j ^ . - ^ .-^
:
^ij*^gm;w^MM^^I^È0i£,lema.- ^^Mft. m \(mmm r
MII'IL
4Bh«fS*£dg M,^
flawn lak» JLJttLÊiLêSl
/
N
" L I G
H T I N G- "
LITTERAIR MAANDBLAD VAN DE JONGEREN November 1942
I n h o u d
Aflevering
Vein
Ter i n t r o d u c t i e X Onweer ( b a r o k ) Mannequin Oudekerksplein
d e z e
......
1
Eerste Jaargang
a f l e v e r i n g : H, t e n Doohuis " " " " " " " M
Schrede Hest Kwatrijn K e l l n e r één b i e r
Edgar Fossan " " " J H H H B H f t o^p^*-l°ï
Vermoeidheid van het r e i z e n Avond en morgen Fractie M e i s j e met schommel ....... Voor een v r i e n d Een i s twee De muur ( n a a r J . P . S a r t r e ) .
A.G. de M e e s t e r L a n s d o r p " " J o o s t H'eeke " " " " l i . van R i t g e r Edgar P o s s a n .
M
I
1
TER
I N T R O D.TLC...-T.I.E "Hemmes: 40 ChevQvX : 8 (en l o n g ) "
De e e r s t e L i c h t i n g i s u i t ! en de t r i o m f a n t e l i j k e v o l d o e n i n g d i e deze mare v e r w e k t b i j de k l e i n e groep van s c h r i j v e r s en l e z e r s , d i e h e t t o t s t a n d komen van d i t dunne, g e s t e n c i l d e b l a a d j e m o g e l i j k maakten l a a t z i c h v o o r a l , v o o r de b u i t e n s t a a n d e r m i s s c h i e n a l l e e n , v e r k l a r e n u i t de omstandigheden van d i t i n i t i a t i e f . Ondanks p a p i e r s c h a a r s t e en K u l t u u r k a m e r , i n w e e r w i l van de c e n s u u r der D u i t s e o v e r h e i d en de p r e s s i e op h e t g e h e l e c u l t u r e l e l e v e n u i t g e o e f e n d , k l i n k t h i e r de stem van j o n g e , meest onbekende N e d e r l a n d s e d i c h t e r s , d i e gehoord w i l worden, v r i j v a n p o l i t i e k e d r e i g e m e n t e n o f i d e o l o g i s c h e dwang. Z e k e r , w i j hebben gekozen, t e g e n t y r a n n i e r e n w i l l e k e u r , h a r t s t o c h t e l i j k gekozen v o o r de v r i j h e i d van o v e r t u i g i n g ; en m e n i n g s u i t i n g - maar een d e r g e l i j k e s t e l l i n g n a m e op z i c h z e l f r e c h t v a a r d i g t n i e t h e t a a n z i e n van een nieuwe l i t t e r a i r e p e r i o d i e k . Wel v e r s m a l d e ook h i e r h o t nog t o e g e s t a n e t e r r e i n : Werk"en " C r i t e r i u m " , de voornaamste a f z e t g e b i e den d e r j o n g s t e poëzie, z i j n verdwenen - Maar h e t e n t h o u s i a s m e , dat ons i n ^ L i c h t i n g samenbracht beoogt meer dan v o o r t g e z e t t e l i t t e r a i r e a c t i v i t e i t a l l e e n . V o o r ons was geen p l a a t s . "Werk", door " C r i t e r i u m " v o o r t g e z e t en o o r s p r o n k e l i j k b e d o e l d a l s een algemeen t i j d s c h r i f t v o o r de poëzie d e r j o n g e r e n , v e r s t a r d e meer en m e e r - t o t een v a s t e , dogmatische k e r n van d i c h t e r s en hun e p i g o nen, door Ed. H o o r n i k - v e r g a a r d en w e l d r a v e r h e v e n t o t de a d e l s t a n d v a n " R o m a n t i s c h R e a l i s m e " , "Een s y n t h e s e , d i e i n de r o m a n t i e k van 'De V r i j e B l a d e n ' h e t r a t i o n a l i s m e van 'Forum' w i l opnemen", s c h r i j f t H o o r n i k i n h e t Januari-nummer van 1941 en w i j s t dan t e n s l o t t e heen n a a r een b e z i e l de I d e e , "een b e e l d van s y n t h e t i s c h e b e h e e r s i n g en v o l l e d i g e h u m a n i t e i t Ook B e r t u s A a f j e s , i n z i j n i n l e i d i n g op de C r i t e r i u m - m i d d a g , doet h e t n i e t m i n d e r . Wel g e e f t h i j t o e dat de nieuwe g e n e r a t i e ( h e t g e s o l met h e t b e g r i p " g e n e r a t i e " l a t e n w i j nu maar v e r d e r r u s t e n ) geen programma b e z a t n o c h b e z i t , z i j h e e f t dan t o c h "een i d e a a l , dat anders i s dan dat d e r v o r i g e g e n e r a t i e , maar a l l e r m i n s t v i j a n d i g d a a r a a n " . Met z u l k e en s o o r t g e l i j k e u i t l a t i n g e n v a n de erkende w o o r d v o e r ders d e r j o n g e r e n ( a f g e z i e n van het p r o t e s t van de d i c h t e r ' Mar j a , d i e z i c h n i e t wenste n e e r t e l e g g e n b i j de d i c t a t o r i a l e a a n m a t i g i n g v a n d i t duümviraat^ n a een o n v e r k w i k k e l i j k e u i t e e n z e t t i n g , d i e alom schade deed aan ' t g e z a g en de b e t r e k k e l i j k e h o m o g e n i t e i t van deze h e l e " g e n e r a t i e " t r a d h i j t e n s l o t t e u i t C r i t e r i u m ) v o o r ogen i s h e t n i e t t e v e r w o n d e r e n dat v e l e n u i t z a g e n n a a r nieuwe vegen, z o n d e r maximum s n e l h e i d - o f voorrangsburdjes, I n t u s s e n greep de b e z e t t e n d e macht, ondanks h a a r a a n v a n k e l i j k e b e l o f t e n , s t e e d s meer i n h e t c u l t u r e l e l e v e n i n , en a l s p o e d i g v e r d h e t ons d u i d e l i j k dat w i j l a n g s s l u i p p a d e n b i j n a c h t en o n t i j ons g e s t e l d e d o e l moesten b e r e i k e n . De b e s l i s s i n g v i e l t e n s l o t t e t e n g u n s t e van h e t • "goedkope" b l a a d j e , dat nu v o o r h e t e e r s t i n s t e n c i l v o r m v e r s c h e n e n i s . T e g e l i j k e r t i j d voerden w i j e c h t e r b e s p r e k i n g e n om d i t e i g e n b l a d na de. o o r l o g i n een n o r m a a l t i j d s c h r i f t i n b e h o o r l i j k e o p l a a g b i j een v a s t e u i t g e v e r om t e z e t t e n . Ook h i e r i n s l a a g d e n - . r i j , onder v a n z e l f s p r e k e n d voorbehoud van l e v e n s v a t b a a r h e i d . D i e t e v e r w e z e n l i j k e n i s ons d o e l ; t e b e w i j z e n dat n i e t a l l e e n ondanks maar j u i s t i n deze t i j d van chaos der g e v e s t i g d e v a a r d e n en wapengeweld dat de v e r e l d t o t i n h a a r u i t h o e k e n met e l l e n d e v e r v u l t , dat ondanks d i t a l l e s scheppend werk kan worden v o o r t g e b r a c h t dat de l i j d e l i j k e w i s s e l v a l l i g h e d e n tebovengaat. E r z i j n bezwaren: de n o o d z a k e l i j k e a n o n y m i t e i t der i n z e n d i n g e n z a l a u t e u r s met r e e d s g e v e s t i g d e naam e r v a n afhouden hun werk met dat v a n onbekenden t e vermengen, maar n a a r onze mening kan j u i s t d i e aanv a n k e l i j k e n a a m l o o s h e i d a l t h a n s d i e onbekende j o n g e r e n p r i k k e l e n z i c h ia. t e z e t t e n en t e o n d e r s c h e i d e n , ook en j u i s t z o n d e r de s t e u n van een ingevoerde k l a n k . E r z i j n financiële, t y p o g r a f i s c h e , o r g a n i s a t o r i s c h e bezwaren. O^s a a n t a l i s nog g e r i n g en z e l f v e r k e r e n . v i j v e l eens I n t w i j f e l o f ^ i j h e t s p o o r n i e t b i j s t e r v e r d e n . Doch met h e t v o r k van onze g r o t e v o o r g a n g e r s en ons g e l o o f i n de toekomst v o o r ogen, ga deze L i c h t i n g vooruit! ,;
Met deze i n l e i d i n g menen w i j v o o r h e t e e r s t t e kunnen v o l s t a a n . W i j s t e l l e n geen a u t o r i t a i r program op, creëren gee . p r e m a t u r e " g e n e r a l t i e s " , maar de r e d a c t i e , even naamloos a l s h a a r mee w o r k e r s , r o o p t een i e d e r d i e z i c h b i j deze L i c h t i n g aan v i l s l u i t e n op nu en t e r s t o n d e , Voor i e d e r d i e wat t e zeggen h e e f t i s e r p l a a t s . LV u i t e i n d e l i j k e bes l i s s i n g omtrent a l o f n i e t p l a a t s i n g d e r i n g e z o n d e n b i j d r a g e n behoudt z i j z i c h n a t u u r l i j k v o o r , maar v a n t i j d t o t t i j d z a l z i j v o l l e d i g e v e r a n t w o o r d i n g v a n h a a r b e l e i d i n deze b l a d z i j d e n afleggen» Over de-naam v a n ons t i j d s c h r i f t k a n g e t w i s t ' worden; w i j geven h a a r v o o r b e t e r . V o o r ons d r u k t z i j e c h t e r u i t wat , i i w i l l e n : r u i m t e , c o n c r e e t en i n a b s t r a c t e , v o o r v r i j e gezonde a c t i v i t e i t i n een o n t z i n d e w e r e l d ; r u i m t e ook i n de a c t u e l e z i n v a n een g e e s t e l i j k e x e r c i t i e t e r r e i n om ons t e h a r d e n v o o r de s t r i j d , waaraan w i j ons d i r e c t n i e t kunnen geven Maar n i e t g e b r o k e n , v r i j om t e gaan En eenmaal weer op v r i j e g r o n d t e s t a a n . . . L i c h t i n g - v o o r w a a r t s - marsch! T
H. t e n
D o o h u i s .
X Een s m a l l e jongen, s c h i c h t i g v o o r z i c h z e l f En z i j n v e r v l o e k t g e s l a c h t d a t den p r o f e e t U i t N a z a r e t h a l s een m i s d a d i g e r v e r d e e d ; G e f u s i l l e e r d i n een g e l u i d l o o s c r y p t g e w e l f Het l i j k r o t i n een p u t , de h a v e l o z e z i e l Dwaalt a l s een f l u i t e n d p r o j e c t i e l Door h e t h e e l a l , w i e s t u i t de v a a r t Van deze g o d d e l o z e p a r a b o o l op aard? Wien t r e f t h e t s c h u l d e l o o s b e s t a a n Van dezen jood? M i j w e l t een t r a a n N a a r h e t g e l a a t : i k v o w de a v o n d k r a n t En l e e s z i j n naam i n z w a r t omrand, Een z e r k i n c e n t i m e t e r s a f g e p a a l d En met h e t o u d e r h a r t b e t a a l d .
ONWEER ( b a r o k ) Een p a r k : i k dwaal l a a g s h e t v e r z e n g d gazon En v o l g h e t s p o o r v a n de o n t z a g l i j k e z o n D i e d i t v e r b o d e n r i j k b e v r u c h t , een b l i k s e m s t r a a l V o n k t p l o s e l i n g door h e t b e d r e i g d e a r e a a l ; Een s i e r l i j k tympanen v l a m t dreunend op, I k z i e i n s u l f u r d a m p de r o s e g e v e l t o p . . . Dan s p r i n g t h e t v u u r l a n g s de 'gezwollen s c h o o t Der tempelmaagd, een e t t e r e n d e s a r c o f a a g Een b e e l d s t o r t v a n z i j n z u i l omlaag En smeulend k r i m p t de a f g e d r e v e n v r u c h t Tussen de a s ; de r e g e n b r e e k t de l u c h t En d o o f t h e t s i s s e n d v u u r en wekt De s c h e p p i n g s d r i f t v a n h e t morbide i n t e l l e c t , En weer g r o e i t i n m i j n z i e l de d r u i p s t e e n v a n den dood.
4 MANNEQUIN Z i j t r e e d t onder h e t w i t t e l i c h t De armen l a n g s h e t l i c h a a m , s c h r a a l , Beschermen de d i a g o n a a l Van ' t a g r e s s i e v e h e u p g e w r i c h t . De b o r s t d i e a l s een s l i n g e r b r u g Een h u l p v e r b i n d i n g s l aat Van t c p t o t t o p , s c h o o n i n den r u g Een s c h e e r l i j n h e t c o r s e t v e r r a a d t : Een mooie- g o e d b e t a a l d e vrouw D i e l a c h e n d v a n h a a r charme l e e f t En menigeen t e denken g e e f t Over z i j n e i g e n h u w l i j k s t r o u w - .
0UDEKERÏI3 PLEIN Reeds l a n g h e c h t e de s t a d z i c h l o s Van d i t v e r g r o e i d e , somber p l e i n ; V u i l woekert i n de a f g e s n o e r d e emphales, ' t H e e f t u i t g e d i e n d en k o n v e r g e t e n z i j n . Maar z i e hoe een v e r k n i p t e n a v e l s t r e n g Ons t o c h aan d i t v e r l e d e n b i n d t : De g r a c h t , d i e z i c h , h i e r s m a l , v e r l e n g t En i n den Oceaan geen e i n d e v i n d t . . En ( a l s ge bank o f b e u r s v e r l i e t , ' t Was h e e t , h e t a s f a l t b r o e i d e a l s een w e l ) Herkende ge t o e n ergens n i e t Het oud s c h o o l d e u n t j e v a n een k l o k k e n s p e l ? H i e r s t a a t d i e rauwe s t e e n t o p r i j k , D i e ' t v o o r g e s l a c h t eens r i e p en b o r g ; Nu i s hex z e l f een a a n g e v r e t e n l i j k , . Haar z e r k : een b o r d v a n Monumentenzorg. De k r u i s v o r m gaat g e h e e l t e l o o r I n de g e z w o l l e n , zwaargesteunde v o e t : H u i s j e s t u s s e n de t o r e n en h e t k o o r P a r a s i t e r e n op h e t h e i l i g b l o e d . Een r o d e lamp v e r k l a a r t de a i n Van deze s p e l i n g d e r n a t u u r H i e r h a n d e l t men i n n a a s t e n m i n , H i e r s t a a t geen e n k e l h u i s t e h u u r ! Zo b l i j f t d i t p l e i n een t o e v l u c h t s o o r d , En h e t v e r k i l d e , moede h a r t S p r i n g t op en wordt s p o n t a a n b e k o o r d Door ' t f e l l e r o o d en w i t en z w a r t . 't P l a v e i s e l warmt z i c h i n de o c h t e n d z o n En node spoeden w i j ons n a a r de s t a d aan ' t werk; De g r a c h t l a n g s , b e g e l e i d door ' t c a r i l l o n , V e r t r o u w d e moederstem d e r Oude K e r k .
5 SCHREDE Het l i e d Y/aarin i k eens t e sl.apen p l a c h t Werd-tot een v i l d e , g r o o t s e m e l o d i e : een f a n t a s i e een droom,, o f de g e b o o r t e van een zoon u i t de b e v r u c h t i n g v a n m i j z e l f o n t s t a a n ? " D r i n g t o t Uw g r a f door, z i e daar i s een zweem van l i c h t . Men l o o g , men s p r a k van z w a r t on dood. B e r e i k de o e v e r van de oceaan.. Schuw e l k e schaduw. Wees een s c h r o e f als V i j a n d voelbaar. ' 1
BEST Wolven.. Z i j g i n g e n hand i n hand o v e r de z i n k e n d a k g o o t r a n d v a n h e t oude h u i s . B i j t i j d en v / i j l e hielden z i j s t i l en t u u r d e n l a c h l o o s door een raam; z i j w i s t e n w e l : h e t w i t t e bed dat i s het l a f f e g r a f g e v e e s t , dat i s de o n v o l d r a g e n v r u c h t dat i s een dode k i n d e r v a a n . De k l e i n e s t o e t i s v o o r t g e g a a n en v/aar. een harde g e v e l s t e e n wat u i t s t e e k t boven onze zee i s dén van hen o n l a a g g e s t o r t . ; ; i k heb d i t v e r s v a t i n g e k o r t , ...maar met hem v i e l de w e r e l d mee.
KWATRIJN I k w e i g e r mee t e l o o p e n i n de r i j En n e t t e doen a l s z i j Een l e v e n a l s van a l l e andre .mensen Is n i e t s voor m i j , Edgar Pos san.
K e l l n e r , één b i e r L a a t m i j dromen. Ze kan nu n i e t komen, I k ben maar a l l e e n h i e r . Ze h e e f t nu een h o u t e n been En d u r f t n i e t meer van me t e houden. Hu l a a t ze me a l l e e n Omdat m i j n ogen de koude O n t z e t t i n g n i e t konden v e r b e r g e n . Ze was mooi en jong? Dat was g i s t e r e n . Haar z w a r t e haarwrong? Is v e r g r i j s d . J a , g i s t e r e n danste ze Gisteren kuste z i j Wild, elke vezel doortrild van m i j n Saartklop.
6 "Et t u as connu c e s j o u r s ou l a v i e était^si p e s a u t o qu'o.ti p e r d a l t t o a t e s l e s heirres a e s s a v e r de l a l e v e r . " (Bemabooth, Journal Intime), V e r m o e i d h e i d v a n h e t r e i z e n denken p r a t e n En v a n h e t s t a r e n n a a r een t r i e s t e l u c h t Door v u i l e v e n s t e r s , h e e f t m i j s l e c h t s g e l a t e n De oude d i n g e n , z o n d e r l u s t t o t v l u c h t : De l a f h e i d en de e r n s t , de eigenwaan En wat ook j i j n o o i t i n m i j z a g m i s s c h i e n Maar d a t e r was: de v r e o s v o o r h e t b e s t a a n . Nu s t u i t e n d r u p p e l s op de v e n s t e r b a n k e n Maar z e l f s de d r o e f h e i d v a n h e t p o l d e r l a n d Onder de r e g e n , wekt geen nieuwe k l a n k e n I n ' t h a r t d a t loom i s , d o f en u i t g e b r a n d . I k dacht d a t i k h e t l e v e n : l i n n e n z o u En heb h e t v r o e g e r ook bemind m i s s c h i e n Maar om een handdruk s l e c h t s , een g l i m l a c h : j o u . Nog zoek i k jouw g e b a a r i n a l l e handen I n a l l e ogen s p e u r i k n a a r jouw b l i k . M i j n l a c h e n k l a t e r t t e g e n v e l e wanden Maar i e d e r l a c h e n e i n d i g t i n e e n s n i k . Wel k a n i k g r i j n z e n en ook d a t i s i e t s V o o r w i e n i e t goed i s , en n i e t s l e c h t m i s s c h i e n , N i e t d r o e f en n i e t g e l u k k i g , e n k e l : n i e t s . P r i n s e s , i k z w i j g , h e t e i n d e i s gekomen Z o a l s aan a l l e d i n g e n een einde r a a k t . Want i e d e r p a a r d s l i j t eons de l a a t s t e tomen En i e d e r woord v/ordt eenmaal t o c h v e r z a a k t . Ook o v e r m i j b a m b e i e r t s t r a k s de k l o k V e r z o e n d met l e v e n , en n i e t dood m i s s c h i e n , Maar met h e t l o t d a t J Oil
AVOND EN MORGEN V l u c h t i n de avond, r e d U v o o r de ramp Der v a l e dagen! zo i s h i j gekomen Waar aan de h a a r d b i j schemerende lamp De l i e f s t e b u i g t o v e r h e t boek d e r droomen. Geen Zo i Laat Laat
k l a n k v e r s c h u i f t , z i j z i e t hem even a a n . s ge l u l l , denkt h i j , maar hoe t e dragen? de g e d a c h t e n s t i l s t a a n , -maar z i j jagen.. dan h e t h a r t v e r t r a g e n maar h e t g a a t s t e e d s s n e l l e r s l a a n .
G o r d i j n e n open, en de l u c h t e n d r u i l e n . De n e v e l j a a g t een r i l l i n g door h e t v l e e s , D i t matte v l e e s w a a r i n h e t h a r t b l e e f s c h u i l e n A l l e e n met e i g e n t r o t s en e i g e n v r e e s . Toen h i j h a a r ha:ad nam, hoe k o n h i j vermoeden Dat e l k g e s l o t e n b l e e f i n e i g e n c e l ? H i j z i e t n i e t om, h i j s t r e e l t h e t e i g e n v e l . De göïi s t a a t t e v e r b l o e d e n . . . A. G.. D e
M e e s t e r L a n d s d o r ,p 23 l e n t e n . ' 4 2
•3V + .
I
7 FRACTIE Toen a l l e n m i j g l i m l a c h e n d l i e t e n s t a a n O n t g l e e d m i j z e l f s de l u s t om nog t e v l o e k e n En b e n i k s t i l , v e r b a a s d n a a r h u i s gegaan: Wat z o u een z o n d e r l i n g b i j vreemden zoeken.. En t o e n w i j b e i d e n daar moedeloos z a t e n , I k en I k z e l f , d u r f d e i k n i e t t e p r a t e n ; 'k Zag om hem heen de l i j s t v a n ' t s p i e g e l g l a s D i e moeder maakte t o e n z i j even t w i n t i g was.A l s i k hem s c h i c h t i g aankeek, z a g i k b i n n e n ¥erborgen i n m i j de btandende wens Te v r a g e n : w i e i s deze andere mens? Maar t o e n h i j opzag d o r s t i k n i e t t e b e g i n n e n . I k had het aan m i j z e l f n i e t durven vragen, Bevreesd dat i k m i j z e l f n i e t kon b e d r i e g e n ; Maar t o c h v e r s c h r i k t d a t h o t n i e t b l e e k t e l i e g e n Heb i k h e t g l a s met v u i s t e n s t u k g e s l a g e n .
MEISJE MET SCHOMMEL S l e c h t s , met twee banden aan de a a r d v e r b o n d e n Zweeft heen en weer h a a r ranke m e i s j e s l i j f ; I k w a n d e l a r g l o o s door h e t bos, en b l i j f Dan p l o t s v e r b a a s d , v e r l e g e n , a a n d i t s p e l gebonden. I k v o l g de j o n g e , onbevangen l i j n e n Van h a a r f i g u u r , de w e l v i n g v a n haar k l e i n e B o r s t e n , d i e t e l k e n s i n de z w a a i v e r s c h i j n e n En dan i n d i e p e p l o o i e n v a n h a a r k l e u d v e r d w i j n e n . E r i s geen z i n o f l e r i n g i n d i t b e e l d A l l e e n de d i e p e , onvermengde v r e u g d Van een oud l e v e n om een nieuwe j e u g d , Een b l i j h e i d d i e de d i e p s t e wonden h e e l t .
VOOR EEN VRIEND I k z a l TS v e r g e z e l l e n op uw s p o o r I n m i j n g e d a c h t e n , a l s g i j 's avonds l a a t Van de v e r t r o u w d e k u s t de zee i n g a a t En met uw boot 'H moeizaam w o r s t e l t door De b r a n d i n g , d i e de s m a l l e z a n d s t r e e p s l a a t Vanwaar d i t z w i j g e n d v o l k de z i l v r e . n v o o r Geploegd h e e f t , a l l e zeeën door, Om ' t r i j k waar g i j uw h a r t v o o r geven g a a t . G i j z u l t ons, d i e ge h i e r v e r l a t e n n o o t , Gedenken, t o t h e r i n n e r i n g v e r s t a r d A c h t e r h e t n i e m a n d s l a n d v a n eb en v l o e d . Maar a l s de eenzaamheid t e z e e r v e r w a r t , B e l u i s t e r dan i n ' t k l o p p e n v a n uw b l o e d De v a s t e m a a t s l a g v a n d i t v r i e n d e n h a r t . J o o s t II e e k e.
i I
i 1
i
8 EEN 1
IS' TV/EE
D i t l i e d heb i k t e l a n g o n t b e e r d : .besef d a t b o t e n s e d e r t "dagen op t i j en T/ind t e wachten l a g e n , h e e f t a l l e r o l l e n omgekeerd: de z a n g e r , d i e n u z w i j g e r i s , de z w i j g e r , d i e v e r r u k t g i n g z i n g e n , z i j kwamen b e i d e n en v e r g i n g e n e n werden weer t o t n i e u w gemis. En d i t gemis, d a t onbezwaard de dagen weer aaneen z i e t r i j g e n , z a l z i n g e n d weten v a n h e t z w i j g e n , wanneer de her i e l o p g e k l a a r d e n w i n d t e n goede i s g e d r a a i d . Dan z u l l e n schepen z e i l e n h i j s e n en h e e l de aarde r o n d gaan r e i z e n , w i j l i e d r o vrind g e w i l l i g w a a i t . . . D i t l i e d heb i k t e l a n g o n t b e e r d : b e s e f d a t b o t e n s e d e r t dagen op t i j e n w i n d t e wachten l a g e n , h e e f t a l l e r o l l e n omgekeerd." 2 De g o l v e n grommen, - t i j gaat v o o r t . Wat kunnen w i n d en t i j m i j geven, e n wat do slanke'"en b l a n k e s t e v e n s d e r s c h e p e n i n do h a v e n p o o r t , a l s eens de haven i s v e r z a n d , en t u s s e n w e k e " e n b l e k e l i s s e n de s l i j m e r i g e groene v i s s e n v e r r o t t e n op h e t nieuwe l a n d , e n t r o t s e barken a f g e t u i g d , wit-uitgebleekt g e l i j k karkassen z i c h s p i e g e l e n i n brakke p l a s s e n e n weer met w i e r e n o p g e t u i g d , . v e r l a t e n z i j n door man en muis. D a n z u l l e n weer de r o l l e n k e r e n e n w e e r z a l i k oen l i e d o n t b e r e n en dieper schuilen i n mijn k l u i s , e n weten v a n h e t n i e u w gemis, v a n hen d i e kwamen en v e r g i n g e n : de z w i j g e r , d i e v e r r u k t b l i j f t z i n g e n , de z a n g e r , d i e s t e e d s z w i j g e r i s . X. v a n
H i t g e r
9 DE ( N a a r :
M U IT R
J o a n » P a u 1
3 a r t r u -
"L o
ü u r".)
Zo werden ./e dan oon g r o o t , h e l d o r v e r t r o k binnengeduwd, w a a r i n m i j n ogen d i r e c t begonnen t e k n i p p e r e n t o g e n h e t s c h e l l e l i c h t . Dan ontwaarddc i k een t a f e l w a a r a c h t e r v i e r mannen i n b u r g e r z a t e n , d i e d r u k i n p a p i e r e n aan ' t s n u f f e l e n waren. De andere gevangenen waren, a c h t e r i n h e t v e r t r e k b i j e l k a a r g e z e t z o d a t w i j e e r s t de g e h e l e r u i m t e moesten d o o r l o p e n en b i j hen t e konen. E r bevonden z i c h v e r s c h c i d e - nen onder d i e i k kende, maar h e t g r o o t s t e d e e l was r i i j volkomen vreemd. V o o r m i j s t o n d e n e r twee met b l o n d e koppen; ze l e k e n op e l k a a r ; i k denk dat h e t F r a n s e n waren. De k l e i n s t e s j o r d e de h e l e t i j d z i j n b r o e k i n de h o o g t e : b l i j k b a a r had h i j l a s t v a n z.'n zenuwen. Zo b l e v e n we ongeveer d r i e u r e n s t a a n ; i k v o e l d e h e i e n a a l n i e t s n e e r , i k was a f g e s t o m p t , a l l e s g i n g aan m i j - v o o r b i j . Toch deed de warrit e v a n h e t l o k a a l m i j w e l d a d i g aan. V i e r en t w i n t i g u u r a c h t e r e e n h a d den w i j n i e t v e e l anders geda-an dan r i l l e n . Nu l e i d d e n de bewakers de gevangenen een v o o r een n a a r de t a f e l , Een v a n de narmen v r o e g hun dan hun naan en b e r o e p ; daarmee g i n g h o t g r o o t s t e d e e l v a n de t i j d heen., Zo n u en dan w i e r p e n ze e r eens een andere v r a a g t u s s e n d o o r : "Heb j i j sons deelgenomen aan d e ' n m i i t i e s a b o t a g e ? " Of w e l : "Waar was j e de o c h t e n d v a n de 9 do en wat voerde j e t o e n u i t ? " ' N a a r de antwoorden l u i s t e r d e n z©' n i e t , a l t h a n s d i e i n d r u k maakten z e . Een o g e n b l i k l a n g zwegen ze en k e k e n r e c h t v o o r z i c h u i t , dan begonnen ze v o o r t e s c h r i j v e n . Een v a n d i e k e r e l s v r o e g aan Ton o f het waar was d a t h i j i n de I n t e r n a t i o n a l e B r i g a d e had g e d i e n d . Ton kon m o e i l i j k h e t t e g e n d e e l beweren, want de b e t r e f f e n d e p a p i e r e n waren i n z i j n j a s gevonden.- Aan Juan v r o e g e n ze n i e t s , n a a r t o e n h i j z i j n naam gezegd had s c h r e v e n ze l a n g e t i j d . " M i j n b r o e r José i s a n a r c h i s t ', z e i J u a n . H i j i s n i e t n e e r h i e r , dat weet U z e l f ook w e l . I k z e l f behoor h e l e m a a l n i e t t o t een b e p a a l d e p a r t i j . I k heb n o o i t aan p o l i t i e k gedaan." Z i j antwoordden n i e t . "Ik heb n i e t s gedaan. I k w i l n i e t b o e t e n v o o r de anderen." Z i j n l i p p e n b e e f d e n . Maar de bewaker b r a c h t hen t o t z w i j g e n en v o e r d e hen weg.- Het was r i i j n b e u r t . "Heet U P a b l o I b b i e t a ? " Ik bevestigde d i t . De k e r e l keek i n z i j n p a p i e r e n , v r o e g dan: "Waar i s Ranon G r i s ? " -Dat weet i k n i e t . -Van de 6de t o t de 9de h e b t IJ hen i n Uw h u i s v e r b o r g e n gehouden. -Dat i s n i e t waar. De nonnen s c h r e v e n e en o g e n b l i k en de bewakers b r a c h t e n ne -weg. I n de gang s t o n d e n Ton en Juan t u s s e n twee k e r e l s i n , t e wachten. "Wat g a a t er nu gebeuren?" i n f o r m e e r d e Ton. Ze gronden een p a a r woorden: "Wat w i l j e " . - Was d i t een v e r h o o r o f een v e r o o r d e l i n g , w i l d e h i j weten. "Een v e r o o r d e l i n g . " - En, wat z i j n ze dan n e t " o n s van. p l a n ? K o r t a f : "Dat z u l l e n ze j u l l i e i n j e c e l w e l v e r t e l l e n . " De r u i m t e d i e ons a l s c e l d i e n s t deed was e i g e n l i j k een van de k e l d e r s v a n h e t h o s p i t a a l . Het was e r v e r s c h r i k k e l i j k koud en h e t t o c h t t e e r a l s de h e l . De h e l e n a c h t hadden w i j aan een s t u k door g e r i l d ua o v e r d a g was dat n i e t v e e l b e t e r ge-/eest. De v i j f v o o r a f g a a n d e dagen had i k d o o r g e b r a c h t i n een o f ander hok i n h e t p a l e i s van den a a r t s b i s s c h o p een s o o r t o n d e r a a n r d s e k e r k e r , d i e zo ongeveer u i t de middeleeuwen dat e e r d e : d a a r e r i n n e r s v e e l gevangenen waren en w e i n i g 'bergruimte werden ze n a a r op goed g e l u k ergens o p g e s l o t e n , o n v e r s c h i ] l i g waar. Maar i k was b l i j dat i k daar t e n m i n s t e u i t was; w e l i s w a a r had i k e r geen k o u g e l e d e n , maar i k z a t daar a l l e e n , h e t g e e n op den-duur gaat v e r v e l e n . H i e r i n de k e l d e r had i k a l t h a n s e n i g g e z e l s c h a p . J u a n z e i z e l d e n een w o o r d ; " h i j was a l l e e n n a a r bang en d a a r b i j nog t e j o n g on nee t e kunnen p r a t e n . Ton d a a r e n t e g e n was z e e r w e l b e s p r a a k t en kende v l o e i e n d Spaans. Het n e u b i l a i r v a n onze c e l b e s t o n d u i t een bank en v i e r m a t r a s sen. Toen we weer waren a a n g e l a n d g i n g e n we z i t t e n en w a c h t t e n " z w i j g e n d op de d i n g e n d i e konen zouden.. Na k o r t e t i j d nan Ton h e t woord. "We z i j n er b e r o e r d aan t o e , - I k g e l o o f h e t ook, z e i i k , n a a r i k g e l o o f t o c h n i o t dat ze den k l e i n e i e t s z u l l e n doen. " A l l i c h t ze kunnen hen n i e t s naken. H i j i s de b r o e r vori een s o l d a a t , dat i s a l l e s .
D:
a. 01
tf
D( Hj
m: P1
10 . ' I k keek n a a r Juan; h i j z a g er n i e t u i t e f h i j l u i s t e r d e , . Tem hernam: "Heb j e g e h o o r d wat ze i n S a r a g o s s a doen? Ze l e g g e n hun mannen op de weg en r i j d e n dan met d i e zware v r a c h t w a g e n s - v e r ze heen, £3en Marokkaans d e s e r t e u r h e e f t ons dat v e r t e l d . Ze zeggen dat h e t i s om v o o r r a den u i t t e s p a r e n , "Dat s p a a r t ander?, geen b e n z i n e u i t " , merkte i k k o r z e l i g op. D i e v e r h a l e n van Tom p r i k k e l d e n m i j ; h e t was nu h e l e m a a l n i e t n o d i g , dat t e v e r t e l l e n - ' ' O f f i c i e r e n I e p e n e r l a n g s , v e r v o l g d e h i j , de handen i n de z a k k e n , en r o k e n e r een s i g a r e t j e b i j , om e r een oogje op t e houden. En denk j e m i s s c h i e n d a t 3 3 ze dan-afmaken? Ben j e gek. Ze l a t e n ze r u s t i g s c h r e e u w e n c Soms w o l een uur,;-lang. D i e M a r o k k a a n v e r t e l d e dat h i j gewoon s t o n d t e k o k h a l z e n t o e n h i j dat v o o r de e e r s t e k e e r z a g , ~ I k g e l o o f n i o t dat ze dat h i e r ook d o e n , - z e i i k I k g e l o o f n i e t eens dat ze w e r k e l i j k v o o r r a d e n t e k o r t hebben". v
Het d a g l i c h t b e r e i k t e ons door v i e r l u c h t g a t e n alsmede door een ronde o p e n i n g aan de l i n k e r k a n t , w a a r d o o r we j u i s t de hemel konden z i e n . D i t g a t was hier- i n d e r t i j d eens a a n g e b r a c h t cm k o l e n i n de k e l d e r t e s t o r t e n ; g e w o o n l i j k was h e t door een l u i k g e s l o t e n . V l a k onder h e t g a t l a g nog een g r o t e hoop kolen,, b e d o e l d om h e t h o s p i t a a l t e verwarmen; r e e d s i n h e t b e g i n van de o o r l o g e c h t e r waren de z i e k e n geëvacueerd, en de k o l e n w a r e n d a a r o n g e b r u i k t b l i j v e n l i g g e n . B i j t i j d e n regende h e t eens door, omdat men v e r g e t e n had h e t l u i k t e s l u i t e n , Tom begon t e r i l l e n , " A l l e m a c h t i g nog aan t o e , mopperde h i j , d a a r b e g i n i k notabene a l w e e r te r i l l e n . H i j s t o n d op' en begon g y m n a s t i e k t e . d o e n . B i j e l k e beweging d i e h i j maakte v l o o g z i j n hemd open en toonde z i j n w i t t e en behaarde b o r s t . Dan g i n g h i j o p J z i j n r a g l i g g e n , s t a k z i j n benen i n de h o o g t e en v o e r d e f i e t s b e w e g i n g e n u i t ; z i j n k w a o b e r i g z i t v l a k t r i l d e . Tom was w e l een p o t i g e k e r e l , m.aer h i j was b e p a a l d t e d i k . Het s c h e e n m i j t o e d a t , g e z i e n de omstandigheden w a a r i n w i j s t e e d s v e r k e e r d hadden,, een mager l i c h a a m v e r r e t e v e r k i e z e n was» I n deze weke v l e e s m a s s a immers zouden g e w e e r k o g e l s o f b a j o n e t p u n t e n g e m a k k e l i j k b i n n e n d r i n g e n a l s i n een k l u i t b o t e r , En i k meende/ dat d i t z e e r onaangenaam zou. z i j n , I k s e l f had h e t n i e t b e p a a l d koud, maar t o c h waren m i j n s c h o u d e r s en armen a l g e v o e l l o o s geworden,, Zo nu en dan k r e e g i k p l o t s e l i n g h e t g e v o e l , d a t m i j i e t s o n t b r a k ; dan begon i k k o o r t s a c h t i g om m i j heen n a a r m i j n j a s t e z o e k e n en even l a t e r h e r i n n e r d e i k m i j dat ze m i j m i j n j a s n i e t gegeven hadden. Dat was m i n d e r p r e t t i g . Ze hadden ens a l onze k l e r e n weggenomen en ze aan hun e i g e n s o l d a t e n t e geven en ons n i e t s dan nnsse hemden g e l a t e n , benevens een van d i e dunne l i n n e n broeken,, d i e de z i e k e n u i t d i t h o s p i t a a l op h e t e zomerdagen p l a c h t e n t e ']r,ageu. "sfa e n i g e t i j d s t o n d Tom weer op en kwam h i j g e n d en b l a z e n d n a a s t mij z i t t e n , "Ben j e nu. weer wat warmer? v - Kan j e denken, maar i k ben b u i t e n adem. Omstreeks a c h t u u r kwam een commandant binnen., g e v o l g d door twee s o l d a t e n . De man had een v e l p a p i e r i n z i j n handen., H i j v r o e g aan. den bewaker: "Hoe h e t e n deze d r i e h i e r ? - S t e i n b o c k . I b b i e t a en M i r b a l , De commandant s e t t e z i j n b r i l op; k e e k op z i j n l i j s t . " S t e i n b o c k . , „Steinbock. » , 0 j u i s t , . U bent t e r d o o d v e r o o r d e e l d - Morgeno c h t e n d wordt U g e f u s i l l e e r d , " H i j k e e k weer op z i j n l i j s t , "En de twee a n d e r e n ook."' - Dat b e s t a a t n i e t . , r i e p Juan,, i k n i e t . ~ De commandant z a g hem verwonderd aan, "Hoe h e e t U dan?" ~ Juan M i r b a l , " J a . p r e c i e s , h i e r s t a a t Uw naam., U b e n t veroordeeld., ik. k o n e r cok n i e t s aan doen," - Maar i k heb n i e t s gedaan, --• De commandant? t r o k z i j n s c h o u d e r s op en wendde z i c h t o t Tom en m i j : " Z i j n j u l l i e Basquen?" ~ Niemand h i e r i s B a s q u i s c h , H i j k e e k verstoord» • • Ze hebben me gezegd dat e r h i e r d r i e Basquen z i j n . I k heb geen z i n m i j n t i j d t e v e r k n o e i e n door ze s t e e d s maar a c h t e r n a t e l o p e n . Een p r i e s t e r z u l l e n j u l l i e w e l n i e t w i l l e n hebben?" : !
