mmm veiieeteiuxfi TE wmii

IITan l', iJ

"

dun _

Schrijver." . _

-

^-^

D E N K B E E L D E IM "

OFFICIEREN VAN GEZONDHEID BIJ l< 'S RIJKS ZIEDJENS' EN

DER MIDDELEN DIE AAKOE\yEND KUNNEN WORDEN OM IN DIEN

mmm

vEiieETEiuxfi TE wmii DOOR

H. V A N Officier

STOCKUM,

\an Ge/oudheid

!<• kl. X. X. M.

NIEÜWEDIEP,

L. A.

LAUEEIJ. 18Ï5.

(-•'T

^~'\

I

OVI

OFI

DE

DENKBEELDEN OVEK DE IIEDF.NEN VAN HET TEGEÏ^WOOllDIG GEBREK AAN

OFFICIEREN VAN GEZONDHEID BIJ 'S RIJKS ZEEDIENST EN

DER MIDDELEN DIE AANGEWEND KUNNEN WORDEN OM TN DIEN

TOESTAND IRBETERIKG TE BREIEN. DOOIl

H. V A N Officier

van

STOCKUM,

Gezondheid

Ie kl. K. N.

NIEUWEDIEP,

L. A. L A U R E IJ. 1875.

M.

Het Korps Geneeskxindigen der Zeemagt is thans in zoodanig ver^'al, dat men A'oor liet feit staat, dat er geen Officieren van Gezondheid genoeg zijn voor den dienst in de Marine-hospitalen, bij 's Rijks -sverven en aan boord van de in dienst zijnde schepen, n l . : Bij ons grootste Marinehospitaal, te Nieuwediep, zijn slechts 2 Officieren van Gezondheid (1 Dirigerende en 1 Officier van Gezondheid 1ste klasse), zoodat zelfs de bij Koninklijk besluit ingestelde commissie van examen feitelijk geen zitting meer kan nemen, aldaar ontbreekt dus minstens een Officier van Gezondlieid. Eveneens ontbreekt er één Officier van Gezondheid bij het hospitaal te Hellevoetsluis, de dienst, zoowel administratief als geneeskundig, wordt daar door een Hoofdofficier alléén waara-enomen. Bij 's Eijkswerf te Nieuwediep, het Koninklijk Instituut voor Adelborsten en de Kazerne der Mariniers met de daaraan verbonden buitendienst, is geen Officier van Gezondheid aanwezig, Avijl de voor die dienst aangewezen Officier van Gezondheid met de Adelborsten van het oudste jaar naar zee is gezonden; deze zeer drukke dienstbetrekking is nu voor dien tijd aan den eenigen in het hospitaal gebleven Officier van Gezondheid 1« klasse opgedragen. Voor de 3 monitors, die den 16 Mei jl. in dienst gesteld Averden, de eene in Amsterdam, de beide anderen in Hellevoetsluis, was slechts één Officier Aan (xezondheid beschikbaar, die isB. eerst den 28 April der voorafgaande maand uit Oost-Indiëj Avegens ziekte gerepatrieerd Avas; etenzoo

2 slechts één Officier van Gezondlioid voor de op dienzelfden datum in dienst gestelde 2 ramscliepen, ook die Officier is slechts enkele maanden geleden nit Oost-Indië teruggekomen. . Op het stoomschip Valk en het instructievaartuig i roPatria (aan boord van Avelk laatste vaartuig dagelijks schietoefeningen met zwaar geschut op de kust van Texel crehouden worden) ontbreken de aldaar aan boord behoorende Officieren van Gezondheid; aan boord van eerstgenoemd stoomschip is thans voor eenc reis naar Engeland met H . I\I. de Koningin een Officier van Gezondheid gedetacheerd van het wachtschip te Arasterdam, zoodat de andere Officier van Gezondheid aldaar met de geheele dienst van 's Rijks Marinewerf (1600 man), kazerne der Mariniers (200 man), het wachtschip (200 man) en de buitendienst (200 vrouwen en kinderen) is belast. Aan boord van het wachtschip te Kieuwediep, alwaar wegens de zeer omvangrijke buitendienst minstens twee Officieren van Gezondheid behooren te zijn, een 1^^ en een 2de klasse, Avordt de dienst waargenomen door slechts één 2de klasse, die daar aan boord geplaatst werd nadat hij dechts enkele dagen uit Oost-Indië, ook wegens ziekte, gerepatrieerd was; d'^ze nog lijdende aan eene kaakaandoening is wederom eenige dagen ziek geweest, zoodat het wachtschip feitelijk zonder geneeskundige was; de dienst werd toen voor een gedeelte cUwr een Officier y^n Gezondheid van het aldaar tijdelijk verblijfhoudende eskader gedaan, terwijl iU omvangrijke buitendienst ook al weder aan den eênigen in het hospitaal achtergebleven Officier van Gezondheid !« klasse werd opgedragen. Vroeger, en ook nu weder, is er aanvraag gedaan om voor de buitendienst, in eene zoo ver uiteengebouwde cremeente, rijtuig te verstrekken, hetgeen steeds geweigerd Ts. Eveneens werd zulks in het vorige jaar geweigerd aan den Officier van Gezondheid te Amsterdam, die met

3 den Dirio-erendcn Officier van Gezondlieid geduveuae ruim 31 nuumd de crdioelo dienst aldaar deed en nu weder doet. ' l ) e adsistent van -an de Ooehoorn; aan boord van het stoomschip Madura was geen Officier van Gezondheid deiMarine aanwezig, tijdens met dat schip, in vereemgmg met troepen van de Landmagt, eene expeditie naar de Mancorivier plaats had, de zieken en gekwetsten werden domeen Officier van Gezondheid der Landuiagt behandeld; in den laatsten tijd is er geen Officier van_ Gezondheid o-eweest aan boord vaii het stoomschip A ice-Admiraal koopman, ter reede van Atjeh, de zieken werden behan.leld door den gouvernements-geneesheer van het eiland "^'Sit'^eéne herhaalde en voortdurende verwisseling van Officieren van Gezondheid op een en hetzelfde schip, zoomede de waarneming van den dienst aan boord van meerdere schepen op den gang van den dienst met gunstig .verkt, en ook niet in het belang der zieken en gekwetsten i, laat zich ligt begrijpen, want welk mensch verander .aarne om de maand, of om de 3 maanden van geneesheer •n dit opziet staat de zieke of gekwetste matroos geheel gelijk m e t \ l e n hoogsten Staatsambtenaar of met den groct^ten rijkaard.

