Jaarboek Fysiotherapie Kinesitherapie 2010

Jaarboek Fysiotherapie Kinesitherapie 2010


onder redactie van: C. Veenhof P. Calders J.J.X.R. Geraets J. Nijs E.E.H. van Wegen C.P. van Wilgen

Bohn Stafleu van Loghum Houten 2010

Ó 2010 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Uitgeverij Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopiee¨n of opnamen, hetzij op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van kopiee¨n uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16b Auteurswet 1912 jo het Besluit van 20 juni 1974, Stb. 351, zoals gewijzigd bij het Besluit van 23 augustus 1985, Stb. 471 en artikel 17 Auteurswet 1912, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 3051, 2130 KB Hoofddorp). Voor het overnemen van (een) gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet 1912) dient men zich tot de uitgever te wenden. Samensteller(s) en uitgever zijn zich volledig bewust van hun taak een betrouwbare uitgave te verzorgen. Niettemin kunnen zij geen aansprakelijkheid aanvaarden voor drukfouten en andere onjuistheden die eventueel in deze uitgave voorkomen. ISBN 978 90 313 64756 NUR 894 Ontwerp omslag: Marie¨l Lam, Woerden Ontwerp binnenwerk: Studio Bassa, Culemborg Automatische opmaak: Pre Press Media Groep, Zeist

Bohn Stafleu van Loghum Het Spoor 2 Postbus 246 3990 GA Houten www.bsl.nl

Inhoud

1

2

3

Redactie

10

Auteurs

11

Voorwoord

17

klinische praktijk

19

Oefentherapie bij patie¨nten met multipele sclerose Peter Feys, Bert op ’t Eijnde en Paul van Asch Oefentherapie bij MS Besluit Literatuur Onderzoek en behandeling van patie¨nten met benigne paroxysmale positionele vertigo Luc Vereeck Symptomatologie, diagnostiek en differentiaaldiagnose Anatomie, fysiologie en pathofysiologie Testmanoeuvres Therapeutische maatregelen Conclusie Literatuur Verwerking van beweging en ruimtelijkheid door het brein: implicaties voor de fysiotherapie Bert Otten De hersenen Consequenties voor het bewegen

23 26 34 34

36

37 39 43 48 52 53

55 56 64

6


Literatuur 4

5

6

7

8

Contracturen in de afunctionele arm na een CVA: preventie en behandeling in de revalidatiefase Lex D. de Jong en Marijke van Bloemendaal Toepasbare interventies bij een afunctionele arm Conclusie en aanbevelingen Literatuur Diagnostiek, klinimetrie en behandeling van paratonie bij dementie Hans Hobbelen Paratonie Fysiotherapeutische interventies Conclusie Literatuur Diagnostiek en behandeling van een perifere aangezichtsverlamming door de fysiotherapeut Carien Beurskens en Ingrid Burgers-Bots Diagnostiek Behandeling Conclusie en aanbeveling Literatuur Effecten van fysiotherapie en het gebruik van externe ritmische cues bij patie¨nten met de ziekte van Parkinson Inge Lim, Cees de Goede, Ingrid Burgers-Bots en Erwin van Wegen Fysiotherapie bij de ziekte van Parkinson Slotbeschouwing Literatuur Overzicht van onderzoek en behandeling van arm- en handvaardigheden bij kinderen met een unilaterale cerebrale parese Eugene Rameckers Uitgangspunten voor klinimetrie en therapie

65

66

69 72 76

79 81 86 88 88

91 93 98 1 02 1 05

1 06

1 09 1 22 1 22

1 24 1 27

7

Inhoud

9

10

11

12

Klinimetrie Behandeling Tot slot Literatuur

1 30 1 35 1 39 1 39

Spiegeltherapie in de praktijk Corry van der Sluis, Joline Bosmans en Melanie Eissens Overzicht van beschikbare literatuur Spiegeltherapie in de praktijk Conclusies Literatuur

1 43

1 47 1 50 1 54 1 55

Vermoeidheid bij multipele sclerose Gijs Bleijenberg en Hans Knoop Vermoeidheid Meten van vermoeidheid en vermoeidheidsbeı¨nvloedende factoren Behandeling van vermoeidheid Tot slot Literatuur

1 56

onderzoek en ontwikkeling

173

Autorijden na een beroerte Hannes Devos Revalidatie van rijvaardigheid Conclusie Literatuur

1 77

Ondersteuning van mobiliteitsbehoud bij ouderen met bewegingstechnologie Agnes Zijlstra en Wiebren Zijlstra Ambulant toepasbare bewegingsregistratiesystemen Analyse van de balans- en loopfunctie Monitoren van dagelijkse bewegingsactiviteit Valdetectie Toepassing van cueing en biofeedback Literatuur

