JAARGANG 27 nr. 4 December Heemkundevereniging. Landgraaf

JAARGANG 27 nr. 4 December 2011

Heemkundevereniging Landgraaf

Jaargang 27 nr. 4 december 2011


DAGELIJKS BESTUUR Voorzitter J.Schiffelers, Lokert 9, 5591 NB Heeze, 040-2262936 Secretaris J.Baur, Gravenweg 58, 6471 VZ Eygelshoven 045-5352849 Penningm. J.M. Erkens, Wiel Ringenslaan 39, 6373 EP Landgraaf 045-5323657 J.M.J.Drabbe, Groenendaal 55, 6374 GJ Landgraaf 045-5332840 ALGEMEEN BESTUUR Bulletin/Jaarboek H.A.Mulders, Hoefveld 18, 6373 XG Landgraaf 045-5322876 Archief/werkpl. S.H.P.Moonen, Bertus Aafjeshof 2 6431 DZ Hoensbroek. 045-8508030 Geneal/Waubach H.Dortants, Eijgelshovenerweg 25, 6374 KB Landgraaf 045-5315315 Algemeen M.J. Offermans, Schoolstr. 88, 6374 GZ Landgraaf 045-5314079 Archeologie/educatie J.G.M. Born, Charles Frehenstr.85, 6374 EL Landgraaf 045-5310393 Contactpersoon Platkloep H.A. Mulders, Hoefveld 18, 6373 XG Landgraaf 045-5322876 BESTUURSADRES An de Voeëgelsjtang 12, 6373 BJ Landgraaf ,045-5322820 (tijdens openingstijden) E-mail : [email protected] REDACTIEADRES BULLETIN EN JAARBOEK Hoefveld 18, 6373 XG Landgraaf, 045-5322876 CONTRIBUTIE O.C.G.L. Individuele leden € 16 euro per jaar Gezinslidmaatschap € 19 euro per jaar Toeslag gebruik studiezaal € 9 euro per jaar Jeugdlidmaatschap € 5 euro per jaar (gebruik studiezaal inbegrepen) BANKRELATIE Rabobank Landgraaf rek.nr 136314937 t.n.v. O.C.G.L. Landgraaf Postgiro rek nr 4776225 t.n.v. OCGL Landgraaf Buitenlandbetalingen: Ibannr. NL 32 RABO 01363149 37 Bic nr. RABONL2U VERENIGINGSGEBOUW An de Voeëgelsjtang 12 6373 BJ Landgraaf 045-5322820 (tijdens openingstijden) E-mail- adres: [email protected] www.heemkundelandgraaf.nl VASTE OPENINGSTIJDEN STUDIEZAAL: Woensdag en zaterdag 13.00-17.00 uur Middag kennismakingsbezoek gratis _____________________________________________________________ Het Bulletin verschijnt 4 x per jaar. Losse nummers €. 1,50 excl. portokosten



Van de voorzitter. Met nog een maandje te gaan, zit het verenigingsjaar 2011 er op. 2012 staat voor de deur. De planning voor de lezingen, excursie, vergaderingen en andere activiteiten is klaar. Die zaken komen jullie vanzelf in het Bulletin tegen. Komend jaar bestaat de vereniging 30 jaar. Geen echt jubileumjaar maar wel een lustrum. Het bestuur denkt er nog over na, maar we zullen het jaar niet zo maar voorbij laten gaan. Er komt in elk geval een presentje voor alle leden in de vorm van een grotere agenda met heel veel informatie. Voor die agenda zijn wij op zoek naar verhalen van vroeger. Niet de verhalen die al eens opgeschreven zijn, maar de verhalen van de mensen in de straat. Hoe was dat vroeger bij jullie in de straat? Wat gebeurde er? Wat deden jullie? Wat deden jullie op een zomeravond nadat het werk klaar was? Hoe ging dat thuis met slachten? Waren er opvallende of bijzondere mensen bij? Wie waren die dorpsfiguren? Het is meer dan de moeite waard om die verhalen uit Landgraaf vast te leggen. Kun je ons iets vertellen? Schrijf het dan op. Geef het af of stuur het ons per email. Kun je niet schrijven en wil je het verhaal wel vertellen, neem dan even contact met ons op dan regelen we wel wat. De contactpersonen voor deze activiteit zijn Sjef Born, Hub Dortants, Harrie Mulders en Jo Schiffelers. Door de vereniging zijn eind november weer twee nieuwe boeken gepresenteerd. Tijdens een gezellige verenigingsavond presenteerden enkele schrijvers van artikelen in het Jaarboek hun eigen verhaal. Een andere aanpak waar ik als voorzitter meteen een traditie van heb gemaakt. Wie kan er beter iets vertellen over een artikel dan de schrijver zelf. Bovendien brengt dat meer afwisseling. Het boek werd aangeboden aan de wethouders Leunissen en Erkens die ook beiden lid zijn van onze vereniging. We lieten ook maar meteen ons nieuw presentje voor jubilarissen zien. Aan het begin van de avond werden wij nog getrakteerd op een optreden van Paul van Loo. Een meer dan geslaagde avond. (voor foto’s zie blz. 155 e.v.)

121 Jaargang 27 nr. 4 december 2011


Op vrijdag 25 november volgde de presentatie van een nieuw boek over Schaesberg of liever gezegd, een deel van de Hoofdstraat. Een mix van foto’s, geschiedenis en genealogie. Het aantal gegevens was zo groot geworden, dat we de Hoofdstraat hebben moeten splitsen. Nu een boek van de spoorbrug tot aan de Markt en later dan nog een boek van de Markt tot en met de Sjeeter Gracht. En de rest van Schaesberg? Geen zorgen er zijn ondertussen ook weer heel wat pagina’s gevuld om een apart boek over de Lichtenberg met Palemig over een paar jaar te laten verschijnen en een voor alles wat daar dan nog buiten ligt. De presentatie van het boek wil niet zeggen dat we compleet zijn of klaar zijn. We hebben ondertussen weer dingen aangevuld. Over een aantal jaren moet zo van elk pand in Schaesberg een document liggen met foto’s en alles wat we hebben kunnen vinden. Wanneer iemand dus nog dingen weet of heeft dan kan hij of zij met mij of Jo Odekerken contact opnemen. Langere verhalen laten we Harrie Mulders graag vastleggen op video. (voor foto’s boekpresentatie zie blz. 157. Blij verrast waren wij als bestuur met de nominatie voor de Vrijwilligersprijs 2011. Een pluim op de hoed van alle vrijwilligers die binnen onze vereniging actief zijn. Een stevige blijk van waardering voor de dingen die wij als vereniging voor de gemeenschap doen. En natuurlijk ook voor onze leden die toch kunnen zeggen dat ze lid zijn van een vereniging met deze nominatie. Wij zijn er in elk geval trots op. Wie de Vrijwilligersprijs 2011 krijgt horen we op 7 december 2011 in de sporthal Strijthagen.

122 Jaargang 27 nr. 4 december 2011


Daar wordt aan alle vrijwilligers een avond aangeboden in het kader van de Internationale Vrijwilligers Dag. Wij wachten in spanning af want het voelt hetzelfde als indertijd toen wij genomineerd waren voor de Cultuurprijs Landgraaf en die ook nog in ontvangst mochten nemen. Het past om op deze plaats om alle vrijwilligers binnen de vereniging heel hartelijk te bedanken voor de geweldige inzet weer van jaar. Of je nu bestuurslid bent of bezig bent met het inbrengen en ordenen van gegevens, poetswerk, baliewerk of wat dan ook, zonder die vrijwilligers zijn wij nergens. Een bestuur kan niets zonder vrijwilligers en een voorzitter kan niets zonder zijn bestuur en zijn vrijwilligers. Daarom van mij een diepe buiging. Chapeau! December wordt de alles bepalende maand voor de toekomst van kasteel Schaesberg. Blijft het de schamele rest van wat ooit een schitterend kasteel met hoeve was of gaan we echt herbouwen en het weer in zijn glorie laten herrijzen. Een positief besluit betekent voor ons in elk geval een heel stevig karwei voor de komende decennia. Maar ook een kans om als kenniscentrum een nog stevigere positie in te nemen. Soms horen we daar ook negatieve geluiden over in samenhang met kasteel Strijthagen. Kasteel Strijthagen is helaas geen eigendom van de gemeente Landgraaf. Was het maar zo. De gemeente kan alleen maar proberen te sturen met een bestemmingsplan en de monumentenstatus van het pand. De wet geeft helaas geen mogelijkheden om de bank, die eigenaar is, de nodige dingen te laten doen. Het lijkt er op, dat de knop in Den Haag wat omgezet gaat worden waardoor een gemeente wel meer te vertellen krijgt en dingen kan afdwingen. Het kasteel krijgt wel regelmatig een inspectie om naar de staat van onderhoud te kijken. En de bank is natuurlijk ook niet gek, want wanneer een pand onderkomt heeft dat ook gevolgen voor de verkoopprijs en dat verlies zal men ook niet willen nemen. 123



