IXELF: de praktijk laat het zien!

IXELF: de praktijk laat het zien!

Inhoudsopgave Gezin........................................................................................................................ 4 IXELF-ONDERSTEUNER.............................................................................................. 7 MANAGER............................................................................................................... 13 Bestuurder......................................................................................................... 20

IXELF: de praktijk laat het zien! Op de website www.ixelf.nl willen we zoveel mogelijk mensen mobiliseren om met ‘geluk dichtbij’ aan de slag te gaan. De kern van de website zijn verhalen uit de praktijk. Mensen die op allerlei verschillende manieren invulling hebben gegeven aan een innovatieve manier van werken die perfect aansluit bij IXELF. In deze bundel vindt u alle verhalen die we in twee jaar op deze website hebben gepubliceerd ingedeeld naar 4 categorieën: gezin, bestuurder, IXELF-ondersteuner en manager. U leest over grote organisaties, maar ook over vrijwilligers in hun eigen wijk. U leest over daadkracht, lef en anders durven denken. De verhalen zijn kort en toegankelijk voor een breed publiek. Het leuke is dat de meeste mensen uit de verhalen niet eens wisten dat hun verhaal ‘bijzonder’ was. Ze deden het gewoon. Opmerkelijk genoeg startte niemand met een beleidsnota, een SWOT-analyse of een best practice-analyse. Als u binnen uw organisatie de IXELF-factor wilt invoeren, heb ik naar aanleiding van alle verhalen dus maar één simpel advies: aan de slag! Richard Engelfriet

Managementauteur. Verzorgde alle interviews op de website van 2013-2014

GEZIN Maak ons niet wijs dat IXELF-gedrag meer tijd kost!

Sandra van de Waarsenburg is als vrijwilliger actief bij Buurtbemiddeling. Janneke Hendriks is gezinsbegeleider bij het Leger des Heils. Ze volgden allebei met succes de opleiding bij IXELF en delen graag hun ervaringen: ‘hier stop ik nou graag mijn tijd in!’ Wat heb je geleerd? Sandra: ‘Ik vond de opleiding erg leerzaam. Ik heb er diverse zaken van opgestoken. Zo ben ik veeleisender geworden naar vrijwilligers. Ik durf sterker te zijn en grenzen aan te geven. Vrijwillig betekent immers niet vrijblijvend. Mensen hoeven bijvoorbeeld niet meer aan te komen met het woordje ‘druk’. Als je graag liever op de bank wilt blijven hangen dan mee te doen aan iets, zeg dat dan gewoon. Het gaat mij om het stellen van prioriteiten’. Janneke is ook kritisch over mensen die ‘druk’ als excuus gebruiken: ‘Je maakt mij echt niet meer wijs dat werken met de IXELF-factor meer tijd zou kosten. Je moet gewoon mens durven zijn. Als ik ergens een eerste gesprek voer, doe ik dat als Janneke, niet als hulpverlener. Kijk iemand aan of durf eens iemands hand vast te houden’. Heeft de opleiding je veranderd? Janneke: ‘Gelukkig krijgen wij van onze werkgever veel ruimte om zelf met de IXELF-factor aan de slag te gaan. Voor mij betekent de IXELF-factor namelijk ook dat je niet alleen menslievend bent naar je klant, maar juist ook naar je collega en naar je werkgever. Hoe vaak kijken we bijvoorbeeld echt om naar een zieke collega? Dat draag ik nu ook meer uit naar buiten’. Sandra: ‘Op de opleiding heb ik geleerd minder te pleasen. Zo bezorgde ik altijd presentjes bij vrijwilligers. Daar hoorde je eigenlijk nooit iets van. Daarom stuur ik nu een berichtje rond met de mededeling dat mensen hun presentje bij me kunnen ophalen. Zo weet ik zeker dat mensen gemotiveerd zijn voor die attentie. En wie het niet wil, die laat het lekker’. Wat wil je anderen meegeven? Janneke: ‘Zeker in deze tijd van transitie is het heel belangrijk om met de IXELF-factor aan de slag te gaan. We moeten niet uit het oog verliezen dat we met mensen bezig zijn. Ik heb zelf meegemaakt bij een ziekenhuisverblijf van een naaste dat verpleging die niet mensgericht is extra leed kan toevoegen. Dan zijn we alleen maar bezig te zijn met handelingen verrichten en uren bijhouden. Dat moet anders: het gaat om mensen!’ Sandra: ‘Zelf ben ik heel enthousiast geworden door de opleiding. Sommige mensen zeggen zelfs dat ik tijdens de opleiding enthousiaster ben geworden dan de professionals die ook meededen!’

4

Gezin

Zo simpel kan het zijn: Kinderlijk geluk bij ‘t Spölgrei

IXELF draait om jouw geluk dichtbij. U heeft op onze site kunnen lezen over hulpverleners, over daklozen, over vrijwilligers…maar hoe zit het eigenlijk met kinderen? Die maken een essentieel onderdeel uit van een gezin. Henny van Gorkum is één van de mensen achter speel-o-theek ‘t Spölgrei in Twente: ‘wij hebben zelfs speelgoed voor gooi- en smijtkinderen’. Een speel-o-theek in 2014. Is dat nou echt nodig? ‘Door tablets en andere computers zie je dat kinderen vaak helemaal niet meer samen aan het spelen zijn. En ouders weten soms niet hoe ze hun kinderen door middel van spelen ook kunnen laten ontwikkelen. Zeker bij kinderen met een beperking is dat een groot vraagstuk. Wij helpen ze daarbij met speelgoed, maar ook met advies. Je ziet ouders en kinderen opbloeien’. Wat gebeurt er concreet in een speel-o-theek? ‘Wij krijgen hier alle kinderen over de vloer, van baby’s tot jong volwassenen van 18. We voeren hierdoor de meest uiteenlopende gesprekken, en laten ouders leren, maar wij leren ook iedere dag van al die kinderen en hun ouders. Het uitgangspunt blijft hierbij altijd het gezin, dat is ook de filosofie van de Stichting Verzorgd. Eén van de belangrijkste zaken die ik bij ons zie is taalontwikkeling. Wij gebruiken bijvoorbeeld de leespraat methodiek voor kinderen met het Down-syndroom’. ‘Je ziet dat kinderen én hun ouders opfleuren van deze methode. Daarnaast is veel speciaal speelgoed voor kinderen met een beperking niet te krijgen bij de Bart Smit of het is vreselijk duur. Wij hebben dat speelgoed wel, zelfs groot speelgoed voor wat ik noem ‘gooi- en smijtkinderen’. Ouders kunnen dat via ons ook uitproberen en thuis lenen. Op die manier kunnen ze uitvinden wat bij hun kind past. Het draait bij ons niet alleen om speelgoed, maar ook om opvoedingsadviezen en soms doorverwijzingen naar gespecialiseerde hulpverlening’. Weten gezinnen de speel-o-theek makkelijk te vinden? ‘Ik ben al heel lang betrokken bij het fenomeen speel-o-theek, maar door omstandigheden zijn we met deze locatie in Borne pas sinds mei dit jaar open. Dat betekent dat we echt weer samen moeten werken om onze voorziening op de kaart te brengen. We zorgen dat andere hulpverleners kunnen doorverwijzen naar ons. Denk aan logopedisten, de huisarts maar ook fysiotherapeuten. Daarnaast zorgen we ook voor aandacht in de lokale media en werken we veel met sponsoren samen. Zeker in deze tijd is het heel belangrijk dat je je niet afhankelijk maakt van de politiek’.

OPROEP: IXELF zoekt verhalen van burgers

De Twentse Stichting Verzorgd is luid bejubeld in de pers én politiek. Onder het motto ‘Meer zorg brengt niet meer geluk’ gaat de stichting anders te werk. Een gezinscoach zonder 9-tot-5 mentaliteit beoordeelt wat een gezin nodig heeft. Hierbij staan niet de problemen van een individu centraal, maar het geluk van een gezin. De resultaten liegen er niet om: er is minder bureaucratie, minder kosten en veel gelukkiger klanten. Directeur Jan van Gorkum heeft een heldere visie: ‘we investeren in Nederland veel te veel in problemen en niet in geluk’. Jan van Gorkum mag zich misschien wel de bron van IXELF noemen. Zijn Stichting Verzorgd is het startpunt geweest van de zoektocht van IXELF naar menslievende zorg. Met een overhead van amper 5% levert de Stichting Verzorgd goedkope zorg, terwijl de klant zeer tevreden is. Van Gorkum: ‘In de helft van de gevallen doet een klant bij ons niet eens meer een beroep op verdere hulpverlening, omdat hij zelf weer verder kan’.

Gezin

5

Het succes van de Stichting Verzorgd is alom bejubeld in de media en zelfs in de Tweede Kamer. Waarom werkt heel Nederland nog niet op jullie manier? ‘Dat is mij ook een raadsel. Volgens mij kan men onze werkwijze gewoon niet inpassen in het systeem. Organisaties willen immers groeien en productie draaien, terwijl wij juist minder zorg leveren. Wij willen geen hulpverleners helpen, maar cliënten. Alle aanpakken zijn gericht op problemen van een individu en de inzet van hulpverleners. De Stichting Verzorgd stelt juist het geluk van een gezin centraal. Maar vertaal dat maar eens naar het huidige systeem waar je helder moet maken welk probleem je hebt opgelost. Onze aanpak is veel goedkoper, maar het kost me heel veel moeite om überhaupt een vergoeding te krijgen voor wat wij doen. Want je kunt iemand nog zo goed geholpen hebben tegen lagere kosten dan normaal, het systeem vereist wel dat je dat kan definiëren in termen van het oplossen van een probleem’. IXELF probeert natuurlijk ook haar steentje bij te dragen aan de overdraagbaarheid van de methode van de Stichting Verzorgd. Heb je nog advies voor IXELF? ‘Ik mis bij IXELF de verhalen van de burger zelf. Ik zou het geweldig vinden als jullie hen veel meer gaan opzoeken. Ga naar ze toe, laat weten dat je er bent en dan kom je die hulpverlener vanzelf wel tegen. Volgens mij is er nog veel te weinig podium voor de verhalen van de mensen zelf. Wat maken zij mee? Wat zijn dingen waar ze blij van worden, en wat maakt ze kwaad? Het is tijd dat burgers zich bij IXELF ook kunnen uitspreken!’

Wat heeft een migrant aan de IXELF-factor?

