2013: ‘op de drempel van verandering’
Bevolkings onderzoek darmkanker krijgt vorm
2013
Jaarbericht
Nieuw onderzoekscentrum borstkanker screening in Groningen
Basisscholing cervixscreening: leren uitstrijkjes maken
In dit jaarbericht vindt u een overzicht van de belangrijkste activiteiten en cijfers over 2013. Een volledig overzicht vindt u in ons jaarverslag op www.bevolkingsonderzoeknoord.nl, op de pagina regio-informatie/jaarverslag. Hierin zijn ook de resultaten per gemeente opgenomen.
Terugblik op 2013
2
2013 stond voor een groot deel in het teken van de voor bereidingen op het bevolkings onderzoek darmkanker. Maar er gebeurde meer dan dat: ook de eerste voorbereidingen voor de herinrichting van het bevolkingsonderzoek baar moederhalskanker kwamen op gang en in Groningen werd een onderzoekscentrum voor borstkankerscreening geopend. Jan Henk Sangers, directeur van Bevolkings onderzoek Noord, blikt terug. ‘Als ik terugkijk op 2013, dan springt het bevolkingsonderzoek darmkanker er natuurlijk uit. Er waren veel mensen bezig met de voorbereidingen voor dit nieuwe landelijke bevolkingsonderzoek, ook vanuit onze organisatie. De startdatum lag oorspronkelijk op september, maar dat hebben we niet gehaald, omdat er discussie ontstond over de in te zetten ontlastingstest. De eerlijkheid gebiedt te zeggen dat die paar maanden uitstel ons eigenlijk wel goed uitkwam… Heel positief was de samenwerking met de ziekenhuizen. In onze regio was de bereidheid om mee te werken aan het nieuwe bevolkingsonderzoek erg groot. De toelatingsaudits en toetsingen van
coloscopiecentra, pathologielaboratoria en individuele endoscopisten verliepen allemaal in prettige en open sfeer. Daar heeft de beroepsvereniging NVMDL zeker aan bijgedragen, door dit nieuwe bevolkingsonderzoek aan te grijpen om de kwaliteit van het vak verder te verhogen. Inmiddels zijn we gestart en begint het bevolkingsonderzoek langzaam maar zeker ingeburgerd te raken. Ons interne projectteam en de betrokken medewerkers zetten zich in om het bevolkingsonderzoek goed te laten verlopen en houden de vinger aan de pols.
Screening op HPV
Op advies van de Gezondheidsraad en in opdracht van de minister van VWS voerde het RIVM een uitvoeringstoets uit voor de herinrichting van het bevolkingsonderzoek baarmoederhals kanker. In 2013 werden de resultaten hiervan bekend en besloot minister Schippers tot aanpassing van het bevolkingsonderzoek per 2016. Het RIVM heeft een projectorganisatie ingericht, die de herinrichting verder vorm gaat geven. Als screenings organisaties zijn we hier direct bij betrokken. We hebben een landelijke projectleider aangetrokken, die samen met regionale projectleiders het proces tot herinrichting gaat begeleiden. De grootste verandering wordt dat er in het vernieuwde bevolkingsonderzoek primair op hoog risico Humaan Papilloma Virus (hrHPV) wordt gescreend. Nu worden alle uitstrijkjes cytologisch beoordeeld, in de nieuwe situatie wordt alleen bij een HPVbesmetting cytologisch onderzoek gedaan. Nieuw is ook de inzet van een zelf afnameset. Als een cliënt niet ingaat op de uitnodiging om mee te doen, ontvangt zij bij de herinnering de mogelijkheid om een thuistest aan te vragen.
Nieuwe systemen
Voor het bevolkingsonderzoek darmkanker is een nieuw IT-systeem
ontwikkeld. Voor de bevolkings onderzoeken baarmoederhalskanker en borstkanker werken we nu nog met systemen die voldoen qua functionaliteit, maar die ICT-technisch gedateerd zijn. Deze systemen zullen de komende jaren worden vernieuwd en worden dan op een zelfde manier opgebouwd als het systeem voor het bevolkingsonderzoek darmkanker. Het nieuwe systeem voor het bevolkingsonderzoek darmkanker biedt cliënten de mogelijkheid om via een cliëntenportaal (‘Mijn bevolkingsonderzoek’) de eigen gegevens in te zien en te wijzigen. Dit wordt in de toekomst ook mogelijk voor de andere bevolkings onderzoeken, te beginnen met het vernieuwde bevolkingsonderzoek baarmoederhalskanker per 2016.
