport naar voren. Dus jonge mensen zijn bezig een richting te bepalen voor hun leven, kiezen een beroep, of een studie die het grootste deel van hun leven in beslag gaat nemen en dat is geen onderwerp van bespreking. Ik denk daarbij even terug aan de serie artikelen in het Nederlands Dagblad over roeping, afgelopen zomer. Ook daar kwam geen helder beeld naar voren en, als er al roeping ervaren werd, dan meer voor een missionaire activiteit dan voor je dagelijks beroep. Is dat een neutraal onderwerp geworden? Je kunt natuurlijk best algemeen stellen dat je in bijna elk beroep God kunt dienen (er zijn altijd een paar voor de hand liggende uitzonderingen gemaakt), maar wat is de match tussen jouw keuze en de weg van de Heer in je leven? Het is maar een voorbeeld, maar voor mij wel illustratief voor wat het rapport verder signaleert, dat er sprake is van een steeds losser wordende samenleving, ook in de kerk. Terwijl van een generatiekloof zoals men daar veertig jaar geleden over sprak, geen sprake is, staan mensen en generaties wel veel losser tegenover elkaar. Onverbondenheid is de term die het rapport, in navolging van dr. Gerrit Glas en anderen, gebruikt. Het betekent ook, als je niet oppast, een versnippering van het leven, waarbij kerk en geloof naar de marge gedrongen worden en maar enkele procenten van je tijd meer stempelen. Het rapport pleit voor een be-waardende communicatie tussen de leeftijdsgroepen in de kerk. Laat wat belangrijk is maar naar voren komen. Aandacht voor jongeren in de kerken Het rapport is voor de hogeschool in ieder geval aanleiding om in de Academie Theologie een speciale minor jongerenwerk aan te gaan bieden, waar in de conclusies en aanbevelingen uitgewerkt worden en Daarnaast zullen consultatierondes georganiseerd worden met zowel jongeren als kerkelijke ondersteuners om input te verzamelen om de ‘be-waardende communicatie’ verder te ontwikkelen. Dat is gelukkig niet het enige punt waar jongerenwerk aandacht krijgt. Terwijl de Bond van Gereformeerde Jeugdverenigingen aankondigde dat ze zichzelf gaat opheffen, einde van een jarenlang proces waarbij steeds minder jeugdverenigingen zich aansloten bij deze Bond, zet het Centrum Dienstverlening Gereformeerde Ker-
492
JAAROVERZICHT
ken (voorheen Steunpunt Gemeenteopbouw en DTEG) sterk in op jongerenwerk. Dat volgens de opdracht van de synode: ‘Speciaal met betrekking tot de jongeren binnen onze kerken hebben wij van de Generale Synodes de opdracht gekregen diensten en producten te ontwikkelen voor de kerken op het gebied van toerusting van jeugd en jongere(n) (Uit de folder over jeugdwerk, zie de www.centrum-g.nl). Het centrum heeft twee mensen in dienst die zich hier speciaal mee bezig houden: Moniek Mol en sinds kort Anko Oussoren. Er zijn daarbij een paar projecten die de laatste tijd veel aandacht krijgen: - Jong en oud in de kerk, waarbij het Centrum Dienstverlening samen met de directeur van de Gereformeerde Hogeschool avonden organiseert en materiaal aanbiedt om jongeren en ouderen met elkaar in gesprek te brengen. - De website www.ingesprekoverseks.nl, met veel materiaal om te helpen juist op dit gebied een relevant gesprek te gaan voeren met elkaar. Op een oproep om preken ter beschikking te stellen, hebben veel predikanten gereageerd bijvoorbeeld. Daarnaast gaat het werk van begeleiding en ondersteuning van gemeenten gewoon door. De onderliggende gedachte daarbij is dat de jongere generatie niet als probleem gezien moet worden, maar dat de kerk juist veel ontvangt in de energie van de jongeren. Het gaat niet alleen om het overdragen van het stokje van het geloof aan de volgende generatie, maar ook om het vitaliseren van de vorige. In de recente kerkgeschiedenis zijn daar ook prachtige voorbeelden van te vinden: de Vereniging Evangelisatie en Recreatie die ook al een jubileum vierde, is ontstaan op initiatief van jongeren en liep vooruit op discussies binnen de kerk over de inbedding van dit werk. Cijfers en feiten: Ook in 2011 kwam er een nieuwe uitgave van ‘Cijfers en Feiten’, een onderzoek vanuit het Steunpunt Kerkenwerk over de financiële gang van zaken binnen de kerken. Deze keer alleen een digitale uitgave. Van ruim 57% van de kerken is een opgave ontvangen en de gegevens zijn in verband gebracht met het onderzoek van J. Slendebroek dat hierboven aangehaald is. Een van hun conclusies is dat er inmiddels meer gemeenten zijn die dalen in ledental dan die groeien, een omslag van de laatste jaren. Wat betekent dat voor de financiën? Een belangrijke conclusie: 'De Vaste Vrijwillige Bijdragen (VVB) aan de kerk zijn in de jaren 2005 tot 2010 jaarlijks zo’n 4,2 % per belijdend lid gestegen. Per ziel is het 4,5 % jaarlijks gestegen. In de eerdere jaren, vanaf 1993, was een vergelijkbaar cijfer berekend: ongeveer 4%. De resultaten van 2009 en 2010 passen in de reeks van eerdere jaren. De bereidheid om VVB te betalen, en ook elk jaar te verhogen, blijkt dus aanwezig. Ondanks (dreigende) crises blijven de inkomsten van de kerk op peil.' (Cijfers en feiten, p. 9). De grootste uitgavenpost is die voor predikanten en kerkelijk werkers. De uitgaven liggen het hoogst in kleine gemeenten en in het ressort Noord-Holland wordt het meeste gegeven. Daar liggen ook de kosten voor gebouwen en dergelijke het hoogst. Het rapport signaleert dat de quota voor Emeritering omhoog zullen moeten om de gewenste dekkingsgraad te bereiken. Een van de conclusies gaat over de verhoging van de Vaste vrijwillige Bijdrage en brengt die in verband met het toe-
JAAROVERZICHT
493
nemend aantal belijdende leden. Mijn vraag daarbij is: hoe gaat dat in de toekomst als een toenemend aantal van die belijdende leden met pensioen gegaan is en veel minder te besteden heeft. Predikanten Het aantal dienstdoende predikanten verminderde met 6: 9 nieuwe predikanten deden intrede in hun gemeente, maar 14 predikanten gingen met emeritaat en 1 vertrok naar het buitenland. In de rapportages van de curatoren van de theologische universiteit is zorg uitgesproken over het aantal studenten. Weliswaar zijn er een behoorlijk aantal nieuwe studenten, maar de ervaring leert dat lang niet iedereen ook de weg naar het ambt van predikant vindt. Nieuwe predikanten A.C.N. Geertsema E.T. van de Kamp A. de Groot J.F. Harmanny M. van Loon S.M. Greving G.W. Kroeze E.B. Buitendijk Z. van Hijum
Gees Nieuwegein Enkhuizen Hoek Dalfsen Alkmaar Beverwijk Waddinxveen Zevenbergen
09-01-2011 23-01-2011 13-03-2011 01-05-2011 04-09-2011 18-09-2011 18-09-2011 25-09-2011 11-12-2011
Overleden Jac. Van Nieuwkoop H. Scholte J. Klamer C.J. Smelik D.J. Zandbergen J. Kamphuis
Rotterdam-Delfshaven Rouveen Meppel Nieuwerkerk aan den IJssel Zwolle-Noord Rotterdam-Delfshaven
07-01-2011 13-06-2011 21-09-2011 27-10-2011 24-11-2011 13-12-2011
Van de predikanten van Nieuwkoop, Scholte, Klamer, en Smelik is een 'In memoriam' te vinden in dit handboek. Een 'In memoriam' van ds. Zandbergen en van prof. J. Kamphuis zal naar we hopen een plek vinden in de volgende editie van dit handboek: hun overlijden was te laat in het jaar om in een In Memoriam recht te doen aan hun betekenis voor de kerken - en aan de gaven van God in hen aan dezelfde kerken. Emeritaat H.J. Boiten C. van den Berg J.M. Batteau A.H. Driest C. van der Leest J.M.A. Groeneveld K.S. Winter H.K. Bouwkamp R. Heida
Amersfoort-Centrum Amersfoort-Oost ’s-Gravenhage-C./Scheveningen Groningen-Zuid Groningen-Oost Bedum Appingedam Mariënberg Monster
09-01-2011 13-02-2011 27-03-2011 27-03-2011 29-05-2011 26-06-2011 26-06-2011 03-07-2011 28-08-2011
494
JAAROVERZICHT
K.P.A. Moedt H.E. Nieuwenhuis H.W. van Egmond J.B.K. de Vries H. Folkers
Stadskanaal Ermelo Ten Boer Balkbrug Veenendaal-Oost
25-09-2011 05-09-2011 01-10-2011 01-10-2011 27-11-2011
Losmaking D.F. Ensing
Langeslag
01-03-2011
Ontheven uit het ambt J.L. Beuving Bergschenhoek
31-12-2011
Buitenland J.J. Drijfhout
Pretoria (SA)
24-04-2011
Jubilea 25 jaar: L.G. van der Heide J. Hagg A.L.Th. de Bruijne J. Zwart S.W. de Boer M.A. Dronkers S. Schaaij J. van Tuijl K. de Vries A.A. Kramer A.H. van der Velden
Boerakker Zwolle-Zuid Rotterdam-Centrum Bergentheim Haren (Gr.) Hengelo (O.) R’dam-Hillegersberg-Schiebroek Mariënberg Hilversum Zwolle-Berkum Zevenbergen
12-01-1986 09-02-1986 16-02-1986 23-02-1986 27-04-1986 11-05-1986 25-05-1986 25-05-1986 22-06-1986 24-08-1986 19-10-1986
40 jaar: H.J.J. Feenstra
Kampen-Zuid
12-12-1971
45 jaar: J.T. Oldenhuis P. Schelling W. Triemstra
Helpman (Gr.) ’s-Hertogenbosch Utrecht-Centrum
14-08-1966 08-05-1966 22-05-1966
50 jaar: J. Douma
Brunssum-Treebeek
09-04-1961
55 jaar: C.J. Smelik
Nieuwerkerk aan den IJssel
16-09-1956
60 jaar: C. Trimp
Groningen-Noord
11-02-1951
65 jaar: J. Bos
Nijmegen
03-02-1946
Een predikant is geschorst. Een paar bijzonderheden: ds. J. Geelhoed is niet meer gemeentepredikant van de kerk van Wapenveld. Hij blijft nog twee jaar verbonden aan de kerk als predikant met een bijzondere taak.
