IVN. -+ de Hank een bijzonder rivierduin

\

TPG Post Port betaald Port paye Pa ·a 5

/

12e jaargang nr. 4 sept ember 2005 -+ bleek cypergras in Zwolle -+ torenvalken gedijen goed op potg rond -+ activiteiten kalender KNNV/IVN -+ de Hank een bijzonder rivierduin

•• •

10 .

po>

-+ vogelwaarnemin gen

Het ZNT Is het gezamenUjke tijdschrift van het IVN en de KNNV, beide afdeling Zwolle

Werkgroepen IVN en K NV Overzicht van de coordlnatoren:

Verschijning:

IVN

5 keer per jnr met een oplage

van 65 0 exemplaren.

Excursies Vogeiza ngcursus

jaargang 12 nummer 4 september 2005

Wilde plantencursus

Aanleveren van kopiJ voor het ZNT

Groencursus

Geschreven OIet ujt getypte kopij sturen aan :

IVN Afdeling Zwolle e.o.

Postbu s 272

8000 AG Zwolle

Natuurgidsencursu s Fiets-/wandelroutes (tijd elijk) Jeugdactiviteiten (groen doeners)

D;gjtaal aangeleyerde kopji virusvrij, zo nder opmaak

sturen aa n on dersta and e-mail adres of op cd

( NIET op flo ppy) aan het edactieadres.

Analoog totomateriaa l of dia's aanleveren aan het

redactiea dres (zie ook de rich thj nen op paglna 27) .

tands en verkoop Paddentrek Beleidsza ken

Via e-mail:

Gerda Boonstra 038 - 4217317 Hennette Maan 038 - 4447612 Elja van Dongen 038 - 3762696 Roelof Visscher 06 • 20577453 Greet Meima 038 - 4228018 Gerrit ten Brinke 038 - 4654968 Ti neke Burghard 038 - 4447227 Fenna Westers 038 • 4224387 Hans de long 0529 - 497648

[email protected]

KNNV Redactieadres:

Vogelwerkgroep

Kloolenberglaan 48

8 3 1 GK Zwolle

Pla ntenwerkgroep

Redactiecommissie:

Piet Bremer

Bill van Kessel

Nicole Vervoort

Albert Verst eegde

Henni van Dijk

I nsectenwerkgroep Zoogdierenwerkgroep Natuurbescherming

Eindredactle:

Henni va n Dijk

038 -4214289

henni@xs4all nl

Gerrit Gerritsen 038 . 4228122 Elja van Dong en 03 - 3762696 Nel Wijts 038 - 4657957 Evert RUiter 038 • 4550891 Andre Marissen 038 - 4535421 Gerrit Gerritsen 038 - 4228122

Gezamenlijke werkgroep Paddestoelen

Anna Adams-Catln 038 - 4217196

Proofreader:

Verwante werkgroepen

Anj a Bosman -de Haan

Roofvogelwerkgroep

Druk: Steenu llenwerkg roep

Drukkerij Veldma n Ilsselmuiden

Kerkullenwerkgroep

~T I ~

ve reni ging voo r veldbiologie

21Zwols Natuur Tijdschrift

I'

Jan van Dlj 03 8 - 4657050 Be Schilder 0529 • 497428 Arnold Verhoeven 038 - 4655964

Kopij voor ZNT nummer 5 2005 (virusvrij) aanleveren veer 28 oktober. Verschijningsdatum nr 5: 26 november 2005.

12e jaargang nummer 4

Buiten kijken door Margriet van Kampen

zomerelk (Quercus robur)

wintereik (Quercus petraea)

Het was een behoorlijk lawaai daar in die eik mid den op het grasveld; een hoop gekrijs van een stel Vlaamse gaaien die het hadden gemunt op de nog tamelijk vastzittende eikels. Praehtvogels, met vleu gelspiegels in dwarsgestreept liehtblauw en zwart. Maar ook rabauwen van de bovenste plank die d'oor hun wilde geruk eikels en bladeren uit hun naaste omgeving naar beneden laten komen. Nou ja, als de gaaien het niet doen, gebeurt dat de komende tijd toeh wei van nature. Best varkens voer, die eikels; in de Middeleeuwen lieten de zgn. eigenerfde boeren hun varkens vaak los in de toen nog uitgestrekte bossen lopen. Later, toen er steeds meer grond in eultuur gebraeht werd, werden de ei kels uit de eikenhakhoutbosjes verzameld voor het 'varkenskot'. De bladeren van de eiken blijven lang groen, vergeleken bij andere boomsoorten. De eik waar ik bij sta . is nog niet zo heel erg oud, maar wei al imposant door zijn gegroefde bast en zijn weel-. derige kroon nu vol met eikels. Het is een zomer eik, een soort die van nature op de beteregronden voorkomt. Een ruige stoeding met zware takken en een diehte kroon; zijn tamelijk dikke bast diep ge groefd. Zijn bladeren hebben nauwelijks steeltjes, maar de eikels juist wei weer! Maar je hebt ook nog een wintereik en daar is het preeies andersom: de bladeren hebben een steeltje, de bladranden zijn veel regelmatiger van struetuur en nogal diep gegolfd, maar de eikels zitten diehter op de tak. De boom zelf is veel liehter van bouw. Opener van kroon en dunner, fijner gegroefd van bast, draagt veel minder eikels dan de eerste soort en kan juist op de armelijk e gronden heel redelijk uit de voeten.

Je zult hem in de kloostertuin dus niet tegenkomen, maar wei bijvoorbeeld op een wandeling in Drentse natuurgebieden. En nu nog wat over het feest van de herfstkleuren, wat eraan staat te komen . Ik blijf het altijd nog een groot wonder vinden, al die verkleurende bomen en struiken, elk jaar weer opnieuw! Voordat het blad aan afvallen toe is, is er al heel wat gebeurd in de boom zelf. In de herfst worden, onder invloed van de korter wordende dagen, de groene kleurstoffen in de bladeren afgebroken. Let maar eens op, bo men bij een straatlantaarn blijven veellanger groen! Nu treden de, voordien meer verborgen, gele en oranje kleurstoffen in de prachtigste combinaties op de voorgrond . Tegelijk met deze ingrijpende schei kundige veranderingen is er ook op 'teehnisch' ge bied iets gaande - tenminste bij bomen en struiken die hun blad onder norma Ie omstandigheden verlie zen tegen de winter. De hechte verbind ing tussen bladsteel en twijg wordt gaandeweg losser doordat er zieh op de scheiding een dun weefsellaagje van klein eellen ontwikkelt. Tegelijkertijd raken de vaat bundels - je zou kunnen zeggen de aderen in de bladsteel - op die plaats verstopt door naar binnen groeiende draden en vliezen. En aan de twijgkant ontstaat een uiterst dun kurklaagje. En dan pas is het blad zover dat zijn bestaan kan worden afge sloten. Om zomaar vanzelf en zonder dat er een zuehtje wind aan te pas hoeft te komen, los te laten en te vallen als gevo lg van het eigen gewicht, als de tijd daar is.. ...


Zwo ls Naluur Tijdschrift 13

Natuur in en om het huis

Vakantie is een heerlijke ervaring. Eens in het jaar trekken de meeste mensen er op uit am al dan niet in het buitenland een totaal andere streek te verkennen dan waar men zich meestal in het dage lijks leven ophoudt. Of door zee en zan aan get rokken naar de stran dien am de dagen lekker luierend door te brengen. Maar, en dat geldt voor iedereen, aan al les komt een eind, oak aan de vakantie genoegens. Bij onze thuiskomst werden we geconfronteerd met een sombere lucht en regen, geheel in contrast met de zonnige contreien waar we vandaan kwamen. Op de tafel lagen allereerst

deze keer door Bill van Kessel stapels post en kranten. Keurig geregeld door de buren, die oak de planten binnenshuis had den verzorgd. Maar hoe zou de tuin er uitzien na weken van afwezigheid? Nou, dat was niet . best. Het onkruid was op geschoten en groeide hier en daar boven de tuinplanten uit. Mi eren hadden massa's zand naar boven gewerkt tussen de tegels van het terras en marcheer den in colonnes over het pad naar de keuken. De vrees dat ze ook de weg de keuken in hadden gevonden, bleek gelukkig niet bewaa r heid. Positief was het geluid van de gierzwaluwen, die in duizeli ngwekkende vaart am en over het huis gierden. Het deed ons weer even dBnken aan de tientallen die in Chania over de haven vlogen. Een herinnering aan de voorbij gevlo gen dagen van de vakantie. De bessenstruiken standen volop in bloei evenals de rozen. De klimroos in de achtertuin boog onder de last van de vele grate rozen. Een pracht gezicht. Volgens de buren waren de koolmeesjes uitgevlogen. Hoeveel jongen er in het nestkastje hadden gezeten, wisten ze niet. Voordat we op vakantie gingen, wisten we n atuurlijk wei dat we bewoners in het kastje hadden, maar niet wat het resultaat zou zijn van de liefdesrelatie van dat paartje. Dat hebben we niet mee mogen ma ken, helaas. Wat de buren ons wei wisten te vertellen, is dat we bezoek hadden gehad van een reiger bij de vijver in de voortuin! I Gauw even geteld: Ik had 11 goud windes en telde er nu nag 4. Die reiger zal gedacht hebben: Jullie op vakantie, nou dan mag ik oak wel wat l Enfin, oak rei gers moeten leven ...