Nieuw onderzoekscentrum
Als ik kijk naar wat we in onze eigen regio hebben gedaan, dan was de opening van ons onderzoekscentrum voor borstkankerscreening in Groningen een mooi moment. Hier gaan we de cliënten uit de stad Groningen, Haren en Eelde-Paterswolde screenen. Sinds 1991 komen we met onze mobiele onderzoekscentra bij onze cliënten ‘op de stoep’. In de afgelopen periode is onze mobiliteit veranderd en ook is de 75-jarige van nu anders dan van toen. We vragen de cliënten uit en rond de stad nu om iets verder te reizen dan voorheen, maar bieden ze dan een ruimere onderzoekslocatie, met toilet en lekker kopje koffie. Het onderzoekscentrum is ook goed toegankelijk voor cliënten die gebruik maken van een rolstoel.
Dikke 9
In 2013 werd het driejaarlijks landelijk cliënttevredenheidsonderzoek gehouden onder de cliënten van de borstkankerscreening. We scoorden een dikke 9. Daar zijn we natuurlijk blij mee, maar tegelijkertijd blijven we op zoek naar mogelijkheden om onze dienstverlening te verbeteren.’ ■
Organisatie Op 31 december 2013 had Bevolkingsonderzoek Noord 115 medewerkers in dienst (118 in 2012). Het totaal aantal fte is gestegen van 69,44 fte in 2012 naar 69,51 fte per ultimo 2013. Bijna alle medewerkers hebben een parttime dienstverband, variërend van 22% tot 89%. Drie medewerkers werken fulltime. Per 31-12-2012
Per 31-12-2013
In dienst
118
115
Aantal vrouwen
106
102
Aantal mannen
12
13
Totaal aantal fte
69,44
69,51
Verzuim
Het gemiddeld verzuimpercentage in 2013 bedroeg 3,3%. Ten opzichte van 2012, waarin het verzuimpercentage 5,6% was, is dit een aanzienlijke daling. Dit valt deels te verklaren doordat een aantal langdurig zieken uit dienst is gegaan. De gemiddelde meldingsfrequentie lag met 1,00 lager dan in 2012 (1,05). Medewerkers verzuimden gemiddeld minder vaak en de verzuimduur was korter.
De heer Schuurman legt per 31 december 2013 zijn functie als voorzitter neer en wordt opgevolgd door mevrouw Berendsen. Per 1 januari 2014 treedt de heer L. de Vries toe als lid van de Raad van Toezicht.
Financieel resultaat
Per 31 december 2013: Drs. J.H. Sangers MBA
In financiële zin is 2013, evenals de voorgaande jaren, een goed jaar geweest. Het resultaat bedraagt € 22.559. Het resultaat wordt toegevoegd aan het eigen vermogen. Nadere informatie over het financieel resultaat is opgenomen in de Jaar rekening 2013, die te vinden is op www.bevolkingsonderzoeknoord.nl.
Raad van Toezicht
Kwaliteit
Raad van Bestuur
Per 31 december 2013: - Mevrouw A.A. Berendsen MBA (vicevoorzitter, lid remuneratiecommissie) - Mevrouw Dr. P.P.C.W. Huijbregts (lid, lid auditcommissie) - Drs. J. Krul (lid, lid auditcommissie) - Drs. K. Schuurman (voorzitter, lid remuneratiecommissie) - Dr. J.W.D. de Waard (lid)
Bevolkingsonderzoek Noord heeft een HKZ-certificaat voor de borstkankerscreening en een ISOcertificaat voor de screening op baarmoederhalskanker. Wij bereiden ons voor op de invoering van de nieuwe ISO-norm voor zorg en welzijn, NEN-EN 15224. Het streven is om in 2015 aan deze norm te voldoen. ■
3
Bor stkanker scre Kerngegevens 2013
2012
2011
2010
2009
Aantal uitnodigingen
134.444
144.928
144.691
154.784
158.929
Aantal onderzoeken
112.476
119.377
121.830
128.402
135.205
Gemiddelde opkomst
83,7%
82,4%
84,2%
83,0%
85,1%
Non-participanten
10.958
12.097
11.59
12.215
11.736
% non-participatie
8,1%
8,3%
8,0%
7,9%
7,4%
11.011
13.454
11.263
14.167
11.988
% non-respons
8,2%
9,3%
7,8%
9,2%
7,5%
Aantal verwijzingen
2.569
1.852
1.812
1.627
1.760
Gemiddeld verwijscijfer
2,3%
1,6%
1,5%
1,3%
1,3%
Non-responders
4
Opkomstcijfers
In 2013 werden 134.444 vrouwen uitgenodigd om deel te nemen aan het bevolkingsonderzoek borstkanker. Van deze vrouwen hebben 112.476 gehoor gegeven aan de uitnodiging en zijn onderzocht. Het opkomstpercentage komt hiermee op 83,7% (in 2012: 82,4%). In 2013 meldden 10.958 cliënten (8,1%) zich af voor het borstonderzoek (non-participanten). In 2012 meldden 12.097 cliënten zich af (8,3%) Het aantal cliënten dat niet gereageerd heeft op de eerste uitnodiging en herinneringsuitnodiging (non-respons) bedroeg 11.011 (8,2%). In 2012 waren dit 13.454 cliënten (9,3%).