4 Het Korps Officieren A-an Gezondlieid der Zeemagt is ingevolge Koninklijk besluit vastgesteld als A'olgt: 1 Inspecteur (rang van Kolonel). 6 Dirigerende Officieren van Gezondheid (rang van Luitenant-Kolonel, Overste). 32 Officieren A'an Gezondheid 1ste klasse ('rano' van Kapitein. 57 Officieren van Gezondheid 2de klasse (rano- van 1ste Luitenant. Daar nu de Dirigerende Officieren van Gezondheid nimmer aan boord van een schip kunnen geplaatst Avorden, als alleen bij hooge uitzondering bij een eskader (dat nog nimmer geschied is, zelfs bij onze betrekkelijk zeer groote scheepsmagt voor Atjeh niet, waar toch meer dan 20 oorlogschepen bij elkander waren) zoo moet men tot het varende jyersoiiecl allean rekenen de Officieren xnn Gezondheid 1ste en 2) om als jongste 2'^» Luitenmt-IvAvartiermeester bij het Oost-Indische leger o\-er te gaan, lietgeen hem geAveigerd Averd op grond A-an zijnen vei-pligten tienjarigen diensttijd). Van de nog aamvezig zijnde 54 Officieren van Gezondheid zijn er 3 zoodanig ziek, dat het niet Avaarschijnlijk is, dat zij nog te eeniger tijd dienst zullen kunn:m presteren; behalve deze 3 zijn er in de laatste 2 maanden een paar Officieren A-an Gezondheid belangrijk ziek uit Oost-Inrlië gerepatrieerd, en Avorden er nog meerdere uit die gCAvesten om die reden naar Nederland opgezonden, zoodat men veilig

5 kan aannemen dat op dezen oogenblik nog niet de helft van liet Korps in staat is om dienst te doen. Van die tlians nog aanwezige helft zijn de meesten zeei' vele jaren in de tropische gewesten geweest, waai'door het gestel van het meerendeel hunner zoodanig geknakt is, zoowel moreel als physiek, dat zij jaren lang in gematigde gewesten onder zooveel mogelijk gunstige invloeden moeten verblijven, indien men van hen nog verdere diensten Avil verwachten. Snmma Summarum: De nog aanwezig zijnde Officieren van Gezondheid van eenigen leeftijd zijn moe, afgevaren, en hebben, wat niet te verwonderen is, door slechte betaling, dubbele dienstverrigting, het onophoudelijk heen en weer plaatsen, trage promotie, en magere vooruitzigten, in toto hierdoor, nagenoeg alle ambitie verloren, zoodat zij bij eenige mogelijkheid daartoe door het eerste het beste deurtje de Marine trachten te verlaten, hetgeen uit het volgende kan blijken: Sinds den 1 Januarij 1857 tot heden werden van ons Korps afgevoerd 96 Officieren van Gezondheid, daarvan werden er slechts 25 gepensioneerd, '22 overleden er van, terwijl e-r 47, dus nagenoeg de helft, hun eervol ontslag vroegen en kregen (1 werd er om minder eervolle reden verwijderd). Op dit oogenblik bevinden zich van de resterende, tant soit peu valide, 50 Officieren van Gezondheid, 29 in onze Oost-Indische en 2 in de West-Indische Koloniën, wanneer alzoo in dit jaar, evenals in 1870, onverhoopt onze Marine hier te lande mobiel gemaakt moest worden, dan zoude men slechts over 20 Officieren van Gezondheid kunnen beschikken (aannemende dat de voor ziekten gerepatrieerden dienst kunnen doen), terwijl er van hen, de sterkte als in 1870 aannemende, minstens 42 noodig zijn, als: op 2 ramtorenschepen ,/ 3 ramschepen ,/ 10 monitors

4 3 10 Transporteren 17

6 op

T r a n s p o r t 17 5 sclu-oefhtooinscliepeu (in plnats dei in 1<S7() in dienst- zijndo stoombatterij, 2 drijvcMide batterijen, Ivet Zilveren K r u i s en de Citadel) 5

,/ 1 raderstooinsclii[) H o s p i t a a l te N i e u w e d i e p IIulpliosj)itaal te 'Wieringen Hospitaal te llellevoetslnis W a c h t s c l i i p , W e r f en ^Mariniers te A m s t e r d a m . . . ,/ „ „ 1/ 1/ l l e l l e v o e t s l n i s . . „ „ II 1/ en I n s t i t u u t te X i e n wediej) . . . . INIariniers (e l i o t t e r d a m l i u r e a u A-an den Inspecteur

1 4 4 '2 2 2 ,') 1 1

Minstens noodig bij eene mobilisatie . . 42 AVanneer al deze sclie])en in dienst zijn, dan zal b e t gewone m o u v e m e n t in bet IMariue-bospitaal te Nieuwediep minstens 200, in dat te Ilellevoetsluis minstens 100 zijn. H e t Ministerie beeft zelf in 1870 g e r e k e n d op een grooter aantal zieken en gekwetsten, want do q u a r a n t iine])laats te AVieriugen w e r d toen altb.uis met spoed gereed g e m a a k t om als bulpbospitaal gebezigd te k u n n e n worden. Men k a n daar een 150 a 200 gekwetsten en zieken verplegen. AVa]mvK'r bet werkelijk tot een treifen mogt k o m e n (waarop men to(di steeds moet rekenen bij eene mobielv e r k l a r i n g ) , dan zulk']! ei' ongetwijfeld Aele g e k w e t s t e n k o m e n , en dan is é('n Officier van (ilezondbeid voor 50 g e k w e t s t e n wel wat weinig; boe m e n i g gekwetste tocb moet tweemaal per dag A-erbondeii worden, v o o r a l ' g e kwotsteu v a n oorlogsclie])en; daarondei- zullen er zeker A'clcu zijn, die bij b u n n e geseboten wonden n ^ g zamengestelde b e e n b r e u k e n bebben, zoodat m e n A'eilig kan r e k e nen dat elke gekwetste 10 miiuiten Aordert om et>nmaal verbonden te worden, 50 \ 10 m 500 m. of cS n 20 m. D e belft van dit aanttil t w c m a a l verbonden moetende