v ;
'11 W i j namen--, n i e t de m o e i t e t e antwoorden, " S t r a k s z a l e r h i e r een B e l g i s c h d o k t e r komen, E i j h o e f t de b e v o e g d h e i d de n a c h t met j u l l i e door t e brengen," H i j maakte h e t m i l i t a i r c a l u u t en v e i t r o k * "Nou, wat heb i k j e gezegd. 'begon Tom, - J a , z e i i k , h e t i s her •">frrö v o o r den k l e i n e . Ik z e i dat nu w e l om fcij.lijk t e z i j n , maar e i g e n l i j k was I k h e l e m a a l n i e t zo b y z o n d e r op d i e n k l e i n e n man g e s t e l d . H i j laad me een t e f i j n besneden g e l a a t dat n u door v r e e s en angst g e h e e l was misvormd en i n z i j n t r e k k e n was verwrongen, D i i e dagen g e l e d e n was h i j een g u i t i g , k l e i n k i n d geweest en h i j had ons o p g e v r o l i j k t i n z i j n j e u g d i g e d a r t e l heid.. Nu z a g h i j e r u i t als een l i j k en scheen z e e r v e e l j a r e n ouder t e z i j n geworden; i k meende dat h i j z i j n j e u g d w e l n o o i t meer t e r u g zou k r i j g e n , a e l f s a l s o u men hem h e t l e v e n l a t e n - N a t u u r l i j k had. i k hem nu w e l wat m e d e l i j d e n kunnen b e t o n e n , maar i k heb een i n t e n s e a f k e e r v a n d e r g e l i j k e g e v o e l e n s = En a l l e s i n dezen man s x o o t t e m i j n u a f en v e r v u l de m i j met een d i e p e afschuw. H i j had geen woord meer gesproken,' geen t r a a n g e l a t e n , maar h i j n w a o g r i j s geworden: z i j n g e l a a t , z i j n handen, a l l e s wos g r i j s . H i j g i n g weer z i t t e n en t u u r d e met g r o t e , ronde ogen n a a r de g r o n d . Tom, trouwe.,goedhartige z i e l , w i l d e hem t r o o s t e n en nam ham b i j de anri, maar de k l e i n e maakte z i c h l o s met een h e f t i g gebaar en z i j n g e z i c h t v e r t r o k . "Laat hem t o c h met r u s t , z e i i k z a c h t j e s , j e z i e t t o c h dat h i j soraeteen nog b e g i n t t e g r i e n e n , " Tom gehoorzaamde met t e g e n z i n . Graag had h i j den k l e i n e w i l l e n t r o o s t e n , want dat z o u hem hebben beziggehouden, en h i j zov. n i e t i n v e r l e i d i n g z i j n gekomen aan z i c h z e l f t e _ d e n k e n . Maar m i j p r i k k e l d e d a t ; z e k e r , i k had ook n o o i t aan de dood g e d a c h t , omdat de g e l e g e n h e i d d a a r t o e z i c h n o o i t had. voorgadaan, maar nu was d i e g e l e g e n h e i d er,, en i k had n i e t s anders t e doen dan d a a r a a n t o denken,, Tom begon weer t e s p r e k e n . "Heb j i j ook nog l u i om «eep g e b r a c h t ? " v r o e g h i j m i j . I k antwoordde Xii.ec, H i j begon me b r e e d v o e r i g u i t t e l e g g e n hoe h i j e r s i n d s h e t b e g i n van de maand Augustus zes n a a r de andere w e r e l d had g e h o l p e n . B l i j k b a a r g a f h i j z i c h w e i n i g r e k e n s c h a p v a n de t o e s t a n d waari n w i j verkeerden., maar i k 'bemerkte h e e l goed dat h i j z i c h d a a r v a n ook geen r e k e n e u s c h a p w i l d e geven. Wat m i j z e l f b e t r o f , i k kon m i j nog n i e t g e h e e l r e a l i s e e r e n wat m i j t e wachten s t o n d , i k b e s e f t e nog n i e t de omvang van d i t gebeuren; i k v r o e g me a f o f i k e r g z o u l i j d e n , i k dacht aan de k o g e l s en - s t e l d e m i j hun randende en v e r n i e t i g e n d e t o c h t door m i j n l i c h a a m v o o r , Maar dat was s l e c h t s h e t b e g i n , het s t o n d g e h e e l o u i t e n h e t p r o b l e e m , waarmee i k s t r a k s z o u moeten vechten,- T o c h was i k r u s t i g ; - w e hadden immers de g e h e l e n a c h t nog v o o r ons cm t e l e r e n begrijpen , Na k o r t e t i j d h i e l d Tom op met s p r e k e n en z a g m i j van t e r z i j d e aan. Toe . i k hem aankeek z a g i k dat ook h i j g r i j s was geworden en e r e l l e n d i g u i t l a g , en b i j mesc'lve dacht i k : Pas op, n u g a a l h e t b e g i n n e n . E e t begon donker i:e worden,, een f l a u w s c h i j n s e l s i j p e l d e nog door de l u c h t g a t e n en de s t a p e l ko"en l a g daar a l s een g r o t e , z w a r t e v l e k onder de hemel; door l i e t g a t i n h e t p l a f o n d kon i k a l een s t e r z i e n : de nacht- z o u z e k e r h e l d e r en v o l s c h i t t e r i n g worden. De deur g i n g open en twee s o l d a t e n kwamen b i n n e n , op de voet g e v o l g d door ae:a_'^O.nnk.en nar. i n b e i g e ":nifo;.*m. H i j g r o e t t e : ons, 'vb- ben dokter., isoïniij. I k heb de b e v o e g d h e i d U'.b -.j 'in-staan , a deze M o e i l i j k e omstandigheden, * H i j had - een aangename en b e s c h a a f d e stem. ~ Wat komt U h i e r doen? -• v r o e g i k , "Ik s t a volkomen t e Uwer 'beschikking„ I k z a l a l l e s doen wat i n m i j n vermogen l i g t o?r. U deze u r e n zo g e m a k k e l i j k m o g e l i j k t e maken," Waarom bent IJ dan j u i s t b i j ons gekomen? E r z i t t e n er h i e r ook nog w e i anderen, h e t h e l e h o s p i t a a l z i t e r v o l mee. "Men h e e f t m i j h i e r h e e n g e s t u u r d " , antwoordde h i j a a r z e l e n d , "Maar eh, wat a n d e r s , U z u l t w e l w i l l e n r o k e n , n i e t w a a r " , voegde h i j e r dan h a a s t i g aan t o e , T k heb c i g a r e t t e n en z e l f s s i g a r e n - " Hgj bood ons E n g e l s e c i g g r o t t e n en p u r o ' s aan, maar w i j w e i g e r d e n . I k k e e k hem aan en bemerkte dat h i j z i c h s c h e e n t e g e n e r e n , I k z e i t e g e n hem.: Tjk komt h i e r heue .niet n i t m e d e l i j d e n . I k ken 'J trouwens w e l - I k heb U g e z i e n - b i j de f a s c i s t e n i n de k a z e r n e h o f op d~ dag waarop i k werd gearresteerd. I k w i l d e nog v o o r t g a a n maar p l o t s e l i n g h i e l d i k op met s p r e k e n . I k o n d e r g i n g een gewaarwording d i e m i j n i w W was en m i j volkomen v e r r a s t e , I;e a a n w e z i g h e i d van dezen d o k t e r i n t e r e s s e e r d e m i j e e n s k l a p s h e l e m a a l n i e t meer.. Wanneer :ik gemeen] i j k e n i g e r " •• i g r i e f t e g e n ' iemand 9;i
!
w
w
,:
{ i
i
I
V
12 =
k o e s t e r l a a t i k hera zo gauw n i e t met r u s t - Nu was d i t anders; i k had geen z i n meer om t e s p r e k e n , i k h a a i d e m i j n s c h o u d e r s op en wendde m i j a f . Toen i k wat l a t e r weer opkeek zag i k dat h i j m i j mot o n v e r h o l e n n i e u w s g i e r i g h e i d z a t op t e nemen, De twee bewakers waren op een van de m a t r a s s e n gaan z i t t e n . ' Pedro,, de g r o t e , magere z a t een b e e t j e duimen t e d r a a i e n , de ander schudde van t i j d t o t t i j d met z i j n h o o f d om t e b e l e t t e n dat h i j i n s l a a p z o u v a l l e n , ' W i l t U m i s s c h i e n l i c h t hebben", v r o e g p l o t s e l i n g Pedro aan den d o k t e r Deze k n i k t e van j a ; de man s c h e e n m i j i n de g r o n d n i e t kwaad t o e , wat z i j n v e r s t a n d e l i j k e vermogens b e t r e f t , b e p e r k t , een b o t t e r i k . Z i j n koude, h a r d e ogen v e r r a a d d e n m i j een g r o o t gebrek aan v e r b e e l d i n g s k r a c h t ; h e t g e e n m i j z i j n g r o o t s t e f o u t scheen t e z i j n . P e d r c g i n g weg en k e e r d e t e r u g met een petroleumlamp d i e h i j op h e t u i t e i n d e v a n de t a f e l n e e r z e t t e . De lamp g a f s l e c h t l i c h t , maar h e t was b e t e r dan n i e t s . De v o r i g e n a c h t hadden ze ons i n h e t donker l a t e n z i t t e n . Op z e k e r o g e n b l i k werd m i j n b l i k onweerstaanbaar n a a r de l i c h t c i r k e l van de lamp g e t r o k k e n , op h e t p l a f o n d ; bevangen b l e e f i k i n het ' s c h i j n s e l t u r e n , Dan kwam i k e e n s k l a p s weer t o t m i j z e l f , de l i c h t c i r k e l vervaagde en i k v e r k e e r d e i n h e t b e w u s t z i j n van een zware druk. i k v o e l d e m i j v e r p l e t t e r d onder een enorm gewicht,- Het was geen a n g s t , geen v r e e s , h e t was n i e t de geda'chte aan de dood; h e t was i e t s nameloosM i j n wangen g l o e i d e n en i k had b a r s t e n d e hoofd~pijn„ I k vermande m i j en keek n a a r m i j n twee l o t g e n o t e n . Tom z a t op een mat r a s , ^ z i j n h o o f d i n z i j n handen g e s t e u n d z o d a t i k s l e c h t s z i j n v e t t e nek kon z i e n . De k l e i n e Juan e c h t e r scheen e r v e e l b e r o e r d e r aan t o e t e zijn» H i j z a t daar maar n a a r de g r o n d t e t u r e n met open mond en s t a r r e ogen en i k zag dat z i j n n e u s v l e u g e l s t r i l d e n . De d o k t e r g i n g n a a r hem t o e en l e g de met een beschermend gebaar z i j n hand op de arm van de kleine» Maar i k merkte hoe d i e hand langzaam l a n g s de arm n a a r benaden g l e e d en t e n s l o t t e b i j de p o l s stokte.. De ogen van deze f a n t a s i e l o z e n mens b l e v e n koud b i j deze t r o o s t e n d e gebaren en i k zag'hoe h i j de p o l s van den k l e i n e t u s s e n duim en d r i e van z i j n v i n g e r s nam» Dan l i e p h i j e n k e l e s c h r e d e n t e r z i j d e en t r a c h t e m i j de r u g t o e t e wenden, I k boog m i j e c h t e r n a a r v o r e n en ontwaardde hoe h i j z i j n h o r l o g e u i t z i j n zak h a a l d e en. s c h i j n b a a r i n ged a c h t e n v e r z o n k e n , daarop b l e e f staren,, Dan l i e t h i j de p o l s l o s , d i e w i l l o o s t e r u g v i e l l a n g s h e t .lichaam van den o n v e r s c h i l l i g e n k l e i n e n J u a n , De B e l g g i n g e n k e l e s t a p p e n a c h t e r u i t en l e u n d e t e g e n de muur. h a a l d e v e r v o l g e n s met een e n e r g i e k e beweging, a l s o f h i j z i c h i e t s z e e r b e l a n g r i j k s h e r i n n e r d e een o p s c h r i j f b o o k j e t e v o o r s c h i j n en maakte d a a r e n k e l e a a n t e k e n i n g e n i n . I k v o e l d e , dat i k t o t a l l e s i n s t a a t zou z i j n wanneer de;;e s c h o f t d e r g e l i j k e d i n g e n met m i j u i t z o u h a l e n : " A l s d i e s c h u r k h e t i n z i j n h o o f d k r i j g t m i j n p o l s maar aan t e ralten z a l i k hem een o p s t o p p e r i n dat verdorade smoel van hem geven", dacht i k m i j n -woede. H i j -lc o& h e t n i e t , maar i k v o e l d e hoe h i j v o o r t d u r e n d n a a r m i j s t o n d t e k i j k e n . , I k beantwoordde z i j n b l i k en h i j v r o e g m i j met z i j n !'.oude, o n p e r s o o n l i j k e stem: " V i n d t U het h i e r ook n i e t i j s k o u d ? " H i j z e l f zag b l a u w en p a a r s i n h e t g e z i c h t . . ~ I k heb h e t n i e t koud,, - antwoordde i k . ;
0
H i j b l e e f e c h t e r nog almaar n a a r m i j k i j k e n . En p l o t s e l i n g begreep i k de r e d e n van z i j n g r o t e b e l a n g s t e l l i n g , en i k b r a c h t m i j n handen n a a r m i j n l i c h a a m ? i k baadde i n h e t «weet. I k h a a l d e m i j n hoiiden door m i j n h a r e n , z i j werden d o o r n a t door o v e r m a t i g e t r a n s p i r a t i e . O v e r a l n a t , ov e r a l klamme en p l a k k e n d e k l e r e n . I k z w e e t t e , midden i n h e t h a r t j e ban de w i n t e r i n een onverwarmde k e l d e r z w e e t t e i k . M i n s t e n s een u u r had i k a l gestroomd van h e t zweet en h e t was m i j t e n enenule ontgaan,. Di-. smeerl a p van een B e l g evenwel had h e t h e e l goed gemerkt; h i j had de d r u p p e l s l a n g s m i j n wangen z i e n r o l l e n en h i j had b i j z i c h a e l v e g e d a c h t ; d i t i s de u i t i n g van een t o e s t a n d , welke b i j n a p a t h o l o g i s c h kan worden genoemd» H i j z e l f had h e t i j s k o u d gehad en was e r t r o t s op g e v e e s t dat h i j een n o r m a a l mens was geweest'omdat h i j h e t koud had» I k maakte a a n s t a l t e n om op t e s t a a n t e n e i n d e m i j voor hem t e v e r b e r g e n , JU a a r t o e n i k nog maar e n k e l e bewegingen gewaakt had, o v e r v i e l m i j weer d e z e l f d e o n v e r s c h i l l i g h e i d , m i j n woede en schaamte waren wviy e e n ' s l a g weggevaagd;engik . v i e l weer op de bank n e e r a l s o f er n i e t s waa gebeurd. I k s t e l d e m i j ermee t e v r e d e n m i j n h a l s met m i j n zakdoek a f t e v e g e n , I k v o e l d e h e t d r u p p e l e n nu z e l f ook er vond het een hoog;-1 verve. , end g e v o e l . I k h i e l d er trouwens w e l d r a mee op t o e n i k de n u t t e l o o s h e i d e r van i n z a g . M i j n zakdoek kon i k a l v e l u i t w r i n g e n en nog s t e e d a stroomde i k van zweet, o v e r a l p l a k t e n m i j de k l e i e n aan h e t l i j f en i k z e t b i j k a n s op de bank vastgekleefd. P l o t s e l i n g begon de k l e i n e Juan s t a m e l e n d en h a k k e l e n d t e s p r e k e n . 1
m d T k u f r e h v e cr to P h g k i: i:
13 "Bent U d o k t e r ? " - Ja zeker."Zou...zon h e t e r g l a n g d u r e n ? " - 0, wat b e d o e l t . . . ? 0, nee, nee h e l e m a a l n i e t h o o r , s p r a k de B e l g op v a d e r l i j k e t o o n . Het i s zo a f g e l o p e n . H i j s p r a k a l s o f h i j een k a p i t a a l k r a c h t i g p a t i e n t g e r u s t s t e l d e , "Maar i k . . . z e hebben me gezegd...dat e r ook vaak twee s a l v o ' s n o d i g z i j n . " - Och, een e n k e l e k e e r g e b e u r t dat w e l , z e i de man, t e r w i j l h i j bedenkel i j k met z i j n h o o f d k n i k t e . Het komt w e l v o o r dat h e t e e r s t e s a l v o geen een v a n de v i t a l e d e l e n r a a k t . J u a n moest h e t even v e r w e r k e n . "Dan moeten ze dus hun geweren opnieuw l a d e n en weer a a n l e g g e n ? " H i j dacht even na en voegde e r dan met heese stem aan t o e : "En dat k o s t n a tuurlijk tijd." H i j had een v r e e s e l i j k e angst om t e l i j d e n , dat was nu z i j n o b s e s s i e , h i j dacht s l e c h t s daaraan; maar dat l a g aan z i j n l e e f t i j d . I k z e l f h i e l d mij daar n a u w e l i j k s mee b e z i g en h e t was z e k e r n i e t de angst om t e l i j d e n d i e m i j zo deed t r a n s p i r e r e n . Ik s t o n d op en begon heen en weer t e l o p e n . t o t aan de s t a p e l k o l e n . Tom s p r o n g op en keek m i j aan met een b l i k w a a r u i t h a a t s p r a k ; h e t k r a ken van m i j n schoenen e r g e r d e hem. I k v r o e g me a f o f i k . e r even b l e e k u i t z o u z i e n a l s h i j en i k aag hoe ook h i j . z w e e t t e . De hemel was p r a c h t i g h e l d e r en i k behoefde m i j n h o o f d maar op t e h e f f e n om de G r o t e Beer t e kunnen z i e n . Maar h e t g i n g aan m i j v o o r b i j , h e t r a a k t e m i j n i e t . De v o r i g e n a c h t was dat anders geweest. Toen b r a c h t e l k u u r een nieuwe h e r i n n e r i n g i n m i j n g e d a c h t e n : 's morgens t o e n de hemel a f w i s s e l e n d l i c h t en donkerblauw was moest i k denken aan h e t s t r a n d van de A t l a n t i s c h e Oceaan; 's middags z a g i k de zon en i k h e r i n n e r d e m i j een b a r i n S e v i l l a waar i k m a n z a n i l l a had gedronken en a n s j o v i s had geg e t e n , en o l i j v e n , En t o e n i k 's avonds i n de schaduw z a t z a g i k de d i e pe schaduw, d i e o v e r de h e l f t van de arena's l i g t , t e r w i j l de andere h e l f t f o n k e l t i n de f e l l e z o n . Het deed w e r k e l i j k p i j n t e z i e n hoe- de g e h e l e aarde z i c h i n de hemel w e e r s p i e g e l d e . Maar nu kon i k omhoog k i j ken z o v e e l i k w i l d e , de hemel r i e p i n h e t g e h e e l geen g e d a c h t e n meer i n m i j wakker. En dat was maar b e t e r ook. Ik g i n g weer b i j Tom zitten» (Wordt v e r v o l g d ) . "LICHTING", l e t t e r k u n d i g maandblad, z a l i n h e t b e g i n v a n e l k e maand u i t k o m e n . De a b o n n e m e n t s p r i j s b e d r a a g t f 4 . — p e r h a l f j a a r ; l o s s e nummers k o s t e n f 0,75. Het g e l d wordt i n o n t v a n g s t genomen door degeen d i e U d i t nummer b e z o r g d e . Ook b i j d r a g e n ( a l t i j d onder pseudoniem!) b e r e i k e n de r e d a c t i e v i a hem. Het s p r e e k t v e r d e r v a n z e l f , d a t met b e t r e k k i n g t o t deze u i t g a v e DE MEEST STIPTE GEHEIMHOUDING i n acht genomen d i e n t t e worden. Men l a t e dus de a f l e v e r i n g gen n i e t s l i n g e r e n , n o c h aan mensen l e z e n , d i e n i e t volkomen t e v e r t r o u w e n z i j n (aan anderen n a t u u r l i j k d a a r e n t e g e n hoe meer hoe
ft
/
MAANDBLAD VOOB LETTERKUNDE Eerste "Jaargang
Aflevering^.
December 1942
»inttMHi"mnMumi
tt* h
I n h o u d :
*
-
Het v e r s c h i j n s e l " T i j d - s c h r i f t " i n 1942 De Heel-Onkundige
Caspar Dringenberg
Op Zondagmiddag
A. Landsdorp
Een afscheid Serenade Kwatrijnen E r o t i s c h duel Wel en n i e t Romance Een a f s c h e i d Nog n i e t gezel... Loop Even s o c i a a l 'Morgendonker Het Vuur De Muur (naar J.P. Sartre) .M.mntmmMttmttmmmnimuHHiiimimnKnnmMmrMnHimMtnmiHl
M
Spanjool H. ten Doohuis
it
K. van R i t g e r
tt
11
Joost Heeke 11
ti
Edgar Fossan
n tt
3 3
E I 1
tt ti
4
1
4
tt
ti tt n n
'5 6 6 7 7
i I
it
8
X
ii
9 9 9
f
«
n
ti
Bldz. 2
n
11
ti n
H 11 d
r = 0,530 n
Edgar Fossan
1
11 H
10
*
§
X =
H E f
Bk,
mmHmHmMHW»ttlUHHtmtitmumm*mmitmtHwtT.
itmm*miHimMimm«miMlimHlllimttMmmiltmimt»HtiHtimtWtHl^
"LICHTING" v e r s c h i j n t i n het begin van elke maand. § Laat de aflevringen n i e t s l i n g e r e n noch aan mensen lezen d i e f n i e t volkomen t e vertrouwen z i j n en deel b i j verdere versprei-1 ding onder geen voorwaarde mee door wie men er z e l f aan geko- | men i s , 1
iÊ«m«w*tmuwutmimimMm«MUMiiiMtuiwim'MHMHNMHn
2 HET ^ VERS CHI JNSEL ^" TIJD --S CE RI FT "_IN __ 1942 i
Men b e h o e f t n i e t de g e r i n g s t e i n -endige d r a n g t e v o e l e n om j u i c h e n d r u i m baan t e naken v o o r 'het nieuwe" dat z i c h t e g e n w o o r d i g op a l l e r l e i g e b i e d dermate p l e b e j i s c h n a a r v o r e n d r i n g t ; i n t e g e n d e e l , in men mag a l l e r w a a k z a a m s t - w a n t r o u w i g b l i j v e n (ook g e r u s t a f en t o e wat w a l g e n , binnenkamers) - dat v e e l van h e t oude, met name de g e b r u i k s St vormen e r v a n , ONHERSTELBAAR BEZWEKEN i s , en t e r e c h t , dat k a n men t e g e l i j k e r t i j d b l i j k b a a r m o e i l i j k b e s e f f e n o v e r h e t algemeen, MOET men h e t dan n i e t ( j u i s t ) e r k e n n e n , k r a c h t e n s h e t b e g i n s e l "vóór a l l e s de WaarLi' h e i d " ? Maar z e l f s wanneer men dat p r i j s g e g e v e n h e e f t , - wie l u k t h e t da z i c h z e l f t e m i s l e i d e n omtrent d i t F E I T , t i e n m a a l reëler a l s h e t i s dan wi Überfallwagens en v l i e g t u i g b o m m e n - ( b e d r e i g i n g e n immers waaraan nog vaak genoeg t e ontkomen v a l t ! ) : g i n g o o i t iemand o n g e s t r a f t op de l o o p v o o r z i j n n o o d l o t ? Want l a t e n we. z o n d e r - trouwens v o l s l a g e n VALSE schaamte, b e l i j d e n : SINDS HET BEGIN VAN DEZE OORLOG Z I J N WIJ, VOORZOOVER WE LEVENDE MENSEN Z I J N , GRONDIG VERANDERD, OF LIEVER: AAM HET VERNADEREN, NOG DAGELIJKS, EN MèT ONS, Dóóll ONS, VERANDERT AL WAT VAN MENSELIJK-TIJDELIJKE AARD 13, NIET HET MINST OOK IN DE LITERATUUR. B i n n e n de Europese l e t t e r e n t r a d een p a a r eeuwen g e l e d e n v o o r h e t e e r s t een v e r s c h i j n s e l op dat w i j , 2 0 s t e eeuwers doorgaans, ( e i g e n l i j k vreemd genoeg), s p e c i a a l i n z i j n moderne gedaante a l s i e t s zo v a n z e l f s p r e k e n d s aanvaardden, a l s o f h e t van Adam a f o n g e w i j z i g d b e s t a a n had: de b e h o e f t e aan l i t e r a i r e p e r i o d i e k e n , Hoe, na de e e r s t e k e e r , d a t een l i t e r a t o r e r t o e kwam d i t v e r n u f t i g e d e n k b e e l d i n p r a k t i j k t e b r e n gen, t e n g e v o l g e van g e e s t e l i j k e omwentelingen -het TELKENS ÏÏEEA ESSENTIEEL NIEUWE BEDOELINGEN waren d i e t o t t o e p a s s i n g e n l e i d d e n , t e r w i j l h e t u i t e r l i j k i n de h o o f d t a k e n eender b l e e f , i s e c h t e r een vraagstuk,, de m o e i t e waard om b i j g e l e g e n h e i d " b r e e d v o e r i g " t e b e h a n d e l e n . Nu b e p e r k i k me evenwel t o t de l a a t s t e w i j z i g i n g , v o o r l o p i g een p r o b l e e m op z i c h z e l f ; b o v e n d i e n , n a a r h e t s c h i j n t , qua t a l i s nog b i j l a n g e n a n i e t de h e l e l e t t e r l i e v e n d e gemeente bewust. Deze r e c e n t e f u n c t i e w i s s e l i n g v a n het l e t t e r k u n d i g e t i j d s c h r i f t hangt t e n nauwste samen met de g r o t e algemene r e v o l u t i e d i e w i j b e l e v e n ( z i e h e t i n l e i d e n d p r e e k j e ) , en w e l , v o l g e n s m i j n o v e r t u i g i n g , n i e t a l l e e n maar m a t e r i e e l beschouwd* Beknopt, -dus h e l a a s o p p e r v l a k k i g l i j k e n d - g e f o r m u l e e r d : WIJ MAKEN IN DIT TIJDSGEWRICHT (een p r a c h t i g woord, waarom " v e r o u d e r d " ? ) DE STRIJD MEE TUSSEN (INDIVIDUALISME) EN COLLECTIVISME, TUSSEN PERSCONLIJKHEID EN MASSAMENS; i n l i t t e r i s : t u s s e n '^Kultuurkamer" en . . . . . j a , , wat?'Wat s t e l l e n ce 'joepelen v a n g e e s t , d i e d e s n i e t t e m i n w e i g e r e n z i c h woor de v o l k s e b o e r e k a r .te l a t e n spannen, t e g e n o v e r De Schouw" en d e d e r g e l i j k e ? (Een b e h o u d z i e k Groot-Mokums c e n a k e l a l s " C r i t e r i u m " t o c h z e k e r n i e t ! ) De t a a k var. een N e d e r l a n d s maandblad op l i t e r a i r g e b i e d v e r s c h i l t ( i n 1942) d u i d e l i j k v a n wat men z i c h •- . a l s z o d a n i g t o t d u s v e r - p l a c h t ' v o o r t e s t e l l e n ; , ze b e s t a a t r n i e t l a n g e r i n h e t p r o p a g e r e n o f c o n s e r v e r e n v a n een b e p a a l d e meer o f minder eng omschreven h o u d i n g t . a . v . de s c h o o n h e i d i n g e s c h r i f t e , evenmin i n h e t v o o r l i c h t e n van b e z a d i g d e f i j n p r o e v e r s , neen, ; A.dl IN HET VERZAMELEN VAN DE KRACHTEN WAARUIT EEN INTELLECTUEEL-ARTISÏITkrL KEURBENDE GEVORMD WORDEN KAN, z o n d e r u n i f o r m en t e v e n s t o c h ( n . l . I n n e r l i j k ) g e d i s c i p l i neerd. Wie konden d i e taaie op z i c h r . ^ . i ? Een a a n t a l w e r k e l i j k j o n g e r e n h e e f t de " e u v e l e " moed en de g e e s t e l i j k e b e w e e g l i j k h e i d gehad de p e r i o d i e k v o r m d i e a c t u e l e z i n t e geven: van een s t a f k w a r t i e r om de " l i c h t i n g " t e r e g e l e n , een c e n t r a l e p o s t . vanwaaru.it h e t t e r r e i n v e r k e n d w o r d t . H o m o g e n i t e i t een u i t v l o e i s e l v a n eer., p r o g r a m m a t i s c h e band, d i e h i e r a b s o l u u t ongewenst z o u z i j n . , mag dus niemand v e r w a c h t e n , n i e t van de e e r s t e a f l e v e r i n g en n i e t van de v o l g e n d e i t e n h o o g s t e i s h e t een n i e t eens n o o d z a k e l i j k e r w i j s verheugende b i j k o m s t i g h e i d ; o o r s p r o n k e l i j k h e i d b l i j f t n a t u u r l i j k een e e r s t e e i s , i s evenwel n o o i t t e b e r e i k e n wanneer men bang i s o p g e l i c h t t e worden i n p l a a t s v a n g e l i c h t , o f z i c h w e l l a a t l i c h t e n , a l s een b r i e v e n b u s ; een e e r s t e nummer "dat k l i n k t a l s een k l o k " , t e n s l o t t e , i s , dat moet i e d e r e e n b e g r i j p e n d i e e n i g z i n s nadenkt over de l i t e r a i r e s i t u a t i e i n ons l a n d op d i t o g e n b l i k , een naïeve i l l u s i e u i t de t i j d t o e n h e t u i t z i c h t nog v r i j was en e e n r e d a c t i e inderdaad m o e i t e l o o s k i e z e n kon. v
,!
; :
s
1
ft
3 I s men b e r e i d i n t e z i e n d a t de d r i e g e b r e k e n d i e sommigen i n de e e r s t e a f l e v r i n g meenden t e b e s p e u r e n UITSLUITEND GEBREKEN Z I J N VAN EEN TRADITIONEEL GEZI CHI'S PUNT UIT en w i l men i n d e r d a a d "het s y m p a t h i e k e i d e a Steunen",d.w.z. i n de e e r s t e p l a a t s MEE DE CONSEQUENTIES TREKKEN VAN HET DENKBEELD EEN TIJDSCHRIFT ALS CONTACTMIDDEL, ALS ZOEKLICHT, TB GEBRUIKEN, dan z a l " L i c h t i n g " s t e e d s b e t e r aan z i j n d o e l kunnen gaan beantwoorden. L i e d e n met een i n h e t p r a c t i s c h - t e c h n i s c h e t»raagwerkende f a n t a s i e hebben d a a r e n t e g e n een e v e n t u e l e m i s l u k k i n g n i e t de r e d a c t i e maar z i c h z e l f t e wijten. C a s p a r
D r i n g e n
DE HEEL-ONKUNDIGE Om s c h e r p t e wezen en z u u r - z o u t z o n d e r dat en den ander en U z e l f ge p i j n d o e t , hoe i n ' t genezen wel h e e r l i j k b e d r e v e n ge d a a r v o o r z i j n moet dat heb i k zoéven terdege geleerd. 0, ' t wrede weten: "deze s n e e r s n e e d i n levend vlees..." Neen, geen wee z w e e r t door p a l p e r e n d e r vrees» Wie d i e n i e t t e r u g w i j k t , h a a s t i g v e r s c h r i k t waar ' t l a c h e n een l o o g l i j k t , een s c h e r t s een s c h a a r d ' ? Caspar D r i n g e n b e r g . OP ZONDAGMIDDAG Op Zondagmiddag aan de r a n d d e r s t e d e n Wanneer h e t k a l e n a j a a r z i c h o n t p l o o i t B a t e n geen dromen meer en geen gebeden Want a l l e s wat w i j zouden doen o f deden I s a l s aan g i n d s e v o g e l e n v e r g o o i d . G e j a n k v a n honden g a a t v e r l o r e n Over de v e l d e n en ons h a r t Zou w i l l e n j a n k e n , n i e t u i t s m a r t Maar om de s t i l t e t e v e r s t o r e n . Op' Zondagmiddag i n de b u i t e n w i j k e n L i g g e n de bloemen k l e u r l o o s en v e r f l e n s t Over een t u i n h e k , en h e t moet nog b l i j k e n Of o o i t een zomer weer t o t h i e r z a l r e i k e n Waar e l k e v r e u g d v o o r g o e d l i j k t weggedrensd. De g r i j z e h e r f s t w i n d s n o e i t de bomen En v e e g t de b l a d e r e n tezaam. Een s l a n k e vrouw wacht aan h a a r raam Op i e t s d a t w e l l i c h t n o o i t z a l komen. H e r f s t 1942 A. L a n d s d o r p
b e r g .
4 EEN AFSCHEID Er z i j n er nog die nieuwe wanen l e r e n T e r w i j l de aarde brandt onder hun voet. Er z i j n er nog die zingende marcheren De wapens ' k l i t t e n d van onschuldig bloed. H i j die a l l e e n staat z a l z i c h toch verweren, Bemin hein niet, te zeer, weerhoud hem n i e t . Een hart moet v r i j z i j n om te r e b e l l e r e n En n i e t g e p i j n i g d door een oud v e r d r i e t . De weg i s kort; reeds wenken zwarte vanen U i t dode dorpen aan de avondlijn. Straks z a l de geest z i c h ruimer wegen banen Wanneer het lichaam u i t r u s t van de p i j n . Maar z i j ss*l .1 a r 3 2 B O T . gaerx, wo.zx w i l d e zwanen De vleugels reppen i n het avondlicht, En w e l l i c h t weent z i j nog. Dan z u l l e n tranen Verstarren t o t een eeuwig heldendichte Herfst 1942 A. Lands dorp SERENADE Een pikzwart dak. Een bundel donkere bomen daaromheen, Gehuld i n sombere p i j van middernacht En op de h e i daarvoor een steen, Waarop bedroefd P i e r r o t ; De k e r e l wacht. Hoog aan de lucht Een brandend raam. Waarachter 't silhouet Als b i j een pantomime Van haar, naar wié h i j smacht, Z n teedre Colombine, Gekraak van takken.... Een g i l l e n d slotakkoord Als op een mandoline; In 'n s c h r i l l e schaterlach s c h i e t , Als een duistere gedachte,Harlekijn voorbij. f
Spanjool.
K w a t r i j n e n OCHTEND IN EET PARK Een Z o n d a g s r u i t e r v o l g t "bedaard de b o r d j e s van h e t paardenpad De o c h t e n d m i s t dampt u i t de w e i d e n , i n de s t a d S n e r p t een c l a x o n , t rode s t o p l i c h t k n i p o o g t d o o r de b l a r e n Jongens met a l p i n o p e t t e n l a t e n b o o t j e s i n de v i j v e r v a r e n . ?
ZELFPORTRET IN VOGELVLUCHT • . De neus i s een massieve r o t s p a r t i j In het v u l k a n i s c h puinsteenlandschap Van de huid„ een d o r r a v i j n : de mond, t e r z i j • De ogen, oude t e m p e l s van een z e l d z a a m m e e s t e r s c h a p . MEI
1941
'
«
T e r w i j l de zon de bloesem u i t de knoppen s l a a t Bangt de b s c h a v i n g i n h e t ' p r i k k e l d r a a d ; I n ' t bos b e s l u i p t een g r o e n g e c a m o u f l e e r d s o l d a a t Een vrouw, d i e i n de l e n t e n a c h t op wacht s t a a t . HOOGACHTEND I k ken U nu s i n d s j a a r en dag - Hoewel d i t aan een t o e v a l l a g W i j zeggen d i n g e n v a n b e l a n g , En nemen a f s c h e i d i n de gang. MISSA PRO DEFUNCTIS Requiem ae te main dona e i s . . . 'k V o e l een n a u w e l i j k s t e bedwingen L u s t om l u i d k e e l s mee t e z i n g e n : Qüam lam d o n a v i s t i P h e r i s a e i s . . . BLACK-OUT I k ben een arme h e i l s o l d a a t D i e de v e r k e e r d e k a n t opgaat; Het i s op s l a g van. t w a a l f , en d e s o l a a t Doe i k m i j n p l a s j e i n een s t i l l e s t r a a t . VRIEND OF VIJAND? Het e e r s t e v e r s dat i k u i t handen g a f Was welbeschouwd zo a r g e l o o s dat i k de s t r a f N i e t weten kon, maar God d i e d i t h a a s t e i k e n Dag meemaakt l i e t o v e r n a c h t m i j n b e e l d v e r w e l k e n ! TEMPLE BAR I n z i j n p a a r s • i j den pand j es j as L i j k t h i j een k o n i n g u i t L i b e r i a Maar i k _ v e r g i s m i j : " h i j i s pas Overgevlogen u i t Amerika. POSITIEF Een k u s , een bloem m i j a r g e l o o s gegeven B i n d e n m i j immers meer aan d i t l e v e n Dan h e r i n n e r i n g aan w e l k e zwoele n a c h t Van l i e f d e - i k heb d i t n i e t v e r w a c h t . H. t e n Doohuis
6 EROTISCH DUEL Reik mij geen oog: het s p e e l t u i g dat g i j bood Heeft nooit een minnaar overtuigd Van l i e f d e , die verwant i s aan den dood Nu k l e t t e r t woord op woord, dat smijdig "buigt Onder de hartstocht van 't misbruikte bloed. De aanval komt U onbetwistbaar toe, En 't l i c h t e masker s i e r t Uw ravenhoofd?' Van b i j s l a a p werd geen dichter moe - Pareer! - maar i n geluk heb i k geloofd: Het was mijn enig argument, en was n i e t goed. Doch h i e r v touché! - waar ieder woord het l a a t s t En elke a a r z e l i n g de dood kan z i j n Is 't minste z e l f v e r w i j t misplaatst, Hier geldt a l l e e n het i k en mijn: Richt op het hart, 't i s enkel s p i j t . En, a l s i k zwicht, of g i j i n 't laken b i j t Laat h i j , de winnaar, r.onder omzien gaan Beschaamd, maar van die z i n n e l i j k e droom b e v r i j d , Die 't afscheid telkens deed ontstaan A l s w i j meest vreesden voor de eenzaamheid. H. ten Döohuis WEL EN NIET Ik ben het wel., i k ben het n i e t , - het b l i j k t , omdat het i s gebleken ge bent het wel, ge bent het n i e t : een vredig midden, dat wij wreken. A l l e bewustzijn geeft v e r s c h i e t : Wij leven binnen ons v e r d r i e t h e i l i g tweevuldig; - weet en z i e t het groots verleden, dat verblekend vergaat i n N i e t , B l i j k e n geboden, d i e g i j biedt een zwaartepunt, mij toegerekend? Het rechte pad dat g i j mij l i e t , l e i d t mij door laagbewolkte streken van zwijgen, van vergeten spreken, door steengeworden grondgebied, zonder één m i j l p a a l of het teken des kruises van hen die bezweken onder hun l i e d , . . . K* van Ritger
7
ROMANCE Het schip v e r l a a t de k l e i n e ree, een roversschip met z e i l e n wit en vloekende matrozen. Z i j hebben achteloos de zee, de zeer g a s t v r i j e goede zee', tot woon gekozen. Een avond en een sterke vloot, een roversboot met z e i l e n rood en vallende matrozen. Z i j hebben achteloos de dood, de zeer g a s t v r i j e goede dood, tot woon gekozen. Een bloedgeur en de l a a t s t e eer: aalmoezenier s t r o o i t bloemen neer: dat God behoede die geloven, ...''-.Een roversschip heeft zee gekozen, ..' .., . • en keert n i e t weer. •
-
HET AFSCHEID'-''
;
' '
:
'K'. van R i t g e r .
'
Wij sterven daaglijks sinds wij z i j n geboren Want ieder afscheid bergt een kleinen dood, Maar 't hart. versombert s t a d i g i n een groot . Verdriet dat ieder'droombeeld gaat v e r l o r e n . Het Van Een Een
a l t i j d ongedurig lichaam jaagt kim t o t kim achter een' vluchtend beeld: kind dat s t i l aan cnze voeten s p e e l t , vrouw die' teder. Onze zorgen draagt.
r;
Maar iedre tederheid b l i j k t een betovering; Een schip v a a r t ^ u i t , een t r e i n raast door de regen Een zakdoek wuift, maar 't hart v e r b r i j z e l t tegen De blinde muur van dë ontgoocheling. Joost Heeke
8 NOG Ik:
NIET GEZEL..*
Nog n i e t , gezel, het i s nog n i e t de t i j d Ons aan te gespen t o t de eeuwigheid: Eerst moet d i t spel ten einde z i j n gespeeld; Gezel, nog n i e t , het i s nog n i e t de t i j d . Op, maak U t o t de l a a t s t e r e i s bereid Vouw Uwe handen, en verzwijg 't verwijt Dat u i t Uw ogen brandt: heer God beveelt, Herroept zichzelve nooit, geeft geen r e s p i j t . Ik l i e t veel arbeid h i e r nog onvoleind En zag de schaduw n i e t van 't naadrend" eind. Geen t i j d , geen tijd> mijn uren z i j n beperkt, Niet ieder die i k haal wordt zo verwend, * Houd op met i j d l e praat, i k ben reeds overwerkt, Mijn lange werkwwek i s genoeg bekend: Hoe meer een plaats des morgens wordt v e r s t e r k t Hoe meer i k daags over de " Lethe zend.
Hij:
Ik: Hij:
Ik;
Schenk mij Vergun mij Mee aan te En mee hen
Ï
ëeh dag nog, nog een uur gezel, s l e c h t s om op het l a a t s t appèl treden en mee recht te doen te verdoemen t o t de h e l .
Laat mij, gezel, nog slechts een korte t i j d : Daar i s zoveel gebeden en geschreid, Daar i s zoveel gemarteld en gemoord, Daar z i j n er slechts zo weinigen b e v r i j d . Er r i j t z i c h naam aan b i t t r e naam, gezel, Want Amersfoort en Westerbork, gezel En Gestel, en Lyon en Rotterdam Z i j z i j n nog n i e t gedelgd, dat weet g i j wel. Er i s een. bloedrood spoor dat langs de aarde gaat: De l a a t s t e schreeuw van een gewond soldaat, Dfe stem van duizend doden over zee, 't V i s i o e n van Warschau en van S t a l i n g r a d . Er i s een wereld die straks gaat verbloeden Aan a l l e wraak en haat, aan a l l e woede, In wat misschien de l a a t s t e s l a g z a l z i j n : De s l a g tussen het kwade en het goede. En, vriend gezel, i k w i l daaronder z i j n . Spaar mij tenminste t o t d i t l a a t s t f e s t i j n : Ik heb een v r i e n d te wreken en een broeder Die mij zo godvergeten dierbaar z i j n . Ik w i l ook eenmaal z e l f de vreugde voelen Te trappen i n die blonde en gele smoelen De loop te r i c h t e n van een m i t r a i l l e u r En neer te duiken op levende doelen.Gezel, mijn vriend gezel, tot zolang nog r e s p i j t
Hij:
Mijn jonge vriend, zoals g i j z e l f nu s c h r e i t , En duizendmaal zo angstig, z u l l e n smeken A l l e verdoemden waar 'k U van hoor spreken Als i k hen op het afgesproken teken Voor de verschrikking van Gods vierschaar l e i d . En gesp U thans aan t o t de eeuwigheid* Joost Reeke
9 LOOP De hemel kon weer n i e t "behoorlijk wachten t o t aan den westelijken kant de zon verdween. De aarde t r i l t . Nu, over negen maanden z u l l e n wij z i e n wat o f het algemeen belang van deze ongelegen d r i f t e n kan verwachten. In een smalle zeilboot op de meren paarden de lïoofdwolf en de Ducdalf-engel. Een goed jaar l a t e r b l e e f de r i j p e vrucht haken aan de ingelegde hengel van een v i s s e r . Wat kunnen wij gissen van de wonderbare wegen van het godse sperma? Eens z a l , naar wat er i n kwam moeten b l i j k e n of er voldoende weer i s uitgegaan. Er z a l een b l i k s e m l i j n door mijn gedichten gaan -die van de daden naar de vrouwen reikendaarop z a l i n betraande l e t t e r s p r i j k e n : " H i j heeft z i j n waterwoorden grondeloos verdaan".