IXELF kiest voor dagelijks geluk vanuit de mens. Dat klinkt simpel, maar is in de praktijk juist vaak heel lastig. Al snel blijkt dat jouw eigen waarden en normen bepalen hoe je naar mensen kijkt en in gesprek gaat. Wat betekent de IXELF-factor voor een hoogopgeleide migrant, die wil mee doen en gewoon wil werken? IXELF ging in gesprek met drs. Bisi Adenekan-Koevoets: ‘hoe combineer je wie ik wil zijn als mens met wie ik moet zijn om te kunnen functioneren in Nederland?’ Kun je uitleggen wie je bent en waar je vandaan komt? ‘Ik ben geboren in 1963 in Nigeria. Ik kwam in 2003 voor het eerst naar Nederland voor een studie aan de HAS in Den Bosch. In Nigeria heb je een nat en een droog seizoen, en ik wilde bestuderen hoe de agricultuur beter gebruik kan maken van deze wisseling. Ik ontmoette vervolgens een Nederlandse man, werd verliefd en trouwde met hem in 2006. We hebben ons gevestigd in Tilburg. Dan krijg je het label ‘migrant’. Maar ik wilde uiteraard meer zijn dan alleen maar de ‘vrouw van een Nederlander’. Ik wil mijn talent inzetten en een baan waarin ik dat kan doen!’ Wat waren je eerste stappen om aan het werk te gaan? ‘De eerste stap is het leren van de Nederlandse taal en cultuur. Ik heb hiertoe onder meer deelgenomen aan een project waar je met allerlei vrouwen samen een maaltijd kookt. Dan moet je ook boodschappen doen, en zo leer je in de praktijk veel over Nederland. Maar ik wilde ook mijn talent inzetten om aan het werk te gaan. Dat bleek erg lastig: de kwalificaties uit Nigeria blijken hier niet te gelden’. Tijd voor een cursus Empowerment! ‘Ik heb denk ik alle cursussen rondom Empowerment gevolgd. En ze zijn best nuttig, maar er schuilt altijd een probleem in die aanpak: het uitgangspunt is altijd dat je outspoken moet leren te zijn, dat je moet laten zien wie je bent en erin moet geloven. Maar wat als je dat niet bent? Hoe combineer ik wie ik zelf denk te zijn met wat er nodig is om hier te functioneren? Ik wil graag verder komen dan werken in een fabriek. Daar heb je harde kwalificaties voor nodig die ik in Nigeria wel had, maar die hier niet gelden. Dat soort harde kwalificaties is echt iets anders dan de soft skills uit die workshops’. Wat is je oproep? ‘IXELF zegt ‘geluk’ als uitgangspunt te nemen. Ik vind dat ook een heel mooi uitgangspunt als het gaat om multiprobleemgezinnen met 19 hulpverleners. Maar wat betekent de IXELF-factor voor een migrant als ik? Ik ben benieuwd of er in Nederland projecten zijn die hier een antwoord op hebben. Ik ben niet op zoek naar projecten waarin je leert hoe je je zou moeten gedragen, ik ben op zoek naar een baan waar ik mijn talent kan benutten. Dat zou mij gelukkig maken.’

6

Gezin

IXELF-ONDERSTEUNER Maatwerk levert geld op voor de samenleving

Thijs Honig werkt als zorgverlener onder meer met cliënten met schizofrenie. Hij laat aan de hand van een bijzondere casus zien hoe simpel het uitgangspunt van geluk dichtbij kan werken in de praktijk. Zijn oproep aan u: ‘Zoek individuele oplossingen en laat zien dat dat goedkoper is’. Kun je een voorbeeld geven van een casus die volledig uit de hand dreigde te lopen?  ‘Eén van mijn cliënten maakt in zijn puberjaren een schizofrene ontwikkeling door. Sindsdien beeldt hij zich in dat hij vertegenwoordiger is van de Shell-directie en door heel Nederland gesprekken moet voeren over het Shell-beleid. Daarom stapt hij in de trein en reist naar allerlei bestemmingen. Zonder kaartje. Bij iedere controle loopt hij natuurlijk tegen de lamp. Hij verontschuldigt zich altijd beleefd en zegt meestal dat zijn secretaresse vergeten is zijn kaartje te regelen. Hij krijgt de ene na de andere boete en komt in aanraking met justitie. Uiteindelijk komt hij zelfs in detentie terecht’. ‘De stoornis van deze man is helaas niet verder te behandelen. Je moet wel weten dat hij verder volstrekt onschuldig is. Hij doet geen vlieg kwaad en gedraagt zich zeer hoffelijk. Wij zagen wel die stapel boetes oplopen en zagen ook dat de kwaliteit van leven van deze man er natuurlijk niet op vooruit gaat als hij zijn dagen in de gevangenis moet slijten. Hij snapt door zijn stoornis niet waarom hij zit opgesloten. Vanuit maatschappelijk oogpunt is dit ook een vreselijke oplossing: het kosten bakken met geld, zonder enig perspectief.’ Geef die man een NS-jaarkaart! ‘Precies. Dat is natuurlijk de meeste simpele oplossing. Maar wie gaat die rekening betalen? Een NS-jaarkaart heeft geen zorgindicatie. Het systeem laat wel toe dat wij hier met 6 man over vergaderen. Dat kost zo 1500 euro aan personeelskosten. Hetzelfde geldt voor de kosten bij Justitie: dat kunnen we allemaal keurig inboeken. Maar dan ben je op jaarbasis zo een halve ton kwijt. Die jaarkaart kost maar 3000 euro.’ ‘Gelukkig hebben de directies van GGzE, het Leger des Heils, GGZ en NEOS zich bereid gevonden om de rekening om toerbeurt te betalen. We hebben in overleg met de man de werktijden zelfs nog aan weten te passen, waardoor hij voortaan buiten de spits reist, wat nog goedkoper is’. Wat is jouw advies naar aanleiding van dit verhaal? ‘Zoek individuele oplossingen en dit laat zien dat dit goedkoper is. Maatwerk kost minder geld als we buiten de traditionele kosten durven te kijken. Als Justitie bijvoorbeeld de kosten van de detentie niet had hoeven maken, hadden we een veelvoud aan NS-jaarkaarten kunnen kopen. En de kwaliteit van leven van mensen gaat erop vooruit. Ga dus het experiment aan met elkaar. Met een duur woord noemen ze dat ontschotting. Voeg je potjes eens samen en zoek naar maatschappelijke oplossingen’.

Je moet prikkelen, maar niet schofferen

Er zijn veel initiatieven met de IXELF-factor. Denk bijvoorbeeld aan Housing First, Sociaalhospitaal.nl en het worstenbroodje. De zoektocht naar IXELF is echter ook een zoektocht naar overdraagbaarheid: hoe zorg je ervoor dat anderen ook aan de slag gaan met ‘jouw’ IXELF-succes? Ralf Embrechts van MOM Tilburg is het gelukt: ‘buurtbewoners geloven soms niet dat ze praten met mensen van de gemeente’. Kun je uitleggen wat MOM Tilburg is? ‘MOM Tilburg probeert vanuit de leefwereld van mensen te kijken hoe mensen zich handhaven in de systeemwereld. Onze blik is dus vanuit de mensen zelf, en niet van bovenaf. Vanuit die positie proberen we

IXELF-ONDERSTEUNER

7

mensen te helpen. We zien namelijk dat sommige mensen verdrukt raken: de systemen die we hebben zijn niet altijd gemaakt om het beste uit mensen naar boven te halen. Een concreet voorbeeld: voor veel mensen is de gemeente een anoniem instituut in de stad. Wij zijn gestart met jobcoaches in de wijk. Vanuit de keukentafel helpen we zo mensen aan een baan’. Hoe werken jullie? ‘Wij zijn graag de luis in de pels van het systeem. Onze partners zijn zeven maatschappelijke organisaties die we willen prikkelen om verder te kijken dan de regeltjes en procedures. Wij zijn dus nadrukkelijk geen onderdeel van de gemeente. Zo kun je elkaar ook echt scherp houden. Maar we durven ook ‘hard’ te zijn naar de mensen zelf: we willen dat een buurtbewoner écht eigenaar is van zijn probleem. We nemen hem dus nadrukkelijk niet al het werk uit handen, maar laten hem zelf ook lopen. Tot slot geven we zelf natuurlijk ook het goede voorbeeld. Zo zullen wij bijvoorbeeld nooit mensen doorverwijzen, maar zorgen ervoor dat mensen echt aankomen bij het volgende stationnetje in de keten. Zo maak je van een loket weer een mens. En natuurlijk maken wij ook fouten. Daarom geven we mensen levenslange garantie: mocht er ergens iets misgaan, dan kunnen ze altijd weer terugkomen bij ons. Ook als het hun eigen fout is’. Dat klinkt als de IXELF-factor. Hoe zorg je er voor dat anderen jullie succes overnemen? ‘Allereerst is het van belang dat je je realiseert dat het nu de tijd is voor verandering: systemen staan overal onder druk, gemeenten krijgen er veel taken bij. Zorg dan dat de juiste mensen je verhaal horen. Dat hebben we bijvoorbeeld ook gedaan met de Quiet 500. Maar kijk ook eens naar het succes van de startersbeurzen van Ton Wilthagen. Het systeem veranderen kan dus wel degelijk. En natuurlijk werkt dat systeem niet altijd mee. Ook ik ken de klachten over bijvoorbeeld een instituut als het UWV. En op een congres ga ik er dan op het podium ook best eens hard in, maar ik zorg er ook voor dat ik na afloop weer gewoon het gesprek aanga met de hoge baas. Dat is immers ook een mens. We moeten eens stoppen met het afschilderen van bijvoorbeeld het UWV als een verschrikkelijk instituut, daar schiet je niets mee op. Ik geloof echt in prikkelen, maar niet in schofferen. En net zoals wij voor buurtbewoners op zoek gaan naar de menselijke maat, zo doen wij dat ook met instituties. En niet zonder succes: onze aanpak met de jobcoaches is nu bijvoorbeeld overgenomen door de gemeente. Ik hoor mensen in de buurt vol lof en verbazing over hen praten, dat ze niet kunnen geloven dat een ambtenaar hen zo goed kan helpen’.

IXELF vraagt om ontwikkeling van uw bureaucratische competentie

IXELF is een zoektocht naar menslievende zorg. Dat gaat om houding en gedrag van hulpverleners. Maar kun je bureaucratie ook menslievend maken? Volgens Albert Jan Kruiter van sociaalhospitaal.nl wel: ‘wij helpen gezinnen en uitvoerders om uitzonderingen te legitimeren’. Kun je uitleggen wat sociaalhospitaal.nl doet? ‘Sociaalhospitaal.nl bestaat uit vier experts op het gebied van bureaucratie. Wij zijn geen hulpverleners in de zin dat we bijvoorbeeld psycholoog zijn. Maar wij kennen de bureaucratische regels van binnen en buiten en geven huishoudens én hulpverleners die vast zijn gelopen in de bureaucratie concrete hulp. Soms kunnen we in 2 minuten al antwoord geven op de meest ingewikkelde vragen, soms doen we er langer over. We hebben inmiddels al zo’n 80 cases behandeld. Meestal gaat het om multi-probleem gezinnen’. Zijn jullie dan zo slim, of zijn wij dan zo dom? ‘Volgens mij is wat wij doen geen kwestie van slim of dom, maar van interesse. De meeste hulpverleners zijn niet opgeleid voor al die bureaucratie en vinden dat ook helemaal niet interessant. Wij wel. Wij noemen dat wel eens gekscherend onze ‘bureaucratische competentie’. Wij rekenen bijvoorbeeld ook vaak uit hoeveel het geheel aan hulpverlening kost, om de eigen kracht van mensen beter te kunnen benutten. Als we 100.000 euro aan hulpverlening uitgeven aan een gezin dat van 40 euro leefgeld per week moet rond komen, dan besteden we het geld verkeerd. Eén van onze vuistregels is verder dat je nooit meer hulpverleners in een gezin moet zetten dan het gezin zelf kan begrijpen. Dat klinkt logisch, maar gebeurt zelden. Verder proberen wij samen met hulpverleners de grenzen op te zoeken. Veel oplossingen zijn bijvoorbeeld te vinden door te zoeken naar de uitzonderingen op de regel. Wij vinden het interessant om die uitzondering te zoeken én te legitimeren. Dat legitimeren is belangrijk, omdat hulpverleners nu vaak niet weten wanneer ze wel of geen uitzondering voor een gezin moeten maken’.