Sjef Born heeft namens onze vereniging enkele maanden geleden in elk geval een stevige fotoreportage van de binnenkant van de hoeve en het kasteel kunnen maken. De watermolen staat ook nog in de planning voor een bezoek. Het digitaliseren van de schepenbank Schaesberg is klaar. In Maastricht zijn nog wat dozen ontdekt met andere waardevol materiaal. Ook die zullen we nog laten scannen. Een kopie van een gedeelte hebben we al op een andere manier gekregen door dubbele exemplaren te ruilen. We gaan nu ook alle jaargangen van het Bulletin laten digitaliseren. Al deze jaargangen komen dan op een CD of DvD te staan. We zijn niet meer zo ver weg van het moment, dat we het Bulletin ook digitaal als PDF gaan toesturen of als te downloaden document op onze website gaan plaatsen. Hiermee kunnen we ook de drukkosten en porto drukken en al zeker die richting het buitenland. Ook de voorbereiding van de Monumentendag 2012 is weer door Sjef, Hub, Harrie en Jo S. ter hand genomen. Wij gaan de gemeente voorstellen om deze keer aandacht te schenken aan drie centra: de oude Markt in Waubach, het gebied Op de Kamp als hart van de gemeente en de Markt van Schaesberg. De grootste aandacht zal uitgaan naar de bouwgeschiedenis en cultuurhistorie en alles wat we over mensen en bewoners weten is daar mooi bij meegenomen. In december hebben we de Geboare Verteller van d’r Platkloeb. Volgend jaar (2012) in december willen we een filmavond houden met oude films over dingen in Landgraaf. Wanneer mensen nog oude films, videobanden hebben van evenementen of activiteiten binnen Landgraaf, dan wij daar erg graag een kopie van maken. We hebben wel veel, maar door veel amateurs zijn super 8 filmpjes gemaakt en videofilms. Ook feesten of feestdagen zijn daarbij welkom. Wanneer iemand iets voor ons heeft kan er contact worden opgenomen met Hub Dortants of Harrie Mulders. Over een paar weken bereiken we de dag waarop de Germanen en Kelten begonnen aan de twaalf lange nachten. Die eindigen op de dag waarop we nu Driekoningen vieren. Daar komt ook steeds het gezegde vandaan dat de dagen dan een “hanenschrei” gelengd zijn .

124



In Engeland kent men die tijd nog. Wij beginnen dan aan de viering van Kerstmis. Menigeen heeft een hekel aan die lange en door weersomstandigheden vaak donkere en sobere tijd. De ander vindt lange winteravonden zalig. Als mensen maken we ons dan voor alles en nog wat op. De een gaat op vakantie, de ander viert feest met de familie en weer een ander zit helemaal alleen te wachten op wat komen gaat of niet komt. De economie doet ook niet zo echt mee. Het is bezuinigen wat de klok slaat. De optimist kijkt vol vertrouwen voluit en de pessimist ziet het alleen maar donker in waardoor de dagen nog donkerder worden. De ander kijkt terug naar vroeger toen alles beter was. Ja tijden veranderen, de tijden van vroeger komen niet meer terug nog afgezien van de vraag of het allemaal wel beter was. De klokt tikt door en tijden veranderen. De wereld wordt individueler. Wij kijken heel graag naar alles wat er in de wereld gebeurt en verliezen daarbij onze eigen omgeving uit het oog. Komt dat omdat het dichtbij is en we bang zijn om er mee in aanraking te komen? De rest is immers ver weg en is soms net als een spannende film. En wij hebben daarbij altijd ons waardeoordeel klaar. Maar de eigen omgeving! Dat is dichtbij en bedreigend. Durven we nog te praten met die kennis of vriend die ernstig ziek is of op een andere manier in de problemen zit. Hoe vaak zeggen we niet bij een sterfgeval “we houden contact, roep maar als we je ergens mee kunnen helpen”. Tja en die ander die roept niet en dan …. Dan hoeven wij niets zelf te doen. Ik ben geen wereldverbeteraar, maar we kunnen met z’n allen wel nog in de directe eigen omgeving heel veel voor een ander doen. Je doet het niet voor niets want je krijgt er ook weer genegenheid en vriendschap voor terug en dan …. Sta je er ook niet zelf meer alleen voor en heb je vrienden! Namens het bestuur wens ik iedereen hele fijne kerstdagen, een goed uiteinde en een gelukkig en gezond nieuwjaar. En de mensen die tussen kermis en nieuwjaar vrij zijn wens ik ook nog een paar fijne dagen. Geniet even van dat stukje rust.

Jo Schiffelers 125



Jan van den Berk, architect in Nieuwenhagen 1918-1929. (Jos Sporken, Breda)

Prelude september 2009 Na het overlijden van mijn ouders, kom ik in de nalatenschap tot mijn verrassing het getypte bestek van de woningen aan de Hereweg 113 en 115 in Nieuwenhagen tegen. Opdrachtgever is ‘den heer J.J.H. Sporken’ (mijn opa Sporken) en het bestek is op 12 maart 1927 ondertekend door J.A. van den Berk, Architect te Nieuwenhagen (mijn opa Van den Berk)! Er werd thuis niet veel over de levensloop van opa en oma Van den Berk gesproken. Het meest tot de verbeelding sprekende verhaal was dat zij elkaar maar drie keer in Oostburg (Zeeuws-Vlaanderen) ontmoet hebben en toen getrouwd zijn. En dat ‘meester’ Schepers, onderwijzer van de zesde klas van de R.K. Jongensschool St. Aloysius, mij wel eens “Van den Berk” noemde, dat is iets wat ik toen niet kon plaatsen. Pas nu ontdek ik dat Hereweg 113 (voorheen 97) waar wij tot 1963 gewoond hebben, door opa is getekend. Helmond, juli 1957 Dominant aanwezig, op de zolder bij mijn grootouders: de tekentafel van opa Johannes Adrianus van den Berk waaraan hij vroeger heel veel bouwtekeningen gemaakt heeft. De tekentafel doet geen dienst meer, want opa is inmiddels negenenzestig jaar. Studieboeken uit zijn jeugdjaren liggen er nog volop, zoals: “Het Projectietekenen” (D. Mijs, Tiel 1905), “Die Kalkbrennerei und Cementfabrikation” (Theod. Thomas, Leipzig 1903) en “Die Schőne Deutsche Stadt, Süddeutschland” (R. Piper & Co-Verlag, München 1912).

126



Maar het interessantste boek is de “Geschiedenis van de Bouwstijlen” door Eugen Gugel (D. Bolle, Rotterdam 1902). Het is een 3,5 kilo wegende dikke pil van 916 pagina’s, met 1100 pentekeningen van kapellen, kerken, kloosters, kastelen en kathedralen en 44 photographieën van poorten, stadhuizen, beursgebouwen en paleizen, waarin je niet uitgekeken komt. De geschiedenis van de klassieke bouwkunst (van de Grieken en Romeinen) tot en met de ‘moderne’ Italiaanse, Franse, Engelse en ook Duitse bouwkunst van de negentiende eeuw zijn er in beschreven. Naderhand, mijn opa is inmiddels overleden, krijg ik de bouwkundeboeken. Uit de stempel voorin blijkt dat ze aanvankelijk aangeschaft zijn door mijn overgrootvader Christiaan van den Berk te Dongen (Noord-Brabant). Mijn overgrootvader is zijn zoon, als bouwkundige, voorgegaan. Zuid-Limburg, september 1904 De allerbelangrijkste technologische vondst voor de mijnbouw in Nederland is het bouwen van een diepe mijnschacht zonder dat de wanden ervan instorten: dat lukt door de waterhoudende grondlaag in te spuiten met een koelvloeistof en die te bevriezen. Het bedwingen van andere gevaren zoals het verstikkende en ontplofbare mijngas en de strijd tegen het grondwater volgen daarna. De schachtbouw van de Oranje Nassau II-mijn is een voorbeeld van de vele tegenslagen waarmee men te kampen heeft. In september 1904, na zes jaar ploeteren, is de schacht eindelijk klaar voor gebruik en kan de exploitatie van steenkolenlagen met voortvarendheid beginnen.

127



De belangrijkste juridische mijlpaal in de geschiedenis van de Nederlandse mijnbouw vindt enige jaren eerder plaats. Als Ir. Cornelis Lely, drooglegger van de Zuiderzee, in 1897 voor de tweede keer als minister van Waterstaat, Handel en Nijverheid aantreedt, vindt hij tweeëntwintig aanvragen voor Limburgse mijnconcessies op zijn bureau. De meeste daarvan komen uit het buitenland. De ondernemers in Nederland zelf hebben er geen belangstelling voor, terwijl het om een energiebron gaat die allengs belangrijker wordt voor de economie van het land. Daarom legt Ir. Lely in 1901 een wetsvoorstel voor aan het parlement waarin vastgelegd is dat alle toekomstige winningsrechten naar de staat moeten gaan. Lely’s voorstel wordt zonder hoofdelijke stemming aanvaard. De gloedvolle betogen van de Limburgse priester en het Tweede Kamerlid Mr. Dr. W.H. Nolens uit Venlo, die uitroept dat ‘een land dat zijn natuurlijke rijkdommen niet weet te gebruiken, bewijst dat het deze niet waard is’, missen hun uitwerking niet. (Mr. Dr. W.H. Nolens was lid van de Tweede Kamer van 1896 tot 1931. Veel van de verbeterde leef- en arbeidsomstandigheden van de Limburgse mijnwerkers waren aan hem te danken. De nacht voor zijn begrafenis waren in zijn geboortestad Venlo de straatlantaarns afgedekt; de begrafenis werd bezocht door tienduizenden belangstellenden).