EVEN SOCIAAL Dekbroeders der dagen! Ik heb erover nagedacht, maar i k w i l geen.wimpel z i j n . En niemand moet ook vragen naar wat h i e r klonk; wat dat was eindmuziek voor anderen, spiegelmimiek die tegen t w i n t i g jaren stond geslagen. En n i e t s wees h i e r . Maar een gedachte w i l hard z i j n . Vastgekleefd i n de p i j n der sinusoïden, moeten wij wachten t o t wij die grens kunnen breken Dekbroeders der dagen! Ik kan er nu wel met TJ o v e r spreken: Maar i k z a l geen wimpel z i j n e
a
MORGENDONKER Dienaangaande kan geen vrees bestaan. Laat het water om de t a f e l s ruimen: Woorden z i j n nog dimmer misverstaan. ?
Edgar Possan
10 HET VTJOR De j o n g e n rende v o o r o v e r g e b o g e n h e t h u i s u i t en de t u i n i n , waar M j z i c h k r a m p a c h t i g i n h e t hoge g r a s n e e r w i e r p . H i j h a a t t e de man, d i e h i j o n t v l u c h t was en met w i l d e b l i k achterom k i j k e n d , , z a g h i j hem v o o r h e t raampje van de t u i n d e u r , mager,, b l e e k met s m a l l e b l i k k e n , z i j n v a d e r Toen was h e t weer s t i l en eenzaam. Ook i n 'de aangrenzende t u i n e n z a g h i j geen jongens,, op wie h i j z i j n w i s s e l e n d e s t e m n i n g e n van woede en schamper leedvermaak kon u i t l e v e n en t o c h w i s t h i j , op t a a n d e , dat h i j doen om een e i n d e aan de s p a n n i n g t e maken, w a a r i n h i j v e r k e e r d e , E r was n i e t s t e vernielen« E r waren s i e r b l o e m e n n o c h g r o e n t e n . D o o r n i g e h e e s t e r s en vruchtbomen^ a p p e l s en p e r e n , met zware stammen s l o t e n ds w e e l d e r i g e , v o c h t i g e g r a s v l a k t e a f , zo n a t u u r l i j k , d a t de brede EJ s l o o t e r a c h t e r o v e r b o d i g l e e k . Tot de h o r i z o n t o e , j a , t o t h e t e i n d e d e r w e r e l d had de'boomgaard y.ich kunnen u i t s t r e k k e n , n i e t s z o u v e r a n d e r d z i j n aan hot b e e l d , dat h i j z i c h van deze t u i n had gevormd: een k a a l p a r a d i j s , w a a r u i t n i e t a l l e e n Adam en Eva., maar ook a l l e d i e r e n des v e l d s en a l h e t D( g e v o g e l t e des hemels waren verdwenen» Ongeënt waren de bomen, k l e i n e w s c h r o m p e l i g e v r u c h t e n dragend, a a n g e p i k t en a a n g e s t o k e n , soms n e e r g e v a l l e n Tc en d a a r w e g r o t t e n d b i j de stammen„ Z i j n a n t i p a t h i e was van h e t g r o t e , grauwe, v: e r k a n t e Ta?***, d a t i n de r i j van s o o r t g e l i j k e h u i z e n s t o n d , oud en l e l i j k , overgegaan-•óp d i t s t u k g r o n d . Een p l e i n van een g e v a n g e n i s , een p l a a t s v o o r s t r a f e x e r c i t i e , waar e l k e b l i k weer dwaalde n a a r de g r i j z e muren, de h e r i n n e r i n g o p r o e pend aan z i c h moe wegslepende u r e n . E r was n i e t s t e v e r n i e l e n . En zo z a t h i j aan de s l o o t k a n t en k e e k n a a r de t u i n e n , d i e d a a r weer a c h t e r waren, even onontgonnen. Het met g e e l k r o o s bedekte w a t e r b o r g i n z i j n d i e p t e n m i s s c h i e n dezelfd.e gramschap a l s h i j en h e t k o s t e hem w e i n i g m o e i t e de k i k k e r s met hun w a n s t a l t i g e vouv., de brede g l i b b e r i g e zwempoten, de u i t p u i l e n d e ogen op de brede kop, t e :;ïen a l s de d r e i g e n d e a f g e z a n t e n van v e e l o n d e r a a r d s e b o o s h e i d . E r z a t e n k i k k e r s i n z i j n z i e l , d i e zouden gaan k w a k e n Kwaken was wat h i j w i l d e . ïïet o n r e c h t , geboren t e z i j n i n een a f s c h u w e l i j k e w e r e l d , aan a l wat l e e f t t o e t e kwaken! N i e t h u i l e n , maar v e r b e t e n kwaken, kwaken, kwaken! Een g e h e i m z i n n i g kwak-kwak, een monotoom kwak-kwak, a r g e l o o s d o o r d r i n g e n d t o t a l l e mensen, z o d a t hun z i e l v e r z a d i g d z o u worden, v e r o n t r u s t , en onafwendbaar t o t v a a n z i n komen». Kwak-kwak, a l s een s l u i p e n d g i f door h e t b l o e d , kwak*-kwak. En langzaamaan w i e s weer de h a a t t e g e n de man w i c n h i j o n t v l u c h t was, K o e l en s t r a k was de hemel, maar h i j r o o k s l e c h t s de v o c h t i g e bodem van de t u i n , de geur van v e r w o r d i n g . B r o e i e n d was de h a a t , brandend i n de ooghoeken. Én t o e n w i s t h i j h e t : b r a n d e n moest h i j , v u u r z i e n l a a i e n ; en met t r i l l e n d e handen z o c h t h i j n a a r l u c i f e r s . H i j s t o n d op, h e t g r i j z e h u i s s t o n d l e v e n l o o s . H i j r u k t e dode t a k k e n van de bomen en l e g d e ze b i j een, en h i j w i s t , d a t z i j n i n n e r l i j k v e r k l a a r d z o u worden n a h e t v u u r . H i j had p a p i e r i n z i j n zak. a a n t e k e n i n g e n , waarop h i j t r o t s was, want ze waren i n d i c h t v o r m , maar h i j duwde ze onder h e t hout-, bevend van b e g e e r t e n a a r de vlammen, d i e s p o e d i g o p l a a i d e n . H i j hoedde z e , t o e n ze l e k k e n d | Ev v o e d s e l z o c h t e n , o n t r i j s e n d aan h e t z w a r t k r u l l e n d p a p i e r . H i j z a g hoe ze h e t h o u t aangrepen, het o m t a s t t e n , deden k r i m p e n en s p l i j t e n en t o e n f l a k k e r e n d i n b r a n d staken„ En i n e e n s was de bodem b e d e k t met v l u c h t e n d e wez e n s , s p i n n e n t o r r e n , oorwormen, maar h i j h i e l d ze t e r u g met een s t o k j e en w i e r p ze i n h e t nu k n e t t e r e n d o p l a a i e n d v u u r . H i j t r a n s p i r e e r d e , z i j n handen w a r e n n a t en s l a p . Hete walm s l o e g l a n g s hem, g o l v e n , opeenvolgend op de w i n d , d i e s c h e e n op t e steken,, Toen de n i e t i g e wezens v e r b r a n d ware» en h i j e r geen meer z a g , d a n s t e h i j om de vlammen heen, v e r r u k t a l s z i j n a a r z i j n benen u i t s l o e g e n , opgewonden door de p r i k k e l i n g van r o o k i n z i j n l o n g e n . I n een f l i t s , maar b u i t e n e l k e w e r k e l i j k h e i d s t a a n d e , a l s e e m e e n c gedroomd b e e l d , z a g h i j z i j n v a d e r v o o r z i j n s c h r i j f t a f e l z i t t e n , k l e i n en mager, met h a r d e , h o e k i g e k r a s s e n s c h r i j v e n d e , c o n v o c a t i e s . Ook z i j n naam s c h r e e f h i j n e e r , maar scha.rpte hem d o o r . " J u i s t ! " dacht de j o n g e n , t e r w i j l de man o n v e r s t o o r b a a r opnieuw i n d o o p t e en v o o r t g i n g met s c h r i j v e n , " j u i s t , j e w i l t me s c h r a p p e n ! Maar ik z a l je En met d r i f t i g e bewegingen z i j n b r o e k l o s k n o p e n d , waterde h i j op h e t vuur, r. - O^AO n i l ;
e
1
11 DE MUUR (naar J.P. Sartre) S l o t , Ik begreep wel dat we de gehélde nacht door zouden gaan de dingen op v i j f minuten na, tesol.fdar t i j d t e denken, t e z e l f d e r t i j d te zweten en te bibberen. Ik keek hem eens van t e r z i j d e aan en voor de eerste maal kwam h i j mij voor als een vreemde; de dood stond hem op het gelaat t e lozen. Ik was gekwetst i n mijn trots° v i e r e n t w i n t i g uur lang had i k naast Tom geleefd, naar hem g e l u i s t e r d , met hem gesproken, en i k wist dat wij n i e t s gemeen hadden. En thans leken wij op elkaar a l s tweelingbroeders, u i t s l u i tend' en a l l e e n erid.at we sasr.en souden creperen-. Ton nur. c i j n hand zonder mij aan te aien. - Pablo, i k vraag.... i k vraag me a f of het wel waar i s dat de mens t e n i e t gaat. Ik maakte mijn hand los en z e i : " k i j k eens tussen je voeten, v u i l a k s Er l a g .een p l a s j e tussen z i j n voeten en er v i e l e n druppels van z i j n broek, - Wat i s dat! r i e p h i j o n t s t e l d uit., "Je p i s t i n je broek" antwoordde i k , - Dat kan n i e t , r i e p h i j woest, i k p i s n i e t , i k v o e l n i e t s . De Belg was genaderd. Met voorgewende bezorgdheid vroeg h i j : "Voelt U z i c h n i e t wel?" Tom antwoordde n i e t . De Belg keek naar de plas en z e i n i e t s . - Ik weet n i e t hoe dat komt^ z e i Tom op kwade toon,, maar heus n i e t u i t angst. Ik zweer U dat i k n i e t bang ben. De Belg antwoordde n i e t . Tom stond op en ging urineren i n een hoek. H i j kwam terug, t e r w i j l h i j z i j n broek dichtmaakte, ging weer z i t t e n en zweeg. De Belg'maakte aantekeningen. Wij kekep. naar hem, ook de kleine Juan keek naar hem: a l l e d r i e keken we naar hem omdat h i j tot de levenden behoorde. H i j had de gebaren van een levende, de zorgen van een levende; h i j r i l d e i n deze kooi zoals l e venden behoorden t e r i l l e n ; h i j had een normaal en goed gevoed lichaam. Wij voelden onze lichamen nauwelijks meer, althans n i e t op dezelfde manier Ik had behoefte .evon. mijn broek tussen mijn benen t e betasten, maar i k durfde n i e t ; i k keek naar den Belg, die daar gebogen stond op z i j n benen, die meester was over z i j n spieren dn die denken kon aan de dag van morgen. Daar zaten w i j , d r i e bloedeloze schimmen; wij keken naar hem en zogen z i j n leven u i t a l s vampiers. Tenslotte naderde h i j den k l e i n e n Juan, Wilde h i j hem om de een o f andere 'beroepsreden de nek bevoelen c f gaf h i j gehoor aan een menslievende opwelling? Indien het h i e r om menslievendheid ging, dan zou dat de eerste en enige keer z i j n i n die hele nacht„ K i j streelde het hoofd en de nek van den k l e i n e n Juan. De kleine l i e t hem begaan zonder hem u i t het oog te v e r l i e z e n , maar dan, p l o t s e l i n g , greep h i j hem b i j de hand en keek hem aan met vreemde b l i k , H i j h i e l d de hand van den Belg tussen z i j n e i gen handen. Het was n i e t bepaald een leuk gezicht,deze twee g r i j z e k l a u wen, die deze dikke, roode hand hielden vastgeklemd. Ik vroeg me af wat er zou gebeuren en ook Tom zou het z i c h wel afvragen, uiaar de- Belg fesgreep er k e n n e l i j k geen steek van: h i j glimlachte v a d e r l i j k . Eensklaps bracht dë k l e i n e de dikke, rode poot naar z i j n mond en wilde e r i n b i j t e n . De Belg t r o k i j l i n g s z i j n hand terug en sprong s t r u i k e l e n d naar de muur. Een seconde lang keek h i j ons met a f g r i j z e n aan; h i j moest nu eensklaps wel begrijpen dat w i j geen mensen T a r e n a l s h i j . Ik begon t e lachen en eeh van de bewakers sprong op. De ander was ingeslapen; wij ogen, w i j d geopend, veïtoonden het w i t Ik gevoelde mij t e g e l i j k e r t i j d vermoeid on opgewonden. Ik wilde n i e t meer denken aan dat wat mij b i j hot aanbreken van de morgen te wachten stond, aan.de doodo Dat had n i e t de minste z i n en i k zou toch maar a l l e e n op lege woorden s t u i t e n . Maar telkens als Ik t r a c h t t e aan i e t s anders te denken zag i k de geweerlopen weer op mij g e r i c h t . Ik heb misschien wel t w i n t i g keer mijn executie doorleefd; eenmaal meende i k z e l f s dat het wel ergens goed voor was: i k had tenminste een miromtje kunnen slapen. Ze sleepten mij naar de muur en i k spartelde tegen; i k vroeg hun genade. Ik werd-mét s c h r i k wakker en keek naar den Belg: i k vreesde dat i k i n mijn slaap'geschreeuwd had„ Maar h i j streek over z i j n snor en had n i e t s gemerkt. A l s i k had gewild had i k . geloof i k , wel een minuut kunnen slapen: achtenveerti uur achtereen had i k nu a l gewaakt* Maar i k had ook geen z i n twee uren van mijn leven t e v e r l i e z e n ; dan zouden ze mij vroeg i n de morgen komen wekken, suf van de slaap z o u i k met ze meegaan en i k zou a
'ï 2
c r e p e r e n z o n d e r een k r e e t t e s l a k e n ; ' dat w i l d e i k n i e t , i k w i l d e n i e t s t e r v e n a l s een b e e s t , i k w i l d e begrijpen» life v r e e s d e n a c h t m e r r i e s t e hebbeno I k s t o n d op en g i n g heen en weer l o p e n om m i j t e dwingen aan andere d i n g e n t e denken, en I k bogon m i j op m i j n v o o r b i j e l e v e n t e b e z i n n e n . Een verwarde massa h e r i n n e r i n g e n bestormde mij.. E r waren goede en kwade b i j a l t h a n s wanneer i k ze mat met m i j n v r o e g e r e m a a t s t a v e n . E r waren ' g e z i c h t e n b i j en b e l e v e n i s s e n . I k zag weer h e t g e z i c h t van een k l e i n e n n e v i l l e r o d i e E i o h gedurende '•, 1: -a.a v:- Va'!>?:;••' a op de h o r e n s had .1 a t e n .nemen en ook dat van een van m i j n ooms,, en dat van Ramen Gris» En ook d a t wat i k b e l e e f d had h e r i n n e r d e i k m i j weer: hoe i k i n 1Q26 d r i e maanden w e r k e l o o s was geweest, hoe i k maar t e r n a u w e r n o o d n i e t van honger was omgekomen. I k h e r i n n e r d e m i j een n a c h t d i e i k had d o o r g e b r a c h t op een bank i n Granada; d r i e dagen a c h t e r e e n had i k n i e t gegeten,, maar I k was h a r d n e k k i g en i k w i l d e n i e t s t e r v e n , I k moest erom lachen»'Hoe g r e t i g had i k t o e n a c h t e r h e t g e l u k , a c h t e r de vro-wen, a c h t e r de v r i j h e i d aangelopen. En waarom dat allesó I k had S p a n j e w i l l e n b e v r i j d e n , i k bewonderde P i y Mar g a l l . , i k was aanhanger van de a n a r c h i s t i s c h e beweging, i k had i n opnnbare v e r g a d e r i n g e n . g e s p r o k e n ; alles nam i k au s e r i e u x a l s o f i k o n s t e r f e l i j k was. Op dat o g e n b l i k had i k het g e v o e l d a t m i j n h e l e l e v e n l a n g s m i j heen t r o k en i k d a c h t " "Dat i s een v e r v l o e k t e l e u g e n . " Het had geen e n k e l e waarde meer -omdat h e t nu was afgelopen,. I k v r o e g me ai' hoe i k t o e n zomaar had kunnen wandelen en l o l maken met de m e i s j e s " de l u s t t o t d i t a l l e s z o u m i j z i j n v e r g a a n a l s i k m i j t o e n had kunnen v o o r s t e l l e n dat i k zo z o u s t e r v e n . M i j n l e v e n l a g d a a r - v o o r m i j , a f g e s l o t e n a l s een g e h e e l , a l s een g e v u l de z a k , en t o c h was a l l e s wat z i c h d a a r i n bevond onvolmaakt,. Een o g e n b l i k l a n g had i k de n e i g i n g h e t t e b e o o r d e l e n ; i k had w i l l e n zeggen: h e t i s een mooi l e v e n o Maar men kon .er geen o o r d e e l op b e t r e k k e n , h e t Y/as a l l e e n maar een schema; i k had m i j n t i j d g e b r u i k t om i n g r o t e l i j n e n een p l a n v o o r de e e u w i g h e i d op t e s t e l l e n , - i k had n i e t s begrepen,, Maar ik, had e r . geen s p i j t v a n j w e l waren e r een hoop andere d i n g e n d i e i k b e t r e u r d e , z o a l s de smaak van de m a n z a n i l l a o f de baden d i e i k nam i n een k r e e k j e i n de b u u r t van C a d i x ; maar de dood had a l l e s o n t g o o c h e l d . De B e l g had p l o t s e l i n g een p r a c h t i g i d e e " V r i e n d e n " sprak, h i j , ik. kan m i j -onder voorbehoud dut het m i l i t a i r e b e s t u u r z i j n toestemming v e r l e e n t - ermee b e l a s t e n , e n k e l e woorden van U t e doen toekomen aan de mensen d i e U l i e f h e b b e n , , , " Tom gromde: " I k heb niemand,." I k antwoordde n i e t , Tom w a c h t t e een o g e n b l i k , en k e e k me t o e n n i e u w s g i e r i g aan: " L a a t j e Concha n i e t s weten?' •- Nee I k v e r f o e i d e deze w e l w i l l e n d e b e m o e i z u c h t ; h e t was e c h t e r m i j n e i g e n s c h u l d . De v o r i g e n a c h t had i k o v e r Concha g e s p r o k e n , i k had me moeten beheersen» Een j a a r l a n g was i k met h a a r samen geweest, Nog de v o r i g e n a c h t z o u i k me gaarne een arm a f g e h a k t ' hebben om h a a r v i j f m i n u t e n t e k u n nen z i e n . Daarom had i k e r o v e r gesproken..;, h e t was s t e r k e r dan i k . Nu had i k geen b e h o e f t e meer h a a r t e z i e n en i k had h a a r n i e t s meer t e zeggen. Z e l f s z o u i k h a a r n i e t meer i n m i j n armen hebben w i l l e n houden: i k g e v o e l d e afschuw v o o r m i j n l i c h a a m ' omdat h e t g r i j s g e w o r d e n was en omdat h e t z w e e t t e ; i k was-er n i e t z e k e r van o f ' i k d i e afschuw ook n i e t v o o r h e t h a r e z o u gev o e l e n . Concha z o u h u i l e n a l s z i j de t i j d i n g van m i j n dood. z o u vernemen; maanden l a n g z o u z i j geen l u s t meer hebben om t e l e v e n . Maar t e n s l o t t e was i k h e t t o c h d i e s t e r v e n g i n g * I k dacht, aan h a a r m o o i e t e d e r e ogen. Wann e e r z i j m i j aanzag g i n g e r a l t i j d i e t s van h a a r n a a r m i j over» Maar i k begreep d a t dat a f g e l o p e n was:- a l s z s i j nu z o u a a n k i j k e n z o u h a a r b l i k i n h a a r ogen b l i ' j v e n en z o u n i e t n a a r m i j o v e r g a a n . I k was a l l e e n . Tom was ook a l l e e n , maar n i e t op d e z b l f & e w i j z e . H i j was s c h r i j l i n g s op de bank gaan z i t t e n en s a t e r n u met een zweem van een g l i m l a c h op h e t g e l a a t n a a r t e k i j k e n en er l a g i e t s van v e r w o n d e r i n g i n d i e b l i k . H i j s t a k z i j n hand u i t en r a a k t e h e t h o u t h e e l v o o r z i c h t i g aan a l s o f h i j bang was i e t s t e b r e k e n , don t r o k h i j h a a r weer h a a s t i g t e r u g en r i l d e e v e n . Ik begreep n i e t g e h e e l en a l vrat o f Tom e r v o o r vermaak i n vond d i e bank aan t e r a k e n ; dat hoorde z e k e r b i j de comedie der leren., maar t o c h v o e l d e i k ook dat a l l e v o o r w e r p e n een e i g e n a a r d i g a a n z i e n hadden; ze waren s c h i m m i g e r en m i n d e r compact dan g e w o o n l i j k e i k behoefde de bank., de lamp, de s t a p e l k o l e n maar t e b e z i e n om t e w e t e n dat i k s t e r v e n g i n g . N a t u u r l i j k kon i k m i j m i j n dood n i e t s c h e r p o m l i j n d v o o r s t e l l e n maari-ik z a g hem o v e r c
1
?
a l , op do voorwerpen, i n de wijze waarop a l l e dingen waren teruggeweken en z i c h op een afstand hielden, bescheiden, als l i e d e n die hun stemmen dempen aan het bed van éen stervende,. Het was z i j n eigen dood, die Tom op de bank had aangeraakt,,. '. ' • Ik was nu i n een toestand, waarin het mij volkomen koud had gelaten als men mij was komen zeggen dat i k r u s t i g naar huis kon gaan en dat men mij het leven zou l a t e n : enkele urén of enkele jaren van afwachting, dat i a precies h e t z e l f d e als men de i l l u s i e , eeuwig te z i j n , v e r l o r e n h e e f t . Nu hechtte i k nergens meer aan; kortom i k was geheel kalm. Maar het was een v r e e s e l i j k e kalmte, van een verschrikking die haar oorsprong i n mijn lichaam vond; d i t lichaam, hoewel i k met z i j n ogen zag en met z i j n oren hoorde, was n i e t het mijne; het zweette en r i l d e en i k herkende het n i e t meer» Ik moest het betaston en bekijken om te weten wat ermee gebeurde a l s o f het het lichaam van een ander was. Zo nu en dan voelde i k het nog wel, dan was het of i k naar beneden gleed, een soort v a l , zoals i n een v l i e g t u i g dat omlaag g l i j d t , ofwel i k voelde het kloppen van mijn h a r t . Maar dat stelde mij n i e t gerust; a l l e s wat met mijn lichaam had t c maken, had een v u i l , verdacht l u c h t j e . Het merendeel van dc t i j d zweeg het, h i e l d het z i c h koest en voelrle i k n i e t s dan een soort logheid, een onreine aanwezigheid, tegen mij g e r i c h t ; i k had het gevoel geheel met ongedierte bedekt te zijn» Nu raakte i k mijn broek eens aan en i k voelde dat h i j vochtig was; i k wist n i e t of d i t zweet of urine was, maar u i t voorzorg ging i k maar mijn behoefte doen i n een hoek, op de s t a p e l kolen. De Belg haalde z i j n horloge te v o o r s c h i j n en keek erop. H i j z e i : • "Het i s h a l f v i e r . " , . De schoft. Had h i j dat soms expres gedaan! Tom sprong op; wij hadden nog n i e t gemerkt dat de t i j d voortging. De nacht omgaf ons als een vormloze sombere massa en i k kon m i j . z e l f s n i e t herinneren dat z i j begonnen was, De kleine Juan begon te schreeuwen» H i j wrong z i c h de handen, h i j smeekte: "Ik w i l n i e t sterven^ i k w i l n i e t sterven." Hij l i e p dwars door de'kelder heen en weer en zwaaide met z i j n armen door de lucht, l i e t z i c h dan op een van de matrassen v a l l e n , en s n i k t e . Tom keek hem somber aan en geveelde z e l f s geen l u s t hem te troosten. Daarbij was het n i e t eens de moeite waard: de kleine maakte meer lawaai a l s w i j , maar h i j was minder getroffen? h i j was als een zieke die z i c h door middel van de koorts tegen z i j n ziekte te veer s t e l t . Wanneer z e l f s geen koorts was opgetreden, was dat veel ernstiger geweest. H i j huilde': i k merkte wel dat h i j medelijden met z i c h z e l f had; h i j dacht n i e t aan de dood . Een seconde, een enkele seconde slechts voelde i k de l u s t opkomen ook te huilen, te h u i l e n u i t medelijden met m i j z e l f , Maar het tegendeel gebeurde: i k wierp een b l i k op de k l e i n e , i k zag z i j n smalle schouders schokken van v e r d r i e t en i k voelde mij een onmens: noch met de anderen, noch met m i j z e l f kon i k medelijden gevoelen, Ik z e i a l l e e n : Laat i k nou maar netjes 'doodgaan., TOE was opgestaan eh' ging j u i s t onder de ronde opening staan en keek of het a l dag werd. Ik volhardde b i j mijn plan, i k wilde nu eenmaal netjes doodgaan en'daaraan'dacht i k a l l e e n . Maar ondertussen, nu de dokter ons de. t i j d gezegd had, voelde i k dat de t i j d voortging, dat h i j voortstroomde, druppel voor-druppel. Hét ..'3 nog donker toen i k de stem van Tom hoorde: "Hoor je ze?" - Ja» Er l i e p e n mannen door de gang. "Wat zouden ze.nu a l komen uitspoken? Ze kunnen toch niet i n het donker s c h i e t e n . " Eüen l a t e r hoorden wij n i e t s meer. Ik z e i tegen Tom: "Kijk het i s dag," . Pedro stond op met een geeuw- en ging delamp u i t b l a z e n . H i j z e i t o t z i j n kameraad: "Verdomd, koud. i s het»" De kelder was geheel grauw geworder. In de verte hoorden wij geweerschoten. "Daar begint het a l ? , z e i i k tegen Ton, "ze s c h i j n e n dat i n de achtergang te do en " Tom vroeg een sigaret aan den d.okter. Ik wilde er geen; i k wilde noch s i g a r e t t e n , noch alcohol. Van dat ogenblik i hoorden wij onophoudelijk 1
f
s
a
14 schieten. - Snap j e wat dat b e t e e k e n t ? v r o e g Tom. H i j w i l d e e r nog i e t s aan t o e v o e g e n , maar h i j zweeg p l o t s e l i n g en k e e k n a a r de d e u r . De deur g i n g open en een l u i t e n a n t kwam b i n n e n met v i e r s o l d a t e n . Tom l i o t z i j n s i g a r e t v a l l e n . "Steinboek?" Tom antwoordde n i e t . PeÈro wees hem aan. "Juan M i r b a l ? " - D i e d a a r op d i e m a t r a s . '•Sta o p " b e v a l de l u i t e n a n t . J u a n bewoog n i e t . '>wee s o l d a t e n v a t t e n hem onder de o k s e l s en z e t t e n hem op z i j n v o e t e n . Maar z o d r a ze hem l o s l i e t e n v i e l h i j weer om. De s o l d a t e n a a r z e l d e n . "Het i s de e e r s t e niet-, d i e . z i c h n i e t goed v o e l t , " z e i de l u i t e n a n t . " J u l l i e moet' he*". i:.et 2- n tweeën ia<.r d r a g e n ; zometeen z u l l e n we dat w e l i n orde k r i j g e n , ' ' H i j wondde z i c h t o t T.om. " V o o r u i t , kom mee." Tom verdween t u s s e n twee s o l d a t e n i n . Twee andere s o l d a t e n v o l g d e n en ze d r o e g e n den k l e i n e onder z i j n o k s e l s en knieën t u s s e n z i c h i n . H i j was n i e t i n z w i j m g e v a l l e n , z i j n ogen waren w i j d geopend en de t r a n e n r o l d e n l a n g s z i j n wangen• Toen i k ook w i l d e v o l g e n , h i e l d de l u i t e n a n t m i j t e g e n : -Bent VT ïbbieta?" - ti a a •'TT meet h i e r r e v i v e ~.. noneteer, wordt TJ w e l g e h a a l d , " Ze verdwenen. De B e l g en de twee c i p i e r s verdwenen ook, i k b l e e f a l l e e n . I k begreep n i e t wat m i j gebeurde, maar i k z o u h e t aangenamer hebben gevonden a l s ze e r d i r e c t een e i n d e aan hadden gemaakt. I k h o o r d e de s a l v o ' s met r e g e l m a t i g e t u s s e n p o z e n ; b i j e l k d a a r v a n s c h r o k i k op. I k had l u s t om t e b r u l l e n en m i j de h a r e n u i t t e t r e k k e n . Maar i k klemde de t a n d e n - op e l k a a r en s t a k m i j n handen i n m i j n z a k k e n omdat i k m e z e l f w i l d e b l i j v e n . Een u u r l a t e r werd i k g e h a a l d en n a a r de e e r s t e v e r d i e p i n g g e b r a c h t i n een k l e i n v e r t r e k , waar h e t n a a r t a b a k s t o n k en waar i k b i j n a bezweek van de h i t t e . Twee o f f i c i e r e n z a t e n e r i n l e u n s t o e l e n t e r o k e n , p a p i e r e n op hun knieën. "Heet U I b b i e t a ? " - Ja. Waar i s Ramon G r i s ? " - I k weet h e t n i e t . De man d i e m i j o n d e r v r o e g was k l e i n en d i k . Twee h a r d e ogen f o n k e l d e n achter z i j n brilleglazen. H i j z e i ; "Kom h i e r o " I k n a d e r d e . H i j s t o n d op en greep m i j b i j de armen en keek me d a a r b i j aan op een m a n i e r a l s o f h i j m i j w i l d e v e r s l i n d e n , T e g e r l i j k e r t i j d kneep h i j m i j u i t a l l e macht i n m i j n armen. H i j w i l d e m i j e c h t e r geen p i j n doen: h e t t r u k j e was, dat h i j me w i l d e i n t i m i d e r e n . Ook o o r d e e l d e h i j h e t n o d i g m i j z i j n s t i n k e n d e adem i n h e t g e z i c h t t e b l a z e n . 4 0 b l e v e n we een ogenb l i k s t a a n en i k v o e l d e g r o t e l u s t om t e l a c h e n . E r i s heus h e e l wat meer v o o r n o d i g om iemand d i e g a a t s t e r v e n t e i n t i m i d e r e n : d i t l e e k n a a r n i k s . H i j duwde m i j ruw weer t e r u g en g i n g weer z i t t e n . H i j z e i : "Het i s h i e r : o f j i j dood, o f h i j dood. A l s j e z e g t waar h i j i s z u l l e n we j e l a t e n l e v e n , " Deze twee o p g e d i r k t e k e r e l s met hun k a r w a t s e n en hun l a a r z e n , waren evenw e l mensen d i e zouden s t e r v e n . Een b e e t j e l a t e r d j n i k , w e l i s w a a r , maar t o c h n i e t v e e l . Z i j h i e l d e n e r z i c h mee b e z i g namen i n hun p a p e r a s s e n op t e z o e k e n , ze l i e p e n a c h t e r andere mensen aan om ze gevangen t e nemen o f , t e o n d e r d r u k k e n ; ze hadden een mening o v e r de toekomst v a n S p a n j e en o v e r | andere onderwerpen* Hun k l e i n z i e l i g gedoe kwam m i j e r g e r l i j k en p o t s i e r - l i j k v o o r en i k kon m i j n i e t eens meer i n hun p l a a t s denken. Het l e e k m i j dat z i j gek waren. De k l e i n e d i k k e k e e k m i j nog a l d o o r aan, t e r w i j l h i j met z i j n k a r w a t s . o v e r z i j n l a a r z e n s t r i e m d e , Z i j n bewegingen en g e b a r e n waren erop bereken" hem h e t a a n z i e n v a n een l e v e n d en w i l d b e e s t t e geven. "Welnu,'heb j e h e t b e g r e p e n ? " f
1
r
15 - Ik weet n i e t waar Gris i s , antwoordde i k . Ik meende dat h i j i n Madrid was. De andere o f f i c i e r h i e f z i j n bleke hand langzaam op. Ook deze traagheid was berekende. Ik zag hun k l e i n e manier van doen en i k stond verstomd dat 'mensen z i c h daarmee kunnen vermaken., "U k r i j g t een kwartier om na te denken", z o i h i j langzaam» "Breng hem naar de linnenkamer en breng hem over een kwartier h i e r weer terug. A l s h i j dan nog b l i j f t weigeren, wordt h i j onmiddelijk geëxecuteerd." Ze wisten wel wat ze deden Ik had de nacht i n afvrachting doorgebracht, daarna hadden ze me nog oen uur i n de kelder l a t e n wachten, t e r w i j l Tom en Juan werden g e f u s i l l e e r d en nu s l o t e n ze me i n da linnenkamer op. Ze hadden de hele nacht t i j d gehad om d i t plan voor te bereiden. Ze zeiden dat de zenuwen het op de duur begeven en ze hoopten zo i e t s van mij l o s te k r i j g e n . Maar ze v e r g i s t e n z i c h . In- de linnenkamer ging i k op een krukje z i t t e n omdat i k me nogal zwak'voelde" en zette mij t o t nadenken. Evenwel n i e t ov«r hun voorstele N a t u u r l i j k wist i k waar' Gris was: h i j h i e l d z i c h bi'j z i j n . neven, op v i e r kilometer van de stad verborgen. Ik wist ook dat i k z i j n v e r b l i j f p l a a t s nooit bekend zou maken, t e n z i j misschien als z i j mij zouden f o l t e r e n (maar daar schenen z i j n i e t over te denken). D i t a l l e s was. u i t stekend geregeld en bepaald en het boezemden mij g e n e r l e i belang-in. A l l e e n zou i k de redenen van mijn gedrag wel hebben w i l l e n begrijpen. Ik gaf.er de voorkeur aan z e l f te creperen, bóven G r i s u i t te leveren. Waarom? Ik was helemaal zo byzohdcr op Ramon Gris g e s t e l d . M i j n vriendschap voor hem was voor de morgen een beetje gestorven, evenals mijn l i e f d e voor Concha, evenals myn wens te l e v e n Zonder t w i j f e l waardeerde i k hom nog steeds, dat b l e e f . Maar dat was n i e t de 'reden dat i k het aanvaardde i n z i j n . p l a a t s ' t e sterven; z i j n leven was n i e t meer waard dah het mijne; geen enkel' leven had waarde: Ze zetten een mens tegen een muur en s c h i e t e n hem neef, zodat s h i j eraan crepeert: of dat nou Gris was, of i k , dat b l e e f h e t z e l f d e . Ik wist wel dat h i j voor de zaak van Spanje n u t t i g e r was dan i k , maar i k had genoeg van Spanje en van de anarchie: n i e t s was oeer van belang. En toch zat i k nu h i e r , i k kon mijn huid redden door Gris u i t te leveren en i k . weigerde het te doen. Ik vond het veeleer grappig: het was doodgewoon kopp i g h e i d . Ik dacht: "Is het goed om koppig te z i j n ! " Een gevoel van v r o l i j k h e i d maakte z i c h van mij meester. Ze kwamen me halen en brachten -mij weer naar de twee o f f i c i e r e n . Een r a t schoot tussen oiize voeten door, en dat vermaakte m i j . Ik wendde . mij tot.een der phalangisten en zei: • '"Hebt U die r a t geniën?" H i j antwoordde n i e t . H i j was somber, h i j nam zichzelven au serieux. Ik had l u s t te lachen, maar i k h i e l d mij i n , omdat i k bang was dat i k n i e t rmeer zou kunnen ophouden als i k eenmaal begonnen was. De phalangist droeg f' een.knevel. Ik z e i nog: "Je'moet die knevel eens l a t e n afscheren, knul." 'Ik Vond het grappig dat h i j b i j z i j n leven z i j n gezicht door haren l i e t overwoekeren. H i j gaf mij met weinig overtuiging een trap en i k zweeg. "Welnu," z e i de dikke o f f i c i e r , "heb je nagedacht?" .. '_•'.•••. Ik keek hen nieuwsgierig aan.als..insecten van een zeer zeldzame s o o r t . Ik z e i : "Ik weet waar h i j i s . H i j is' verborgen op het kerkhof. In een g r a f k e l der of i n het schuurtje van de doodgraver." Dat was om hun een poets te bakken. Ik wilde z i e n hoe z i j zouden opstaan en hun gordels dichtgespten en op verzekerden toon hun orders zouden geven, Z i j sprongen op. - Tfij z u l l e n er heen gaan. Moles, vraag l u i t e n a n t L o p e z , v i j f t i e n man. En wat jou b e t r e f t , z i j de dikke k l e i n e t o t m i j , a l s je de waarheid hebt gezegd, z a l i k over deze zaak geen Y/oorden meer v u i l maken. Maar als je een loopje met ons hebt genomen, z u l je het zwaar boeten. Z i j vettrokken met v e e l lawaai, en i k v/achtte r u s t i g onder de hoede van de phalangisten. Van t i j d t o t t i j d glimlachte i k a l s i k dacht aan het gezicht dat z i j zouden trekken. Ik voelde mij verstomd en ondeugend. Ik s t e l d e mij voor, hoe z i j de grafstenen o p t i l d e n en een voor een de deuren der grafkelders openmaakten. Ik bracht mij de s i t u a t i e voor de geest a l s o f i k een ander was geweest: deze gevangene die hardnekkig van plan was de held te spelen, deze ernstige phalangisten met hun snorren, en die geuniu
u
n
16 formeerde mannen, die tussen de graven doorliepen; het was a l l e s onweerstaanbaar grappig. Na een h a l f uur kwam de k l e i n e dikke terug, a l l e e n . Ik dacht dat h i j bevel kwam geven mij te executeren. De anderen zouden wel op het kerkhof gebleven z i j n . De o f f i c i e r keek me aan. H i j zag er n i e t bepaald verlegen u i t . "Breng hem metbde anderen naar de grote hof", beval h i j . Aan het eind van de krijgshandelingen z a l een geregelde rechtbank over z i j n l o t beslissen." Ik meende dat i k n i e t goed begrepen had. Ik vroeg: "Ik wordt dus .o„, dus n i e t g e f u s i l l e e r d . : . . ? " -tNu n i e t , i n e l k geval. Later misschien, maar daar heb i k n i e t s mee te maken. Maar waarom dan?'H i j haalde z i j n schouders op zonder te antwoorden en de soldaten voerden me weg. I n de grote hof stonden een honderdtal gevangenen, vrouwen, k i n deren, enkele g r i j s a a r d s . Ik begon om het grasperk i n het midden heen te lopen, i k was versuft,, 's Middags kregen we eten i n de e e t z a a l . Twee of d r i e mannen ondervroegen me. Ik zou ze wel kennen, maar i k antwoordde ze n i e t : i k wist z e l f s n i e t meer waar i k was. Tegen de avond bracht men een d o z i j n nieuwe gevangenen i n de hof„ Ik herkende Garcia, de Bakker. H i j z e i : "Verdomde geluksvogel! Ik had n i e t gedacht je nog levend terug t e z i e n . - Ze hadden me t e r dood veroordeeld, z e i i k en toen z i j n ze weer van idee veranderd. Ik weet n i e t waarom. "Om twee uur hebben ze me gearresteerd, z e i Garcia. - Waarom? Garcia deed n i e t aan p o l i t i e k . - " I k weet het n i e t " z e i h i j , "ze arresteeren idereen d i e nietbdenkt a l s z i j . " H i j f l u i s t e r d e . "Ze hebben Gris ook te pakken gekregen," Ik begon t e beven. -Wanneer? "Vanmorgen. H i j i s stom geweest. H i j heeft Dinsdag z i j n neef v e r l a t e n omdat ze woorden hadden gehad. E r waren l u i genoeg die hem hadden kunnen verbergen, maai? h i j wilde tegenover niemand meer v e r p l i c h t i n g e n hebben. H i j z e i : 'ïk zou me b i j I b b i e t a hebben verborgen, maar daar ze die gekregen hebben, z a l i k me maar op het kerkhof verbergen.. - Op het kerkhof? "Ja, dat was stom. N a t u u r l i j k z i j n ze daar vanmorgen langs gekomen, dat kon niet.anders. Ze hebben hem gevonden i n het schuurtje van de doodgravers. H i j heeft de aandacht getrokken en ze hebben hem neergeschoten." - Op het kerkhof! A l l e s begon om mij heen te draaien en i k bemerkte dat i k op de grond zat, t e r w i j l de tranen mij over de wangen l i e p e n . n
f
Edgrr Fossan
LETTERKUNDIG MAANDBLAD VOOR DE JONGEREN December 1942
No.' 5
MltltHililMU'nil'lHll
I. n h o "u ;d: . •'PÖETIESE SYNTHESE MELANCHOLIE REGEN • . S TROPEEN v
E.G. boss,an
•
.GEDICHT •• OCTOBER '42 KïfELLING DE BALLADE ..VAK DE WIJSEEID DIT NIJMEEGSE HERFST KLE IN' TES TAMEN T . DE TUIN DER BEMINDEN • VERWELKENDE ROOS DE TIJGER WIE 'ZIJT G I J BALLADE- VAN 'HET GESCHROEIDE KART KWATRIJNEN . MIJN BOEKEN NA MIJN DOOD STAPPEN OP DE TRAP ;
l-lHUH'.HtlI'tMliHtmlt'hiilllUHUHI'iHii
iiiilMHtUlÉHIKIrnHH'MI'ItU'tHIHUtMC'
J o o s t Heeke Geert B o r i j n P. l a s
Bldz . 2 34 4
5 "
• • * •
Armand Omphalos Edgar• F o s s a n E.. "ten Doohuis
,6
6
7 7
K. v a n R i t g e r ' 8 Spanjool 9. D'iepenburgh '9 R e g h i h c u p - U n f i n i s h e d 10 •• " » .. '. 11 .• .'' ••• " II H. t e n Doohuis
II|IIIIH|IH1||I|M
' 12
'•tiiUHunniiitiiiiir* [.HUIH'HMiiïUHU-.nuu-'iitii
."LICHTING" v e r s c h i j n t i n h e t b e g i n v a n 'elke maand. L a a t geen e x e m p l a r e n s l i n g e r e n ; g e e f z e d o o r , maar a l l e e n aan. mensen d i e volkomen t e v e r t r o u w e n z i j n .
