Jaarboek Fysiotherapie Kinesitherapie 2009

Jaarboek Fysiotherapie Kinesitherapie 2009


onder redactie van: J.J.X.R. Geraets A. Nieuwboer J. Nijs C. Veenhof C.P. van Wilgen

Bohn Stafleu van Loghum Houten, 2009

Ó 2009 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Uitgeverij Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopiee¨n of opnamen, hetzij op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van kopiee¨n uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16b Auteurswet 1912 jo het Besluit van 20 juni 1974, Stb. 351, zoals gewijzigd bij het Besluit van 23 augustus 1985, Stb. 471 en artikel 17 Auteurswet 1912, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 3051, 2130 KB Hoofddorp). Voor het overnemen van (een) gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet 1912) dient men zich tot de uitgever te wenden. Samensteller(s) en uitgever zijn zich volledig bewust van hun taak een betrouwbare uitgave te verzorgen. Niettemin kunnen zij geen aansprakelijkheid aanvaarden voor drukfouten en andere onjuistheden die eventueel in deze uitgave voorkomen. ISBN 978 90 313 6032 1 NUR 894 Ontwerp omslag: Marie¨l Lam, Woerden Ontwerp binnenwerk: Studio Bassa, Culemborg Automatische opmaak: Pre Press Zeist Bohn Stafleu van Loghum Het Spoor 2 Postbus 246 3990 GA Houten www.bsl.nl

Inhoud

1

2

3

Redactie

11

Auteurs

12

Voorwoord Passie voor beweging

17 17

s p o rt

19

Strategiee¨n ter preventie van enkeldistorsies en voorstekruisbandletsels Elke Cumps, Inne Aerts, Romain Meeusen Neuromusculaire training Effecten van neuromusculaire training Conclusie Literatuur Pendelen met de fiets Bas de Geus en Romain Meeusen Materiaal en methode Resultaten Bespreking Besluit Literatuur Hardlopen en blessures Ida Buist en Steef Bredeweg Overbelasting bij hardlopen Incidentie van hardloopblessures Etiologie van hardloopblessures Conclusie Literatuur

23 24 33 42 42 45 46 49 53 58 59 61 62 63 64 70 70

6


4

5

6

7

Diagnostiek en behandeling van de jumper’s knee Hans Zwerver en Anton Slagers Pathologie Etiologie Klinische verschijnselen Behandeling Conclusie Literatuur Detectie en preventie van sportletsels bij jongeren Filip Staes Definitie Epidemiologie van sportletsels bij jongeren Preventiestrategiee¨n Conclusie Literatuur

72 73 74 75 79 85 85

88 89 89 93 99 99

Overtraindheid in de sport: stand van zaken en mogelijkheden voor preventie Koen Lemmink, Michel Brink en Esther Nederhof Terminologie Prevalentie Diagnose Behandeling Vroegtijdige markers Stress en herstel Prestatie Conclusie Literatuur

1 02 1 02 1 03 1 05 1 05 1 08 1 10 111 111

klinimetrie in de praktijk

115

Het gebruik van meetinstrumenten in de fysiotherapeutische praktijk en de toepassing bij patie¨nten met artrose Paul van Wilgen en Cindy Veenhof Stand van zaken meten in de praktijk Meten bij wetenschappelijk onderzoek en meten in de praktijk Keuzes voor metingen in de praktijk

101

1 17 1 19 1 19 121

7

Inhoud

Conclusie Literatuur 8

9

10

11

Klinimetrie van meten van bewegingsuitslagen van de knie Ton Lenssen Algemene regels en randvoorwaarden Klinimetrische eigenschappen Validiteit Meetinstrumenten Conclusies Literatuur Onderzoek van arm- en handfunctie bij kinderen met een hemiplegie Katrijn Klingels, Ellen Jaspers, Ann Huysmans, Ann Van de Winckel en Hilde Feys Functionele tests Vragenlijsten Bespreking Literatuur Klinimetrische toepassingen bij de ziekte van Parkinson Alice Nieuwboer en Samyra Keus ICF Evidence-based fysiotherapie bij de ziekte van Parkinson Aandachtspunten voor meten bij de ziekte van Parkinson Casus Keuze van meetinstrumenten Effectmeting Bespreking Conclusie Literatuur Het resultaat van zorg: zijn fysiotherapeuten en patie¨nten het eens? Ilse Swinkels en Chantal Leemrijse Methoden om het resultaat van de zorg te meten