Mijnbouw in de jaren voor de Eerste Wereldoorlog Schachtgravers en mijningenieurs komen uit Duitsland. Omdat de Limburgse boeren meestal met geen stok “de koel” in te krijgen zijn, moeten de werknemers van elders komen. In Schaesberg start de Staatsmijn Wilhelmina in 1903 met 79 man personeel, de Oranje Nassau II een jaar later met 65 man. Voornamelijk Duitsers, Oostenrijkers, Slovenen en Polen strijken in die jaren voor Wereld Oorlog I neer in Zuid-Limburg. In 1911 delven de Oranje Nassau II 196.755 ton steenkool en de Staatsmijn Wilhelmina 283.469 ton. De particuliere mijn ON II overtreft qua productie al snel de staatsmijn ”Willemien”. Als in 1914 de Eerste Wereldoorlog uitbreekt, werken er in de ON II bovengronds 548 man en ondergronds 1550. Bij de SMW staan dan 2003 werklieden en 43 beambten op de loonlijst. De roep om meer mijnwerkers is groot; Friezen, Drenten en Zeeuwen komen ook hun geluk beproeven. De toevloed van al die mijnwerkers geeft vooral problemen met de huisvesting. Alles waar een dak op zit wordt vertimmerd tot ‘mijnwerkerswoning’.

128



En voor de rest gaat men het probleem te lijf met een kostgangerssysteem van gigantische omvang. Woningen worden omwille van de welkome huurpenningen ‘volgepropt’ met kostgangers en van privacy is totaal geen sprake: vaak huizen er te veel mensen in een te kleine woning. ‘Moeders houdt uw dochters binnen, de mijnwerkers komen eraan’ roept een Limburgse pastoor in het Duits (want dat was zijn preektaal) van de kansel. Er is dus haast geboden bij de bouw van meer woningen, ook om de sociale onrust die er ontstaan is op te lossen. De Zeeuwse tak van de familie Van 1884 tot 1909 hebben de hereboer Augustus de Smet en zijn vrouw Mathilde van Maabesoone de grote, welvarende boerenhofstede Coxiede te Zuidzande. Daar zijn ook hun 9 dochters en 6 zonen geboren. Zij krijgen namen als Emilie, Mathilda, Delphina, Finantius en Camiel. In 1909 kopen zij een woon-/winkelhuis in de Nieuwstraat van Oostburg, waar de negen dochters hun activiteiten kunnen ontwikkelen. Het is een groot huis: aan de ene kant beginnen de jongste zussen een kruidenierswinkel en aan de andere kant van de winkeldeur heeft Angelina een dameshoedenwinkel. Roos heeft dan een atelier waar achttien meisjes het naaiwerk verrichten voor haar damesmodehuis. Leonie gaat alle dagen met de fiets de baan op (“hei kêk, ‘n meske op n’n velo” = Frans voor fiets) boerderijen af in heel west Zeeuws-Vlaanderen. De bagagedrager voor- en achterop de fiets zijn beladen met mooie stoffen. Ze is gekend en geliefd en het grootste deel van de boerendochters wordt door haar gekleed. En dan slaat het noodlot toe. Op 21 december 1916 komt vader Augustus de Smet op tragische wijze om, door van de nog te snel rijdende tram te stappen en zo onder de wielen terecht te komen. Finantius is getuige van het ongeval van zijn vader. De familie is in diepe rouw.

Het oorlogsjaar 1917 De gevolgen van de Eerste Wereldoorlog laten zich in Nederland goed voelen. De in en uivoer van goederen stagneren. Voedselschaarste In januari 1917 wordt een rantsoen voor brood ingesteld. Brood en ander voedsel gaat op de bon en er komen gaarkeukens. Op 5 juli 1917 wordt de ‘aardappelopstand’, een gevolg van de voedselschaarste, door militairen in Amsterdam neergeslagen; er vallen 9 doden en 114 gewonden. 129



Bombardement Op 30 april 1917 vallen er zes bommen op Zierikzee en komen er drie mensen om. Een Engelse piloot heeft het Belgische Zeebrugge en het Nederlandse Zierikzee met elkaar verwisseld en bombardeert de verkeerde havenstad. Slechte arbeidsomstandigheden De mijnwerkers hebben het ondergronds zwaar te verduren en worden slecht betaald. Op 21 juni 1917 breekt op alle mijnen een staking uit en verloopt op 2 juli als het werk weer door allen is hervat. Spionage De Nederlandse Mata Hari (Maleis voor ‘oog van de dag’ = de Zon), danseres van ‘Oosterse dansen’ en veel begeerde courtisane, wordt in Parijs gearresteerd. Na een kort proces wordt zij ter dood veroordeeld op beschuldiging van hoogverraad wegens spionage voor de Duitsers. Op 15 oktober 1917 wordt zij in de slotgracht van het kasteel van Vincennes geëxecuteerd door een vuurpeloton. Oostburg, 8 januari 1918 De weduwe Mathilde de SmetMaabesoone geeft een feest: een huwelijksfeest. Angelina de Smet en Jan van den Berk gaan trouwen! In de St. Eligiuskerk vindt de inzegening van het huwelijk plaats. Daarna wordt er een huwelijksfoto gemaakt. Tijdens de feestmaaltijd is de oorlog in België het belangrijkste onderwerp. En dat is niet vreemd als je weet dat de Belgische grens op slechts 10 km afstand ligt. De oorlogsactiviteiten zijn sinds september 1917 in alle hevigheid toegenomen. Op 29 september stort er nog een gloednieuw Engels vliegtuig neer bij Zuidzande, gelukkig overleeft de jonge piloot de val. Cor Bongers, verloofd met Leonie de Smet, is als infanteristgrensbewaker bij de Belgische grens gelegerd. Met veel emotie vertelt hij over het kanongebulder en het geluid van bombardementen.

130



De luchtgevechten boven het Belgische front laten de Nederlandse soldaten ook niet onberoerd. Vooral ’s nachts, als het alarm afgaat, nemen zij spannende taferelen waar.

De Engelse piloten, gevangen in zoeklichtbundels, worden door de Duitsers met mitrailleurvuur en afweergeschut bestookt. Soms zijn de Engelsen de juiste richting kwijt en gooien dan hun bommenlast in Nederland af, met alle gevolgen van dien. In Cadzand, Sluis, Sas van Gent, Axel en Zierikzee kan men daar over meepraten. Jan van den Berk vertelt vol enthousiasme over de uitdagende werkzaamheden in Zuid-Limburg. Heerlen, eertijds een agrarische dorp, is door de snelle opkomst van de mijnindustrie in rap tempo uitgegroeid tot een grote stad. Het inwonertal is de laatste zes jaar bijna verdubbeld tot ongeveer 28.000 inwoners. Daarom zijn er nu veel woningen nodig en kan hij er goed de kost verdienen. Na de feestelijkheden en een korte vakantie vertrekt het kersverse echtpaar op 14 januari 1918 naar Nieuwenhagen. Onderweg sneeuwt het.

131



Op 11 november 1918 geeft Duitsland zich over aan de Entente (Frankrijk, Engeland en België). Cor Bongers, geboren in Utrecht en loodgieter van beroep, reist na de demobilisatie naar Schaesberg om er werk te vinden. Eenmaal getrouwd, vertrekt hij in juni 1919 definitief naar Nieuwenhagen om er zich met zijn vrouw Leonie te vestigen. (Wordt vervolgd) Bronvermelding: 1 Mevrouw M.M. Bollen van den Berk (dochter van J.A. van den Berk) en de heer † H. Bollen te Nuenen: parenteel van Petrus van den Berk (1728-1800) tot heden, verhalen en foto’s. 2 Mevrouw T. van den Berk-Hoonhorst te Buchholz (D): verhalen, foto’s, brieven en het tekeningenarchief van J.A. van den Berk – haar schoonvader. 3 Mevrouw J. Elias-van den Berk, dochter van Martinus van den Berk (broer van architect J.A. van den Berk) te Tilburg: familie verhalen en foto’s. 4 Mevrouw M.L. Doens-Raes, dochter van Delphina de Smet (zus van Angelina de Smet): familieverhalen. 5 Angelus de Smet, zoon van Fons (Alphonsus) de Smet, (oudste broer van Angelina de Smet), 31 augustus 1991 te Brugge: ‘Een stukje geschiedenis over de familie De Smet’. 6 May Quaedflieg te Landgraaf: Bronnenboek van Nieuwenhagen en toelichtingen per e-mail aangaande uiteenlopende onderwerpen over Nieuwenhagen. 7 ‘Met de compagnie te velde’ Mobilisatieherinneringen van dr. J.G. Imhof 1914-1919, Utrecht 1949. 8 ‘Het zwarte leven. Geschiedenis van onze mijnen en mijnwerkers’ door Pierre Heijboer. Uitgegeven door Fibula-van Dishoeck 1985. 9 Archief gemeente Nieuwenhagen van 1800 -1939. 10 Archief van de gemeente Schaesberg van 1911 -1981 11 Rijckheyt, centrum voor regionale geschiedenis te Heerlen, met o.m. het Bevolkingsregister. 12 WikipediA, de vrije encyclopedie. 13 ‘Zeeuwen Gezocht’ website van het Zeeuws Archief te Middelburg: Geboorte-, Huwelijks- en Overlijdensakten.