8

IXELF-ONDERSTEUNER

Denk je dat jullie initiatief de IXELF-factor heeft? ‘Onze missie is het menselijk maken van bureaucratie en dat sluit goed aan bij de zoektocht van IXELF. Daarnaast maken wij per gezin een business case [zie ook de effectenbibliotheek van IXELF, red.], om duidelijk te maken wat er beter kan. Zo kwamen we een gezin tegen met een huurachterstand van drie maanden. Ze werden uit huis gezet en vervolgens waren ze een half jaar later voor minimaal een ton aan hulpverlening verder. Vooral omdat ze geen dak meer boven hun hoofd hadden, terwijl hun oorspronkelijke huurschuld rond de 1500 euro lag. Dat is maatschappelijke en menselijke verspilling. Veel mensen waar ik thuis ben geweest zijn letterlijk ziek geworden van de bureaucratie. Dat is pure frustratie. Ik heb deze ervaringen samengevat in het boek De dag dat Peter de deur dichttimmerde. Ik hoop dat ons initiatief mensen in deze situatie kan helpen, al hoop ik vooral dat wij uiteindelijk overbodig worden. Misschien is onze missie dus wel dat iedereen zelf in staat is om zijn of haar eigen plan te trekken, zonder dat bureaucratie in de weg zit. Dat zou ook een mooi doel voor IXELF zijn, toch?’

Menslievende zorg moet niet leuk zijn, maar leerzaam

‘Menslievende zorg is uitdagende zorg. En mensen uitdagen betekent dat we moeten stoppen met praten over een leuk leven en starten met het nastreven van een leerzaam leven’. Aan het woord is IXELF-bestuurslid HansMartin Don. Volgens hem betekent de IXELF-factor dat we veel meer ‘kieteling’ moeten aanbrengen bij burgers. Hoe kijk jij naar de zoektocht van IXELF naar menslievende zorg? ‘Het is nu echt de tijd om met IXELF aan de slag te gaan. Ik zie dat veel mensen veel te veel zijn ‘gehospitaliseerd’. Die hebben bijvoorbeeld jarenlang om 17h hun avondeten gehad, en als het dan een keer vijf over vijf is, schieten ze in de stress. Zo maak je mensen toch niet zelfstandig? Ik geloof dat je mensen die zorgbehoevend zijn veel meer moet uitdagen en juist daarom regelmatig uit hun comfort zone moet halen’. Kun je een voorbeeld geven? ‘Bij het Leger des Heils (Hans-Martin Don is directeur bij het Leger des Heils in Noord-Brabant en Limburg, red.) hebben we het project Housing First, waar we werken met de IXELF-factor. We bieden hier mensen die leven op straat direct zelfstandige woonruimte aan. Dus niet meer eerst in een voorziening of begeleid wonen met 24uurs toezicht, maar direct een eigen huis met een huurcontract op eigen naam. Dan geef je mensen onmiddellijk een enorme verantwoordelijkheid. Onze mensen dagen de betrokkene dan uit om aan de slag te gaan met zijn eigen capaciteiten. Zo zorgen we dat iemand weer zijn eigen potentieel gaat gebruiken. Natuurlijk helpen wij als dat nodig is. De basis moet je gewoon regelen, maar we zijn vooral ook confronterend naar het gedrag. Wat wil iemand met zijn leven? Hoe positioneert hij zich in de samenleving? En helpt zijn gedrag daar nu bij? Menslievende zorg is zorg die mensen uitdaagt!’ Dat is niet altijd leuk voor mensen! ‘Leuk is geen goed woord. Als je terugkijkt op je leven, wil je dan een ‘leuk’ leven hebben gehad, of wil je ook wat geleerd hebben? Ik kies voor het laatste en vindt dat we ook in zorg en welzijn voor ‘leerzaam’ moeten gaan. Neem bijvoorbeeld het aanbieden van een sigaret. Dat gebeurt nog steeds in de zorg. Maar daar help je iemand toch helemaal niet mee? Wat is daar nou leerzaam aan? Op zo’n moment moet je juist een beetje ‘kieteling’ aanbrengen. Het is prima om aardig of vriendelijk te zijn, maar vaak heeft iemand meer baat bij duidelijkheid en confrontatie met zijn eigen gedrag. Zowel de burger als de hulpverlener moeten dus uit hun comfort zone komen. Daar leer je van. Dat geldt volgens mij voor ieder mens, inclusief mijzelf’.

Je maakt mensen trots als je ze het zelf laat doen

IXELF in de praktijk: dát is waar het uiteindelijk om gaat. Daarom ging IXELF in gesprek met Nel, een deelneemster aan de proeftuin: ‘ik was altijd aan het ‘redderen’, maar heb gezien dat je mensen trotser maakt als je ze het zelf laat doen’. Hoe heb je IXELF leren kennen? ‘Ik ben net gestopt met werken en wilde aan de slag als vrijwilliger in mijn eigen buurt. Viavia kwam ik met IXELF in contact en heb ter voorbereiding deelgenomen aan de training. De gedachte van IXELF dat je zoveel

IXELF-ONDERSTEUNER

9

mogelijk moet proberen om mensen het zelf te laten doen was wel even wennen voor me. In al mijn functies als werknemer was ik gewend om te ‘redderen’. Ik nam anderen altijd graag werk uit handen en hielp iedereen om mij heen. Ik zorgde ervoor dat alles liep. Zo ben ik ook opgevoed als oudste in een groot gezin’. Veel mensen zullen het ook wel heerlijk vinden, dat ‘redderen’ van jou! ‘Ja, mensen vinden het makkelijker als je ze alles uit handen neemt. Maar ik heb ook gemerkt dat ze veel trotser zijn als je ze het zelf laat doen. Je legt dan echt de verantwoordelijkheid bij de mens zelf. Zo hebben wij een eetpunt in de wijk waar een deelneemster niet kwam opdagen. Toen ik haar opbelde, bleek dat er was ingebroken. In plaats van dan gelijk allerlei dingen ongevraagd te gaan doen, vraag ik nu alleen of ze hulp nodig heeft. En uiteraard bel ik haar regelmatig, maar ik laat haar heel bewust aan het roer’. Dat levert vast ook wel eens weerstand op? ‘Zeker. Je moet vaak even door de weerstand heen, zeker als mensen gewend zijn aan hulpverleners die ze voorheen allerlei werk uit handen namen. Ik los dat meestal op met een simpele vraag: ‘kunde gij me effe helpen?’. Dan laat je iemand kleine stapjes zetten en breek je door de weerstand heen’. Nog tips voor IXELF? ‘Beleidsmakers spreken vaak een zakelijke taal, maar mensen uit de praktijk moeten vooral trots blijven op hun eigen kracht. Daar moet je een balans in vinden zonder geitenwollensok te worden. Ik voel me nu ook echt eigenaar van het project, maar wel op mijn eigen manier. Je bereikt het allemaal niet in één keer, maar in kleine stapjes. Daarvoor moet je elkaar leren te vertrouwen’.

IXELF kun je niet in je eentje doen

Ria Roelofs begeleidt mensen die met de IXELF-factor aan de slag willen gaan. Ze heeft inmiddels al veel vrijwilligers en professionals bijgestaan in hun zoektocht naar de IXELF-factor: hoe breng je mensen dichter bij geluk op een menslievende wijze? IXELF ging het gesprek aan met een bevlogen coach. Hoe ontwikkel je de IXELF-factor? ‘Door allereerst te reflecteren op jezelf. Als je als welzijnswerker keukentafelgesprekken voert, weet je dan zelf hoe het is om aan de andere kant van de tafel te zitten? Je moet dus allereerst bereid en in staat zijn je eigen waarden te onderzoeken. Stel dat je als vrijwilliger bang bent om in een grote menigte te lopen, welke belemmerende gedachtes heb je hier dan zelf over? En ben je in staat om die zelf weg te nemen? Als je dat kunt, kun je ook pas echt een ander helpen’. Dat vraagt nogal wat! ‘Dat klopt. Ik zie drie grote paradigma-veranderingen die nodig zijn. Van de burger zelf vraagt het een verschuiving van ‘ik heb recht op’ naar ‘hier zit ik mee, wat kan ik zelf doen en waar heb ik hulp bij nodig’. Van een professional vraagt het een verschuiving van ‘ik ga helpen’ naar ‘ik ga ondersteunen op zaken waar iemand tijdelijk iets niet kan’, en van instellingen vraagt het een verschuiving van ‘ons bestaansrecht staat voorop’ naar ‘hoe dragen we zorg voor elkaar in de samenleving?’. Stel dat iemand nu werkt voor een organisatie die nog op de ‘oude’ manier werkt, kan die dan toch met de IXELF-factor aan de slag? ‘Nee. Het heeft geen zin om in je eentje met IXELF aan de slag te gaan. Als in jouw organisatie alles vast is gelegd met protocollen, moet dat eerst veranderen. Ga niet aan een dood paard zitten trekken. IXELF vraagt iets van de burger, de hulpverlener én de organisatie’. Heb je nog een advies? ‘Ik zie dat veel mensen worstelen met écht doorvragen. Heel vaak draaien ze er toch omheen, of durven ze niet echt dichtbij de burger te komen. We zijn vaak nog veel te voorzichting. Je kunt veel beter liefdevol confronterend zijn. Deelnemers in de opleiding noemen dat vaak ‘professionele nabijheid’. Dat vind ik ook een passende term’.

10

IXELF-ONDERSTEUNER

Kan een worstenbroodje de IXELF-factor hebben?

IXELF gaat om concreet gedrag van mensen. Soms kan een hulpmiddel daar ook bij helpen. Wat dacht u bijvoorbeeld van een worstenbroodje als middel tot menslievende zorg? Het is een praktijkvoorbeeld uit Eindhoven. Heeft het volgens u de IXELF-factor? We horen het graag! John Swaneveld is een medewerker van de afdeling voor spoedeisende psychiatrie bij de GGzE. Hij werkt met zeer verwarde en vaak ook agressieve cliënten. Het komt voor dat er wel zes medewerkers nodig zijn om 1 patiënt in bedwang te houden. Soms is er geen andere mogelijkheid dan iemand in een separeercel te zetten en soms zelfs ‘plat te spuiten’ met een kalmerend middel. Het zat John niet lekker. Zijn organisatie pretendeert mensgericht te zijn, maar met zijn zessen bovenop iemand gaan zetten en deze persoon vervolgens in een kaal hok opsluiten heeft daar weinig mee te maken. En dus bedacht John, samen met een collega, een briljant plan. Stelt u zich de situatie voor: een agressieve patiënt waarvan alle stoppen zijn doorgeslagen. Potige medewerkers er letterlijk bovenop. En dan komt John binnen. Hij kijkt de patiënt in de ogen en stelt met onvervalst Brabants accent de vraag: ‘Lusde gij een worstenbroodje?’. En geloof het of niet, het overgrote deel van de patiënten smelt weg. Vergeet niet dat sommigen soms dagen niet hebben gegeten, en dat ze tot dusver alleen maar agressie hebben ontmoet. En dan biedt iemand ineens op een vriendelijke manier iets te eten aan. Het resultaat is verbluffend: het gebruik van de isoleercel is drastisch afgenomen - soms staat deze zelfs weken leeg. Heeft het worstenbroodje de IXELF-factor? IXELF is altijd op zoek naar inspiratie en praktijkvoorbeelden. John Swaneveld is niet betrokken bij IXELF, maar zijn worstenbroodje is een voorbeeld van een praktisch, simpel in te voeren en zeer menslievend instrument. Daarom vraagt IXELF zich af: heeft het worstenbroodje de IXELF-factor?