JAAROVERZICHT
495
Er ontstond wat commotie rond David Heek, geen predikant, maar wel preekbevoegdheid. Aan het begin van het jaar is een speciale commissie benoemd om hem daarin te begeleiden. Medio 2011 moest deze commissie constateren dat de gekozen aanpak niet werkte. Het bericht daarover was het meestgelezen artikel over kerknieuws op de website van het Nederlands Dagblad. G. Hagens uit Houten was beroepbaar en kreeg na het verstrijken van de termijn de bevoegdheid van de classis om te preken en de sacramenten te bedienen, dit omdat ze tot de conclusie gekomen waren dat voor hem in 2001 voor een andere weg gekozen had moeten worden dan ontheffing uit het ambt. Ds. Lucius de Graaf kreeg een Hongaarse onderscheiding : het Gouden kruis van verdiensten, vanwege zijn inspanningen voor het Hongaarse volk. Indirect kreeg de stichting Fundament hiermee een onderscheiding. 3. Lokaal Kerk zijn is te ervaren in de plaatselijke kerk. Graag geven we dan ook voorrang aan nieuws uit die kerken. Het meeste is door henzelf aangedragen via de enquête. Aduard De gereformeerde school wordt erg klein en gaat fuseren. Alkmaar Bestuurlijke vernieuwing gestart. Almere De kerken van Almere-West en Oost zijn weer samengevoegd. Alphen aan de Rijn Eigen beheer kerkgebouw na 3 jaar gemeenschappelijk gebruik met RK parochie. Afscheid met genomen met gemeenschappelijk Vesper aangeboden door onze gemeente. Was een periode van mooie samenwerking. De kerk is verbouwd zonder beroep te doen op kerkverband. Er is nu een buitenschoolse opvang met 3 zalen die wij zondags gebruiken en ook een mooie jongeren soos. Amersfoort-Nieuwland Overstap van een gemeente 'met' naar een gemeente 'van' huisgroeigroepen, waarbij alle gemeenteleden deel uitmaken van een HGG. Amersfoort-Vathorst Voornemen kerkbouw i.s.m. andere organisaties (Sprank en Accolade). Assen-West Jaarlijks een gemeenteproject. Dit blijkt extra binding te geven. Baflo De gemeente gebruikte de zomermaanden om samen te werken aan een project naar aanleiding van Jos Douma’s boekje 'Leven in verbondenheid’. Bergen op Zoom Voor het eerst heeft de GKv Bergen op Zoom een eigen gebouw: De Emmaüskerk (24 jaar oud voormalig RK-kerkgebouw). Daar zijn we heel blij mee, al was het gebouw geen doel op zich. Het moet worden ingezet voor het verkondigen van het evangelie in, maar ook buiten de gemeente. Daarom zetten we het gebouw naast het gebruik voor de gemeente ook ruimhartig in voor de buurt (waar geen buurthuis is). We beginnen inmiddels mooie relaties met de buurt op te bouwen! Barendrecht Er zijn gesprekken gestart over de mogelijkheden van samengaan met de GKv Pernis Albrandswaard Bodegraven De kerk organiseerde een expositie met schilderijen van Piet van de Zee naar aanleiding van het thema 'thuis in Gods huis Broek op Langedijk Het evangelisatieproject Hart voor Heerhugowaard (samen met de CGK) is van start gegaan. Dit met instemming van de beide kerken en dit krijgt ook financiële steun vanuit de beide kerkverbanden.
496
JAAROVERZICHT
Dalfsen Wij zijn heel druk geweest om de aanstaande splitsing van onze gemeente voor te bereiden. dat zal officieel gebeuren op 1 januari 2012. Zo'n splitsing noodzaakt tot allerlei praktische en organisatorische aandachtspunten die opgelost moeten worden. Maar het geeft ook de mogelijkheid om een nieuwe start te maken per gemeente in visie op het gemeente van Christus willen zijn. In beide gemeenten zijn we daar in 2011 heel positief mee bezig geweest. We zijn van drie predikantsplaatsen naar twee gegaan: dominee Van der Jagt hoort nu bij Dalfsen-West en DalfsenOost heeft een nieuwe predikant gekregen in de persoon van dominee Maarten van Loon. Damwoude De opbrengst van de bezittingen van de opgeheven kerk van Damwoude is gebruikt voor goede doelen en verdeeld onder de classiskerken Deze hebben naast een geldbedrag ook een AED gekregen. De Bilt/Bilthoven Gezien het gebrek aan ambtsdragers nu en ook in de toekomst zagen wij ons genoodzaakt te zoeken naar samenwerking en binnenkort samenvoeging met een andere gemeente. (Zeist). Dat proces is nu gaande. De Lier Onze gemeente is wederom verder gekrompen. Niemand heeft het geloof de rug toegekeerd, maar men verhuist richting Vlaardingen resp. Rotterdam met het oog op de scholen. Een enkel echtpaar is kerkelijk naar Maassluis (NGK) verhuisd. Wij werken nauw samen met de GKv Maassluis. Dokkum Kerkspiegel De gemeente van Dokkum houdt zich zelf de spiegel voor. Het is een soort spiegel waarin je als gemeente met elkaar kunt kijken. In de kerkspiegel kijk je heel gericht naar je kerk: hoe denk ik over mijn kerk? Naar wie en op wat richten we ons. Ten eerste dat 'goede vragen grondige bezinning oplevert en ten tweede dat 'goed nadenken vaak verbetering tot gevolg heeft'. De bedoeling van de Kerkspiegel is die positieve vragen in de gemeente breed te laten beantwoorden en samen naar het resultaat te kijken. Weten we als gemeente gezamenlijk waar we voor zijn? (doel en richting)? Welke dingen zien we onderling verschillend en wat heeft dat voor gevolgen? En als laatste: Wat zijn onze verlangens als kerk? (De kerkspiegel is een product van het Centrum Dienstverlening Gereformeerde Kerken). Doetinchem De kerk van Doetinchem is opgeheven. De leden sluiten zich aan bij andere plaatselijke kerken of bij vrijgemaakte kerken in de regio Drogeham Drukbezochte Emmaus-cursus, samen met Christelijke Gereformeerde Kerk. Ede Noord Het kerkgebouw is ingrijpend gerenoveerd. Ede Zuid Verbouw/renovatie van het 25 aar oude kerkgebouw. De kerk heeft een ware metamorfose ondergaan. Enkhuizen We ontvingen in Maart een 50% part-time predikant, en kochten een eigen gebouw voor het eerst in ons bestaan. We hopen daar in de loop van 2012 in te trekken. Vanaf dat moment kunnen de kinderen bij de gemeente blijven op zondag, en hoeven niet meer naar een andere lokatie. Enschede-Zuid.De kerk van Enschede-zuid kreeg de kans een dienst te beleggen in de ‘Legokerk’ op het stationsplein en greep die met beide handen aan Ferwerd-Hallum Een geslaagde vakantiebijbelweek in samenwerking met de plaatselijke protestantse kerk. Gramsbergen Na een verbouwing van ruim een jaar, waarbij de kerkzaal is uitgebreid, vond 15 april de officiële opening plaats. Tevens kreeg het tot dan toe naam-
JAAROVERZICHT
497
loze kerkgebouw een naam: 'De Horizon'. Deze naam werd door gemeenteleden gekozen uit een aantal door hen zelf aangedragen suggesties. ’s Gravenhage-Centrum/Scheveningen Om de onderlinge betrokkenheid en geloofsgroei te bevorderen worden sinds 2011 de huiskringen ingezet. De (aspirant)kringleiders hebben hiertoe een cursus via het centrum DGK gevolgd. De gemeente is sinds maart 2011 vacant en heeft in december 2011 per ‘digitale postduif’ een beroep uitgebracht op ds. Jasper Klapwijk. Groningen-Noord en Groningen-West De kerken houden alle diensten nu gezamenlijk. Groningen-Oost Tijdens de zomerperiode hebben we door middel van sportactiviteiten contact gelegd met kinderen/jongeren uit de wijk waar de Oosterkerk staat. Deze contacten zijn bedoeld om met hen samen te leven en hen kennis te laten maken met het evangelie. Sinds september worden er elke twee2 weken sportactiviteiten gegeven om de band sterker te maken. Ook wordt onderzocht in hoeverre we andere missionaire activiteiten in de wijk kunnen ontplooien. Hardinxveld-Giessendam In oktober werd een nieuw kerkgebouw in gebruik genomen onder de naam 'De bron'. Harlingen Het koor van de Engelse kathedraal van Guildford liet zich horen in de middagdienst, een evensong Hengelo In 2011 gestart met de organisatie van 'vriendendiensten', laagdrempelige diensten, mede in het kader van missionaire activiteiten. ’s Hertogenbosch Twee geslaagde gemeenteprojecten. Hooghalen In onze kerk is onlangs een Allen orgel geplaatst. Een Allen L4 orgel is een digitaal orgel die een open klank heeft met een natuurlijk pijporgel geluid. De draagkracht van het orgel is groot. Er zitten vier orgelstijlen in het orgel: Amerikaans, Engels, Duits en Frans. Er zijn 26 registers aanwezig, twee klavieren en volledig pedaal. Het orgel speelt licht en geeft de organisten een motiverend impuls om enthousiast te spelen en te ontdekken wat de vele mogelijkheden zijn van het orgel. IJmuiden Het mooiste nieuws is dat nog elke zondag in vrede en vrijheid het woord van God gebracht mag worden. Katwijk Er is een ander orgel aangeschaft. Onze predikant, ds. R.D. Anderson heeft een beroep ontvangen van de gemeente Rockingham in Australië. Dit beroep heeft hij aangenomen zodat Katwijk straks na 15 jaar vacant is. Krimpen aan de IJssel Nieuw orgel, alsmede facelift van de kerk. Lichtenvoorde Het evangelisatieproject Licht in de Achterhoek nam een nieuw pand in gebruik Loenen/Abcoude We hebben een naam gekregen: Vecht & Angstel kerk - Hart voor Loenen en omgeving - En ook een website : www.vechtenangstelkerk.nl. Loppersum Er wordt met nabijgelegen kerken (GKv) gesproken over intensieve samenwerking i.v.m. 'kleine kerken'. Ook zijn er naast wijkzusters ook wijkbroeders aangesteld die samen met de ouderlingen en diakenen de taken als ziekenbezoek/verjaardagsbezoek etc. binnen een wijk onderling afspreken. Middelharnis Ons kerkgebouw wordt ingrijpend verbouwd, de opening is begin 2012. Mussel Op 30 juni 2011 bestond de gemeente van Mussel 150 jaar, i.v.m. vakanties hebben we het herdacht en gevierd op 10 en 11 september met de leden en oud-leden. In dankbaarheid hebben we herdacht, en ons vertrouwen op onze God uitge-
498
JAAROVERZICHT