Verwijzingen
In 2013 zijn er in totaal 2.575* vrouwen doorverwezen met een suspect screeningsmammogram. Het verwijscijfer bedroeg 2,3%. In 2012 werd 1,6% van de cliënten doorverwezen.
Bij 859 (33%) vrouwen werd een mammacarcinoom gediagnosticeerd. Bij 1.714 vrouwen werd geen maligniteit gevonden, van 2 vrouwen is de followup onbekend.
BI-RADS
Bij de vrouwen die werden doorver wezen met een uitslag BI-RADS 0 (aanvullend onderzoek noodzakelijk) werd in 14% een mammacarcinoom geconstateerd. Er werd een mamma carcinoom gediagnosticeerd bij 45% van de vrouwen die werden doorverwezen met een uitslag BI-RADS 4 (verdacht voor maligniteit, maar niet typisch). Van de groep vrouwen die de uitslag BI-RADS 5 (zeer verdacht voor maligniteit) kregen, kreeg 98% de diagnose mammacarcinoom.
Behandeling
Mammacarcinomen kunnen worden onderverdeeld in invasieve tumoren en in situ tumoren. Van de 859 vrouwen bij wie een mammacarcinoom werd
* In 2013 zijn in totaal 2.575 vrouwen doorverwezen; 2.569 van deze vrouwen werden in 2013 door Bevolkingsonderzoek Noord uitgenodigd en gescreend.
geconstateerd ging het bij 670 vrouwen (78%) om een invasieve tumor en bij 189 vrouwen (22%) om een in situ tumor. De meeste van de 670 vrouwen met een invasieve tumor werden mammasparend behandeld (74%) en 89% onderging een schildwacht klierprocedure. Van deze laatste groep onderging 6% na de schildwacht klierprocedure aansluitend een okselkliertoilet. Vrouwen met een in situ tumor werden in 73% van de gevallen mammasparend behandeld.
Tumorgegevens
Van alle gevonden invasieve tumoren komt tumorstadium T1c het meeste voor (51%). Dit zijn tumoren met een grootte tussen de 1 en 2 cm. 32% van de tumoren is kleiner dan 1 cm en 17% is groter dan 2 cm. Bij 27% van de vrouwen met een invasieve tumor werden positieve klieren gevonden, 1 vrouw had afstandsmetastasen.
ening Standaard vier foto’s
De minister van VWS heeft na advies van de Gezondheidsraad positief geoordeeld over het standaard maken van vier foto’s bij het bevolkings onderzoek borstkanker en de screeningsorganisaties hiervoor in juli 2013 een vergunning verleend. Bevolkingsonderzoek Noord heeft vervolgens bekeken hoe deze werkwijze met ingang van 2014 geïmplementeerd kan worden binnen de organisatie. De dagproductie (nu 66 – 67 onderzoeken) zal omlaag worden gebracht, omdat de nieuwe werkwijze meer tijd per onderzoek zal kosten. Op basis van wetenschappelijk onderzoek mag met deze werkwijze worden verwacht dat de detectie toeneemt terwijl het aantal foutpositieven daalt.
Mindervalide cliënten
Bevolkingsonderzoek Noord biedt cliënten die gebruik maken van een rolstoel vanaf 1 oktober 2013 de mogelijkheid om zich voor het bevolkingsonderzoek borstkanker in de eigen onderzoekscentra te laten onderzoeken. Alle mobiele units zijn hiervoor uitgerust met een lift. Cliënten die moeilijk ter been zijn en moeite hebben met het trapje bij de ingang van de units, kunnen onder begeleiding ook gebruik maken van de lift. In de planning wordt extra ruimte voor een dergelijk onderzoek gereserveerd. Om zeker te weten dat het onderzoek in de mobiele units of het onderzoekscentrum in GroningenZuid plaats kan vinden, is er vooraf contact met de cliënt. Als dan blijkt dat het onderzoek wegens beperkingen toch niet door kan gaan in een unit, dan vindt het onderzoek alsnog in het
ziekenhuis plaats, zonder dat dit kosten met zich meebrengt voor de cliënt.