1 25 1 26

1 28 1 29 1 29 131 1 37 1 42 1 44

1 46

1 47 1 54 1 55 1 59

161 1 62 1 62 1 63 1 65 1 65 1 70 171 1 72 1 72

1 75

1 76

8


12

13

14

15

Onderzoek naar overeenstemming over het resultaat van zorg Bespreking resultaten Aanbevelingen voor de praktijk Literatuur

1 78 1 85 1 86 1 87

onderzoek en ontwikkeling

189

‘Movement imagery’ in de revalidatie: de transfer van sport naar therapie Susy Braun Toepassing van movement imagery in de CVArevalidatie Movement imagery in de praktijk: het vijfstappenplan Toekomstig onderzoek Tot slot Literatuur Vermoeidheid bij borstkankerpatie¨nten tijdens en na adjuvante chemotherapiebehandeling Nynke de Jong Huidig onderzoek Resultaten Bespreking en conclusies Dankwoord Literatuur Developmental Coordination Disorder: de diagnosestelling Hilde van Waelvelde DCD vaststellen DCD als gedragsdiagnose Handelingsgerichte diagnostiek Therapeutische mogelijkheden en beperkingen Literatuur Actieve aanpak van chronische lage rugpijn: klinisch onderzoek en behandeling Veerle Stevens Klinisch onderzoek

191

1 93 1 94 1 99 1 99 200

202 205 210 218 22 1 222

224 226 228 229 23 1 232

234 235

9

Inhoud

16

17

18

19

Therapie Conclusie Literatuur

243 247 248

o pi ni e

2 51

Geblesseerde (top)sporters: de rol van de sportfysiotherapeut Jeffrey Jansen Casus Revalidatie Sportzorgketen Conclusie Literatuur Bijsturen van cognities bij patie¨nten met fibromyalgie: het grensgebied tussen de fysiotherapie en de psychologie Renske van Abbema, Paul van Wilgen en Jo Nijs Casus Conclusie Literatuur De fysiotherapeut in samenwerkingsverbanden in de gezondheidszorg Maarten Nijkrake De rol van de fysiotherapeut in bestaande samenwerkingsverbanden Komen tot een samenwerkingsverband Onderzoek naar de werking van samenwerkingsverbanden ParkinsonNet: een voorbeeld uit de praktijk Samenwerkingsverbanden zijn de toekomst Literatuur Allochtonen en fysiotherapeuten: verwachtingspatronen Dorine van Ravensberg en Thea Barendse Achtergrondinformatie Onderzoeksproject Integrale benadering Afwegingen bij de integrale benadering Conclusie

253 256 258 263 264 264

266 268 276 276

278

279 282 283 284 285 286

287 288 290 299 303

10


Dankwoord Literatuur

303 303

Register

305

Redactie

Dr. J.J.X.R. Geraets epidemioloog, gezondheidswetenschapper, fysiotherapeut, Hogeschool Zuyd, Heerlen; Nederlands Huisartsen Genootschap, Utrecht; Medisch Centrum Geraets-Blokland-Vrouenraets, Landgraaf Dr. A. Nieuwboer hoogleraar, Katholieke Universiteit Leuven, departement Revalidatiewetenschappen, Heverlee Prof.dr. J. Nijs docent vakgroep Menselijke Fysiologie, Faculteit Lichamelijke Opvoeding en Kinesitherapie, Vrije Universiteit Brussel; docent vakgroep Musculoskeletale Kinesitherapie, departement Gezondheidszorg, Hogeschool Antwerpen Dr. C. Veenhof programmaleider, afdeling Paramedische zorg, Nederlands instituut voor onderzoek van de gezondheidszorg (Nivel), Utrecht Dr. C.P. van Wilgen onderzoekscoo¨rdinator, fysiotherapeut en gezondheidspsycholoog, Universitair Centrum voor Sport, Beweging en Gezondheid, Universitair Medisch Centrum Groningen, Rijksuniversiteit Groningen