132



Pastoor Rothkrans Dachau priester; deel II (Harrie Mulders) Het is dit jaar 100 jaar geleden dat Johan Renier Rothkrans werd geboren te Nieuwenhagen; 26 november 1911. Johan Rothkrans werd geboren in de Dorpsstraat 62a als zoon van Hubert Rothkrans (landbouwer) die in 1907 met Maria Jozepha Custers was getrouwd Hij werd gedoopt in de parochiekerk te Nieuwenhagen. Was op de lagere school in de Gatestraat. Na de lagere school volgde hij de Gymnasiumopleiding aan het Bisschoppelijk college te Sittard. Hierna volgde hij de opleidingen te Rolduc en Roermond en werd op 2 april 1938 te Roermond tot priester gewijd. Tijdens zijn studiejaren was hij voorzitter van de jong-studentenvereniging van Nieuwenhagen. Achtereenvolgens was hij kapelaan te Vaals van 1938 tot 1946. in deze periode was hij gevangene te Maastricht van 5 dec. 1941 tot 24 maart 1942. Vervolgens 14 dagen op reis naar Dachau (bij Munchen). Was gevangene in Dachau van Goede Vrijdag 2 april 1942 tot 29 april 1945. Na de bevrijding weer terug naar Vaals tot 1946. vervolgens was hij kapelaan te Heer tot 1948, kapelaan te Simpelveld tot 1961, pastoor te Slenaken tot 1962, pastoor te Borgharen tot 1969 en tenslotte pastoor te Berg en Terblijt tot zijn dood op 21 april 1971, 59 jaren oud. Pastoor Rothkrans is begraven in zijn beste priesterkostuum te midden van zijn parochianen op het kerkhof van Berg en Terblijt.

133



Van de 2720 gevangen priesters in Dachau waren er 63 Nederlanders; 10 werden tussentijds vrijgelaten; 17 overleden in Dachau en 36 maakten de bevrijding op 29 april 1945 mee. Van zalige pater Titus Brandsma zegt Johan Rothkrans: “Vaker heb ik hem van Liebhof halfdood naar huis gesleept, hangend in mijn armen. ‘s Middags in de korte rusttijd wilde hij altijd nog een kort geestelijk woordje tot ons spreken buiten in het blokstraatje. Ik bewonder zijn optimisme en geestelijk idealisme als man van 61 jaar in deze beroerde omstandigheden en gezien zijn eigen ziekten en kwellingen. Maar weldra ging het helemaal niet meer”. Wat anderen over pastoor Johan Rothkrans vertelden: Wat Hans (Johan) voor ons betekende in Dachau, was geweldig. Hij gaf het laatste stukje brood weg. ’n Heilige; zo vertelt een medegevangene –leek- tijdens zijn begrafenis in april 1971. Johan Rothkrans is net zo heilig als Titus Brandsma, alleen heeft hij geen Congregatie achter zich staan, die alles regelt aldus Mgr. Meertens z.g. Vic. Generaal Bisdom Roermond in 1984. De woorden van Mgr. Meertens kan ik bevestigen; daar ben ik overtuigd van aldus Em. Pastoor Lemmens z.g. medegevangene in Dachau 1988. Johan is net zo heilig als Titus Brandsma; hij had al voor Titus Brandsma zalig verklaard moeten worden. In mijn ogen een Heilige; oud misdienaar uit Vaals pastoor Hacking z.g. Nieuwenhagerheide in 1988. Pater Rothkrans uit Zuid-Limburg, die dag in, dag uit de vlektyfus-patienten in het Revier (ziekenbarak) bezoekt en zijn laatste stukje brood weggeeft is voor mij een halve heilige aldus Nico Rost In 1998 schreef Pastoor Joh. Sonnenschein, medegevangene in Dachau over Johan: “Nadat hij (Johan Rothkrans) bijna driekwart jaar op de ‘Polenblock’ (naam van de barak) verbleef, kwam hij op 19 december 1942 in blok 26, de barak voor niet-Poolse geestelijken en wel op kamer 4, waar ik sedert juni 1942 verbleef. Hier hebben we elkaar ontmoet en werden spoedig bevriend. We waren beiden even oud en tegelijk “Inhaftiert”en als K.Z. Haftling in Dachau “eigeliefert”. Hij droeg nummer 29666 en ik nummer 30224.

134



Als grens-buren (Duitsland-Nederland) – ik ben geboren in Bocholt (Duitsland)- verstonden we beiden Nederlands en Duits. Samen hebben wij op de ‘Plantage’ en op ‘dem Liebhof’ gewerkt. Een zwaar commando onder leiding van een boze Capo (kampbewaker). Over zijn leven heeft Johan uitvoerig en volledig naar waarheid geschreven in zijn boek “Dachau, hel en hemel”. Toen hij na de overplaatsing naar blok 26 eindelijk O.L. Heer in het Tabernakel in onze kapel kon bezoeken, was hij dolgelukkig en huilde van vreugde. Toen hier met Pasen 1943 een Mariabeeld werd geplaatst lag hij in zijn kinderlijk vrome Marialiefde in vrije uren voor het Mariabeeld lange tijd aandachtig en vol vertrouwen biddend op de knieën. Als zielzorger had hij steeds een open hart en open hand. Hij was altijd bereid te helpen, speciaal voor de medegevangen Nederlanders”. Toen Pastoor Johan Rothkrans gefeliciteerd werd met zijn 59e verjaardag en er werd bijgezegd : Op naar de 60 gaf hij als antwoord: “Als je voor de periode, dat ik in Dachau was, een periode van 25 jaar telt, dan ben ik toch oud geworden. Uit het boek: Stemmen uit Dachau: Hoeveel Nederlandse herders daar aanwezig zijn geweest is mij niet bekend. Er was geen contact tussen blok 26 en de andere Nederlandse gevangenen in de andere blokken. Dit contact was overigens zeer goed mogelijk. Maar het werd door de Nederlandse geestelijken niet erg op prijs gesteld. Een man vormde een uitzondering, hij was een kapelaan uit Limburg: Hans Rothkrans. Deze Hans Rothkrans is voor de Nederlandse gevangen, ongeacht hun geloof of wereldbeschouwing een enorme steun en toeverlaat geweest. Hans was er altijd. Hij rook de ellende van de mens. Systematisch weigerde Pastoor Johan Rothkrans elke oorlogsof verzetsonderscheiding. Zijn geboorteplaats Nieuwenhagen en zijn laatste standplaats Berg en Terblijt eerden hem postuum door een straatnaam naar hem te vernoemen Tot slot nog een fragment uit zijn boek Dachau, hel en hemel: Zondag 31 jan.1943. heel de dag nog had ik gewerkt op Liebhof. Maar na het appèl ging ik zonder eten naar bed. Alles brandde van de koorts. Een vriend naast mij bemerkte het, bekeek mijn borst en buik en jawel. Ik had tyfus. Het werd gemeld aan de Stubenälteste. Een scheldpartij volgde, omdat ik het te laat gemeld had.

135



Direct moest ik naar het Revier en het bad in. Ik weet niet hoe ik alles nog heb kunnen klaar spelen, zo ellendig voelde ik mij. De koorts werd opgenomen, 41 graden. Nog zeker een half uur moest ik naakt in een koude gang staan. Ik zakte in elkaar, was buiten kennis en bleef het tot 4 maart. Wat er in heel deze maand met mij gebeurd is, daarvan kan ik mij niets herinneren. Allerhande wartaal heb ik er uit geslagen. Het een en ander is mij later verteld. In het geheim, zonder het te weten, ben ik voorzien van het H. Oliesel, door de portier van het Revier, die priester was. Een maand lang hadden zij mijn bidprentje al klaar, omdat niemand meer dacht dat ik het nog een uur zou kunnen volhouden. Toen ik op 4 maart voor het eerst weer mijn ogen opende, keek ik als een nieuw geboren mens de nieuwe wereld in. Onder me, boven me, aan beide kanten naast me, overal zieken en skeletten, ellende en miserie. (met dank aan Johan Trijbels; foto grafmonument www.graftombe.nl)

136



Herinneringen aan Schaesberg. (Harrie Mulders & Jack Lussenburg) Op 25 nov. jl. werd het eerste deel, ”Van hoes tot hoes, d’r Sjeet umhoeëg”, van de nieuwe reeks fotoboeken over Schaesberg gepresenteerd. Eind september hadden Jack Lussenburg en Harrie Mulders een gesprek met de mam van Jack, mevr. Lussenburg-Kreutz en haar buurvrouw mevr. Swagers- Jevsinak. Mevr. Lussenburg-Kreutz werd ruim 87 jaar geleden geboren aan de Hoofdstraat te Schaesberg op de bijgaande foto links het huis met de grote poort. (foto siert de omslag van het boek “Woa is d’r Sjeet geblieëve” 2002;helaas uitverkocht) Het huis lag tegenover de huidige Albert Heijn. Op de plek van Albert Heijn lag vroeger magazijn de Bij. Het gezin Kreutz had 5 kinderen; 3 meisjes en 2 jongens; en zij was het 3e kind. In het huis woonden ook de ouders van haar moeder. Kort bij ons huis was een waterput. Ook woonde een familie Trijbels (Triebels) bij ons in de buurt, maar waar precies kan ik niet meer zeggen. Spelletjes die gedaan werden waren bv: centen stikken, touwtje springen. Af en toe kwam een paard en kar langs en dan maakten we plaats. Er woonden toen praktisch alleen maar boeren in de straat. De hele Hoofdstraat bestond uit boerenhoeves, moeilijk voor te stellen nu. Als kind ging ik wel eens helpen bij Antje Vrösch, maar niet veel.