sproken voor de toekomst. Nijmegen We zijn per 1 jan. 2010 een samenwerkingsgemeente geworden van GKv en CGK. Onze beide kerkgebouwen zijn verkocht en er is een groter gebouw aangekocht. Dit gebouw heeft in 2011 een grondige renovatie ondergaan, met maximaal respect voor het oorspronkelijke ontwerp. Het gebouw is een gemeentelijk monument. Op 20 nov.jl konden we (na 4 maanden dat we elders onze diensten gehouden hebben) terug naar onze vernieuwde kerk. In het weekend van 29 en jan. 2012 is de officiële opening van ons gebouw. Het nieuwe kerkgebouw, de Boskapel, was voor de ingebruikname voor de CGKV Nijmegen, in gebruik als kloosterkerk van de paters Augustijnen. Sinds de 60er jaren heeft zich hier een vrije katholieke gemeenschap gevormd, thans het Augustijns Centrum de Boskapel, dat ook nu nog van het gebouw gebruik maakt. Daarnaast is het gebouw, dat in het centrum van Nijmegen ligt, in de brede omgeving van de stad bekend, onder andere omdat van hieruit veel uitvaarten plaatsvinden en er regelmatig concerten en muziekuitvoeringen worden gegeven. Het is de bedoeling om het gebouw ook in de komende jaren breed in te zetten voor - passende - activiteiten, mede ten dienste van de stedelijke gemeenschap. Nijverdal Missionair Jeugdwerk Hellendoorn is opgericht, speciaal voor de jeugd, werken meerdere kerken aan mee, in combinatie met Youth for Christ. Volgend seizoen is de eerste Sonrise (sportproject). Pernis-Albrandswaard Bekijken van de mogelijkheden om samen te gaan met de GKv Barendrecht. Pijnacker/Nootdorp Het is verwonderlijk hoeveel er in een kleine kerk kan gebeuren en voor elkaar gedaan wordt. Lief en leed wordt met elkaar gedeeld, er is harmonie en worsteling, er is stilstand en vooruitgang. Er is veel om God dankbaar voor te zijn. We zijn voluit kerk van Christus, door Hem en dankzij Hem. Rotterdam-Delfshaven Onze kerk is verbouwd! We hebben een nieuwe ontmoetingsruimte en 2 vergaderzaal/creche-ruimtes. De verbouwing is mede mogelijk gemaakt door giften uit het hele land, daar zijn we als gemeente erg dankbaar voor. Tilburg Zending onder internationale studenten/engelstalige kerkdiensten. Voorburg Verdere groei in ledental door toewas jonge kinderen. Moeiten in ambtsvervulling + (met dat als directe aanleiding) start traject tot herbezinning van ons samenleven en functioneren als gemeente. Meer aandacht voor missionaire werk door organisatie van alfa en beta-cursussen. Wetsinge/Sauwerd Naast een gezamenlijke inlegvel(over de diensten in de verschillende kerken) bij de kersteditie van 'Elisabethbode' hebben wij een zangavond gehad samen met de PKN (in hun kerk) op de eerste zondag van advent. Winsum Als er geen nieuws zou zijn is het een dooie gemeente ! Ook in onze gemeente zijn er steeds meer mensen die door de Geest gegrepen zijn. Wij willen een missionaire gemeente zijn waarbij er diverse initiatieven zijn om 'zwakke' gelovigen op te zoeken en te ondersteunen en hen te wijzen op de bevrijdende levensstijl van Jezus Christus. Woerden Gezien de groei van de gemeente, zowel door geboortes als door aanwas van nieuwe leden, zijn in 2011 de zalen en de hal vergroot zodat er meer ruimte is voor ontmoeting en samenzijn na de dienst. Ook is het maandelijks koffiedrinken omgezet naar een wekelijks koffiedrinken. Dit ook weer om de onderlinge ontmoeting en omzien naar elkaar te stimuleren.
JAAROVERZICHT
499
Zeewolde Fraude ontdekt in de boekhouding van de kerk. Volgens het Nederlands Dagblad ging het om een bedrag van 360.000. Op een positievere manier was de gemeente in het nieuws door een belijdenisdienst te houden in de open lucht Zeist Samenwerking met kerk te De Bilt-Bilthoven gericht op vorming van 1 gemeente op 2 locaties. Zuidbroek In 2011 een kerkelijk werker gekregen en een grunniger dainst gehouden. Zuidhorn De gemeente heeft een 40-dagen project gedaan. Feest van Genade! Dit heeft erg samenbindend en stimulerend gewerkt. Zwolle-Zuid Via een onderzoek in de buurt ging de kerk op zoek naar de zoekers: Wat is uw droomkerk? Dit is uiteraard maar een keuze uit wat er te vermelden zou zijn geweest, als ik alles geweten had. Opvallend zijn de vele missionaire activiteiten en projecten, gericht op gemeenteopbouw en groei. Voor nieuws over samenwerking tussen verschillende kerken, zie verderop in dit overzicht. 4. Verkondiging Terwijl ds. Hendrikse binnen de Protestantse Kerk van Nederland opnieuw een boek uitgaf waarin hij uitlegde waarom hij niet op de traditionele manier in God kon geloven - en in feite helemaal niet in God kan geloven, ging de bediening van het woord binnen de kerken door. Zondag op zondag werd het evangelie gebracht. Ook in 2011 waren er berichten dat de middagdienst steeds minder bezocht wordt. Dit is plaatselijk heel verschillend. In Zwolle is een bijeenkomst belegd, waarop ds. W. van der Schee uitlegde dat het ook niet zo erg is. Kunnen we niet meer variëren in soorten samenkomsten? De kerk van Utrecht-Noordwest doet dat al. ’s Middags wisselen leerdiensten af met praisediensten en Taize-diensten. De variatie neemt toe en in de opdracht van de synode om onderzoek te doen naar de gang van zaken rond formulieren en orden van dienst ligt ook de erkenning van die feitelijke toestand. In 2011 was er speciale aandacht voor het feit dat de Nederlandse geloofsbelijdenis 450 jaar oud is. Voor wie bereid is het stof er af te blazen: een opmerkelijk fris document, concludeerde het Nederlands Dagblad. De particuliere synode van Fryslân gaf daaraan uiting door een Friese tekst voor gebruik vrij te geven, gemaakt door de werkgroep voor Friese erediensten, met medewerking van theologen en Friese taalkundigen. Aan een vertaling van de Catechismus wordt gewerkt en ook de Dordtse Leerregels staan op het programma. Is het hebben van een belijdenis Bijbels? Ooit kwam in Rome het evangelie terecht. Door mensen die het op hun reizen meegenomen hadden. Er was nog geen sprake van imposante kerken en eindeloze kunstverzamelingen. Eerder een gemeente, die vergaderde bij Gajus aan huis, Romeinen 16:23. Een klein groepje in een wereldstad. Paulus wil ze opzoeken - op doorreis naar Spanje - en schrijft ze een brief. In die brief dankt hij God voor hun gehoorzaamheid aan de leer, Romeinen 6:17, 18. Er was nog geen sprake van een belijdenis, van formulieren of wat dan ook. Maar ze wisten wel waar ze het over hadden, of over Wie ze het hadden. Een paar overwegingen:
500
JAAROVERZICHT
1. De leer is groter dan de manier waarop die onder woorden gebracht is. Geen haar op mijn hoofd dat eraan denkt iets af te doen van de waarde van de belijdenissen. Tegelijk wel een relativering: Ze zijn allemaal mensenwerk. Ze zijn onderworpen aan het gezag van de Bijbel zegt. Stuk voor stuk zijn het wel ook imposante voorbeelden van de manier waarop de kerk telkens weer de relevantie van het evangelie onder woorden bracht. 2. De leer is ook groter dan ik zelf ben. Het is goed dat te beseffen. Paulus heeft het in de hierboven aangehaalde tekst uit Romeinen 6 zelfs over een je toevertrouwen aan de leer. Ik proef daarin dat je beseft dat je het zelf allemaal niet bedacht hebt en dat die leer ook groter is dan je eigen per definitie bekrompen denkraam. Je deelt hem wel met de katholieke kerk (in de zin van zondag 21, niet in de beperkende zin met de toevoeging rooms). 3. De leer brengt daarmee zijn eigen relevantie mee. Prof.dr. C. Trimp wees daar regelmatig op, als er weer eens geroepen werd om actuele prediking: Gods woord maakt zijn eigen actualiteit. Dat is het verrassende van de Bijbel: die stelt je vragen telkens weer in een nieuw licht en laat je nieuwe vragen stellen. Ook aan de cultuur van je eigen tijd. (Trimps eigen preken en publicaties laten zien dat ontzag voor de eigen relevantie van de boodschap die boodschap juist relevant maakt voor de mens die hij aanspreekt). 4. In het ja tegen de leer beleef je de band met Christus. Over die band, die verwevenheid met Christus’ leven gaat het in Romeinen 6. Een persoonlijke relatie met je Heiland komt ook uit in het ja tegen de leer. Dat persoonlijke is daarmee altijd bijzonder, maar nooit exclusief. Een relevante boodschap ‘Steeds meer kerken rennen zich de benen uit het lijf om via hippe diensten mensen over de drempel te lokken. Met een dreunende praiseband, ingestudeerde dramastukjes en een flitsende powerpointpresentatie wordt de eeuwenoude boodschap in een nieuw jasje aan de man of vrouw gebracht. Maar met dit ‘opleuken’ van onze kerk gaan we het niet redden. Oudere kerkgangers zullen klagen over de herrie en geïnteresseerde bezoekers komen bedrogen uit. De boodschap sluit namelijk nog steeds niet aan. Een student vertelde mij eens gefrustreerd: 'De kerk, dat is de plek waar je antwoorden krijgt op de vragen die je niet hebt.' Verkeerde antwoorden harder uit boxen laten knallen heeft dan ook geen nut. De zoektocht naar een relevant Evangelie vraagt meer’. Dit zei Corjan Matsinger in CVKoers, het blad dat van de ondergang gered is door uitgeverij Jongbloed deze zomer. Corjan is jeugdwerker voor Youth for Christ en heeft nog niet zo lang geleden het boekje Heilige grond geschreven, over de plek van jongeren in de kerk. Vorm en inhoud. Ik heb me even afgevraagd waar hij het over had. Zijn artikel had als titel: niet alleen de vorm, ook de inhoud kan anders. Moet je dan je boodschap aanpassen? Hij begint zijn stukje door iemand aan te halen die kennelijk mensen wil geruststellen: we doen alles anders, maar de inhoud blijft hetzelfde evangelie. Oude teksten op nieuwe muziek. Of oud klinkende teksten. Ik heb even gebladerd in de bundel Opwekking. Daar staan heel mooie dingen in. Die zullen uit de ruime selectie ook wel boven komen drijven: de klassiekers van de toekomst. Maar ook veel teksten die, la-
JAAROVERZICHT
501