POÊTIESE SYNTHESE '
...slechts een b l i n d l i n g s c h en donker verslaven aan de koortsen van het genot, kan de z i e l - u i t het d u i s t e r ontslagenweer zuiver doen ademhalen... -Marsman, Tempel en K r u i s .
Het i s ons zo langzamerhand wel zeer d u i d e l i j k geworden, dat ons moeizaam geweven gewaad, het s t a t i e k l e e d van onze schijnwaarden, i n middels t o t op de draad i s versleten,, Telkenmale werden wij opnieuw get r o f f e n door de volmaakte onbelangrijkheid van datgene waarvoor wij eenmaal i n vuur meenden te moeten geraken. Spreekt U over l u c i f e r s of over het sexuele vraagstuk? In godsnaam zwijgt U daar nu over want wij worden zeer onwel van de l u c i f e r s en het sexuele vraagstuk. U kunt Uw plaats i n het massagraf morgen immers beter innemen, op- en doorgebrand, a l s een weinig witte as, dan a l s een s t a p e l t j e vale vodden. A l l e e n . i n de brand waren wij gelukkig. Niets i s van belang! U i t s l u i t e n d een rücksichtlos najagen van genietingen behoeven wij nog a l s levensvoorwaarde te beschouwen. .. Aangezien wij de kunst a l s een der meest essentiële u i t i n g e n van het leven z i e n , kunnen slechts die producties daarvan a l s zodanig b e t i t e l d worden, die aan bovengenoemd streven dienötbaar z i j n . Wat b e t r e f t de methode volgens welke wij aan deze onze levensf u n c t i e z u l l e n tegemoetkomen, hebben wij bemerkt dat wij goed doen, voor het te l a a t i s , die langzaam opgetrokken wal van geest, van i n t e l l e c t , met bekwame spoed te slechten; dat ons nog r e s t de v o l l e d i g e bevrediging van lichaam en z i e l te zoeken. Wanneer w i j ons voorshands t o t de z i e l beperken, moeten wij dus als c o n d i t i o sine que non voor a l l e vormen van kunst s t e l l e n een volkomen e l i m i n a t i e van het v e r s t a n d e l i j k element. De kunstenaar, casu quo de dichter mag onder geen omstandigheid f i l o s o o f of denker worden; het s p e l der gedachten dient elders te worden gespeeld. Hem past slechts represent a t i e van bloed en gevoel; h i j heeft slechts één doel: de z i e l s o n t r o e r i n g . De v e r s c h i l l e n d e kunstvormen pogen d i t a l l e op hun eigen spec i f i e k e wijze te bereiken: de muziek bewerkt het door melodie, harmonie en rythme, de poëzie tracht het door inhoud, beeld en klank te verwezenl i j k e n . En hoewel deze s p e c i f i e k e ontroering ongetwijfeld reeds op het domein van de kunst thuis.hoort, i s z i j nog geenszins i n beantwoording aan het hoogste streven. In de vloed van muziek.en verzen die wij geregeld over ons heen doen gaan, worden wij een enkele maal geconfronteerd met een werk waarvoor w i j ons p l o t s e l i n g met zekerheid bewust z i j n : D i t was het, dat was kunst. Wat ons met' deze f e i l l o z e zekerheid sloeg was een ontroering, n i e t door schoonheid s l e c h t s teweeg gebracht, maar door een ver, een vreemd en onzegbaar accent,- een geur veeleer, die ons vermoedens gaf van wat geluk zou kunnen z i j n . Wij beseffen dan dat i n z u l k een geval iedere c r i t i e k of analyse afwezig dient te b l i j v e n , en dat a l s enige r e a c t i e de s t i l t e past, In d i t kader worden de a d j e c t i v a "goed" en " s l e c h t " een a a n f l u i t i n g van a l l e s wat. Kunst heet en wie het eenmaal l i j f e l i j k gevoelde, z a l zien hoe absurd het i s i n verband met gedichten van de naam V e s t d i j k te gewagen, Deze hoogste consequenties z i j n voor a l l e kunstvormen g e l i j k . Zowel muziek a l s poëzie, benevens de p l a s t i e s e kunsten hebben a l s gemeenschappelijk hoogste mogelijkheid wat i k zou w i l l e n noemen de absolute ontroering; z i j u i t z i c h overal op dezelfde wijze, namelijk i n een bev r e d i g i n g die v e e l a l met termen a l s "weemoed", sevdah, en dergelijke wordt omschreven. Waar de s p e c i f i e k e , de schoonheidsontroering bewust door den kunstenaar kan worden nagestreefd, i s d i t met de absolute n i e t het geval, gezien haar volkomen i n d i v i d u a l i t e i t . Z i j kan z i c h dan ook manifesteren i n momenten waarin van schoonheid geheel geen sprake i s , en ook buiten de w i l van den dichter om. Wij t r e f f e n haar dan ook binnen het r a t i o n e l e raam van Marsman's Tempel en Kruis evenzeer aan a l s i n de doorzielde zang "Een winter aan Zee" van A. Roland H o l s t . Nodig i s echter de algehele zielsovergave van een krachtige p e r s o o n l i j k h e i d . Het u i t de z i e l voortvloeiende gevoel i s nameloos 'en ondefinieerbaar, het i s tevens een absolute z i e l s s u b s t a n t i e , die door gevoelens kan worden opgewekt. B i j de overgave z a l zulk een gevoelen t o t de substantie gevoel worden getransformeerd.
De l e z e r z a l deze substantiële gewaarwording l i j f e l i j k ervaren en geheel als f u n c t i e van z i j n p e r s o o n l i j k h e i d en omstandigheden ontstaat weer een gevoelen, hetgeen dus van gans nieuwe aard kan z i j n . Hiernaast bewerkt deze zielsovergave het ontstaan van een poëtiese s f e e r die u i t geheel buitenlogies gevormde versformaties kan voortkomen en die, ongetransformeerd overgaand, voor bovengenoemde i j l e vervoeringen het medium kan z i j n . Muziek i s de kunstvorm die, mits onder overgave geschreven, van nature reeds aan deze eisen voldoet door de volkomen absentie van a l l e factoren van v e r s t a n d e l i j k e n aard, en zonder nochtans Rembrandt als Turkse trom te w i l l e n gebruiken (Vestdijk) kunnen wij zeggen dat de andere kunstvormen en i n d i t geval dus de poëzie z i c h , teneinde kunst t e mogen heten, naar haar moet r i c h t e n . Waar het spelen met klanken i n de muziek t o t onze doelen kan l e i d e n , zo dient het gedicht een s p e l met woorden te z i j n , geenszins i n verband met hun klank, doch zuiver-om de (superindividuele) a s s o c i a t i e s die z i j t e v o o r s c h i j n kunnen roepen. Zo ontstaat het gedicht dat, beheerst door een gevoel, eventueel een gevoelsidee, deze verwezenlijkt door een a s s o c i a t i e f woordenspel of door een associatieve r e a l i t e i t . .. E.G.
2
Fossan.
"Ce s o i r dans l e t r a i n , Dernain matin: C6te d'Azur!"
MELANCHOLIE Melancholie, van de gevallen blaren, . A l s 'k opkijk van het maagdelijke blad Zie i k de zwaluw vluchten u i t de stad En b l i j f verlangend naar d i t afscheid staren. Z i j wiekt nu d r i f t i g naar de Cöte d'Azur En n e s t e l t z i c h behaaglijk i n de palmen, Laat mij onzeker achter i n de kr\;".e En lome warmte van d i t avonduur. Waarom keert a l t i j d als de zwaluw gaat Die oude stem i n mijn gedachten weer; "Neem Uw b i l j e t , stap i n en keer n i e t weer"? Wie t w i j f e l t l u i s t e r t immers n i e t naar raad.
REGEN Buiten mijn venster v a l l e n nu de droppen, • De herfstwind jaagt verdorde blaren mee, Ik weet: The r a i n i t r a i n e t h every <±a.y, Maar kan mijn zeer daarom nog n i e t verkroppen. Iedere h e r f s t , als weer de b l dood Omlaag gaan g l i j d e n i n het gele gras Dan overvalt mij achter 't v e i l i g vensterglas Opnieuw de huiver van een w i l d en groot Verlangen u i t d i t h e r f s t l a n d weg t e reizen, Mij te gaan koestren i n de Zuiderzon, Maar kom nooit verder dan een k i l perron, En kies de weg van simpelen en wijzen. Najaar '42 Joost Heeke
4
STROPEEN Wanneer i k k u s , s l u i t s t i l Uw oog. De bloemen g e u r e n even z o e l i n kamer a l s i n modderpoel., Rouw n i e t : de s t e r r e n s t a a n t e hoog. De dagen v a l l e n s n e l v e r s l e t e n , i n s n i p p e r s op de s t r a t e n neer... E r r e s t v o o r ons n i e t s a n d e r s meer: , w i j " moeten r o e k e l o o s vergeten,. Ér b r e e k t geen 'dag meer voor' U aan, : geen schaduw k a n U o o i t ^ e e r s c h e n d e n . Gij z u l t i n d u i s t e r moeten gaan en op de t a s t Uw s c h r e d e n wenden. Gij k u n t Uw h a r t n i e t meer v e r s t a a n , g i j z i j t U z e l f een onbekende; geen z a l z i j n b l i k k e n t o t U wenden, ge k u n t g e r u s t gebogen gaan..•
• *
"
Over U heen kus i k de muur,'- • ;' ' b e g r e n z i n g met v a t oude p r e n t e n èr'is geen dag meer, en h e t u u r v e r s t a r d e op de s c h e u r k a l e n d e r .
''...
I k ben me geen g e l u k bewust; Uw k l e e d a l l e e n houdt me gevangen. I k hoed v e r w e z e n m i j n v e r l a n g e n . t e g e n de l e u g e n van een k u s , U i t ' V e r v e e r 'ten p r i n c i p a l e " . Geert B o r i j n . I k ben zo moedeloos en moe en heb geen weet dan d i t : d a t l e e d t o t ' t e i n d e m i j n e r dagen t o e een god m i j v e r g e z e l l e n deed. En a l s w e l , i n h e t s p e l der j e u g d -.mijn d r o e f h e i d b r a k • t r o k s t e r k en s t r a k door ' t d o l l e van d i e h e l l e v r e u g d een p i j n t o c h , d i e zo h e v i g s t a k . En o f d i t samengaat, j i j èn d i t oud v e r d r i e t ? ' I k weet h e t n i e t , .; Maar w e l d i t : dat i k dan bJ.ij ben a l s 'je me zo h e t l i e f s t e z i e t . P.' l a s
5 OCT'-;-:M '42 V e r g e e f me, dat i k nog d u r f £• p r e k e n A c h E p h r a i m , e r z i j n geen woorden meer d i e n i e t onder d i e strocr.: v a r b l o e d v e r b l e k e n . en Gojim z i t t e n e r b i j n e e r . Wat moet i k "-jou vergeven,, d i c h t e r , Jaweh b r e n g t ohs z i j n s t r a f f e n ' weer. •• De D u i t s e r s ' z u l l e n ergens s t e r v e n ; ' N i e t s t r a f f e n z i j , dat doet m i j n Heer. Z a l S a r a h s t e r v e n - z a l Rebecca s t e r v e n , De b e u l i s . • d i c h t e r , h e v i g i n de weer. > Z i j n z i e l i s ' d o o d , m i j n zonen d e l v e n nu z i j n graf.,, maar s t o r t e n e r b i j n e e r . Maar, Ephraim. m i j n handen s c h r i j n e n en d u i z e n d andre handen s c h r i j n e n meer; in Holland;, F r a n k r i j k en i n andre l a n d e n en'toch; w i j Gojim z i t t e n ' e r b i j neer.. D e ' D u i t s e r s , dichter,.maken'goede w i n d s e l s , . en morgen s c h r i j n e n z i j n i e t meer. Nog k o r t e u r e n s c h r e i t . m i j n v o l k i n ' ' P o l e n ; e n _ H o ! l a n d z i e t _ g e e n _ s t e r r e n me er,.«... Maar 7~Ëpnraim, i k heb gezien,-, gehoord; Ze s l o e g e n b l i n d e n en v e r m i n k t e n n e e r , 'In P o l e n . h e b b e n ze v e r k r a c h t en u i t g e m o o r d en h i e r ; w i j G o j i m z i t t e n e r b i j n e e r . • V i j f d u i z e n d j a a r zond H i j ons s t r a f f e n . • W i j hebben hem v e r v l o e k t , den Heer,. - •. W i j , l a f f e n , meenden dat h i j ons v e r l a t e n , maar immer,, j a r e n l a t e r begrepen w i j z i j n g r p o t h e i d weer. H i j h e e f t g e s l a g e n en v e r h e v e n ; H i j i s . z e e r g r o o t , m i j n Heer Zeer w i j d b e s c h i k t h i j over l e v e n en dood, en d a a r b i j l e g g e n w i j ons n e e r . Ik heb z i j n l a a t s t e weg hem n a g e s t a a r d ; Z i j n anders r u s t e l o z e .handen h i n g e n neer. Een o n d i e r , t r o k b.P" aan z l j n w i t t e n b a a r d . Zo g i n g h i j weg, n a a r P o l e n , met z i j n Heer. M
1
wij
Gojim z i t t e n e r b i j n e e r
KWELLING . . •. zeven nachten heb i k l i g g e n wachten z e v e n dagen heb. i k h e t v e r d r a g e n maar de a c h t s t e dag na de. zevende n a c h t heb i k h e t b e e s t ma-": e.-"«--' i h^.* i k heb h e t g e v i l d en m i j n honger g e s t i l d " en t o e n was h e t n a c h t en i k heb gewacht zeven lange nachten heb i k l i g g e n wachten nu z i j n e r geen b e e s t e n meer maar honger heb i k weer 11
p
Armand
6 DE BALLADE VAN DE WIJSHEID Ik heb jaren op een s t o e l gezeten., Gevraagd, jat wel de wereld was, Het antwoord ben i k weer vergeten, 'k Heb me gespiegeld i n l a c h s p i e g e l g l a s . Ik heb gereden op een bokkenwagen. Om z e l f te zien, wat andron logen, Mijn haar v e r g r i j s d e i n de dagen, 's Nachts heb i k elke vrouw bedrogen. Ik ben geklommen op een niouwhuisbouwstaketsel, Vermoeid, en oud, v e r v u i l d versleten, En welk verwonderlijk o o g l e t s e l , Ik opgelopen had, dat heb i k nooit geweten. Ik zag vrat huizen, scheef en kromgetrokken, ' Eén had'een bommenwond i n 't wrakke hart, Ik glimlachte beduusd, wat v/ijzer en geschrokken, En heb een ogenblik mijn oude v u i s t gehard. Een bommenwerper heeft toen maar gedaan, Waartoe i k z e l f de moed nog nooit had kunnen vinden, Er z i j n wat resten van de muren b l i j v e n staan, Mijn malle hoed hing ergens i n een l i n d e . Nu heeft mijn buurman weer wat meer te eten, . En vraagt, hoe wel de wereld was, Mij i s h i j nu a l l a n g vergeten, Maar 't hindert hem n i e t , want h i j drinkt een glas Zeer Oude Genever-, Omphalos DIT
(Bekanntmachung)
Ik ben de doodkistchef. Ik draag de einden der p a r a l e l l e l i j n e n i n mijn hand. Ik s t a het wonder. Moeder z a l wel b l i j z i j n om zo'n scherp droomslot. ilan de overkant sproeit nu een waaibron a l l e spermaT.esten weg naar het b u i t e l e n d en s t a t i e s lachland.
:
A l l e e n , het b u i t e l t s l e c h t s om het gehoorde vergeten op te lossen en u i t e e n te s l a a n , fjien 's nachts de zaadeelvonken door de ogen schoten w i l aan de z i j d e van de nachtdood staan. Er g o l f t laag-loeiend sneeuwen om de torens waardoor traag mompelende staken gaan. BIijkoud, ontstoven en van leegtedingen toch ontdaan. 29-11-42 Edgar Fossan
7 NIJMEEGSE HERFST Z u i d w a a r t s gebed t e r peluw van de eindmorene Het l i j f der Noordenwind w e e r l o z e b u i t , I s deze dommelende s t a d aan m i j v e r s o h e n e n A l s na h e t l a a i e n d f e e s t de n e e r g e d o k e n b r u i d ; V e r s u f t , b e r e i d t o t l a c h e n o f een t r a a n En naderkomend .jie i k k r e u k en s c h e u r e n I n ' t k l e e d , des morgens h e l d e r aangedaan, De h u i d gaat onder ' t h e r f s t i g l i c h t verkleuren..» Natuur i s haar t o c h v r i e n d e l i j k gezind En n e v e l s s l u i e r e n r i v i e r en weiden, Een s t e e n f a b r i e k wordt b e l l e n b l a z e n d k i n d Door geen r e a l i t e i t - de b r u g ! van ons g e s c h e i d e n . Nog n a d e r - i k > doch m i j n vermoeide ogen V i n d e n geen s p i e g e l meer v o o r de v e r l i e f d e b l i k ( V a l k h o f , s t a t i o n , de Waal, Romeinse bogen) En i k b e r u s t i n d i t k l a s s i e k e o g e n b l i k *
K r i s t a l dat m i j n g e s l e p e n z i n b e d r o o g L e e r m i j Uw harde wet d o o r z i e n A l s d i t goen vonk i s - maar m i j n oog (Het i s d i t l i c h t m i s s c h i e n ) . S p r i n g dan> doch ogen s p r i n g e n n i e t En w a a r t g i j n i e t d i e k w e t s b a a r h e i d I k s l o e g U s t u k zo a l s m i j n l i e d Dat d o n k e r t , d o n k e r t met den t i j d . . S t r a a l dus en b r e e k m i j n l a f f e z i e l I n ' t p r i s m a van Uw regenboog D i e t o t Uw l e e g : b e d r o g v e r v i e l K r i s t a l , en r i c h t .mij dan omlaag omhoog?
KLEIN TESTAMENT D i t l a a t s t e b l a d l i e t i k l i e f s t , onbeschreven: • t I s l a a t , e n ' ' t e i n d b a n a a l genoeg, En v o o r een l e e s b a a r o v e r z i c h t j e van m i j n l e v e n I s h e t h e l a a s ("goddank") nog wat t e v r o e g . L a a t m i j vannacht nog eenmaal dromen Van U, o f Moeder i n h a a r k e u k e n jas;. Het a f s c h e i d heb i k a l afdoend voorkomen Door t e v e r n i e l e n wat m i j d i e r b a a r was. M i j z e l f z a l ik. t o c h n o o i t v e r g e v e n , k Heb s t e e d s g e h u i v e r d v o o r den dood; Wat daarna komt i s m i j om t even E r z a l geen w i j n z i j n , en geen b r o o d . Want d i e heb i k b e p a a l d g e n o t e n , V e r g e e f s v e r w a c h t t e , i k de r e s t . . . Maar nu, v a a r w e l , t a f e l - en bedgenoten! V e r b r a n d m i j n v e r s , dat i s h e t b e s t . f
!
...
L
H. t e n D o o h u i s
8
;
DE TUIN DER BEMINDEN Ik ging naar de t u i n der beminden, . en zag, wat i k nooit had verwacht, een kapel, stond t r o t s i n haar midden, waar i k steeds tussen bloemen l a g . En de poorten z i j waren gesloten, en "Gij' z u l t n i e t " stond boven de deur; en i k ging door de t u i n der beminden verstoken van bloemengeur.. A l wat i k vond waren graven, waar een bloem eens bloeide een steen; en p r i e s t e r s die traden i n zwarte gewaden, een doornige krans om mijn vreugde heen.
VERWELKENDE ROOS 0 roos, je verwelkt! De onzichtbare worm die k r u i p t door de nacht i n loeiende storm, doorgrondde je rust van bloedrood genot; z i j n s t i l - d u i s t r e min i s je l e v e n s l o t .
DE TIJGER T i j g e r ! T i j g e r ! vuren pracht i n de wouden van de nacht. Vfelk o n s t e r f l i j k oog of hand gaf je u i t e r s t e n verband? Tot welk verre hemelbogen branden vuren van je ogen? Welke v l e u g e l durft hen weren, welke hand hun vuur trotseren? Welke gloed en welke l i s t e n die je hart te loutren y/isten? A l s i n 't hart de r o f f e l woedt, wat vreest hand en wat vreest voet? Wat de hamer? wat de k l u i s t e r ? waar smeedd' men j e geestes l u i s t e r ? wat het aambeeld? welke macht metend z i c h met zulk een kracht? Als de s t e r schicht neer haar speren, tranen drenken 's hemels sferen, glimlacht h i j , a l s h i j j aanschouwt? en schiep h i j , die 't lam schiep, jou? Tijger} t i j g e r ! vuren pracht i n de v/ouden van de nacht. Welk o n s t e r f l i j k oog of hand gaf j e u i t e r s t e n verband? ?
(William Blake. 1757-1327)
K. van Ritger
9 WIE ZIJT G I J *
O k i l t e van e e n - i j s c o t e n t , 0'wolk v a n r o o k en poeder De weemoed s t a a t h i e r aan de deur, De kat roept'.om h a a r moeder,' De kolendamp s t i j g t neuzen i n . De haas l o o p t i n de g a t e n . Ma l o o p t met t e t r a a en benzien., Maar'ook d a t ' z a l n i e t . b a t e n . M i j n h a r t s c h r o e i t a l s een m o l e n s t e e n , Ik staar stom n a a r m i j n teenen., De v e i l i n g v e r k o o p t G r o o t v o r s t i n , , , , Ik neem d i r e c t de beenen,
•
.
'
-' . BALADE VAN-HET GESCHROEIDE KART Haar z i e l s c h o o l i n een amberdaos En was n i e t meer t e l u c h t e n . Aan de h e i d e s t o n d een rode r o o s •Doch. a l l e v o g e l s v l u c h t e n ,
Spanjool.
B l i j f staan, b l i j f s t a a n , b l i j f a m b e r z i e l ! Er s l a a t een s c h e r f door ' t w a t e r . Haar z u s t e r d r a a g t een blauwe k i e l Haar b r o e r t j e d r a a g t hem l a t e r . Maar de dood s l o e g d r a de w i t t e v l a g En f l o o t t u s s e n z i j n t e n e n . Waar h a a r wijdse z i e l t e branden p l a c h t Onder...üe..bempste. s t e n e n Haar"vingers staken u i t t n a t t e gras Met i n c a r n a t e n a g e l , Z i j week t o e n , s t e i l door * t struikgev/as En geur v e n t h i j m en g a g e l . Brak u i t ; en w i j l de dag z i c h spon Over gebroken, d e u r e n . Steeg r u g l i n g s een o n t a a r d e zon. Ontslagen van. ' t c a e l e s t e speuren» A
f
0 zon, o z i e l , o m i d d a g l i c h t . G r o o t s Oud-Jeruzalem! Zo dreef h a a r w r e e d h e i d door' de t i j d . G e r u i s l o o s en o n t u c h t i g . Maar eer ' t H a r t om h u l p e s c h r e i t S t e r f t e l k e s n i k voortv^""^-'- ^ En d r i j f t , s e r e e n , aan " t o p p e n v l ^ k , ;
Dieponburgh
10 KWATRIJNEN Daar wordt aan gene z i j d e van de zee een f e l l e s t r i j d gestreden.. Daar wordt een gene z i j d e van de zee God v u r i g l i j k gebeden.... Daar wordt aan gene z i j d e van. de zee.... En i k z i t heden Maar r u s t i g h i e r - heb nauwelijks Uw Naam beleden. Als tegenspoeden aan Uw leven knagen, Bedenk dat h i j het l i c h t over Uw dagen Hoog op deed l a a i e n i n een f e l l e gloed, Dat g i j thans t o t Hem zegt: ïïeer, welk een tegenspoed! 0 Philosoof, die r i e p : Terug naar de natuur! In zelf-verdwazing g'aan uw boeken zat e l k uur; Z i j t g i j n i e t als een l u i s t e r a a r , die na de preek Des predikheersslechts z e i : Hoe goed toch voor mijn buur? Ik overmoed des harten zeg i k heden f e l : "Ik l a a t mij n i e t geheel tyranniseeren!" En a l s i k oud z a l z i j n , dan zeg i k : "Wel, Ik-laat mij n i e t door eigen kroost regeeren." Ik dank, o Heer! Ik heb een vriend gevonden. Ik toefde met hem vele, vele stonden; Ik weet: het i s g e v a a r l i j k samen v e e l te z i j n , Maar Heer, i k weet dat G i j hem hebt gezonden. Mijn vele vrienden hebben mij a l l e e n gelaten. Ik was n i e t droef, 'k voelde mij n i e t v e r l a t e n . . . A l l e e n toch dank i k voor dien goeden vriend, Ach Heere, l a t e n wij elkander baten! Deez Eene Nacht hadden wij b e i ' van noode,, Wereld en zinnen waren weggevloden; Op zuiv're schalen, f i e r omhoog geheven Werd ons der Liefde zuiverheid geboden. 1
God schiep mij h i e r op aard een r e i n en s t i l l i g h u i s . 'Eén dronken nacht van Y/el l u s t : 't l a g i n g r u i s . Een leven lang heb i k gezwoegd, gebeden; Toen s t i e r f i k : i n mijn handen s l e c h t s een K r u i s . A l l e s i s om mij heen i n avondrust verzonken. Mijn hart klopt hoorbaar a l s van wellust dronken Te slurpen heel den avond i n met hare geur, De avond waaruit " ' t Eden" mij heeft toegeblonken. Klankeloos i n n i g zing i k mijn gezangen. Bloeddonker ademt i n mijn boezem het verlangen. G e l i j k een nachtegaal i n doornenstruik verward Weet 'k i n deez' wereld met mijn l i e f d e n i e t wat aan t e vangen. Ik weet, i k ben geen dichter, want mijn zangen Z i j n n i e t met l i c h t der eeuwigheid omhangen; Ik l i s p e l s l e c h t s één woord, i k voel s l e c h t s éénen klop: Eer dat i k U v e r l i e s : "Extasevol Verlangen". Haast z a l d i t werk ten einde z i j n geschreven. Vergeef dat i k n i e t meer U heb gegeven. Ik vroeg n i e t naar den l e z e r , en g i j vroegt n i e t mij • En haastig, ongemerkt worden wij weer vaneengedreven.
1939-1941 Regnihcup-Unfinished.
11 MI JIT BOEKEN Wanneer i k eens z a l s t e r v e n Wie z a l m i j n s c h a t t e n e r v e n ? Z a l een vreemde moeten zoeken I n m i j n mooie t e e r e "boeken? Z u l l e n z i j geen r a a d moor weten A l s z i j worden u i t e e n g e s m e t e n ? Of z a l e r één b l i j z i j n met m i m s c h a t En m i s s c h i e n denken a .an hem d i e ze had? Wanneer i k eens z a l s t e r v e n En één moet m i j n boeken erven,.. Waar j a a n ^e heen? Dat weet God a l l e e n , Wanneer i k eens z a l s t e r v e n Wie z a l m i j n boeken e r v e n ? A c h degene d i e ze b e z i t , Z a l h i j o o i t denken aan d i t : Dat- i k aan i e d o r boek anders kwam, En d a t God ze eender v a n m i j nam? Z a l h i j bedenken d a t v e l e n schonken En d a t Eén ze nam t o e n de dood kwam l o n k e n ? Z a l h i j denken hoe t e e d e r en b l e e k I k o v e r de r u g g e n d e r boekon s t r e e k ? Z a l h i j bedenken hoe een vrouw l i e f l a c h t e A l s de^baeken m i j vreugde b r a c h t e n ? Of z a l .ze Z i j n boeken h e e t e n E n de s c h e n k e r r a s v e r g e t e n ? .Ach w i l dan weten; I k was de s c h e n k e r s n i e t v e r g e t e n . Wanneer i k eens z a l s t e r v e n En één z a l m i j n boeken e r v e n , Z a l een vreemde moeten g r a a i e n En hun r a n k e r u g g e n a a i e n ? 0 God l a a t m i j l e v e n ! W i l ze m i j n k i n d ' r e n g e v e n ! i 30-1-41 NA MIJN D0U.D •Ik heb h e t u a l l e s geaegd. S t i l , zwijg erover: Onder u i s één r o o v e r , H i j l a c h t , h i j . i s des d u i v e l s knecht. Ik heb h e t u a l l e s g e b i e g i ; Gij z u l t w e l v e e l m i s p r i j z e n , Gij z e g t : "Dat i s z i j n w i j z e " , Doch God a l l e e n weet d a t c h t h r i f t n i e t " I k heb hem e r n i e t aan h e r k e n d " Zegt g i j met een l a c h ' v a n h e t l e z e n moe, Doch deze woorden r o e p e n u t o e ; "Gij h e b t hem n o o i t gekend1" +
liegtJ
Dit heb i k U t o e v e r t r o u w d . Ik wist: i k heb m i j m i s r e k e n d , Doch Ik heb de v o l m a c h t g e t e e k e n d , M i j n h a r t s g e h e i m i n uw v u i s t gedouwd. Als g i j d i t a l h e b t d o o r w e r k t G l i m l a c h e r dan maar t e g e n , U maakt d i t gelmuts e l verD.ogen Maar m i j h e e f t d i t werk z e l f s i n Mei g e s t e r k t l !
30-1-41 ; Regnihcup Unfinished
12 STAPPEN OP DE TRAP - v o o r Persephone i a A l s poes ben i k n i e t s ' b i j z o n d e r e , onder p o e z e n b e d o e l i k , Men z e g t z e l f s d a t i k k l e i n van s t u k ben, s l e c h t i n m i j n v a c h t z i t en met een a a r d a p p e l b u i k , wat weet i k - i k kan. d a t n i e t b e o o r d e l e n : i k l e e f l i e f s t onder g r o t e mensen en- d a a r i s h e t v e r s c h i l groter» Z e l f l a a g b i j de g r o n d s l a i k z o , v a n o u d e r e n , hun doer en l a t e n gade; h e t gaat me n i e t aan z o l a n g i k m i j n bak, e t e n en d r i n k e n en m i j n e i g e n p l a a t s j e heb. Soms amuseert h e t m i j en a l s h e t gaat v e r v e l e n vang i k v l i e g e n , s l a a p o f s p e e l met de k l e i n e r o m m e l t j e s d i e v o o r t d u r e n d op de g r o n d v a l l e n . Graag maak i k ook j a c h t op m i j n e i g e n s t a a r t , Dubbe l a c h t d a a n om a l s o f h i j z i j n t i : h ' L e t e r g e b r u i k t met z i j n boeken, z i j n p i j p en de rest»Maar h e t g e v o e l voor t i j d , en z e l f s -voor p r a t e n v a l t langzaam v a n m i j a f nu i k a l w e e r een maand beneden z i t ; m i s s c h i e n v e r a n d e r t d a t op h e t o g e n b l i k g e n i e t i k v a n mij.,, r u s t -en, a l s d i t v e r h a a l g e s c h r e v e n i s , wat z o u i k dan nog v e r d e r p r a t e n ? Mevrouw Z o m e r d a l z o r g t v o o r m i j , en wat l i e f d e , h a a t en h o n g e r l i j d e n i s weet i k n u maar a l t e goed, i k k a n w e l n a a r de goede d i n g e n t e r u g v e r l a n g e n a l s i k n i e t g e l e e r d h a d d a t w a t e r n a v o l l e melk komt. De k a c h e l s p i n t , i k ook, Mevrouw Zomerdal w i e b e l t met h a a r v v o e t e n op de n a a i m a c h i n e , Dubbe z i t s c h r o k k e r i g pap t e e t e n t u u s e n de f i j n e was en h e t i s hem gegund: i k heb m i j n d.eel gehad. Tegen Mevrouw l a c h t en p r a a t h i j v e e l maar i k weet w e l b e t e r , Warmte w i l h i j en l a w a a i om z i c h heen - a l s h e t boven s t i l was werd i k j u i s t bang v o o r hem. Maar a l s z i j t e d i c h t i n z i j n b u u r t komt neemt h i j de benen. Dubbe i s en b l i j f t de B a a s , d i e z a c h t c n s t r e n g , v r o l i j k en kwaad k a n z i j n en m o e i t e v o o r m i j n k o s t moet doen, h e t z i j omdat h i j geen g e l d h e e f t , h e t z i j h i j z i j n egoisme moet o v e r w i n n e n om m i j de b e s t a k l u i f t e g e v e n . Haar z a l i k w e l a l t i j d Mevrouw b l i j v e n noemen, ze i s goed, maar z e k a n n i e t b i j m i j komen; ze i s t e s t i j f , v a n g e w r i c h t e n dan, o f ook n i e t : - a l s Dubbe onverwacht binnenkomt, d a t w i l zeggen h i j k l o p t en Mevrouw 'Z. r o e p t b i n n e n , h e e f t ze een m a n i e r v a n op de d i v a n n a a r de d e u r t e d r a a i e n d a t j e w e l s t e k e b l i n d moet s i j n om onder h a a r z i j d e n h u i s j a s n i e t de g l a d d e h u i d en de s l a p neerhangende b o r s t e n t e z i e n . I k l e e f n u a l zo l a n g onder de mensen maar i k ben a l t i j d b l i j met m i j n z w a r t e v a c h t , en h e l e m a a l met m i j n h o r i z o n t a l e bouw... Toen i k m i j n e e r s t e t e p e l k r e e g , dacht Dubbe d a t h e t een p u i s t j e werd en w i l d e h e t u i t k n i j p e n -- h e t deed p i j n maar i k vond h e t zo g r a p p i g n a i e X v a n hem. , D i t was i n de zomer, i n de v l o o i e n t i j d , t o e n i k e l k e dag gekamd moest worden. H i j deed h e t h e e l z a c h t l a n g s a l l e r o n d i n g e n , maar soms p l u k t e h i j i n e e n s verwoed t e g e n de d r a a d i n j u i s t o v e r m i j n b u i k , en de h a a r t j e s , z w a r t en g r i j s n e s t h a a r , v l o g e n i n p l u k k e n op de g r o n d . I k w a c h t t e dan maar r u s t i g t o t h i j bedaarde en d a t s c h e e n hem nog meer t e p r i k k e l e n , , H i j duwde m i j v a n z i j n knieën en t r a p t e m i j onder de t a f e l . Daar z a t i k v e i l i g t u s s e n de p o t e n , l i k t e m i j n v e l s c h o o n en kwam v o o r de l e k k e r s t e b e e t j e s n i e t t e voorschijn» Z e l f s h i e r a a n e r g e r d e h i j z i c h soms nog en I k werd met m i j n s n o r i n de pap o f wat h e t was geduwd: h i e r , v r e e t dan k r e n g . I k heb h e t n o o i t ' g e d a a n en d a t s c h e e n hem j u i s t weer t e i k a l m e r e n . Zo'n r u z i e k o n een h e l e dag d u r e n t o t 's n a c h t s h e t l i c h t u i t g i n g en i k v o o r z i c h t i g o v e r h e t v o e t e n e i n d h e t l e d opkroop,-. Dubbe h i e l d z i c h d o o d s t i l t o t i k b i j z i j n s c h o u d e r s kwam. Dan. greep h i j m i j met één hand i n m i j n nek en z e t t e m i j n a a s t z i c h en s t r e e l d e t u s s e n m i j n o r e n en onder m i j n kin,, H o o i t kende i k hem zo "teeder a l s n a r u z i e i n h e t b e d . H i j mopperde n o g z'n b e e t j e maar n i e t e c h t kwaad. En met z a c h t e v o e t j e s mocht i k s l a p e n op z i j n nek. Dubbe g i n g m e e s t a l l a a t , en n o o i t v o o r m i d d e r n a c h t n a a r bed, en s t o n d l a a t op. Dan begon h i j met v o o r t v a r e n d h e i d z o n d e r op m i j n g e p i e p t e l e t t e n , maakte z i j n t o i l e t , h a a l d e e t e n , maakte de b o e l s c h o o n , k o o k t e en a t dan pas u i t v o e r i g z i j n o n t b i j t , d i k w i j l s pas om t w a a l f u u r . Dan g i n g H i j l e z e n , s c h r i j v e n o f n a a r b u i t e n en om. v i j f u u r werd er.weer g e k o o k t en gegeten', l a a t i n de avond, soms nog een k e e r . A l s e r vreemden waren t r o k h i j z i c h n i e t v e e l v a n m i j aan maar p r a a t t e des t e meer. De meesten s p r a k e n m i j n mooie G r i e k s e naam verkeerd, u i t , p a k t e n me o n h a n d i g v a s t om i n een. warme schoot o f t e g e n een ror.de b u i k t e l i g g e n . En a l s i k i n een goed humeur op een s c h o e n w i l d e gaan z i t t e n k r e e g i k een s c h o p , behalve, v a n Dubbe d i e zo een a a n h a n k e l i j k h e i d s b e t u i g i n g b e g r i j p t . Maar d i t v a l t a l l e m a a l n a de t i j d v a n Tante Bebé o v e r w i e i k t o t d u s v e r gezwegen heb omdat z i j v a n v e e l n a r i g h e i d de o o r z a a k i s .