Spiegelgesprek
In het najaar van 2013 werd in samenwerking met Zorgbelang Groningen een spiegelgesprek georganiseerd. In dit gesprek werd een aantal c liënten
gevraagd hun ervaringen met het bevolkingsonderzoek borstkanker te delen met medewerkers van Bevolkingsonderzoek Noord. Aangezien het spiegelgesprek als zeer waardevol werd ervaren zal dit initiatief een vervolg krijgen in de komende jaren. ■
Nieuw onderzoekscentrum Op 5 augustus 2013 ging het nieuwe onderzoekscentrum voor borstkanker screening aan de Queridolaan in Groningen open. De officiële opening werd op 22 september verricht door Janny Visscher, als wethouder in de gemeente Groningen onder meer verantwoordelijk voor Zorg en Welzijn. Danielle Detraz, regiohoofd borstkankerscreening, vertelt dat het nieuwe onderzoekscentrum veel voordelen biedt: - ‘Voor de cliënt: met een gezellige wachtruimte, een kopje koffie en een toilet, en met regelmatige openstelling op donderdagavond en zaterdagmorgen; -V oor onze instructielaboranten: het onderzoekscentrum heeft twee röntgen kamers en dient als opleidingslocatie; -V oor onze praktijkbegeleiders: er is voldoende ruimte om in alle rust toetsingen te doen en bijscholingen te geven; -V oor onze screeningslaboranten, voor wie de afstand tussen screening en ‘kantoor’ (in hetzelfde pand) verkleind is en die hier tijdens bijscholing hun collega’s tegenkomen.’ ■
De officiële opening van het nieuwe onderzoekscentrum borstkankerscreening
5
Baarmoederhals Kerngegevens Geboortejaar
Uitgenodigd
Actieve participatie
%
Passieve participatie
%
Non- respons
%
1953
10.133
6.204
61,2%
878
8,7%
3.051
30,1%
1958
11.464
8.225
71,7%
1.109
9,7%
2.130
18,6%
1963
12.421
8.869
71,4%
1.044
8,4%
2.508
20,2%
1968
12.331
8.740
70,9%
831
6,7%
2.760
22,4%
1973
10.486
6.526
62,2%
624
6,0%
3.336
31,8%
1978
9.154
5.240
57,2%
998
10,9%
2.916
31,9%
1983
8.743
4.707
53,8%
1.608
18,4%
2.428
27,8%
Totaal
74.732
48.511
64,9%
7.092
9,5%
19.129
25,6%
Peildatum: 20 maart 2014
6
Opkomstcijfers In 2013 werden 74.732 vrouwen uitgenodigd deel te nemen aan het bevolkingsonderzoek baarmoeder halskanker. 48.511 vrouwen (64,9%) gaven gehoor aan deze oproep (peildatum 20 maart 2014) en lieten een uitstrijkje maken. 7.092 cliënten (9,5%) gaven aan (op dit moment) geen gebruik te willen maken van de uitnodiging (passieve participatie). De resterende 19.129 cliënten (25,6%) hadden op de peildatum nog niet gereageerd op de uitnodiging (nonrespons). In deze opkomstcijfers is geen rekening gehouden met het zogenaamde naijleffect. Anders dan bij het borstkanker onderzoek, maken cliënten zelf een afspraak voor dit bevolkingsonderzoek. Hieraan is een zeer ruime termijn gebonden: iedere uitnodiging blijft vijf jaar geldig. Het kan dus zijn dat
cliënten een jaar (of nog langer) na de uitnodigingsdatum alsnog een afspraak maken voor het onderzoek. Tijdelijk uitstel van het onderzoek wegens zwangerschap komt vooral veel bij de jongste leeftijdsgroepen voor. Ervaring leert dat de uiteindelijke opkomst bijna vijf procent hoger is dan uit de opkomstcijfers van het oproepjaar blijkt.
Beoordeling uitstrijkjes Bij 3,2% van de cliënten werd een lichte afwijking gevonden. Deze cliënten kregen het advies het uitstrijkje na een periode van zes maanden te herhalen. 0,7% van de onderzochte cliënten werd doorverwezen naar de gynaecoloog. Het merendeel (67,2%) van deze vrouwen is tussen de 30 en 40 jaar oud. 1,8% van de cliënten werd gevraagd na zes weken de uitstrijk te herhalen, omdat deze niet te beoordelen was.