Auteurs

Drs. R. van Abbema bewegingswetenschapper en fysiotherapeut, Assen Drs. I. Aerts fysiotherapeut en onderzoeker, vakgroep Menselijke Fysiologie en Sportgeneeskunde, Faculteit Lichamelijke Opvoeding en Kinesitherapie, Vrije Universiteit Brussel Drs. J.M. Barendse fysiotherapeut, manueel therapeut en bewegingswetenschapper, Maatschap Fysiotherapie Gezondheidscentra Osdorp, Amsterdam Drs. S.M. Braun docente, fysiotherapeut en bewegingswetenschapper, Faculteit Gezondheid en Techniek, opl. Fysiotherapie / Kenniskring Autonomie en Participatie / Centre of Expertise in Life Sciences, Hogeschool Zuyd, Heerlen; onderzoeksinstituut Caphri (Care And Public Health Research Institute), Universiteit Maastricht, Maastricht Drs. S.W. Bredeweg sportarts, Sportmedisch centrum, Universitair Centrum voor Sport, Beweging en Gezondheid, Universitair Medisch Centrum Groningen, Rijksuniversiteit Groningen Drs. M.S. Brink bewegingswetenschapper en fysiotherapeut, Interfacultair centrum voor Bewegingswetenschappen, Universitair Centrum voor Sport, Beweging en Gezondheid, Universitair Medisch Centrum Groningen, Rijksuniversiteit Groningen Drs. I. Buist bewegingswetenschapper en fysiotherapeut, Sportmedisch centrum,

Auteurs

Universitair Centrum voor Sport, Beweging en Gezondheid, Universitair Medisch Centrum Groningen, Rijksuniversiteit Groningen Dr. E. Cumps sportfysiotherapeut en onderzoeker, vakgroep Menselijke Fysiologie en Sportgeneeskunde, Faculteit Lichamelijke Opvoeding en Kinesitherapie, Vrije Universiteit Brussel Prof.dr. H. Feys hoogleraar, Faculteit Bewegings- en Revalidatiewetenschappen, afdeling Neuromotorische, Pediatrische en Pelvische Revalidatie, Katholieke Universiteit Leuven Dr. B. de Geus sportfysiotherapeut, vakgroep Menselijke Fysiologie en Sportgeneeskunde, Faculteit Lichamelijke Opvoeding en Kinesitherapie, Vrije Universiteit Brussel A. Huysmans, lic. praktijkassistente, Faculteit Bewegings- en Revalidatiewetenschappen, afdeling Neuromotorische, Pediatrische en Pelvische Revalidatie, Katholieke Universiteit Leuven J.R. Jansen sportfysiotherapeut, Jansen Sport Fysiotherapie, Veghel; secretaris NVFS E. Jaspers, lic. aspirant van het FWO-Vlaanderen, Faculteit Bewegings- en Revalidatiewetenschappen, afdeling Neuromotorische, Pediatrische en Pelvische Revalidatie, Katholieke Universiteit Leuven Dr. N. de Jong universitair docent, Department of Health Care and Nursing Science, Faculty of Health, Medicine and Life Sciences, Universiteit Maastricht S.H.J. Keus fysiotherapeut en bewegingswetenschapper, Leids Universitair Medisch Centrum