137



Wij speelden in de weilanden van de boeren. Ik denk dat ik een beetje verwend was, de oudste kinderen moesten meer mee helpen. Behalve de ouders van mijn moeder was er ook nog een oom in huis, de heer Frings met een afgezet been. Waarom dit afgezet was heb ik nooit gevraagd. We vonden het heel gewoon. Hij was ‘schnieder’ (kleermaker) van beroep. Als hij verstelwerk voor de boeren gedaan had (in die tijd werd veel verstelwerk gemaakt, zodat je bijna niet meer kon zien wat het oorspronkelijke kledingstuk was geweest, zo vaak was het geflikt) mocht ik het bij de boeren bezorgen. Zo moest ik ook verstelwerk bezorgen bij de hoeve van kasteel Schaesberg. Wat was ik bang. Bang voor de Bokkerijders die hier leefden dacht ik. Thuis werd over die Bokkerijders de wildste verhalen verteld. Dus je kunt je wel voorstellen… Ik moest 75 cent vragen voor het werk en daarvan kreeg ik dan 25 cent. Op school zat ik bij de zusters hier op de Hoofdstraat in de buurt van de kerk. Op de hoek was ook sigarenwinkel Gulpers. De school was een meisjesschool, de jongensschool lag hogerop richting Streeperkruis. De zusters kwamen uit Frankrijk. We gingen op de brug kijken als er een trein kwam, het waren uiteraard nog stoomlocomotieven. Mijn neefje Jaques is hierbij nog een keer onder een auto gekomen, hij rende door de rook van de ene kant van de brug naar de andere en net op dat ogenblik kwam er een auto aan. Auto’s die misschien maar enkele keren per uur over de brug kwamen, maar hij werd wel geschept. Communie doen was toen een groot feest. Het was een echt familiefeest. We moesten wel elke dag naar de kerk, ook toen ik ging werken moest ik eerst naar de kerk. Gewerkt heb ik op naaiatelier Meulenberg in Meezenbroek en naderhand op de SIDVA (Simon Isaac De Vries Amsterdam) in Nieuwenhagen. Dit alles te voet. Naderhand kreeg ik een fiets.

138



Ik herinner mij nog dat men mij vertelde dat mijn opa (Lanckohr) veel geld en landerijen heeft verloren in een proceszaak, rond 1855, tegen een baron uit Vaals. De familie Lanckohr woonde toen in Vaals. Mijn oma vond nog het ergste dat zij haar trouwjurk moest verkopen. Zoals gezegd woonden wij met de ouders van mijn moeder en de alleenstaande oom en ons gezin in het huis op de Hoofdstraat. We leefden in de keuken en kamer en hadden volgens mijn herinnering drie of vier slaapkamers. Het water moesten we echter in de kelder halen, daar was de kraan. We hebben wat water gesleept. Naderhand is de leiding naar boven in de keuken doorgetrokken en dat was een gemak. Waarom mijn vader dat niet eerder gedaan had, weet ik niet meer. Mijn vader was kapper van beroep maar om meer te verdienen ging hij naar de mijn de O.N. II. In zijn spaarzame vrije uren werd geknipt. Ook had mijn vader nog een stuk land aan de Baanstraat hetgeen hij na de ‘sjich’ op de ‘koel’ nog bewerkte. Mijn vader en moeder waren echt dag en nacht werkzaam. Achter ons huis aan de Hoofdstraat was een stal, waar we varkens hielden. Een broer van Antje Vrösch, bij ons tegenover, kwam het varken in november slachten. Hij zat ons dan achterna met de varkensblaas; deze was nog vol en hij gooide ons ermee na. Mijn moeder gaf veel van de slacht weg aan familie zodat mijn vader wel eens zei: hebben we daarvoor gewerkt, jij geeft alles weg! Van de tweede wereldoorlog kan ik mij nog het volgende herinneren. Toen de Duitse soldaten door de Hoofdstraat marcheerde riep ik mijn broer, hij had slechte ogen en droeg daarom een bril met dikke glazen. Hij dacht dat het raam openstond en liep met zijn hoofd door de ruit. De scherven vlogen op straat en de Duitsers richten hun geweren. Wat waren we geschrokken. Ook weet ik nog dat een bom viel in de buurt van café Gulpers de huidige Bargainshop; hierbij zijn enige doden gevallen. We moesten bij luchtalarm de kelder in, maar mijn opa, bijna 90 jaren oud, wilde dat niet meer. Hij zei laat mij maar hier boven. Tijdens de bevrijding lag de hele Hoofdstraat opgestapeld met munitie. We hebben nooit honger geleden tijdens de oorlog, we kregen veel van de boeren. Mijn moeder had altijd veel last van migraine en naderhand zei ze: ik heb me nooit zo goed gevoeld als tijdens de oorlog, ik had weinig of geen migraine.

139



De kinderen uit de buurt gingen vaak aan de appels in de weilanden van de boeren. Dit vonden die boeren natuurlijk niet altijd even leuk. De jaarlijkse processie was een druk gebeuren, de straten en huizen werd mooi versierd. Mijn moeder versierde het huis altijd. Funs Robberts, de zadelmaker, liep mee in de processie en mijn moeder had het zuurvlees opstaan, het raam stond open en Funs riep: bij Kreutz ruikt het lekker, ik krijg zin in middageten. In 1950 ben ik getrouwd, wonen gingen we boven drogisterij Palmen tegenover de kerk.. Mijn man heb ik leren kennen in café Gulpers/America. Ik werkte daar in de huishouding en hielp soms mee in het café. Van die America kan ik mij het volgende nog herinneren: Tijdens een H. Mis bij de preek riep hij “haodt de moel,is allenui geloage”. Met zachte hand is hij toen uit de kerk verwijderd. Rond 1957 zijn we verhuisd naar de kolonie achter de kerk. Mijn man werkte eveneens op de O.N. II. Als we wel eens uit gingen, was dat naar het Streeperkruis of naar zaal Storms in de Dorpstraat te Nieuwenhagen. De buurvrouw mevr. Swagers- Jevsinak, 97 jaar inmiddels is geboren in de Hopel; gedoopt in het oude kerkje van Eygelshoven; ging op jeugdige leeftijd verhuizen naar de kolonie achter de kerk te Schaesberg (voor meer informatie over de kolonie: zie Kijk op Landgraaf II; 2008). Op school ging ik eerst in Heerlen en naderhand op Leenhof. Ik herinner me dat er ook Franse les werd gegeven.

140



En bijzonder het was toen al een gemengde school; de speelplaats was gescheiden door een hek. Aan de ene kant de jongens en aan de andere kant de meisjes. In de kolonie waren diverse waterputten en de vrouwen troffen elkaar hier bij de was. Het wassen gebeurde nog met het wasbrett. Men bleef soms wat lang praten en als de mannen van de ‘sjich’ van de mijn kwamen, moesten “de wasvrouwen” gauw naar huis om het eten te koken. Naderhand werden de huizen voorzien van waterleiding. Ik moet wel opmerken dat mijn man altijd zei: we wonen niet in een kolonie; deze huizen zijn losstaand in een kolonie staan ze in een rij. Hij heeft 40 jaren ondergronds gewerkt op de O.N. II. Voor vele mensen uit de kolonie was het de mooiste tijd uit hun leven. Gespeeld werd er natuurlijk ook, ik herinner mij nog het ‘hoela-hoepen’. Tegen de wintertijd werd het druk met het aanleveren van kolen en slik (sjlam). Mijn vader woonde bij mij in, daardoor hadden we aan kolen en dergelijke geen gebrek. Mijn vader was nooit ziek. Toen de huisarts eens zijn bloeddruk wilde opnemen, wilde hij dat niet en zei: je kunt wel een cognacje met me drinken, en dat werd dus gedaan. Mijn vader was zowat de oudste inwoner van Schaesberg. Er was verbondenheid, mensen kenden elkaar goed en konden tegen een grapje. Zo werden er peren aan een boompje gehangen, welke boompje al jaren geen vrucht meer gedragen had. Zo werd het omhakken voorkomen. Ook werd voor de jeugd wedstrijden georganiseerd met voor de winnaar zelf gemaakte prijsjes. Iemand bij ons in de buurt knutselde die dan in elkaar. Het was een gezellige tijd.