ten we zeggen, niet verrassend zijn. Die het taalkleed tonen dat in de jaren zeventig een van de redenen was om afscheid te nemen van de psalmberijming uit 1773. Gaat het ook verder? Binnen onze kerken wordt een gesprek gevoerd over het nut van liturgische formulieren. We hebben ons best gedaan om ze in het taalgebruik aan te passen aan deze tijd. We zijn er allemaal van overtuigd dat ze een rijke inhoud hebben die aandacht verdient. Maar past het gebruik van vastgestelde formulieren nog bij de huidige cultuur? Kun je dezelfde dingen ook anders zeggen? Of blijf je zelfs op die manier nog op de lijn waarvoor Corjan Matsinger waarschuwt. Angst Matsinger noemt als goed voorbeeld de Rockmusical the Passion: ‘Een dapper initiatief was de rockmusical ‘The Passion’ in Gouda, met Pasen door EO en RKK uitgezonden. Zanger en acteur Syb van der Ploeg zong in zijn rol als Jezus twee keer de Hazes-klassieker ‘Geef mij je angst’. Zo verschoof het accent van Jezus’ werk van de verlossing van zonde en schuld naar de bevrijding van angst. Dit kon weleens meer hout snijden bij de postchristelijke mens dan een schematische voorstelling van de redding van de zonde’. Boven deze passage in zijn artikel stond het kopje: geen zonde, maar angst. Dat geeft het veel te massief weer. Wie de Bijbel serieus neemt - en daar zet Matsinger op in - komt op de bodem van alle vragen de zondeschuld van de mens tegen. Maar waar begin je over te praten met die postchristelijke mens? Angst is een Bijbels thema: Omdat die kinderen mensen zijn van vlees en bloed, is de Zoon een mens geworden als zij om door zijn dood definitief af te rekenen met de heerser over de dood, de duivel, en zo allen te bevrijden die slaaf waren van hun levenslange angst voor de dood, Hebreeën 2:14, 15. De brief geeft daarna ruime aandacht aan het offer van Christus voor de zonde. Als je blijft staan bij de angst, doe je het evangelie tekort, maar als je niet in de gaten hebt wie je eigenlijk wil bereiken, net zo goed. Die post-christelijke mens ontmoet ook trouwens ook als ik naar mezelf kijk. De missionaire gemeente Op allerlei niveau’s was er aandacht voor gemeentestichting. Bijvoorbeeld het project 'Stroom'. Dat vroeg steun aan van de kerkelijke vergadering, samen met de Stadhartkerk te Amstelveen. De vergadering van de PS Holland-Noord geeft ruime aandacht aan steunaanvragen van 'Stroom' (een gemeentestichtingsproject van Amsterdam-Centrum) en van de Stadshartkerk te Amstelveen. Deze (a.s.) gemeenten leggen een plan voor dat de vorming beoogt van nog weer nieuwe christelijke gemeenschappen in Amsterdam. De plannen worden toegelicht door de broeders Martijn Horsman (Stroom) en Tim Vreugdenhil (Stadshartkerk). Namens de landelijke Deputaten OOG is zr. Jacqueline de Goeij aanwezig. Ook onze eigen deputaten Missionaire Steunverlening (MS) zijn van de partij: de brs. Voogt en Walinga beantwoorden de vragen van verschillende afgevaardigden en geven nog een toelichting bij een conceptbesluit over deze zaak.. Op voorwaarde dat er een begeleidend classicaal deputaatschap komt en dat de leiderschapsstructuur zal voldoen aan de geldende Kerkorde besluit de PS o.a. ` 1. met waardering kennis te nemen van de plannen om in Amsterdam en Amstelveen meer mensen met het Evangelie van de Heer Jezus Christus te bereiken
502
JAAROVERZICHT
2. een deel van de gevraagde financiële steun te verlenen 3. dit te doen voor maximaal 2 maal drie jaar 4. aanvullende steun te vragen bij de GS in Harderwijk. Ook andere projecten krijgen nog aandacht. De PS stemt in met voorstellen van Deputaten MS m.b.t. Benin en de evangelisatieprojecten 'Anna Paulowna' en 'Arabischtaligen'. De GS besteedde ook ruime aandacht aan de projecten rond gemeentestichting naar aanleiding van het rapport daarover. De synode gaf de deputaten Ondersteuning Ontwikkeling Gemeenten speciaal opdracht om de projecten te evalueren vanuit een gereformeerde visie. Ook de bezinning op het missionair karakter van de gemeente kreeg sterk de aandacht. Bijvoorbeeld in een congres rond het concept 'Total Church', maar ook naar aanleiding van een boek van Wim Dekker, over de mogelijkheden van de kerk in een atheïstische wereld. Total Church 9 april 2010. Steve Timmis is in Nederland en spreekt over Total Church. Op een conferentie die georganiseerd was door het Kwartaalmagazine GROEI in samenwerking met Missionair Steunpunt van de Nederlands Gereformeerde Kerken en het Centrum Dienstverlening Gereformeerde Kerken. In dit artikel een korte terugblik. De conferentie is gehouden naar aanleiding van de vertaling van het boek Total Church in het Nederlands. Het is het boek achter the Crowded House, een fascinerend voorbeeld van gemeentestichting in de Engelse industriestad Sheffield. Een voorbeeld dat ook in Nederland navolging krijgt. In Maastricht bijvoorbeeld. Genoeg reden om er ook aandacht aan te besteden. Wat is eigenlijk Total Church Het gaat om een manier om niet-gelovigen te betrekken bij de kerk en vooral bij de boodschap van de kerk. Het stoelt op twee principes. Allereerst volstrekte eerbied voor de Bijbel en de boodschap ervan. En in de tweede plaats aandacht voor de gemeenschap. Het accent ligt meer op de huiskringen dan op de zondagse eredienst. Als je wat verder kijkt, dan gaat het om missionair leven. Niet in een afgeschermd stukje van je tijd, maar elke dag van ’s morgens vroeg tot ’s avonds laat. Het doet wat denken aan de oude gereformeerde spreuk: het leven is één, maar dan in die zin dat dit ene leven altijd missionair geladen is. Met je collega’s, buren, sportvrienden enzovoort praat je over God, je participeert in hun leven en leeft als kerk midden in de samenleving (vergaderingen in het café in plaats van het zaaltje achter de kerk bijvoorbeeld). Een klein beetje Total Church? Kun je een klein beetje Total Church zijn? Dat was een van de vragen die op me afkwam tijdens de conferentie. Twee antwoorden zijn mogelijk: - Nee; je kunt ook niet een klein beetje zwanger zijn. Total Church is een leermodel voor de kerk van de toekomst vanuit Bijbelse gegevens. Daar kun je niet mee sjoemelen. - Ja; Total Church is ook een vormgeving die voor die Bijbelse gegevens gekozen is
JAAROVERZICHT
503
in Sheffield in Engeland, de bakermat van Total Church. Het kan ook anders dus. Dat bleek op wel op de conferentie, door de voorbeelden vanuit Nederland. Als je een verdeling zou maken: het eerste antwoord krijgt het zwaarste gewicht. Het gaat erom wie je bent als gemeente, om je identiteit. Dat vindt zijn weg naar de praktijk. Dat is het tweede. Tegelijk brengt dat naar de tweede vraag: gaat het om een nieuw model van kerkzijn? Een nieuw concept gemeenteopbouw. Een nieuw concept? De nestor van het denken over gemeenteopbouw in Nederland, Marius Noorloos, waarschuwde voor het invoeren van een nieuw concept. Zo van: pas dit of dat toe en succes gegarandeerd. Van die concepten zijn er genoeg geweest en helaas leidde dit in een aantal gevallen tot versplintering, zodat de aanduiding harem van Christus soms beter bij de kerk lijkt te passen dan de Bijbelse aanduiding bruid van Christus. Als Total Church het kindje wordt van een selecte groep binnen de gemeente, raak je verder van Gods huis in plaats van dichterbij te komen. Zo was Total Church dan ook niet bedoeld, bleek uit de bespreking en was ook de hele dag wel duidelijk. Niet het einde van alle modellen dus. Je kunt aandacht hebben voor de kerk als speerpunt van Gods werk, maar dan als het ware vluchten in een soort ideaal dat boven het rommelige alledaagse bestaan van de kerk zweeft, een soort christendom boven geloofsverdeeldheid, dat voor de praktijk van alledag ongevaarlijk is. Je hebt dan in ieder geval er wel oog voor dat wat de kerk van zichzelf laat zien vaak niet zo ideaal is. Traagheid en kortzichtigheid zijn vaak duidelijker aanwezig dan bevlogenheid en visie. Tegelijk laat het die praktijk ongemoeid. Het gaat bij Total Church niet om zo’n idee, maar om de identiteit van de plaatselijke kerk. Die rommelige, soms wat stinkende vrouw met puistjes is wel de bruid van Christus. Pas als zijn werk af is, is zij de stralende bruid zonder vlek of rimpel. Zie Efeziërs 5:27. De praktijk van kerkzijn is dus onderdeel van dat proces. De aandacht voor de plaatselijke kerk klinkt ook weer vertrouwd, maar in de uitwerking ligt minder nadruk op wat we bereikt hebben dan op wat we worden door Christus. Een nieuw accent? Waar ik benieuwd naar ben, bij het verder doordenken van dit leermodel, is hoe dit uitgewerkt wordt. Kun je met die onvolkomenheden van jezelf en je kerkgemeenschap God voor de voeten lopen? De Heidelbergse Catechismus leert bidden dat Gods naam om ons niet gelasterd, maar geëerd en geprezen wordt. (zondag 47) Het eerste is dus soms wel realiteit. Is de keus voor de slordige bruid een nee tegen het perfect georganiseerde instituut of een worsteling met het gegeven van de zonde die nog achterblijft, zelfs in de gemeente van Christus. Hoe doen we dat zelf? Op het eerste gezicht lijkt het alsof de belijdenis van de ware kerk, die voor de vrijgemaakte kerken altijd heel belangrijk was, hetzelfde uitdrukt als het streven naar zuiverheid. Misschien wel omdat in die uitdrukking voor veel mensen nog een omschrijving van Abraham Kuyper nazingt: de ware, gereformeerde kerk is de meest zuivere openbaring van het lichaam van Christus. Klinkt bescheiden (we zijn er nog niet) en elitair tegelijk (maar we zijn lekker wel het verst gekomen). Tegelijk kan
504
JAAROVERZICHT