Heeft Pater Poels de IXELF-factor?

Kent u de Tilburgse broodpater Gerrit Poels? Iedere dag fietst hij ’s nachts door Tilburg om brood te brengen bij mensen in armoede. Voor velen is Poels een grote inspiratiebron. In de ludieke Quiet500 (een parodie op de Quote 500 waarin de 500 armste Nederlanders geportretteerd staan, zie quiet500.nu) kreeg hij ook uitgebreid aandacht. IXELF vertelt u graag meer over Poels en wil van u weten of hij in uw ogen de IXELF-factor heeft. Laat u het ons weten? Wie is Pater Poels? Gerrit Poels (1929, zie Wikipedia) was in de jaren zestig van de vorige eeuw pastoor, maar vond dat de kerk te weinig actief was in echte armoedebestrijding. In 1990 begint hij met het rondbrengen van brood. Hij haalt ‘s middags bij bakkers en supermarkten brood op dat over is, en laadt dit op zijn fiets. Midden in de nacht bezorgt hij deze broden bij mensen van wie hij weet dat zij dat kunnen gebruiken. Hij doet dat midden in de nacht, zodat zijn broden ongezien blijven voor buren en anderen: veel cliënten schamen zich immers voor hun armoede. Heeft Pater Poels de IXELF-factor? Vrijwel iedereen is het erover eens: het werk van Pater Poels is hartverwarmend. Ook in ‘welzijnsland’ laten mensen zich graag inspireren door Poels. Maar Poels is zelf een fel criticaster van het reguliere welzijnswerk. Hij hekelt bureaucratisering en professionalisering, die volgens Poels bijvoorbeeld ook bij de voedselbanken al veel te ver is doorgeslagen. Poels gelooft in ‘onmiddellijke’ hulp: wie bij hem aanklopt voor hulp, krijgt hulp. Dat kan ook tweedehands kleding zijn, of contant geld om een treinkaartje te kopen als iemand zijn zieke moeder wil bezoeken. Poels doet niet aan controle, en heeft ook geen criteria opgesteld voor zijn hulp. Hij zegt over zichzelf: ‘Ik ben geen hulpverlener, ik help’. Hij neemt voor lief dat hij soms opgelicht wordt. IXELF vindt Pater Poels ook inspirerend. Tegelijk vraagt IXELF zichzelf af of Pater Poels de IXELF-factor heeft. Kijk bijvoorbeeld maar eens naar het ‘in de geest van Poels’ gestartte initiatief van de Tilburgse

IXELF-ONDERSTEUNER

11

woningbouwcorporatie Tiwos. Onderaan dit initiatief vindt u allerlei criteria. En dan moet het ineens weer ‘doelgericht’ en ‘efficient’ zijn. Dat is toch helemaal niet in de geest van Pater Poels? Poels wil toch juist een lans breken voor ‘onmiddellijke hulp’? Of ontkomen we er niet aan om dit soort criteria op te stellen als je in de geest van Poels willen handelen? Met andere woorden: heeft Pater Poels de IXELF-factor, en kun je die ook implementeren in een zorginstelling, of is Pater Poels vooral een hartverwarmende man die onze steun en waardering verdient, maar waar we geen beleid op kunnen maken? We horen het graag van u!

12

IXELF-ONDERSTEUNER

MANAGER Maakt u zich niet druk, het gaat om uw geluk

Niet meer in uren denken of in taken, maar in geluk. Uw geluk. Dat is de kern van de proeftuin van IXELF bij Actief Zorg. Twaalf enthousiaste medewerkers (huishoudelijk en verzorging) doen mee aan dit nieuwe project: ‘Onze medewerkers leren zichzelf meer te zien als een persoon en minder als iemand met een functie’. Ellen van Heugten is opleidingsfunctionaris bij Actief Zorg. Zij maakt haar twaalf prille cursisten wegwijs in de proeftuin van IXELF, die tot november loopt. Hoe kijkt zij aan tegen IXELF? ‘Nou, IXELF is een project dat we binnen heel Actief Zorg zijn gestart. De twaalf medewerkers die nu zijn begonnen leren een geheel andere zienswijze te ontwikkelen met betrekking tot zorg. Centraal staat het geluk van de klant. Onze medewerkers leren zichzelf meer te zien als een persoon en minder als iemand met een functie. Ze leren zich te verplaatsen in de klant. Ze nemen als het ware even plaats op hun stoel. Proberen zich in te leven in hun situatie. Ze proberen hun klant te begrijpen. Waarom reageert hij of zij nu zo? Waarom zegt hij of zij zo weinig? Op die manier leren ze zich beter in de klant in te leven. Ze gaan in dialoog. Iets wat de verstandhouding tussen de klant en de medewerker alleen maar ten goede kan komen. Ze gaan zichzelf meer zien als mensen. Mensen die elkaar helpen. Dat is het geluk waar we naar op zoek zijn’. IXELF: niet zomaar een projectje IXELF is bij Actief Zorg niet zomaar uit de lucht komen vallen. De proeftuin is onderdeel van een groter plan. De nieuwe aanpak is overgewaaid uit Twente. Jaren geleden begon daar Stichting Verzorgd met een geheel nieuwe aanpak in de zorg. De Stichting stelt geluk centraal en alle betrokkenen passen hun houding daarop aan. In 2010 bereikte dit initiatief de Tweede Kamer, die laaiend enthousiast reageerde op de nieuwe aanpak. Dit vormde in feite de eerste kiem voor IXELF, die mede is gefinancierd door het Ministerie van VWS. De Universiteit van Tilburg doet onderzoek naar de resultaten. Ga ook aan de slag in uw organisatie De aanpak van IXELF bij Actief Zorg laat zien hoe laagdrempelig ook uw organisatie aan de slag kan gaan met het centraal stellen van geluk. Geen dikke beleidsnota’s, dure consultants en enorme enquetes onder uw personeel. Nee, IXELF houdt het simpel: we starten gewoon met een kleinschalige proeftuin en ontdekken samen wat werkt! Heeft IXELF de IXELF-factor? Sven Verleun en Tessa Wethlij, consultants van UniPartners Tilburg, hebben in opdracht van IXELF een rapport geschreven over de vraag hoe IXELF wetenschappelijke kennis beter bereikbaar kan maken in de praktijk: ‘IXELF, practice what you preach!’ Wat wil je met het onderzoek bereiken? ‘Uit dit onderzoek blijkt dat er voldoende wetenschappelijke kennis aanwezig is binnen IXELF’, staat er te lezen in het rapport. Toch schort het volgens Tessa Wethlij, een van de onderzoekers, aan de vertaalslag richting de praktijk: ‘de wetenschap moet leren veel meer de praktijktaal te spreken. Waarom formuleren wetenschappers altijd zelf hun aanbevelingen? Waarom gaan ze niet eerst het gesprek aan met mensen van de praktijk, om samen met hen in dialoog te gaan over de uitkomsten van het onderzoek, en wat dat betekent voor de praktijk? De dialoog is één van de uitgangspunten van IXELF. Pas dat dan ook toe in je eigen praktijk’. Tessa is vurig pleitbezorger van de boodschap dat IXELF haar eigen waarden ook haar eigen onderzoek en opleiding toepast: ‘Zorg dat alle mensen op alle niveaus tegelijkertijd erbij betrokken zijn. Ik merk bijvoorbeeld met de IXELF-opleiding dat in de ene gemeente alleen hulpverleners deelnemen en in de andere alleen beleidsmakers. Ze doen nooit tegelijk mee. Hoe kan een hulpverlener dan leren hoe hij met zijn manager het gesprek kan aangaan?’

MANAGER

13

Jullie stellen in je onderzoek ook dat het nodig is dat er een eenduidige visie moet komen wat IXELF is. Die staat toch al op de website? ‘In woorden zeker. Maar tijdens de interviews merkten wij dat iedereen een eigen beeld heeft bij IXELF. Er is geen eenduidig beeld van IXELF in de hoofden van mensen. Vandaar ook dat onze collega’s Tim Bouten en Shanti Duijvestijn een aanbeveling hebben gedaan voor een explanatory game. Dan gaat het ook echt leven bij mensen.’ Wat is de toegevoegde waarde van wetenschappelijk onderzoek voor IXELF? ‘IXELF is heel vernieuwend. Dat maakt het dus lastig om vooraf onderzoek te doen naar wat werkt en wat niet. Maar IXELF moet ook helemaal niet wachten tot die kennis er is. Ga er mee aan de slag en toets achteraf wat werkt en wat niet’. Tessa daagt IXELF uit om het principe van ‘geluk centraal’ ook toe te passen op de behoefte naar wetenschappelijke kennis: ‘Je hoeft niet per se de ambitie te hebben om zelf onderzoek te doen, maar je moet wel onderzoeken wat voor kennis er nodig is’.

Buurtzorg Nederland langs de IXELF-meetlat: geslaagd, maar waar blijven de volgers? Buurtzorg Nederland is een thuiszorgorganisatie die bestaat uit kleine teams van wijkverpleegkundigen en ziekenverzorgenden. De teams werken zelfstandig. De organisatie kent geen managers, heeft geen centraal gestuurde visie en geen pr-afdeling. Hoe scoort Buurtzorg Nederland langs de IXELF-meetlat?