Fenom een Op landgoed Windesheim door Bill van Kessel Toen wij, Gerrit en ik, rondwandelden op het landgoed Win desheim, kwamen we oak langs de ijskelder. Alhoewel deze al enige jaren in deplorabele staat verkeert, verschaft de kelder nu schijnbaar onderkomen aan een nieuw, voor ons onbekend fenomeen. Persoonlijk waren mij all een de rosse woelmuis, aardmuis, ondergrondse woelmuis, veldmuis, de veldspits muis, waterspitsmuis en nag enkele andere muizensoorten be kend. Edoch, de krant waarin wij de excursie op Windesheim aankondigden, had een nieuw muizensoort ontdekt, waarvan ik jullie niet onkundig wil laten, namelijk de v/eesmuis (de zgn. Muisius carnivorus). In Nederland was dit zoogdier nag niet aangetroffen, ook het KNNV handboek, de Zoogdieren van Overijssel, wist van niets. Doch dankzij de oplettende natuur redactie van De Stentor werd ons bericht gedaan van deze ver rijkin g van onze fauna. Waarvoor onze dank! I Rest mij dus am deze attente natuurvorser te bedanken dat hij/zij ons opmerk zaam maakte op deze bijzondere ontdekking.

41 Zwols Natuur TIJdschrift

IVN-excursie

STENTOR ZWOLLE

KeI IVN. vereniglng voor naluur- en milieu educatie heet! voor zondag een excursie op hel landgoed \/IIindesheim op hel pro gramma slaan, die om 14.00 u. begin!. Hel Ihema is voorjaar. Ook zullen de gidsen ver lellen over de geschiedenis en de culluur historie van hel landgoed, dal beslaal uil bospercelen, weilanden en vijvers. Verder kunnen de deelnemers de vleesmuiskelder zien. die enkele jaren geleden Is gerestau reerd. De wandeling duurt ongeveer twee uur. Goed schoeisel of laalZen zijn aan Ie bevelen. Vertrekpunl is de achleringang bij een gedeeltelijk gesloten hek. V~~r meer informatie : tel. 4533677.

12e Jaargang nummer 4

Een braakliggend terrein in Zwolle en de eerste vondst van bleek cypergras (Cyperus eragrostis) in onze regio

door Piet Bremer

Twee of drie jaar geleden ontstond ook een braakliggend gebied langs het Koe wegje, dichtbij de Oosterkerk. Hoge he k ken rondom het terrein beletten evenwel een bezoek, maar vanaf de wegzijde was te zien hoe bezemkruiskruid en konings kaarsen het rulge terreintje een eigen allure gaven. I n 2005 ging het op de schop. Een nieuwe kans deed zich voor in 2004. Eind 2003 was de voormalige Golden Wonder fabriek gesloopt en het puin ver pulverd en op een grote hoop achterge laten . Hoewel ik bijna dagelijks langs het gebied fietste, duurde het lang, pas in de loop van de zomer, dat het werd bezocht. En het was een grote verrassing ! De bo dem was nog deels onbegroeid en alier lei soorten waren bezig met koloniseren, met als levensslogan; wie het eerste komt, die het eerste maalt. Vleksgewijs waren witte k/avers aanwezig, en ver spreid waren wilgen al meer dan een meter de lucht ingeschoten.

Bijzondere soorten

bleek cy pergras (Cyperus eragroSl!s)

Braa kliggende terreinen zijn in de regel voor plantenliefhebbers de moeite waard . Na sloop van ge bou wen en afvoer van het puin blijft er een open terrein over waar niet di rect in het zelfde jaar gebouwd wordt. Eind jaren negentig lag zo'n terrein braa k langs de Vech tstraat, op de plaats waar eens de Oving Renault garage stond. In het eerste jaar van braa kligging groeide er al de Bonte w ikke; een voor mij toen niet bekende soort e n ook niet be paald a lgemeen in onze reg io.


Maar tussen al het gewone spul stonden ook diverse bijzondere soorten. Opvallend in de zomer waren de zwarte toortsen. Een plantensoort die binnen Overijssel relatief veel te vinden is in de wijde omgeving van Marke lo en zich wat verder uitbreidt (FLORON, 2000) . In Zwolle is de soort uitgezaaid, maar de herkomst van de vele toortsen op dit ter rein heeft waarschijnlijk niet met uitzaai te maken. Mogelijk stonden hier al toort sen voordat de boel op de schop ging en waren aangevoerd met de auto ' 5 op het parkeerterrein. Een aardige vondst was ook die van de b/eekge/e droogb/oem. Deze soort is bezig met een opmars. Het was vanouds een pionier van kale, pH neutrale, zandige, vochtige bodems en bekend van duinvalleien . Na het droog vallen van de Noordoostpolder verscheen het opvallend vee I op zand- en veen grond aan de randen van de polder

Zwols Natuur Tijdschrift

15

(Bakker, 1986). Op het 'oude land' was het zeldzaam . Maar geleidelijk wordt het hler al gemener en vestigt zich in allerlei open biotopen; op het spooremplace ment, tussen stoeptegels en op het op gespoten zand van het ni eu we industrie terrein Hessenpoo rt .· Elders in de regio verscheen het oak op afgegraven, ijl be groeid laagveen , midden in het Staphor sterveld op een zure, maar wei aldoor natte bodem. De red en van dit plotse linge succes is trouwens niet bekend . In de nazomer stonden achterop het Golden Won der terrein tientallen mot tenkruiden in bloei. Deze soort behoort tot ook de t oortsen en sta k dan ook met kop en schouder boven de rest uit. Prachtige witte bloemen met paarse ver groeide meeldraden. De soort was niet eer der in Zwolle waargeno men en geldt als zeldzaa m. Het zaa d va n deze soort zal ook al la nger in de bodem hebben gezeten. De soort komt ook als tuin plant voor, dus er is missch len toch sprake ge weest va n verwi lderin g. De al eerder ge noe mde bonte wikke kiemde ook op het terrein en vormde tot meer dan ee n me ter hoge bosschages met honderden pa ars-witte bl oemen; een heel mooi ge zicht.

Bleek cypergras In augustus Jiep ik tegen een voor mij geheel onbekend cypergras aan. Met de flora was er geen naa m aan te geven, ook ni et met de flora's van de landen om ons heen. Wat doe je dan? Er is dan eigen llj k nog maar een oplossing; het materlaal opsturen naar de afdeling Ne derland van het Nationaal Herbarium of zelf het herbarium bezoeken en op ont dekkingsreis gaan t ussen de herbarium veil en. Het werd de laatste optie . Nu is dat Nationaal Herbarium op het oog gee n groot gebouw, maar zoals vaak bij ge bouwen, eenmaal binnen blijkt het t e gendeel en beva t het duizenden dozen met gedroogd plantenmateriaal (zie het informatieve artikel in ZNT3-juni 2005 van Beeu wkes & Beersma 2005). AI die dozen zijn op planken netjes geordend

61Zwols Natuur Tijdschrift

bleekgele droogbloem (Gnaphalium luleo-album)

op regio en familie . V~~r mij was het zoeken naa r de doos met de combinatie Nederlan d/Cyperus. En er was precies een doos waarin al het ooit verzamelde materiaal van dit geslacht was opgebor gen. Het uitzoeken is dan vooral grote vellen met opgeplakt m ateriaal een voor een bekijken en het mat eriaal vergelij ken met het m eegenomen materiaal. De doos bevatte twee natuurlijke soorten Cyper us uit Nederland, het gee! cyper gras en bruin cypergras en daarnaast uitsluitend ad venti eve soorten: soorten die va nu it het buitenland waren aange voerd, hier ki emden en uitgroeiden t ot volwassen planten en daarna weer ver dwenen.


De herbariumdoos bevatte vee ll vellen waarbij het materiaal gedetermineerd was als Cyperus eragrostis, bleek cypergras en mijn eigen materiaal leek hier verdacht vee I op. Wout Hol verda, medewerker van het herbarium, kon het vermoeden later bevestigen; het ging echt om het bleek cypergras. Omdat op de vellen steeds naam, v indp llaats en datum waren vermeld was het mogelijk een beeld te krijgen van verspreiding en ver schijnen in Nederland.

Figuur 1. Verspreidlng van bleek cypergras in Nederland. De flguur geeft de verspreiding van aile in tabel1 genoemde vindplaatsen uit de periade 1913 - 2005

Meer informatie over de soort werd verkregen op internet. Je typt www.google.n/in en je typt vervolgens de naam van de soort en dan krijg je verwijzingen naar 13900 publicaties waarin de soort wordt vermeld. En bij de rubriek afbeeldingen krijg je 72 verwijzingen naar foto's va n deze soort. Trouwens een aardige check als je iets bijzonders hebt gevonden en ver legen zit om goede afbeeldingen. Internet biedt uitkomst als de grootste plaatjesflora ter wereld. Die bijna 14000 verwijzin gen geven wei aardig aan dat deze soort op onze aardbol niet zo zeldzaam is. En dat bleek ook heel mooi uit een van die verwijzingen, een artikel verschenen in een Tsjechisch bota nisch tijdschrift (Petrik , 2003 } met de geschiedenis van de ko


lonisatie van deze soort in Europa. De soort is afkomstig uit Zuid-Amerika, waar het in diverse landen voorkomt waaronder Suriname. Vanuit c it conti nent vond een eerste vestiging plaats in Europa bij Hamburg in 1854, waar de soort nog steeds voorkomt. Vondsten volgden daarna uit Spanje (1857), Enge land (1876), Portugal (1877) en in Ne derland in 1913 (en nadien nog uit di verse andere Europese landen). Van na ture komt de soort in Zuid-Amerika voor in verschillende habitats, waaronder oe vers van rivieren (Amazone!), maar ook in bermen, natuurlijk grasland en langs vijvers en watergangen. In vergelijkbare habitats is de soort ook in Europa waar genomen. Adventieven zijn gedoemd om weer te verdwijnen. Bij een echte adven tief geldt dat zaad vanuit het buitenland wordt aangevoerd en er na kieming een plant ont staat die niet in staat is rijp zaad te vormen. Zonder nieuwe aanvoer van zaad uit den vreemde is het na een jaar afgelopen, tenminste als sprake Is van eenjarigen. Overblijvende soorten kunnen langer blijven staan, vooral bij zachte winters. Een minder zachte win ter is dan voldoende om de planten te doen afsterven. Het bleek cypergras blee k in 2005 nog steeds aanwezig, maar minder dan in het eerste jaar. Het Golden Wonderterrein is niet bedoeld als natuurgebied. Het was in het eerste seizoen een open droge ruigte met veel opslag van wilgen. In 2005 was de ruigte meer gesloten en vielen vooral bijvoet en teunisbloemen op. Sommige wilgen en Robinia' 5 waren al enkele meters de lucht in geschoten en de eerste bosjes waren al gevormd. Bij niets do en zal bin nen enkele jaren hier een uniek wilgen bos staan met vooral katwilg, boswilg en Robinia. Maar voor een spontaan bos is de grond te duur. De Peperbus van 19 januari 2005 meldde dat er al in 2005 woningen komen op het Golden Wonder terrein en de nieuwe woonstraten een onderdeel gaan vormen van de Indische Buurt. Op het moment van het inleveren