deze benadering in de praktijk het doorgefokte beeld van Stephan Paas opleveren. Zelf ben ik opgegroeid met de nadruk op de belijdenis van de ware kerk en daar kreeg ik toch een ander beeld bij. Als je ware kerk wilt zijn, geef je jezelf geen keurmerk, maar een opdracht. De drie beroemde of beruchte kenmerken van de kerk kun je samenvatten in dat ene: het woord naleven. Maar dan ook het hele woord van God. Ware kerk zijn is een uitwerking van de belijdenis van de algemene, katholieke kerk. Er is geen gereformeerde waarheid. Prof. J. Kamphuis wees daar op begin jaren tachtig in een reeks artikelen in de Reformatie. Juist in de belijdenis van de ware kerk neem je afscheid van het doorfokken op specialiteiten. Ik houd graag daaraan vast, ook in deze tijd Total Church en de traditionele kerk Je moet beslist niet klakkeloos het model kopiëren van 'the crowded house', de manier waarop men in Sheffield ermee werkt. Dat is ook niet de bedoeling. Tijdens de conferentie kwam ook naar voren hoe in een traditionele kerk jongeren (die nota bene geen belijdenis wilden doen) aan het werk gingen om het evangelie te leven en samen gingen eten met daklozen. Dit had impact op heel de gemeente. Een beetje Total Church werkt dus ook. Eigenlijk moet ik het anders zeggen. Als je doorkrijgt dat de gemeente er niet is voor de instandhouding van het gebouw, maar het gebouw als symbool voor het instituut kerk de gemeente dient, hoeft de zaak niet meer overhoop gehaald te worden om gewoon gemeente te zijn zoals God het bedoelde in Zijn woord Diakenen naar buiten. In overeenstemming hiermee gaf ds. Gert Hutten de diakenen op de Centrale Diaconale Conferentie mee dat het belangrijk is de ramen open te zetten en je te bekommeren ook om de nood buiten de eigen gemeente. Marginaal en Missionair Onder deze titel schreef Wim Dekker een boek dat druk besproken wordt. De kerk is in een marginale positie terecht gekomen. Hoe moet je dan missionair zijn en lukt dat wel? Is dat wel nodig? Het herinnert aan de positie waarin de kerk terecht is gekomen. Er zijn nu meer mensen in Nederland die niet in God geloven dan die wel in Hem geloven. En de herinnering aan de mooie liedjes van de zondagsschool is er ook niet meer. Belangstelling voor religie is er genoeg, maar niet voor de kerkelijk belijnde variant, die ook nog eens praat over een verandering van je manier van leven. Ook kerkelijk is het heel anders. Terwijl in veel streken het nog normaal is dat mensen naar de kerk gaan, zijn er ook gebieden waar kerkgangers tot een verdwijnende minderheid behoren. We hebben te maken met een krimpende kerk: het ledenverlies van de Protestantse kerk Nederland bedroeg in 2010 vele duizenden. Ook wij hebben ermee te maken: in het huidige tempo krimpen we met een paar honderd per jaar. De cijfers vallen eerder tegen dan mee. Maakt dat missionair bewustzijn wakker? Het kan wel de aanleiding vormen om erover door te denken; de eigenlijke kracht erachter ligt in het bevel van Christus bij Zijn hemelvaart. Het is wel opvallend dat er een aantal initiatieven voor gemeentestichting zijn. We hebben daar ook landelijk aandacht voor en ondersteunen vanuit het kerkverband een aantal daarvan. Het is ook geweldig dat mensen op die manier bereikt worden en dat er nieuwe gemeentes komen. Het gaat dan niet om duizenden tegelijk, zoals
JAAROVERZICHT
505
in de gemeente van Jeruzalem in het boek Handelingen, maar mensen vinden hun heiland. Iets om intens dankbaar voor te zijn. Natuurlijk levert dat een serie vragen op. In die projecten voor gemeentestichting gaat het er anders aan toe dan in de gemiddelde gereformeerde kerk. Dat geldt zondags en ook door de week. De synode die de landelijke steun goedkeurde, heeft dan ook gevraagd om een evaluatie van die projecten: wat is nu de gereformeerde identiteit daarbij. Die vragen kunnen echter in alle openheid gesteld worden, in dankbaarheid voor het werk van de heilige Geest die niet gebonden is. En de synode zegde de gevraagde steun wel toe. Minderwaardigheidsgevoel Prof.dr. Jakob van Bruggen geeft in Nader Bekeken alvast een schot voor de boeg. In het novembernummer van dat blad publiceert hij een lezing die hij gehouden heeft in Ridderkerk, bij de opening van het kerkelijke seizoen. Hij zet vraagtekens bij de term de missionaire gemeente omdat een ‘gewone’ gemeente er gemakkelijk een minderwaardigheidsgevoel aan kan overhouden. Moeten we allemaal dergelijke activiteiten gaan ondernemen? En als dat niet gebeurt, deug je dan opeens niet meer als kerk? Als dat zo zou zijn, komt er snel een minderwaardigheidsgevoel. Jaloers op Amsterdam, maar in een Overijsselse gemeente werkt het niet. Hij pleit ervoor om vooral als kerk jezelf te blijven en wijst op de spanning tussen het de ander willen bereiken met een relevante boodschap en Gods woord dat zijn eigen niet populaire vragen stelt. Wat ga je inleveren? Gooi je, om maar mensen te bereiken, niet te snel dingen weg? Er is veel in de lezing dat mij aanspreekt. Ik zit ook niet te wachten op onwerkbare idealen, die ge gemeente opjutten. En ik geloof ook niet dat het gegarandeerd beter gaat als het orgel niet meer bespeeld wordt. En nog minder dat een kerk pas deugt als ze projecten voor kerkplanting heeft. Dat is een manier op missionair bezig te zijn, naast vele andere. We kennen zo’n 270 kerken, naast een tiental kerkplantingsprojecten. Ik hik aan tegen een van zijn conclusies: ‘er is in de apostolische brieven geen opdracht noch belofte om de buren en de stad (waarvoor men bidt) te bekeren’. Wel een opdracht om zich niet te schamen voor het evangelie en om bereid te zijn tot verantwoording. Ligt het een niet in het verlengde van het ander? Als Paulus zegt dat hij zich niet schaamt voor het evangelie, trekt hij het hele Romeinse rijk door om mensen met dat evangelie bekend te maken. Heb je een opdracht nodig voor wat vanzelfsprekend is? De Samaritaanse vrouw dacht er geen moment over na toen ze haar Heiland gevonden had en schudde het hele dorp wakker uit de siësta. Calvijn wijst daarop bij zijn uitleg van Johannes 4. Zending Opvallend was dat hier en daar duidelijk een financiële grens bereikt is. Bijvoorbeeld in Fryslan. Het financieel verslag aan de particuliere synode laat zien dat de (financiële) grens van het aantal zendelingen bereikt is. Terwijl er nog zoveel mogelijkheden zijn in de gebieden waar de zendende kerken Zuid-Afrika bezig zijn. De situatie ten opzichte van vorig jaar is dezelfde gebleven. In Utrecht is een brede studie gepleegd over de mogelijkheden voor de kerken veraf en dichtbij, de samenhang tussen de missionaire gemeente en de traditionele zending. Het project Litindo
506
JAAROVERZICHT
dreigde ook vast te lopen, maar een speciale actie bracht 150.000 op, waardoor er enkele predikanten nog meer vrijgesteld kunnen worden om hun vertaalproject voor de Indonesische kerken af te maken. In een volgend jaaroverzicht naar te hopen meer aandacht voor de zending. 5. Theologische universiteit Vroeger heette de Theologische Universiteit de School der kerken. Tegenwoordig is de band met de kerken minder vanzelfsprekend. Uit het verslag van de curator aan de particuliere synode van Utrecht citeren we: ‘In december 2010 voerde het Curatorium een gedachtewisseling met de rector over het imago van de TU bij de achterban. Dit n.a.v. een aantal incidenten de laatste tijd. Er is bij curatoren veel vertrouwen én begrip voor de moeilijke omstandigheden waaronder meer dan eens gewerkt moet worden. Wel werd geconstateerd dat het vertrouwen bij (een deel van) de kerkleden minder groot is dan gewenst. Dat hangt samen met de begeerte om duidelijke leiding vanuit Kampen te krijgen. Terwijl Kampen de laatste tijd juist op allerlei punten naar grenzen en nuancering van eerdere stellige uitspraken zoekt, verwacht een deel van het kerkvolk juist een stellige weerlegging van allerlei dwalingen. Zoals een in haar ogen duidelijker stellingname m.b.t. het Schriftgezag en de historische betrouwbaarheid van de Bijbel. De rector erkende dat de TU inderdaad de laatste 20 jaren veel met nuanceringen en grenzen bezig geweest is. En er daardoor soms te weinig aan toe gekomen is de kern helder te stellen. Maar daarbij moet bedacht worden dat de TU opereert tegen de achtergrond van een overgangssituatie in de kerken zelf. In plaats van het steeds maar aanwijzen van allerlei dwalingen bij anderen, wilden we nu juist eens meer oog hebben voor veel goeds dat er buiten de eigen kerkgrenzen en de eigen traditie ook gevonden wordt. De incidenten van de laatste tijd hangen mede samen met de invloed van de media. De rector beloofde de meegekregen opmerkingen te zullen verwerken in het College van Bestuur’. Een paar punten kwamen onder de aandacht vanuit het verleden. Het betrof de benoeming van dr. S. Paas en de promotie van dr. K. van Bekkum. Bezwaren vanuit de kerken tegen een als schriftkritisch ervaren benadering van de Bijbel werden door de synode afgewezen. Diverse zaken rond de universiteit komen terug op de zitting van de synode van Harderwijk van juni 2012. Het gaat dan om wijziging van het statuut, maar ook om een bijzondere leerstoel Christelijke identiteit en om de samenwerking met andere opleidingen. Curatoren doen hun werk wel op een andere manier. Ze hebben nu aandacht voor het programma van de vier onderzoeksgroepen en willen van daaruit nagaan hoe het werk van elk van de docenten en AIO’s past binnen de voornaamste processen. Curatoren zijn daarom in vier groepen toegewezen aan de onderzoeksgroepen. Collegebezoek en gesprek met de docenten gaat daarnaast ook door. Er is aandacht voor het aantal benodigde predikanten in de kerken. De universiteit laat dat merken in actieve werving van studenten. Er zijn een aantal promoties geweest aan de universiteit: Dr. A. Bas. diss. ‘Solus Deus adorandus. Angelus Merula (1487-1557) en de heiligenverering’ Promotor: F. van der Pol. 19 januari 2011.