7 worden, krijgt men een werktijd enkel voor liet verband van 12 i nnr per dag, lietgeon niemand dagen acliter elkander uithoudt. Goede adsistenten liebbcn wij bij de Marine niet, alles komt dus op de Officieren van Gezondheid zelve aan. Bi] die mobilisatie zou men dus al terstond een te kort liebben van 22 Officieren van Gezondheid, volstrekt geene reserve, niemand disponibel om casu quo bij het uitbreken eener epidemie dienst te doen bij de quarantaine-inrigtingen. Deze cijfers zijn sprekend. In werkelijken oorlogstijd, als wanneer alle bruikbare schepen in dienst gesteld worden, en in welken tijd ook Officieren A'an Gezondheid kunnen sneuvelen, verwoud of zwaar ziek worden, worden die cijfers natuurlijk nog veel ongimstiger, en beteekent een aantal van 20 Otncieren van Gezondheid hoegenaamd niets. Gaat men de oorzaken na Avaardoor dit uitsterven van het Korps Officieren van Gezondheid is veroorzaakt, dan is wat de slechte aanvalling der laatste jaren betreft vooral te Avijzen op de: onvoldoende bezoldiging in verhouding tot de moeite, tijd, kennis en geld, die gevorderd Avorden, om den tegemvoordig zooveel eisclienden graad A-an Arts te verkrijgen. Hoc Avil men toch adspiranten verAA-achten voor eene betrekking, die uit den aard der zaak een reeds e-oed ontAvikkcld verstand eischt, en Avaarvan de ouders zich de opoffering getroosten moeten, om gedurende minstens 7 jaar f 800, a ƒ 1000, 's jaars te besteden, om hunne zoons daarna eene carrière te zien beginnen, met minder tractement dan een Officier A-an Administratie van gelijken rang geniet, Aviens opleiding tot zijne betrekking letterlijk niets kost, daar deze laatste van zijn 15''« a 16'''^ jaar geheel aan boord tot zijn A-ak Avordt bekAvaam gemaakt. Om dezelfde reden, nl. groote onevenredigheid tusschen de uito-aven en moeite om geneesheer te Avorden en de slechte belooning van die verAVorvene kennis in de maatschappij, neemt de lust om Student in de geneeskunde te

worden aan alle Hoogescliolen zoowel hier als elders sterk af. Als een sterk sprekend voorbeeld hiervan dieiie: dat in de Kevuo Scientifique officieel geconstateerd wordt, dat het aantal militaire geneeskundigen in Frankrijk in een tijdsverloop van 25 jaren, \an 1847 tot 1872, verminderde met 2803 (van 7456 in 1847 tot 4658 in 1872).

De tractementen der Officieren van Gezondheid der Zeemagt zijn: 1 Inspecteur ƒ 4800.— 3 Dirigerende Offic. v. Gezh. a ƒ3700.—. . '„ 11100.— 3 ,; , „ n ^i // 3300.—. . „ 9900.— 8 Officieren v. Gezh. 1^ ld. a , , 2 7 0 0 . - . . , 21600.— 8 ,; „ „ „ h „2400.—. . „ 19200.— 16 ,/ ,/ ,/ ,/ a u 2100.—. . ,/ 33600.— 20 „ „ „ 2" ld. a /, 1600.—. . ,; 32000.— 20 ,, ,; ,, ,; a ,/ 1400.—. . „ 28000.— 17 , „ „ „ i\,, 1200.—. . „ 20400.— 1 Apotheker Ic klasse u 1900.— 1 // 2e „ „ 1200.— 1 /, 20 „ ,; 1000.— Totaal ƒ 184700.— Deze som zou jaarlijksch aan tractementen moeten uitbetaald Avorden, Avanneer het Korps A'oltallig Avas en allen in activiteit Avaren; dit geschiedt echter niet, Avant er ontbreken 18 Officieren A-an Gezondheid 2e ld., die een jairlijksch tractement van ƒ 1400 (te zamen ƒ 25200), en 17 die ƒ 1200 (te zamen ƒ 20400) hebben, benevens een Apotheker a f 1000; alzoo Avordt er thans bezuinigd en in kas gehouden de somma van / 46600 (zegge: zes en veerthj duizend zes honderd gulden), dus meer dan een vierde van hete;een de geneeskundio-e dienst der Zeemaet

9 tien Lande kost, wanneer liet Korps voltallig was; die bezniniging of nitsparing dateert niet van lieden, maar bestaat reeds gedurende eene lange reeks van jaren, zoodat in 's Rijks schatkist versclieidene tonnen gonds zijn aclitero-ebleven, die ten bate A-an de geneeskundige dienst der Zeeinao-t hadden kunnen en moeten besteed worden. Vroeaer werd het leger, zoowel hier te lande als ni de overzeesche gewesten, benevens 's lands Adoot steeds voldoende van geneesknndigeii voorzien door de opleiding van jongelieden tot Officier van Crczondheid aan 's Rijks Militaire Geneeskundige School te Utrecht; na eenstudietijd van 4 jaren verlieten zij die inrigting als zeer bruikbare Officieren van Gezondheid (verscheidene hunner werden later tot Iloogleeraren en hooge Staatsambtenaren van het geneeskundig Staatstoezigt benoemd). ])ie inrigting heeft gechirende eene lange reeks van jaren gebloeid, tot zij in September 1868 plotseling Averd opgeheven en naar Amsterdam in geheel gewijzigden vorm Averd overgebragt. Ka de aanneming der geneeskundige Avetten, dieinl8()5 in Averking traden, Avas het noodzakelijk d it het onderAvijs aan die inrigting belangrijk uitgebreid en den studietijd verlengd Averd; de bouAVstotten voor het eerste Avaren daarvoor ruimschoots voorhanden, en zoude dit slechts een gering geldelijk offer van den Staat gevergd hebben, zooals in A'crscheidenc brochures door Leeraren van die inrigting ten duidelijkste Averd aangetoond; het is Avaar, de studie Avas daar verpligtend, hetgeen ik echter, en zeer velen met mij, voor een zeer groot voordeel houd voor beginnende jongelui tusschen de 17 en 20 jaar; daar aan de°lvAveekschool te Utrecht kAvamen de jongelieden reeds in de tweede helft van hun eerste studiejaar op de ziekenzalen en aan het ziekbed, om daar, hoe nederig ook, de hen opgedragen diensten te verrigten, terAvijI die bij meerdere anciënniteit Averdeu uitgebreid; daar leerden zij van stonde af aan hoe hunne Chefs met de zieken en gekAvetsten