141



Voetballen in de weilanden, iemand had een schort met daarop een zelfgemaakt rood kruis; dit was dan de “EHBO’ post. Of ze iets van eerste hulp af wist? Toen in de jaren 60 de wijk een grote renovatie onderging werkte bij ons een schilder en de hele dag zong hij het liedje Rote Rosen, Rote Lippen, Roter Wein van René Caroll; dit liedje heeft nog jaren door mijn hoofd gespeeld; ik raakte het verdorie niet meer kwijt. Wij waren in die tijd nauw betrokken bij de voetbalvereniging Kolonia. Gingen toen vaak naar het voetballen kijken. Mijn zoon Paul raakte gewond tijdens een wijdstrijd en moest naar het ziekenhuis, bij een vrije trap even later werd ik flink geraakt door de bal. (zie krantenknipsel). Gelukkig hoefde ik niet naar het ziekenhuis. Beide dames wonen thans in een bejaardenwoning aan de Pasweg.

Hele fijne kerstdagen en een heel gezond, goed en gelukkig nieuwjaar

142



Joep Jung (Harrie Mulders)

In oktober jl. had ik een gesprek met Joep en Annie Jung uit Schaesberg. Hoe komt een mens aan een verzameling? Toevallig kreeg ik 22 jaar geleden een kerstkribbe cadeau met de kerstdagen van deken van Galen van de Petrus & Paulus parochie te Schaesberg-Landgraaf. Één kribbe is geen kribbe, dacht ik toen en automatisch kijk je dan naar meer kribben. Zo gingen we naar kerstmarkten en kochten nog een kribje erbij; en nog een, en zo verder. Op de diverse vakanties in verschillende landen naar kribben gezocht; in allerlei soorten, maten en uitvoeringen en vooral niet te groot. En zo is mijn verzameling gegroeid naar ongeveer 450 stuks. Eigenlijk is het een uit de hand gelopen hobby. Het is ook bekend bij familie en kennissen, zo krijg ik ze uit landen waar ik zelf niet ben geweest, zoals Vietnam, Nieuw Zeeland, India en diverse Afrikaanse landen. En dan in de kerstperiode, zo rond 1 december, begint het te kriebelen, de kerstkribben worden uitgepakt afgestoft, nagekeken en dan opgesteld, hier in huis; op de gang, kamer overal waar maar plek is. In de kamer staan er ongeveer 300!! Er komen ook mensen (en kinderen) bij ons thuis kijken op afspraak, anders wordt het te gek; maar verkopen, nee dat doen we niet. Achter elke kerstkribbe zit een herinnering en verhaal. De laatste aanwinst is een exemplaar uit Kenia. Een bijzondere kerstkribbe uit Lourdes, zeg maar mijn favoriete, heb ik van een vriend gekregen, vlak voor hij stierf zei hij tegen ons: als wat met me gebeurd is deze voor jullie; alsof hij een voorgevoel had, enige tijd later is hij dan ook overleden.

143



Hij bracht ons altijd een kribbe mee van alle plaatsen die hij bezocht. Deze kerstkribbe uit Lourdes krijgt altijd een bijzondere plaats. Een kerstkribbe is in de vorm van een kaars afkomstig uit Kevelaar, welke natuurlijk nooit zal branden; echt een bijzonder iets. Wat ik nog doen moet is van elke kerstkribbe vastleggen van waar deze afkomstig is en van wie gekregen. Een gedeelte is tentoongesteld in Bergweide te Heerlen en dit jaar weer vanaf 8 december 2011 tot drie koningen 2012. Ze staan dan wel achter glas en zijn beveiligd. Zoals vele mensen een hobby hebben aan het verzamelen van postzegels heb ik ook nog een verzameling Poolse Kerstkaarten; alleen met kerstkribben afbeeldingen. Deze krijgen we dan via Poolse verengingen hier in de buurt. Eigenlijk heb ik helemaal geen band met Polen, echter deze kerstkaarten zijn zo mooi en apart dat het zonde is om deze weg te gooien. Inmiddels heb ik zo’n 600 stuks Ook hier geldt dit weer als een uit de hand gelopen hobby.

144



Een gedeelte van deze Poolse kerstkaarten zijn te zien in een vitrine in ons verenigingslokaal van begin december 2011 tot eind januari 2012 Ook verzorgt Joep mede de kerststal in de Petrus ven Pauluskerk. De Kersttijd is voor ons de mooiste tijd van het jaar. Ook heeft het echtpaar Jung nog een verzameling Poolse Paaskaarten, maar dat is weer een ander verhaal. Als mensen bij ons thuis willen komen kijken rond de Kerst dan kan dit na telefonische afspraak; tel 045 5319904

HEEMKUNDEVERENIGING LANDGRAAF STUDIEZAAL GESLOTEN 24 en 31 december 2011

145



KIA: inne auto, “Klungele/Ingebild/Aasjtelle”, of “Kennis-, Informatie- en Adviesplein”? Doa zint vieër werm, vuur de letste kieër dit joar, mit KIA op weëg noa 2012, mit d’r kop boave de eëd, mar nit in de wolke. Ich han mich nog mit row durch Landgraaf kenne grave en besongesj onger Mondo Verde durch. Dat sjient bouw afgelope te zieë, went ze doa 50 bungalows gont bouwe mit inne groeëte, nuije entree, deë de luu genau zoeë aasjprikt wie Disney-Welt in Paries. Mar die vakantie-huuskes, die zouwe d’r toch noeëts in Sjtriethage mage kome, volges ee (damals in 2007) fel GBBL. Noen heesjt ’t inins, mit dön “an ’t sjtuur”: “een kwestie van voortschrijdend inzicht”. “Met de kennis van nu”, vuur mich geweun: “ van d’r geloof aafvalle”.Dat houw och sjienbaar d’r Freed Janssen van diezelfde partij, wie heë ee nachtverbod vuur vrachtverkieër vuur de Grenssjtroat wool verordenere, nota bene ee vuursjtel van de oppositie, dat heë ee paar mond d’r-vuur mit gans veuël palaver en bombarie houw aafgesjoate. Ligkt d’r nuije, te plane weg mit de Duutsje va Übach-Paleberg hem ee bietje op maag? Inmiddels hat die kwestie d’r tillevies van L1 gehold. Weë sjtong pontifikaal in bild? Ozze Freed! Dat houw doe al d’r Gaston van d’r Huth in die bewoste roadsvergadering, woa meneer zich moeët excusere, vuusjpeld. Wat sjteet nog mieë in ons Landgraaf op de rol? “In de Bende” weëd opgeknapt, want Waterworld is in zichzelf verzoape, mit dank an d’r kredietcrisis. D’r Harry kan goa sjuppe. Ozze “ploensjpool” weëd getransformeerd tot ee sjwumparadies mit alles drum en dran. Volges mich verdeent ’t wal inne nuije en sjundere naam. Bij “In de Bende” dinkt inne Holländer zich get angesj als wie inne Platländer. Dan is d’r nog ‘t KIA. Dat is ging familie van IKEA, mar d’r zit wal ’t zelfde idee hinger.

146



Mit d’r oetleg van d’r Harry ”Me geet vuur plestic bekerkes en me geet eroet mit och nog nuij bed-wesj” mot me ’t vuurleupig doeë. ’t Bouwe kan zoeë flot wie meugelik beginne. Dat KIA mot ‘t ”Kennis-, Informatie- en Adviesplein” van os geminde weëde. De jonge hant ’t nit vuur nieks neëve ’t gemindehoes geplaand. In deë nuije tempel van 6 verdepinge kan me van alles kriege, van de A van Aandacht , de B van Bibliotheek, via de K van Klanten Contact Centrum tot en met de Z van Zevere. ’t Geld d’r-vuur is beij-ee gezuuëmerd. Went dat nit positief is genau wie de Nominatie van d’r Vrijwilligerspries vuur os ege OCGL in dis tied van kuuëme en klage, Proficiat, och vuur oadburgervader Bert Janssen. Heë kroog ‘t “Bundesverdienstkreuz’ van ’t Duutsj umgehange of opgesjpangd. en auwieë, ozze burgemeester kroog in de tsiedong d’r naam “Vlercken”. Ja die tsiedong, van d’r zeëge in d’r reëge. Wie d’r erme “Landgraaf Koerier”, deë mit ’t geminde-nuijts gepasseerd is durch “Landgraaf Aktueel/Trompetter”. Dat houw beter gekand, want weë makt gans get mieë reklaam vuur os vereinsleëve? Ze mage noen toch dat nuijts op hun site zette…ing kingerhank is gauw gevuld. Leef luu, dat woar ’t werm zoeë bietje, vieër geëve os loestig op weg, graat wie d’r Jo Dautzenberg doog. Deë is inmiddels mit ziene sjunne film én op ege moeziek good in Heële aagekoame. Doa geet d’r Mollie-Bollie nit hin, heë hult nit van wink en zieëker nit van Heëlesje wink. Ich gon onger de eëd richting 2012 en wunsj uch alvast vanaaf die plaatsj allemoal ing Zieëlige Krismes en inne gowwe roetsj ’t Nuij-joar in. Maag ’t uch good goa!.Bis in ’t vuurjoar, in de kieësje- of de proeëmetied!.

Uw oude dierbare films overzetten op DVD? Ja, dat kan!! Vraag bij de balie naar John Mulders of bel John op 06-24753881. E-mail: [email protected] Bij John kunt u terecht voor verdere info en prijsafspraken.