JAAROVERZICHT
507
Dr. Ewout Klei, diss. ‘Klein maar krachtig, dat maakt ons uniek. Een geschiedenis van het GPV, 1948-2003’ . Promotor: G. Harinck. Dr. J.P. de Vries, diss. ‘Een theocratisch visioen. De verhouding van religie en politiek volgens A.A. van Ruler’ Promotor: A.Th.L. de Bruine. 25 mei 2011 Dr. J.W. Veldkamp, diss. ‘De menschlijcke reeden onmaetiglijck gelaudeerd. De Walcherse Artikelen 1693 tegen de achtergrond van de Vroege Verlichting in de Republiek’ Promotor: F. van de Pol. 1 juni 2011 De promotie van dr. Klei kreeg veel aandacht; een opvallend positieve bespreking gaf prof.dr. J. Douma in Nader Bekeken. Vier jonge doctores, dr. J.M. Burger, dr. J.H.F. Schaeffer, dr. K. van Bekkum en dr. R. te Velde werden benoemd tot postdoc-onderzoeker, de eerste twee voltijds, de laatste twee in deeltijd. Ook dr. J.P. de Vries is benoemd als (onbezoldigd) onderzoeker aan het einde van het jaar. De nadruk op het onderwijs en de dienst aan de kerken zorgde ervoor dat het aspect onderzoek ondergesneeuwd raakte. Op deze manier krijgt het goede aandacht. Prof.dr. G. Kwakkelel gaat voor de helft van de tijd doceren aan de opleiding in Frankrijk, te Aix-en Provence. Het overlijden van de emeritus hoogleraar J. Kamphuis kreeg veel aandacht in de kerkelijke pers. Hij heeft in moeilijke tijden voor de kerk leiding gegeven vanaf zijn plek als hoogleraar en als redacteur van het weekblad De Reformatie. Het maakte veel emoties los: in een aantal In Memoriams kwam de vraag naar voren naar de verhouding tussen de ‘jonge’ Kamphuis in de jaren zestig en de oudere, die een heel andere koers leek te varen. Tegelijk komt de wens naar een grondig historisch onderzoek van de gang van zaken binnen de kerken in de crisis van de jaren zestig naar boven. 6. Eenheid Terwijl Synodes vaak moeilijke en indringende gesprekken voeren, groeit plaatselijk de overeenstemming tussen de kerken. Een greep uit dit plaatselijk nieuws. Alkmaar Verdergaande samenwerking met NGK/CGK. Anna Paulowna Ds. W. Griffioen gaat de NGK van Wieringermeer ondersteunen. Apeldoorn Christelijke gereformeerde kerken en de vrijgemaakte kerk vieren samen avondmaal in de Grote kerk van Apeldoorn Breda De samensprekingen met de CGK zijn in het voorjaar van 2011 opnieuw opgepakt. Daarbij wordt nu (gezamenlijk) het Besluitenboek synode CGK 3. bijlage 8 en de regelen van de synode GKv gehanteerd. Broek op Langedijk Het evangelisatieproject Hart voor Heerhugowaard (samen met de CGK) is van start gegaan. Dit met instemming van de beide kerken en dit krijgt ook financiële steun vanuit de beide kerkverbanden. Bussum-Huizen Erkenning wederzijds als zusterkerk met een plaatselijke CGK, komend jaar (2012) zich uitend in kanselruil. Doordat naburige kerken met de CGK zijn gaan samenwerken preekten er bij ons af en toe CGK-predikanten van elders, en ging onze predikant elders in CGK-diensten voor. Dit alles voor het eerst. Doesburg De samenwerking met de CGK krijgt steeds meer vorm. In 2011 worden alle middagdiensten gezamenlijk gehouden en de helft van de morgendiensten. Het
508
JAAROVERZICHT
heilig avondmaal is een aantal keren samen gevierd. M.i.v. september vergaderen de kerkenraden in principe altijd gezamenlijk. We zoeken de eenheid in Christus en Die gekruisigd! IJsselmuiden Op 18 oktober is er door de plaatselijke NGK-kerk en door ons een intentieverklaring ondertekend waarin we verklaren dat we samensprekingen willen starten met het doel elkaar te erkennen als ware kerken van Christus. Heerde Samen 5 diensten met NGK, inclusief 1 viering H.A. Hilversum In 2013 gaan de GKv, de CGK en de NGK van Hilversum fuseren. Een bekroning vaneen jarenlange samenwerking Leidsche Rijn Samenwerking met NGK gemeente Rijnwaarde begint langzaam maar zeker meer vorm te krijgen. Maastricht Initiatief van studenten bracht de vrijgemaakte en de Nederlands Gereformeerde Kerk te Maastricht met elkaar in contact Noardburgum We gaan samen met onze CGK broeders zusters uit Veenwouden toewerken naar een samenwerkingsgemeente. Rotterdam-Oost Toestemming van classis in juni 2011 voor verdere samenwerking met de SGA (CGK/NGK gemeente), waardoor ook kanselruil mogelijk is. Rotterdam-Zuid De samenspreking met onze broeders van de CGK hier te Rotterdam-Zuid krijgt steeds meer handen en voeten. We hebben gezamenlijke middagdiensten sinds de zomer van 2010 en door beide kerkenraden is eind 2011, na een gezamenlijke gemeentevergadering over dit onderwerp, de intentie uitgesproken om een samenwerkingsgemeente te gaan worden. Hieraan al in 2012 hard gewerkt worden om het praktisch en ook formeel vorm te geven. Daarnaast is onze gemeente samen met de CGK waar we mee samenspreken betrokken bij kerkvorming in de Beverwaard. De Beverwaard is een wijk van Rotterdam waar ruim 17.000 mensen wonen en waar geen kerk staat. Sinds het voorjaar van 2011 worden er één keer per zondag samenkomsten belegd, die inmiddels zijn overgegaan in diensten. Het project komt mede voort uit de missionaire activiteiten die onze predikant ds. Bas van Zuijlekom verricht in het kader van zijn parttime aanstelling bij de Missionaire Arbeid Rijnmond (hij werkt officieel 60% voor Rotterdam-Zuid en 40% voor de MAR; maar door het werk in de Beverwaard is dit behoorlijk met elkaar vervlochten). Surhuisterveen Per 22 mei 2011 is de gemeente van Surhuisterveen officieel een samenwerkingsgemeente CGKV welke opereert onder de naam 'Regenbooggemeente'. De gemeente heeft een predikant ds. C.C. den Hertog en een kerkelijk werker br. K. Nijenhuis. Inmiddels is er gestart met de verbouw van een van de kerken om daarmee 1.een signaal af te geven aan de burgergemeente, 2.er voor te zorgen dat de een niet bij de ander inhuist maar dat we samen een nieuw gebouw betrekken en 3.door de bouwactiviteiten de saamhorigheid positief te beïnvloeden. Vlissingen GKv en CGK Vlissingen zijn een traject gestart om een samenwerkingsgemeente te vormen per 1 januari 2015 . Wapenveld Op tweede paasdag 2011 is met de plaatselijke NGK een verklaring van elkaars erkenning als kerk van Christus ondertekend. Dit is voorafgegaan door een proces van zoeken en herkenning. Nu is begonnen met het invullen van deze erkenning in gezamenlijk jeugdwerk en enkele kerkdiensten. Deze samenwerking zal de komende jaren waar mogelijk geïntensiveerd worden. Zaamslag We hebben in 2011 een tweede gesprek gehad met CGK in Zaamslag (
JAAROVERZICHT
509
een gemeente uit de Bewaar het pand hoek) na een eerste gesprek in 2010 (tussen twee delegaties van de kerkenraden). Nu is de afspraak gemaakt om volgend jaar opnieuw met elkaar te spreken, maar dan de beide voltallige kerkenraden en er zal een inleiding worden gehouden door de CGK predikant over het onderwerp 'bevinding'. Zaandam We hebben een nieuwe predikant samen met NGK: ds. J.J.F. Krüger, die overkwam vanuit Zuid Afrika (zendingswerk Nqutu). Zoetermeer Besluit: met ingang van 8 januari 2012 combidiensten met NCGK. Zwolle In 2007 hebben de 5 gereformeerde kerken vrijgemaakt, de 2 Nederlands gereformeerde kerken en de Christelijke gereformeerde kerk in Zwolle elkaar in een convenant onvoorwaardelijk erkend als gemeenten van Jezus Christus. Als gezamenlijk 'Ichthusberaad' is voor 2012 de wens uitgesproken om meer vorm en uiting te geven aan het streven tot verdere kerkelijke eenheid. Het verloopt niet altijd soepel. Uit het kort verslag van de PS van Holland-Noord: Nauwkeurigheid: Hierna komt het appel uit een van de kerken aan de orde (het gaat o.a. over - volgens appellant - niet of onvoldoende toepassen van landelijke afspraken en besluiten bij plaatselijke samensprekingen). De vorige PS gaf de betreffende classis opdracht dit bezwaar nogmaals te toetsen. De vergadering stemt in met het oordeel van deputaten appelzaken dat die toetsing nu wel voldoende heeft plaatsgevonden. De PS vindt de bezwaren ongegrond, maar dringt er bij de kerken wel op aan in deze situaties zo concreet mogelijk te zijn bij de invulling van de eenheid in erkenning en beleving van het Woord van God en de belijdenis van de kerken, alsook van de regels die op grond daarvan voor het kerkelijk leven moeten gelden Wel worden de regels verruimt voor kanselruil. De CGK kerken gaan heel ver: in alle kerken mag een predikant uit de GKv uitgenodigd worden. Het gereformeerd Appel dat jaarlijks een gebedssamenkomst houdt voor kerkelijke eenheid, verbreedt de doelgroep. Het gaat nu ook om leden van andere gereformeerde kerken De generale synode sprak ook uitvoerig over kerkelijke samenwerking. De gesprekspunten met de NGK-kerken werden uitgediept. Het gesprek moet zich toespitsen op de hermeneutiek, op de leer van doop, avondmaal, kerk en het werk van de heilige Geest. Daarvoor gaf de synode handreikingen. Ook kwam er een Regeling voor plaatselijk contact en samenwerking met een Christelijke Gereformeerde Kerk en een Regeling voor plaatselijk contact en samenwerking met een kerk zonder landelijke overeenstemming. De deputaten voor kerkelijke eenheid hebben zich verantwoord over het meedoen aan de nationale synode van eind 2010 en wisten op dit punt de synode te overtuigen. 7. Pastoraat Dit jaar heb ik in de enquête opnieuw vragen gesteld over pastoraat. Daarbij gaf ik de volgende toelichting: de laatste jaren valt er een verschuiving te constateren van een klassieke invulling waarbij de ouderling de aangewezen persoon is voor het pastoraat naar andere vormen van pastoraat, waarbij de ouderling wel zijn speciale taak heeft, maar vooral het pastoraat van anderen coördineert. Onderstaande vragen