Criterium 1. Werkt Buurtzorg Nederland vanuit output of outcome? Buurtzorg Nederland heeft geen protocollen over hoeveel tijd je mag besteden aan het vervangen van steunkousen. De beslissing over de inzet van mensen maken de zelfsturende teams samen met de cliënt. Medewerkers blijven dus zo lang als nodig is bij de cliënt. Van wassen en het verbinden van wonden, tot het geven van injecties en het voeren van gesprekken. Kortom: dit is een outcome-gerichte werkwijze zoals het bedoeld is! Criterium 2. Zorg: leuk of leerzaam? Klanten zijn tevreden met Buurtzorg Nederland. Eigen onderzoeken van Buurtzorg Nederland hebben klinkende resultaten: de cliënttevredenheid scoorde gemiddeld een 9. Leuk is het dus zeker. In de Maatschappelijke Business Case kunt u diverse verhalen van cliënten lezen waaruit blijkt dat de medewerkers ook ‘nee’ durven te zeggen en bezig zijn met leerzame zorg. Buurtzorg Nederland doet duidelijk niet aan ‘u vraagt, wij draaien’. Criterium 3. Bevat de aanpak een worstenbroodje? IXELF heeft genoten van het interview met oprichter Jos de Blok op Managementscope. De organisatie heeft geen ‘stip aan de horizon’, geen dikke beleidsrapporten of beleid dat gemaakt is op een hoofdkantoor. Er is dus alle ruimte voor medewerkers om zelf het verschil te maken. Zet de worstenbroodjes maar in de oven! Criterium 4. Is deze manier van werken eenvoudig overdraagbaar? De werkwijze van Buurtzorg Nederland klinkt eenvoudig. Toch twijfelt IXELF of deze werkwijze eenvoudig overdraagbaar is: er zijn nog geen voorbeelden bekend van ‘traditionele’ organisaties die zijn overgestapt op het model van Buurtzorg Nederland. En dat, terwijl de organisatie volop aandacht heeft gehad in de media en diverse prijzen heeft gewonnen. Is Buurtzorg Nederland dan zo slim dat zij de enige zijn die deze werkwijze kunnen toepassen, of zijn traditionele organisaties nou zo dom? Criterium 5. Barst Buurtzorg Nederland van de protocollen of geeft het Carte Blanche? Buurtzorg Nederland is een prachtvoorbeeld van de Carte Blanche-aanpak. Geen call-center dat zorgt voor registratie, om vervolgens met een intakemedewerker een persoonlijk plan op te stellen, dat vervolgens door meer dan 15 hulpverleners wordt uitgevoerd. Buurtzorg Nederland geeft haar medewerkers Carte Blanche. Criterium 6. Maakt Buurtzorg Nederland een Maatschappelijke Businesscase van zijn activiteiten? Ja. Sterker nog, dat deden ze al in 2009. Wie de cijfers van Buurtzorg Nederland ‘uitvergroot’ naar heel Nederland, komt uit op een potentiële besparing van 1.9 miljard. Daarnaast blijkt dat de productiviteit hoger is ten opzichte van andere zorgorganisaties. Met andere woorden: Buurtzorg Nederland heeft minder uren nodig om dezelfde resultaten te boeken.

14

manager

Conclusie: geslaagd, maar waar blijven de volgers? Buurtzorg Nederland slaagt met vlag en wimpel langs de IXELF-meetlat. De werkwijze is een schitterend voorbeeld voor wie met de IXELF-factor aan de slag wil. Toch lijken, ondanks het grote succes, weinig andere organisaties hun voorbeeld te volgen. Wij zijn benieuwd naar de oorzaak. Of zijn er stiekem toch al wel heel veel copycats? Wij horen het graag. Laat u ons het weten?

Heeft Part-up de IXELF-factor?

Part-up is een platform voor tijdelijke teams. Iedereen die een klus heeft die hij of zij niet alleen kan uitvoeren, kan zich inschrijven om samen met anderen aan de slag te gaan. De leden van het tijdelijke team werken volledig horizontaal: er is geen hiërarchie tussen de leden. Na afloop van de klus beoordelen de leden elkaar. IXELF sprak met oprichter Laurens Waling en legt dit nieuwe initiatief langs de IXELF-meetlat: ‘Of wij geluk dichterbij brengen? Nou en of!’ Werkt Part-up vanuit output of outcome? ‘In Part-up kun je op maat afspraken maken. Je formuleert zelf de criteria voor het eindresultaat. Wie wil werken op basis van outcome, kan dat hier dus zeker doen. Ons systeem stimuleert ook het werken vanuit de outcomegedachte, door bijvoorbeeld geld pas uit te laten keren als het resultaat is bereikt, in plaats van uit te betalen op basis van een aantal gewerkte uren. ’ Is Part-up leuk of leerzaam? ‘Je hebt volledige eigen regie en gaat zelf aan de slag met een pop-up-team: een tijdelijk team dat samen werkt aan een doel. Alle leden van het team beoordelen elkaar, daardoor krijg je automatisch een leereffect. Er is geen hiërarchie. Leden van een team werken op basis van hun toegevoegde waarde. In het geval van een zorgvraag is de cliënt met een hulpvraag dus ook een gelijkwaardig lid van het team en krijgt hij ook een beoordeling. Dit sluit volgens mij nauw aan bij de IXELF-factor, die mensen aanspoort om zélf aan de slag te gaan’. Bevat Part-up een worstenbroodje? ‘Ik zie Part-up als een game. Het is vooral ook erg leuk en verslavend, je zult zien dat je snel meer projecten wilt doen. Het is gratis, snel en laagdrempelig.’ Is de manier van werken eenvoudig overdraagbaar? ‘100%. Iedereen kan naar de website en vandaag nog aan de slag.’ Barst Part-up van de protocollen, of krijgen mensen Carte Blanche? ‘Carte Blanche. Er is geen klassieke verhouding tussen een opdrachtgever en opdrachtnemer. Er is gelijkwaardigheid en iedereen kan op zijn eigen manier invulling geven aan de taak die moet worden volbracht. Het forceert dus om écht horizontaal te werken vanuit het geluk van alle betrokkenen’. Is er een Maatschappelijke Business Case van Part-up? ´Een Part-up heeft natuurlijk geen overhead en is gratis. Bij zorgvragen stellen burgers zelf een team samen, waardoor er weinig afstemming nodig is. Aan de andere kant zijn de teamleden niet per definitief op elkaar ingewerkt, dat kan dus wel meer tijd kosten. Ik daag IXELF graag uit om een Maatschappelijke Business Case van Part-up te maken, en wil de lezers van dit artikel uiteraard uitdagen om zich aan te melden en aan de slag te gaan met Part-up. Alle feedback is uiteraard welkom!’ Conclusie: Geslaagd. Part-up maakt werken met de IXELF-factor een stuk eenvoudiger!

MANAGER

15

Er zit geen probleem tegenover je, maar een mens!

Werken met de IXELF-factor, hoe doe je dat? IXELF sprak met Judith Bach, regiomanager bij LEVgroep en betrokken bij de proeftuin in Helmond-Oost: ‘eigenlijk is het heel simpel’. Jullie zijn aan de slag gegaan met de IXELF-factor. Hoe werkt dat in de praktijk? ‘We nemen in de proeftuin geluk als perspectief. We zetten niet langer het probleem centraal, maar de mens. Zo kwamen we een meneer tegen met allerlei problemen, die ook nog eens slecht voor zichzelf zorgde. Hij lust het eten van onze maaltijdenservices niet en kan niet koken. Wij hebben hem in contact gebracht met iemand die graag meer onder de mensen wilde komen en heerlijk kan koken. Een eenvoudige maaltijd maakte zo het verschil. En dankzij die maaltijd ging die meneer ook beter voor zichzelf zorgen.’ ‘Een ander voorbeeld is een maatschappelijk werker van ons. Die vertelde dat hij nu ook veel gemakkelijker het vertrouwen wint van mensen. Hij begint nu altijd met een goed gesprek van mens tot mens. Gewoon, met een bak koffie. Het eerste gesprek gaat ook helemaal niet meer over problemen’. Hoe ben je hiermee begonnen in jullie organisatie? ‘Wij hebben in onze organisatie een training gehad van Sandra Franken. Daarin zijn we samen op zoek gegaan naar ons beeld van de ideale wijk. Dat gaf ons direct een nieuw perspectief: we zagen ineens mensen met talenten die we aan elkaar kunnen verbinden. Van daaruit hebben we een werkplan gemaakt waar we nu concreet mee aan de slag zijn gegaan. En deze manier van werken sijpelt overal verder: ook jongerenwerk past het nu toe, en ik zie ook dat de gemeente Helmond ermee bezig is. We durven nu echt los te laten en aan de slag te gaan’. Wat is je advies aan mensen die hier ook mee aan de slag willen gaan? ‘We zijn snel geneigd allerlei oplossingen aan te dragen vanuit ons eigen aanbod: iemand ‘moet’ een cursus volgen of krijgt een budgetcoach. Met die reflex moet je stoppen. Begin met de vraag wat iemand gelukkig maakt en handel daarnaar. Je moet dus vooral loslaten. En verder is het dan eigenlijk helemaal niet zo moeilijk.’ Wil je nog een oproep plaatsen? ‘Werken met de IXELF-factor is echt anders dan wat we vroeger in onze opleiding hebben geleerd. Ik merk ook dat veel collega’s zo niet zijn opgevoed. Bij veel opleidingen leer je immers om er heel ‘strak’ in te zitten. Ik ben heel benieuwd of er al opleidingen zijn in Nederland die dat strakke loslaten en de IXELF-factor aan hun studenten meegeven.’

Het Goede Gieren-fonds langs de IXELF-meetlat

Het ‘Goede Gieren-fonds’ is een nieuw initiatief om mensen met problematische schulden te helpen. Het fonds koopt schulden op volgens de regels van de schuldsanering en maakt afspraken met de schuldenaar over de aflossing en het voorkomen van nieuwe financiële problemen. Daarnaast sluit het fonds prestatiecontracten af met alle betrokken partijen, zoals gemeenten en corporaties. Deze partijen leveren bijvoorbeeld een financiële bijdrage aan het fonds, als het fonds huisuitzettingen en onder toezichtstelling weet te voorkomen. IXELF legt dit fonds langs de IXELF-meetlat. 1. Werkt het fonds vanuit output of outcome? Het Goede Gieren fonds is overduidelijk outcome-gericht. Het fonds gaat niet uit van een vastgesteld aantal uren dat ze inzet om schulden aan te pakken, maar begint met een kosten-batenanalyse. Wat kost een gezin als de situatie escaleert? Wat levert het opkopen van de schuld op? Hierbij kijkt het fonds zowel naar maatschappelijke kosten als de opbrengsten voor een gezin. 2. Is zorg bij het fonds leuk of leerzaam? Het Goede Gieren fonds zorgt voor leerzaamheid. Volgens het fonds is de huidige schuldhulpverlening gebaseerd op een verkeerde gedragstheorie. Wie nu schulden heeft, moet eerst boeten en kan pas na drie of vijf jaar met een schone lei beginnen. Iemand met schulden die in de huidige situatie gaat werken, moet direct alles afdragen. Als iemand wisselende inkomsten heeft, krijgt hij of zij van de schuldsanering zelfs het advies dat het beter is om in de uitkering te blijven. Dat biedt wel zekerheid, maar daar leer je niets van. Het Goede Gieren fonds keert die