147



We leven in een snel veranderende wereld. TV, internet, facebook, vervoer, mobiele telefoons brengen het nieuws heet van de naald. Wellicht heeft u nog een leuk verhaal/ herinnering foto’s aan bv. uw eerste auto, TV of buurt en wilt u het niet verloren laten gaan. Laat het ons weten; wij willen deze vastleggen voor ons archief. Bel Harrie Mulders 045-5322876 of mail naar: [email protected] OPROEP: Wij willen onze leden regelmatig op de hoogte houden van het nieuws en/of activiteiten binnen onze vereniging. Hiertoe sturen wij via e-mail een nieuwsflits. Nu komt het regelmatig voor dat deze e-mail niet aankomen bij betrokken i.v.m. onjuist e-mail adres. Stelt u prijs op deze nieuwsflits geef dan uw e-mail adres door. Dit kan via: e-mail adres: [email protected] GEVRAAGD: HULP GEVRAAGD VOOR DE VERSPREIDING VAN ONZE BULLETINS IN LANDGRAAF!! Door een aantal vrijwilligers wordt reeds vanaf 1982 ons bulletin bij de leden thuis bezorgd. Een aantal van deze vrijwilligers komen nu op een leeftijd dat het niet meer zo gemakkelijk gaat en wij op zoek zijn naar een aantal mensen die deze taak willen overnemen. Het betreft hier 4x keer per jaar ongeveer 30 a 35 bulletins te bezorgen in de kernen Schaesberg, Waubach, Rimburg en Nieuwenhagen. Aanmelden kan via [email protected] Of aan onze balie bij May Offermans

148



D’r koffietraasj bij het OCGL (Jose Seerden-Plomp)

Sinds 1994 ben ik trouw lid van het OCGL. Het hoogtepunt van ieder bezoek blijft voor de trouwe leden toch d’r koffietraasj . Precies om half drie begint er leven in de brouwerij te komen. Destijds in de Curaçaostraat hadden we hier een apart kamertje voor. De koffie werd nog geserveerd in “echte” kopjes met schoteltjes. En er werd toen nog menig sigaartje of sigaretje erbij gepaft. In die tijd bleek al dat je de beste informatie kreeg als genealoog tijdens de koffiepauze. Mijn mentor was Pierre de la Haije. En tijdens de koffiepauze bemerkte hij wel eens dat iemand nog wat qua genealogie miste. Hij sprong zelfs even nog op zijn fiets om het een en ander thuis op de Pasweg te gaan halen. Aan het hoofd van de tafel zat Frans Ladeur met wie ik serieuze gesprekken kon houden over van alles en nog wat. Mijn vader Joep was in 1990 gestorven en men zegt wel eens als een deur sluit gaat ergens anders een raam open. Bij het OCGL heb ik wel tig vaders er bij gekregen….gelukkig. Wijlen Heinz Matzerath uit Tüddern was ook altijd van de partij. Hij was van oorsprong Brunnenbaumeister maar noemde zich Kreisgenealoge van Heinsberg. Zijn aanwezigheid was altijd te merken aan zijn gebrul en sterk lijfelijk aanwezigheid. Hij was een goedaardige ziel en toen hij 65 werd trakteerde hij op Apfelkorn. Enkele oudere dames van het OCGL waren geshockeerd. Dit was toch niet comme il faut. Oogluikend werd de goddelijke fles druppelsgewijs opengemaakt en verdween iedere week weer in de ijskast. Zo hebben wij er weken van genoten bij de koffie. Toen we verhuisden naar het klooster in Waubach kregen wij een wat grotere koffiekamer. In de zomer stonden de ramen open en als bij het Heereveldje barbecue was genoten wij binnen van Wienermuziek en giechelende bejaarden

149



Ik herinner mij eens een middag dat sinterklaas in een open Fiatje voorbij reed en oaze Johnny Mulders de ramen van de koffiekamer open gooide en de goede sint luidkeels toe riep. Het belangrijkste tijdens onze pauzes echter zijn de ”wietsen “en anekdotes die er verteld worden. Oaze Winand maar vooral Hub Dortants zijn daar super goed in. En probeer het dan maar eens droog te houden. Mijn hi hi… is dan niet van de lucht. Net zoals die keer dat oaze Hub Dortants de goede sint ging helpen als hulpsinterklaas. Stef Moonen heeft daar van een fotoreportage gemaakt hoe de goede sint zich aankleedde. Het was net een omgekeerde striptease! Toen hij de baard om had en een wit gewaad aan had met ketting leek hij haast een bejaarde hippie . Ik heb toen gehuild van het lachen. Sinds wij Aan de Voeëgelsjtang vertoeven is het wat sjieker qua interieur geworden maar de “wietsen” zijn gebleven. Ook het uitwisselen van genealogische tips. Heerlijk die mengelmoes van Duits, Nederlands en oaz dialect. Het OCGL is en blijft Euregionaal. Van genealogen wordt beweerd dat ze graag zelfstandig werken. Dit is voor de echte genealoog niet aan te raden. Mensen moet blijven samenwerken en gegevens uitwisselen. Genealogie en streekgeschiedenis zijn een deel van onze cultuur. Jaren geleden heb ik dat geleerd bij mijn Public Relations cursus. Kennis is macht die moet je niet vasthouden maar doorgeven. Dus blijf ik dat doen in de voetsporen van mijn mentors Pierre de Lahaije en Hub Latten.

150



De laatste jaren wordt er steeds meer gebak genuttigd als traktaties bij verjaardagen en dergelijke. Koffie wordt nu geserveerd in plastic bekertjes maar de wietse en anekdotes zijn gebleven De pauze wordt letterlijk met een bel ingeluid. Waar na iedereen opspringt en “koffie” roept. Het geheel lijkt steeds meer op een patisserie met al die lekkere gebakstoestanden. En is er geen vla dan komt daar Jack Lussenburg met de overheerlijke goedkope speculaasjes. Hub Dortants beweert dat men zich dan niet moet storen aan de houdbaarheidsdatum op de verpakking smaken doen ze altijd. Het aantal vrouwluuj valt tegen. Maar ik vind het niet erg te midden van al die koffiedrinkende mannen te zitten. Al is het alleen vanwege de wietse en gelach wat typische kenmerkend is voor de Landgraafse gezelligheid bij het OCGL.

Hele fijne kerstdagen en een heel gezond, goed en gelukkig 2012

151



NIEUWE AKTEN DIGITAAL op CD-rom: BOKKERIJDERSAKTEN SCHEPENBANK HEERLEN (Rob Hamers) Een CD-rom met de Akten van de Bokkerijdersprocessen van de schepenbank Heerlen is verschenen. Het betreft hier de processtukken van de schepenbank Heerlen die enkele malen zetelde in de Schelmentoren; maar de verhoren vonden vooral plaats in het Landhuys van de Drossaerd in Valkenburg. Men ziet in de inleiding van de akte dan ook bijna altijd de naam Farjon terugkomen; later Vignon. (1) De archiefstukken op de cd zijn ingedeeld naar achternaam van de Bokkerijders of gegroepeerd in bv. Vonnissen of Rekesten. Veel voorkomende (juridische) begrippen uit de akten staan verklaard op de speciale site van Rijckheyt over Bokkerijders. Eerder verschenen de Bokkerijdersakten van de schepenbank Herzogenrath (nog verkrijgbaar bij [email protected]). Voor verdere informatie over het rechtssysteem (en Bokkerijders) heeft Rijckheyt ook een duidelijke overzicht gemaakt. Veel overige info over Bokkenrijders vindt u op de site van het Bokkenrijdersgenootschap: www.bokkenrijders.com Een deel van de processen van Heerlen, Beek Klimmen en Meerssen vonden in Heerlen plaats. Heerlense Bokkerijders die men in Valkenburg verhoorde werden na het vonnis teruggebracht naar Heerlen om op de Heesberg opgehangen te worden. Mogelijk dat ze kort na arrestatie en voor de terechtstelling nog even werden vastgehouden in de schelmentoren in Heerlen.(2)

152



De Schelmentoren of gevangentoren is ooit onderdeel geweest van de middeleeuwse burcht Herle die ook wel (pas in de 20e eeuw!) het Landsfort Herle werd genoemd. Deze burcht moet gebouwd zijn in de twaalfde of begin dertiende eeuw en heeft tot in de achttiende eeuw een militaire functie gehad. Binnen die vesting was de Pancratiuskerk gesitueerd. (3) De toren zelf dateert uit de 12e eeuw. En zou dienst hebben gedaan als verdedigbare woontoren van de toenmalige Heren van Heerlen, de graven van Ahr-Hochstaden. Waarschijnlijk als woonhuis voor hun lokale plaatsvervanger, de drossaerds en schouten. Deze woonden dan bovenin en konden in tijden van belegering de toegang blokkeren door de ladders op te halen. Van 1543 stamt de eerste duiding van de toren als gevangenis. Aan het einde van de Middeleeuwen werd hij al als plaats voor het schepengericht gebruikt. Onderin waren toen de cellen in de kelder; later werden in de Bokkerijderstijd ook bovenin ‘cachotten’ gemaakt (zie foto blz. 152). Heden ten dage wordt de schelmentoren als verenigingslokaal voor de Winkbuüle gebruikt. In de zomer is de toren vaker te bezichtigen. De CD-rom is verkrijgbaar bij Heemkunde OCGL, voor 7,50€. 1 2 3

153

Zie: In de voetsporen van de Bokkenrijders, 15 rondwandelingen, L. Neervoort & R. Hamers, uitg. TIC, Maastricht, 2009, ISBN/EAN: 978-90-78407-53-9. 111 pag, zw geïllustreerd. Informatie over diverse gerechtslokaties en executieplaatsen vindt u in: Euregeionale Bokkerijderswandel- en fietstochten, H. Mulders & R. Hamers, Heemkunde OCGL Landgraaf 2011. http://www.rijckheyt.nl/



Verenigingsavond vrijdag 18 november Op deze verenigingsavond werd tevens het jaarboek 2011 gepresenteerd. Enige schrijvers vertelden waarom ze tot hun verhaal kwamen. Op onderstaande foto’s ziet u Jean Paulssen, Jose Seerden-Plomp met May Quaedflieg en tot slot Albert Verreck.