1 57 161 1 65 1 69 1 69

181 1 87 1 87

1 89

191 1 93 1 95 1 96 1 97 200

8


13

14

15

16

De invloed van fysieke activiteit op het cognitief functioneren bij ouderen Maaike Angevaren Cochrane-review Bespreking Conclusies Literatuur Oedeem bij patie¨nten met een CVA Nick Gebruers, Steven Truijen, Sebastiaan Engelborghs en Peter Paul De Deyn Diagnostiek oedeem bij CVA-patie¨nten Behandeling van oedeem bij CVA-patie¨nten Conclusie Literatuur Orthesiologie ter ondersteuning bij het lopen na een CVA: biomechanische kennis onontbeerlijk Marc Nederhand en Jaap Buurke Effect van beenorthesen op het functioneren van CVA-patie¨nten Biomechanica van het looppatroon Veelvoorkomende loopproblemen bij CVA en effect van een EVO Ongewenste werking van een EVO en de rol van schoeisel Consequenties voor de fysiotherapeutische praktijk Tot slot Literatuur Mentale training in de neurologische revalidatie: veranderen van motoriek, cognities en emoties Susy Braun, Jos Schols en Sandra Beurskens Werkmodel voor mentale training uit de sport Onderzoek naar bewegingsvoorstellingen Terug naar het praktijkvoorbeeld Conclusie Literatuur

202 203 207 210 217 219

22 1 226 227 227

229

230 232 234 240 24 1 242 243

244 245 247 254 255 255

9

Inhoud

17

18

19

o pi ni e

2 57

Uitzicht op inzicht Gert Kwakkel Betekenis van evidence-based medicine in de neurorevalidatie Noodzaak van kennis over functionele prognose en klinimetrie De rol van klinimetrie in de neurorevalidatie Is meten ook weten? Wat leert de patie¨nt? Is abnormaal bewegen ‘abnormaal’? Op weg naar samenwerking Literatuur

259

Evidence-based fysiotherapie bij patie¨nten met een CVA Roland van Peppen CVA-revalidatie Conclusie: uitdagingen voor fysiotherapie bij patie¨nten met een CVA Literatuur Preventie en behandeling van contracturen bij personen met een dwarslaesie: wat weten we? Frank Goditiabois Effecten van verschillende benaderingswijzen Conclusie Literatuur Register

26 1 263 266 27 1 274 277 280 286

290 293 302 304

307 308 316 317 319

Redactie

Prof. dr. P. Calders Bioloog, hoofddocent Revalidatiewetenschappen en Kinesitherapie, Arteveldehogeschool/Universiteit Gent Dr. J.J.X.R. Geraets Epidemioloog, gezondheidswetenschapper, fysiotherapeut, Hogeschool Zuyd, Heerlen; Nederlands Huisartsen Genootschap, Utrecht; Medisch Centrum Geraets-Blokland-Vrouenraets, Landgraaf Prof. dr. J. Nijs Docent vakgroep Menselijke Fysiologie, Faculteit Lichamelijke Opvoeding en Kinesitherapie, Vrije Universiteit Brussel; docent vakgroep Musculoskeletale Kinesitherapie, departement Gezondheidszorg, Artesis Hogeschool Antwerpen; kinesitherapeut Universitair Ziekenhuis Brussel Dr. C. Veenhof Progammaleider, afdeling paramedische zorg/sport, bewegen en gezondheid, NIVEL (Nederlands instituut voor onderzoek van de gezondheidszorg), Utrecht Dr. E.E.H. van Wegen Senior onderzoeker, onderwijscoo¨rdinator Focusonderwijs, VU Medisch Centrum, Afdeling Revalidatiegeneeskunde, Amsterdam Dr. C.P. van Wilgen Onderzoekscoo¨rdinator, fysiotherapeut en gezondheidspsycholoog, Universitair Centrum voor Sport, Beweging en Gezondheid, Universitair Medisch Centrum Groningen, Rijksuniversiteit Groningen