10 omgingen; daav leerden zij lioe er op alles acht geslagen behoort te worden, zooAvel op hygiënisch, als op diaethctisch en therapeutisch gebied; daar hadden zij eenen matigen verloftijd in den zomer en slechts enkele dagen in den winter vrij, om hunnen geest te ontspannen; daar in Utrecht moesten zij de wetenschappelijke vakken Avel met den paplepel innemen, of zij wilden of niet (bij (rebleken onwil of onvermogen om de studie te volgen •werden zij al spoedig verwijderd); daar waren zij ran het begin af aan kweekelingen van de geneeskundige dienst in den volsten zin des woords. Men wilde echter die verpligtte studie niet meer, en wenschte een proef te nemen, om de toekomstige militaire artsen o-eheel ^•rij te laten studeren; daarom hief men die kweekschool, die gedurende zoovele jaren zulke schoonc resultaten had opgeleverd, en bij eenige wijziging en uitbreidino- ook in de toekomst zou hebben opgeleverd, eenvoudig op en verplaatste de jongelieden naar Amsterdam. De jongelieden, die in Utrecht aan studie, orde en tucht (onmisbaar voor een toekomstig militair) gewend waren, alle Colleges ook de practische opleiding in eenzelfde gebouw ontvingeu, en onder strenge controle van studie en gedrag stou'len, ondergingen door dien maatregel eene gehecle omkeering in levenswijze en studie. Bij hunne komst te Amsterdam was er voor hen niets, of nagenoeg niets, geregeld; de Colleges op verschillende meestal ver van elkander verwijderde plaatsen, evenzoo de plaatsen voor do practische opleiding, nl. de gasthuizen en het garnizoens-hospitaal; daar in Amsterdam komen zij in de eerste 'è jaren hoegenaamd niet in aanraking met zieken; na dien tijd op de ziekenzalen toegelaten wordende, zijn ze daar veelal in zoo groeten getale aanwezig, dat het demonstrerende onderwijs slechts door een klein iretal hunner kan gehoord en geAolgd Avorden, terwijl het meerendeel er al zeer Aveinig of hoegenaamd mets van

11 profiteert. Dat er in de gasthuizen te Amsterdam zeer veel te leeren is, zal geen geneeskundige betwijfelen; om daarvan ecliter behoorlijk te kunnen profiteren, moet men reeds op eene zekere hoogte van het vak zijn. Verder is de controle op de studie en het gedrag tot een minimum gedaald, de verloftijd zoowel in den zomer als in den winter meer dan het dubbele van vroeger m Utrecht, daarbij de examina belangrijk verzwaard, en hetgeen vooral niet moet vergeten Avorden, de verbazend Proote verleiding waaraan een jongmensch van 17 a 20 jiar, door het Gouvernement met ƒ 600 's jaars gesubsidieerd, in eene groote en rijke koo])stad als Amsterdam steeds bloot staat; uithoofde van al het vorenstaande zal het dan ook niemand verwonderen, dat de opleiding aldaar tot heden toe nog weinig resultaten heeft opgeleverd (terwijl er in dien tijd velen werden weggezonden of afgekeurd), en het volgens de meening van zeer velen, die ten volle op de hoogte van die opleiding zijn, nimmer zelfs in eene zeer verwijderde toekomst het resultaat zal hebben, dat zij beantwoordt aan den eisch om het benoodigde aantal geneeskundigen te leveren voor 's lands vloot, en" het leger zoowel hier te lande als in de overzeesche gewesten. Dat het Gouvernement zelf zulks inziet, blijlvt uit de maatregelen die er daarna genomen zijn, om studenten aan d^ Hoogescholen door het verstrekken eener toelage voor die^ betrekking aan te werven. Eerst later zal het blijken of daardoor' eenige artsen kunnen verkregen Avorden; op dit oogenblik studeren er 13 jongelieden op die voorwaarden aan de drie Hoogescholen. In het laatste jaar heeft het Gouvernement zelfs getracht om burgerartsen te bekomen, die in het genot eener gratificatie van f 6000, plus een jaarlijksch tractement van ƒ 1400, daar'voor slechts 4 jaren behoefden te dienen als Officier van Gezondheid 2^ klasse; niettegenstaande dit schitterend

12 lokfias, is er in al die maanden slechts één op die -s'oorwaarde aangenomen. Die pei'soncn zonden in geen geval over te weiniw tractement kunnen klai2;en, want die som van ƒ 6000, over hnnnen vierjarigen diensttijd verdeelende, zouden zij terstond bij liunue in dienst treding een jaarlijkscli tractement van ƒ 2900 hebben, dus f 200 meer dan de oudste Oilficier A-an Gezondheid Ic klasse ooit krijgen kan, terwijl dit tractement bij verblijf in de tropische gewesten nog niet ƒ 1500 A'erhoogd wordt. AVat betreft het zich aanschaften eener uitrusting, daarin staan de reeds in dienst zijnde Officieren van Gezondheid volmaakt met hen gelijk. IIoG komt het dan toch, dat geen der jonge artsen ii'eneo-en is om die betrekkino; ondei zulke schoono voorwaarden te aanvaarden? Die redenen zijn vele; onder de voornaamste behooren: dat het vaststaat dat, wanneer men voor de eene of andere betrekking zeer hooge premiën uitlooft, die betrekking gewoonlijk niets benijdenswaardigs aanbiedt, cenig gevaar oplevert, of, trivialiter dictu, er een luchtje aan is; dat zij, die voor die betrekking primitief lust gevoelden, na ingewonnen berigten to weten kwamen: dat al de oudere Officieren \an Gezondheid ontevreden, mne, afyeearen en lusteloos zijn; dat vele der jongeren den dienst verlaten zoodra zij maar kunnen; dat het geheele Korps gebukt gaat onder de zware vracht van: eeuwigdurend varen ia de tropische geAA'esten, waardoor de gezondheid \<\\\ nagenoeg allen ondermijnd en verwoest wordt; te geringe bezoldiging, en na totaal afgevaren te zijn met zeer onvoldoende ])enhioenen aan den dijk gezet worden; weinig bevordering; miskenning van bewezene extra diensten; bijzondere bevoorregting van enkelen ; nagenoear ü'eeno non-activiteit voor \\\t de tropische c;ewesten dikwijls met ziekte, teruo-jrckeei-den; het nagenoeo- steeds verrio'ten van dubbele dienst zonder eeniü;e remuneratie; en hetgeju zeer veel gewigt in de schaal legt, om die betrek-