Zwols Natuur Tijdsch nft

17

van dit artikel was het nog rustig op het terrein . Z warte toort sen st aa n nog in bloei evenals de witte honingklaver en ve lie andere van de in totaal ca. 100 plantensoorten die hier zljn gevonden. Beslist een bezoek waard, maar of dat in 2006 nog gaat lukken? Tabe l 1 geeft een overzicht van de vondsten, in zoverre materiaal bewaard wordt in Leiden. De eerste vondst van deze soort werd gedaan door A.W. Kloos op het terrein van een oliefabriek in Wormerveer (Van Soest et al., 1956). Wat in de tabel opvalt, is dat de soort relatief vaak bij fabrieken is gevonden, waar oliehoudende zaden werden aangevoerd. En met die oliehoudende zaden werden ook andere zaden aan gevoerd ... .. , o.a. die van het bleek cypergras. Het is ook aardig eens naar al die men senna men te kijken. In de lijst staan diverse floristen die in de eerste helft van de vorige eeuw veel gegevens hebben verzameld in ens land. Kern, Reichgelt, Wachter en Sioff waren allen aktieve floristen die meerdere steentjes hebben bljgedragen aan de kennis van de wil de flora van ens land. Zoiets zie je pas als je terugkijkt, herbarium dozen navlooit of oude literatuur opzoekt en leest. Op grond van de et iketten is ook informatie over tijd van het jaar en ontwikkeling van vondsten na 1913 op een rij te zetten. Stad Wormerveer Wormerveer Overschle Gorkum Rotterdam Gorkum Amsterdam Rotterdam Middelburg Rotterdam Rotlerdam Knollendam Utrecht, MelWedekanaal Rotterdam RoUerdam Veghel Nllmegen Veenendaa l IIteren Ilteren Itteren Soest Wasplk Krommeme De Dorschkamp Wagenlngen Regge Peelse Loop Eindhoven Burg-Haamstede Zwolle

Jaar

1917

Md 9 8 8 9 9 9 9 8 9 8 9

1920

8

A,W Kloos

1920 '1923 1924 1926 1938 1958 1959 1961 1971 1979 1979 1980

11

G G, van Steenis Jansen & Wachter Jansen & Wachter J Kern Th Relghelt MT Jansen JKem S J. van Ooststroom A. van de Beek milieukartering Utrecht A van de Beek J Akkerman

1913 t914 , 1914 1914 1914 1915 1915 1916 1916 191 7

7 7 8

9 10 9 9 8 9 9

1985 1999

n

2001

8

2Q03 2004 2004

?

10

7 9

legltlmatle AW Kloos Reichgelt Oorgelo AW Kloos J.D Dorgelo A. W Kloos B,H, Wasser Jansen & Wachter G,j Evers Jansen & Wachter j Sioff

L de Nijs K. ReminkiJAlfennk R Barendse J. Spronk A. Ph . de Vries P Bremer

Habltat(vermeldlng op herbarlumveq adventief terreln . oliefabriek de Tlld aangevcard graanafvaiterrein, alval meeifabnek rUig terreln aan Schle neUand bll Amsterdam 1ex, 80schpolder meelfabflek Beukelersdl,k, 15 ex Beuke lersdilk, 15 ex oliefabflek 'de vrede' overstroomde kanaaloever billilnzaadfabriek

opgehoogd terreln bl) haven molen Graa seweg woladventief, terrelntJe aan de Wagemngse laan verlaten grindgroeve verlaten gnndgroeve verla ten grindgroeve ijsbaantle, kleiig zand graanoverslag aan de ha\len

akker met Wilde peen rU lge oeverbegroe1lng laogs Regge 228/488 oever ?

berm van duinwegJe braakhggend terreln, voorheen mdustneterreln van Golden Wonder

Tabel1 . Gegevens gebaseerd op In hel Nallonaal Herbarium aanwezige gedroogde malenaal De label is geordend op hel Jaar van de vondslen Md = maand

8 I Zwols Natuur Tlldschrift


Figuur 2 laat zien dat de soort vooral in zomer en nazonier is gevonden en dat zelfs materiaal voor het eerst in novem ber is verzameld.

november Figuur 2. Hel aanlal vondslen van bleek cypergras gebaseerd op verzameld maleriaal dal be

Figuu r 3 laat zien dat na de diverse vondsten in het tweede decennium van de vorige eeuw juist recent de soort weer de kop opsteekt. Bij Zwolle dus op het terrein van een verdwenen oliefabriek, maar ook op een slootkant, langs een duinweg en langs de Regge-oever.

waard wordl in hel Nalionaal Herbarium. Per maand is hel aanlallen vondslen weergegeven.

12

Lileratuur Bakker, D. , 1986 De oniwlkkelmg der flora van de Noordoosl

10

polder. In: Wording en opbouw van de Noordooslpolder. Oeel1 .

8

Hel iandbouwkundlg onderzoek. Flevobericht 269 95 - 107.

6

Beeuwkes, H. & Beersma G. , 2005. Bijzondere planlencollec ties: droge materie? (slot). Zwo/s Natuur Tijdschrift 12(3) 5-9.

4

FLORON, 2000. Atlas van de flora van Overijssel.

2

Pelrik, P., 2003. Cyperus eragrostis - a new alien species for Ihe

o

Czech flora and the hislory of its invasion of Europe.

Pres/ia 75 17-28. Seesl, J.l. van, J. Heimans & S.J. van Oostslroom , 1956: Cyperaceaea exel. Carex. In: Weevers , T. . B.H. Danser &

Figuur 3. Hel aanlal vondslen van bleek cypergras verdeeld over de decennia vanaf 1910 (geba

J. Heimans. Flora Neer/andica. Vol 1/4: 1-52 .

seerd op herbariummaleriaal in hel Nationaal Herbarium). Opvallend is hel grole aanlal vondslen Ult hel begin van de vorige eeuw l

Koninklilke Nederlandse Bolanische Verenigmg.

Nationale NachtvlinderNacht Op vrijdagavond 1 juli werd de eerste officiele Nationale

Nachtvl ind erNacht gehouden .

Op zoveel m ogelijk plaatsen in Nederland werd in deze nacht

gekeken naar nachtvlinders. Zo'n vijftig publieke excursies en

enkele tientallen besloten excursies deden mee. Net als de

insectenwerkgroep van de KNNV afdeling Zwolle.

Vanaf 22 .30 uur waren we te gast bij Nicolette Maas.

Ook de heer Huisman, een groot kenner van nachtvl inders,

was aan wezig om aile soorten te determineren .

Het was een droge en niet al te koude avond. Met een speciale

lamp werd een groot aantal vlind ers naar het witte laken

gelokt. Ook het prachtig groot avondrood landt op ens laken.

Net als de grote groene zomervlinder, de vijfvingerige vedermot,

gele- en witte tijgervlinders, de gestippelde houtvlinder, vuur

steenvlinders, brandnetelmot, .... en nog zo'n 60 soorten meer.

De vlinders, de hapjes en drankjes en het vuurtje zorgde voor

een zeer gesl aagde avond. V~~r herhaling vatbaar '

Nicol ette, heer Hu lsma n en Evert, bedankt!

witte lilgervlinder (Spilosoma lubricipeda)

12e iaargang nummer 4

foto Nicole Vervoort

Zwols Natuur Ti!dschrift 19

Web-weetj es

Terwijl je eigenlijk op zoek bent naar paddestoelen, kan het je gebeuren, dat je zomaar opeens een feeen lampje vindt! Dit is het werkje van een bruine zakjesspin, die ongeveer 6 a 7 mm groot is. Het is een eicocon, een ingesponnen pakketj e met eitjes, dat meestal aan grashalmen of dode stengels vastgemaakt wordt. Wij vonden het in een groef van een boom stam. De spin was duidelijk nog niet aan de af werking toegekomen, want de cocon hoort nog met zandkorrels bepleisterd te worden om het bouwseltje te beschermen tegen indringers. Zoals bijvoorbeeld de sluipwesp, die met haar leg boor haar eigen eitjes in de cocon deponeert. Heeft de spin er ongestoord aan kunnen werken, dan lijkt het net een modderklompje. Het is dus aileen dan een feeenlampje als de spin het werkje niet heeft afgemaakt. Grappig he ? Nu we het toch over spinnen hebben, weet jij nog hoeveel poten een spin heeft en is het dan wei een insect of juist niet? Ben jij bang voor spinnen en jaag je ze het liefst het huis uit, probeer er dan eens aan te den ken dat ze voor jou ook nuttig

~~;::~:'~~Ik:e~::w~:~~'ijk h~1 W'~Vt Sp ln nen hebben in hun achterlljf spinklleren waar mee ze via spintepels een kleverige vloeistof naar buiten persen. Door contact met de buitenlucht wordt dit spinvocht een stevige draad, zodat de spin met haar achterpoten spindraden kan trekken. Sommige draden zijn zelfs sterker dan ijzerdraad van dezelfde dikte !