Auteurs

Drs. M. Angevaren Onderzoeker en docent, Hogeschool Utrecht, afdeling lectoraat Leefstijl en Gezondheid [email protected] P. van Asch Kinesitherapeut, Fit Up bvba, Fitness- en Kinesitherapiecentrum, Kontich, Belgie¨ [email protected] Dr. C.H.G. Beurskens Fysiotherapeut, onderzoeker Fysiotherapie Centraal, UMC St Radboud [email protected] Dr. S. Beurskens Fysiotherapeut, gezondheidswetenschapper en epidemioloog, lector Hogeschool Zuyd, Kenniskring Autonomie en participatie van chronisch zieken, Heerlen [email protected] Prof. dr. G. Bleijenberg Klinisch psycholoog; hoofd Nijmeegs Kenniscentrum Chronische Vermoeidheid (NKCV), Universitair Medisch Centrum St Radboud [email protected] M. van Bloemendaal Fysiotherapeut Revalidatiecentrum De Trappenberg, Huizen [email protected] J.C. Bosmans Fysiotherapeut, onderzoeker in het Centrum voor Revalidatie, Universitair Medisch Centrum Groningen J.C. [email protected]

12


Drs. S.M. Braun Docent, fysiotherapeut, bewegingswetenschapper, Hogeschool Zuyd, Faculteit Gezondheid en Techniek, opleiding Fysiotherapie, Heerlen; Kenniskring Autonomie en Participatie; Kenniskring Centre of Expertise in Life Sciences; Onderzoeksinstituut Caphri (Care And Public Health Research Institute), Universiteit Maastricht [email protected] Ingrid Burgers-Bots Fysiotherapeut VU Medisch Centrum, afdeling Revalidatie, sectie Fysiotherapie [email protected] Dr. J.H. Buurke Fysiotherapeut; senior onderzoeker Revalidatiecentrum Het Roessingh, Research and Development, Enschede [email protected] Prof. dr. P. Calders Bioloog, hoofddocent Revalidatiewetenschappen en Kinesitherapie, Arteveldehogeschool/Universiteit Gent [email protected] Prof. dr. P.P. De Deyn Laboratorium voor Neurochemie en Gedrag, Instituut Born-Bunge, Universiteit Antwerpen [email protected] Drs. H. Devos Assisterend academisch personeelslid, Katholieke Universiteit Leuven, afdeling Neuromotorische Pediatrische en Pelvische Revalidatie, Heverlee [email protected] M.H. Eissens Ergotherapeut/handtherapeut, Universitair Medisch Centrum Groningen [email protected]

Auteurs

Prof. dr. S. Engelborghs Laboratorium voor Neurochemie en Gedrag, Instituut Born-Bunge, Universiteit Antwerpen [email protected] B. op ’t Eijnde Opleidingshoofd opleiding Revalidatiewetenschappen & Kinesitherapie, departement Gezondheidszorg Provinciale Hogeschool Limburg (Limburgse Universitaire Associatie); projectleider wetenschappelijke onderzoeksprojecten en doctoraten; onderzoeksprofessor Biomedisch Onderzoeksinstituut, Universiteit Hasselt (Limburgse Universitaire Associatie) [email protected] P. Feys Universitair docent Neurologische Revalidatie, Universiteit Hasselt & PHL, Afdeling REVAL Onderzoeksinstituut, Diepenbeek [email protected] Drs. N. Gebruers Assistent-onderzoeker, Artesis Hogeschool Antwerpen, departement Gezondheid, Merksem [email protected] Dr. J.J.X.R. Geraets Epidemioloog, gezondheidswetenschapper, fysiotherapeut, Hogeschool Zuyd, Heerlen; Nederlands Huisartsen Genootschap, Utrecht; Medisch Centrum Geraets-Blokland-Vrouenraets, Landgraaf [email protected] F. Goditiabois Kinesitherapeut UZ Leuven, Revalidatiecentrum Pellenberg, Leuven, vrijwillig wetenschappelijk medewerker Katholieke Universiteit Leuven [email protected] Drs. C.J.T. de Goede Fysiotherapeut, bewegingswetenschapper, onderzoeker VU Medisch Centrum, Revalidatiegeneeskunde, sectie fysiotherapie [email protected]