13 king niet to kiezen, de vrij zekere kans van in de burgerpractijk in den tegenwoordigen tijd veel beter carrière te maken, dan bij een Korps dat in ontbinding verkeert. Van liet steeds varen in de Oost-Indisclie gewesten en de belooning van bijzondere diensten een paar voorbeelden: Een Officier van Gezondlieid bragt van zijnen 17jarigen diensttijd als Officier daai'van 13 jaar in die gewesten door; een ander verbleef' aldaar ruim 11 jaar in een tijdsverloop van 15 i jaar, terwijl zij in die regionen gedurende jaren de dienst van twee personen moesten doen, daardoor duizende guldens A^oor de scliatkist uitspaarden, en daarvoor niet eens bedankt werden. Een Officier van Gezondheid Ie klasse, dienstdoende aan booid van een ziekenscliip ter reede van Atjeli gedurende de 2^'^ expeditie, ontving ter belooning zijner buitengewone drukke diensten ƒ 165 's maancls minder tractement dan zijne Collega's van de Indisclie Landmagt, die dezelfde diensten presteerden! Aan een Officier van Gezondheid 1^ klasse, die, behalve zijn gewone dienst aan boord van zijn schip, gedurende 3 maanden de zieken behandelde op het eiland Bras (een der eilanden die de reede van Atjeh begrenzen, en o]i hetwelk een vuurtoren gebouwd wordt), voor die buitengewone dienst eene declaratie inzond van ƒ 360, werd die declaratie eenvoudig geweigerd. (Nu betaalt men den burgergeneeslieer, een binnenstijds eervol ontslagen Officier van Gezondheid 3^ klasse der Zsemagt, op dat eiland de niet geringe som van ƒ 900 's maands voor de geneeskundige behandeling. W a t de bevoorregtino; van enkelen betreft: Een drietal Officieren van Gezondheid verbleven aan het Marine-hospitaal te Isieuwediep gedurende 18 en 15 achtereenvolgende jaren, een paar bleven gedurende een 6tal jaren in den Haag aan den Inspecteur toegevoegd, één werd er kort geleden met een verhoogd tractement geplaatst te Vlissingen, waar geen Zeemagt is, als enkel een zeer klein flotillevaartuia'.

14 De bevordering tot hoogeren rang, lioe gewensclit ook, Avordt tlians natuurlijk ]ioe langer lioe minder, Avant men kan zich nu reeds niet meer redden; cfina; men aan liet pensioneeren, dan AA^erd liet incompleet nog grooter, en bijgeA'olg de dienst -A'oor de anderen nog bezAvarender; men draait in eenen vicieusen cirkel, men kan niet penpioneren, omdat er niemand bijkomt, en een der hoofdredenen Avaarom er niemand bijkomt is de Aveinige be\-ordering.

Om in dien thans AA'anhopigen toestand eenige \-erbetering te brengen, moeten er middelen beraamd AA^orden, om hen, die reeds in dienst zijn, eonigzins tevreden te stellen en A'oor de dienst te behouden, en nieuAve leden aan te Averven en duurzaam aan de dienst te A'erbinden. Tot dat einde Avordt A'oorgesteld: 1^. Veranderde o])leiding der jongelieden tot Officieren van Cxezondheid. 2°. Tractements- en pcnsioensA'erbetering. 3°. Wiizio-ino- der bevorderino-. 4°. Kegelen der betrekkingen aan den Aval. 5°. Verbeteren der ])ositie aan boord. 6'. AauAvervino; A'an burü'erartsen, 7°. Meer }>laatsen openstellen A*oor jongelieden, die lust hebben om militair Student te Avorden, en als aanlianssel ten 8°. l i e t opleiden A'an geschikte personen tot degelijke ziekenverplegers.

15 1°. Deopleiding van jongelieden tot Officieren van Gezondheid voor leger en vloot op een geliecl anderen voet inrigten, en wel door in zekeren zin terug te komen tot de vroegere wijze van A'orming, die gedurende een 40tal jaren, in welk tijdsverloop) daardoor 's lands vloot en het leger, zoowel hier te lande als in de overzeesche gewesten, steeds voldoende van bekwame Officieren van Grezondheid wexd voorzien, bewezen heeft, dat zij proefhoudend goed was, echter met uitbreiding van onderwijs naar de behoeften van den tegenwoordigen tijd, en met eenen langoren studietijd dan vroeger. In dit geval zou het spreekwoord van pas zijn: beter ten halve gekeerd, dan ten heclc gedwaald. Dat een stad als Amstei'dam, met zijne AOIO uitspanningen en A^erleidino-en, voor beo-innende studenten ü'eene plaats is voor geregelde en aanhoudende studie in een zoo uitgebreid wetenschappelijk vak als de geneeskiuide (in het oog houdende dat de jongelieden na een bepaald aantal jaren tot arts moeten bevorderd zijn), zal wel geen betoog behoeven, en blijkt ook reeds uit de negatie^'e resultaten tot heden; evenmin Rotterdam om dezelfde redenen. Wanneer de jongelieden eerst gedurende eeuige jaren aan eene andere inrigting aan studie, orde en tucht gewend zijn, kunnen de ziekeninrigtingeu van die twee groote koopsteden onschatbare diensten bewijzen als eindvormingsschool; de aangewezen plaats zou Utrecht zijn, het centrum onzer landsverdediging, alwaar het groot Eijkshospitaal met bijbehoorende collegezalen, chemisch laboratorium, kabinetten, enz. nog aanwezig is; het onderwijs behoorde uitgebreid, het burgergasthuis \'oor hen opengesteld en de studietijd op zes jaren gesteld te worden; wanneer er dan bovendien kon besloten worden om die studerende jongelieden in een daartoe behoorlijk iugerigt afzonderlijk gebouw naast of in de onmiddelijke nabijheid dier iiarigting gedurende de eerste vijfjaren te huisvesten, en de jongelieden

16 van het laatste (zesde) jaar voor de eene helft naar de ziekeninrio'tino-en te Amsterdam, voor de andere helft naar die te Rotterdam te zenden, alwaar zij dan door het kleiner getal meer konden profiteren van het demonstrerende onderwijs, dan is het zeer waarschijnlijk, zoo niet zeker, dat er vrij spoedig eene verbetering ten goede zal intreden ten bate van vloot en leger, en niet minder van de jongelieden zelven, hunner ouders of voogden, en der maatschappij in het algemeen, "^^'anneer toch deze laatste jongelieden gedurende 5 jaar van hunnen jongelingsleeftijd aan studie, orde en tucht, natuurlijk in verband niet gepaste vrijheid en verloven, gewend zijn, dan heeft men regt te verwachten, dat zij op dien ouderen leeftijd aan de vele verleidingen van die groote steden kunnen en zullen Aveerstand bieden. 2 ^ De tractementen en pensioenen der Officieren van Gezondheid verbeteren, Avant het is eene bepaalde economische wet, dat voor betrekkingen, die goed betaald worden en waaraan eene goede toekomst verbonden is, zich velen aanmelden en bekwamen. Wij, die in zoovele zaken de Engelschen trachten na te volgen, behoorden dit ook te doen in humie betaling der Officieren van Grezondheid, nl. de bezoldiging periodiek verhoogen, en wel als volgt: Officieren v. Gezh. 2e kl., de eerste vijfjaren . ƒ 1600.— ,/ ,/ // ,/ // tweede ,/ ,/ . ,/ 1800.— ,/ ,/ // // // derde ,/ // . // 2000.— Maximum bij niet bevordering ,i 2200.— Officieren V. Gezh. 1« kl., de eerste vier jaren . ,/ 2400.— ,/ // ,/ // // tweede „ „ . „ 2800.— // ,/ ,/ // // derde ,/ ,/ . ,/ 3200.— Maximum bij niet be-\-ordering // o500.— Dirig. Officieren V. Gezh., de eerste driejaren . ,/ 3800.— ,/ // // ,/ // tweede ,/ ,/ . ,/ 4100.— ,, ,, „ ,/ ,/ derde „ „ . „ 4400.—