16

manager

gedragstheorie om en beloont initiatief. Zo is het voor mensen ook echt leerzaam. Mensen moeten zelf met een plan komen waarin ze hun problemen in samenhang aanpakken. Zo haal je mensen op hun eigen manier uit een situatie van perspectiefloosheid. 3. Bevat de aanpak een worstenbroodje? De aanpak gaat snel aan de slag door middel van 20 pilots bij drie gemeenten. Het fonds brengt voor deze 20 gezinnen het plaatje in kaart: Welke kosten maakt de gemeente? Met welk plan kunnen die kosten naar beneden? Stuit het plan op wettelijke beperkingen? 4. Is de manier van werken eenvoudig overdraagbaar? Het fonds is een initiatief van Pieter Hilhorst, Jos van der Lans, Sadik Harchaoui, Eelke Blokker, Albert Jan Kruiter en Harry Kruiter. Klinkende namen uit het sociaal domein genereren hiermee snel publiciteit en aandacht. IXELF wil natuurlijk snel met deze aanpak aan de slag in Helmond. Horen we snel van ze? 5. Barst het fonds van de protocollen of geeft het Carte Blanche? Carte Blanche. IXELF heeft geen protocol kunnen ontdekken behalve het gebruiken van het gezond boerenverstand. 6. Maakt het fonds een Maatschappelijke Businesscase van de activiteiten? Het fonds is volledig gebaseerd op de MBC. Er zijn nu gezinnen die de maatschappij per jaar € 100.000 kosten. Onder toezichtstelling van een kind kost bijvoorbeeld € 7000 per jaar. Een huisuitzetting kost een corporatie € 6000. In de opvang kosten ze dan per jaar € 30.000. De helft van het budget voor jeugdzorg besteden ze aan twee procent van de cliënten. Als het fonds ervoor zorgt dat ouders beter kunnen opvoeden waardoor het kind hoeft niet meer uit huis geplaatst hoeft, dan dalen de kosten al. Ex-Wethouder Hilhorst geeft in een interview een mooi voorbeeld: ‘Ik kwam bij een gezin in Amsterdam Nieuw West, waarvan een kind naar een speciale school moest in Noord. Vaak ging het kind niet, omdat er geen geld was voor openbaar vervoer. Vervolgens kwam er iemand van leerplicht om te zorgen dat kind weer naar school ging, maar schulden waren het echte probleem.’ Nog een voorbeeld? ‘Neem jongeren in de opvang met schulden. Zij moeten leven van 35 euro per week. Dan heb je geen mogelijkheid om iets van je leven te maken. Wij zeggen: zorg eerst voor gedragsverandering, zodat ze weer greep krijgen op hun leven. We willen de motivatie omdraaien: als je weer aan het werk gaat krijg je meer leefgeld. Nu kan dat niet, omdat al het geld naar de schuldeiser gaat. Maar wij zeggen: als jij de samenleving minder geld kost, krijg je zelf ook meer geld. Wij zoeken dus naar een alternatieve afbetaling: als je kind niet uit huis wordt geplaatst, spaar je geld en kan er ook meer worden afgelost.’ Geslaagd! IXELF verklaart hierbij dat het Goede Gieren Fonds met vlag en wimpel slaagt langs de IXELF-meetlat!

Hoe scoort u op de IXELF-meetlat?

Op ixelf.nl zijn we op zoek gegaan naar mensen en organisaties met de IXELF-factor. Het resultaat van deze zoektocht is de IXELF-meetlat. Met deze meetlat kunt u vaststellen hoe het staat met uw eigen IXELF-factor of die van uw organisatie. Brengt u het geluk dichtbij? Criterium 1. Werkt u of uw organisatie vanuit output of outcome? Een organisatie die werkt vanuit output meet het aantal gewerkte uren of het aantal verrichte handelingen. U zegt dan bijvoorbeeld ‘wij hebben het afgelopen jaar bij 80.000 mensen steunkousen vervangen’. Als u de IXELF-factor hebt, werkt u vanuit outcome. U meet dan het resultaat: ‘dankzij onze hulp is het huisartsenbezoek afgenomen met 25% en daalde het beroep op zorgvoorzieningen met 35%’. Criterium 2. Zorg: leuk of leerzaam? Veel ondersteuners (professionals én vrijwilligers) helpen mensen vanuit de gedachte: ‘u vraagt, wij draaien’. Ze willen dat burgers het ‘leuk’ hebben. Iemand met de IXELF-factor wil dat zorg leerzaam is en durft iemand ook te prikkelen om zélf aan de slag te gaan met ander gedrag. En nee, dat vindt een burger niet altijd leuk, maar dat is in de ogen van IXELF het doel van ondersteuning ook helemaal niet.

MANAGER

17

Criterium 3. Bevat uw aanpak een worstenbroodje? Visie, missie en een stip aan de horizon: we lopen meestal over van de verhalen als het gaat om zorg en welzijn. We horen dan kreten als ‘breng zorg dichter bij de mensen’, ‘stop bureaucratie’ of ‘er moeten meer handen aan het bed’. Iemand met de IXELF-factor zul je niet betrappen op dit soort taal. Wie de IXELF-factor heeft, doet er concreet iets aan. Bijvoorbeeld met zoiets simpels als een worstenbroodje. Criterium 4. Is uw manier van werken eenvoudig overdraagbaar? Er zijn veel ondersteuners met de IXELF-factor. Schitterende initiatieven die goed scoren in de pers. Maar hoe zit het dan vervolgens met de overdraagbaarheid? Nemen andere organisaties dit succes over, of is het teveel gekoppeld aan één persoon? Wie de IXELF-factor heeft, zorgt ervoor dat het niet gaat om de persoon, maar om de aanpak die overdraagbaar moet zijn. Criterium 5. Barst u van de protocollen of geeft u Carte Blanche? Organisaties met de IXELF-factor geven ruimte aan ondersteuners. Daar is dus geen plek meer voor protocollen die voorschrijven hoe lang een keukentafelgesprek mag duren, of hoeveel uur ‘opvoedbegeleiding’ iemand krijgt. De IXELF-factor vraagt niet om de inzet van 19 professionals in een multiprobleemgezin, maar om één ondersteuner met een Carte Blanche. Criterium 6. Maakt u een Maatschappelijke Businesscase van uw activiteiten? Uit de praktijk: een gezin heeft schulden gemaakt van 15.000 euro en belandt in de problemen. Vervolgens kwamen er hulpverleners over de vloer om hiermee aan de slag te gaan. Na een jaar was er voor ruim anderhalve ton aan kosten gemaakt door meer dan tien instanties. Het gezin werd er allesbehalve gelukkig van: hun wantrouwen naar instanties groeide en groeide. En u zult begrijpen dat anderhalve ton kosten om 15.000 euro schuld weg te werken verre van efficiënt is. Toch ‘klopte’ de inzet van alle zorgverleners. Iedereen had keurig zijn ‘taak’ verricht. IXELF vindt dit stuitend en vraagt om een berekening van de maatschappelijke kosten en baten.

De IXELF-factor? Geef hulpverleners Carte Blanche!

De aanpak van multi-probleem gezinnen is erg lastig en duur. Er lopen al snel 20 hulpverleners rond en de kosten per gezin komen jaarlijks makkelijk uit op 100.000 euro. En denk maar niet dat zo’n gezin heel gelukkig wordt van al die hulpverleners: meestal heerst er wantrouwen en werken partijen niet goed samen. IXELF denkt dat het anders kan door middel van een Carte Blanche! Carte Blanche is een simpele oplossing voor multi-probleem gezinnen. Breng die 20 hulpverleners terug naar 1 hulpverlener. Geef die hulpverlener vervolgens letterlijk carte blanche: geef hem (of haar) maximale vrijheid in de behandelwijze en stel NIET vast hoeveel uren hij moet maken. Stop ook met het opleggen van allerlei SMART geformuleerde doelstellingen en bepaal ook niet bij voorbaat wanneer het aantal uren afgebouwd moet worden. Met andere woorden: de hulpverlener krijgt de opdracht om te doen wat op dat moment nodig is. Ook in het Brabantse Gilze-Rijen is een vergelijkbaar initiatief gestart onder de naam Connect. De pilot van dit project vond plaats in de jeugdzorg. Ook hier kregen hulpverleners uitsluitend de opdracht ‘te doen wat nodig is’, zonder verder in detail alles dicht te timmeren. IXELF is geïnspireerd door deze aanpak, die naadloos aansluit bij onze effectenbibliotheek, die ook laat zien dat meer hulpverlening niet automatisch leidt tot betere resultaten. Sterker nog: het voorbeeld van Carte Blanche laat zien dat minder hulpverlening tot betere resultaten leidt. Wij denken dat Carte Blance de IXELF-factor heeft. U ook?

18

manager

Wakker worden! Zonder de IXELF-factor bestaat uw organisatie volgend jaar niet meer!

Werkt uw organisatie al met de IXELF-factor? Jo Gloudemans, directeur van zorginstelling Labyrint uit het Brabantse Sint-Oedenrode is bezig met een opleiding om de IXELF-factor te krijgen. Volgens hem zouden alle moderne zorginstellingen dat moeten doen. Hij legt u graag uit waarom. IXELF: Kun je uitleggen wat je leert met het verkrijgen van de IXELF-factor? Gloudemans: ‘Vroeger werkten we aanbodgericht. Wij bedachten als zorgaanbieder allerlei oplossingen en boden die aan. Nu zijn we bezig met een opleiding waarin we leren om met de IXELF-aanpak te werken. Je kijkt dan wat een burger nodig heeft, wat hem gelukkig maakt en wat zijn drijfveren zijn. Hoe kunnen we iemand in zijn eigen kracht zetten? En daar proberen we onze dienstverlening op aan te passen. Dat is best een leerproces van vallen en opstaan. We zijn er dus nog zeker niet, maar we maken al wel vorderingen’. IXELF: Heb je al een eerste succes geboekt in de praktijk? Gloudemans: ‘Rob (gefingeerde naam, red.) is een jongeman met een niet-aangeboren hersenafwijking. Rob’s wensen konden we niet invullen met het aantal uren dat zijn indicatie voorschrijft. Daarom hebben we zijn wensen heel concreet geformuleerd en contact gezocht met zijn oude ploeggenoten van de voetbalvereniging. Die bleken heel graag te willen helpen. Vervolgens was het heel eenvoudig: we hebben een mooi schema gemaakt met allerlei taken en mensen geven aan wanneer ze kunnen helpen. Het leuke is dat we nu zelfs meer mensen hebben dan we nodig hebben. Waar we dus begonnen een gebrek aan uren hebben we nu tijd over!’ IXELF: Veel zorginstellingen werken nog op de oude manier. Die leggen alles vast in protocollen en hebben tot op de minuut geregisseerde taakomschrijvingen voor hun medewerkers. Hoe kunnen die ook de IXELF-factor krijgen? Gloudemans: ‘Wakker worden! Als je niet snel met de IXELF-factor aan de slag gaat, besta je over een jaar niet meer. Je kunt als zorginstelling simpelweg niet doorgaan op de oude leest. Denk aan het voorbeeld van Rob: als wij meer uren zouden leveren dan de indicatie voorschrijft, zijn wij binnen de kortste keren failliet. Daarnaast levert de IXELF-factor ons ook veel meer innovatie op: omdat we steeds meer samenwerken met anderen, leren we daar ook iedere keer van. Ik weet nu veel beter wat andere mensen in huis hebben – zowel van professionals als van vrijwilligers. De kracht die we daarmee kunnen mobiliseren is enorm. Dat is voor ons overigens ook nog een proces van vallen en opstaan, maar we leren veel van elkaar en ontdekken iedere dag nieuwe mogelijkheden’. IXELF: Heb je nog tips voor het IXELF-bestuur? Gloudemans: ‘Zet ons in als ambassadeurs van IXELF. Geef ons de ruimte om ons verhaal te vertellen aan andere organisaties. En ga aan de slag met het omschrijven van heldere business cases en doe hier onderzoek naar. Ik wacht met smart op de uitkomsten van het universitaire onderzoek van IXELF!’

MANAGER

19

BESTUURDER Rapport Handreiking: durft IXELF te gamen?