13

14


Drs. K. Klingels onderzoeker, Faculteit Bewegings- en Revalidatiewetenschappen, afdeling Neuromotorische, Pediatrische en Pelvische Revalidatie, Katholieke Universiteit Leuven Dr. C.J. Leemrijse projectleider LiPZ, afdeling Paramedische Zorg, Nederlands instituut voor onderzoek van de gezondheidszorg (Nivel), Utrecht Dr. K.A.P.M. Lemmink universitair hoofddocent sportwetenschap, Interfacultair centrum voor Bewegingswetenschappen, Universitair Centrum voor Sport, Beweging en Gezondheid, Universitair Medisch Centrum Groningen, Rijksuniversiteit Groningen; lector sportwetenschap, Instituut voor sportstudies, Hanzehogeschool Groningen Dr. A.F. Lenssen fysiotherapeut, wetenschappelijk onderzoeker, afdeling Fysiotherapie, Academisch Ziekenhuis Maastricht; docent fysiotherapie, Hogeschool Zuyd, Heerlen Prof.dr. R. Meeusen hoogleraar, vakgroep Menselijke Fysiologie en Sportgeneeskunde, Faculteit Lichamelijke Opvoeding en Kinesitherapie, Vrije Universiteit Brussel Dr. E. Nederhof bewegingswetenschapper, vakgroep Menselijke Fysiologie en Sportgeneeskunde, Faculteit Lichamelijke Opvoeding en Kinesitherapie, Vrije Universiteit Brussel; Interfacultair centrum voor Bewegingswetenschappen, Universitair Centrum voor Sport, Beweging en Gezondheid, Universitair Medisch Centrum Groningen, Rijksuniversiteit Groningen Prof.dr. A. Nieuwboer hoogleraar, departement Revalidatiewetenschappen, Faculteit Bewegings- en Revalidatiewetenschappen, Katholieke Universiteit Leuven Drs. M.J. Nijkrake fysiotherapeut en biomedisch wetenschapper, Parkinson Centrum Nijmegen, afdelingen Paramedische disciplines en Neurologie, UMC St Radboud, Nijmegen

Auteurs

Prof.dr. J. Nijs docent, vakgroep Menselijke Fysiologie en Sportgeneeskunde, Faculteit Lichamelijke Opvoeding en Kinesitherapie, Vrije Universiteit Brussel; vakgroep Musculoskeletale Kinesitherapie, departement Gezondheidszorg, Hogeschool Antwerpen Dr. C.D. van Ravensberg bewegingswetenschapper, fysiotherapeut en programmaleider Kwaliteit en Doelmatigheid Paramedische Zorg, afdeling Onderzoek en Ontwikkeling, Nederlands Paramedisch Instituut, Amersfoort A.J. Slagers sportfysiotherapeut en manueel therapeut, Sportmedisch centrum, Universitair Centrum voor Sport, Beweging en Gezondheid, Universitair Medisch Centrum Groningen, Rijksuniversiteit Groningen Prof.dr. F. Staes hoofddocent, departement Revalidatiewetenschappen, afdeling Musculoskeletale revalidatie, Katholieke Universiteit Leuven Dr. V.K. Stevens doctor in de motorische revalidatie en kinesitherapie en manueel therapeut, militair ziekenhuis van de basis Koningin Astrid, Locomotorische Eenheid, Cel Evaluation, Prevention, Research & Development, Ministerie van Defensie, Brussel; vakgroep Revalidatiewetenschappen en Kinesitherapie, Universiteit Gent Drs. I.C.S. Swinkels onderzoeker, afdeling Paramedische zorg, Nederlands instituut voor onderzoek van de gezondheidszorg (Nivel), Utrecht Dr. C. Veenhof programmaleider, afdeling Paramedische zorg, Nederlands instituut voor onderzoek van de gezondheidszorg (Nivel), Utrecht Prof.dr. H. van Waelvelde docent pediatrische kinesitherapie, Revalidatiewetenschappen en Kinesitherapie, Universiteit Gent; Artevelde hogeschool