17 Maximum bij niet bevordering, rang van Kapitein ter zee // 4800.— Inspecteur, de eei-ste vier jaren ,/ 5000.—,/ ,/ tweede vier jaren i'ang van Scbout-bij-Naclit ,/ 5500.— Apothekers 2e klasse, de eerste vier jaren . . // 1300'.— ,1 „ I, tweede ,/ // . • // 1500.— // // // derde „ n • • // 1700.— Maximum bij niet bevordering ,/ 1900.— Apotbeker Ic klasse, de eerste drie jaar. . . // 2100.— ,/ // // tweede ,/ // . . ,/ 2400.— II I, „ derde ,, ,/ . , // 2700.— Maximum met rang van Hoofdofficier . . . // 3200.— Deze sommen blijven nog beneden de tractementen der Zeeofficieren, door lien als Kommandant van een oorlogschip genoten. Zooals hiervoren A-ermeld is kost de geneeskundige dienst der Zeemagt den lande jaarlijks ƒ 184700, wanneer het Korps voltallig is; Avordt de zoo even genoemde verbetering; A^an tractement ino-evoerd, dan kost die dienst op den Imldujcn dag : 1 Inspecteur / 5500.— 2 Dirigerende Offic. v. Gczh. a ƒ 4400.— . '„ 8800.— 4 ^ ,; ,; „ „ u \, 3800.—. , 15200.— 1 Officier van Gezondheid Ie kl ,, 3500.— 1

II

II

II

11 „ „ , 17 . . ;, 4 ,/ ,1 ,1 20 ,, , ,1 1 Apotheker Ie klasse 1 ^ 2e ^

II

„ . 2ekl. II

//

a ƒ 2800.— . ,, . 2400.—. ,, ,/ 1800.—. II II 1600.—. „ . . .

3200.—

II 30800.— . 40800.— ,/ 7200.— II 32000.— ,/ 3200.— ,/ 1900.-

ƒ 152100.— alzoo zou er op dezen oogeiiblik bij deze verbeterde bezoldiging nog bespaard worden eene som van ƒ 32600.—. Een gedeelte of deze geheele som zou behooren gebruikt

18 te Avoi'den tot boloonine; van die Officieren van Gezondlu'id, diL> extra-diensten bewijzen, door l)ijv. te bepalen, dat zij, die belast worden met een dienst die in o-ewone onistandio-lieden door twee bunner woixlt waaro;enonien, eeno vei'liooging van traetenient ontA'angen gelijkstaande niet lain zeetraotenient. l i e t toekennen aan de Officieren van Gezondbeid, die den lande 20 en meer jaren als Officier gediend bebbei:, bij bun verblijf in de ti'opiscbe gewesten A'an dezelfde Indische toehuje, die in den jongsten rang door een Iloofdofp'icr der Zeeuuujt genoten wordt; tot toeliebting biervan diene: Wij, geneeskundigen, bereilvten den Officiersrang (i^^u Ijuitenant), toen wij aan "s Eijks Groot Militair Hospitaal te Utrecbt daarvo(n- opgeleid werden, eerst gemiddeld op ons 21sto a '2'2^^'^ jiuir; de jongelieden ecbter die te Breda en later aan bet Niouwediep voor Zeeofficier werdeiT opgeleid, werden gemiddeld op bun 20s^c jaar Officier met den rang van Isteu Luitenant (met meerdc>r traetenient tevens); naarmate van bunnc meerdere anciënniteit kwamen zij in aanmerking voor Oudste en Eerste Officier aan boord van een scliip, betgeeu vermeerdering van tractement geeft. Zulks beeft nmimer bij een Officier van (jezondbeid plaats, al bebandelde bij als Officier A'an Gezondbeid 3» klasse de bemanning A'an ons grootste fregat gebeel alleen. DÓ bevordering der Zeeofficieren tot Luitenant ter Zee !<• klasse ont^-ingen zij gemiddeld op bun 29*'
19 Ka])itein-LTiitenant tev Zee (rang yan Overste), die door ]ien gemiddeld op A2- a 4;)jario'eu leeftijd bereikt wordt, terwijl de tijd voor ons, om dicm rang te verkrijgen, niet te benaderen is. AA^anneer die Zeeofifieier (Overste) in Oost-Iiidië verblijft, is hij steeds Kommandant van een der groote scliepen, terwijl de mogelijkheid bestaat en het meermalen voorgekomen is, dat de OfKeier ~\'an Cxezondheid aldaar aan boord "\'an zijnen gelijken of dikwijls ouderen leeftijd, en soms meerdere anciënniteit als Officier, in den longroom A'erblijf nioet houden, in welken zij v()(5r 20 en meo]- jaren naast elkander zaten. Hij nu, de Konnuïindant, die meestal niet zoovele jaren in de ti'opische gewesten doorbragt als zijne vroegere kameraads van gelijken leeftijd, de Officieren van (xezondheid, krijait als nn'nste Indische toelao-e de somma v;in ƒ 3000 's jaars, terwijl de ander, hoe oud Officier hij ook moge wezen, slechts f 2100 ontvangt, een verschil dus van ƒ 900. Voor zijne tafel, die hij als Konnnandant alléén moet houden, wordt hij door het (rouvernement schadeloos gesteld door een l)ehoorlijk zeetractement. Door deze uiteenzetting van feiten zal het genoegzaam bewezen zijn, dal aan een Officier van (Tozondheid van 20 en meer jaren dienst als Officier dezelfde Indische toelage behoort toegekend te worden als aan den jongsten Hoofdofficier der Zeemagt. Aan den oudsten Officier \an (-rezondheid bij een eskader behoorde eene toelage versti'ckt t.' worden in de tro])ische gewesten van ƒ 150, in Xoderland en in zee van _/' 75 's maands. De pensioenen der Officieren van (Tczondheid belmoren gelijk gemaakt te worden aan die der Zeeofficieren eii na •\'oll)ragten "N'eertigjarigen diensttijd, onverschillig doi leeftijd, aangevraagd kunnen worden. Dit geschiedt in Indië, kon dus voor de Zeemagt ook in toei)assing worden gebragt.