kanker screening Basisscholing Cervixscreening voor praktijkassistenten In 2011 heeft het RIVM in samenwerking met de screeningsorganisaties en de betreffende beroepsgroepen een Basisscholing Cervixscreening (BSC) ontwikkeld voor praktijkassistenten. Deze module bestaat uit een theoretisch deel, dat grotendeels via e-learning wordt aangeboden, en een praktisch deel, waarbij o.m. op twee praktijkavonden en in de eigen praktijk wordt geoefend met het maken van een uitstrijkje. Vanaf 2012 zijn de screeningsorganisaties verantwoordelijk voor het beheer van de module en voor de implementatie ervan in de praktijk. De invoering heeft in het verslagjaar in de regio Noord plaatsgevonden en is inmiddels afgerond. Deze scholing is in alle drie provincies in de regio Noord gegeven en is positief ontvangen. Tanja van der Meer is huisarts in Steenwijk en is als docent betrokken bij de BSC: ‘Het is mooi om te zien hoe het zelfvertrouwen van de ‘beginnende uitstrijkers’ gaandeweg de scholing groeit.’
7
Tanja van der Meer
Huisartspakket In het najaar werd landelijk een informatiepakket over het bevolkings onderzoek baarmoederhalskanker ontwikkeld. Het pakket omvat de nieuwe praktijkhandleiding van het Nederlands Huisartsen Genootschap (NHG), de Cervix-special van Screen, de informatiekaart waarin het bevolkingsonderzoek in vier stappen wordt beschreven en het draaiboek voor de zelf uitnodigende huisartsen. Het pakket werd in december in een handige bewaarbox toegezonden aan alle huisartspraktijken. ■
Dar mkanker screening In 2012 gingen de voorbereidingen van start voor de invoering van een nieuw bevolkings onderzoek: het bevolkingsonderzoek darmkanker. Dit bevolkingsonderzoek wordt in omvang de grootste van de drie bevolkingsonderzoeken naar kanker: de doelgroep bestaat in totaal uit bijna vierenhalf miljoen mannen en vrouwen in de leeftijd van 55 tot en met 75 jaar.
In de provincies Groningen, Friesland en Drenthe gaat het om bijna een half miljoen mensen. Jaarlijks zullen ca. 250.000 mensen een uitnodiging om deel te nemen ontvangen. Ter vergelijking: per jaar worden ca 125.000 vrouwen uit voor het bevolkingsonderzoek borstkanker en ca 75.000 vrouwen voor het bevolkingsonderzoek baarmoederhalskanker uitgenodigd. 8
Het bevolkingsonderzoek darmkanker wordt gefaseerd ingevoerd. Om de benodigde capaciteit voor het vervolgonderzoek op te bouwen, is tijd nodig. Het is niet acceptabel dat cliënten lang moeten wachten als er vervolgonderzoek nodig is. Daarom wordt begonnen met het uitnodigen van een vijftal geboortejaren uit de doelgroep, en wordt deze groep steeds verder uitgebouwd. Als alles volgens planning verloopt, is het bevolkingsonderzoek in 2019 helemaal ingevoerd.
Vertraging Het bevolkingsonderzoek zou in het najaar van 2013 starten. De start heeft echter een paar maanden vertraging opgelopen, doordat er nader gekeken moest worden naar de te gebruiken ontlastingstest. In het najaar ging in de regio ZuidWest een pilot van start. Op basis van de resultaten van de pilot is besloten in januari landelijk te starten met het bevolkingsonderzoek. De 75-jarige mannen en vrouwen die in 2013 uitgenodigd zouden worden, ontvangen als eerste groep na de start in 2014 alsnog een uitnodiging.
Regionaal Coördinerend MDL-arts verwijst Wanneer bij een deelnemer bloed in de ontlasting wordt gevonden, ontvangt deze bij de uitslag direct een uitnodiging voor een intakegesprek bij een coloscopiecentrum. De v erwijzing wordt gedaan door de Regionaal Coördinerend Maag Darm Lever-arts van de screeningsorganisatie.
Colofon Juli 2014 Uitgave: Bevolkingsonderzoek Noord Redactie: Angelieke Burgers en Gea Geers Ontwerp: Gerrit de Jong – www.studiograps.nl
Bij Bevolkingsonderzoek Noord is dit Michiel van Haastert, die ook werkzaam is als MDL-arts in het Martini Ziekenhuis in Groningen.Gevraagd naar het bevolkingsonderzoek antwoordt Michiel van Haastert kort maar krachtig: ‘Laat je screenen!’
Michiel van Haastert
Druk:
Zalsman Groningen bv
Bevolkingsonderzoek Noord Queridolaan 5, Groningen Postbus 425, 9700 AK Groningen 050 520 88 88
[email protected] www.bevolkingsonderzoeknoord.nl