13

14


Drs. J.S.M. Hobbelen Fysiotherapeut/bewegingswetenschapper, onderzoeker; Vitalis WoonZorg Groep Eindhoven, docent master fysiotherapie i/d Geriatrie Hogeschool Utrecht [email protected] L.D. de Jong MSc Onderzoeker, fysiotherapeut; De Vogellanden, Centrum voor Revalidatie, Fysiotherapie Volwassenen [email protected] Dr. H. Knoop Klinisch psycholoog, universitair docent; Nijmeegs Kenniscentrum Chronische Vermoeidheid, Universitair Medisch Centrum St Radboud, Nijmegen [email protected] Prof. dr. G. Kwakkel Hoogleraar Neurorevalidatie; bewegingswetenschapper; fysiotherapeut afdeling Revalidatiegeneeskunde, VU Medisch Centrum,Vrije Universiteit Amsterdam; voorzitter van de Dutch Society of NeuroRehabilitation (DSNR); European Editor NeuroRehabilitation and Neural Repair; Visiting Professor University of Northumbria, NewCastle (UK) [email protected] Dr. L.I.I.K. Lim Fysiotherapeut, onderzoeker; VU Medisch Centrum, afdeling Revalidatiegeneeskunde [email protected] Dr. M.J. Nederhand Revalidatiearts, wetenschappelijk medewerker; Revalidatiecentrum Het Roessingh, Research and Development, Enschede [email protected] Prof. dr. J. Nijs Docent vakgroep Menselijke Fysiologie, Faculteit Lichamelijke Opvoeding en Kinesitherapie, Vrije Universiteit Brussel; docent vakgroep Musculoskeletale Kinesitherapie, departement Gezondheidszorg, Artesis Hogeschool Antwerpen; kinesitherapeut Universitair Ziekenhuis Brussel [email protected]

Auteurs

Prof. dr. E. Otten Hoogleraar Neuromechanica en Prothesiologie, Universiteit Groningen, Centrum voor Bewegingswetenschappen, Rijksuniversiteit Groningen [email protected] Dr. R.P.S. van Peppen Fysiotherapeut, bewegingswetenschapper; hogeschooldocent; onderzoeker masteropleiding Fysiotherapie, Instituut voor Bewegingsstudies, Hogeschool Utrecht [email protected] Dr. E.A.A. Rameckers Kinderfysiotherapeut; onderzoeker Adelante Zorggroep-BU Kinderen te Valkenburg; docent masteropleiding Kinderfysiotherapie, AVANS+ Breda; medewerker Bewegingslab Academisch Ziekenhuis Maastricht [email protected] Prof. dr. J.M.G.A. Schols Verpleeghuisarts en hoogleraar Verpleeghuisgeneeskunde, vakgroep Huisartsgeneeskunde, Universiteit Maastricht [email protected] Dr. C.K. van der Sluis Revalidatiearts, Centrum voor Revalidatie, Universitair Medisch Centrum Groningen, Rijksuniversiteit Groningen [email protected] Dr. S. Truijen Artesis Hogeschool Antwerpen, Merksem [email protected] Dr. C. Veenhof Progammaleider afdeling Paramedische zorg/sport, bewegen en gezondheid, NIVEL (Nederlands instituut voor onderzoek van de gezondheidszorg), Utrecht [email protected] Dr. L. Vereeck Kinesitherapeut, doctor-assistent opleiding kinesitherapie, Artesis Hogeschool Antwerpen, vakgroep Neuro- en Psychomotorische kinesitherapie; medewerker dienst Neus-, Keel- en Oorziekten, Universi-

15

16


tair Ziekenhuis Antwerpen; BAP Faculteit Geneeskunde, Universiteit Antwerpen [email protected] Dr. E.E.H. van Wegen Senior onderzoeker, onderwijscoo¨rdinator Focusonderwijs, VU Medisch Centrum, Afdeling Revalidatiegeneeskunde, Amsterdam [email protected] Dr. C. P. van Wilgen Onderzoekscoo¨rdinator, fysiotherapeut en gezondheidspsycholoog, Universitair Centrum voor Sport, Beweging en Gezondheid, Universitair Medisch Centrum Groningen, Rijksuniversiteit Groningen [email protected] Drs. A. Zijlstra Promotiestudent Interfacultair Centrum Bewegingswetenschappen, Universitair Medisch Centrum Groningen [email protected] Dr. W. Zijlstra Universitair docent/senior onderzoeker, Universitair Medisch Centrum Groningen, afdeling Interfacultair Centrum voor Bewegingswetenschappen, Rijksuniversiteit Groningen [email protected]