20 Wanneer twee jonge mensclien met gelijke wetenschappelijke ontwikkeling, onderworpen aan dezelfde ontberingen en gevaren, beiden even belangrijke en niet te ontberen diensten aan den Staat bewijzen, dan moet liet eindresultaat gelijk, althans nagenoeg gelijk zijn. De oude Officier van Gezondheid heeft dezelfde behoeften voor zijn gezin en zich zei ven als de oude Zeeofficier; als eens de tijd van rust voor beiden komt, moet de een niet op laauweren, de ander op stroo rusten. Men vcrgete niet, dat het voor den Officier ^-an Gezondheid vaak' onaangenaam moet zijn, op rijperen leeftijd uit den aard zijner betrekking met veel jongeren dan hij tafel en logies te moeten deelen; zijne vroegere kanieraden, zelfs jongeren dan hij, hem te zien voorbijsnellen en voortdurend te zien verbeteren in rang, positie en tractement, terwijl Idj op het eens ingenomen, en vaak langzaam bereikt, standpunt blijft staan. Uit dien hoofde behoorde aan den Inspecteur een pensioen toegekend te worden gelijk aan een Vice-Admii aal, aan de Dirigerende Officieren van Gezondheid = een Schout-bij-Nacht, aan de 8 oudste Officieren van Gezondheid Ie kl. =: een Kapitein ter Zee, aan de 8 volgende = Kapitein-Lnitenant ter Z{>e, en aan de overigen = Luitenant ter Zee Ic kl. De pensioenen der weduwen van de Officieren van G-ezondheid behooren eveneens naar bovena;onoemde maatstaf berekend te Avorden. o". De bevordering tot Hoofdofficier bij den geneeskundigen dienst gelijk maken aan die bij de Zeeofficieren; bij hen geschiedt die bevordering voor drie vierden A'oli>;ens ouderdom in rang; het overige vierde gedeelte volgens keuze, terwijl die bij het Korps Geneeskundigen enkel bij keu.ze plaats heeft. 4°. Het om de 3, hoogstens 4 jaar verwisselen der Officieren van Gezondheid aan den wal geplaatst.

21 5°. l i e t verbeteren der positie aaii boord der scliepen, door o. a. te bepalen, dat een Officier van Gezondheid steeds een hnt in den longroom zal hebben; dat een Officier A-^an Gezondheid Ic klasse nimmer tot Chef de gamelle kan benoemd worden, evenmin als de Eerste Officier, die dikwijls veel jonger Officier is. 6°. Als hnlpaanbrengende maatregel in deze buitengewone crisis beproovc men een 15tal burgerartsen aan te werven, niet alleen door het uitloven van hooge premiën (die in dit geval moeten beschoTiwd Avorden als teruggave der verstudeerde gelden), maar men moet ook met de Aooruitzigten, Avelke zoodanige artsen in de Marine geopend Avorden, voor den dag komen; de tractementen, promotie en aan de promotie verbonden tractements-verhooging, en de eventueel te verkrijgen pensioenen moeten in de Staatscourant ter algemoenc kennis gebragt Avorden, dan Aveten de burgergeneesheeren Avaaropzij rekenen kunnen en Avat zij te verAvachten hebben. 7°. AVanneer men in den eersten tijd niet Avil of kan overo-aan tot het onder K ' . 1 vermeldde, dan stelle men van nu af aan een grooter aantal plaatsen open Aoor jongelieden, die lust hebben om zich als militair Student voor de Zeemagt te A'erbinden; dit jaar Avorden daar slechts 6 plaaf-sen voor opengesteld, lietgeen uiterst Aveinig is, Avant uit lietii-een voorafgaat kan men veilig aannemen, dat van de in Amsterdam studerende militairen één gedeelte niet tot zijne bestennning komt door de groote af- en verleidingen, e.Mi ander gedeelte de lust in het vak verliest, de capaciteiten daarvoor mist of ten gevolge van ziekte moet verwijderd Avorden, terwijl het resterende gedeelte, AA-anneer men er slechts zes ])er jaar aanvraagt, al bijzonder gering en ten eenenmale onvoldoende is om een zoo totaal incompleet Korps, als het onze, van nieuwe krachten te voorzien. S^. Opleiding van geschikte ])ersonen tot ziekenoi)pahsers in den vollen zin van het Avoord, tot personen die Aveten

22 Avat er tot verpli'gino' van zieken belioort, en tevens in staat zijn om l)ij voorkomende verwondingen de eerste ]udp te verleenen. H e l Koode K r u i s lieet't daartoe een i>TOüte stoot gegeven onck-r de b u r g e r i j ; in verscheidene Lnrgergastliuizen Aindt iuen dergelijke jiersonen; bij bet leger bestaan bospitaalsoldaten en WOHUMI jaarlijks een lal van miliciens Aoor die b e t r e k k i n g o])geleid; alleen bij de Zeemagt bestaat dit Avederoin Jiiet. In bet grootste ^ l a r i tieme hospitaal, dat Ie Xieuwcdie]), moet m e n zich behelpen met oude, half blinde, g e b r e k k i g e o])passers, die o\cv h e t algemeen hoegenaamd geen kemiis hebben van het verplegen en helpen \ a n zieken, en zieh volstrekt niet weten te helpen, "wanneer er iets bijzondei's gebeu.rt tijdens de afwezigheid van den Officier van Cfezondheid; aan die o])passers is, behalve de dienst op de ziekenzalen, het schoonhouckm van het w h e e l e "ebouw opo-edrairen, en moeten zij bovendien nog corvéediensten, als steenkolen- en hout halen \ e r r i g t e n , en dat alles vocn' een buitengewoon k a r i g daggeld; ze zijn dan ook m e e r als sjouweidieden, dan als ziekenoppassers te beschouwen, n a t u u r l i j k tot groot nadeel der zieken en o n g e m a k Noor de behau(kdende Officieren van (Gezondheid. A a n l)oord van de schepen beslaat de fraaije bepaling nog, dat de ziekenoppasser, als zijnde zoogenaamd baantjesgast, in gewone omstandigheden moüt geplaatst w o r d e n in het groot tiiig, om de zeilen los of A'ast te m a k e n , h e t g e e n in lijnregte tegens])raak is inet eene andere be])aling, Avaarin bevolen Avordt, dat zij h n n n e bevelen enkel en (dlccn XAW de Ofticieren A'an Oezondheid ontA-angen en zonck-r iioodzakelijke omstandigheden itimmci' tot andere scheepsdiensten ku.nnen gebezigd Avorden. D i e o])leiding tot Averkelijke ziekenA'erplegers en 0})[)assers zou zeer gevoegelijk aan het Marine-hospitaal te XieuAvediep k n n n e n plaats hebbiMi, en wanneer
23 belioorden zij ook meerder tractement te ontvangen en tot hoogere rajigen bevorderd te worden, dan tot nu toe liet geval is geweest.