Unipartners Tilburg is een academisch adviesbureau, verbonden aan de Universiteit van Tilburg. Tim Bouten en Shanti Duijvestijn hebben zich namens Unipartners Tilburg gebogen over de vraag hoe IXELF een zo praktijkgericht mogelijke handreiking kan maken voor beleidsmakers. Shanti: ‘Wij zijn erachter gekomen dat eigenlijk iedereen iets aan de handreiking kan hebben. Niet alleen beleidsmakers, maar ook andere professionals en kwetsbare burgers. Maar dan moet IXELF zich wel anders durven presenteren. Ik merk dat het heel lastig is om in woorden uit te leggen wat IXELF precies is. Je moet IXELF eigenlijk ervaren. Daarom hebben wij ook de aanbeveling gedaan voor een explanatory game‘. Game Door middel van een explanatory game zie je niet alleen de feiten maar juist de onderliggende ‘hoe en waarom’ van het concept. Een game bevordert een diepere kennis van abstracte begrippen. Op deze manier worden komt de visie en de achterliggende gedachte van IXELF centraal te staan in de handreiking. Tim vult aan: ‘Door zo’n game zie je wat iedereen echt doet. Je hebt veel meer overzicht en kunt zo makkelijker je eigen weg vinden’. In bovenstaand plaatje ziet u het uitgangspunt: een gemeente waarin iedere rol binnen IXELF betrokken is. Een plattegrond waarop zowel het gemeentehuis, de zorgverzekeraar, zorgorganisatie, professionals en cliënten een plekje hebben. Hier kan de lezer zelf kiezen vanuit welke rol en perspectief hij iets wil weten over IXELF door te klikken op het betreffende huisje. Op deze manier maak je de IXELF handreiking interessant voor iedere rol die mensen aan kunnen nemen om IXELF gedrag te laten zien. De handreiking is op deze manier een document waar iedereen vanuit de rol waarin hij of zij beweegt zich kan herkennen en ook gelijk de samenhang ziet met de andere mensen die in verschillende rollen ten diensten willen staan van de ander. Wat hebben Tim en Shanti zelf geleerd van het onderzoek? Tim: ‘Het was heel leerzaam om te doen. Wij zouden in adviestrajecten bij Unipartners ook veel meer op zoek kunnen gaan naar het geluk in plaats van alleen maar te kijken naar een probleem. Als er bijvoorbeeld een bedrijf is met ontevreden medewerkers, dan zou ik nu veel meer de nadruk leggen op hoe je deze mensen gelukkiger maakt’. Shanti: ‘Ik heb veel geleerd over hoe de wereld in elkaar steekt, en over het doen van onderzoek. Ik hoop vooral dat IXELF met onze aanbevelingen aan de slag gaat bij het maken van de handreiking, en wie weet ook nog met het ontwikkelen van de game‘.

20

Bestuurder

Durft u het al? Helpen zonder criteria

IXELF vindt dat het anders moet en kan in zorg en welzijn. Wij willen dat geluk centraal staat als uitgangspunt voor mensen. Dat betekent ondersteuning verlenen zonder een waslijst aan voorwaarden. Denk bijvoorbeeld aan het helpen van zwervers door ‘gewoon’ cash te geven in plaats van deelname aan een programma met allerhande criteria. Utopische prietpraat? In Londen werkt het in de praktijk. Op straat leven is voor niemand leuk. Zwervers vechten iedere dag om te overleven. Dit zorgt vaak voor hoge maatschappelijke kosten vanwege bijvoorbeeld overlast in de buurt en diefstal. De aanpak van dit probleem is complex en hulpverleners blijken met met bestaande werkwijzen moeilijk perspectief te kunnen bieden voor zwervers. In London ging daklozenorganisatie Broadway met de IXELF-factor aan de slag. In plaats van ingewikkelde programma’s met veel begeleiding boden zij 15 langdurig daklozen een persoonlijk budget aan zonder erbij te vertellen hoe groot het budget was. Zij stelden de zwervers maar één vraag: hoe kun jij dit geld inzetten om van de straat te komen? Ze moesten zelf met een plan komen en Broadway betaalt. No questions asked. Wie denkt dat al het geld onmiddellijk werd ingezet om een oorlogsvoorraad halve liters bier te kopen, heeft het mis. De overgrote meerderheid van de deelnemers verliet de straat en ging aan de slag. Uiteindelijk bleek niet het geld, maar de vrijheid om zelf een oplossing te bedenken doorslaggevend om weer zélf de regie te pakken over het leven. Geen goedbedoelde adviezen van hulpverleners om ‘verplicht’ weer de opvang in te gaan. De bal lag volledig bij de zwerver. Het project was niet alleen positief voor zwervers, maar ook voor de samenleving. De Maatschappelijke Businesscase van dit project is fantastisch. Berekeningen laten zien dat de kosten voor het project, inclusief het loon van hulpverleners, niet boven de 50.000 pond uitkwamen. De maatschappelijke opbrengst was zeven maal zo groot: de rough sleepers veroorzaakten voorheen ongeveer 350.000 pond aan schade aan de samenleving. Zakenblad The Economist vatte de conclusies van het project prachtig samen: The most efficient way to spend money on the homeless might be to give it to them. Zelfde principe in Utah: Geef zwervers een gratis huis In de Amerikaanse staat Utah werken ze met hetzelfde principe als in Londen: geef zonder voorwaarden. Zwervers krijgen daar een gratis huis, inclusief hulpverlening. Een linkse hobby? Nee hoor, een hele slimme bezuinigingsmaatregel van de Republikeinen. Een zwerver op straat kost de staat ruim $16000. Een eenvoudig huis met begeleiding slechts $11000. Aan het gratis huis zitten geen voorwaarden verbonden. Het aantal zwevers is in acht jaar tijd gedaald met 78%. Naar verwachting leven er in 2015 geen mensen meer op straat in Utah. De voorbeelden uit Londen en Utah bieden een geweldig perspectief hoe het anders kan. Niet langer hoeven mensen met hun probleem van het ene overheidsloket naar het andere. Geen schier oneindige lijst van criteria waar je aan moet voldoen om in aanmerking te komen voor hulp. Geen hulpverleners die u wel even zullen vertellen wat goed voor u is. Niets van dat alles. Het kan zo simpel zijn. U helpt beter zonder voorwaarden. Daarom daagt IXELF u graag uit: als ze in Londen en Utah zulke mooie resultaten boeken, waarom stelt u dan wél allerlei criteria aan de ondersteuning van mensen? En waarom denkt u dat u de vraag hoe iemand uit zijn benarde situatie kan komen beter door u beantwoord wordt dan door de burger zelf?

bestuurder

21

Meer geluk tegen minder kosten in de praktijk

IXELF wil u overtuigen dat het mogelijk is om meer geluk voor kwetsbare burgers te creëren tegen minder kosten. Daarvoor doen we wetenschappelijk onderzoek, maar brengen we onze principes ook in de praktijk. In de gemeente Sint Oedenrode is inmiddels met succes een eerste proeftuin afgerond. U leest er in dit bericht meer over, inclusief een casus uit de praktijk! De eerste conclusies van de inmiddels afgeronde proeftuin in Sint Oedenrode zijn hoopgevend. Met veel energie en enthousiasme hebben de deelnemers in deze Brabantse gemeente de IXELF-factor toegepast. Wie het aandurft om ‘de echte vraag’ te stellen en te kijken naar de mogelijkheden van een burger en zijn gezin, zal komen tot meer geluk tegen lagere kosten. Voorbeeld uit de praktijk: Eva Eva (gefingeerde naam) is geboren is in Oost-Europa. Ze verblijft lange tijd met haar ouders en oma op een camping. Als ze 2,5 is melden haar ouders haar aan bij de kinderopvang. Ze spreekt slecht Nederlands en heeft tot dusver weinig contact gehad met andere kinderen. Eva is een angstig en stil meisje. In plaats van de ‘reguliere weg’ via consultatiebureau en GGD, schakelt het kinderdagverblijf een vrijwilligster in die goed Pools spreekt. Deze vrijwilligster maakt laagdrempelig contact met Eva en geeft de ouders praktische adviezen, zoals het uitzetten van de Poolse televisie en het aanbieden van Nederlandse programma’s. Een orthopedagoog ondersteunt de vrijwilligster hier verder in. Inzet van GGD is hierdoor niet nodig. Resultaat: meer geluk tegen minder kosten Aangezien er geen gebruik wordt gemaakt van de GGD en de aanpak dichtbij het gezin plaatsvindt, ervaren de ouders meer autonomie, meer prestatie en verbreden zijn hun sociale relaties. De Poolse vrijwilligster verzorgt hierbij een sleutelrol. Het kind ervaart op deze manier een veilige omgeving en wordt minder angstig. De besparing ten op zichte van het ‘reguliere’ traject bedraagt EUR 6720 (zie pagina 17 uit het Eindrapport Sint-Oedenrode). Wat vraagt toepassen van de IXELF-factor van u? STOPPEN - Stop met het eindeloze protocolleren van zorg. - Stop met het maken van gedetailleerde contracten waarin zorgverleners geen enkele ruimte meer krijgen om hun eigen kennis en kunde in te zetten - Stop met zorg op basis van ‘zorgen voor’ - Stop met zorg op basis van ureninzet - Stop met het centraal stellen van organisaties en professionals: stel de cliënt centraal. Hij/zij kan meer dan u denkt! STARTEN - Start met samenwerken op basis van vertrouwen - Start met het stellen van outcome-doelstellingen en maak een maatschappelijke business case van ondersteuningsvragen - Start met zorg op basis van ‘zorgen dat’ - Start een fonds voor sociale obligaties om innovatie te bevorderen - Vier het succes en maak gebruik van ondersteuners met de IXELF-factor als ambassadeur, maak gebruik van hun visie en profiel. De keuze is aan u! De keuze is aan u. Wilt u doorgaan met zorgverleners die binnen een vastgestelde tijd van 2 minuten steunkousen van mevrouw Jansen moeten vervangen? Wilt u doorgaan met ‘zwarte gat’-financiering waarbij u veel gemeenschapsgeld overhevelt aan instellingen zonder dat u inzicht heeft in de resultaten die het voor uw burgers gaat opleveren? Dan hebben wij slecht nieuws: die vorm van zorg is onbetaalbaar, onbeheersbaar en onwerkbaar. Kies daarom voor de IXELF-factor: zorg is een maatschappelijk goed waarbij het geluk van cliënten centraal staat. Zorgverleners werken met ruimte voor hun professionaliteit en u heeft als raad weer optimale regie, omdat u stuurt op outcome. Klik hier als u uzelf of uw organisatie langs de IXELF-meetlat wilt leggen. Wij wensen u veel succes met het implementeren van de IXELF-factor en staan uiteraard altijd voor u klaar als u vragen heeft. Laten we samen de handen ineenslaan om het geluk van burgers écht dichterbij te brengen.

22

Bestuurder

Effectenbibliotheek breekt met gedachte dat meer hulpverlening gelukkiger maakt Veel aanbieders in de zorg- en welzijnssector hebben de overtuiging dat burgers gelukkiger worden van meer hulpverlening. IXELF gelooft daar niets van en wil juist de afhankelijkheid van hulp verminderen door een andere manier van werken. Dan ga je uit van oplossingen in plaats van inspanning. Met de unieke Effectenbibliotheek, ontwikkeld door René van Hooren, ontwikkelt IXELF een maatschappelijke businesscase. IXELF sprak Van Hooren: ‘mijn droom is dat we elkaar gaan afrekenen op resultaat, niet op uren’.