Met Paul van Loo konden we naar enige dialectliedjes luisteren en Wiel Smeets zorgde met zijn Wiener voor vrolijke klanken die avond.

154



Links Paul van Loo en beneden Wiel Smeets

Links Harrie Erkens midden voorzitter Jo Schiffelers en rechts Harrie Leunissen 155



Ook waren er enige handwerkstukjes uit China te bewonderen, beschikbaar gesteld door Jeanne Vrehen. Mevr. P. Benden en Mevr. A. Robberts -Tilmans, waren de jubilarissen vanwege hun 25-jarig lidmaatschap, Helaas konden beide dames de avond door persoonlijke omstandigheden niet bijwonen. Vanaf deze plaats feliciteren wij hen en een afvaardiging van het bestuur zal een bezoek brengen.

Wij kunnen terugzien op een geslaagde avond. 156



Fotoboek Schaesberg. Op vrijdag 25 november werd het fotoboek Schaesberg gepresenteerd. De titel luidt: Van hoes tot hoes D’r Sjeetr um hoeëg. Auteurs van dit boekwerk, het eerste in de nieuwe serie over Schaesberg zijn de heren Jo Odekerken en Jo Schiffelers

Een van de eerste exemplaren werd uitgereikt aan de moeder van Jo Schiffelers, waar hij met vragen over ‘D’r Sjeet” vaak terecht kan.

157



Waar gebeurd……. We schrijven het jaar 2003. De fanfare Victoria Rimburg was druk doende met de voorbereidingen voor het a.s. concours. Extra repetities en concerten voor de harmonie - zoals de vereniging in Rimburg nog steeds genoemd wordt - stonden op het programma. Zo ook op Zondagmiddag 1 Juni. Er was een (proef) concert gepland in St. Joost. Een eerste vuurproef op de werken voor het a.s. concours . En zo ging het verhaal ook door ons dorp. Een van onze felle supporters, -één van de velen welke aanwezig waren- laten we hem voor het gemak maar Joep noemen, wilde wel eens luisteren naar de vorderingen welke de muzikanten van Victoria ten gehore zouden brengen. Nu had Joep in een hem zeer bekende krant gelezen dat er in midden Limburg zeer mooie fietstochten zijn uitgestippeld en vooral in het land van Thorn. Aangezien Joep bij de laatste viering van het nieuwjaar het goede voornemen had genomen iets te ondernemen tegen de duur betaalde bierbuik was dus trimmen, vooral in het heuvelloze land, plicht op het programma voor de komende bierloze jaren. Nu is Joep wel zo zakelijk om het aangenaam culturele te combineren met het minder aangename en zo rees het plan om na het concert een fietstocht te maken door het land van Thorn. Een fietsdrager werd aangeschaft en op de trekhaak van de auto geplaatst waarop vervolgens de twee prachtige nieuwe fietsen geheel volgens de regels en voorschriften in het verkeer. En zo ging het richting St..Joost via de autoweg Heerlen – Eindhoven. Wat wil nu het ongelukkig toeval? Achter Geleen was een ongeluk gebeurd met als gevolg een kilometers lange file. Schrijver dezes kwam ook hierin terecht maar pakte nog snel de afslag Beek- Geleen en vervolgde zijn weg via de oude rijksweg. Joep kende deze route niet en stond dus te staan met auto, vrouw en fietsen in een lange rij wachtenden voor hem. Overigens was het heel gezellig daar op de autoweg.

158



Enkele jongelui organiseerden er een mini-voetbalwedstrijd. Joep maakte van de nood een deugd en voetbalde – lees trimde- vlijtig mee. Na anderhalf uur kwam beweging in het verkeer en kon men de reis voortzetten. Naar St. Joost gaan had geen zin meer dus maar rechtstreeks naar Thorn. Een parkeerplaats was snel gevonden dus de fietstocht kon beginnen. En op de fietsdrager prijkten twee prachtige nieuwe fietsen stevig vast gemaakt en op slot geheel volgens de regels en voorschriften in het verkeer. Maar……. DE FIETSSLEUTELTJES LAGEN THUIS TE PRIJKEN OP HET BUFFET !!!!!!!!!! Nov. 2011 Pierre Peters

Te Koop: Fotoboek en Jaarboek 2011 Prijs € 12,50 per stuk voor leden en niet leden €17,50

159



Activiteiten 2011– 2012 Donderdag 15 dec. om 19.30 Mit d’r geboare verteller op rees durch d’r Platkloep Donderdag 9 februari; 19.30 uur; Romeins Heerlen door Sjef Born Dinsdag 22 maart; 19.30 uur; De Bokkerijders door C. Voigtmans Donderdag 19 april; 19.30 uur; Algemene Ledenvergadering Agenda in bulletin maart 2012 Donderdag 24 mei; 19.30 uur; Oude Schrift door Truus Roks Zaterdag 23 juni; Excursie naar Alden Biesen/Maastricht Nadere informatie in bulletin maart 2012 Zaterdag 8 september; 11.00 uur; Monumentendag 2012 Donderdag 25 oktober; 19.30; Lezing over Mergel door Wiel Misere Vrijdag 16 november; 1930 uur Verenigingsavond voor leden Tevens presentatie jaarboek 2012 Vrijdag 30 november; 19.30 uur Presentatie fotoboek 2012 (onder voorbehoud) Donderdag 13 december; 19.30 uur; Filmavond Paleografie: elke 3e dinsdag van de maand van 19.30 uur tot 21.00 uur Platkloep: elke laatste donderdag van de maand van 20.00 uur tot 22.00 uur. Nieuwe leden zijn welkom! Alle artikelen worden geplaatst onder verantwoordelijkheid van de schrijver Foto achterzijde gemaakt bij de Krippana door Jaco Simons 160


Heemkundevereniging Landgraaf Prijs

Prijs

Leden

Niet leden

1988 1991

4,00 4,00

4,00 4,00

Jaarboek waarin o.a. Annalen pastoor Schatten 19101935 Jaarboek waarin o.a. Burgemeesters van Landgraaf

1992

4,00

4,00

2003

5,00

5,00

Jaarboek waarin o.a. Schutterijen Landgraaf, ON II

2004

5,00

5,00

Jaarboek waarin o.a. 25 jaar OCGL, der Heereweg

2006

10,00

10,00

Jaarboek waarin o.a. Lauradorp, School Rimburg, pastoor Daniëls Jaarboek waarin o.a. Muële Vrösch, Leenhof, drukkerij Simons Jaarboek waarin o.a. Zusters in China, Onderwijs Schaesberg, Vaandel Victoria

2008

10,00

10,00

2010

12,50

17,50

2011

12,50

17,50

16 wandelingen

1995

2,00

2,00

Straatnamenboek

1997

2,00

2,00

Fotoboek Alles um d’r Sjeet

2005

10,00

10,00

Fotoboek Sjeeter luj, vereins en families

2008

10,00

10,00

Fotoboek Nieuwenhagerheide

2009

12,50

17,50

Fotoboek Van hoes tot hoes, d’r Sjeet umhoeëg

2011

12,50

17,50

Kijk op Landgraaf Sporen uit het verleden

2008

5,00

5,00

Geschiedenis kasteel Schaesberg

2009

5,00

5,00

65 jaar bevrijding Landgraaf

2010

5,00

7,50

Bokkerijderswandelingen Landgraaf-Herzogenrath

2011

10,00

12,50

Monumenten in Landgraaf

2011

5,00

7,50

CD’s Genealogische werkgroep Waubach GWW-2

2009

10,00

20,00

Diversen De oudstrijders en hun kapel Rimburg 1940-1945

1991

4,00

4,00

Dekenale kerk P & P Schaesberg

2000

10,00

10,00

En d’r boer boeëret wieër, genealogie fam. Baur

2002

9,50

9,50

Ee aod verlange Woabichs dialect W.Packbiers

2004

4,00

4,00

Publicaties Heemkundevereniging Landgraaf (O.C.G.L.) Jaarboeken Jaarboek waarin o.a. Dialectstudie Jaarboek waarin o.a. Genealogie Jongen

Jaar

Fotoboeken Ken Landgraaf

161


162


An de Voeëgelsjtang 12 6373 BJ Landgraaf


Sinds 1982

JAARGANG 27 nr. 4 December Heemkundevereniging. Landgraaf

Recommend Documents