Dat de hier voorgestelde veranderingen geldelijke offers A^an den Staat vj'agen, is zeker, maar wat beteekenen die enkele dnizendc guldens, die zoo uitnemend zouden besteed zijn, A'oor een schatkist, die sinds ontelbare jaren zoo overvloedi"' niet millioenen o-e-s'uhl is door de oi)breno;sten uit die (/ewcstoi, waarin wij, Zeeoffieieren, zoovele moordende en afmattende diensten gedaan- en een groot deel onzer gezondheid ten bate \a.n het algemeen hebben opgeofferd. (Zijne Excellentie de Minister van Marine sprak o. a. in de vergaderzaal der Tweede Kamer den 2o Februarij dezes jaars de A'olgende woorden: ,/dat A an het Kor[)s Zeeofncieren, Avaaronder ook wij behooren, groote offers gxn'ergd worden, en dat het bewezen is, dat na elke expeditie A'cle mutation volgen, hetgeen de ex])editiën Aan liali en J>oni getoond hebben, en dat eene blokkade is: eenc rnoonlmdt' aj))uttiende dieiit^t, en ei' reeds vele Ofricieren A'an Atjeh zijn teruggekeerd, Avier gezondheid A oor goetl verwoest is"). Zeker als het is, dat die A (xjrwestelde veranderino'on geld, en misschien A eel geld zullen kosten, CA^eu zeker is het, dat. Indien de Staat zich die geldelijke oH'ers niet getroosten Avil, het nog slechts zeer kort zal duren of de ireneeskundis;e dienst der Zeemao;t is totaal te niet gegaan. Bij den tegenwoordigen half sterA'enden toestand A'an het Korps Geneeskundigen zijn de sterkste en kostbaarste opAvekmiddelen on\-erwijld noodig; want men bedenke Avel, dat de icerJidiJke activiteit der Zeenuiyt in het naauAVste A'erband staat tot het aantal geneeskundigen; aan boord A^an elk schip moet een Officier A'an Gezondheid zijn, geen Kommandant zal het Avageu zonder dien Officier Aoor

24 eenigen tijd zee te kiezen; de equipage zelve zou daartegen ü])komen, overtuigd als zij is dat zij, die, gedeeltelijk vrijwillig, gedeeltelijk door de Avet daartoe verpligt, liun leven steeds voor Koning en Aaderland over liebben en aan zoovele gevaren en ontberingen in de verscliillende liemelstreken blootstaan, regt hebben om van den Staat datgene te eiscben, Avat aan geA'angenen, zelfs aan de grootste misdadigers, in ruime mate Avordt A-erstrekt. Zonder voldoend geneeskundig personeel geen oorlogsmarine in den Avaren zin van bet Avoord.

ï c n slotte eene opmerking: Plet is en blijft een uierkAvaardig feit, dat zoolang de geneeskundige dienst der Zeemagt bestaat, nooit eenig Zeeofficier, Ofücier A'an (xezondbeid, A'an Administratie of der Mariniers, zijn zoons liet opleiden tot geneeskundige bij de Zeemagt, Avel tot geAvoon Zeeofficier, Officier A^an Administratie, der Mariniers, ja zelfs tot macliinist. Die ouders, die uitnemend op de hoogte A'an dat Korps AA'aren, Avilden hiuine kinderen niet ten oft'er l^rengen aan eene slecht betaalde, Aveinig bevordering geA'ende, steeds miskende en achterafgezet Avordende en meestal treurig eindigende carrière; zij hebben daar tot nu toe Avel aan gedaan.

Het doel van dit schriJA'en is: blootlegging A'an toestanden, die zeer Avaarschijnlijk slechts aan enkelen bekend zijn, ten einde door die openbaarmaking belangstelling op te AA'ekken in een onmisbare tak van dienst, tot heil van den Staat, van mijne zoozeer gCAvaardeerde (3ollega's en A'an den zieken en gekAvetsten Xederlandschen zec^nan. Amsterdam,

Junij 1875.

II. VAN SroCKUJt.

25

a r a s c h r i f t. Nadat het proefnommer reeds afgedrukt was, kreeg ik kennis van de gunstige bepaling: dat liet Z. M. onzen geëerbiedigden Koning behaagd heeft bij besluit van den 22 Junij j . l . N°. 17 te bepalen, dat gedurende het tijdvak dat te Amsterdam sleehts één Officier van Gezondheid der Zeemagt belast zal zijn met het verleenen van geneeskundige hulp in de Directie, op het Avachtschip en aan de aldaar in garnizoen zijnde Mariniers, aan dien Officier van Gezondheid een verhoogd zeetractement van tivaalfhonderd gulden ( ƒ 1200.—) 's jaars zal worden toegekend, hetgeen ook voor de overige Maritieme Directiën is bepaald. Hierdoor is ten minste een eerste en zeer te waardeeren stap tot verbetering gedaan.

ISIJ DEN UITGEVER L. A. LAUHEIJ TE NIEUWEDIEP VERSCIIim': «K:VKK.m£l']VIIi« AS5€B51KF v o o r de E K E M A t ' i i ï T , ondov Kfdactio van Oflic'icr

van

Dr. 1). H E L L E . M A ,

(u'zondheid

KcdactcMU- II. L.

K. X. M.

Dingerend

'rijdclijk nu'dc-

R E E DER, OtKcicv van (Jcv.ondlicid

l^ie klasse K. X. M. Per jaargang ^an 4 aflevei-ingcn prijs _/' 4.—. flaargang

I —III

zijn vcrsclient'n.

De IX^' jaas'gang is

ter perst'.

Wr. a^ in. ¥. BÏKK^^WT, «Ie liraainvroiiweiiKiekte, in liet Xederduitscli ovei-gehragt doer Dr. lï. (r. T E R I I A A I ; .

Prijs / 3 . -

KKtiïiKMK.Vr omtrent

o|»

lu't

geiieeslimMlij?

oiuleiKoek

de g(>scliiktlieid voor de dienst l)ij de Zee- en

Landmagt, niet ali)lial)etiseli register.

l»FA.¥]VK\-iSjCBIMa»T—lirKÖ'W', verzorging

J'rijs /' 0.50.

de

opvoeding

en

\-an liet kind en do opleiding en vorming

van liet meisje.

Prijs f P ^ 5 .

A 10 lu V e r k r ij |>' h a a r.