13 Van mijn jeugd herinner i k mij weinig: b i j mijn moeder had i k geen reden mij met de mensen bezig t e houden. Toen ik. een maand oud was werd i k in'een tas gestopt, het b l e e f er stikdonker en van benauwdheid deed i k een p l a s j e op de zakdoek van Tante Bebé. Later ben i k nog enige mal e n op r e i s geweest, steeds kreeg"'.ik het op een moment te kwaad. Toen i k l o s g e l a t e n werd stond i k op een kale planken v l o e r en maakte kennis met mijn baas,. H i j t i l d e mij van de grond, zoende teg^-ijk Tante Bebé, zodat i k tussen hen b i j n a platgedrukt werd. Later kleedden z i j z i c h u i t ; i k werd op een kussen gezet De volgende morgen gingen ze a l vroeg met v e e l lawaai de deur u i t en toen Dubbe terugkwam had h i j een bak voor mij meegebracht en v i s j e s . De dagen daarna zat h i j erg s t i l i n z i j n s t o e l , vloog naar het raam als er iemand de trap opkwam en ging dan weer zuchtend z i t t e n , Mij b l e e f h i j met dezelfde onwennige zorg behandelen als i n het begin* Kammen en borstelen, soms knippen en oren schoonmaken en elke ochtend de slaap u i t mijn ogen wrijven: d i t zag i k hem l a t e r met hetzelfde gebaar b i j Tante Bebé, eenmaal ook b i j Tante B e l l e doen. Daarbij z e i h i j a l l e r l e i dwaasheid en l i e t mij antwoorden, spottend o f met een grapje - a l t i j d opgewekt,ik,hoe somberder h i j werd, Ik begreep wat er van mij verlangd werd, a l b l e e f i k steeds de tweede stem. Verder weet i k ook hiervan weinig, meestal was er eten. Maar toen werd het overdag erg warm en u i t de naden van de vloer j sprongen k l e i n e rode vlooien, ze kropen onder mijn oksels en achter mijn oren waar i k ze n i e t weg kon krabben. Mijn vacht werd k a a l en dof. De baas wreef mij i n met een stinkende o l i e waarmee h i j ook de v l o e r bespoot, i k kreeg een doek om mij heengebonden en werd na een-paar uur weer losgewikkeld en a l l e beestjes opgepikt en fijngeknepen. Ook werd i k met lauw water en zeep gewassen, één keer pardoes met mijn kop onder de koude kraan. Wanhopig sloeg i k met mijn nagels om-mij heen en raakte daarbij een glas dat van de wasbak aan scherven v i e l . Het h i e l p : i k werd op de grond gezet, doch even l a t e r weer opgepakt en zo hard met mijn neus op de t a f e l geslagen dat het bloed e r u i t v l o e i d e . Bubbe schrok en veegde de wond met een watje schoon. Na dien t i j d i s het nog een keer gebeurd en toen v e r l o o r i k ook mijn melkgebit. Dat was toen Dubbe mijn l a a t s t e schuilhoek achter het bed ontdekte en i k op het schuifraam vóór aan de gracht gezet werd. Daar . t l i e t h i j mij met rust, i k kon me n i e t bewegen dan v i e l i k twee meter naar beneden, en toen i k e i n d e l i j k een plas moest doen sprong i k ten einde raad i n het g o r d i j n . Een s t r a a l drupte er langs op de grond, i k piepte van angst en Dubbe moest zo hard lachen dat het nog een hele t i j d duurde voor i k v e r l o s t was en een extra v i s j e kreeg. In die v l o o i e n t i j d heb i k ook nog eens mijn moeder gezien. Dubbe was'weg en Tante Bebé haalde mij i n de t a s . Ik kwam terecht i n een grote, l i c h t e ruimte haast zonder i e t s zachts om op te l i g g e n . E r was ook een derde poesje, dat mijn broertje bleek te z i j n , n i e t zwart a l s i k , maar g r i j s gestreept en met een brutale gele neus."Ik vond het een naar, a f z i j d i g k o e l beestje, een k r i b b i g e v e e l v r a a t . Ook mijn moederbleek i n mijn ogen veranderd,» Ze was mij t e r u s t i g , traag en bedachtzaam. E r was weinig eten behalve aardappels, i k werd apart gehouden om de v l o o i e n . Een halve week l a t e r keerde Dubbe terug, er werd e i n d e l i j k weer n o t i t i e van mij genomen, maar mee i n bed mocht i k n i e t van Tante Bebé, die net zulke borsten had als Mevrouw Zomerdal. Mijn broertje kroop wel onder de lakens, t e n s l o t t e werd ook h i j verwijderd, door Dubbe. De tweedennacht s l i e p e n ze n i e t b i j elkaar, i k op het kussen b i j de baas, en b r o e r t j e b i j haar onder het dek. Ik was b l i j toen we weer naar ons huisbteruggingen, Dubbe en i k . Tante Bebé kwam af en toe met eten, en deed dan wel aardig tegen m i j , meer dan tegen Dubbe, Na de m a a l t i j d bracht h i j haar weg, de avond hadden we verder voor ons a l l e e n . E i n d e l i j k logeerde z i j nog een paar dagen b i j ons, Dubbe s l i e p op de bank, z i j i n het bed; 's ochtends vroeg verdween ze weer naar haar werk,. Op een avond kwam ze n i e t meer t h u i s , Dubbe eerst v e r d r i e t i g , opgeruimd daarna. Dat i s een poosje zo gebleven, er was n i e t v e e l , maar gelukkig werd het voor de v l o o i e n te koud; i k kreeg weer mooi glanzend haar al b l e e f i k k l e i n . . . Maar nu volgde de periode dat i k b i j n a dagelijks door Dubbe werd eschopt en geslagen. Ik durfde n i e t meer langs de open v l o e r te lopen n dook onder t a f e l s en stoelen weg. Het werd voortdurend erger; i k werd aan mijn s t a a r t , oren, achterpoten opgehangen t o t i k mij los kon b i j t e n . Zodra i k geweld gebruikte h i e l d de marteling meteen op. Maar wanneer i k mij n i e t verzette kreeg i k hoe langer hoe meer klappen en schoppen t o t i k hijgend i n een hoekje lag,. Dan kwam mijn kwelgeest weer met v e e l en c
f
14 l e k k e r eten., en zo g i n g h e t maar door. Tante Bebé' heb i k nog éénmaal g e z i e n . Ze g a f Dubbe een b r i e f en l i e p t o e n h a a s t i g met hem weg. H i j kwar v r i j s p o e d i g weer de t r a p op s j o k k e n en v a n dat o g e n b l i k keek h i j n. e t meer n a a r m i j om. I k k r e e g e t e n en d r i n k e n z o v e e l a l s i k wou, maar i k b l e e f i n h e t h a l f d u i s t e r onder.-de t a f e l en s l i e p ook n i e t meer op h e t bed. i n deze t i j d v e r s c h e n e n e r ook twee nieuwe t a n t e s , C l o t h i l d e en B e l l e , De•ene op dunne/ hoge schoenen, de ander met l a g e s t e v i g e ; i k l e t daar u i t e r a a r d het. e e r s t op. B i j Dubbe i s dat e r g v e r s c h i l l e n d , n u eens met g a t e n i n de s o l e n , dan weer op h e l e dure l i c h t e o f d o n k e r e , w a r e schoenen; Tante. Bebé d i k w i j l s h e l e m a a l z o n d e r , h a a r schoenen war e n b i j n a a l l e m a a l s t u k en t e nauw en dan z a t e n h a a r t e n e n v o l glimmende " '_ p l e k j e s , , de n a g e l s s c h e e f en b r o k k e l i g , soms v l e k k e r i g r o o d geverfd. Tante C l o t h i l d e kwam ook m e e s t a l a l l e e n met h e t e t e n . Dubbe k o o k t e , en v l o e k t e a l s ze l a a t was. Na t a f e l z a t e n ze wat t e p r a t e n o f t e l e z e n , h s t werd- a l v r o e g do nicer en dan g i n g e n dè g o r d i j n e n d i c h t . Eén k e e r b l e e f z e , t e g e n h a a r gewoonte, e r g l a n g z i t t e n en t o e n Dubbe h a a r n a a r h u i s g e b r a c h t had, s c h e e n h i j d a a r v a n e r g o p g e l u c h t . Toch b r a c h t ze wat a f l e i d i n g -in. ons s a a i e l e v e n v a n e t e n , s l a p e n , l e z e n , . s c h r i j v e n ; ze z e t t e m i j . a l t i j d op h a a r t a m e l i j k d i k k e been en p r o b e e r d e m i j t e a a i e n , maar ze-had s t u g g e v i n g e r s ; a f en t o e k r e e g i k een zoen op m i j n r u g o f een andere vreemde p l a a t s maar p l o t s e l i n g werd I k dan weer weggeschoven, a l s o f i k m i j n s t a a r t , h a d o p g e l i c h t om een h o o p j e t e doen i n .het warme k u i l t j e vara h a a r s c h o o t . Daarna kwam s e m i n d e r , e r werd ook m i n d e r g e g e t e n en g e p r a a t . Éénmaal-kookte ze z e l f en t o e n duurde h e t zo l a n g d a t de a a r d a p p e l s n a een u u r nog ongaar op t a f e l en i n m i j n bak kwamen. Dubbe b r a c h t h a a r d i r e c t n a h e t maal de t r a p a f , e n - t o e n v e r t o o n d e ze z i c h een h e l e poos n i e t meer. Maar, t o e n de baas weer eens e n k e l e ^ d g g e n w e g b l e e f , kwam ze e t e n koken met een vreemde» Van m i j t r o k k e n -ze.:'niets aan a l schreeuwde i k nog zo h a r d o;i y o e r L a a t i n de avond hoordé i k g e l u k k i g iemand n a a r boven komen. De - vreemde l i e p weg, C l o t h i l d e t r o k ook h a a r j a s aan en b l e e f s t a a n met h a a r r u g t e g e n de muur,-.weer met v a n d i e hoge hakken aan. Ze s c h e e n e r g kwaad t e z i j n , maar.Dubbe l a c h t e s t e e d s s p o t t e n d e r hoe kwader ze werd. T e n s l o t t e beende ze de kamer u i t en s l o e g de deur met een s l a g d i c h t . Dubbe z e t t e de r a d i o aan, nog v o o r ze beneden was, ruimde de rommel op en g i n g aan z i j n werk. Ze i s n i e t meer t e r u g gekomen, zo l a n g i k nog b i j hem was t e n m i n s t e n i e t ' . M i n d e r vaak maar g e r e g e l d b e z o c h t Tante B e l l e ons, a l t i j d .'s o c h — ., t e n d s . De e e r s t e k e e r was i k j u i s t op de gang g e v l u c h t n a de z o v e e l s t e • ; s c h o p - p a r t i j ; ze droeg.me r u s t i g i n h a a r armen de t r a p op en g i n g b i j het raam z i t t e n r o k e n . Toen Diibbe terugkwam v a n de gewone o c h t e n d l o o p om e t e n t e h a l e n schudde h i j h a a r e r g s t e v i g de hand en r o o k t e a l v r a g e n d met h a a r nies* H i j deed b y z o n d e r opgeruimd, b r a c h t h a a r v o o r t d u r e n d a l l e r l e i om t e l e z e n en t e e t e n en t e d r i n k e n , z i j w e i g e r d e l a c h e n d , en i k ss'ord h e l e m a a l vergeten» Toen ze weg was g i n g h i j s p e l e n op z i j n v i o o l wat i k een o n w e l l u i d e n d gehoor v i n d , maar v o o r deze m a a l z a t i k h e t h e l e c o n c e r t l a n g op z i j n s c h o e n , n u weer n e t een g r o o t g a t , waar j e v a n onderen de t e e n door zag,. .Zoo b l e e f h e t a l d i e t i j d dat i k nog b o v e n was* Ze kwam i n de morgen, één k e e r l a g h i . ; nog i n b e d , Ze g i n g b i j hem z i t t e n en t r o k hem h a a r z i c h t o e a l s Dubbe m i j v r o e g e r w e l eens,. Soms zoenden z i j e l k a a r , h e e l v o o r z i c h t i g en n a u w e l i j k s . M i j vond ze k l e i n en mager, v e r d e r l i e t ze m i j r u s t i g m i j n gang gaan. a l s Dubbe nog n i e t t h u i s was, en op een middag t o e n ze weer v e r t r o k k e n was nam h i j me-in z i j n z a c h t e handen en s t r e e l d e m i j en w r e e f z i j n neus t e g e n de m i j n e . Toen w e r d i k met bak en a l de t r a p a f g e d r a g e n , en zo- kwam i k t e n s l o t t e t e r e c h t b i j Mevrouw Z o m e r d a l , d i e d i r e c t met een s c h o t e l t j e v o l melk-aan kwam d r a v e n . En d a t i s e i g e n l i j k h e t eind,, D i k w i j l s komt Dubbe 's avonds h i e r en l e e s t de krant., en r o o k t en p r a a t wat n e t Mevrouw, Het i s koud geworden en we z i t t e n met z i j n drieën zo d i c h t m o g e l i j k om de k a c h e l , Dubbe d r a a g t hoge l a a r z e n en f l u i s t e r t soms a l l e e n met m i j , d a t i k m o e i t e heb hem t e v e r s t a a n . I k z a l h e t w e l s p o e d i g h e l e m a a l v e r l e r e n , en dan i s e r n i e t s meer dan de kachel., e t e n , d r i n k e n , en s l a p e n en de s l a p p e b o r s t e n v a n Mevrouw Z o m e r d a l , d i e even t r i l l e n . a l s Dubbe, l a n g s onze d e u r , - n a a r boven loopt „ i ..... H„ t e n Doohuis 5
4
LETTERKUNDIG MAANDBLAD VOOR DE JONGS No. 4
Februari I943
Jaargang 1
I n h o u d : POËTISCHE SYNTHESE OF NIHILISTISCHE REVOLIMIE? U n f i n i s h e d 2 NASCHfiïFT Redactie 4 ANARCHISTISCH MANIFEST Caspar D i n g e n b e r g 4 LAATSTE GROET Unfinished 5 NOCTURNE " o VIRGO OLIM ' F-.Diedericks Kzn. 6 ARS V l f e i D I A. Lands dorp 7 MITOLOGIE " " 7 NACHT JAGERS • " " 7 KLEINE VERKOOPSTER " " ° MOMENT • Frans Dolkers -8CEL A - 63 • Leblond 8 SONNET TRISTE J . L . v a n Rechem 9 IN SONA E l i a s Barb en 9 VOORSPEL " " 9 CRUX NOSTRA Omphalos 10 FRANCISCUS Diepenburgh 10 HET PARADIJS ONTZEGD " . , IJKERSTMIS 1942 H. t e n Dboftuis 11 MODERN TRIPTIEK " " ,. } DIE GROS ZE LIEBE ' ".. 13 VINGERGREPEN A; Landsdorp 13 .. .EN EEN WEERSPANNIG TOETSENBORD Caspar D r i n g e n b e r g 14 HET TWEEGEZICHT Joost Heeke , 14 DE BINNENPLAATS KI v a n R i t g e r 15 1!
11
2
11
"LICHTING" v e r s c h i j n t aan h e t b e g i n v a n e l k e maand. L a a t geen exemplaren s l i n g e r e n ; g e e f ze door, maar a l l e e n aan mensen d i e volkomen t e v e r t r o u w e n z i j n .
Zij Bij Dat Het
w i s t e n n i e t , d i e g i n d s aan drempels z a t e n , de d e u r p o s t e n hunner k l e i n e s t r a t e n , ergens op de w e r e l d e n , begon l i c h t t e beven v a n een nieuwe z o n . A. v a n C o l l e m (Nieuwe l i e d e r e n d e r Gemeenschap)
POÊTIJSSE SrOOTESF o f NIHILIST:SOKE RESOLUTIE?
E e t i s m i j zoo "±v?3gzenevlvaxd n o g h e e l o i n a o l n i e t soo d u i d e l i j k geworden, dat ons .moeizaam geweven gewaad " l i e t s t a t i e k l e e d v a n onze o c h i j n w a a r d e n " i n m i d d e l s t o t op de d r a a d t o e i s ' v e r s l e t e n . Tit bovenstaande z i n a a l F o s s a n clan op kunnen maken d a t ' i k i m b e c i e l b e n a l o f n i e t .geworden) h e t z i j zoo 11 Z i j n l e v e n s l e e r i s de mi.jne-.ryiet, en w i j z u l l e n d a a r geen.van b e i d e n r o u w i g om zijn„*,. t e n m i n s t e ral n i e t ! A l l e r e e r s t ben i k v a n meening d a t een gewaad d a t v e r s l e t e n i s , b l i j k b a a r z i j n d i e n s t e n i n t e n s h e e f t 'bewezen. D i t moge i n . s c h i j n geparadeer'met woorden- met woord-waarden z i j n ^ . v o l g e n s . F o s s a n o n g e t w i j f e l d h e t g e v o l g v a n m i j n s o h i ju-waarden,, f e i t i s . dat i n . a l l e . o n z i n oen b e e t j e zin. s t e e k t n a a r h e t woord van..Van.'Schendels Een z o n d i g mensen i s n o o i t g e h e e l z o n d i g , z o o a l s een arme* 'boe arrra ook- . n o o i t geheel, era.al n i e t s b e ? i t " , en dus hoop i k d a t Foes an u i t ...de .ons i n v a n deze z i n . d e z i n haalt.. V e r v o l g e n s , wie zegt; d a t wanneer . i e t s v o o r F o s s a n eon s c h i j n w a a r d e i s , het d i t - o o k soo v o o r e e n ander . i n 'ik D i t 'behoeft t o t a a l n i e t h e t g e v a l t e z i j U o B i j s c h i j n .immers i s o r . s p r a k e v a n eon t o e k e n waar geen werkel i j k h e i d a c h t e r 25 i t * - t e r w i j l , d a t toeken doet vermoeden d a t de b e t e e k e n d e z a a k w e l aanwezig' i s . > En zoo k a n v o o r .Fes s a n i n d e r d a a d een s c h i j n w a a r d e a a n d u i d e n , d a a r v o o r hora. do beteekende. zaak ontbreekt., t e r w i j l h e t z e l f d e t e e k e n v o o r een ander h e t symbool i s v o o r een. beteekende•saaky d i e - h i j ri.eelachtlg i s , , waarmee h i j i n l e v e n d e communicatie ' v e r k e e r t j^osssa o c h o e r t b e i don - o v e r «Ion. karn! En. w e l o v e r - d e z i j n e s ' '' .- V* .-. .'•'.•.''• i-.'.X: D a a r b i j t r e f t éd'j' dé v r a a g * waarom d i t - s t u k j e l o v ens visie-;; vtói -Fös-tian (want h e t p a l z e k e r , niot;' de som z i j n v a n z i j n - e i n d r e s u l t a t e n , i n b d e z e w e r e l d ) s tradun..dok n i e t ' één.'van d i e z a k e n z a l z i j n dié -volmaak*; oèfee• l a n g r i j k z>i%\ eihkwaaxvoor' F o s s a n ' t h a n s • toch-in-vu.-.-^ ^orank'üv- • •Dit conóubtlhaat; t^-P-Vlevehsvisie ' s t a a t m i j w e i n i g aan-' D a a r b i j , v e r b o e k t "Fb'ÖKan.' i n godsnaom maar'te t w i j g e n o v e r ' L u c i f e r s - ' e n h e t s e x u e e l e v r a a g s t u k \ d a a r ' h i j d a a r ' z e e r onwel • van-"wordt „ Nu z a l 'ik hom n i e t o x p r e c s e l i j k een v o m i t l e f t o e d i e n e n ( i n i e d e r g e v a l n i e t i n godsnaam-, want i k houd ook n i o t v a n s c h i j n w a a r d e n i n iemand mond!) maar w i l t o c h n o g i e t s , e r v a n zeggen, W i j s u l l e n drie l u c i f e r s v o o r l o o p i g maar l a t e n s c h i e t e n , d i e i n t e r e e s e e r o n hom i n d i t g e v a l hoogs t w a a r o o M j u l i j k evenmin, a l s mij., Maar i k heb s t o r k h e t -iermooden, d a t F o s s a n h i e r weer dez e l f d e - k r i n g l o o p g a a t b e g i n n e n a l s waaraan do T a c h t i g e r s t o n s l a c h t o f f e r v i e l e n . I k weet d a t i k met deze s i n F o s s a n h e l e m a a l zêêv onwel maak, maar F o s s a n z a l j s i e h w o l even kunnen redden» De T a c h t i g e r s j a i j n i n hun jonge j a r e n ook begonnen met «lok boven a l l e r l e i p r o b l e m e n t e p l a a t s e n d i e TJ.I.V o n b e i u n g r i j k on. ' b u r g e r l i j k vonden, t o t d a t z i j e i n d e l i j k j u i s t naar a a n l e i d i n g v a n d i e z e l f d e problemen i n w e l k s n e g a t i e z i j e e n waren . u i t e l k a n d e r g i n g e n * ( R i j m t op D p r i n g e n i ) K o t f e i t deed lïich v o o r d a t de t a c h t i g e r s aan. de door hen" o o r s p r o n k e l i j k o n b e l a n g r i j k gevonden, problemen. }.:a wc Ken n o g n i e t t o e waren,, Toen se z i c h e i n d e l i j k op a i o probleruon wierpen.,, b l e e k een i e d e r v a n h e n e r anders o v e r t o denken e n l a g de N i e u w o - G i d s - R o d a c t l e u i t e l k a a r * I k z o u hier-™ n a a r v e r w i j d e n d aan. F o s s a n w i l l e n v r a g e n ( I k l a a t d i e l u c i f e r s n u maar d e f i n i t i e f a c h t e r w e g e ) : wordt go v a n d a t s e r u e e l e p r o b l e e s z e e r onwel omdat go e r z o o v e e l o v e r gedao.at on er-varen h e b t . b f z i j t ge o r i n wezen nog n i e t a a n t o o ? E n soo HOU i k t h a n s g e h e e l i n h o t algemeen wéör h e t a l t f - ' o a t i e f w i l l e n s t e l l e n (want p e r s l a t van r e k e n i n g i n t e r o s s e o r e n m i j d i e l u c i f e r s en h e t s e x u a o l e p r o b l e e m h i e r even w e i n i g , 0 s c h i ' j n e e n h e i d met Fossan* k: Mj;S
n
?
f
s
p
3 Nu a a l i k geen p o g i n g doen t e b e s c h r i j v e n wat een d i c h t e r i s , daarèm s l e c h t s h e t v o l g e n d e Een d i c h t e r b e h o o r t a l l e r e e r s t mensch t e z i j n , en n i e t een s t u k j e mensch, I i i j b e h o o r t n a t u u r l i j k mensch t e z i j n , dat w i l zeggen niét n a a r de n o m e n van datgene wat F o s s a n onder " n a t u u r " v e r s t a a t , maar de d i c h t e r b e h o o r t a l z i j n g e v o e l e n s , dok z i j n v e r s t a n d e l i j k e gev o e l e n s t e l a t en u i t b l o e i en a l s mensch, en a l s zéó'danig b e h o o r t h i j a l s . één mensch t e s p r e k e n o v e r wat hem op een z e k e r moment l i e f i s , , o f wat ' h i j haat. De H o m o - F i l o s o f i c u s b i j v o o r b e e l d , '••die i n i e d e r mensch h u i s t , mag niét . vermoord worden door de Homo-Poeticus, en d a Homo-Dogmaticus mag evenmin door de Homo-Poeticos worden omgebracht a l s andersom. D o c h ' u i t h e t somb e g r i p van a l deze k r a c h t e n d i e de mensch i n z i c h w o e l t s t r i j d e n , vprme. de d i c h t e r een. s y n t h e s e i n z i j n vers„ N a t u u r l i j k mag h i j n i e t gewild, een b e p a a l d o n d e r d e e l n a a r v o r e n brengen;, a l l e s moet n a t u u r - g e t r o u w uit'hem' g e b o r e n worden, maar evenmin mag h i j ' een b e p a a l d i e t s o n d e r d r u k k e n En .. dan z a l , b i j de b e o o r d e e l i n g van de v r a a g o f .hier een w a a r a c h t i g d i c h t e r aan h e t woord was, t e v e n s v a n z e l f w e l u i t k o m e n o f e r s p r a k e 'is v a n een . POËTIESE SYNTHESE. . Zéé z a l de d i c h t e r w a a r a c h t i g l i c h t d r a g e r z i j n ( i k zeg h e t zéé maar, want i k z o u F o s s a n n i e t nog .meer onwel w i l l e n maken); de d i c h t e r z a l 'dat'"licht d r a g e n met z i j n v o l l e p e r s o o n om dat l i c h t n a a r a l l e k a n t e n u i t t e d r a g e n l •Wie opmerkt dat h e t " s p e l d e r .gedachten e l d e r s moet worden'gespeeld'* ' maak$ z i c h aan een t e r r e i n e n s c h e i d i n g s c h u l d i g d i e puur Midde.lëeuwsch- . . S c h o l a s t i s c h i s , i e t s wat n i e t e r g p a s t b i j iemand d i e meent d a t d e ' e i g e n l i j k e N e d e r l a n d s c h e L i t e r a t u u r - i n 1920 b e g i n t I Wanneer F o s s a n de z i e l s o n t r o e r i n g wens ent; de a b s o l u t e 'ontroering,- dan d i e n t h i j d i e z i e l z i c h a l s g e h e e l t e l a t e n u i t l e v e n , . o p d a t z i j z i c h ook a l s g e h e e l k a n u i t s p r e ken,: c n andersom. Of i k h e t dan h i e r o v e r l i t e r a t u u r , muziek o f p l a s t i - • sche k u n s t heb, doet e r i n d e r d a a d . n i e t s toe,- want h e t e e n i g e wat b i j d i t a l l e s v e r s c h i l t i s h e t t e c h n i s c h e , m a t e r i a a l van de k u n s t t e n a a r , waarmee .' en-waardoor h i j z i c h u i t , ' . Zéé komt d i e k r a c h t i g e p e r s o o n l i j k h e i d : t o t • z i j n h a a r r e c h t , want dan z a l h a a r v o l l e k r a c h t t o t h a a r v o l l e r e c h t komen, en n i e t . een s t u k j e , Zoo wordt een g e d i c h t .niet meer dan e e n . s p e l e n met woorden, maar b i t t e r e e r n s t , waardoor de d i c h t e r : 'een i e d e r t o t l u i s t e r e n mag dwingen. Dat was de e r n s t waarmee M a r s m a n ' z i j n t i j d g e n o o t e n t o e r i e p : " V o l k i k ga z i n k e n a l s m i j n l i e d n i e t k l i n k t ; i k moet v e r d r o g e n a l s g i j m i j n i e t d r i n k t , " Zéé o n t s t a a t den POËTIESE SYNTHESEj maar v i a de weg van F o s s a n o n t s t a a t een N i h i l i s t i s c h e R e v o l u t i e i n de L i t e r a t u u r A l l e s wordt n i h i l v e r k l a a r d , a l l e s ' ' t o t ' s c h i j n w a a r d e n g e d e g r a d e e r d en wat men dan nog mag behouden wordt b i j e l k a a r g e h a r k t en "SYNTHESE" genoemd. G e l u k k i g b e p a a l t de m e e r d e r h e i d n i e t w i e g e l i j k h e e f t , g e l u k k i g ook de m e e r d e r h e i d v a n de l e z e r s van " L i c h t i n g " n i e t , maar wanneer i k één j u i s t e opmerking z o u hebben gemaakt en i k heb d a a r d o o r , a l was h e t maar één l e z e r v a n " L i c h t i n g " erop a t t e n t gemaakt t o c h v o o r a l l e s c r i t i s c h t e l e z e n , dan z a l i k daar dankbaar v o o r z i j n , en z a l h e t " L i c h t i n g " zélf t e n goede komen! En t e n s l o t t e , want dat z o u i k ( n a a s t z o o v e e l waai' i k v e r d e r n i e t op i n k a n gaan) h a a s t v e r g e t e n : n a t u u r l i j k w i j s t F o s s a n me met een smalend l a c h j e op h e t c i t a a t u i t Marsman's "Tempel en'Kruis'" , dat h i j boven z i j n artikel plaatste. Maar i k houd e r n i e t v a n me van Marsman een gesneden b e e l d t e maken; i k s n i j n i e t een s t u k j e , u i t z i j n "Tempel'en K r u i s " wat m i j b e t e r p a s t , om dat boven m i j n antwoord aan F o s s a n t e p l a a t s e n ^ - want w i l i n de l i j n van Marsman-rzèlf de hééle Marsman mét z i j n hééle Testament a l s l e i d s m a n aanv a a r d e n en n i e t een s t u k j e . I k aanvaard "Tempel en K r u i s " a l s één d e r m a c h t i g s t e C u l t u u r g e d i c h t e n v a n deze eeuw, j a een CüLTUURgedicht v a n een m a c h t i g e eultuurFILOSOOF d i e van héél z i j n l e v e n en werken, v e r l a n g e n en b e g e e r e n i n deze soms met b i t t e r h e i d , g e v u l d e , maar a l t i j d t o c h betrouwb a r e p r o f e t i e van een volkomen d i c h t e r d i e v e r r e was van a l l e s p e l en s c h i j n g e w a d e n z i j n POËTISCHE SYNTHESE g a f . En daérom hoewel i k F o s s a n m i j n e e r e s a l u u t b r e n g v o o r z i j n o p e n h a r t i g e e e r l i j k f e a i d , d i e z e k e r i n de g e e s t van Marsman was, e i n d i g i k met hem toe t e r o e p e n de woorden d i e h i j z e k e r v e r s t a a t : "Ik w e i g e r mee t e loopen. i n uw r i j En n e t t e doen a l s g i j Een l e v e n s l e e r a l s d i e van Edgar F o s s a n Is n i e t s voor m i j ! " c
0
c
1
4
9„l,,«4j5 Unfinished,
I
'-'/•
4
NASCHRIFT Onder de e i g e n - a a r d i g e omstandigheden w a a r i n ons b l a d v e r s c h i j n t , z a l U n f i n i s h e d het ons w e l n i e t k w a l i j k nemen a l s w i j nu r e e d s e n i g e kreteï s l a k e n b i j z i j n v r i e n d s c h a p p e l i j k e c o m p e t i t i e met de s t u d i e van Edgar Foss4 i n h e t derde nummer (men weet ook n o o i t hoe s p o e d i g een nieuwe l i c h t i n g kW moet s t a a n om de a l t i j d t e v e r w a c h t e n v e r l i e z e n i n onze g e l e d e r e n aan t e v u l l e n , K r i e g i s t Krieg„) v . N i e t meer, o f nog n i e t ? U n f i n i s h e d s t e l t de v r a a g t e r e c h t , en v e r ' w i j s t dan b l i j k b a a r a l s antwoord n a a r de l i t t e r a i r - h i s t o r i s c h e k r i n g l o o p van de.Nieuwe G i d s , Maar dan z i j n w i j dus ' ( a n a - ) l o g i s c h e r w i j z e nu nog n i e t , t o e aan de problemen van s c h o o n h e i d en m e n s e l i j k e w a a r d i g h e i d , en dan i s eJ a l l e r e d e n met a l l e nan .en macht e l k v o n k j e r e v o l u t i e aan t e wakkeren: e c i n e r e F o s s a n ! De e e r s t e r e v o l u t i o n a i r e daad b e w i j s t j u i s t dat h e t dode punt ( i n l i t e r a r i i s , l a a t ons zeggen: de v o l s t r e k t e i l l u s i e l o o s h e i d van t e r B r a a k en du P e r r o n , de z i e l - t o g e n d e c e r e b r a l i t e i t van V - e s s e - t - d i j k en de •. wrange anecdote zonder s t i j g k r a c h t van C r i t e r i u m ) overwonnen i s . Van 'niets t o t i e t s , van h e t e n k e l e woord opwaarts t o t een v e r s t a a n b a a r gev o e l , een r i t m e een i d e e - d i t p e r s p e c t i e f i s b i j n a tè v e r l e i d e l i j k ! D,e r e a l i t e i t , Aan een poëtische s y n t h e s e , i k ben h e t met - U h f i n i s h * (!) eens, z i j n w i j nog l a n g n i e t t o e - g e l u k k i g : het z o u w e l eens onze e e r s t e , , nieuwe d e s i l l u s i e kunnen b l i j k e n . De w a a i b r o n ("DIT" - Fossan)-. moet nog v e e l sperma- en andere o n v r u c h t b a a r g e b l e k e n oude. r e s t e n wegsproe) en, maar l a t e n w i j , en nu t o c h m i s s c h i e n maar weer i n godesnaam, (omlaag omhoog^ - o n t s l a g e n van t c a e l e s t e s p e u r e n - e x t a s e v o l v e r l a n g e n - van l e e g t e d i n g e n t o c h ontdaan •§• zoek z e l f maar u i t ) , s c h i j n , v i c i e u s e z e l f s c o n c e n t r i s c h e c i r k e l s v e r m i j d e n d , de s p r i r a a l b e g e r e n . De s p r i n g v e e r , d i e onder druk z i j n s p a n n i n g k r i j g t . Uw Baedecker l a a t U h i e r s l e c h t s s c h i j n b a a r i n de s t e e k : 5
?
" V e r t e l geen mens het d o e l van Uw r e i s ; ho-evelen o n z e r z i j n a l n i e t bezweken door ' t h e i l l o o s en v o o r t i j d i g s p r e k e n van' Londen en P a r i j s - " (Tweede V o o r s c h r i f f t ) i•
Schijnbaar:
had Marsman h e t geheim v e r t e l d , ge had het hem
l a t e r z e k e r verweten!. Redactie.
ANARCHISTISCH MANIFEST L i g t . l a n g e r , d i c h t e r s , n i e t doof op één oor! *t Volgend geneesmiddel s c h r i j f i k U voor: o n t k n e v e l t de i j z e r - , v u u r - , z i c b - z e l f - o p - v r e t e r s ; ' h e v e l t hun druk n a a r i e t s t w i j f e l l o o s , b e t e r s ; houdt op met s l a p e n , s l o p e n ( o o k ! ) , s l e p e n s l i j p t , g r i j p t ; weest z e i v e n geslepens-gegrepen! Casper D r i n g e n b e r g
I
5 AAÏ3ÏE GHOST ji^Memorj.am H. Marsman en
" a l l e e n was het toen vroeger h e r f s t , d r o e v e r e . . . . .
Laat.'mij om een dood.e we enen' D i e g e l e e f d h e e f t a l s geen mensch, ; D i e s i eh -self s l e c h t s kon'vereëhen . . Met h e t l e v e n .zonder g r e n s , '"' Overvlammend a l h o t lauwe Met z i j n h e l d e r h e i d v a n , l i c h t . D i e aan H o l l a n d s d o n k e r g r a u w e - . ' N e e v ' l e n b r a c h t een vuué'g^óïcht'A c h , geen k a n z i j n e:yad verhaieny.; :•. • Hoe h i j s t i e r f o f hoe ' h i j ; l e e d , . Hoe z i j hem d e n geest' bestalen!,. Hoe m i s s c h i e n z i j n ' moord'naar heet. " IViemand k e n t z i j n l a a t s t e s n i k k e n , . Niemand k e n t z i j n l a a t s t e s t r i j d , Niemand k e n t z i j n l a a t s t e • w i k k e n ' V o o r de g r o o t 9 Eeuwigheid,,' ;
?
;
:
:
Marsman, d a t w i j mochten w4ten Dat j e dood was, deed'ons goed. D a a r moeten w i j dénk v o o r h e e t e n Aan. do moord'naars v a n ons-.bloed; W e l l i c h t b e n j e nu. ontkomen Aan hun g e i l e r90v,erszucht', Maar d a t ö|i-j^b'eïit' -weggenomen K l e u r t v a n smart grauw H o l l a n d s l u c h t . ;
£ .weer z a l j e wederkomen I n j e b u n d e l s , b l i j en f e l ; . .. r, A l s I k weer b e g i n t c droomen L e e s i k jó"u, b e g r i j p j e w e l ? E n a l s s t r a k s de d i c h t e r s z w i j g e n Zooals j i j zwijgt i n j e g r a f Zal j e vers z i c h voor m i j neigen, W i j z e n d n a a r hem. d i e ' t m i j g a f , • r
V
?
Marsman eens z u l l e n w i j w e t e n Waar j e vond j e vroege dood, Nooit toch z u l l e n w i j vergeten Wat j e ons z o o v r o e g r e e d s _ boed.- - • Marsman, i n j o korte..leven;, . • •_-'•'" P e l bewogen, v o l v a n s t r i j d -•• • •' Heb j e ons een -stuk .gegeven Van ons H o l l a n d v o o r a l t i j d ! 5
:
Zomer 1940
6 NOCTURNE Aan Chopin K i l l e avond- maar een s c h i j n Van dicht b i j U te z i j n Vol waas van morgenblauw Van schimmig dagentrouw: Heel dicht b i j U te wonen U mijn geheimen toonen Vol bandeloos vertrouwen Om 't straks weer t e berouwen, 0 nu te openen de deuren Om wijd en z i j d de koele deuren Te ademen i n z i n en vleesch Te vragen s l e c h t s : Genees, genees M i j n nimmer moegespeeld verlangen M i j n hart van liefdesdroom bevangen, 0 nu één nacht, één uur, één stond Te kussen U die zachte mond 0 nu b i j U glansen zonder p i j n Heel s t i l a l l e e n te z i j n Nergens meer heen Bij U alleen Slechts te genezen 0 mocht het wezen'.
23-7-46 Unfinished VIRGO OLIM De wilde d r i f t der dieren Was kort besteed. Vervloeiden de r i v i e r e n Binnen rotonden Onzegbaar leed. Waren het kindermonden Onder de regenjas Waar z i j genadig was Met s t i l l e ogen? Gebaren v i e l e n i n f a n t i e l Tot smalle schipbreuk van de l u s t e n . Een ontredderd hart v e r v i e l Naar ingeslapen kusten Van s p i j t of mededogen. E. Diedericks Kzn Stanislav -
7 ARS VIVENDI Soms kan een b l i j d e b l i k de on/e vangen, Een ander kind komt nader, en een mond Beantwoord schuw het opgejaagd verlangen: Het leven i s v o l hoop en hopelcos gezond. Voelt ?,ij de koude kekels onzer handen Wanneer een arm om 't rank geraamte g l i j d t ? Met masker glimlacht en de g i t t e n branden: Een spel van wanhoop tegen eeuwigheid. Wij t e l l e n n i e t , maar uren z i j n geteld, Alwat ons l i e f i s z u l l e n wij ontberen. Dan l a a t ons z i j n als Boedha's die i n 't v e l d Gestreng en v r e e s l i k aan z i c h z e l f verteren. MITOLOGIE Wanneer j i j Leda was en i k de zwaan Die s i e r l i j k neerstreek door de appelöomen Om i n haar schoot te breken t o t atomen, Dan zou ook j i j n i e t spreken van een waan. Dan zou de wandelaar eerbiedig staan: Is e l k bedrog n i e t z i n v o l b i j de vromen? Helaas, die t i j d e n z u l l e n n i e t meer komen, In Onze tempels z a l geen mier meer gaan. Dus zoenen wij met tanden op elkaar. De wandlaar f l u i t voorbij en denkt: d i t paar Is a l te s t i l , verleerde z e l f s het stoeien. Maar daar hervindt mijn arm het teer gebaar, En door een s l u i k e voorhang van blond haar Zie i k mijn vogel op de avond roeien. NACHT JAGERS Mijn vriend, eenling als i k , het was een feest, Dit wimpels hijsen' aan vermolmde z u i l e n . G e l i j k we b i j de lachers dorsten huilen, Zo z i j n we onder schapen wolf geweest. Het f l u i t e n achter meiden i n de nacht, 't V e r l i e f d e turen tussen l i c h t g o r d i j n e n , Het parels s t e l e n van verbaasde zwijnen, Alwat ons hand vond i s naar wens volbracht.. :
Wij trokken vele klokken zonder baat, We hebben spook gespeeld.en aap geheten, De ruige honden, naar de staart geheten, ,De kat geknepen i n de achterstraat. Wij werden ouder, andren werden w i j s . Voor ons l i g t ook vandaag de wereld open, Blank als weleer; dus l a a t ons memmen kopen En toeters t o t v e r f r a a i i n g van de r e i s c
Zo l a a t ons 'gaan, k r i s - k r a s , t o t knekelman Ons op de schouders t i k t Maar als twee vrinden Elkander i n die grauwe'dorpen vinden, Eenling a l s i k , mijn vriend, verwacht me dan! 0
Herfst
1942
8 KLEINE VERKOOPSTER . •• , • • . (Galeries Modernes) Z i j staat zeer s t i l - h a a r wijze ogen dralen Over de ruimte waar het wijd. misbaar Van kopers en verkopers r i j s t en d a a l t . Een doodse wacht b i j beelden die dom pralen Boven haar donker hoofdje; wie betaalt Ontvangt een glimlach en een kandelaar. • Z i j staat zeer s t i l - zo hokt men op de puinen Van het verleden, maar een gramofoon Dreunt aan de'einder: hoop. is.'ongewis. '• Merels die zingen i n bezonde tuinen ' • Vervalen tot, een-sprookje, want d i t i s De nieuwe wereld. A l l e s wordt gewoon.. A, Landsdorp t
MOMENT Het huis stond i n de mist gevat < Mijn hoofd diep i n mijn jas gestoken, l i e p i k langs 't stroeve kiezelpad, van druipende regen t r e u r i g nat en dromend over najaarssproken. Plots scheen voor het venster f e l een l i c h t ; gordijnen werden toegeschoven,. Toch zag i k even een gezicht, zo droevig a l s een doodsbericht en kwam het nimmer meer te boven. In 't eeuwig wentlen van de t i j d . z i j n vele jaren'sinds vergleden, ' • ' • - ' • . ; . ~'\\ maar steeds bekruipt me nog de s p i j t , • die als een wig' mijn leven s p l i j t , dat i k d i t huis n i e t heb betreden. December 1941 • •• Frans Dolkers (CEL A - 63). : . "Niemand weet, niemand weet, ; . .. dat i k R e p e l s t e e l t j e heet!" Ik ben het n i e t , o regenlucht, op mijn kapotte schoenen ik ben het n i e t , die h a a s t i g kucht opdat de wacht niet horen, maar wel z a l weten, regenlucht, onder U geboren en voortgeplant wordt, regenlucht.... Wie staat er i n mijn schoenen? Nier i k , n i e t i k , 0 regenlucht! w a / t
Leblond §
k
9 SONNET THIS TE En 's avonds l e e k de. aarde op een k n e k e l v e l d : s t a a l b l a u w was he.t harde l i e h t v a n een wrede raaan, l a n g e , dorre,-reien,,... e i n d e l o o s en o n g e t e l d w a a r i n de n a a k t e bomen a l s z w a r t e k r u i s e n staan; a l s b o t t e n l i g g e n de. schaduwen op tie s t r a a t , , ........ de sneeuw s c h i j n t ' s t a p e l s ^ soke de I s w a a r u i t het/'gri j n s l a c h t , a l s g r a v e n - - l i g g e n de.: kuisen,.de -huizen mët. g e p l e i s t e r d g e l a a t i n de. ro' . ••dodo - s t i l :,e •' van een '.loodzware r..-,:cnt.' De nacht;-wv^v a l s e ^ h : y l p e k , z;?aar..ovër ons:'gesproken, die z w a a r ' " z a l ' ' b l i j v e n t o t Écu hem h e e f t v e r b r o k e n En. weet; d i e n naeht heb I k den.'3>ood s i en s t a a n ; Kalm en s t r a k . s - t o n t l h i j i n een waas v a n v a l e - m i s t , en zag.mij :aa>i, -/-staar z a l - d a t h i j v a n m i j niét w i s t - . Toen-ben lk-> • r i l l e n d door z i j n k i l t e . , voorgegaan „•" '. ' J„L« var. Rechem r
:
:
n-.v-a
IN SONA
. -.
Jen, 1942
.V • :
•'Jé v a d e r s c h i l d e r d e v e e l béken en dé' 'naan, maar ook j e z a c h t e o g e n . e n j e handen, • • en a l t i j d -zocht h i j ' zocht, h i j j e i n v e r r e l a n d e n , w a a r i n w i j f l u i s t e r e n d v e r l o r e n gaan» Eens z a l z i j n hand o v e r de dromen waken, die n o d i g z i j n voor ons o n s t e r f l i j k gebed. Want i e d e r mens smeekt eeuwig,- o n v e r l e t , om b l i j v e n d i n 'een. s t i l t e t e geraken„ Maar a l s j e ogen op h e t doek v e r b l e k e n , dan t e k e n i k het--.sand met ona g e l u k ; want g o l v e n s p o e l e n i n d e b r a n d i n g s t u k , ., • je ogen kunnen nog vtmavond breken.;» ' , .-'.', •k H e r i n n e r m i j de gouden or-omenvai, de n a c h t w i n d en ' t f l u i s t e r e n , v a n j e naamy- '- ""•"• - ' Dan z i e i k ons gebogen v o o r een- raam ',. .... of verder- w e s t w a a r t s , l i g g e l d i n t dal.., ''••'' :
:
c
r
voorspel .. "; ••; v ' . " /'*';^;- I k t e l de g l a z e n , kralen.:van de nacht., •::• ••.'.'.' >' d i e bevend, om Hw-sehouders ; z i j n - g e g l e d e n ; , •• : Straks v i r e n w i j bekenteni.s ;,var,, h^t ges4acht,.. . nog a a r z e l t ge. i n v e r w a r d • óht^ïéden>i.. Uw s t e r r e n s c h o o t , •'é,en/kém'rV^ v e r s m a l t de broze'wending.?-van h e t l e n d e n v e l d , : Hier weven v i n g e r s z i c h de - onvermoede draden,-' d i e i n Uw b l o e d s o m l o o p l i g g e n vermeld» :.