10 I Zwols Natuur Tijdschrift

Niet aile spinnen maken webben en niet aile webben zien er hetzelfde uit. Maar el k web dient om prooien te vangen . Spindraden worde n ook gebruikt als spinsel ron dom de eieren, voor zweefdraden of om een schuilplaats te bouwen. Weet je wat een spin doet als er draad over is of met het oude web? Dat eet ze gewoon op, want in de natuur gaat nooit iets verloren. Hieronder zie je een paar webben afgebeeld en n u aa n jou de vraag: wie was de wever ervan ? Je kunt kiezen uit: de huisspin, de trechterspin, de hangmatspin en de kruisspin. (De antwoorden staan op bladzijde 15.)

d

Spinnenwebben verzamelen Vind jij de webben ook zo mooi, probeer ze dan eens te bewaren. Let wei even op dat de spin weg is !!

Kleur het web eerst met talkpoeder of met inkt. (gebruik een fixeerspuitje van de winkel voor tekenmateriaal). Smeer een stevig vel zwart papier in met een goede vloeibare en kleurloze lijm. Druk het voorzichtig tegen het web, verbreek de steundraden pas als het hele web op het vel zit. Laat het drogen en spuit er haarlak of tekenfixeer overheen. Bovendien kun je er nog plakplastic overheen doen. Ingelijst achter glas wordt het zelfs nog een origineel cadeautje.

Tineke Burghard Met dank aan Herma Visscher Foto feeenlampje ©Gerard Beersma


Torenvalken gedijen goed op potgrond door Jan van Dijk

Het vrouwtie brengt weer een muis.

De boerdenJmet aan de voorgevei de b!cembak. Het nest is aangegeven met een circel

Torenvalken bouwen zelf geen nest. Ze maken gebruik va n natuurlijke holtes en nissen of oude nesten van an dere vogels. Hun naam dan ken ze aan het feit dat ze vroeger ook vee I gebroed hebben op kerk- en waterto rens. Ook maken ze da nkbaa r gebruik van nestkasten. Dit jaar koo s een paartje in de gemeente Zwolle w e i een heel bijzondere plaats om te broeden; een bloembak aan de gevel van een boerd erij. En geen gewone boer derij , maar een boerde rij die in de broedtijd gesloopt zou worden!

Toen de jongen twee weken oud waren werden ze geringd.

Gemeld In de m aand inei 2005 kwamen meerdere meldingen bij de Werkg roep Ro ofvogels Zwolle (WRZ) bi nnen over een to renvalk die broedde in een bloem bak van een boerderij aan de Oude Wetering. De meldingen kwamen van de Vogelwerkgroep Zwolle, van de gemeente Zwolle, maa r ook van de bewoner van de boerderij, Sander Si monse. Hij was via Anti-Kraak B.V. in de boerderij komen wonen nadat de oorspronkelijke bewo ners verhuisd waren. Het bedrijf inclusief gebouwen moest na melijk wijken voor het oprukke nde Stadshagen. In april 2005 merkte Sander dat torenvalken reg elmatig bij de planten bak te zie n waren en prompt zag hij vanuit het slaapkamerraam dat er t otaal 6 eiere n werden gelegd . In mei kreeg hij te ho ren dat de oerderij binnenkort gesloopt zou worden en dat hij uit de woning moest. Dat hoord e bij de afspraken die gemaakt waren met Anti Kraak maar Sander maakte zich ook vooral zorgen am de torenvalken . Hij zocht daarom contact met de gemeente en met Vogelbescherming Nederland om te melden wat zich afspeelde in de bloemba k.

De vilf meter lange bloembak bleek een goede p!ek om te leren vliegen.

Drie van de zes longen zijn inm iddels ultgevlogen; deze zullen spcedlg volgen.

12e Jaargang numrner 4

Zwols Natuur Tijdschrift 111

Uitstel Medewerkers van de gemeente zochten contact met de WRZ om te vragen wat ze met het broedgeval aan moes ten. Veel opties waren er echter niet; de torenvalk is een be schermde soort en mocht dus niet verstoord worden. Op 19 mei 2005 (de dag na de melding) gingen enkele me dewerkers van de WRZ poolsh oogte nemen bij de boerderij. Het nest lag in de ho ek van een 5 meter lange bloemba k en bestond uit een kuiltje, dat gekra bd was in de potgrond. Ken nelijk waren aile eieren uitgekomen want er lagen 6 jongen in het nest van ongeveer 9 dagen oud. Na advies van de WRZ besloot de gemeente de sloop Llit te stellen tot d.e jonge valken zouden zijn uitgevlogen. Voors poedig Op 25 mei 2005 werden de jon gen geringd. Hun conditie was uitstekend, dus kennelijk wa ren er voldoende veldmuizen in de omgeving te vangen. Waarschijnlijk werden veel muizen gehaald van het zanddepot aan de overzijde van de Oude Wetering; regelmatig zag je de oude valken daar "bid den". Jonge roofvogels worden ook wei takkelingen genoemd . V~~r dat ze uitvliegen, moeten ze hun vleugels goed kunnen oefenen . Met een lengte va n 5 meter diende de plantenbak perfect als oefenbaan om te leren vliegen. AI flappe rend ren den de jonge valken heen en weer en op 12 juni 2005 was het zo ver; de een na de ander vloog uit.

Sloop hervat De eerste paar dagen moes ten de jongen nog goed leren vliegen en werden ze in de buurt van het nest nog van voed sel voorzie n door de oude vogels. Inmiddels kon de sloop gestart worden waa rbij het voorhuis met de plantenbak nog even werd ontzien. Een week na het uitvliegen waren de jo ng e valken zo getraind dat het groene licht voor de sloop gegeven kon worden.

Dank Allereerst moet een woord van da nk uit naar Sander Simonse . Dank zij zij n opmerkzaam'heid en het door spelen van de informatie konden op tijd beschermende maatregelen worden ge nomen. En ook verdient de gemeente Zwolle een pluim . Het uitstellen van de sloop was misschien best wei lastig maar we merken steeds meer dat rekening ge houden wordt met natuurwaarden.

www.vlindernet.nl Een uitg ebrelde database over dagv llnders en nachtvllnders. Per vlinder vindt u in deze database: foto's van el, rups, pop en vllnder, een versprei dingskaart, Informatle over de vliegtijd, de rups, de voedselplant en even uele bijzonderheden. U kunt op drle verschillende manieren informatie over een vlinder vinden: 1 U heeft een vlinder gezien en wil graag weten welke soort dit is. 2 U heeft een rups gezien en wII graag weten van welke soort deze is. 3 U wilt grasdulnen n de database eO n zoeken op diverse eigenschappen. In aile gevallen wordt een uitgebreide database doorzocht en het resultaat hangt mede af van de nauwkeurigheid waarmee u een vraag stelt. Na het geven van de zoekopdracht kn]gt u een overzlcht van aile vllndersoorten dIe voldoen aan de door u opgegeven criteria. Vaak is dat nog een lange IIJst, maar met de afbeeldlngen bij de vlinders en rupsen komt u misschien verder. Er is ook een Iijst beschikbaar van aile op deze website beschreven soorten.

121 Zwols Natuur Tijdschnft

www.leps.nl Op deze site vindt u lijsten met lindersoorten namen van de dagvlinder- en nac die in Nederland voorkomen. Nicole Vervoort

klelne vuurvhnder (Lycaena pt;laeas)

foto NlOOIe Vervoo~




Activiteiten KNNV van septem ber tot december 2005

13.30-15.30 uu r Vrijdagmiddag 2 september In ventari se ren paddesto elen Kloosterbos ( Pad destoelenwerkgroep KNNV/IVN) Verzame len bocht Kloosterbos Wapenveld Ge'interesseerden kunnen contact op nemen met Anna Adams-Catin (tel. 038 - 421 71 96) Zaterdagochtend 10 september 10.00-1 2.00 uur Inventariseren paddestoelen Zwaluwenburg 't Harde (Paddestoelenwerkgroep KNNV/IVN) Verza m elen landgoed Zwaluwenburg 't Ha rde (Rijksweg A28 richting Amersfoort, afslag 't Harde, rechtsaf, bij verkeerslichten rechtsaf, (weg heeft een rare slinger) hierna linksaf (Laanzichtweg), halverwege linkerzijde begint een fietspad door het landgoed) Auto parkeren bij ANWB-paddestoel 21537. Ge'interesseerden kunnen contact opnemen met Anna Adams-Catin (tel. 038 - 421 71 96) 1.3.30-1 5.30 uur Vrijdagmiddag 16 september Inventariseren paddestoelen Agnietenberg (Pa ddestoelenwerkgroep KNNV/IVN) Verzamelen parkeerplaats theehuis Agnietenb erg Ge"interesseerden k unnen contact opnemen m et Anna Adams-Catin (tel. 038 - 421 71 96) Dinsdagavond 20 september aan vang 20.00 uur Dialezing 'Flora en Fauna langs de Overijsselse Vecht' door Ab Goutbeek (KNNV/IVN lezing) De vorming en invulling van het landschap langs de Overijsselse Vecht na de grote ijstijd van ongeveer 200.000 jaar geleden heeft in fasen plaatsgevon den. Allereerst zijn het de natuurelementen die het landscha p na de ijstijd hebben gevormd, waarna door de stijging van de temperatuur de plante n en dieren de invulling daaraan gaven. De aarde en het wa te r worde n geleidelijk bevolkt door allerlei or ganismen, waa rin alles letterlijk naa~' een hoogte pun t groeit, het bos. Dit bos is later gebruikt en omg ezet door d e mens tot heidevelden, akkers en w ei landen. Een verhaal waarin we af en toe even afdwalen en kijken naar de bloemen en insecten. Plaats: Ecodrome (Eli Heimanszaal; ingang zijkant Ecodrom e)