510
JAAROVERZICHT
bedoelen niet een voorkeur voor de ene of de andere vorm aan te geven, maar willen in kaart brengen hoever deze verschuiving is doorgedrongen. Ook in 2007 zijn deze vragen gesteld. De herhaling is bedoeld om een eventuele trend op het spoor te komen. Het in de kerkorde voorgeschreven jaarlijkse huisbezoek wordt bij alle adressen gebracht. Ja: 170 kerken, in 2007: 192 Nee 51 kerken, in 2007: 31 De ouderlingen brengen dit huisbezoek met zijn tweeën Ja 56 kerken, in 2007 : 116 Nee 165 kerken, in 2007: 117 Deze beide vragen bij elkaar genomen laten merken dat het huisbezoek zoals voorgeschreven in de kerkorde lang niet overal gebracht wordt en dat dit in steeds meer gemeenten het geval is. Als het gebracht wordt, dan steeds minder met twee mensen tegelijk. Kennelijk was de vraagstelling verwarrend: de optelsom van de getallen bij de tweede vraag had niet meer dan 170 mogen zijn. Naast de ouderling functioneren andere pastorale werkers als beroepskracht. Ja. 32 kerken, in 2007: 17 Nee 189 kerken, in 2007: 206 De beroepskracht is in opmars. De laatste jaren worden ook de kerkelijke werkers in dit handboek vermeld, wanneer ze zelf en de kerkenraad die ze in dienst heeft dat doorgeven. Naast de ouderling functioneren andere gemeenteleden in het pastoraat als vrijwilliger. Ja 135,5 kerken, in 2007: 97 Nee 85,5 kerken, in 2007: 126 Pastoraat is steeds minder exclusief aan het ambt verbonden. Vanuit visie op de gemeente of noodgedwongen zijn steeds meer mensen actief in het pastoraat. Een vervolgvraag zou kunnen gaan over het functioneren van de kringen, waar volgens veel kerken het basispastoraat moet gebeuren. Het onderlinge pastoraat van gemeenteleden wordt gestimuleerd door de kerkenraad. Ja 195 kerken, in 2007: 199 Nee 26 kerken, in 2007: 24 Dit is constant gebleven De meeste ouderlingen volgen tijdens hun ambtsperiode een cursus pastoraat. Ja 38 kerken, in 2007: 30,5 Nee 183 kerken , in 2007: 192,5 De kerkenraad benoemt bij voorkeur mensen die een cursus pastoraat gevolgd hebben voor een pastorale taak Ja 29 kerken, in 2007: 30
JAAROVERZICHT
511
Nee 192 kerken, in 2007: 193 Geen wijziging op te merken. De kerkenraad klopt voor cursussen op het gebied van pastoraat aan bij Centrum Dienstverlening Gereformeerde Kerken 90 kerken, in 2007: 109 Psychisch pastorale Hulpverlening 5 kerken, in 2007: 10 Wittenberg 0 kerken, eveneens in 2007 Academie Theologie van de Gereformeerde Hogeschool 3 kerken Anders, 145 kerken, in 2007: 110 Ons eigen instituut, het Centrum Dienstverlening Gereformeerde kerken, een fusie op het gebied van de uitvoering van het Steunpunt Gemeenteopbouw en de organisatie van DTEG ondervindt stevige concurrentie van andere instellingen. In uw gemeente is er een jeugdouderling Ja 70 kerken, in 2007: 54 Nee 151 kerken , in 2007: 169 Terwijl het aantal jongeren slinkt in een vergrijzende kerk, wordt de aandacht voor jongeren duidelijk breder. Dat komt ook naar voren bij de volgende vraag. In uw gemeente is er speciaal jongerenpastoraat? Ja 73,5, in 2007: 49 Nee 143,5, in 2007: 174 In het hoofdstuk over de cijfers wordt aandacht gegeven aan het onderzoek naar de oorzaken van kerkverlating onder de jongeren. Een predikant hoort een keer per jaar alle gemeenteleden te bezoeken Ja 20 kerken, in 2007: 32 Nee 201 kerken, in 2007: 169 In 2007 geen mening:over de stelling 22 Vroeger standaard in het verwachtingspatroon rond een predikant; hij ging ook vaak mee op huisbezoek in kleinere gemeenten. Inmiddels heeft zijn taak een heel andere inhoud gekregen. Het Steunpunt Kerkenwerk heeft dit in kaart gebracht; op de website van dit steunpunt zijn allerlei teksten te vinden, onder andere over het predikantsprofiel. Het heeft meerwaarde als een ambtsdrager een Bijbelgedeelte leest in vergelijking met een gewoon gemeentelid Ja 51 kerken, in 2007: 34 Nee 170 kerken, in 2007: 159 Geen mening in 2007: 30 Ziekenbezoek is typisch ouderlingenwerk Ja 18 kerken, in 2007: 8 Nee 203 kerken, in 2007: 204 Geen mening in 2007: 11 De meerwaarde van het ambt zit in… Er kwam een variëteit aan antwoorden, die niet wezenlijk verschilt van 2007. Een
512
JAAROVERZICHT
greep uit de antwoorden van 2011 - Door de gemeente verkozen, maar door God geroepen tot het ambt. Een ambtsdrager heeft daardoor meer gezag en gemakkelijker toegang tot de gemeente. - Toezien op de gemeente, opwekken tot eenheid opdat we gezamenlijk werken aan geloofsgroei. - Geestelijke bijstand verlenen zoals samen bidden en bijbellezen. - De mogelijkheid om in meer vermanende zin te kunnen spreken. - Ouderen kijken vaak nog anders tegen het ambt aan dan de jeugd en vinden het wel belangrijk dat er een ambtsdrager langskomt. Traditie dat een ouderling daar speciaal voor geroepen is. Wanneer de dominee komt is het voor het gevoel van veel (vaak oudere) kerkleden pas een echt pastoraal bezoek. - Het leiding geven aan de gemeente. Dit kan d.m.v. het stimuleren van de gemeente in het onderling dienstbetoon op het gebied van pastoraat en diaconaat in de ruimste zin van het woord. - De georganiseerde zorg voor het gemeentelid. Hij doet het zelf of laat het doen. Eindverantwoordelijkheid ligt bij de ambtsdrager. - De zending en het mandaat vanwege de Heer van de kerk. Het ambt van allen is gegeven doordat wij leden zijn van het ene lichaam van Christus. De ambtsdragers hebben als taak te zijn als opzieners en voorgangers in de gemeente. Het brengen van bezoeken hoort daarbij - maar zij hoeven niet op te draven voor elk fysiek ongemak van een kerklid. Sommige leden van de gemeente denken dat de predikant zulke taken vooral heeft, maar zij refereren te sterk aan de voorbije tijden. De kerkenraad acht de taak van de predikanten vooral gericht te zijn op de prediking van het Woord en het onderricht daarin. - Geen typische meerwaarde. - Het voorgaan van de gemeente in geestelijke toerusting. Als ambtsdragers heb je een totaal overzicht over de gemeente. Als ambtsdragers komt de roeping anders naar je toe dan als gemeentelid. - Niet in de bijzondere gaven van de ambtsdragers, maar in de bijzondere opdracht van Christus om te zorgen voor zijn gemeente. Hij laat daarvoor speciaal mensen uit de gemeente aanwijzen om die zorg te behartigen. Deze bijzondere opdracht doet niet af van de opdracht aan alle gemeenteleden om naar elkaar om te zien en zo aan het geloof en de genade die ieder heeft ontvangen, handen en voeten te geven naar elkaar. Bezoek, ziekenbezoek en bijbel lezen: het zijn typisch activiteiten van álle gemeenteleden! Ouderlingen en diakenen zien daarop toe, zij rusten toe waar nodig en gaan voor op de weg die Christus wijst. - Het feit dat dienstbetoon en pastoraat, die behoren tot het wezen van de kerk, ambtelijk worden gecoördineerd en gestimuleerd. Opbouwen en invullen van een persoonlijke band van wijkouderling met de hem toevertrouwde gemeenteleden geeft veel meerwaarde aan de gesprekken en contacten in de gemeente. Dat kan een groot samenbindend effect hebben op de gemeente. - Het ambt blijft een ‘zaak’ van Boven! Wij regelen niet onze eigen zaakjes, maar gaan voor de ‘Zaak’ van de Heer! Persoonlijke/Specifieke zorg (pastoraal/diaconaal) door ouderlingen/predikant en diakenen. Basiszorg in de kring (gemeenteleden onderling).Zie de bevestigingsformulieren voor ambtsdragers. We vinden dit een wat eigenaardige vraag!! - De vertrouwelijkheid en het opzicht maar toch vooral in het geestelijk leiding ge-
JAAROVERZICHT
513