:
;
;
:
j
:
:
:
:
:
:
- E i i a s . Barben
10 CRUX NOSTRA D i t p a s t e l k l e u r i g l a n d , waar i n de zomer A l s vreemde wigwams h o o i i n b u i l e n s t a a t t e b r o e i e n ; De t r a g e z o n gaat vlammend onder, en nog lomer Dan de moede mensen dromen s e r e e n wat k o e i e n . En nu de s t a r r e k a k e n v a n de s t a d , D i e v r a g e n o f e r nog een arme d u i v e l l e e f t , D i e i n z i j n h a r t nog wat g e l u k h e e f t , Dat h i j nog n i e t i n b i t t e r n i s v e r g e v e n had... Voor één mooie vrouw v a n Toen d r i e z w a r t e s c h o f t e n , Voor s t r e l e n d handgebaar een v l o e k ; Een v u i s t s l a g v o o r een l i e f d e v o l b e l o f t e n , En e l k e n a c h t b i j honderden bezoek... 0, h e e r l i j k l a n d , o, a p e n l e v e n ! Wat z o u een mens e r v e e l v o o r geven, Wanneer h i j o n g e s t r a f t z i j n k i n d z o u mogen smoren, Zodat h e t w e r k e l i j k n o o i t meer de r a d i o z o u kunnen h o r e n . 16 J a n . 1943 Omphalos § ERANCISCUS De o c h t e n d v i e l u i t hemelse gewelven T i n t i e n d a l s een w a t e r v a l . Maar i n ' t s t e i l en z o n d i g d a l Kwam de s l a a p hem r o e k e l o o s b e d e l v e n . Zo l a g h i j i n o n k u i s e v i s i o e n e n De dag d o o r , moegesold, B e s t e .-ven en v e r l o l d Aan w i j n e n , b r u i n g e r o o s t e r d e kapoenen En m a i t r e s s e n , g e r e d u i t een h e l s f e s t i j n . Doch vlammend a l s een o l i e k a a r s Wees Gods v i n g e r hemelwaarts Op S i n t P i e t e r s h e i l i g p l e i n . O n t r e d d e r d met een o v a l e maan R i j d t de avond s c h r i j l i n g s de k a n a l e n En w a a i e r t G r e g o r i a a n s e zangen aan. Toen z a t h i j op en dronk u i t de b o k a l e n Het b i t t e r s t v o c h t dat heimwee, Berouw en z e l f v e r w i j t hem o o i t b e r e i d d e n . Gen D u i v e l z o u hem meer v e r l e i d e n , Gods k n e c h t v e r s c h e e n en nam hem mee. Sinds n e s t i e n vogels i n z i j n baard En nemen l e e f t o c h t u i t z'n handen. H e r t e n j o n g , kernel, d r a c h t i g p a a r d N a d e r e n g o l v e n d u i t bewoude l a n d e n , En l e k k e n t r o u w z i j n zandbestoyai v o e t e n En ' t s c a p u l i e r dat n e e r h a n g t bp z i j n b o r s t ; E n g e l e n j u i c h e n waar z i j n e e d r i g g r o e t e n De vrome H e i l i g e , der d i e r e n V o r s t . Z i j n dood was schoon: U i t 's w e r e l d s l e e d en hoon Vlood z i j n vuren z i e l . Een meteoor t e n avond.
11, HET PARADIJS ONTZEGD I k roep J op i n m y r i a d e n j a r e n . Waar "bleef de gnoom die i n de ceder s c h o o l ? I k zoek v e r m o e i d ..verloren s n a r e n Voor d i t ^ m i j n b ^ •Nog zrng-sn.'stcmiiiien Icings de b e r g e n Waar Bafbaros'sa e l k e ' n a c h t Z i c h s c h u i l h o u d t ' t u s s e n -wulpse dwergen En i n h o t r i e t ..de' k o l l e n , . w a c h t , T
I k roep ü op, .0. f e l l e f l u i t e n ! Nu d u i s t e r s c h e e r l i n g s z i c h o n t t r e k t Aan Eva's k n i e e s r o n d e k u i l e n Die Adam h u i v e r end . ont d e k t , Wie z a l de z o e t e daad'verbloemen Die k e u r o n t b l o t e d i j v e r r a a d t ? Het g e p l e t t e mos. z a l . hen verdoemen Eer deze hemel z i c h o n t l a a d t ! I k roep U op, o n t a a r d e k o r e n ! • V o o r w i e O d i n z i j n oden ..schiep „ W i j l hi*}, .'als w a c h t e r op de. t o r en Van h e t a l o u d W a l h a l l a s l i e p B r e n g de w i j n en p l u k de d r u i v e n ! Bind haar knieën- met een r a n k ! Sneeuw z a l V a l l e n , en de d u i v e n Paren op' een wolkenbank., 1
Doch de S a t a n z a l v e r v a l l e n Tot m i s t r o o s t i g b e d e l a a r Die aan Sodc'ms k a l e w a l l e n H u n k e r t en met moe gebaar Z o e k t n a a r de laiigverlöreh snaren Van d i t ondermaans -idool» • Waar b l e e f de gnoom i n a l d i e j a r e n ? Waar de .ceder, daar h i j school?. -) •• '' D i e p e n b u r g h §
KERSTMIS 1 9 4 2 Ja, Heer, Ik l e e f - kon. h e t U s c h e l e n ? Een mensenleven "T.elt vandaag n i e t meer; I k z a g , Ik hoorde e r d i t j a a r zo v e l e n , Die i n v e r b i j s t e r i n g t e n 'ouder g i n g e n , Heer. .'iïaar - He ér,-; • ( l a a t '-mi i n i e t weerloos k n i e l e n , ''n Granaat i s s n e l l e r dan Uw v l o e k ) Als n i e t nillioënen daar v e r g e e f s o n t v i e l e n Heb i k t o c h hbg een bede» een v e r z o e k : Maris.-,moet h a a r zoon niét b a r e n - 'Ginds, v e r weg, I n h e t Joodse l a n d voor w i j de l a a t s t e k r a c h t vergaren., Voor w i j den v i j a n d ' d r i j v e n u i t h e t land. Dan' mag H i j ons de v r e d e schenken, Waarnaar h e t C h r i s t e n h a r t vér1angt; Doch l a t e n w i j den s t r i j d gedenken. Later, wanneer -Hi j -aan h e t k r u i s h o u t hangt.» :
:
12 MODERN TRIPTI.E-E
0
-' .
(Amsterdam) . I n ' t h a a s t i g s anient r e d e n d s c h e m e r d u i s t e r T r e k t l a n g s oe W e e s p e r s t r a a t een k l e i n e c a v a l c a d e , Van ' t l a a t s t e p a a r d 'beroofd, n e t s p o o r - v o l k o m e n b i j s t e r , Behoed t o o n door de o e r d r i f t d e r nomade. De m a s t e r o f the hounds h o e f t n i e t t e v r e z e n Dat b u i t o f vangloon. hem ontgaan; D i t v a l t w e l u i t hun b u n d e l t j e s t e l e z e n Hun kromme schaduwen bewaakt de maan. H i e r i s geen klaagmuur om hun l o t t e v l o e k e n , • En morgen r i j d t h i e r weer de tram: W i j moeten snel''hot o v e r s c h o t bezoeken; E r wonen IOC ..000 Joden i n Amstardam* . ' Meute en wild,, j a g e r en d r i j v e f V e r k e n t de droeve s t o e t ' t ïïaterlooplein, . • ... En de s l a p e r i g e , b i j z i e n d e h i s t o r i e s c h r i j v e r • Hoopt, pen i n "de hand,, dat h e t de l a a t s t e n z i j n .
.
(Rotterdam) I k weet waarom i k d i t v e r s u i t w i l s t e l l e n : ' ; E r was z o v e e l dat m i j o n t r o e r d e n a a r m i j n a a r d , En t o c h zo w e i n i g om 3an ander t e v e r t e l l e n Wat i s , b i j z o v e e l wee, m i j n w e e r z i n waard? Dus s t o n d i k daar - e r kon een ander s t a a n : E r was s l e c h t s p u i n waar o f w i j zagen; De l i j k e n h e e f t men i j l i n g s weggedaan, G r o t e s k v e r s t a r d zo a l s z i j l a g e n . , ; •- . D i e . k l e i n e s c h e r v e n heb i k n i e t g e z i e n - Wat deen i k t o e n z i j " t e v e r g e e f s o n t v l u c h t t e n ? I k l a s h e t l a a t s t e nieuws m i s s c h i e n Maar deze p u i n w o e s t i j n konden z i j ook n i e t d u c h t e n . H i e r s t a a t een b o r d , een s t r a a t d i e i k n o o i t z a g , De tram maakt nog a b s u r d de oude b o c h t e n ; Eenzaam eer k e r k , een u r i n o i r , een D u i t s e v l a g , Een b r u g , waar de m a t r o z e n - z e g t men - moedig v o c h t e n . (Den Haag) Van h e t s t a t i o n z i e i k met t e g e n z i n deh weg n a a r h u i s : De s t i j v e ruggen i n de tram, t o c h t i g e p l e i n e n , De ambtenaar, de r e n t e n i e r . , p a p i e r g e d r u i s ; V i l l a ' s en h u u r k a z e r n e s , z e e , de d u i n e n . . . .. K u r h a u s , h o t e l s , de oude S c h e v e n i n g s e Weg, — En weer t e r u g : V r e d e s p a l e i s , R i d d e r z a a l , departementen... Hoe v i n d t een l e v e n d mens z i c h h i e r t e r e c h t ? . E l k e minuut s t o . l t t o t h i s t o r i s c h e momenten. M i j n v e r s wordt s t u g en b o t , i k k r i j g geen l u c h t . . . Maar denk: goddank heb i k r e t o u r genomen; I k r o o k , h e t r e g e n t , l i c h t meer dan g e r u c h t "De t r e i n v o o r Amsterdam z a l aanstonds binnenkomen" R e i z i g e r s c o n v e r s e r e n hardop met z i c h z e l f M i j n vrouw i s z i e k - ik. moet m i j n h u i s o n t r u i m e n Alles g a a t stuk. - d i e r e g e n - s p r e e k t v a n z e l f I k denk aan N i e t s e h e * n a z i ' s n i e t s , en d r a a i m i j n duimen.
're,*
DIE U-J.il E LIE3E Zo i s h e t v o o r een u u r o f wat:;, i k h i e r , g i j ' d a a r Door d i v a n s ( g i j ) . , karton., g e r o k t e h e r e n R u g g e l i n g s gesteund,, i k door een v r i j e n d r a aiD i e v e r d e r e l k gemeen b e l a n g o n t b e r e n . Ons s c h e i d t s l e c h t s h e t p a t h e t i s c h j.ieht., Dat IJ eens i j d i g t r a c h t t e d e r e n , E n meer dan. d a t m i s s c h i e n de p l i c h t Om mij,, door U, t e l a t e n amuzerenk Maar denk; v o o r t d u r e n d s t a i k k l a a r Om. * i d r e i g e n d o n h e i l a f t e weren; Want s t e e d s l o o p t g i j ~ c o n t r a c t u e e l - g e v a a r ; Zoe zoud.t g i j o o i t i e t s l e r e n ? Doch gun d i e h o r e n hun p l e z i e r t S t r a k s moet g i j weer p r o b e r e n Hoe g i j v o o r man en k r o o s t -- e e n - s t u k o f -'.ter Het l a a t s t e l i e d moet instuderen.» ten Ikohuls. Vln'G-ERGRE.PïN
§
1 V o o r - w i e e l k e i l l u s i e van" beroemdheid t o t en met v e r s t a a n b a a r h e i d v e r l o r e n h e e f t , i s h e t s c h r i j v e n een moeizaam handwerk» 2 Wie s c e p t i e s i s o v e r waarde en n u t d e r e i g e n g e w r o c h t e n , k e n t goed on s l e c h t n i e t u i t e l k a a r : hem i s a l l e s ever. ( o n ) b e l a n g r i j k . 5 Het o p v a t t e n var. een werk i s mooi: een s p e l van g e v o e l e n s en gedachten» E e t vormen v a n een work t o t v o o r auderer. l e e s b a a r g e h e e l b l i j f t een k w e s t i e van dwang a
,' Do goede s c h r i j v e r gunt do l e z e r s hun i l l u s i e : h i j mengt z i c h n i e t I n g e s p r e k k e n en h a n d e l i n g e n v a n p e r s o n e n . 'Waren w i j n i e t l i e v e r s l e c h t e s c h r i j v e r s ? 5-. Wie s l e c h t s i n z i c h z e l f b e l a n g s t e l t , k a n s l e c h t s z i c h z e l f b e e l d e n i n i e d e r e w e n d i n g , i e d e r k a r a k t e r , i e d e r vverk» De h a l f b e g r i j p e r s p r e e k t h i e r v a n 5 a u t o b i o g r a f i e *
uit-
6 De k u n s t i s s t a a t s z a a k . De k u n s t e n a a r i s ambtenaar; h e t nieuwe ideaal,. 7 De k u n s t e n a a r z a l z i c h I n z i j n v o l k geborgen weten. V o l g e n d h o o f d s t u k : de m a r k t s c h r e e u w e r a l s kunstenaarn. 8 I n z e k e r e s t e d e n i s een - v l c e k v e r b o d a f g e k o n d i g d e O n j u i s t : soms z i j n v l o e k e n n o d i g e r dan t r a n e n . 9 E e t v o l k z a l de boerenroman w e i s l i k k e n - ( v e r s l i n d e n ) a l s de b u r g e l i k e roman W i j b l i j v e n ons h o o f d schudden* e
10 Dat we geen goede t o n e e l s c h r i j v e r s hebben i s vreemd, i n d i t l a n d v a n o r t o d o k s e k o o p l u i . V o o r z e k e r een gebi-ek aan f o r m u l e r i n g s m o g e l i k h e i d . r
11 Wanneer a l l e n a c h t e l i k e p i j p e r s , d e s p e r a t e k r e u u e r s en schuwe h a r l e k i j n s z i c h eenmaal b i j d e . k u i t u u r k a m e r gemeld hebben, j a , dan s u l l e n ook w i j b e s l u i t e l o o s worden* 12 Z o d r a e l k e b o e r e s c h o o l m e e s t e r een roman kan s c h r i j v e n , we op de v l u c h t . E e r d e r n i e t , h e r e n ! A o. Lands dorp
slaan
M
khk WEERSPANNIG TOETSEN BCPJO
"Voor w i e e l k e i l l u s i e omtrent de p o s t e r a jet- , van. ei'fiei.er.ey t o t en '.•.iet b e t r o u w b a a r h e i d ^ v e r l o r e n : h e e f t - i s iet ook moe i s aam z e l f z i j n - 'bri.. /e:i t e i ',orgen Z a l h i j s e daarom, co z a k houden? . ..
Ad
t
0. c-
Over de wa scepticism Maar wordt "toeit% d
ad ac
een e v e n t u e e l antwoord h i e r o p i s a l l e e n .
ge'b wanucez het
v 0 . U
TT
j u i s t oen " z e k e r e dwang oefent?..
Hadden w i j y,i e t nèg l i e v e r goede l e z e r s ? D i e n l ons m e c onze il3.ua i e g u en. i n t e g e n d e e l , pogen ons j u i o t u i t ue l i s t r e s t e vermomming en t o v o o r s c h i j n t e h a l e n ? Lat h l i e t s scha" I j ven. :an wd, w u.cu-i. wèl een Wie eonmaa I a u t o b i o g r a af f i ie." e . " h e t e n n a g , s t e l t n i e t meer 'belang " s l e c h t s " i n •'autoltiogr zxcazoi *• 6 Ti--, < n s t w o r k , de p o l i t i c u s l i c h t e r , , e en. one. l a e a s x, even LWaas e.' o even v e r l e i d e l i j k * n Als. i. ••lli-:J ' h i n d e r l i j k voor wie v l o e k e n z i j n a l l e b e i o v e r b o d i as g . 8 ïren v i n g e r v a a r d l --die i d b e s c h ikt. over napier Goed
ad
ü
O
aci
U
3
ad ad
0
V
n
ad
K
0
S> bvOV-.
a.d
•Sie: 'Mas .Havelaar", e e r s t e h o o f d s t u k escve..alinea ' ad 3 deze opmerking z e l f n i e t a l oen i. i1 I IS s d er. e e n v o o r b a r i g , v a n be s i ' ad i 2 Tege: IIo t i j d h e e f t een v a n o n s e e n nie'uwe vorm gevonden waar de b o e r cachpp'lsteester n i e t aan. t i n n e n k a m Haar op de v l u c h t s l a a n ? Neon Z O J- i. -"ah. n i o t , n o o i t , ' v r i e n d i a
3
}
Caspar Brlrvgehberg -j
EtóT WEEDE GEZICHT ( f r a g m e n t ) i a i u r i e dagen b l i j v e n h a n g o n i . n a . d a t e l l e n d i g e Opor/tö-obSe o g e n b l i k • JSeea" d e - k l e i n e -vr&cktv a a r d e n langzaam v a n de wal" lösschoof en k o e r s z e t t e n a a r zee,. . . " i . 'Everj >\ad s s ëen "krau'i- v i n n i g e a a n v e c h t i n g om moe t e gaan, t e s p r i n g e n , naai* G-üïï>'"Vuil d i e twee meter v a n n a a r a f s t o n d , door hot. l a g e w a t e r op g e l i j k e h o o g t e , z e h a d hem n o g kunnen aanraken, n u kot. h e t nog, n i e t meer nu,'het groene'- w a t e r w a a r o n .-vuil e n ' o l i e d r i j v e n en dat' d r i f t i g e ' b e l l e n blaastf'in."de z u i g i r . ^ v a n h e t vertrekkend s c h i p , s t a a t Ineens a l s een k l o o f t u f j s e n hen, v e r b r e e d t s i o r u en wordt weer k a l m , n u Se r o o d b e s p i k k e l d e romp v a n h e t ' s c h i p ' a i b i d d e n i n " d o r i v i e r i s * h o t k a b b e l t t e g e n de b e s a l t e n k a d e muur,, en 'dan' s i .in e r loom. ce e e r s t e g o l v e n s t r o p e n d i e h e t ' M S.» S e y l i a , v a n in, een dronken O p o r t o n a a r K a a p s t a d , met 2 0 0 v a t e n S a r d i n e , 2 0 0 0 k r a t Douro t r e k t '&n. 2,e b r e k e n bedachtzaam twee k a p i t e i n en één p a s s a g i e r k l e i n e k r i n g e n s t u k * en v o e r e n de s c h e r v e n mot z i c h mee n a a r de e i n d e l o o s h e l d v a n e e n oceaan., d i e ze z o r g v u l d i g z a l bewaren b i j d u i z e n d e n andere s c h e r v e n , samengeknepen s t u k j e s s e r p e n t i n e ^ en s n i p p e r s v a n b r i e v a n , a c h t e l o o s I n h e t w a t e r geworpen,, Dan i s e r i n e e n s n o g maar een k l e i n e z w a r t e c o n t o u r d i e v e r v l o e i t met w o l k e n en ne ouwen . d i e r u s t i g rond' de masten c i r k e l e n , n e t water en l u c h t t o t é*ón t r i l l e n d e * , k l e u r l p z o ^ a o k , z o a l s een raam w a a r l a n g s m i s t r o o s t i g e . z: r e g e n d r o p p e l s g l i j d e n ^ s o d a t men b u i t e n n i e t s meer k a n zie:: V É avond v a l t en het*" n u o n h e r s t e l b a a r h e r f s t I s - geworden, 1c Hoe l a n g s t a a t ze hier o e n seconde., een e e u w i g h e i d ? Wat i seen seconde v a n e l l e n d e / w a t i a oen e e u w i g h e i d v a n g e l u k ? E e t k a n o n m o g e l i j k 'Lang z i j n , want d a a r i s i n e e n s weer s c h e r p h e t z w a r t e s i l h o u e t , van. een s c h i p , een k l e i n e w i t t e l a p d i e w u i f t en w u i f t en w u i f t , e n , God, z e moct^ t e r u g w u i v e n , se moot hem noe" seggon., ,'. a l l e s moet ze hem n.o2 .?? eggen G u i l , G u l l , z e g a a t l o n e n , z w i k k e n d op ""de dunne hoge h a k s p i t s e n , h o l "k "l 'iinnkktt d a t op d deze v e r i a t e n k a d e , h e t wordt t e r u g g e k a a t s t * h o n d e r d v o u d i g , door do•open h o l t e n v a n de p l a a t i j z e r e n g o e d e r e n l o o d s e n , dan. l o o p t ze op do pier.. :ze s t r u i k e l t , s c h o p t h a a r schoenen u i t en r e n t op de ragdunne l i j a ^ r kousen o v e r höifc. ruwe i ;
e
a
5
;
s
;
f
tf
13 b a s a l t . Ze v o e l t n i e t d a t z e . z i c h s t o o t , d a t de ruwe t e e n h a a r t o t b l o e d e n s * t o e wondt, waar de s t e n e n 'door een g l i b b e r i g e l a a g > g r e e n w i e r z i j n o v e r t r o k - : k e n , en dan g l i j d t .ze u i t . , een l a n g e s l i e r e n d e val>.'waarin h a a r w i t t e j a s o v e r de g l a d d e p l a n t e n s t r i j k t , en zo l i g t ze d a a r ' d a n t e n s l o t t e , vastgeklampt e g e n de aarde, en dóó'r de g o l f s l a g van' de zee én .het s t e n e n h a r t v a n de p i e r heen v o e l t ze een hartklep-,. <een r u s t i g e v a s t e -klop, 'die langzaam z a c h t e r wordt t o t e r n i e t s meer i s dan de gedempte stem. v a n d'e zee en h e t k r i j s c h e n boven h a a r s n i k k e n d h o o f d van een eenzame-meeuw, die ''-kantelend op de wind,, r i j z e n d en d a l e n d , g l i j d e n d v e r d w i j n t n a a r waar een z w a r t e r o o k p l u i m de weg a a n g e e f t v a n h e t M,S = S c y l l a , v a n Oporto n a a r K a a p s t a d , met 200 v a t e n Sardine,' 2000 k r a t t e n wijn,, een dronken k a p i t e i n en één passagier,.. d i e h e t w i e weet, m i s s c h i e n vanavond ook z a l z i j n . J o o s t Heeke 7
DE.. M N O T P L M T S (fragment)
I I ' !
.
:
, .
. ..' . ' ;
.
.
De b i n n e n p l a a t s was g r o o t en v i e r k a n t . De. z o n n e s t r a l e n v i e l e n l o o d r e c h t n a a r beneden op" de s t e n e n . Het was zomer en warm. E r was w e i n i g ; schaduw. D i t z i j n de f e i t e n . L a n d e r i g g i n g i k i n e e n gore hoek z i t t e n . Het r o o k h i e r muskusv a c h t i g . Met m i j n s c h o u d e r s h i n g i k s l a p en s c h e e f t e g e n de muur. De muur was met k l i m o p b e g r o e i d . M i j n h o o f d duwde i k d i e p i n de d o f g r o e n e l e e r m a s s a , waardoor een v e r k o e l e n d e l u c h t s t r o o m v i e l , d i e z a c h t j e s i n m i j n o r e n kriebelde-. I k h a d m i j n knieën h a l f o p g e t r o k k e n , en s t e u n d e m i j n l i c h a a m op m i j n n a a k t e onderarmen: vreemd w i t , - b e h a a r d v l e e s t e g e n de zanderige., rode k l i n k e r s v a n h e t p l a v e i s e l . A f en t o e h i e f i k m i j n hand op, om de v e l e v l i e g e n , d i e i r r i t e r e n d s t a k e n , t e v e r j a g e n . I k z a g , d a t m i j n p o l s s l a g a d e r blauw was o p g e z w o l l e n t u s s e n de strakke,, t r i l l e n d e p e z e n . K l e f t r o k m i j n g r o e z e l i g e , l i n n e n b r o e k om m i j n s m a l l e d i j e n . I k droeg z e e r s p o r t i e v e schoenen v a n w i t en l i c h t b r u i n l e e r , d a t s o e p e l om m i j n v o e t e n s l o o t . De v l i j m s c h e r p e s l a g s c h a d u w van de muur v i e l j u i s t o v e r m i j n r i t m i e s op en n e e r bewegende t e n e n , a f en t o e i n s t r a k h e i d o n d e r b r o k e n door een g e p r o j e c t e e r d s t u k s c h o o r s t e e n p i j p en h a r d e , ongenaakbare r a d i o m a s t e n . H i t m i e s bewogen m i j n t e n e n op de grens v a n h e t e r en h e e t . E e t was zomer en..warm. I k duwde m i j n r u g d i e p e r i n de -welige k l i m o p . De z o n b l i k k e r d e goedkoop i n de v e n s t e r s d e r kazernewoningen.. O v e r a l waren de g o r d i j n e n n e e r g e l a t e n , W i t t e r o l g o r d i j n e n met g e l e k w a s t j e s . R e c h t t e g e n o v e r me,'was een k l e i n , r e c h t h o e k i g , z w a r t g a t i n de muur. Het was h e t e n i g e waar m i j n g e b r i l d e b l i k z o n d e r k n i p p e r e n k o n v e r w i j l e n . P r o p e r e , grauwe k i n d e r e n s p e e l d e n sloom een opgedragen-spelletje„ Het was warm. A l l e g o r d i j n e n waren n e e r g e l a t e n . De r a d i o m a s t e n krompen. D i c h t b i j j a n k t e , gedempt, de s t a d , weggezonken i n h e t a s f a l t . De een n a de a n d e r verdyrenen de k i n d e r e n i n h e t zwarte d e u r g a t . I k h o o r d e hen de t r a p o p k l o s s e n . I k t r o k m i j n knieën meer n a a r m i j t o e . R i t m i e s bewogen m i j n t e n e n op de grens v a n h e t e r t o t h e e t . G r o e z e l i g b o l d e m i j n k l e i n e t e e n i n h e t z a c h t e , w i t t e l e e r . I k z a k t e s c h e v e r weg t e g e n de k l i m o p . De voegen v a n de rode k l i n k e r s w a r e n ' v r i j v a n mos. Tenminste cm m i j heen. M i j n n a g e l s waren s c h o o n vandaag. E r h i n g een m u s k u s a c h t i g e g e u r . Het z o n l i c h t r i n k e l d e h e l d e r . De k r o e g z o u warm en s t o f f i g z i j n . R a d i o ' s zongen zo n u en dan v a n z o n n i g e hawaïeilanden. E r s p e e l d e n geen k i n d e r e n meer. Ze waren a l l e n door h e t z w a r t e d e u r g a t v e r dwenen. I k hoorde iemand de t r a p afkomen. Regelmatige.: z e k e r e v o e t s t a p p e n . Toen h i j n a a r b u i t e n kwam, en met z i j n hand over z i j n ogen s t r e e k , v i e l e r een k l o o f t u s s e n hem en m i j . Het z o n l i c h t s t o r t t e met g r o t e s n e l h e i d n e e r . I k h a p t e n a a r adem, g e l i j k e e n v i s op h e t droge. I k z a g hem l o p e n . H i j h a d z i j n grote,- g r i j z e , hoed op. I k zag-, dat h i j a d e Vlaamse g a a i e n v e e r t j e s d a a r v a n v e r w i j d e r d had. ' Z i j n g r o t e , g r i j z e , vilten.hoed» E e t was warm. I k z a g hem l o p e n . H i j l i e p z e e r v e e r k r a c h t i g . H i j h a d ' z i j n g r o e n e , w o l l e n pak aan. H i j was n e t j e s en p r o p e r . E e t z o n l i c h t t r i l d e en werd weer e g a a l . H i j z a g m i j n i e t en l i e p / f l u i t e n d l a n g s m i j heen. i k z a g hem w e l en zweeg. De k o e l e l u u c h t s t r o o m k r i e b e l d e i n m i j n o o r s c h e l p e n . I k was n i e t bang, maar o n r u s t i g . . I k s l i k t e een v l o e k ' i n . I k v e r s l i k t e m i j n i e t , H i j b a d z i j n . ...groene pak aan... E i j was n e t j e s e n ' p r o p e r . Z i j n s t i j v e b o o r d z o u b e z w i j m e n . Dé s t a d j a n k t e n i e t meer. De s t a d zweeg, H i j f l o o t , E e n v r o l i j k l i e d w e e r k a a t s t e t e g e n 'de...klimop. De v e r k o e l e n d e l u c h t s t r o o m v e r k o e l d e n i e x meer, werd heet.'en s c h r o e i e n d . De ongenaakbare r a d i o m a s t e n waren n i e t ongen a a k b a a r meer. ( " M i s s c h i e n " w a r e n - z i j w e l ongenaakbaarder: z i j w a r e n e r n i e t meer). H i j f l o o t . De s t a d zweeg. I k g i n g meer v o o r o v e r z i t t e n . De s t a d zonk
16 weg i n h e t - a s f a l t . I n h e t g e s m o l t e n zwart en v u i l . I k r o o k geen g e s c h r o e i d e v l e e s l u c h t . H i j f l o o t . H i j zong n i e t . I k h a d hem l i e v e r h o r e n z i n g e n . Vlaamse g a a i e n v e e r t j e s d w a r r e l d e n — d o o r - d e lucht-. H i j l i e p v e e r k r a c h t i g . H i j h a d z i j n g r o t e , g r i j z e , v i l t e n hoed op. H i j l i e p l a n g s de s t a l l e n . V e e l v l i e g e n zoemden. Het "bruine, s t i n k e n d e s t r o , zoog z i j n z e k e r e , k l i n kende v o e t s t a p p e n op. H i j verdween door de p o o r t . H i j f l o o t . I k k r u i s t e m i j n benen a l s een k l e e r m a k e r en l e g d e m i j n handen op m i j n knieën. V e e l v l i e g e n z o e m d e n . ' G r o e z e l i g , r a f e l i g l i n n e n s t o n k n a a r zweet. I k b l i e s m i j n adem u i t a l s . geïnhaleerde, rook,' l i e t m i j n h o o f d bonzend i n de l e e r m a s s a v a l l e n . De v e r k o e l e n d e l u c h t s t r o o m begon weer t e w a a i e n . I k f l o o t . E r kwamen weer k i n d e r e n op de b i n n e n p l a a t s s p e l e n . Z i j l u i s t e r d e n n a a r m i j n 'gekweel, zéér a a n d a c h t i g . Najaar
«42
K. v a n H i t g e r .
§
Jaargang 1
Inhoud FRONT DiOR KUNST" ' JAN -CAMPERT • ,' ' ' S'OLEDAD E l S C H BES TIJDS ' , TWEEDUI ZENDJAi.il GE DEN ONTMOETING .'./LAN BET STRAND ALLEEN BEN I K DICHTER . . . . '. BEHOED DOOR BROZE BANDEN„ IttËtME WIJDING, ,. STUIVERSROMAN ' . , KRUISWEG' .""..: • 'LIED •KRONIEK " v HET HUIS •" . ; '. MIJNS INZIENS • ' FOSSAN - UNFINISHED !
•
Redactie Omphalos ..." Caspar D r i n g e n b e r g ii . n ii - i t H e r b e r t t e n Doohnis it ii
:n
II
Leblond ' Daedalides A. Lands dorp ,
'
;
• II
•"Edgar F o s s a n C a s p a r Dri.ngehberg • J o o s t Keeke
Bldz. " 2 • J .
•. 3. .4 ' 4 • 4'
4 5 • ". 6 . ' -6 6 •7". : 7 . ... •7n '•
. .o -
• ".9" 10"
LICHTING v e r s c h i j n t m a a n d e l i j k s . L a a t d i t b l a d n i e t ' s l i n g e r e n , g e e f h e t door en l a a t .het a l l e e n l e z e n aan mensen d i e volkomen te vertrouwen z i j n , ..,'•••.
;
A i b i t t r e - b i t t r e t i j d l d i e m i j de moord Van mens aan mens en • t v a l l e n v a n de zwakken Moet l e e r e n z i o n , - d i e met de h e e t e - p i j n Van andren m i j a a n s t o o k t a l s e e n oven, J)ie m i j a l l e e n • w a a r a c h t i g mens doet z i j n A l s 'k aan een anders s l e c h t h e i d k a n g e l o v e n , En door de h a a t - d e ' l i e f d e l e e r e n . k a n 1. — Ai bittre - bittre t i j d ! •••
•
. C.S.Adama v a n S c h e l t erna
n
T-..ONT D£Ti KUNST "ur
d u r c h d n ''auber b l e i b t das Leben wuch - S t e l e n o-eore
1
Ons gee-.'twskind l i j k t eon f a u s s e couch-e te 7 . i j n ; v d j o l t h e n s kunnen n i e t v-st 01 h e t algemeen belong v ? n de^ o n g e l e o n d r i i t n v e r .-c. t e n kon nu, o v e r negen m.«uncleri" (Foss n - LOO?) . Nu, nu v i e r en een h e l v e in. and, doet l! eon o v e r z i c h t v-n L i c h t i n g no : ; l i j i moer i nk :n a _,n een l a n d e l i j k r u i t e r f e e c d-\n n eon mi l i t a n t e v r i j o c h u a r . H i e r een hups j u g e r t j e i n v o l o r n - e t f^ossan) agar eon i-orkm-n ?o v-e-^gelopon i n ^ i j n o v c - r u l l ( L u n d s d o r p ) , g i n d s ^en klo-. rm..kor u i t een .sercok j e ( Óionenburgh) , <-en e r n s t i g e j o n 1 Ln (v:.n Ritger)'., o f e t geëncanailieerde gr-, . 1 met de v o o r v o . d o r l i j k e a c h t e r l a d e r b i j de v o e t (Heelde). i-e-laus - o n t b r e e k t d o ama7,0m.. l a g e r ' , v...n b u i t e n en v.n b i nn>' l ' i j -weiger- n b o t u n i f o r m . D u t i -i.o . + o n -7., n i e t kunnen v e r k r o p p e n : " z i j w i I l.o n ono v.ngc n. i n d-:' • ngo c e l l e n v a n hun (ge;. te l i j k e ) c o n c n t r o t i e k u m D e n , 7 i j r i l l e n ons i n hun k.< .art,-jys teem r e g i s t r o . r e n . - a l s nummer? 70 on w e i . . .no p.ü'sseran! 7,e T U ] Ion ons n i e t k r i j g e n . : u i t 'mc ,t. r. w et;. n-j'''."ht>t-.-risico-. T-;n d." n Ir„nc-tireary gevroo d b i j ' . den bur£ di-: hern n i e t i n z i j n h u i s l a r f t houden i n h t u u r v..n h o t g e v a a r , d c f ' r u r i c - t i r_ u r v o o r vden .1 v i j a n d s l e c h t s d ko 1 h. . f t , 'oj i-'oton h e t , s-n dun-vragen v ons ai-. ( e n s c c n t i c i met o n s ) : .is Lie de moeite vw_ ;r J?~ -kunnen w i j . i e t s feerei lien? -. Wij-', hebben, h e t s p r e . k t van?:, - l i . dip vr- O • .n r..-.-.ds g e s t o l d ' -lang. v o o r hot ee: -% hebV„n j u e z e g j . - I j 7 gen. diet hog; s t e , num.ru.r v-n L i c h t i n g i n ?a b i n g nd t o t t 1 nd go l u n d e r d , ao arbeid--ndo t e r w i j l ao gov n g e n i s a t n 0 7; r "O I ,'• h T-'et' i s j a - VOC s l a v e r n i j gedwongen en do- u l g e m e n u t e r r e u r t o n t o o ,_e:t e g e n U e e n s g e r i n d o r e u c t i i .3 nu • 1 v e r v l o g e n . ONS. De. i l l u s i e van e<-"ï¥ opont..,ne, g-n v,:..-r ma t o r i - , 1 v.udi-jn t k r i j g e n , g o o i ' T e r w i j l w i j ons d a g e l i j k s .u. v-r chol. "ornd.,t h i j c r t o c h zo- v o o r - 7 i c h t i -moe bnre l e z e r ?..i.jn nummertje i n de k exemplaar '-voor n u do o o r l o g ' b i j vdJ7,e v a n aioet " i j n ' "'("Ö'f'"erger;• b e a ,-rt .co-.n goduchtenb i b l d o f i f c ' l l c u r i o - s u m o f ^.schier o n g e l o f e l i j k : ^ C s t l t , i n d,. 70-I d geh'g 10-- v o l l e d i g e abonnementen, a l s handelsobject..' ! ! K . K e t . k a n v o o r ons . . I k o n n l e i d i n g 7 i j n ons t e 'scherper to '• 'bo ^inn. n oo on^o i d e a l e n . - e d s s c h i o bn n i j d mon ons d i e ? Het z i j 7.0, doch h e t zou. o l d r o e v i g - z i j n al.?.gdj h.. doze tweede n +"ot d i t b-n re r: s c h o t zurück zoudon moeten v e r e l d o o r l o g nogmaals don v r i j i .11 i , £iraonbrucht i n u i t o i n d o l i . j k , noodgedrongen doch j o s g e e s t ;do on d. 7:- L x c h t i n g . Do k u n s t raa ' n i o t u? r - i j d i g b l i j v - r n . Vocr^ovo-- do v r h o u l i n g vorm-inhoud .1^ d r n k i i g u u ^ ' o o i t enig-.- u c t u u l i t e i t begoten heoi+ k-n m n v-;.3 1 s t:; 11 e n d .. t wij h e 1 e-ord o v e r h e t b e s t a a n van hot s o c i a l e probl.:em nu w e l [ u r t r o n d i g o-ons . z i j n o v e r do r i ^ h t i n o ^:.:..rin d-. o n l o s s i n . '-oebt moot o r ien no vun meninr. kunne-1 v e r s c h i l l e n . C r i t e r i u m h e e l t h e t gedocht i n d l o :o Cindividue-- 1 - p s y c h o l o g i .es+•.••--li jke hygiëne v. n t e r che) -necdp.te ; hot" o g e n b l i k ' s o h l j n t g ^ k - o a i o n , d. 'f ' t e maken. Bruuk on dü' o'érron \;.ome-i'ngcv>d, " ' O 1 ,1 - y. C t i ' " • • ' 1:'i _hbev0 n het n i e t , ^o,nt men b-.-.-bo,-VfchVa.n*-'ni'r:-Hund io.ts Ij to vervd.chten. o n t t r e k t zic'u . ,n hun '•>...lan 01 n i e t n-.oT. oilzs ' mening-, on v • igt _ wut yi :ï - na' n -;r v o l d V De kunsten., r du",- d i o . z i c h v o r - n t - o o r d o l i j k v-.ot voor ^ i j n k u n s t , h-vo-r en "-erken * f i ' di--. d o , w . . , „ . r h e i d . bovon. ,.te s c h o o n h e i d -a-cht, z a l door hot; zi de leven, onwa^rdroom hernieuwen-* I e t s z-.l a l t i j d yo'nb:.vredig • b l i j v e n , ma .:r z o L n .n x o t s v e r p l i -.c-'.tigheid n r o v . l ...rt hobb.n wig óndabb l ^ i n a i g s - d - > n , tt.nde woordtn v...n node. -' 'sken. De b e s t a o o l i t i o k i s d i eve.ike ern-,ur s t r o e i t z i c h z e l i o v e r b o d i e t e do kun3tenu=.;r a i o r h e i d v i n d .110 schöonh i d r o o k t on n.ar h 'o de k u n s t wu 70ei: naar de s c h o o n s t e z i n v . = . n z i j n 1 s n r o o k j o van v-.un H^ttu::, 0 0 fijnzinnige van 7,ijn schon. l e v e n v i n d t . ven, de zin Ffchten
c
+
;
r
v
:
r
;
Jv
;
v
c
ö
v
;
t
0
1
r
v
, ;
£
, ?
:
:
v
1
;
r
1
r
Toch b l i j v e n do onwetenden s p r o k e n : ' t I s - . . l t i j d zo k a l m i n d-t l a n d ! n s o r m k^m de -;bolon o o i t b r o k e n ; gorn v l a .g r e e d orj r i l l e n d e b. k n o i wekte h . t s l u i m e r e n d ^ n d ! " w
f
J e a t t h i s s Kemp - 'Ravijnen 1919
-3-
Ons b e r e i k t h e t o n s t e l l e n d e b e r i c h t dut de t ; l - - n t v o l l e l e t t e r k u n d i g u J-un 2-empert door do f a s c i s t i s c h e b e u l e n i s vermoord. I n August us 194k' werd h i j , o n der v e r d e n k i n g v .n h u i - v e r l e n i n g .un e n k e l e v e r v o l g d e J o d e n g e a r r e s t e e r d ; i n Fc vember i s h i j overgebr- cht n_. ,,-r h e t b e r u c h t e m-rteLk. mp i n D u i t s c h l u n d en de^er d gen ree do v e r d z i j n dood bekend g e m a k t . De l-.nge l i j s t vun m a r t e l a r e n d i e v o o r h e t behoud v a n de v r i j h e i d g e v a l l e n z i j n , i s dus o p n i e u v u i t g e b r e i d , e n de n__,m J a n CLmpert b e h o o r t t o t een der Lu . t s t b i j . e s o hrevenen. 1 het oeuvre v e n J a n H. Th. Caaroert b e t r e . i t liet v o l g e n d e : h i j s c h r e e f de . e d i c h t e n b u n i e l s «De ? r o n " , "Het V e r l i e f d e L i e d " , ' H u i s en H e r b e r g " , • V . - r ^ i l d e i L...nüsch-ip" , S o n n e t t e n v o o r Om-.ru' . I n 19 ' •'' debute.;-r.le h i j met e e n romun "Die i n h e t Donker", g e v o l g d door " " i e r ' en'v.lsem" . I k 19 1 v e r s c h e e n no._ S l o r d i g beheer". I n c o l l a b o r a t i e p u b l i c e e r d e h i j "Het Chinees che ' d y s t e r i e " ,.-n ' T l o k a l .i 12». " • ° De a u t e u r , d i e bekend wee- ora z i j n ,/rote l i e f d e voor z i j n g e b o o r t e s t r e e k , ^ e e l u n d , v e r d door d i - hem kenden hoo/ gewaardeerd om zi.j-n hulpv.e' . r d i g h e i d , v.ly s u c h t z i n n i g e doch z e e r gevoelig;, o r i t i s c h e geest.. T e l e n n u l l e n des- degen d i e n Vi. rsL..gen om z i j n dood doorbrengen i n weemoed. Onze • gedachten ge -n no. ,r hen uï ' Ce moert i s r i j k e r heengegu-n dun z i j n b e u l e n z u l l e n doen. ;
M
A
/;
r
Tot ^o ver " De V r i j e Kans te neer i j - het bov..nstuu n'd o n t l e e n d e n . In e e n v o l g e n d Hummer hopen w i j de f i g u u r v-n Cump. r t t._- h , r d nken O P een " i j z die b i j d i e n~.um p u s t ; e e n urtikc- 1 i n '.eaiorf.ra '0. b e r e i k t e ons h e l p s ' n i e t t i j ! voor h e t u f d r u k k e n vun d i t nummer. - Red. :
+ + + + +
30LE De. i) W i j s l o p e n h....nd i n hand door de v e r r o e s t e s t ^ d , Waar h o l l e h u i s s k e l e t t e n ons schenen t e dreigen.' i j v l o e k t e n s t i l en s p r e k e n wat Om on^e- :.,ngst een o g e n b l i k t e L . t t n h i j g e n .