Waarom is de huidige manier van werken een probleem? ‘Neem als voorbeeld een multi-probleem gezin. Daar lopen vaak wel tien hulpverleners rond die meer dan een ton kosten per jaar maken. Maar dat gezin is nog steeds niet gelukkig. Toch denken we dan vaak dat de oplossing is om er dan maar weer meer uren en geld tegenaan te gooien. Het is een hardnekkig misverstand dat meer hulpverlening gelukkiger maakt. Dat doet het gewoon niet.’. Jij wilt dus het resultaat inzichtelijk maken. Hoe doe je dat? ‘Mijn uiteindelijke droom is dat gemeenten hulpverleners gaan afrekenen op prestaties en niet op aantal uren. Dan moet je wel een maatschappelijke businesscase ontwikkelen. Daarom ben ik gestart met een effectenbibliotheek. Hierin kun je zien hoeveel geld we besparen als je in staat bent om zorg te voorkomen. Met de IXELF-factor kunnen we de afhankelijkheid verminderen. Dat levert direct geld op én maakt mensen gelukkiger’. Veel mensen zeggen: er moet juist geld bij in zorg- en welzijnsland! ‘Dat is echt een gedachte waar we mee moeten stoppen. Waarom geloven we toch dat meer geld altijd de oplossing is? Waarom rekenen we al die organisaties nog altijd af op het aantal uren dat ze maken? Ik ga uit van het principe less is more. Laten we zorgen dat we de afhankelijkheid verminderen en zo ook veel maatschappelijke kosten besparen. Daarom ook onderstaande effectenbibliotheek. Die is overigens nog verre van volledig. Daarom daag ik iedereen uit met meer voorbeelden en effecten te komen!’ Effect Type monetarisatie Waarde

Voorkomen huisuitzetting Direct incasseerbaar In het geval van een huurwoning draait de woningcorporatie op voor de kosten: oninbare huur, deurwaarderskosten, gerechtskosten, kosten inboedelverwijdering, etc. Geraamd op € 7.000 per geval.

Onderbouwing/bron

Frank van Summeren en Rob Bogman; Is preventieve woonbegeleiding effectief en kostenefficiënt?; Sociaal Bestek 4/2011; p. 29.

Effect Type monetarisatie Waarde

Voorkomen maatschappelijke opvang Indirect incasseerbaar Kosten van maatschappelijke opvang per persoon per jaar verschilt per gemeente, maar stellen we op € 14.000 Hogeschool Utrecht en Regioplan; Schuldhulpverlening loont! Een onderzoek naar de kosten en baten van schuldhulpverlening; Amsterdam juli 2011; p. 51.

 

Onderbouwing/bron   Effect Type monetarisatie Waarde

Voorkomen/vermindering criminaliteit Indirect incasseerbaar Detentie kost € 160 per dag. Per week is dat dus € 1.120. Aan delicten zijn ook kosten verbonden zoals de kosten van het Justitieel apparaat, de schade die eventueel is toegebracht, etc. Dit stellen we op € 2.435 per delict. De gemiddelde detentieduur in Nederland is 112 dagen, en dat kost € 17.920.

Onderbouwing/bron

WODC; Eggen en Kalidien 2008; Dienst Justitiële Inrichtingen, Gevangeniswezen in getal, 2008-2012, Mei 2013, p. 42.

 

bestuurder

23

Effect Type monetarisatie Waarde

Onderbouwing/bron   Effect Type monetarisatie Waarde

 

Onderbouwing/bron Effect Type monetarisatie Waarde Onderbouwing/bron

Voorkomen opname kind in residentiële Jeugdzorg Indirect incasseerbaar Meest voorkomend is behandelgroep voor ‘wonen en specifiek opvoeden’. Kosten: € 219,84 per kind per dag. Er zijn ook nog andere modaliteiten, die dan wat duurder, dan weer wat goedkoper zijn. SEO Economisch onderzoek; Kosten en baten Thuisbegeleiding voor gezinnen; Amsterdam, oktober 2011; p. 40. Uitstroom WWB uitkering Direct incasseerbaar De hoogte van de bijstandsuitkering is afhankelijk van het type huishouden en persoonlijke kenmerken van bijstandsgerechtigde (leeftijd). De omvang van het effect is vrij precies te bepalen door de bijstandsuitkering te vermenigvuldigen met de periode dat naar verwachting bijstand zou zijn ontvangen (te bepalen op basis van CBS data, met name de ‘baanvindduur’). De uitkering voor een alleenstaande ouder van > 20 jaar is € 948,18 per maand. Statline CBS; http://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/bijstand Behoud van werk Direct incasseerbaar Door behoud van werk kunnen kosten voorreïntegratie worden voorkomen, dat is ongeveer € 3.750 per persoon. Hogeschool Utrecht en Regioplan; Schuldhulpverlening loont! Een onderzoek naar de kosten en baten van schuldhulpverlening; Amsterdam juli 2011; p. 48.

  Effect  

Vermindering huisartsenbezoek Direct incasseerbaar

Waarde

Per keer dat de huisarts wordt bezocht levert dat een besparing op van € 75.

Onderbouwing/bron

Arcon; Effectmeting integrale klantondersteuning Stichting Verzorgd; Januari 2013; p. 26.

Eerst vertellen, dan pas tellen

Paul Berkers is beleidsadviseur zorg & welzijn bij de gemeente Helmond. Vroeger werkte zijn gemeente vooral output-georiënteerd: welzijnsorganisaties moesten enorme hoeveelheden managementinformatie opleveren. Sinds enkele jaren staat outcome centraal: wat levert de dienstverlening nu echt op voor kwetsbare mensen? ‘Je moet niet bang zijn om ook eens op elkaars stoel te gaan zitten’. Hoe gingen jullie vroeger om met welzijnsorganisaties? ‘Wij werkten vroeger vooral output georiënteerd. Dat betekent dat we bijvoorbeeld bij activiteiten rondom huiselijk geweld aan het tellen waren hoeveel mensen er deelnamen, hoeveel uur er was ingezet en of deelnemers tevreden waren. We waren erg druk aan het tellen, en welzijnsorganisaties moesten erg veel managementinformatie aanleveren. Alle inspanningen waren heel nauwgezet en gedetailleerd omschreven. Verder hadden we een strikte taakverdeling: de gemeente ging over het ‘wat’ en de uitvoerder over het ‘hoe’.’ En daar zijn jullie mee gestopt? ‘Ja. Het is natuurlijk prachtig als een bepaalde activiteit veel deelnemers heeft, maar hebben we dan ook echt iets gedaan aan huiselijk geweld? Zijn we bijvoorbeeld recidive tegengegaan? Is de echt kwetsbare doelgroep bereikt? Om antwoord te bieden op deze vragen gaan we tegenwoordig veel meer het gesprek aan met

24

Bestuurder

welzijnsorganisaties: hoe denken ze het aan te pakken? We gaan dus veel meer voor het verhaal, voor het vertellen. We durven hierbij ook best op elkaars stoel te gaan zitten: we dagen hulpverleners uit om met ons mee te denken over het ‘wat’, en omgekeerd bemoeien wij ons ook met het ‘hoe’. Dat is pas écht samenwerken - en daarbij staat het eindresultaat voorop: wat is uiteindelijk goed voor de inwoners van onze gemeente? Wat merken die inwoners daarvan? ‘Er ontstaat veel meer gelijkwaardigheid. Wij gaan niet meer vertellen wat goed is voor mensen, maar zijn volgend en geven mensen zelf de verantwoordelijkheid. Maar dat betekent niet dat we alles doen wat de inwoner vraagt: we houden mensen ook een spiegel voor en durven ‘nee’ te verkopen. Tot slot werken we veel minder op basis van allerlei gedetailleerde protocollen en richtlijnen. Als er een groep bewoners langskomt die bomen op gemeentegrond willen snoeien, gaan we dat in eerste instantie dus niet meer toetsen aan regeltjes, maar geven we ruimte en faciliteren daar waar nodig. Daarnaast zien wij nu ook initiatieven waar wij vrijwel niets meer in hoeven te doen. Zo hebben burgers zelf een initiatief gestart voor beginnende dementie: de Reikende Hand. Dat speelt zich nu helemaal af in hun eigen privé-sfeer. Zo’n initiatief kan daardoor volledig zonder protocollen doen wat nodig is.’

IXELF-onderzoek geeft flodderterm inhoud

Marieke Meppelder is senior onderzoeker bij Tranzo, het wetenschappelijk centrum voor Zorg en Welzijn van Tilburg University. Zij voert, samen met Jolanda Habraken en Petri Embregts, het IXELF-onderzoek uit. IXELF ging in gesprek met Meppelder en vroeg haar waarom dat onderzoek zo belangrijk is. ‘Met het onderzoek geven we zo’n flodderterm als “vraaggericht werken” echt inhoud’. Kun je iets meer vertellen over het onderzoek? ‘Zorg en welzijn zitten in een enorme transitie. De overheid vertelt ons dat het anders moet, wie dat anders moet doen en dat het met minder geld moet. Maar dat zegt nog niets over het ‘hoe’. Hoe kun je hier als zorgprofessional mee omgaan? En welke kansen biedt menslievend gedrag hierbij? Dat proberen we met dit onderzoek te beschrijven. Het onderzoek is een zoektocht naar concreet gedrag, waarbij we ook veel aandacht besteden aan de overdracht. Immers, het gaat erom dat zorgprofessionals concreet in de praktijk aan de slag kunnen met de resultaten van het onderzoek’. We weten het antwoord toch al: we moeten vraaggericht werken! ‘Ik vind ‘vraaggericht werken’ echt zo’n flodderterm zonder inhoud. Als iemand vraagt: ‘wil je iedere week mijn ramen lappen?’, betekent dat dan dat een thuiszorgmedewerker dus iedere week de ramen gaat lappen? Volgens mij kun je vanuit een menslievende houding ook anders vraaggericht werken. Je moet het waarom durven achterhalen, en dat koppelen aan je eigen capaciteiten. Maar dat vraagt om nieuw aan te leren gedrag. Daarom ben ik ook zo blij met de proeftuinen waar we echt de diepte in kunnen en mensen in de praktijk kunnen observeren. En de IXELF-ondersteuners in opleiding geven ons ook veel input om zo goed mogelijk te omschrijven wat er allemaal wel en niet mogelijk is en wat dat vraagt van een professional’. Veel zorgprofessionals zullen zeggen: het moet vooral bedrijfsmatiger en harder. ‘Ik begrijp dat geluid wel. Velen denken dat de transitie vooral snoeien in budget betekent en leidt tot verarming en versobering. Maar is dat ook echt zo? Of zou een menslievende houding juist ook positieve resultaten kunnen opleveren? Ik probeer daar als onderzoeker een antwoord op te geven. Het zou fantastisch zijn als we professionals juist handvatten kunnen bieden om een menslievende manier van zorg te bieden in plaats van alleen maar de focus te leggen op alles wat er níet kan. Het doel van goede zorg is volgens mij ook niet ‘meer geld’, maar ‘meer kwaliteit’. Ik hoor dus ook graag praktijkcases van mensen die hier goede voorbeelden van kennen’. Wanneer kunnen we de eerste resultaten verwachten? ‘In juni hopen we klaar te zijn met het beschrijven van de eerste proeftuin in Sint-Oedenrode. De resultaten zullen we uiteraard ook via ixelf.nl met jullie delen.’

bestuurder

25