141 Zwols Natuur Tijdschrift

Oonderdagavond 22 september aanvang 19.30 uur Dialezin g in Ecodrome 19.30 uur (Vogelwerkgroe p KNNV) Martijn Bunskoek komt een lezing geven over zijn stage in de Donaudelta. 10,00-12.00 uur Zaterda{Jochtend 24 september I nventariseren paddestoelen Landgoed Molecaten in Hattem (Paddestoelenwerkgroep KNNV /IVN) Verzamelen herberg Molecaten (Hattem) Ge"interesseerden kunnen contact opnemen met Anna Adams-Catin (tel. 038 - 421 71 96) 23, 24 en 25 september Vogelweekend Vlieland Contactpersoon: Ans Selhorst Vrijdagmiddag 30 september of 13.30-15.30 uur 10.00-12.00 uur zaterdagochtend 1 oktober Inventariseren paddestoelen Engelse Werk of Kloosterbos ( Paddestoelenwerkgroep KNNV /IVN) Verzamelen Engelse Werk of bocht Kloosterbos Wa penveld Ge'interesseerden kunnen contact opnemen met Anna Adams-Catin (tel. 038 - 421 71 96) Dinsdagavond 4 oktober aanvang 20.00 uur Dialezing 'Natuur en landschap in het landelijk gebied van Nederland' door Dn r. Bohemen (KNNV/IVN lezing) Een lezing over de algemene aspecten van de betekenls van de natuur en het landschap In Nederland, de invloed van de landinrichting en hoe kunnen KNNV en IVN bijdragen tot meer natuurbesef en natuu rb ehoud? PI'aats: Ecodrome (Eli Heimanszaal; inga ng zijkant Ecodrome) Vrijdagmiddag 7 oktober 13.30-15.30 uur Inventariseren paddestoelen Landgoed Molecaten in Hattem (Paddestoelenwerkgroep KNNV/IVN) Verzamelen herberg Molecaten (Molecaten 7 in Hattem) Ge"interesseerden kunnen contact opn em en met Anna Adams-Catin (tel. 038 - 4 21 71 96 ) Zondagmiddag 9 oktober 14.00 uur Paddest oelen excursie (Algemene KNNV excursie) Verzamelen: 14.00 uur; plaats nog niet bekend Opgave niet no dig, meer info in volgende ZNT of op de site (www.knnv.nl/zwolle)


10.00-12.00 uur

laterdagochtend 15 oktober Inventariseren paddestoel en Wezeperheide

(Paddestoelen w erkgroe p KNNV /IVN)

Verza melen : Prov ln ciale weg Wezep-Heerde, na de

dorpskern van Wezep de spoorlijn oversteken,

di rect daarna links parkeren

Ge'fnteresseerden kunnen contact opnemen met

Anna Adams- Catin (tel. 038 - 42 1 71 96)

Vrijdagmiddag 21 oktober 13.30 -15.30 uur

Inventariseren paddestoelen IJsselvli edt Wezep

(Paddestoelenwerkgroep KNNV /IVN)

Verzamelen parkeerplaats IJsselvliedt

Ge'i nteresseerden kunnen contact opn emen met

Anna Adams-Catin(tel. 038 - 421 71 96)

laterdagochtend 29 oktober 10.00-12.00 uur

Inventariseren paddestoelen Landgoed De Lae rberg

Wapenveld.

(Paddestoelenwerkgroep KNNV/IVN)

Verzamelen Landgoed De Laerberg,

Noorderkampweg 26 te Wapenveld

Ge"inte resseerden kunnen con tact opnemen met

Anna Adams-Catin (tel. 038 - 42 1 71 96)

Vrijdagmiddag 4 november 13.00-15.00 uur

Inventari seren paddestoelen Zwaluwenburg

't Harde ( Paddestoelenwerkgroep KNNV/IVN)

Verzamelen landgoed Zwal tJ wenburg 't Ha rde

(Rijksweg A28 richting Amersfoort, afslag 't Harde,

rechtsaf, bij verkeerslichten rechtsaf, weg heeft een

rare slinger, hierna lin ksaf (Laanzichtweg), halver

w ege lin kerzijde begint een fietspad door het land

goed, auto parkeren bij ANWB-paddestoel 21537)

Ge"in teresseerden kunnen contact opnemen met

An na Adams-Catin (tel . 038 - 421 7196)

Zaterdag 5 november

Natuu rwerkdag

I nfo voigt in komende ZNT en/of op de site.

Zaterdagochtend 12 november 10.00-12.00 uur

I nventariseren paddestoelen Agnietenberg

(Paddestoelenwerkgroep KNNV/IVN)

Verzamelen parkeerplaats theehuis Agnietenberg

Ge'r'nteresseerden kunnen contact opnemen met

Anna Adams-Catin (tel. 038 - 421 7196)

ZaterdagmiddagJavond 12 november Feestelijke bijeenkomst KNNV


Vrijdagmiddag 18 november 13.00-15.00 uur In ventariseren paddestoelen Landgoed Molecaten in Hattem (Paddestoelenwerkgroep KNNV /IVN) Verzamelen he rberg Molecaten (Molecaten 7 in Hattem) Ge'fnteresseerden kunnen contact opnemen met Anna Adams-Catin (tel. 038 - 421 71 96) Zaterdagochtend 26 november 10.00-12.00 uur I nventariseren paddestoelen Landgoed De Laer berg (Paddestoelenwerkgroep KNNV/IVN) Verza melen Lan dgoed De Laerberg, Noorderkampweg 26 te Wapenveld Geinteresseerden kunnen contact opnemen met Anna Adams-Catin (tel. 038 - 421 71 96) Vrijdagmiddag 2 december 13.00-15.00 uur Inventariseren paddestoelen Engelse Werk (Paddestoelenwerkgroep KNNV/IVN) Verzamelen restaura nt Krisma n Ge'i nteresseerden kunnen contact opnemen met Anna Adams-Catin (tel . 038 - 421 71 96) l aterdagochtend 10 december 10.00-12.00 uur I nventariseren paddestoelen Wezeperheide (Paddestoelenwerkgroep KNNV/IVN) Verzamelen : Provinciale weg Wezep-Heerde, na de dorpskern va n Wezep de spoorlijn oversteken, direct daarna links parkeren Ge'fnteresseerden kunnen contact opnemen met Anna Adams-Catin (tel. 038 - 421 71 96) l ondag 11 december 2005 Vogelexcursie Oostvaardersplassen (o .a. Zeearenden) (Alg emene KNNV excursie) Meer info voigt in een van de volgende ZNT's en op de site. Vrijdagmiddag 16 december 13.00-15.00 uur

Inventariseren paddestoelen 'Iocatie nog niet be

kend' (Paddestoelenwerkgroep KNNV/IVN)

Meer info in volgende ZNT en/of op de website van

de KNNV (www. kn nv.nl/zwolle)

Antwoorden 'Wie heeft welk web geweven'.

Van links naar rechts :

a) kruisspin ,

b) hangmatspin,

c) huisspin,

d) trechterspin

Zwols Natuur Tijdschrift 11 5

Het is herfst. Met hun ijle geluidjes trekken overvliegende koperwieken toch de aandacht. Ondanks de harde wind zijn er hele groepen kolganzen in de Lucht. Fietsen, normaal gesproken toch een ontspannende bezigheid, is een opgave geworden. Door de aanhoudende regen is de waterstand van de Vecht dramatisch gestegen, en hier en daar is de rivier zelfs al flink buiten zijn oevers getreden. De overstroomde uiterwaarden bieden een geheel andere aanblik dan we gewend zijn. Op sommige plaatsen komt nog net een stroomruggetje boven water. Als je bij verschillende waterstanden kijkt waar nog land te zien is, geeft de geologische structuur van het landschap zich wonderwel bloot. V~~r de boeren valt er natuurlijk al tang niets meer te hooien. In de uiterwaarden is een werkeloze, inmiddels enigszins roestige hooischudder achtergebleven. Na de overstroming staat het ding midden in hetwater, waardoor het lijkt alsof de metalen punten opeens de andere kant op gebogen zijn. Het wordt daardoor een heel ander soort apparaat, een verstandige boer zou het nooit kopen. Maar voor mij als fotograaf is het een buitenkansje, dat een paar extra fietstochten tot waterstand en wolkenlucht goed zijn meer dan waard is.


12e laargangnummer 4

Zwolle is weer 17 IVN natuurgidsen rijker!

Op 28 juni 200 5 was het dan zover. Aan 17 aspi rant natuurgidsen werd na anderhalf j aa: noeste arbeid een diploma uitgereikt. Door de aspirant natuurgidsen, de docenten en de leden van de werkgroep-natuurgidsencursus is in die tijd heel wat werk verzet en ook veel plezier beleefd. Op de avond van de diploma uitreiking lagen veel werk stukken ter inzage voor ail e aanwezigen. Mooi was te zien hoe verschillend de eindwerkstukken wa ren, zowel qua inhoud, doelstelling als beoogde doel groep: Speciaal voor senioren: - Een leskoffer te gebruiken in verzorgings- en verpleegtehuizen: Jan Westera. - Een Aetsroute geschikt voor senioren en scoot mobiels (20 km) : Wim Rotman. Speciaal voor kin deren: - Een natuurbelevingspad: Heidi Bijsterbosch. - Een verslag van het opzetten van een schooltuin: Krista Esselin k . - Een heksenpad: Heike Tack . - Een leskist over bomen: Cor Godschalk. (volwas senen kunnen er ook nog heel wat van leren) - Een fietsroute (± 15 km) vanuit Stadshagen met diverse opdrachten: Sija Reehoorn.

Verder nog: - Een carro usel met diverse opdrachten en manie ren om dingen over vogels te weten te komen: Renee Camelis. Geschikt voor volwassenen en kinderen. - Een aan zet voor een fietsroute langs de IJssel: Marinus van Ommen en Wilfred Sollie. - Een kruiden- en verhalentocht door het Westerveldse bos: Francine Fenselaar. - De knofJqo kpad op de Agnietenberg: Fred Mensink. - Een verslag over het vogelringstation "De Kooi" en de eendenkooi "De Haasjes": Henk Luten en Klaas van Oijken. - Een beschrijving van het ontstaan en de ontwik keling van de wijk de AA-Ianden: Ap Zij/stra. - Een vogelwandelinglangs IJssel, Wiessenberger kolk, Het Veen en Apeldoorns kanaal vanuit Hat tem : Rinda 5cheltens. - Een GPS wandeling waarbij er een speurtocht door de natuur centraal staat: Klaartje Arntzen. Van aile werkstukken is er een kopie bij het IVN in Zwolle . Ais u ze wilt inzien of gebruiken neem dan contact op met Greet Meima. Natuurlijk kunt ook rechtstreeks contact opnemen met de natuurgids.