,
r
een ' D... f fijn Die
vuistruïne d r e i g d e n o r s het v i t t e rree.nge z i c h t , s c h i j n l a c h e n d en geschrokken, h u . r scheen t e negeren: grauw [-eluüt hud de dodenschuden- nog v e r d i c h t i n h.er"ogen l i c h t t o t p h o s p h o r s c h i j n w i l d e v e r k e r e n ,
Toen i s h i j s l e p e n d l u n g s gegaan, Gebop n h o o i d en s m u l l e v a l l e n d e -ehouders; En v.ï'j z i j n a n g s t i g b l i j v e n st-o.n: H i j greet) dut mu.l s l e c h t s onze o u d e r s . De mu..,n b l u s t e i n r e g e n en weer g i n g e n «'ij Op wieg nu.-;r doem en d u i v e l i n de k e r k h o i s t a d a j v l o e k t e n h - r d e r nu en u i t de r i j .Der m u u r r e s t e n k l o n k echoënd het u n t v o o r d : s o l e a ^ e ! T
De eenzaamheid en s t i l t e v.. n he'' e e r s t e men i np-*.:r, De a n g s t voor n i e t b e g r i j p e n d l e v e n i n een chuos, Vun b e e l d e ' en n i e t - k l a n k werden w i j gewaar, v/ij tweeën, de l a a t s t e r e s t e n vun e e n k l e i f e mensenklos Toen vonden-wij I n v a t e n op ons Du a r hadden w i j Want i n de w i j n
e-:n k r o e g , •••• .- r no. de w i j n l.-.g t e wachten. m i s s c h i e n wet e e r d e r moeten z i j n , v e r d r o n k e n n i e t a l l e e n de k r a c h t e n ,
Mc.ar ook de h e r i n n e r i n g en, de v e r g e t e l h e i d . ^ ' i j p u t t e n n i e t - z i j n . u i t de k e l d e r , N i e t - d e n k e n en n i e t - l i e f d - . en. n i e + - t i j d . A l l e e n de dood v e r r e e s ' v o o r ons e n h e l d e r • ' i t v e r e n z i j n knoken t o o n h i j me ,• reep En w i t t e r nog v ..ren z i j n knoken t o e n H i j heer greep En G e e l was h e t / r a f w r i n w i j l a g e n En v e r heb i k gespuugd v l a k voor i k s t i e r f En s c h r i l , H e e f t z i j g e l a c h e n voor z i j v o l g d e .
• _
Omphulo!
:
.EIS :DJw TI JDS eoo ;
-4-
; .' :. g;' voor ai. liahdsdore :
:
.Oé.ü, wie-- noi"Oti'e n wrökwind"' dut dor^e takkebrök' v i n d t . . . -' -.Moer g i j . v a n mij de'n l e r e n hoe, h a n d i g , t e k a m o e r e n ? ' - - '•" :
•
r
:
•••
Pa«3kleur g e k l o p t e z i n n e n z i j n oeinont-e^ p i n n e n , . p^?u rmce .'men l i j n e n " V u s t g r u u f t , ' zod-t een t e n t d e k s t r ^ k s t a a t ! ' •
;
"'
;
' '•-..''• -
Pant n de pen," v e r t r o u w geen v e e r , .egelsgewij.s. z e t IJ. t e weer. olêdv-ir b l o o t h e e l »t '.oir .kol '•. • vuh pr-, een-., tube.rn--.kol. .- •
-.
•
_• •••
+ + + + +
T^e.CUI^ENDJARIGE DM' Een a p i r e a l t i e v u . l e r s g e l i j k , de stammoeder manmoedig m i j d e n d . . t i l . i o n de t w i j g e n o.'n s p r e i d d e n , t l i c h t , d o o r l u e n t i g , luisde, r r i j k , e v e n z e e r t o t de t o p • a l s n .ur de w o r t e l - g.: negen, (zo beneden, 'n boven, t e n zegen) d e e l d e n z i j . t d u i s t e r . on v
u i t denken, dee,d h,ot bekend; ; .....'. '',' . z i n n e b e e l d verO de zon - eens h a r s ' , t h a n s k ...ars v e t s b r o n - . t i j d e n s de mid" i n t c r w o n d e . _ . ' .' ;
+ + + ' + +
ONThOETING AAK HET STRAND " V e n w i n d b r ; n d scha.,rs.. s i n t e l s ' r a k e l e n , nu. nóg. . . ?" " , "N-, ï ,g...uw-beu,' r e v e n ook örvtt ;ke. I o n , Gaspar Dri'nge-nberg +
A l l e e n , ben i k t o c h me. s t v e r l o r e n > . '• "" a..i.n de verso.r.bering van. d o e l l o o s h e i d : - • Zo eenzaam werd i k n i e t ; g e b o i g n , o c h o o i t v e r r a d e n door- den ' t i j d . . . aoo n
.Doch v a t mij d r i j f t : h o t l i e f v e r l e n g e n , het schennen i n gemeenr.a-.rnheid,, • s l a a t m i j " v o o r t i j d i g oud en bang- eni k o n t w i j k d-n onomwonden, s t r i j d * -. ^ t
mij b e n a d e r t , heb i k a f g e v - e z e r g
t e g e n den s c h r i k k e l i j k e n dood Hoe zoude i k d a n o o i t geneden van h e t v i s i o e n , d a t L e v e n bood! +
4- *f. +..-. +' +
*.
'• .
.
-5DICHTER Voor A n n i e ." ' I N i e t andere h e e l t h i j h i e r ^.o v-.dk g e r e t e n : Een l^rap, l e d i g e ' handen naast h e t b i a n k g e v l i e s d Zo._ls een mir.r: ...r w e l (men k-.,n n o o i t ^ e t e n ) Z i j n l i n n e n g o e d v e r s c h o o n t ; voor een d i e r
revier
Schaarse o g e n b l i k k e n dat het k i n d e r l i j k v e r l a n g e n Z i c h l i j f e l i j k aan de eenzame z i e 1 v o l t r e k t . ' . . Dit gaat v o o r b i j . a • •" '• Ma e r geur b l i j f t 'h-ngen A l s h i j nogmaals h e t jonge l i c h a a m s t r e k t Om h i e r v a n ook d . n droesem t e e r v a r e n - Eu-nog v e r v o e r t en k w e l t , na j a r e n Een droom: h i j h e e f t het nieu'-e la'nd o n t d e k t En spélt E r o t i c a dw^rs ove^ de r i v i e r , T o t d a t een s t r o o m g o d i n h e m . s t r a l e n d wekt: V e r b l i n d scheurt h i j het maagdelijk p a p i e r . II Z i j spant de dunne h u i d van haar harmonika, Lenige w a t e r v a l , uitd.--.gend - l s ? . . En h i j h e r k e n t de melodie.: E r o t i c a , En d u r f t n i e t hoger k i j k e n da n ha ur s l a n k e h a l s . "Voer h a a r nu mee nEn s m i j t de touwen ? i j l a c h t en z i n g t , Onder het br-ndend
N
a r ' t dromenschip, l o s , matroos! doch b e e f t h ..r l i p oog?"
iaa...r w i l l o o s D r i j f t h i j l a n ^ s d.e . s p i t s e , b o r s t e n der n a j a d e , V o o r b i j de d e l t a V a n het o n d e r w a t e r s bos... Z i j sl...at z i j n En z e t de deur Straks a l s h i j Zorgzaam stulpt
zwarte n a g e l s van t e r z i j d e gade v a s t op een k i e r ; . . weg i s (denkt h i j ) ga at z i j baden; z i j de hoes o v e r t k l a v i e r . v
III Oud worden oog, het l i j f h e e l t h i j n i e t a a n g e r a a k t Haar b l o z e n d v l e e s - h i j d - n k t : i k ben een a n d e r , En een seconde s t ^ a n z i j even naakt •• • A l s i n den hof van Eden v o o r e l k a n d e r . Z i j h e e f t het beven van ?i.jn band h e r k e n d , De r i m p e l s ooi:, d i e d u i z e n d eeuwen k e r v e n ; En d i e p e r nog hut o n d e r h u i d s r e s s e n t i m e n t : S n e l gaat h e t aangebeten f r u i t be .lerven.
:
Z i j e t e n n i e t , ma-.r h e t h i s t o r i s c h e geweten i s v o l d a a n Eu kan de minnaar w e l n , ^ r h u i s toe gaan... Hij gaat. Daar i s a l l a n g d e d i c h t e r i n de weer Om s l a n g en a p p e l t e v e r z i n n e n , En door " t b e s e f g e s t e r k t dat h i j d i t ke..-.r T e r s t o n d b i j t e i n d e k a n beginnen'. N
+
+ + + +
+
+
Voor
kinno
Behoed door bro?-; bunden vi.n het a v o n t u u r d e l e n w i j deze, l i e f d e s , d u i s t e r n i s met a l de v e l e n wien d i t avonduur gemeenzaam i s Ten nemen, schenken bedenken hoe o n - w i j s d i t i s ) De- nacht i s k o r t , maar dagen l i c h t en l a n g e r en zo - hoe meer de avond s c h o r t d r e i g e n Uw b o r s t e n m i j a l s c n h a r t s v a n g e r . . . :•".""•' Doch s t i l m i j wordt t e moede . a l s o f een w i l d e j a c h t m i j vangen wil-, . > ... • met p i e k , houweel" feh rö^de' . , _ -.voor- dicïrte'r g r a v e r en • s o l d a a t .. .. , \ ' ( d i e _._,n m i j n g o r d e l ' h i n g e n ) . . ;.Snel k a m e r a a d ! '' en l a a t m i j d i t per i n Uv\ spaars.e wouden dringen,; wa-r n o o i t Oen'-jager sporen' I a a t ." M i j n v o g e l gaat weer" z i n g e n ! V •'-.. H e r b e r t t e n Doohuis :
:
:
r
:
+
NIEUWE LIJDING
"
'•
.
•
;
"
-' /
.'.'..
Haar l i c h a a m i s te, r i j p voor h a a r g e d a c h t e n , , -. • o n t v l u c h t het v r o u V - r r i j n i n onvr^Uw'li i k h e i d ; '...:-"'. z i j w i l no.; v..,n het Ie yen n i e t s .verwachten.' 1 1 . dun s t i l t e , warmte on - V o r t r o u w t i j'kheid.'" :
" i j t r a c h t z i c h z e l f sti eds ...nders te v e r k l a r e n o n t k l e e d t z i c h eenzaam, en b e g i e t de v o l h e i d van d i t nieuw g e b i e d v.. n w- rme r vo rrn, e n r o n d e r e : ge b a r e n .;.; > •• ' :
:
E-.ar weten wacht op een o n t r o e r i n g ; -.k die h a a r b e w u s t z i j n wekken', zo. 1 - --; ;• 'e. ~een. b l i k , een" kus,' een vondere v e r v o e r i n g , w a r r e l e n ! d a l e n zonder v a l : Bun Z u l 7 , i j meer z i j n - d u n een ander die onbewuster i s g e r i j p t en H i j en " i j n u l l e n e l k a n d e r n i e t t e v e r g e e f s 'hebben b e r e i k t . ,- . • '••'.'• STUIVERSROM&N
. . ' • •
' •
Leblond
:
..... :
A l w i e n o o i t d i t -zijn- bed ,', k'-; .', komt en z i c h z e l f k a h btëlet'te'n ' ""' een poot o o i t t e v e r h e i t n, die I s v o o r de lie mei g e r e d . kaar i s voor d h e l v e r l o r e n . Ru r a , " ie-- r a a d t ? Ju cob J . , w i j , "yfjn • ni'e t t e 'la a-t, w i j 7.ijn zéker t e v r o e g geboren! :
:
•'
:
wie w i l nog v e r d e r horen? 'ie komt e r u i t z i j n . bod? r
Een
kan
bloe-m, d i e men
i n va?o.n 7 e t e •--
s l e c h t s -,ls bloem-bekoren.! • ••;
Hoe l a a t i s h e t ? Te l _ ~ t ! On zes... z u l ik- de vekkér' z e t t e n , . •.'• geen haan d i e k r a - i t - e n Z a l b e l e t t e n waar men g e r u i s l o o s t h u i s v e r l a a t . v
21-1
Da e da l i des
-7. KRUISIG .'..'•Hoog u i t de . st.ad' -q.pro.ei den ' de l i c h t r e k l a men . • JEeri d i c h t e rnaa-m;. t o e n zag i k he-f g e l a a t '..'/Ti'ch "donker b r e k e n u i t de k i n o b l a ^ t •}:•(].,be.n gegaan: .oen- steenworp'- door- de r,.men.
r
G e r u i s l o o s , s p i e g e l e n : de'. maan 'de meren - Yan.'het 'beminde p...rk d..et" w u i f t en wacht 'Of w i j ons nimmer h u l l e n i n een nacht ^a-^r twee l a n t a r e n s t r a a g hun l i c h ' e n k e r e n ,'* V e r g e e f s , v e r g e e f s .- o --ellenlange lanen' ..Tot a,a de brug wa ,r' . j i j me .hebt' v e r z a a k t . '".Daar heb i k m i j n e l l e n d e n , weggebra^kt' Óver een v l o o t v.,n s p r o o k j e s blanke zwanen.' + + + + + + + + " LIED'
,
:
; •
:
- v
:
••• "
.• ' "
Na nachteskaöers' t o e n " de .morgen, gloorde..*Bet rid''* z i j . 'rank en s p r a n k l e n d h e t -balkon • • Haar. ba-nden t e doen, b l i n k e n , op de zon • -Speels"en w e l l u s t i g - w a a r g«' n schaduw s t o o r d e . En- iangz'a...m, langzaam- z w o l .de s t i l t e Boven;de' oude k r e t e n .en' het knaken:;Vin- Ril-tensprfngeri V-n de v a l der d-ken. Tussen de oïme-n brak e e n s t e e n s t r o o m ba_n ;
To t a a n h.. er' v o e t ; ,q w o n d e r l i j k e . s chri-fc,. -•; De -oude j-öd -is" v - i l l b o s . . o v J r l e d e r i , . . . '• Dit- 'is he t-'Taats tages che nk : een i j l e vrede • Die 'zich v e r v u l t i n 'sprakeloze b l i k . . - •-:
••. Bloemen-en v o g e l s drijven met. .ons. ..samen, . . -..-.' - Ontkome'h" £weryer. 'b 1 - nke pro'f e t e s J. „•. •. -. Toen sir-eg .'het. n i e u a d u i s t e r , z i c h . e,.r. bres-. Jan gavèn'/'wï j e l k a n d e r nieuwe namen. :
:
:
°
-
r c
"'•
"
;
•'""++'+'+
:
+
+
:
. -'jKRONIEK '. . " i . " * J _ ' :. . ' '•''-' ••'•••"'(^i-ddeleeu^pé;ri)
+
' "
+'
,
'
;
i f
Tóen''zijn soiïfLtëh' zingende gekomen . 'En-e&ró^jsen stambend 'door de v o o r j a a r s n a c h t . •Mi j.rï r 7Ób'^ '-gekheveïd, - s l o r d i g omgebracht. M i j n d o c h t e r mocht hen wurmen i n hun dromen. !
:
:
.- >Toeiavhvbbun: zij'.dè>-vélden afgenomen, ; ;. J ^ I e t k o r e n - d a ' e r g o l f d e , zwa-,ar- van" dr .
f
Toen l i e t e n z i j de hoeve j u i c h e n d branden., l i j n g r i j z e vrouw,.'.ze ' l a cht o r z i n g t n i e t meer ' ' T ' ' . ., " * - a.'.. j i l s ' s l a ven k o o r t s e n w i j op e i g e n l . n d e n Dagen aan dagen, en h e t neemt geen k e e r . -*
;
'
:
.':IL^ir ellde-••hc«c-ht '''omliul veré-n mij^n h a r d e n ;' . .• -Hetrv.li jmehd dolkmes, .tot e^e.n'laatst verweer.' s:
' ' ' '" .. ..,'•-. ( w i n t e r 42/43)
.
';-,-''A v. iiand.3 dorp
-8HET
HUIS Voor I
Ik werd e r geboren en l e e f d e e r a c h t t i e n j ^ a r . V. n m i j n zesd . j - a r a f , l i e p i ' i e d e r e o c h t e n d de k l e i n e s h r a u t door na-r s c h o o l , l i n k s , , de hoek om.. Op m i j n z e s t i e n d e begon i k m i j z e l f de~e d a g e l i j k s e t o c h t te v e r w i j t e n ; m i j n f a n t a s i e w i l d e beweging, s p a n n i n g , g e v a a r . -Twee j a a r l a t e r a s s i m i l e e r d e de w e r k e l i j k h e i d z i c h aan de droom. De t e r r e u r j o e u l s een g l a d d e , grauwe s l a n g door de s t r a t e ? V a l e s t r o k e n s l i n g e r d e n z i c h om d hoeken, l o d e n k o g e l s voorheen. E r was a l t i j c angst a l s 's avonds l a a t de b e l g i n g . " " U i t v e l e h u i z e n werden d-.n de bewoners min o f ma r g e w e l d d a d i g de g e r e e d s t a a n d e p o l i t i e w a g e n s ingeduwd. M e e s t a l , werd dan n i e t s meer van hen vernomen Een avond g i n g ook b i j ons de b e l . wij hadden de b e t e k e n i s w e l zo langzumorhaïl e r e n kennen en deden n i e t open. De deur v e r s p l i n t e r d e onder de s l . i g e n v a n een k o e v o e t . De zoekende mannen moesten o n v e r r i c h t erz...ke t e r u g k e r e n ; ze woonden m ook n i e t a l a c h t t i e n j a a r i n d i t h u i s en hadden de :• : u l l e ..chterkast op de z o l , 1 1 0 . . . . j. ...cirtwugens met vreemo der o v e r h e t hoofd g e z i e n , b n k e l e weken n a d i e n , h i e l d! ^e! n! vv r ar u r e n was het h u i s l e e g . p l a a t s n a m e n erop, s t i l i n de s t r a a t . B i n n e n een p Deze n a c h t , e n v e l e maanden z i j n s i n d s d i e n v e r l o p e n , ben i k weer i n h e t h u i s geweest. Het was een h e l d e r e n a c h t , met v o l l e mu-n zöwa t ; d e s t r a t e n i n die buz i j n op d a t u u r nagenoeg leeg'. I k l i e p de a t i l l e s t r a a t i n en b l e e f " aan d e o v c kant a a r z e l e n d s t a _n. R o e r l o o s i n h e t diepblauwe m a a n l i c h t , s t o n d i n e e n g e z a k t oen k l e i n e muis, n a u S t e*. n l a n t a a r n p a a l . S t a a r t en a c h t e r l i j f waren ha l i ' wegge r o t . H i j t u u r d e na..r d>- dode zwarte ramen en bewoog z i c h n i e t . Na^st- hem op de grond l a g e n een f l e s j e en een l a p . B l i j k b a a r h a d . h i j z o j u i s t de b e l gepo-etst; een l i j n v a n l i c h t verbond hem met de deur. I k legde m i j n hand op z i j n r u g , z i j ' o n r u s t i g e ogen, dwaalden v„n m i j n g e d i c h t na..„r d e ramen wear,, even l e e k h e t o f b i j z a c h t j e s k r e u n d e , en h i j r i c h t t e z i c h d a a r b i j i e t w a t op. Dan wees h i j met g e b r e k k i g gebaar n a a r de deur. Z i j n b l i k g l e e d , p a r a l l e l a a n de l i c h t lijn. mee. 1
Ik s t a k de s t r a a t o v e r . I n d e r d a a d s t o n d de -deur op een k i e r . I k duwde hem voo' z i c h t i g open en l i e p de k a l e t r a p omhoog. Een jongen kwam v e n bovenaf e n k e l e t a den omlaag, k n i k t e even i n een k o r t herkennen, e n verdween t o e n weer. De s p i e g e l i n de bocht was ook weggenomen. I k dwaalde enige, l e g e kamers d o o r ; voortdu rend k r a a k t e het h o u t , i k ke-nde d i e v e r h a l e n . Lang' h i e l d ' i k . dat' nie-t u i t . Nog n t r a p o-, e-n i k waarde zoekend r o n d . - Op. een der d e u r e n z a t - e - n b l i k k e n nu.ume bo r d j e . I k t a s t t e - de i n g e p o n s t e l e t t e r s a f , v o e l d e een E eh een L.. . v e r d e r ' l i e r er een k r a a door. Ergens begon een gr^raofoon t e s p a l - - n en i k hoorde een m e l o d i eus, e e n t o n i g l i e d , v e r , o o s t e r s w e l l i c h t . I k b e t r a d mijn^kamer. H i j was nog g h e e l gemeubeld, i n de hoek brandde de 'schemerlamp-, daarvóór, s t o n d de diepe en g e m a k k e l i j k e s t o e l . Dan v i e l e n ook h e t bed, de piano,.- het. s c h r i j f b u r e a u m i j op H-..-«r i k was h i e r a l s e e n e i n d e gekomen, en een einde w i l d e z e k e r ook de l e u n s t c : zijn. • ' ! ^7ant i n de l e u n s t o e l , b e h a g e l i j k i n e e n g e d o k e n zat j i j ; i k zage e r s t . t l l e e n h' l i c h t e n d v l a k , daar waar de bureaulamp door j e ' b l o n d e h ,ar s t r e e k . J e sprak' ^ s l e c h t s met i e ogen. Ze waren ook nu weer v o l woorden d i e w i j n o o i t b e g r i j p e n Ze waren v o l v e r t e n ; d a t i s ook, g e l o o f i k , de e e r s t e o o r z a a k v a n a a n t r e k k i n g geweest, d e s t i j d s . J e fcs en v e r v u l d e g e h e e l v a n weemoed om wat v e r i s , i r . ? p l a a t s en t i j d , e-n heimwee, en ook nu was j e de gehele kosmos der v e r b e e l d i n g z e l v e want j e ogen waren ook warmte en g l o e d , en ook dood n a t u u r l i j k , , maar da w i s t i k t o e n nog n i e t . 1
v
?
je s c h o u d e r g e l e u n d , v i e l i k i n , g i n g na' it je- op de s t o e l z i t t e n , -en t 6 e r t o.u d.. ..b u i t e n ; " . _e b i n n e n . Het.was k.. ! j_ i-i LX O "/ut l a t e r s c h o o t m i j de dpodsmuis w I C '.•p een m a n t e l t j e omlaag. "I's h i j h i e r o f f i c i e e l a a n g e s t e l d , v r o e g i k , o f it h i j daar u i t eigen, i n i t i a t i e f ? " J e .wist h e t n i e t en. schudde g l i m l a c h e n d je h o o f d , en wees op de l..mp, de k a c h e l ' i n de hoek, ven- op het l a g e , smalle-''bed Aan de l i n k e r m u u r was a l l e behang zowat wf ggescheurd en o v e r - 1 l a g a f g e b r o k k t k ae k a l k op de v l o e r p l a n k e n . Pu was de .ndor kant v.n de gramofoonplout op--'" &ezet. Het l i e d zong door. '' Ik
;
n
e
n
f c k
i
t
m
i
n
k
s t
n
a
4ïk ^m r h r ? ^ J X J r Je. g e d i c h t v o o r , i k we-et. n i e t meer i IU !' v u r i g en o p s t a n d i g i n h e t begin,, b i t t e r en, c v h i s c h i n ' d . l a a t s t e s t r o p h o n . I k l , s h e t e n k e l e malen, toen'kende j e het' en" j< 'ing voor' raam s t a a n en t u u r d e i n de s t i l l e str-...t, • w„ in'd«-' v o l l nad geworpen, m dt o v e r k a n t g i n g e e n 'la t e ^ n, ,ëïké°^oe t s t l S n t .nis, J.. i
-9ïet h e l d e r e m a a n l i c h t mu^r f l a u w t e z i e n w..ron. Ik', omknelde• j e v a s t e r en het l i c h t b l e e f zoemen i n m i j n h o o f d , muur. - nu: van -..enter- i L u r v o r e n . Het
lied
ge-
w.as h e e l z u c h t en w i j d geworden.
Do n a c h t w i n d s p e e l d e met het g o r d i j n en i n "een diep.,, kus vervaagde het wapperen '
Edgar Hogsun
L. Het e r g s t beknelde v o e l d e n w i j ons j u i s t i n d e - z e k e r s t e v r i j h e i d , I n .de bij v o o r b a a t t o e g e s t a n e n a m e l i j k , de n l e t - z e l f b e v o c h t c n e , 'V. \ :
2." Z i c h " g e e s t e l i j k u i t k l e d e n " . . . e e n h a a s t onbedwingbare n e i g i n g van sommige l i e d e n . Maar • de meeste t o e h o o r d e r s , ook onde.r de f i j n e r - g e v o e l i g e n , b l i j k e n n i e t op z u l k nudisme ( i n ^ ) g e s t e l d . Z i j v e r k i e z e n e«rbu r h e i d boven e e r l i j k h e i :
2 a. En mis3.chi£n t e r e c h t . . . Waarom v e r e e n z e l v i g d e * : .y»i$; ook o p e n h a r t i g h e i d met o p r e c h t h o i d ? -
zo r o e k e l o o s
-.
; i . St e l , a l t h a n s V a n t i j ' d t o t t i j d , orde op j e z i e l s zaken. Ook de noblesse' , vu.rï de n o n c h a l a n c e i s een v o o r o o r d e e l , . e e n a r i s t o c r a t i s c h a l t i j d . :
1
• ^.'Hef dagboekh<^-den v e r l o o r z i j n z i n zodra i.em...nd de e u v o l e mö.ed k r e e g z u l k e b i j u i t s t e k duurvüe. ongeschikte.'.. .' a, want- n i e t - e r - v p o r - b e s t e m d e , g e s c h r i f ten' openbaar t e . maken. E i g e n l i j k moesten termen a l s " g e h e i m d a g b o e k " , " j o u r r n a i i_ntime^ e., d . i o n s p l e o n a s t i s c h aandoen.n
5. . D i c h t e n een L vorm-. vJ.h z e l f o p v o e d i n g " ? Voor- v e l e n m i s s c h i e n e e r d e r van " z e i l b e v r e d i g i n g " .- B i l b e i d e - o p v a t t i n g e n wordt i n t u s s : n .het l e z e r s v o l k (en d e s ' z e l f s genot'spretehtiesl.) .buiten"beschouwing g e l a t e n , g e l u k k i g . 5
zins als st£okt_ naar deze p r o s t i t u e e - r o l t e s c h i k k e n ?
- •
•5 b. Vandaar m o g e l i j k de "yerbergingsïïrift. i n de'moderne poëzie! 6, ."De massa•zal' a l t i j d dom b l i j v e n " . J a , wet b e t e k e n t deze " B i t t e r e e r v a r i n g i n de grond van (!e ze-k? N i e t meer en n i e t minder d a n dat water a l t i j d ' nat z a l z i j n en i j s t e n eeuwigen dage- koud. f-Mv
Jr-ioiï?
i
s
i
-
d
J $r ? t o e g e g e v e n kordon,- hot woord "mass-* ü
u
uitermate h e t r e k l i j k . 7.
-
De moeizaam ( h e r - ) o n t d e k t e , "honnête homme" k r i i c t
.
z e
1
r
* ••
-n n i - t e e n -
allea:n
hoefd! ;
8. Vreemd, d a t net .de verwoJds-te voors-tandovp a n n s v e h i s c h e > i n d r 1 i'iirh-H'^ h e t , t o c h noodwendige v u i l e werk v a c h t e n i f f * zindelijkheid-. i-t .'„+. •> . . , e , " 0 • " ^ ' Mora 1:. de n l u t o c r u t e n z o o n v e r l i e s t w e l z i j n b o n t j a s maar n i e t z i j n m a n i e r e n . o :
V
U 1
f l
w
-'-• "••
'
Caspar
Dringenborg
+ t e n m i n s t e aan a n d e r e n wensen o v e r te l a t e n (om.
- )
r
".fOCO -10jmuülaruFOSSAN '-
.- -k ,;
UNFINISHED
"•ie weet a l l e e n : m i j n l e v e n i s h e t l e v e n n i e t , e n d i t m i j n e kon 'k t e r n a u w e r n o o d . - du P e r r o n + ' P a r l a n d o ' ,, • a'••Ir - I ... .,,en du a r l i g t , v o o r m i j a l t h a n s , h e t c a r d i n a l e punt i n h e t ' v r i e n d s c h a p p e l i j k •i due'i tue3se:ri.JFosaarar;reh z i j n Onvo'ltiox(id;'ilewerten. :i.k -hen r m i j z - r w-..l; y ,71 bewust dat d i t geen f-nappa.-rit -ni^üwé ••••z-ite.nÈiv-ij ze, :is ,.r Unf-i n i s h"«i',- z i n s pe ït, rh^jpr z e l f ook op t r o u w e n s , maar h o p e l i j k komenwe Op duze w i j z e h e t d i c h t s t * ~tot d; .Ja'keiKn:-van .-dei' z h a k . "Mi-'ss^ain'r^arfc;; h e t -j u i s t e r - t e , b e g i n n e n; me-v c ..n yb^mntsrchul1. :t£.iging Hd::#-.hlc^.ls--buni^ :mi;j .meng-..-dn dit- tweegevecht, .over rgr^o.ndjprin:k-!rp'i rK.s vt..n'-iLichitAh g : nuoge -hot- ieëm \a,in;ls-no.piing:3pun;.t.wa'.s .hebbv-srheiMerr, run tfiyjn no'rm t o t algfeme^n ge-lderade .po.wtls.che waarh-&i-d.k tót drrgtrfa ,b.ikjriai.,-r v a n .Licirtang-.nie.t-.•uvliee-n,-ymoar' v e . n . ^ L i e wo^fj^-li j k "goede" poëzie, k u n s t z e l f s . Hu z a l h i j h e t met m i j eens z i j n , d a t h i j d i t Cc:ullermlhst::.hoci"ft-'bedoeld, .d^aiurs^boirjnli:jke'zelÊ---i;rT-we^e-n - d a ^ ^ i g ^ - a - ^ • iiigfi:!-.: h i j , é-an-- ^vpe-r^itüterog'eeiH-. blad- a.ls L i c h t i n g ••(•gelukki-g*! i s , , jgejenr jdogmaf he> ; h i j deze; aunti'jging van m i j h e f t i g z a l o n t k e n n e n -0.0* bö-strij:[email protected]< ?Oi«t .-eerlij-k t.e. z.ijne-bö-rriik van F o s s a n ' s a r t i k e l een b e e t j e g e s c h r o k k e n . tfLt e r g e r i s : o deelte-n' érvkn heb i k ;" a-hnvoinkeilijk nist';aiu s»3r3.eux• 'dur #eh=;riemen* -üa-ln^ ,v•* 4»«coeü^czolid-.JO-YOX de- z i n 's.Érede :) ":Ui"ta. l u i t .e-n d e e n rücksichtslos .na j:a:gen vyan gernie^iirïge,n, befho;v •wij nog a l s lc-vensvoorw^rajd: t e ,be^ch'ouw'aKk Iy. xMa.2sr. fofctr . b i ^ k f a a j r • • 4 i • t : ^ ^ n s . t moest z i j n u i t dc r e s t v a n d i t b e t o o g , [leent Fossan d i t w e r k e l i j k , ' o f ' i s h e t •....«jrqofcido;c?iasiriijr?-.Me&x-'• kan h i j • h^t..o.tjrfe weukelij.k.. v«-rantwooFde-n?--.IJet b l i j k t - wel .v.düt.-zijh geftj-iieting.en voor e e r t - d e e l bay^rr.Lust b u i t g a * , n , :maur -dSn'-nog: gis-vdit v n-ieit- juisrt.-hedge-he-' w l ' t l w i j h e t e n -te,.- böstrij.de-n-, e i s - het n i e t . "ee;n-.-t,Mje.lijk opp v l a k k i g p e r s p e c t i e f , z e l f s w.vanneer-.ruits]^uit'e.n.^ -g&nie.tihge'£ v,:-n.,^rtlst'ieke a a r d waren gemeend. Een z i n s n e d e ( a l . 4 . f ' d a deze: "Hem (den dï'cbrt e r f "'praat s l e c h t s . ^ e r t r ^ K n t a i t i ^ . - van ;-blp; e^-^-0/ge.yoeV', ko.n -zo u i t uere.n, B ,.. trajct^at j t • z i j n g e c i t e e r d . Boven d i e n i s h e t wat' s i m p e l door d e ' v a a g h e i d . -Daarom ' j u i s t * ..Bovenal: - i s - d i t t e •:rijme-n.met . e e n T i i g ' ^ r - a l s - d i e v a n A-. HoL-nd . H o l s t d e , v«uk .duisttere- maorr • zo;.ij.nmiske,n.ba.re;- s t r i j d e r met, watj-'-boven ..zle-,1 ..en. zlnnïerï';';uit! gaat, en met Ie " K r a c h t i g e persoonlijkhei.d." ;.in .het algemeen,, in'.'de laats'-u^'a-iine-a van p a g ; 2 ( I r c h t i n g no, 3.) t e n t o n e l e gevoerd? I k s t e l mij' een'*k'-ractitïgè.
.
r
. " '•''"**
I
k
:
:
w
:
:
:
r
!
:
;t
r
w
;
(
!
l
VV.,;EI-
:
,
:
:
;
;;
;
;
h
Tv
u
;
(
:
u i t v o e r t " " n i a r een w i j d e r v e r s c h i e t . En F o s s a n * s versohie't' l i j k tflij'-u-lJi-ê'er-' t e krimpen= Immers, na t o t h e t i n z i c h t t e z i j n gekomen dat h e t bewuste s t t i k l e e d \tot on de. d r a a d is;- yers,le-t-e;n .-^^Cwe/et'c. : b l i j ! f % (hem k enne l i j lr~aiïe'jn no., de duik- i a de nieiing'en-; 0Va-r. •.:) i •.'.i v .;. . k;' - i-eH^t s t u k , i n z i j n v e e l z i j d i g h e i d , l'ök-t -t:ot 'afuwule-n.- Hef z i j ' m i j v e r g u n d nog., e n k e l l o s s e g r e p e n d a a r u i t t e doen, e n dan t o t e e n c o n c l u s i e t e p r o b e r e n ffee,-geir -kv » ^ • ~; / : ••• .-V •.• -. -k- : gt - . . j ; .iO< ; : ,e-. ; V . f< .v ï-k „kom . ^».-het . i v * e d e dee-1 'nog 'de- .grotskefout i-té'g<jri;W&ft de 'misk-è-nning-der v e r s c h i l l e n d e opgaven, doeie.n CQ, k.emmerken.fVran . d^.- y e r g - c h i l l e n d e rt^kksn.:.v;....n '• k u n s t . Immers h i j s t e l t n 'het we zen'der'poëzie t n l i k andere e nkt u n men s t v o rd m. te-n a l s h o o g s t e i d e a a l de muziek. De v e r g i s s i n g i s o v e r d u i d e l i j k : me .. r i d e r a a r t i i n de muziek o f i n e n i g e . a n d e r e k u n s t alléén h e t h o o g t e p u n t v.n . . s t i c i t o i t i s -"gelegen," '"waaróm 'Èoud^ men z i c h dan met a n d e r e kunst op, men mo.J ze i n dat g e v a l v e r w e r p e n . D i t mag t e s c h e r p g e s t e l d z i j n , de strekkin,." i s i n het - r t i k e l zeker aanwezig. _ I k be-n hét met. Foss ,ni v o o r e'en gr.ooit-cdeöl ;-eeTis;;:.vo^rul--^U2?i»^wbtar'- h i j s c h r i j f t over' 'het h e r k e n n e n v a n w--rkol5jke .kunst, d i e een b e r o e r i n g te weeg b r e n g t d i e n i e t t e definiëren o f t e a n a l y s e r e n i s . Voor een g r o o t d e e l b e r u s t deze p l o t s gevoelde v e r w a n t s c h a p op a s s o c i a t i e s , n i e t a l l e e n tussen' i n h e t v e r s o p g e r o e p e n b e e l d e n e-n ^stemmingen en l e z e r , m a r ook t u s s e n d i e n t e r en l e z e r . En " i e h e t eenmaal l i j f e l i j k g e v o e l d e , z a l z i e n hoe ubnurd het i s een w i l l e k e u r i g e d i c h t e r a l s V e s t d i j k (waarom j u i s t hem de v i s p o e t i c o n t z e g d ? ) b i j d i e . - s o c i a t i e - p r o c ' e s u i t t e s c h a k e l e n , a l l e e n omdat F. n i e t van V e s t d i j k houdt, want deer komt het p e r s l o t op n e e r . I k ben e r v-n o v e r t u i g d dat een B i l d e r d i j k b i j v o o r b e e l d , nog b i j w e i n i g e n van ons v e r r u k k i n g teweeg k a n b r e n g e n . I s B i l d e r d i j k daarom me-.-ns geen d i c h t e r meer? Toegegev^r V e s t d i j k (en h i j heus n i e t a l l e e n ) i s v a n een c e r e b r u l i t e i t d i e v o o r v e l e :
;
;
:
n
v
;
;
;
-11nensen ''te hoog" g a a t , evengoed a l s de «<stijl-Foss.;n" naar de andere z i j d e o v e r d r i j f t . B e i d e n z i j n s t e r k i n a s s o c i a t i e s , e n i n w- 7«n i s F o s s a n s poëzie even c e r e b r n a l a l s d i e van V e s t d i j k ; j u i s t door het v e r h e f f e n v~n s t i j l tot a s s o c i a t i e , d i e t o c h vuur l i j k meer h e r s o n v e r k - z i j het i n het onderbewust z i j n v r u a g t d u n ' l u t e n we zeggen de " s - t i j l - B l o e m " (met v e r o n t s c h u l d i g i n g e n aan t e n Boo h u i s J ) Ze;:. r t e r e c h t merkt U n f i n i s h e d op, dut met de u i t s c h a k e l i n g vun h e t r a t i o n e l e element i n de zo i n w e u n i v e r s e l e poëzie even o n z i n n i g i s a l s de u i t s c h a k e l i n g van het g e v o e l s e l e m e n t zou z i j n . Met hef e r t i k e . 1 van de l a a t s t e ben i k het i n g r o t e t r e k k e n eens, dat i k e r n i e t s w e z e n l i j k s aan t o e heb te vnegen. Het gaf m i j minder a u n l e i d i n g t o t inmenging i n een principiële k v e s t i dan t o t mi'-n f o r m u l e r i n g v.-.n bezwaren t e g e n Fossun's z i e n s w i j z e ^ o v e r i g e n s met o p r e c h t e w a a r d e r i n g v o o r z i j n knappe a r t i k e l . 'Resumerend d i t : Fossans a r t i k e l , dat o b j e c t i v i e i t b e d o e l t i a i n hoge mate s u b j e c t i e f , Voor hem gangbare waarden g e e f t h i j a l s een s o o r t b e g i n s e l v e r k l a r i n g v o o r L i c h t i n g ; ( 7 , 0 was h e t t o c h b e d o e l d ? + Neen - Red.). Het program van F. i s i n bc,,e mate- e e n z i j d i g . II.-t noemen van namen i s i n het g e b e z i g d e v e r h a r d ongemotive e r d en n i e t t e r e c h t . Een nieuwe h o r i z o n wordt n i e t ge-onend, u l l e r r e r s t niét omdat het s t e l l e n v.n de g e n i e t i n g e n van z i e l en b i n n e n a l s i d e a a l r e d s o v e r o u d i o ( H e l l a s ) , t e n tweede n i e t , omd.>t zowel de Nieuwe G i d s a l s C r i t e r i u m ( v o o r n a m e l i j k de z i n n e n , a l i s d i t wel h e e l g l o b a a l gezegd) a l s •...het N a t i o n a a l S o c i a l i s m e ( b i e n etonnées de' s t r o u v e r ensemble!) een d e r g e l i j k i d e a ' 1 i n hun v a a n d e l g e s c h r e v e n hadden, r e s p . hebben. 1
U i t het f e i t , da fc een zo diepgaand v e r s c h i l i n de g l e d e r e n vun d i t b l a d m o g e l i j k i s , b l i j k t voldoende het g r o t e v e r s c h i l t u s s e n ons .: n v r o e g e r e nieuw r i c h t i n g e n , n a m e l i j k de r i c h t i n g z e l v e . Immers, h e t o n t s t a a n vun L i c h t i n g komt v o o r t u i t een r e a c t i e t e g e n twee g r o t e t e g e n s t a n d e r s : C r i t e r i u m en Naut i o n a a l S o c i a l i s m e , d i e , w e i n i g a l s z i j o n d e r l i n g gemeen hebben, de altüans ui tcrüike en a r t i s t i e k e , v e r d e e l d h e i d i n onze g e l e d o r e n , samen met bovengenoemd n e g a t i v i s m e ( n i e t a l s dogtu.. op t e v a t t e n h i e r ! ) nog b e v o r d e r e n . Voor wie de e e r s t e nummers van L i c h t i n g met aandacht g e l e z e n h e e f t , b e h o e f t d i t geen t o e l i c h t i n g , Zo z i j n w i j a l d i r e c t b i j de uavang een t r o e p , geen groep, en w i e de l i 1 1 e r a t u u r h i s t o r i e k e n t z i e t h i e r i n geen n a d e e l . Immers, o f een a a n t a l k u n s t e n a a r s nu wordt v e r e n i g d v,.,n b i n n e n u i t o f van b u i t .nuf, de i n d i v i d u a l i t e i t d i e t o c h het e e r s t e kenmerk van w a a r a c h t i g k u n s t e n a a r s c h a p i s , d r i j f t na k o r een t i j d a l wat n i e t t o t de droesem b e h o o r t z i j n e i g e n weg, an het v e r s c h i j n s e l "Circo p" i s i n het algemeen u i t s l u i t e n d t e v e r k l a r e n , v o o r z o v het w e r k e l i j k e k u n s t e n a a r s b e t r e f t , u i t de gedwongen e e n d r a c h t d i e tegen- het n a t u u r l i j k c o n s e r v - t i s t . e i n , e n i g e voorwaarde i s v o o r de macht, d i e do groep d o a r i r de i n d i v i d u e n , de m o g e l i j k h e i d v e r l e e n t z i c h hoorba j_r t e nr-kon. • B*r. e b e g i n s e l v o r k l u r o n g i s dus v o o r i e d e r e g r o e p e r e i n g op k u n s t z i n n i g g e b i e d a l een h a c l l i j k e onderneming, v o o r ons b l a d i s h e t , wanneer z i j de kernen- van w e z e n l i j k b e l a n g r i j k e en principiële z a k e n gaat r a k e n , een v o l s l a g e n o n m o g e l i h e l d , Daarom was n i e t a l l e e n t e n Doohuis' i n l e i d i n g v o o r het e e r s t e nummer" t r e f f e n d j u i s t , door z i j A . s c h i j n b a r e - • .. ,. "_, «• a a g h e i d , z i . ] n motto: "Hommes 40,- Che vair:-; 0 (en l o n g ) " (het bekende o p s c h r i f t on de Frans-, spcorwegwagons voor net l e g e r g e b r u i k t ) was de meest v o l l e d i g e b e g i n s e l v e r k l a r i n g ,die v o o r e.n b l a d • Ys het on .re n - o - e l i i k «phi i n t I n ue spoorwagen kunnün^de meest u i t e e n l o p e n d v S ^ n S ^ oe méèsf vgrséBillende bagage v e r v o e r d vctrrden, e r I s eerr b i n d i n g m en w e l d i e wagen- z e l f , e c h t e r met d i t g r o t e v e r s c h i l , dat vi j ± a l o n % ' v e r s c h e i d e n h e i d , ook van l i t e r a i r e i n z i c h t e n , de r i c h t i n g van onze Loop kunnen b e p a l e n , en z e e r bewust, i e d e r op e i g e n w i j z e , g e z a m e n l i j k i n één r i c h t i n g opmarcheren; v o o r w a a r t s . v
J
J
fe
n
J o o s t Heeke ~r + + + + + H- +
++
+ + ++
+ ++ + +
•
L
Letterkundig
I
C
H
T
I
Maandblad
N
G
v o o r de
tpril 194 ;
Nummer 6
Jongeren Jaargon
7
INHOUD: Allard
;
IIEmud: :lTIHG
Landsdorp
blz.