Voorwoord

Het Jaarboek Fysiotherapie Kinesitherapie heeft dit jaar eéń centraal thema: neurorevalidatie. Het kiezen van eéń thema lijkt wellicht een beperking om een breed overzicht te kunnen geven van onderwerpen op het gebied van behandeling en onderzoek in de fysiotherapie/kinesitherapie in Nederland en Vlaanderen. Niets is minder waar. Het thema neurorevalidatie wordt zo breed besproken dat het alle lezers aan kan spreken. Zo zijn er hoofdstukken waarin specifieke diagnosegroepen worden besproken, zoals CVA, ziekte van Parkinson, multipele sclerose, cerebrale parese en dwarslaesie. In andere hoofdstukken komen meer algemene onderwerpen aan bod zoals paratonie (pijnbeleving), vestibulaire revalidatie en de verwerking van beweging en ruimtelijkheid door het brein. Daarnaast zijn er hoofdstukken waarin de brede patie¨ntenpopulatie ‘ouderen’ centraal staat. Zoals u gewend bent zijn alle hoofdstukken in het jaarboek in drie rubrieken verdeeld: Klinische praktijk, Onderzoek en ontwikkeling en Opinie. Hier volgt een korte indruk van wat u in dit jaarboek kunt vinden. In het deel Klinische praktijk wordt een variatie aan onderwerpen besproken zoals mimetherapie, cueing training bij de ziekte van Parkinson en de rol van rekhoudingen bij de revalidatie van CVApatie¨nten. Twee hoofdstukken gaan nader in op het functioneren van handen: handfunctie bij kinderen met cerebrale parese en mirrorboxtherapie bij handletsels. In de rubriek Onderzoek en ontwikkeling is onder andere een aantal hoofdstukken over revalidatie na een CVA opgenomen. Achtereenvolgens komen de revalidatie van rijvaardigheid, oedeem, voetorthesiologie en de relatie tussen cognities/emoties en motoriek bij patie¨nten met CVA aan de orde. Verder wordt ingegaan op het functioneren van ouderen. In het deel Opinie is een aangepaste versie opgenomen van de inaugurele rede van prof. dr. Gert Kwakkel getiteld ‘Uitzicht op inzicht’ die hij in 2009 gehouden heeft. In dit hoofdstuk geeft hij, als hoogleraar neurorevalidatie, een kritische beschouwing van de zorg, het onderwijs en het onderzoek die momenteel in de neurorevalidatie gebruikelijk zijn. Verder wordt ingegaan op

18


het evidence based behandelen van patie¨nten na een beroerte en op de huidige stand van zaken met betrekking tot de preventie en behandeling van contracturen bij patie¨nten met een dwarslaesie. In een aantal hoofdstukken staat de mobiliteit en/of fysieke activiteit van patie¨nten centraal. Zo wordt de fysieke activiteit bij multipele sclerose besproken, maar ook de invloed van fysieke activiteit op het cognitief functioneren van ouderen. Dit thema sluit goed aan bij actuele beleidsontwikkelingen in Nederland en Vlaanderen waarbij veel aandacht geschonken wordt aan het belang van voldoende beweging ter preventie van gezondheidsproblemen onder de algemene bevolking. In de fysiotherapie/kinesitherapie spelen momenteel nog andere belangrijke beleidsmatige ontwikkelingen. In Nederland zijn er bijvoorbeeld in het afgelopen jaar kwaliteitsindicatoren fysiotherapie ontwikkeld. Kwaliteitsindicatoren zijn instrumenten die ingezet worden om kwaliteit zichtbaar te maken. Een indicator wordt in de gezondheidszorg gedefinieerd als een meetbaar element van de zorgverlening, dat functioneert als een mogelijke aanwijzing voor de kwaliteit van de zorg. Het is de bedoeling dat aan de hand van deze kwaliteitsindicatoren het handelen tijdens en het resultaat van fysiotherapeutische behandelingen transparanter worden. In 2010 zullen deze kwaliteitsindicatoren geı¨mplementeerd worden. Hiernaast wordt er hard gewerkt aan een elektronisch patie¨ntendossier. In Vlaanderen worden inspanningen geleverd om criteria te ontwikkelen waarmee bijzondere beroepsbekwaamheden (waaronder neurologische revalidatie/kinesitherapie) erkend kunnen worden. In dit voorwoord staan we ook even stil bij het vertrek van een van onze redacteuren, Alice Nieuwboer. Alice is de afgelopen jaren van grote waarde geweest vanwege haar inhoudelijke kennis en enthousiasme. Gezien haar expertise in de neurorevalidatie heeft ze ook nog een aanzienlijke bijdrage geleverd aan de opzet van dit jaarboek. Onze dank daarvoor, Alice! Haar plaats is ingenomen door twee redacteuren: Patrick Calders en Erwin van Wegen. Concluderend zijn wij, de redactie van het Jaarboek Fysiotherapie Kinesitherapie, er trots op dat zowel in Nederland als Belgie¨ veel werk wordt verzet in de neurorevalidatie. Wij wensen u veel plezier met het lezen van dit jaarboek en hopen dat u de kennis die u opdoet in de praktijk kunt en gaat toepassen. Namens de redactie, Cindy Veenhof

Jaarboek Fysiotherapie Kinesitherapie 2010

Recommend Documents