Van de KNNV bestuurstafel

Nu de zomer in Nederland zijn langste tijd lijkt te he bben gehad, bereiden we ens al weer een beetje voor op het najaar. Maar voordat het zover is, is er nog heel vee l te doen bij de KNNV. Kij kt u een s in de activiteitenkalen der in het midden van dit blad of op de website www.knnv.nllzwolle. Eris vast een leuke excursie of lezing t e vinden' We hebben eind mei - inm iddels al weer even geleden- een mooi weeken d naar Sch iermon nikoo g achter de rug' Allerlei excursies met verschill ende t he ma's : vo gels, plan t en , vlinders en libelle n. Zodra we op de boo t zaten en richting Schier vo eren, bra k het wol kend ek open en werd het prachtig weer ' We heb ben van het weekend gen oten ! Er is een verslag te leze n ( met foto 's) op de website. Omdat ieder een erg enthousiast was, is de accomodatie met een vo or vol gend j aar geboekt (Pinkst erweekend 2006). Het bestuur gaa t na de zo mer wee r druk aa n de gan g met de voorbereidingen voor een fees teliJke bij eenkomst op 12 novem ber. No t eer deze


datum vast in uw agenda' U wit hier binnenkort, of elders in dit blad meer over lezen. Tenslotte, vo ar wi e het nag niet heeft gedaan: wilt u de contribucie voor 2005 nog overmaken? Bedankt' Hartelijke groeten, namen s het bestuur, Petra Schep, Penningmeester KNNV

Zwols Natuur TiJdschrift 117

De Hank een bijzonder rivierduin

verslag van plan tenwerkgroep excursie

Oeze excursie stond in het teken van uitbreiden van kennis omtrent vegetaties van rlvierdijken, uiterwaar den en oevers. Oit keer met aandacht voor een floris tisch interessant rivierduin-uiterwaard aan de IJssel, maar dan iets verder stroomafwaarts, gerekend vanaf Het Engelse Werk. We zagen in de afgelopen jaren al hoe die uiterwaarden en rivierduinen qua plantengroei steeds weer van etkaar verschillen. Het is interessant om die verschillen op te merken, maar ook om te probe ren ze te duiden. Onze aa ndacht ging ook dit keer voor at uit naar de stroomdatflora (o.a. goudhaver, trilgras, ech te kr uisdistel, knikkende distel en karwijvarkenskervel) en zouttolerante soorten.

ond er echt zo ute omstandigheden t e groeien. Ande re soorten zijn daarin min der str ikt. en ko men zowel onder zoete als brakke omstandigh eden vo or. Zij be schikken over mechanismen die hen in staat stellen zout t e weren, en/of het w eer snel uit te scheid en , indien zout toch we rd opgenomen. \<'ortom, zoutto lerante so orten houden het in brakke en zoute omstandigheden beter en langer uit dan soorten die niet in staat zijn om zout te weren. Ze hebben niet per se zout nodig voor hu.n groei. Zoutminnen de soorten echter hebben julst wei zout nodig voor hun ontwikkeling. Het zijn er ma ar w einig (hoogstens tientallen) en ze zijn da ook uitsluitend beperkt ·tot het kustgebied . (Jeurink. N. 2003)

Stroomdalplanten

Tot de afsluiting door de Afsluitdijk in 1932 kende het achter

land een rijke en afwisselende vegetatie door grote schomme

lIngen in waterstanden en zoutgehalte. Daarna veranderde de

situatie opvallend door de toe name van zoet water. Is er nu

nog sprake van brakke om standigheden?

Kunnen, omdat we nu verder van Zwolle zijn, nog resten van

die vroegere inundaties in vegetatie aangetoond worden? De

plantenwerkgroep ging op onderzoek uit.

Dit zijn overwegend graslandsoorten die zich in de loop van de eeuwen uit Midden Eu ropa langs de grote rivieren , vooral de Rijn, hebben verplaatst naar het laagland (Nederland, Nedersaksen). Ze hebben een voorkeur voor relief, met name voor naar het zuiden gerichte hellingen, die met hun microklimaat nog enigszins gelijken op de warmere zuidelijker gelegen streken. Het zijn vooral matig kalkrijk en zonminnende soorten, waaronder bijvoorbeeld Agrimo nia. De mooist ontwikkelde vegetaties ko men voor op kalkhoudende lichte zavel (zeer lichte klei) of zand. Deze bijzondere veget aties zijn de afgelopen decennia sterk achteruit gegaan door sterke be mesting van zandkoppen en rivierduinen (uiterwaarden) en dijkhellingen .

Zoutminnend of zoultolerant I n het veri eden heeft de zilte Zuiderzee grote delen ove rspoeld. Daardoor zijn "sporenelementen" achtergebleven in de bodem , gelet op enkele kenmerkende representanten zoals aardbei klaver en ?eebies. Er blijkt nogal eens onduidelij kh eid te be staan over de begrippen zoutminnend en zouttolerant. Ze wor den door elkaar gebruikt. Plantensoorten die groeien in zoute of bra kke omstandigheden worden vaak ten onrechte als zout innend aangeduid. Er zijn maar weinig soorten die daadwerkelijk in staat zij n om

18 \ Zwols Natuur Tijdschrift

Gebiedsbeschrijving Het gebied besta at uit een golvend ma tig droog tot vo chtig hooggelegen rivie r duin achtig zandkleiig uiterwaard met een lan ge oeverwal, die aan de open en zonn ige I Jsselzijde (vee l dynamiek !) een t otaal andere vegetatie vertoont dan aan veel minder dynamische binnenzijde, gelegen aan de rustige binnenmeren. We


aardbeiklaver (Trifolium fragiferum)

hebben dit opvallende verschil duidelijk waargenomen. Er groeien diverse boom soorten, waaronder meidoorn en popu lier, die weer schaduwminnende soorten opleveren. Over de oeverwal loopt een tredpad van vee en vissers, maar dit Is jUist interessant om de antropogene (van menselijke oorsprong) en zobgene (van dierlijke oorsprong) be'invloeding van de flora op te merken. Op het hoog gelegen uiterwaard heeft waarschijnlijk ooit eeft bouwwerk gestaan . Er ligt veel grof puin met diverse korstmossen en ruderaalsoorten * . *Ruderaal wordt gezegd van een milieu dat door de mens sterk is verrijkt met vooral orga nisch materiaal en ook van soorten organis men die in een dergelijk milieu hoofdzakelijk

handjesgras (Cynodon dactylon)

Het is interesSant om op te merken hoe de dynamiekafname (van vooral de heftige IJsseloever via twee rustige binnenme ren naar de Zalkerdijk) uitgeschreven wordt in de vegetatie. Wij bevinden ons hier weer in zo 'n gradientrijk * terrein met allerlei overgangen (vooral zout-zoet; zon-schaduw; nat droog ; hoog-Iaag), die altijd weer voor verrassingen zorgen . * Een gradient is voor te ste/len als een denkbeeldige lijn door het land schap. Hierlangs treedt een geleidelijke verandering in de m ilieuom standigheden op (in eigenlijke zin een toe- o f afname van een of m eer factoren) die voor de plantengroei van vitaal belang is en in de vegeta tie tot uitdrukking komt.

20 is er in 1997 liggende ereprijs gevonden (de vierde groei plaats van Nederland). Ook moet er veenreukgras en gewone voszegge te vinden zijn . Deze groeien echter buiten de gren zen van ens geb ed waar vergunning voor werd verleend. Eventueel iets voor volgend jaar?

voorkomen. Ruderale planten groeien dikwijls in de omgeving van gebouwen, stortplaatsen

Resultaat van de excursie

enzovoort.

Deze leverde een uitgebreide soortenlijst op waarvan naast agrimonie, kleine bevernel en sikkelklaver ook handjesgras werd gevonden. Een soort die je niet vaak tegenkomt en erg vee ( lijkt op glad vingergras, die juist zeer algemeen is gewor den in de buitenranden van de stad (Voorsterweg, Klipperweg, Ceintuurbaan, Kranenburgerweg) en overal voorkomt op zon nige warme plaatsen tussen de voegen van stoeptegels en bij stoplichten. In ens gebied konden we aardbeiklaver dit jaar niet terugvinden terwijl de soort er toch algemeen voorkomt. Waren we nog te vroeg, Of het was er te droog en te kaal gevre ten door beweiding, of hebben we de soort over het hoofd ge zien? We weten het niet. Maar wat een geluk. Aardbeiklaver is

Op het lager gelegen deel van 'h et uiter waard is in 2002 aardbeiklaver aange troffen. Een zouttolerante soort die we veelvuldig vinden op zilte strandweiden op de Waddenei landen . Dat de soort hier voorkomt, lijkt dus te duiden op een brakke bodem (door inundaties). Hoger op ontbreekt aardbeiklaver (heeft o.a. te maken met maaiveldhoogteligging en in undatieduur) .