DE Ri'JJLV
AAi: DI3PENBURGH METAMORPHOSE B r i e f aan een V r i e n d EENVOUDIG AFSCHEID MICRO- kYCHOPAATH CRISIS t 41 8 VEREENZAAMDË PSYCHE DAIDALOS BEKEER3AAR? HST GEHEIM '' ' DE TWEEDE VLUCHT MARIE ANTOINETTE (LUCHTALARM) PIJL
M. Rafaél Omphalos K. v a n R i t g e r • Leblond SI
n Caspar D r i n g e n b e r g J . Eeeke b e r t t e a Doohuis
Edgar
Fossan
EPILOOG B I J OPEN DOEK R e d a c t i e
B r e e k t u i t en b l a a s t do doove s i n t e l s aan d i e z i j n v e r d o k e n onder ' t r o o k e n d puin.; r a a s t s t o r m - g e i i j k o v e r den l a g e n t u i n d i e H o l l a n d h e e t ; s l a a t d o o d l i j k . t o e en s n e l opdat h e t kwaad s c h r i k k ' l i j k z a l ondergaan, 0 h a r t , m i j n hart,. 0 b l o e d r o d d e rebel.. J a n Campert ( S o n n e t t e n v o o r Cynara)
wanneer w i j k e u n i s nemen v. n de r r t i . . e t c , d i e de v e r s c h i l l e n d e me-dev.er:;.ei't> bx j d r o e g e n t o t de e e r s t e v i j f rn.'.n'' ere van d f e t:i. 1'3t,olirr 't j • w dt h e t ons d u i d e l i j k e a t men zeer g r o t e r i s i c o ' s l o o p t h i j het aoo;I:*-r naar- f-n hegir. selverelaring™voor--sllen, f n dé t. men tens-i! at te. sleed' t s ken zeg; én de t a l 'id, h i j e l dineer gereikt-en d o o r gemeenscha -pelijkè £.fke'--r v - r . C^IT.-jiJl;.: en i l ^ . ' U : . 1
:
i
/
Vu 2 O Ü hef n i e t de e e r s t e ke»r z:ijn dat een t i j d s c h r i f t . ontstónd u i t v e r z e t tegen de he rsenele l i t ' - e r a i r e machten de oude o e r i o d i e k e n b e l e e f d or . ^ e t v i j f e l d hun b e s t e t i j d toen de tegenstanders, nog s v i r i n r l e v e r e v a r e n . Hc leu s, onze v i j a n d e n z i j n a f t a n d s e n e r z i j d s , a n d e r z i j d s V r - c h i t i e e r c v o e l t uien z i c h b l i j k b a a r genoodzaakt t o t e~r overschatten,, een kur st.netig v e r g r o t e n z e l f s v e r deze vijanden,, ood&t wederom r i t de h e e t v e l e schoonheden ope 'bloeien „ de-kei , i l f a u t a v o i r J* e s o r i t de h e i r ses enn m i i s " , doch- .ren hes t r i j d t s l e c h t s datgene g e n a d e l o o s , war r s m "r:n z b - j n a vee f-"u o r e e r gegae •- en hoe zouden w i j ooit*? 'as e r v o o r ons g e n -'la, t a ? w.''3.1ic.ht. .ni-.-t i n het. kom/. . V u l a k r a n s j e ven GiciT^,viuri* w e l l i c h t , v e l b i j een zo w e i n i g k i e s k e u r i g e i n s t e l . l i n g e l s de ..e.L/L ee ..^.-aü.a , JeBr r ; .wij v e r s f e n ee-..u ple.-.-f-s, hier.-noch' d e e r , \ " i j e r n o n t e v r e een en w i j z i j n het'nog' ' v i j .'!. e v e u, ' -' In de grond van de ze- k ont. v r .*' -n over de t o t n o g t o e geldend '- norm v o o r h-t d i c h f p r s e h e e r de va koe keeeehero na,- r vorm inhoud. Toen men e e r t i j d s ons l e e r d e l e z e n , en s c h r i j v e n , g< f nen ons gevaar i\ Liiogelij aheden, do i s ook'het va krat n scha o een g e v a a r , en eveneens i n de e e r s t e pls< t s v o o r o n s z e l f o Hiermee i s het ue h e e r l i j k n i e t v e r o o r d e e l d - h> t i s no . x l z e k e l i j k, en- m i s s c h i e n n i e t eens een hvead , e;a: r b e t i s vo-n ons zo w e i n i g e s s e n t i e e l , dat w i j v o o r l o p i g , geneigd z u l l e n z i j n o r d i t g e b i e d ve 1 door de v i n g e r s te z i e n . V/ij a l l e n z u l l e n immers het w e l eens b e r e V m, . ne e e n V. erec: o o i ven z o v e e l e .uwer. Ven z u l i - n onze we-rg^-p t o t . sV ed korae'i i n e-en t, e.ie s t e i j s t e o deze ( g e m a k k e l i j k e ) v a k b e h e e r s i n g l D i t t i j d s c h r i f t i s e n o o r l o g s v e r s e ! i . j n s e l , r a r ' t g . nio'. i l i e :-u mun het u i t e r l i j k z o w e l aan de k r a m n a c h t i g :• l e v e n s g e u i e t i n e va- r i n de b u r j o m s n l a e f s t c . s t u i v e r s v e r t e e r t ( v o o r h e f t.e l a , t i ) e'' s et-' d- wrange i -v r.sverwc: n i n g w e d i n h i j deze. s t u i v e r s bejammert (nu her t e l a s t i a ) , t r o f f e n w:gi e i k e r der'op de moeizame weg n e e r een hieuw.- loven-sar u v - v r d i n g , en n ^\ nu n vee de: z i j h e t . e n n i e t a l s k r u i s v a a r d e r neer a l dku V . t v e r l o r e n n e r e a i j z e n . De nieuwe a a n v a a r d i n g : onze i V u s i e , e i e w i j e e h t e r e . e - t v o e r b e t e r geven, d i e w i j met hand en tand z u l l e - ; v e r d e d i g e n , net e l l e ïra-réijaeraoe-oV S J wie weer dune durven z i j n " i n d i e n h e t ons m o g e l i j k vara, ons on t e h f f e n a, n onze lae rzenriv. mer e„n zouden w i j d e t a k e l i j k ook w-V. t e n h e n e l kunnen \n r- n ' ( ue]e-r) . éeen v e r ^wij-gen, ontkennen, b e t r e u r e n van d i t ie.v.r-seli.V, u k o r t . een z i e a v a e i e i t e n on het e i - e n ongeluk ~ dat i s V r g VldriT.da.bu-a-.- . Daarom herkennen w i j elke. r , a - n s z m s t o e b u i g os n o e d e e « e - g e n doch v c - u z e l f s p r e k e n d en v o l vreugde, a.n . en t i t e l , een opera e n t , e e t . ^ r e g jo - a t l f & i aan een s c h u i l n a a m . _ ,., e k/anneer men onze gemeenschaa-ei i j k e ; V k , r ven ae/nee he e e r . en boo^ n j g : ? r m k e l i e t s n e g a t i e f s rat.g noemen (hetgeen ons t o t o .".kanoer o r e , . i / e s u , o o s i t i e v e (hetgeen o \s' aan e l k a n d e r e i n d t ) • ;....... .-^„n' In z u l k l i c h t ' g e z i e n ^ v o r m e n oor w i j , D I J T1 ,,,.„n..v, ,^^-,,-.v, v - e b i i a l l e ease, ende versone.-i.den ir. i e , een GxieGi'J 0
! ,
l
1
J1 J
J
<
?
1
0
r
7
s
e
in
i
1
H
;
5
L
r
5
:
;
AiD.ard 18/3
T,endsdorp
-4V.
recla£.t.ione e l ^ .
In verband met de b; n: r k t e nlae t s r n i m V jw&t ^ ^ ^ ^ ^ ^ r ? - - ' V°n numaer ttaalirr ii jj k e b i j d r a g e n gev.eig-.re .-e,u. ..o e.a, cx.' v.ai v o oor r dd ii tt numaer de b e t r e f f e n d e -arteHurs vermelden w i j 0
Tn Vemori&m J a n H. Th. Oemnert Het O g e n b l i k ven g y l v e s t e r 1» ('ke^daliüea.' P. C.^Bortens (V-'eke) Klexn-Pc.eV (Hen 'V)
DE
lU^u'
(
in
n••:•!'')or'.U'oa J Ï n
Geslegen cn geboeid doch .-v.-r» v a a r d i g Op ' t ochtendgr&uwe p i - ir, • k o r t e stoot.„ Reeds v i e l z i j n naam; ee.n . l i j . i t ch '-e:. re i s v a vei i e Over de monu ar-e b l o n k v« g .''tjn en b l o e d .
ir.
Geweren en b e v a l e n , geen genade^' De k a r i s h a a s t i g u i t h e t v e l d g---«weaid. Een .le t e vit ui- vergleed- l a n g e b a r r i c a d e n A l s rode vlag», heeft- e r '-on haan gekraaid'?
.t or
c orope
Hu z i j n de. l a a g s t e v e r z e n u i t geschreven Het l a a t s t e bock geslot<-.n< -ma, r 'f - v e r s c h i e t Van angstbe&lagen nachten s a l ge/ n beven Rondom een h e l w i t baken.; van . v e r d r i e t . ?
•ae
-i
(1
"O.
-<\
iva n D IE fei E B Li.' iGll vre 1
G"ij r e g e l t r\ag-\n, n u c h t e r , en 1.% g e t i j Naar nieuwontslo.ten v e t ; g i j j a a g t de d i e r e n Tegen de s c h e p p i n g op, i a a t i o l k e n z w i e r e n Over Uw k e t t e r i j , 1
rr-
V/ij z i e n veiv.onüerd liov. h - f s t e l s e l ^-ocs S i e r l i j k v e r v l o e i t i n marjoleinen beken !Un hoe weer g o l v e n aarz-eland gat n b l e k e n U i t langverstoude r o t e . iae "! z. J
-•wc: dealde:!
Goedgimst-ig t-'o'v • na, y-, w i j s i m b - ^ . l d Tot l e d e r wonder- o l e n t k r i s t a l l e n schalk Op de k a l e p l a a t s t a l e n Gewelven d e r e e u w i g h e i d i A. Jjand.so.oro
va? j e
i e r
T/idTAL.OIiPHO SE
i
"hei| In ' t s o i e g e l g l a e g e s l e p e n - o p p e r v a i k Van «t bos-meer k a a t s t e n hoge' v i n t e i d c r e i n e n En o n h e i l s p e l l e n d u i t de v o e t t e t u i n e n . 'Klonk soms'het kraken van een dode . t e * . '
j ••:[<
on... h den'
l
S i n d s h i j de l a a t s t e keer h e t schouwen lewaa I s a l l e s zo h e e l andere gevorder- . De o n d o o r d r i n g b a a r groene b l a (lokhorden r;ijn noergewaaid t o t b r u i n en rood gevlem,., v
Da, r hoorde h i j h-.t s c h e l l e k ljs--gf.-i-.r-as Van meeuwen en i n w i j d e bogen g l e d e n g i j . n e e r op 1 w a t e r v l a k v a n lie-t v e r l e d e n En braken 't' ongebroken s'ïiogoIglas. .. 1
-4
.ran IP rroan Scho-lfe Primulaseg 6 Hilversum
D.
Svoertok V. i.
-
a.
ist-t: x tt-rdam
H a t - v a s e-:.-r\ v r i j g r o t ? r u i m t e , door gemetseld; • t e g e l s ' v e r d e e e l d if. douche' c e l l e n . I;c stond me t e wassen, toen ".' h a a i z a g .binnc. n- .óm- n, niet' g r o o t , i e t : een g r o t e wrong vlammend b l e n h s . r , I I ' . ste k m i j n hoe tussen' l a t . g o r d i j n en de tegelwand, g r o e t nd; " I k z a l me maar <,E'-t n v. ' -g.- -n,. s t r e k s s c h r i k 'il- erissctf s c h i e n " . "Dank j - , , h e t i s a l gebeurd", z « . l zr . 'Ee z i j n minst, gi nomen g r a p p i g . Ik s t a p t e r e s o l u u t n r a r de o v e r k a n t , \/a. r b i j veij e l k a n d e r s t r ^ aanzagen. Geen van twee-en w i l d e het . eerst n i e u w s g i e r r g h e i d l a t n b l i j k e n naaf ' h e t l i c h a a m van d e ( n ) a r n k r . I k d r a e i d e v l o e k t nd"" van nejn.de kraan . d i c h t . De r e s t s c h r i j f i k n i e t meer op. Ik zou h e t i n -zoveel woor?den - mo-. te.n ,d,Cen d a t he v e r h a a l m i j z e l f zojj erabeteren. Ik'hoed l i e V e i ' de- h e r i n n e r i n g v o o r e i j z e l f , f i n , j e snapt h e t w e l , \Ve z'.ja samen onder h, d e l j e n i . t t e r u g s c h r i j f t . E e t #r - i n m i j n ogen - een B i j z o n d e r A v o n t u u r , z i e j e , de; roei wild.- i k b g t v e r t e 1 1 ' i.en w i e , kon me minder s c h e l e n . Het ga j e goed. Je schoolkamereed,' f
c
, : |
T
?
1
T
t
v
n
C
1
T
:
!
:
Diebrik.-Svoei O m o
h
a
1
o s1 ,
EEHVübDIG ..F SCHEID 1
I k s t e k m i j n kou ' , "> t ' .. band i n ' t warme, pas--, a i o .. cl... l a n d , a i t damp d r e e f m e l k i g na.- r de zon; de wind ontbrak', de h o r i z o n b e v e s t i g d e v e t i a vóórvoelde. De t e l e g r a a f p a a l scha duw d o e l d e , kwaad krimpend, oo h e t dor v e r s t a n d , d a t , s c h e r p a l s s t a e l , 'tut h e r t omwoelde. E e r s t eater voelde i k verband, t o e n 1 w i n t e r k o r e n werd geplant-. 1
Y„ van E i t g e r
vók.
i'ien j a a r nor. d u u r t h e f , Ze^-t lent nd. Ik? S n e l l e r ^ f e l l e r tc. 1 .v t i e n ja-r-r nor., dorde r l i n n d i e 't verte e •) thans ' t verzet * t ;
t• de
mi nd k2: t. ' za J> us' ?r ri 1
rei Da c-i k< or-ve' • n' et
°-f
r.r
!
|he<
ven,
L i e f d e wordt moed con de minna-.. lie-ld , k r a c h t wordt het k o s t b a a r s t b e z i t t . . hoop wordt een waan, i d e r l e n s g x l d $ leibanden teugels 01 bitten, Toch iets Eens ho.,,
i s h'.t goed, dat. i k v..-chter ben? moet. t o c h j u i s t z i j n , v-.rcloiï lioet' 1.1 weten,, a l s i l 'echt' r ben, z- nog d i n n e r te krorn.K-n,.. 8
ClulGIg. 41
0
R a t t e n hebben 15 hoeken van'het. r o t t e n d h u i s dooïkuaagd' r a t t e n i n de h e r s e n s zoele, n wat een coiaa nog vi.-rtr-eï a t .
vlagen in
:
' t b- :.ndersf' 1 h u i s .
A l l e g r e n z e n z i j r g e s l o t , n? geen u i t v l u c h t meer v o o r d i t g y b a e r van k o e l e l u s t m o o r d , 'ja< r aan j a . r . Ook A b e l h e e f t nu b l o e d vergoten.. Vogels en
11 -
kog( ...-n ander gebroed
vlogen omhoog en V/'-
het doel
tegenoe-t,
1-
R a t t e n z u l l e n r11e wanden b i n n e n k o r t hebben g:esloont°> vogels z u l l e n s t o f f i g landen waar een laatst-.' .reebok l o o p t Eenzaam, ge me c-nzeee,, afwachtend de ze-..- dan
wijken de
d i l l e n ,
en a l l * s spoelt, > i ..ij. i.ij.ejl'irfijjA-.. .ijjjJIL J? !"3 Y Ui i. u ïï.^er s l a a t een k l o k . 'Er i s n i e t v e e l o.-ze-gd," V o o r l o p i g ken het 2 6 oo';'l>-t> r b l i j v !. E.et s t o r m t uo£ s t e e d s , Eo* .kraakt hot hout., y i j wachten, Een s t i l t e - , d i e ons we. r l o o s i n ze 1 l i j v . . n a l s w i j ons ~dei- v e r z e t t e n - e n t e r . ebtr h e t i s zo d o e l l o o s , nog t c w i l l e n l-.v«.n a l s a l l e s go d i s zónder d a t . Oedechten al-leen' z i j n d i e r b a a r . To- i l i j k on t e / •. ven. :
Dan t r e f t m i j o l o t s h e t wonder van he; v b l i k , die meed...int on d, e-ck r p . s l a g ck-r g o l v e n en a l l e s i n d r i n k t ; v/ft.c-r, w i n d , ck- d i k r -.•. n - eeugevor.rd, b e d o l v e n , n n l e t g e s l a g e n door ck si'-orr:, „ „ . „ . , . Bn i k , d:U b e e r moot l a t e n g a a n , v e r v l o e k do go.Lvon, c
:
0
L li B L O i; D lelee
,EAAA?
Do d i c h t e r f-reshoff noeoide z l c h , on e o n onr e t v / i j f •. 1 0 h e l d e r o g e n b l i k , ecu Ike ros:, wanneer n i e t a l l e tt kens b e d r i e g e n k r i i / . o n ' v;o Xc-n.rzi-merh.oncl i n den init i a t o r van ons raodcmv p r o z a ck ov. r.o nkomstige Do ide l o s te z i e n , !> \.;cl, na " A n & l l y o u " , ook een "bekeerde"'? Ov_n, b e s l i s t , ken colt nas vordon i n . on evcntU v o l g e n d boek. Hen d o t den gever i s . "/< nt. ook, j u i s t . , B o r d ? w i j k s trouv/st' bev/or d e r e e r s z e g ' door b i b ie;-tst.. product. " <••• l e u r g e s t e l d , ' " k r w i j l h : t p u b l i e k h e t V no; gi- t i g e r consumeert den "korte.te r>' , snreken de ''ingewijden' oneer e l k a a r z e l f s de d i s k w o l i i ' i c e r e n d s t e all-.-r l i t e r , i r e t o r n e n u i t ? •Titöck". ... k. ..ft di.ee \I'.K:T e-.ns ieeieno z i j n k u n s t ene; rsgev. t..r, verz. kt- (zoeló d a t beet v o o r de b i j v e l van de v a d e r l a n d s e b i b e l e b o n s e n ? Boea v o o r s t e l l i n g VÏ n z r k e n v i n d i k tegenover- d- u e u t e u r ven " B i n t " , "Rood P e n e i s " en Je " g i n g . rdre nk" onb i l i i j e . v o o r b a r i g or. goedkoop. Bet a< s t h e t i s c h e £pidsol ck t v- • h i e r •.. '.. behor e n t e erkoneieu h o e f t recht, op e-'e minder dooddoenerige behaTV'klin.r . Z u i v e r d e r g e s t e l d - n i e t ; ongolos ., d o t p o e f i k t.Oe- - v o r d t . L, t ir^ohlc _m, l i j k t m i j , door m i d d e l v e n h e t s t u k j e nythologi-- , Ve-mee i o b-gon. Pk ge deeJ dus von op door. Bovengenoemde l a b y r i n t h - ..n v i t - g t u i g b o u w e r b . f t , voegers P l t o fr,ic- de dJ l o o g Butyohro) nog ...n, ov> r i g o n s niet. zo b e f , onci, t l o n t op z i j n u. .: staen,. u . l . ven lovende keo_lclen t c kunn n maken. "'-' rd-r b l o f f deze- D . i d i l o s (de "kuni v a a r d i g e " b i j u i t s t e k ) v o r g e l e k e n b i j z i j n w e o g h e l z i g e zoon, oen e i ' r - i c t "hb v l o o g " , een j u i s t - h i o t n e i e v e "re, l i s t " . Brengen. w.,- nu e-on i-n., i,nöer ovt r op d> o r o z o i s t B o r d e w i j k eU de s c h r i j v e r v.- n " A n o l l y o n " i n bet- b i z o n d e r Inderdóed h o o f t de men, d i e de ^ ; n t o s f i s c h o V.•--/•+..lUng.. n " , "Buyss.ns", 11 £ ren .-.geven" , enz, s c h r o e f z i c h e-, n ine0ster g e t o o n d :en :..o;;p.h^ofoo,jp • g „ ~k.-n onvai» kenbere f. r c li i t e c t 0 n i s c h e b e g e ' f c'hc i d - d i e elde-.e +. . r l o o p s b l i j k t u i t r ê k e opmerkingen ov..>:•.- b o u w s t i j l ( e n vo u v l o v e r het. F b i \: k d. 0 reenj) i s h i e r , v r i j ven v e r p l i c h t i n g e . n een e o n see «inleving, r l l c n - n beh< i e t door de i n d i v i d u e l e f e m t e s i e , t o t l e f ^ r kunde geworden. T e n t v a e d e oVerschat 'e de a o n s i r g c t e n r B o r o o w i j k tot.rn.rtOe u o e i t de o o g e l i j ' h,,den v o n z i j n i d e a o l - v o h i k e l s ( " g e e s t e l i j k e v l i e g t u i g e n ' ) ^ z o i ' e l I b t e a r e u f f e 1 e l s B i n t , a l s kevrouw Doorn a l s do^Blokioeniria, tscbe o p i j l i - , t b i j naor de- begane! grond t e r u g k e r e n v o o r z i j h e t allerhoogste.- op h e t g e b i e d r e s p . van 0 -rsr.chtj ! t u c h t , o n t u c h t t u s o c i a l e r e c h t v e o r d i r / n e i d b e r o i k t hadden, '.k t o e s t e l l e n word'b i j d i e l i .--.tste, p i j n l i j k e l e n d in. te-Ikens onh...rst,;lte . r b o s c h o d i g d , rieer de / V e n d e have kwam e r b..houden üfr d o nnte-riölc. ruïne b x i c h t z e l f s de v i t . l i t ' i t ven h e t b e z i e l d e des t e d u i d e l i j e r aan h e t l i c h t . kin d i t , n i e t a l s b i j t e r "Rrcek v e r v o r v e n , me. r l i ' ükboor aangeboren i n z i e t i n de v e r h o u d i n g t u s e o n ' s t r r r c st-o^ e n snontaon l r v e - n , denkt B o r r k . v i j k - D e i d e l t e v e n s d e t d e r d e w o n d e r l i j k e verraogen v/ee r v e u ^ l o t o s o r e k . flio no e f d f iguren _ ven h o t c o l l e c t i e f i n "Blokoeu" t o t 6u s u p o r - p e r s o o n l i j k h e i d i n ''.-•':. r.. kt.er z i j ! ^aonciDieorcï e l s s f e. n ö - b 0 e 1 d e n , - t e n s l o t t e e c h t e r v e r l o o c h e n e n G> ze d i e G e f o r c e e r d e nonuraentr. Ü t e i t e n voegen z i c h , t.gori v a l < n denk \. -. l i s v a&neer de "onontkoombare wet " o,.nta. r e i " . . .." ... . •
;
1
+
;
c
r
1
t
;
!
1
1
0
;
f
(
1
8
;
e
s
+
1 1
>
r
j
crisis» nog h i n d l i j A t<*Ty . : - 3 l g t o r n "o-rtioiji*: n r d •> ' Z o r v ^ o i ' r - " ^ic'a o v n i o u v r t o t • an v.- r k s-„t.t.. , g a l z i c h i n 'fjaidelos e-.n b e k e r in. i v o l t r e k k e n , oogekeerd a n a l o o g i. o d i e v, n i k a r o s - f ' r ; s h o f f ? I k harhe t « . g e t k- n iaa c o n eg e e r ...art kura'-ve-rk 1 s l i s s - i. V o o r l o p i g li..b'io,n v.. i n 'kip--! von-' n i e t n- r- ''an t n - V e l e . ' . r aar i r o - n d - "'..ocueirnt burja xn''. rj." s o • p r 1 n a c -•- a ••. a e.0
v
.ni iti; or
et
1
Wet. n i e t i n goud en te.kc.-ns : ten I s n o o i t t e du or b e t a , l d en zond \J±Q e-.-us o p r e c h t de to i j 1 - 1 a -,d V/e-et. mo..r dan z . l i , c l i e l e c E t s 1 Ivi w;o rh-. i d :nt v / i i ,100. von d Cu w i e de ooi-moed kent e'. r 'ie h e e l : n 2 0 ' . n nij.aile •• . X den >: i n bo.
O
,0 e
e-. bomt.n, m v. r d w
0
t
re l -ord
koor i s KI' '"t t ?„• clo'-s ve< rdc ° :.t n i e t v o o r go n . i . :-n * fscheid en tv en ri P . handdrv. ;-n vr"i....nd« no...:n öur' vere e t mé •n en -• •'.)• e Een !
U'
o-
De one el,
di 'J nt bd-
" V p'L. X'
n t h . I t : V. oor . k nd , ie r
fOQ. e' O' OOldel
:u h.1 e.
'IJ'
euw; ; in
-Alleen
;.tv. n v n e Lt o< rd-f nvi t o o i o." t n te be-sin ' l U l i ;e t o o n a e r d vor in dachten eo n' .o, sn,. 1 o-r
de
S ' O JT>.
n
: lO dol,
-n c;
Kennen e l
e
, 7") v - l
rivi
De'"va.' r d c woont. i n . v W en-I - on ken c hoogste v
i
id
Vv
Weet Wee e
ie
e . nz.. e
, ' e , • "!(.0l VI'
rs v
n
eb e i o o 5. h
Toen z i j v e r t r o k hv et'! 'réi l^e-er s-m l a n d aangekeken, S i j 'he-eft- hem v l w o o t i g o -~ '1. • Ie d i e \ : ng go k u s t g i j i s 1 ' ' h e t "I. ie n h-dudt i n n'Oooi en krodcen Ondiepe bedding v<en Lr. one .rgronds I r & t , . . 1
1
1' moet \-g i j z i e t -..-en hoog lok... o'. _ ... ren, .En v m d t v,.rh,.ugd > ' ' • ; • brons J i . t J'ea:stple I n ' t v a . e Ida t L e s j e t u s s e n z i j r aom.jE-o e:.ï net hem a Ge,en, ns, oo v o r z o ;
-j' n
2o f i e t s t e b i j na-r J.och-.n i n at zon.-r,
r0
Eae.r h e e f t h i j la.-t. n o o i t du'U?lijk k'-nh^v me ken ~ me. r h i t l a • :e i c 'h.- et i j f.« Z i j g. '." '3leb '": l a• yvoorhé-.n, -> -e ••'••). Uit RIn i j -!..z a.-.a, cht v. e rnds' éj- t w " Eld i nde '• '-kreul•'!.:-. üw-'.uiTi. Ci. n e e r - h a f o n d e r l :
,,
j
iJ
:
-
'1 i
S t c f c n .k 'e zun GodPchtniö S t r e n g opgevoed, b r u t e 1 en o p p e r v l a k k i g schoor. L o s b a n d i g na., s t e e n o n v e r s c h i l l i g e n Dauohin, Zev,n -jaar raaegd on ' r o n k r i i k s t r o o n , '••J.b v r e e m d e l i n g V e r c c h t , g e l e . , t : l a k o n i n g i n . S c h i e r was hoer l..v. n onbemerkt geweest, In w e i n i g , l e g - woorden efro^.r.n? V e r s a i l l e s na . Schflnbrirnn, f o ent na f e e s t . '«. Toen brak de R e v o l u t i e z i c h i n s romen b •-nj +
Het Eist Nog Ikt
hongrend v o l k , behoedzee'^ opgezwe ent, brood v o o r sp; 1 i n het e r e c d i s c h T r i a n o n ( s l o p ? s n o n t a c n ? ) nauwH.jks V o l d e r ö v \ o m clv/eer racf h o o f s g e b c / r v< n e, n b o i c o u . '
E e r s t op ck v l u c h t map. z i j l a .tfoulco rrfcnee z i e r Wctrnor de koets - raet w i j n en w i l d g e b r a a d bevracht Om L o a k w i j k , • schoon i m p o t e n t , ven l e e f - t o c h t 'te voorreien C-astuwcl ven s p o t t e r s nar.r do Tuilerieën wordt g e b r a c h t . De l a f f e k o n i n g , d i e n s i j toen nog had bemind, V a l t u i t de Temple i n de mand, P V r s e n b l i j f t trouvg I n de C o n c i o r g e r i i ontbox-rt z i j ook het k i n d . . . Een k o n i n g i n werd, e c h t e n d e r t i g j o e r , noodt, r e-p. vrouwj De V e e l b e g e e r d e h u l t zich i n h e t zwarte 1de Ve.n dood, de t r o t s e heeft, ha.: r v i j a n d e n v e r g ven (En God vergeve ha r- wat z i j h o r v o l k rdsdo.d) Op 2 0 J u n i l i e t l a Votive Capet op het schavot ïr.t
leven.
(LIK m i j , l i e f , zo i k U o o i t v e r r a d e n (Doch ieder- v e r s o n t r o o f i k TT) Het b i t t r e woorden, o v e r i j l d e öi den -Zo i k TT o o i t v e r r den h b ? vkrgo»-f het nv. Vergeef
:
V e r b e r g Uw h a r t s l o o t het z i c h n i e t o n t f er-roen, Voordat de wrede v i j nd l i g t geveld» Maar <3e2e armen w i l l e n U beschermen Tegen hef n o r s en éioodlijk k r i j g s g e w e l d . S i e r l i j k e t a k k e n b l o e i e n v o o r de r u i f e-n Raak ze n i e t r e n , ' t i s moordend lood» En l u i s t e r ' n i e t net r hemels f l u i t e n ; Want deze n a c h t e g a a l i s Vogel Dood * a c h t op i e d e r v o o r j a r s t e k e n 5 Vertrouw geen bloesem vóór de Moij Meer, vrouw, wanneer Uw s c h o o f g a a t b r e k e n , Vertel h e t , o vertel b,.t mijl Geef
Dan k u n t g i j ::•<-; l i s m i j n st-vm o n t b e r e n , Die a l d u s t o t T s p r e k e n d o r s t Want h o moest Ik ei i j nog V e r v e r e n , Als i k n i ; t n c c h t l i j k s e u s t t e oen Uw borst„ T
Herbert
ten
D o o h n i s
-9~
PUL
'
'
(fragment.) I Nimmer w i s t e n w i j ven b l e z e n , -Uw r deer. we.s den ook d i e grond e l o z e m u z i k a l i t e i t , d i e zong, d i e d a n s t . en geluk.E.g. was ïn woord, i n deed c-n i n de e i n d e l o z e woedewordrng ven de _ c:. s t . De g e e s t , d i e w, s n i e t , e n d i e zou n o o i t z i j n . Die kon de 1.. nge dodende v o l e i n d i n g niet. b e r e i k e n *.n w i s t n i e t me-..r v e t u i t ck groeve zou geboren worden. herd b i j nooit"? H o o i t zou b e t koeien wat b i j w i s t d a t i n d<- zee d e e l l a g beslot, -n, wet e r u i t . wou e-n n i e t i n de d i e p s t e b i n " w n i s e e u g i n g , Song het? Kunaon twee gebonden hoofden n i e t veru-mzc; ma z i j n ? wie leen dv n o o i t gep o t t e kie cht- v e r s t a ; n, v;: n wt j e , van w a t e r en van zwart g o r d i j n ? Komt muizen, n a c h t e n , i n u i j r l i n k e r h a n d i s nog p l e t s . 'Ik heb vannacht een m.isji- r. agerend met- een g e d i c h t f, h e t lekkend.' r e l a a s •ee s t a a t opgetekend, hiere-, i n deze b r i e f . K i j k t nu maar z-:,lf, i s z i j n i e t l i e f ? Die k r a n s v: n tanden i n ha. r lua r was gauw genoeg v e r b r a n d : •etst a u r e o o l ward nu een te l s k e t i n k j e bloedkoralen, +
'
*
ven
•Toen kon i k ook g e r u s t : v e r d w a l e n : zeg i k een h o l , dan kroop i k e r ma. r i n , . -en l i e p W e e r d o o r , In m i j n h e r i n n e r i n g 'bespeurde i k den ook v o o r e-e-uwe-n geen geva.:r, d i e we r« n immer,-.? ni.et? ;
. .
A l l e e n , i k wou de re rrato overschreeuwen en v e r p e r s e n , en d a t l u k t e n i e t . '
dl
K a m e r t j e , wet doe j e nou.? Hou jg nu ni-..-t n o e t o n drinken*? dr j e g a a t niet-,' en j e komt n i e t r-. j . w e e f het b l i j k b a r z e l f n i e t , weet n i e t e t j y ' s c h r e i e n z e i . Puur dan, r e n t j e z i e t nu t o c h . du heb j e de p i j l gevonden. l a c h he-, dood,.da.j l e e f - n i e t l o s . 'En h i j w r i n g t z i c h i n de Ié r e n , meer 1; c h t z e l : n i e t . Dood i a dood. r
(Eet l i c h t k o g e l t j e ge - t to-..k-loos de e l l i p s , rond.- Het 1: f z i c h niet. •vt-nge-n. Terug, en weer t e r u g , even l a n g s de h o o f d a s . F i e t s ho.grj •He-t b l i j f " - weg. Dat i s m i s s c h i e n ook t a l goed.) • ' ' @ :, loceel G r i j s i s de kemer en h e t h a r t i s s t i l . Het w i l e-n w i j l e van e i c b o r e v a e f i e f Z v . l v , v e l g e n ; het we t terne uwernoad wat hef beginnen z a l . •£ r e r i s n i e t s , .-,11een. een k l e i n e k r i n g , d i e ' d r i e r d o o r c i r ' e . l d - e n v , r bre nd moet worden, kin d i e d i t zalE maar a l te z t e r behoeft' i r i j h e t geweld om a l d...t d i k k e . V e t t e e-n 'zachtmoedige, om d a t t e h,.t_n en te dode-u, te v e r t e r e u z e k e r l i j k . locaal
H i j v i n d t hef w i t . Hot brandende gemis, w a a r i n b i j w r o e t e n en v e r g e t e n w i l , maar wat- h i j z e l d e n s l e c h t s , ze r z e l d e n kan ba r o e r e n i s h i e r n i e t , .Integendeel,- een ka cheib-end- z w e e f t door de' kamer en nu moet h i j l a c h e n , oei waf h i j droom dacht en g e e n huis' i s w e l i s w a a r , maar h u i s la; n worden, en het worden z a l . • 0
'
Een donkwoord, v o o r d i t v e r g e z i c h t ? Ik weet t o c h dat h e t op een vroege dood ga r i c h t was, en d a a r u i t o n t s t a a n . De P i j l w a a r l a n g s i k v a a r . a w i j s t ook d a a r n a a r . Wij z u l l e n immers a l l e n v c l d r r ; óndergaan.
, ,
-
-10..PILGuG B I J OPE li DOb,k " P e t h e t zesde L i c h t ing-nunrior, h e t lee,foto v.: n h e t h a l f j e ; ' r l l j k s abonnemonl b e s l u i t e n v i j een p e r i o d , ven v r u c h t b a r e sr.nienv o r b i n g en grcèidftnck a c t i v i t o i l bij l e e r d e n h e t .vork en cl , e ;• ere t i e s , de t w i j f e l oak en' bic o n z e k e r h e i d , d e r j o n g s t e l i t t e r a i r e - garde kenr..n, en vonde-n. - b.;} Ve-el cn v.- l e r l e i i n v l o e d v a n de ouderen - nieuwe wtg.;n en nieuwe hoop. Veen den e .r&ter o uveng hebben w i j h e t ontbreken ;.ve" volbo-nde tee m echt b e t r e u r d ; b i j gebrek a. n voet. nveeg bioesten v i j v e l net'c e boer i n h u i s veile?; Hen z e i e c h t e r bemerkt hebben c k t e r ook b i n n e n 'het k.ed-b'r Vbn ons . t i j d s c h r i f t voldoende t e g e n s t e l l i n g e n bestonden on ons v<..n (1 v e r d e n k i n g -/in blot.-/ p u b l i c a t i e l i j s t te ontslaan?, en z e k e r va a oné do. ve rbórg. ••.n;;e- de ( r t e i p e n i r i g s d r i f t v n v e e l C r i t e r i a n e n v e r r e . Een l a f f e , kunstmatige n o i i f , l i f e . l t a l t h a n s h e e f t ;..n ons no i i t kun • - n v e r v i j f en-, i n t e g e n d e e l % soeia b l o k - h o t v e i k z o z e e r bevangen boor de- n a a s t b i j z i j n d e r e e l i f b i t - d r t men h e t e o r d e r eva v e r k o r t e , zo n i e t k o r t z i c h t i g e z i n v o o r de v o r k e l i j k h e i e noeuen kon. T) i ' +' s e n t i m e n t hebben w i n o o i t geschuwd. •' Ook h e e f t h e t ons verheugd d a t v i j , ondanks ck m o e i l i j k h e i d van c o n t a c t en O Ï ^ e n i s a t i e en de b e p e r k i n g e n ons door h e t m a t e r i e e l o p g e l e g d , i n st.e •. t v a r e n een cent. 1 prose s t u k k e n te ph.;. t e e n d i e a f o l b i g e e-n. b e l o f t e v o o r de''toekomst i n «icb borgen, Vent j u i s t 'in d i e genoemde oozioht-en s c h o t e n v i j n o o d z a k e l i j ~ k'. r w i j s t e - k o r t s v e e l goede i n z e n d i n g e n raoostc-n on hen l e n g t e o f andere t y p o g r a f i s c h e h i n d e r p o 1 geve e erd wordc-n, e n v e l e o - d o e r k e r s noesten z i c h om z u i v e r p e r s o o n l i j k ' redenen ven vorklooo P C " i v i g . i t onthouden? z i j t r o k ! en (om onze g e l i e f d e beeodspre- k nög eoonaeb on te v e t t e n ) -^rvvlde, i n de v, of e overt u i g i n g d e t e .-n Fieuwe L i c h t i n g v o l g e n z o u , H e t i s ons nog n i e t m o g e l i j k omtrent een d e r g e l i j k twe. d o e f r o n t ...uigerlei c o n c r e t e mededeling t e do--r„ b e l ' l i g t h e t ."Iv-rst i n de b e d o e l i n g , ne de oorl o g ' een keuze u i t . h e t b e s t e L i c h t i n g - w e r k ''.in bookvorn u i t f c geven. Eventuöl e nagekomen bijdiog-.-.n z a l d e r e d a c t i e g o o w i n ontv. ngst nemen efi bevroren. In de p e r i o d e d i e dan aan z a l breken Z e i de l i f t e x e tuiee o n g e t w i j f e l d < en moei' l i j i v C .p..riod'" Moeten d o o r s t a , n, e-n w i j z u l l e n onso n o e i i e - -ruiraschoots beloond echten a l s d e n z a l b l i j k e n , de.t o s b i e d een bene goecheoen he 't d i e z i j n vaa.rdo, b i j a l l e o n d e r l i n g e be l a n g en e t r i j d behoudt,, 1
:
%
t
i!
1
''
(De t e n t e n z i j n ontruimd» ck v l a g g< , t. o^ l o . t v a n e e n comtaissaris v o o r propaganda- en .bcplott-e+•!-:• h e v i g .aan h e t wapperen» d e ' g e n e r a a l s t a a t eeuzeera . 0 0 h e t omgewoelde- .xercüieveld en etaart. c . zinpond e • f me reneneend e t,--oen door z i j n k i j k e r oa, enk 0.'- openen a l l e e n de mond zoub
De t i j d z a l de tonnen en de d a l e n s l e c h t e n , e e r v i j v i l d e n ook dcoe u i t e r s t e n b e l e v e n , d i e ons deden g e v o e l e n vo..r v i j s t o n d e n , en de hoop d i e e l k e nieuwe -..neretie staande houdt - de nood veo vie- n i e t . t e - or-e-n aferv..n l e e f t , eïear d a a g l i j k s , om t e l e v e n , voet +-o s t e r v e n - en k g e l o o f b a t ons -die moed v e r l e e n t , o
. !
'
m
Zo gaan w i j dan ( z i e n v i j nog efeeds h e t l i c h t ? ) , Voor de b a r b a a r s - t y r a n n i e ge:e i c h t g J Maar n i e t gebroaen, v r i j ova h-v.-n t e gaan, En eenmaal, weer op v r i j e grond t e sta- n.
l e d ;
c
f hen-I -eil •r •en. Lt
.lor, If t ft
renet wi t
en •en t
1-J--
oDm eer-
*
ei' fcntf
•ter
I