ven aan de gemeente en het toerusten van (informele) leiders in de gemeente. Opvallend is een verschuiving in de praktijk van het pastoraat. Nog niet zolang geleden was dat bijna de exclusieve taak van de ouderlingen, maar in de praktijk van nu verwacht men van hen leiding en toerusting. Aan de andere kant is de Bijbelse legitimatie van het ambt onomstreden en de verwijzing naar de bevestigingsformulieren in veel gevallen helder. Toch blijft er dan een spanning zitten tussen het formulier waarop je ja zegt en de concrete invulling ervan. Het jaarlijkse huisbezoek dat sterk in het kader stond van de heiligheid van de gemeente, is in de klassieke vorm voor een groot deel verdwenen. De werkorde in de aangepaste versie, het voorstel voor een nieuwe kerkorde dat ter sprake komt op de zitting van de synode in juni 2012, houdt wel vast aan het jaarlijks huisbezoek. Het kan natuurlijk zijn dat kerkenraden bewust de omslag gemaakt hebben en de gemeente goed en grondig daarin begeleid hebben - wel nodig gezien de verwijzing naar oudere gemeenteleden met andere verwachtingen - het kan ook zijn dat het zo groeit en dat het misschien te hoog gegrepen ideaal van dertig jaar geleden vastloopt op de praktijk. De manier waarop kerken en ambtsdragers tegen hun taak aankijken is grondiger onderzocht door Sietze Greving, inmiddels predikant te Alkmaar, in zijn afstudeerscriptie. Zie daarvoor www.sietzegreving.nl 8 Nabeschouwing Atheïstische campagne Wij geloven in een leven voor de dood. Die reclame voor het Humanistisch Verbond komt weer regelmatig voorbij, uitgesproken door bekende Nederlanders. Er zit bewust een tegenstelling in met gelovigen die immers vertrouwen op een leven na de dood. De tegenstelling klopt niet. Oog voor een grote toekomst ook na dit leven wil helemaal niet zeggen dat je als christen het leven hier en nu niet van belang zou vinden. Maar het is wel tekenend voor de opvallend agressieve campagne van het atheïsme op dit moment. Wat heeft dat te zeggen? Een volle kerk voor de atheïst Op 12 januari sprak de evolutiebioloog Richard Dawkins in de Nieuwe Kerk van Groningen, een mooi achttiende-eeuws kerkgebouw van de Protestantse Kerk in Nederland. De kerk zat vol; een grotere zou ook wel gevuld zijn. Naast evolutiebioloog is hij ook atheïst die zijn standpunt in diverse boeken uitdraagt. Het Dagblad van het Noorden interviewde een paar jonge mensen die helemaal enthousiast waren over de lezing. De dag erna opende hij het nieuwe gebouw van de faculteit Levenswetenschappen van de Groningse Universiteit. Hij heeft zijn eigen stichting voor rede en wetenschap die via kritisch denken en op bewijs gefundeerd begrijpen van de natuurlijke wereld religieus fundamentalisme, bijgeloof, onverdraagzaamheid en lijden wil uitbannen. Aldus de missie van dit instituut. Rond Kerst stonden de kranten vol met artikelen over atheïsme. Ze verzekeren ons ervan dat religie op de terugweg is en dat allerlei fundamentalistische bewegingen alleen maar een laatste opflikkering zijn. In dezelfde krant betoogt Frans de Waal dat we voor een moraal helemaal geen religie nodig hebben, al kan die er wel bij
514
JAAROVERZICHT
helpen. Opvallend is de afkeer van fundamentalisme, bij al die uitingen. Dat heeft voor ons de valkuil dat je je er gemakkelijk van kunt afmaken: de onlangs overleden prof. J. Kamphuis hamerde er bij colleges op dat er een belangrijk verschil is tussen een gereformeerde benadering van de Bijbel en een fundamentalistische, al lijkt de overeenkomst op het eerste gezicht groot. Maar ik denk dat het voor de atheïstische propagandisten niets uitmaakt. Voor hen zijn wij ook fundamentalisten. In Nederland spitst het publieke debat zich toe op vragen rond de verhouding kerk/staat. Speciale aandacht kreeg het dreigende verbod op ritueel slachten. Raakt dat de vrijheid van godsdienst? Een gereformeerde school kreeg te maken met een docent die na een aantal jaren huwelijk uit de kast kwam en een relatie aanging met een andere man. Het is niet uitgevochten bij de Commissie gelijke behandeling. Wel werd duidelijk dat het voor gereformeerde scholen belangrijk is om uiterst zorgvuldig met deze dingen om te gaan. Hoe kom je in deze wereld, waarin de kerk een marginale verschijning is geworden, voor je geloof uit? Soms lijkt het op andere plekken in deze wereld gemakkelijker, bijvoorbeeld in de VS. Santorum Toch wil ik daar nog even op ingaan. In de Verenigde Staten van Amerika komen weer presidentsverkiezingen. De kranten berichten regelmatig over de voorronden om een nieuwe kandidaat te vinden voor de Republikeinen. Naast Mitt Romney, een Mormoon, is de aandacht gericht op Nick Santorum, die heel duidelijk vanuit het geloof wil spreken. In de flitsen die voorbijkomen op het nieuws weet hij ook precies wat God wil dat we doen. Het is heel goed mogelijk dat we een heleboel standpunten met hem delen, of op zijn minst herkennen. Maar de vereenzelviging van zijn eigen standpunt met de wil van God maakt me huiverig. In de Nederlandse situatie hebben christelijke politici dat afgeleerd. Dat doet niets af aan hun geloof in de God die zich in de Bijbel openbaart. Maar de vertaling naar concrete politieke standpunten is die van ons. Bescheidenheid siert ook de politieke mens. Waarom dit punt? Niet voor niets zet Richard Dawkins in de missie van zijn stichting dat fundamentalisme voorop. Als dit het beeld is dat niet-gelovigen van Christenen krijgen, is het niet best. Op zijn best is het de belijdenis van iemand die voor zijn geloof uitkomt, op zijn slechts is het een poging om God voor campagnedoelen te gebruiken. De moeite zit in de onmogelijkheid voor gesprek. Dat dit bij veel atheïstische betogen ook zo is, zal waar zijn, maar helpt daarbij niet echt verder. Voor ons is het een uitdaging om niet in de dilemma’s te trappen die ons zo aangereikt worden. Denk even aan het voorbeeld hierboven, de reclame van het Humanistisch Verbond. Gaatjesvuller? Wat opvalt bij die atheïstische betogen is verder dat ze eigenlijk uitgaan van verouderde informatie over theologie. Die heeft een aantal eeuwen lang inderdaad keer op keer gesteld dat wij als mensen niet alles snappen wat in de natuur gebeurt en dat dit juist wijst op een hogere hand , een verborgen plan daarachter. God was de verklaring voor de onbegrijpelijke dingen. Dat had een groot nadeel: de gaten in onze kennis worden steeds kleiner. Daarom wees Dietrich Bonhoeffer er in zijn brieven vanuit het concentratiekamp al op dat je God niet als gaatjesvuller voor onze kennis
JAAROVERZICHT
515
moet gebruiken. Dan is het einde van het geloof in zicht. In de eerste uitgave van het Gereformeerd wetenschappelijk tijdschrift Radix, in de jaren zeventig, werd deze uitspraak ook met instemming aangehaald. God is er niet voor de leemten in onze kennis, maar Zijn wil draagt heel de wereld, met alles wat er bij hoort. Ik herken me daarom ook niet in het wereldbeeld dat in de atheïstische propaganda bestreden wordt. Honderd jaar geleden zou dat misschien kloppen, al hadden Abraham Kuyper en Herman Bavinck een verrassend brede blik. Nu weten theologen ook wel dat het zo niet kan. En de beweging van Intelligent Design dan? Doet die niet net zo iets? Even los van de vraag of die echt verder helpt (dat vraagt een apart artikel): in die beweging is God niet het antwoord op de leemten in onze kennis, maar is het juist de toenemende kennis van de structuren in de wereld die tot het inzicht brengt dat er een intelligent ontwerp achter zit. Terwijl de evolutiebioloog volgens de kranten alleen maar een chaotische wereld ziet, erkent de gelovige de structuren van God. Het is maar hoe je kijkt. Daar gaat de discussie dan ook over. Vooroordelen Wie als gereformeerde ging studeren in de jaren zeventig van de vorige eeuw, kreeg standaard het boekje van ds. Joh. Francke mee: het vooroordeel in de wetenschap. Het zal ongetwijfeld verouderd zijn in de weergave van de discussie. Toch was het ongelooflijk nuttig om te ontdekken dat in het beroep op de rede, op het gezond gewaande verstand, ook een vooroordeel zit. Wetenschap is niet waardenvrij. In de krantenartikelen kwam ik iets dergelijks tegen. Onze wetenschappelijke benadering gaat terug op Descartes, die in de zeventiende eeuw leerde aan alles te twijfelen, behalve aan zichzelf. Waarom eigenlijk niet, was de vraag in het artikel. Hij had een stap verder moeten gaan. Dan had hij gemerkt dat wetenschap niet objectief is, maar evengoed moet rekenen met het subjectieve element bij de wetenschapper zelf. Ik heb als christen een duidelijk vooroordeel. Dat besef maakt juist je positie sterk tegenover wie denkt het niet te hebben. Kerk in overgang: naar een al dan niet gezegende ouderdom of naar een nieuwe jeugd? Zo begon dit jaaroverzicht. Veel is er aan de hand binnen de kerken. Een zoeken naar nieuwe wegen en een nieuwe verwoording van het oude geloof. Binnen het kerkverband is veelal sprake van een openlijke of meer verborgen deregulering. In dit jaaroverzicht kon lang niet aan alles aandacht worden besteed. Wel is mij, bij het opnieuw kennis nemen van alle zaken die in het nieuws waren, duidelijk geworden dat defaitisme geen goede toekomst heeft. Dan doe je zelf de kandelaar uit en leg je het moede hoofd in de schoot. Ik waag me niet, als anderen wel, aan een antwoord op de vraag of de kerken over tien jaar nog bestaat. Ik ga wel met goede moed verder: we hebben een evangelie dat eeuwig jong blijft. Jan Kuiper