15

16


Dr. C.P. van Wilgen onderzoekscoo¨rdinator, fysiotherapeut en gezondheidspsycholoog, Universitair Centrum voor Sport, Beweging en Gezondheid, Universitair Medisch Centrum Groningen, Rijksuniversiteit Groningen Dr. A. Van de Winckel postdoctoraal onderzoeker FWO-Vlaanderen, Faculteit Bewegings- en Revalidatiewetenschappen, afdeling Neuromotorische, Pediatrische en Pelvische Revalidatie, Katholieke Universiteit Leuven Drs. J. Zwerver sportarts, Sportmedisch Centrum, Universitair Centrum voor Sport, Beweging en Gezondheid, Universitair Medisch Centrum Groningen, Rijksuniversiteit Groningen

Voorwoord

Passie voor beweging Voor u ligt het Jaarboek Fysiotherapie Kinesitherapie 2009. Hiermee beogen wij een goed beeld te geven van de meest recente ontwikkelingen op het gebied van onderzoek in ons vakgebied in Belgie¨ en Nederland, en de nieuwste inzichten te presenteren met betrekking tot het (be)handelen in de klinische praktijk. Enerzijds komt het jaarboek hiermee tegemoet aan de wens van de ‘clinicus’ om in het kader van ‘evidence-based practice’ (EBP) de nieuwe ‘evidence’ beter toegankelijk te maken voor de klinische praktijk. Anderzijds reikt deze editie van het jaarboek u tevens de (meet)instrumenten aan waarmee u in uw eigen praktijksituatie zelf het fundament kunt leggen voor de verdere onderbouwing van ons beroep. In alle opzichten vormt het jaarboek het bruisend toneel waar u, als professional en/of als onderzoeker, weer eens goed voor kunt gaan zitten en wat van uw gading uit kunt halen. De geselecteerde auteurs zullen u met een aantal uurtjes leesplezier niet alleen weten te amuseren, maar ook inspireren en bewegen om met de nieuwe informatie in de praktijk aan de slag te gaan. In deze editie staan de thema’s Sport en Klinimetrie centraal, naast de vaste jaarlijks terugkerende rubrieken Onderzoek en ontwikkeling en Opinie. In de rubriek Sport wordt in niet minder dan zes hoofdstukken ingegaan op de preventie, de diagnostiek en de behandeling van sportletsels bij verschillende populaire takken van sport en op de gevolgen van overtraining. In de rubriek Klinimetrie wordt aandacht besteed aan het meten van gezondheidswinst in de klinische praktijk in het algemeen, het meten van kwaliteit van zorg door de patie¨nt en door de fysiotherapeut, metingen bij specifieke patie¨ntengroepen (de ziekte van Parkinson en kinderen met een cerebrale parese) en metingen aan een specifiek gewricht (de knie). In de rubriek Onderzoek en ontwikkeling wordt aandacht besteed aan mentale training bij sporters en de betekenis hiervan bij de behandeling van patie¨nten met

18


centraal hersenletsel, aan de diagnostiek bij kinderen met Developmental coordination disorder, aan de behandeling van chronische lagerugklachten en aan de behandeling van oncologische patie¨nten. In de rubriek Opinie wordt stilgestaan bij de rol van de sportfysiotherapeut in de topsport, de rol van de fysiotherapeut bij het herkennen van pijncognities bij de chronische pijnpatie¨nt, de rol van de fysiotherapeut in een multidisciplinair team en de rol van de fysiotherapeut in de omgang met allochtonen. De fysiotherapie/kinesitherapie is als medische discipline voortdurend in beweging. De fysiotherapeut/kinesist is als medisch professional voortdurend gefocust op beweging. De hoofdstukken in dit boek zijn alle in meer of mindere mate gerelateerd aan beweging of aan het meten van beweging. Voor u ligt het jaarboek voor de clinicus en voor de onderzoeker met een passie voor beweging. Wij danken alle auteurs voor hun bijdrage aan deze editie en wensen u als lezer heel veel leesplezier toe! Namens de redactie, Jacques Geraets

Jaarboek Fysiotherapie Kinesitherapie 2009

Recommend Documents