Bloeitijden enkele klaversoorten

Wilde bertram (Achillea ptarmica)

eind juti ook (nieuw?) gevonden in de Vreugderijkerwaard op een zeer natte plaats in de buurt van de stenen zitplaats aan de IJsseloever samen met rode ogen troost. Wei hebben we zeebies gevon den.

waargenomen soorten (ingekorte lijst) Agrimonia (enkele) Akkermunt Blauw glidkruid Brunei Echte kruisdistel (vee!) Geel wa/stro Gewone bermzegge (enkele) Handjesgras (nieuw voor ons) Heggenwikke Kattendoorn (enkele) Kleine bevernel (veel) Knikkende distel Knoopkruid (veel) Mattenbies Muurpeper Platte bies Ruige zegge Sikkelklaver (zeer veel) Vijfvingerkruid Wilde bertram Waterkruiskruid Zandzegge Zeebies (heen)

van de rivier lagen in de tijd van de Koude Oorlog een tiental vrachtschepen geladen met rnunitie voor maanden stil. Dat was in het begin van de zestiger jaren. Het deel dat wij betre den hebben wordt aangeduid met de (volks)naam het 'Gat van Van de Kamp' en is grotendeels Staatseigendom. Er is een vergunning verleend door de Dienst Domeinen. In het voorjaar wordt het gebied beweid en is overleg met de boer wei zo ver standig. Het was een prachtige ochtend bij prima weersom standigheden en met aangename temperatuur. We waren met 14 deelnemers. Allen weer dank voor bijdrage. Namens de plantenwerkgroep, Han Beeuwkes en Bert Prins Jeurink, Niels, Kampen 2003 'Natuu( in de IJsse/de/la', Kam per Almanak 2003

De lekening en hel klaverschema komen van internel De foto's uit eigen kweek.

De 'Hank' is particulier eigendom en wordt beheerd door diverse pachters. Op de stafkaart is te zien dat De Hank een eiland is, waar vroeger een steenfabriek heeft gestaan, en m et een ophaalbr ugje ka n worden betreden. In die oude armen De p!anlenwerkgroep op excurs;e



Excursie IVN-wildeplantencursus VreugderiJkerwaard

soorten) en kleine ruit, dus was de verrassing groot . toen we al snel na de koffiepauze de eerste exem zaterdag 28 m ei 2005 onder leiding van Elja van Dongen plaren van de klavervreter vonden. Ondanks de warm te (voorspelling 30 graden) een Toch nog maar even gecontroleerd in de flora en die opko mst van ±20 perso nen. Het grootste deel gaf zekerheid . Ma ar zo als vaker : zie je er een, dan kwam uit de beginners en licht- gevorderden groep, zie je er ineens veei. Ze doken overal op (hoezo rode lijstn denk je dan). maar ook enkele gevorderden gingen mee. We ver trokken om 9.00 uur vanaf Het Engelse Werk met Enkele andere planten die we tegenkwamen: veld enkele auto's en sommigen op de fiets, en het moet salie, knikkende distel, geel walstro, een aantal kla gezegd: de fietsers waren erc eerder l ver- ereprijs- en zuringsoorten en natuurlijk vele Gewapend met de Heukels Flora en andere naslag grassen. Aan het eind stond de teller op meer dan werken gingen we op pad en na een klein stukje honderd verschil'lende plantensoorten. Niet aileen lopen kon het 'werk' beginnen. In opdracht van Na planten kregen onze aandacht. Ook slakken, vogels en viervoeters kwamen af en toe in beeld. Staan tuurmonumenten moesten we een streeplijst invul len van aile gevonden plantensoorten. Ik deed dat we in een kring een ereprijssoort te determ ineren, voor het eerst en het viel niet mee, ik k on soms het springt er plots een konijntje weg, natuurlijk hevig tempo niet bijhouden, zo veel verschi llende soorten geschrokken van zoveel aandachtlNa de lunch pauze moesten we natuurlijk nog op zoek naar de plallten von den we, maar het was leuk om te doen. Iedereen droeg zjjn steentje bij en al snel stonden er kleine ruit en de blauwe bremraap. De kleine ruit vele kruisjes op de lijst. Na een poosje zoeken was werd gevonden, de blauwe bremraap helaas niet. het tijd voor een hapje en een drankje en maakten Na een geslaagde dag reden we om 14 uur weer we dankbaar gebruik van wat schaduw onder een terug naar Het Engelse Werk waar we op het terras grote boom. Sommigen waren hier al eens eerder nog nagenoten met een heerlijk koel welverdiend wezen kijken en konden zich nog herinneren hoe drankje . de ohhh 's en ahhh's klonken bij het vinden van de blauwe bremraap, klavervreter (beiden rode lijst 3 Brunhilde Reicher

azomerfeest Nooterhof Op zondag 18 se ptember 2005 is iedereen weer w elkom op het traditionele Nazomerfeest Nooter hof (aan de Goertjesweg) . Dit wordt georganiseerd door de Werkgroep Tuinen van Stichting Milieuraad Zwolle. Er zijn vanaf 13.30 tot 17.00 uur diverse natuurvriendelij ke kramen, presentaties en activi teiten voor jO fl9 en oud. Het thema is folklore en magie. De tuinen Nooterhof zijn bovendien open voor bezichtiging. Ook de eetbare siertuin kan bekeken worden. Er is verder een stekJesmarkt waar be zo ekers planten uit de Nooterhof kun nen kopen. Tevens zijn er diverse producten zoals jams verkrijgbaa r. Natuurlijk kunnen aile bezoe kers ook weer genieten van onder andere koffie, eigengemaakte kruidenthee, hapjes, en heerlij ke soep. De m uzikale orn lij sti ng van de dag is doo r ama teur-m uzikant en . Er valt dus weer heel watte beleven in de Noote rhof. Hopel ijk t ot ziens op 18 sept emb er I Info : Stichting Milieuraad Zwo lle, tel 038-4982618; krui dwisch @m ilieuraa dzwolle.nl; www. milieuraadzw olle.nl



Vogelwaarnemingen in de regia Zwolle

mei, juni en jul'i 2005 door Gerrit Gerritsen =lammelverwll

Gelukkig heeft de oproep in het vorige num

broedgebieden ,Op 4 en 5 mei een gestreepte

mer resultaat geha d en ontving ik weer va n

strandloper bij het Engelse Werk , Een Amerl

derde coliectlevogels

meer waarnemers (25) hun bevindingen, Ie

kaanse dwaalgast ; de 2e waarnem ing in Over

AB

dereen weer hartelijk bedankt daarvoor, In de

ijssel , Verder 1 kleine en een krombekstrand

ARB AW

Duurse Waarden werd een nest van een do

loper en een opvallende juliwaarneming van

daars gevonden, een zeldzame broedvogel

een IJslandse grutto, Mooie aantallen slapende

BH

langs de IJssel. Er werd 1 geoorde fuut ge

grutto ' s langs de IJssel. Een opvallend aantal

BL

meld . Er werden op 3 plaatsen roepende roer

van 122 regenwulpen In de polder Sekdoorn .

dompen gemeld , Kleine zilverreigers verrasten

Verder mooie aantallen ruiters en een steenlo

BP

langs de IJssel m et een groep van 8 in broed

per, Net als vorigjaar een grote slaapplaats van

BS

kleed, waarvan er 1 langdurig bleef, Hoewel

kleine mantels in de Vreugderijkerwaard, Weer

BU

veel nesten bezet waren , behaalden ooievaars

een witvleugelstern langs het Zwarte Water en

BV

door de aanhoudende kou en neerslag een

een vroege reuzenstern , Maar liefst 7 zing en

BW

Langenholte

slecht broedresultaat . Er werd 1 zwarte oo i

de zomertortels waarvan 4 in de Duurse Waar

CH

evaar gemeld , Er werden weer behoorlijke

den, Opvallend vee I koekoeken en 1 draaihals ,

DA

aantallen lepelaars gezien waaronder 25 in dl!

Een opsteker was een kolonie oeverzwaluwen

DO

Vreugderijkerwaard . Twee broedgevallen van

in de IJsseloever bij het Za lkerveer, De IJssel

DG

kolganzen , Grauwe ganzen hadden een 'zeer

telde rond 1970 nog zo ' n 400 paren in steile

goed broedseizoen en Canadezen een matig ,

oevers maar Rijkswaterstaat vernielde al deze

Op de nieuwe eilanden in het oostelijke 'Ke

broedplaatsen met steenstort , Gelukkig maakt

telmeer broedt inmiddels een aardige kolonie

de rivler af en toe zeIt weer steilwandjes, zo

brandganzen , naast andere opvallende soor

als bij Zalk , Verder 6 noordse en 4 grote gele

ten als strandplevier, dwergstern en zwartkop

kwikken , Redelijke aanta llen nachtegalen, wei

meeuw, Er werd 1 rotgans gezien , Casarca' s

nig tapuiten en paapjes . In onze tuln dook op

hielden veel vogelaars bezig , Vorig jaar kwa

21 juni een kramsvogel op, mogelijk ergens

men ze plotseling met vele tientallen naar de

broedend in Zwolle , Verder 7 wielewalen en 43

Vreugderijkerwaard , Dit jaa waren de aantal

kruisbekken , In Olst werd een gemengd broed

len nog hoger, Ook elders in het land nemen ze

paar ontdekt van taigaboomkruiper en gewone

toe . Het zijn vrijwel zeker buitenlandse broed

boomkruiper. Over dit bijzondere geval zal in

vogels die naar ons land komen om te ruien ,

Dutch Birding een artlkel met kleurenfoto ' s

Bergeenden hadden een goed broedseizoen,

verschijnen ,

In het Ketelmeer werden 1000 krakeenden ge

Van de soorten met een

zlen, een spektakel. Zomertalingen waren er In

aile binnengekomen waarnemingen gepubli

* achter cle naam

Gelder, Wijhe

=De Horte =Drontermeer OM ON =De Nateers OW =Duurse waarden DZ =De Zandles GW =Gelderdijkse Waard HB =Haarlerberg HEW =Herxerwaard HENW =Hengforderwaarden HOW =Hoenwaard HW =Harculose Waard JK =Junner Koeland JR =Jutjesriet (SBB-

DH

reservaal)

KMO

=Kranenburg =Kampereiland =Kluinhaar =Kelelpolder =Kelelmeer =Kelelmeer, oost

KSW

=Kel zers en Slob

KW

=Koppelerwaard =Lemelerberg =Landgoed '1Nilenhuis =Langoed Schel

KB

goede aantallen en de krooneend werkt hard

ceerd , Van de overige soorten is een selectie

KE

door aan zijn herstel ; in het Drontermeer wer

gemaakt. Soms is aangegeven hoe een selec

KH

den er 50 gezien , Opvallend veel broedgeval

tie is gemaakt (bijv, vanaf 10 ex, ) , Ook niet

KP

len van kuifeenden, Bij de roofvogels weinig

gepubliceerde waarnemingen worden

KM

opwinding met 9 wespendieven en 1 smelle

aard in het archief van onze VWG opgeslagen,

ken ,Patrijzen gaan stap voor stap vooruit, Er

gebruikte afkortingen en tekens

werden 5 kwartels gemeld, waarmee we wei

()

overvliegende vogels

lijk goed seizoen, Ook slechts 1 waterral en

ex .

exempla(a)r(en)

2 porse i'einhoenen , Kwartelkoningen hadden

juv.

juvenieVonvolwassen

LB

landelijk een matig maar langs de IJssel een

ad

adulVvolwassen

LN

redelijk selzoen,

m

nig meekregen van een landelijk uitzonder

van Ketelhaven

zang

benwaarden

=man =vrouw

LS

wisten ondanks de hoge waterstand toch nog 3 paren kluten jongen groot te brengen . Veel

= paar

LW

=terri toriaaVterritorium =slaapplaats =ringvangst

MP

In de Vreugderijkerwaard

broedende kleine plevieren In de regio , Begin

lerf.

juni nog een groep van 133 bontbekken in het

sip!.

Ketelmeer, nog onderweg naar hun arctische


=Bomhofsplas =Boswachteril Staphorst =Buitenwaarden Wilhe =Beerzerveld =Bentinckswelien =Cenlrale Harculo =Den Alerdinck =Diezerdijk =Landgoed De

zijn

uiter

=Agnietenberg =Archemerberg =Aersoltweerde =Brinkhoek =Buitenlanden

lerberg, Zwolie MH

=Landgoed Windesheim =Marshoek =Milligerplas

MPO = Molenpolder


or

=Marlerwaard =Landgoed -I Nijendal =Noorderkolk =Olde maten =Onderdijkse Polder

OSW

= Ossenwaard

WI NIJ NK OM

Dodaars * '1205 OW 1 nest GS 2207 OW 1 GS Geoorde fuut * 0105 BL 1 LZ

ow =Oldenelerwaard PO PEW PH PHZ PK PLM

=Polder Dronthen =Park Engelse Werk =Polder Haliem =Polder Haag Zalk =Polder Kamperveen =Polder Lierder- en

PM POW

=Polder Mastenbroek =Polder OosterNolde

PS RP RV RW RZ SB

= Polder Sekdoorn

Molenbroek

= R<etpark-Stadshagen =Rechterense Veld =Roetwaard =RoggeOOtzand =Sprengenberg sew =Schellerwaard SE =Spoolderenk SH = Stadshagen HV =Staphorsterveld =Stadskolk SK SP =Sekdoornse PI as SPB =SpollderOOs, Zwolle SPH =Spoolderhank SW =Scherenwelle n. =To:huislanden -S =Tibbensteeg TW =Tichelgaten Windeshelm VA =Veerallee B =Veldiger BUllen land \,Ill = Veecaterdijk 'I E =Vogeleiland Zwarte Meer 'H =Vilsterense Heide WK = Wiessenbergse Kolk WP =Wythmenerplas =Weslerhuizingerveld =Vossemeer =Vossemeerplaal lW =Vreugderijkerwaard = IJssel Zwolle-Kampen J = Yperenbergplas 'fP 'NR =Weerribben = ZalkerOOs 18 lli =Zandhove ZM =Zwarte Meer "M =Zwarte Water


Roerdomp· 0105, 0505, 1305, 1705 VW 1zGGIlZ 2005 OM 1z HvdH -1806 POW 1z HvdH Kleine zllverreiger • 2205 EW 8 in prachtkleed GG 0106, 1006, 1406, 2606, 3006, 0107 VW 1 KvBlHvdH/GMIlZ 0606, 0906, 1006, 2206, 2706, 2806 EW 1 GGlHvdH/AR/HR 2806 HOW 1 saw GG 2307, 2407 BU 1 GS Grote zllverrelger' 2906 OM 1 HvdH 2307 IJssel, De Zande 1 GMlM$ Oolevaar * 0605 EW 1 GG 1105,0706 Dalfsen (2) VM 2205, 0907 SH (2) LZ 2305 PO 1 GG KH , Tibbensteeg broedgeval met 2 jongen JH 0807, 1607, 2607 MH 1 VM ZWarte ooievaar • 1905 DH 1 naar NO JH Lepelaar * 0306 KMO c 5 GGlFdR 1006, 2206, 2706, 0107, 0307 VW 1 GMlKvB/GG 1106,2806, 0707, 0907 EW 1 HvdH/GG 1406 VW 2 KvB/GG 2806 Hoogwa terzone Giethoorn 6 LZ 2906 Zalk (3) HvdH 0107 KMO 28 wv min 8 juv GG 0407VW 8 JvS 0507 EW 1WG 0707VW 7 GG

1207VW 25GG 1807VW 4GG 2207, 2307, 2507, 2607 BU 3 GS 2307TW 13AL 2307VW 7 GMiMS 2407, 2907 BU 1 GS 2507 TW (5) BS 2607 TW (22) BS

Koigans • 0906 EW 2p met resp _ 6 en 5 pulli GG GFlluwe gans (meer dan 25 of trek en broedvogels) 0505 HW creche met min 80 pulli GG 0505 EW 4ad + 19 pulli GG 1705 VW 6 paar met in totaal 23 pulll GG 1905 IJssel, Katerstede 2 paar met elk 3 pulli GG 2207 MH 120 VM Indiache gans • 2905VW 4GG 1607 Vecht, MH 17 VM 2207, 2607 Vecht, MH 20 VM Canadese gans (meer dan 25 en broedgevallen) 0505 Schellerwade 27 GG 0505 HW p-+5pulli GG 0905 EW p+3pulli GG 2005 BU paar met jongen GS 0106 GW 3 p-tjongen en nag 52 ad GG 0906 AW 101 GG 1706 Vecht, Genne 200 HvV 2206 HEW P+ jongen GS 2706 VO 17 ad en c 12 juv (van 3p) GG 2806 SCW10 ad + 8 Juv GG 2607 Vecht, MH 30 VM Brandgans (meer dan 10) 0306 KMO 26 ad+91 pulli GG/FdR Rotgans' 1705 HW 1 GM

Casarca * 0805 KH 2 JH 0106 VW 2 HvdH 0306 KMO 18 GG/FdR 0506VW 4GG 1006 VW 39GM 1106VW 39 HvdH 1406VW 20 GG 1906 TW (1) BS 1906VW 64GG 2006 VW 68 HR/AR 2206 VW 54 KvB 2306 VW 45 KvB 2706 VW 13 GG 2806WK 2GG 3006VW 14GM 0107VW 1 GM 2307 VW 12 GM/MS Bergeend (meer dan 5 en aile mei-Juliwrn) 2405 BU 19 wv 1 paar met 5 jongen GS 2006 BU 2 paar met elk 5 kuikens GS 0106 VW 20 ad en 20 jongen KvB juni min 6 broedgevallen GG 1006VW 87GG 1406 VW 20 KvB 2306 VW 10 KvB MandariJneend * 1905 Hattem, Apeldoorns Kanaal 3m GG 1307 Ecodrome 1 GG Smient.(meer dan 100 en aile wrn van 15 mei Vm aug} 1705 VW m GG 2005 EW m GG 0306 KMO mGG/FdR 1706 vecht, Genne man HvV

Krakeend (m eer dan 10 en aile mei-juniwrn} 2905VW 29GG 0306 KMO 945 GGlFdR 0306 KMO 2p+pulli GGlFdR 0506VW 42GG 2206 VW paar KvB 0707 HW v+5 pulli AR/HR

Zwols Natuur Tijdschnft 123

Wintertaling (meer dan 25 en aile mei-Juniwrn) 1705 VW 2m-t'v' GG 0306 KMO 2m-t'v' GG Pijlstaart (10 of meer en aile wrn van 10 mei Um juli) 0306 KMO 2m GGlFdR Zornertaling * 0105, 2905 VW mGG 0205 Schellerwade mGG 0205 0 WmGG 0205, 0505, 0705, 2005EWmGG 0505, 1305 VW 2m GG 0605 VO mGG 0905 MH mVM 0905 EW PGG 1005 VW 2m GM/GG 1205 VW 2 HRJAR 1205 ZWW vrouw met jongen HvdH 1205 OW mGG 1705 VW 3m-t'v' GG 2105 ZM mGG 2205 Zwolle, Oldenelerlanden mGG 2305 PO 1 GG 2405 HEW 2m GM 2405,2605 HEW 1GS/HRJAR 3005 KH P JH 0106 VW 5m HvdH 0306 KMO 7p+m GG/FdR 0606 VW3m GG 1207 VW 3 GG Siobeend (meer dan 10) 0306 KMO 48 GG/FdR 0906 EW v + 2 juv GG Krooneend * 0306 KMO v GGlFdR 1106 OM 28wv 21m+5v HvdH/GG 2906 OM 10 HvdH 0307 OM, Abbert 50 GM/MS/RV Kuifeend (meer dan 50 en aile wrn 15 mei-30 Juni) 2306 MP 3 paar met in totaal 11 pulli LZ


2706 ON 2v met resp 6 en 2 pulii GG 2706 KW 4v + pulli GG 0407 TW circa 10 paren met jongen ARJHR 1507 SK P + 4 jongen LZ Wes pendlef * 1505, 2407 RV 1 JH 0306, KH 1 JH 0306 RV 2 JH 2806, 2307 KH (1) JH 0407 Zwoile-Zuid (1) GM/MS 1807 RV 1 VM Bruine k1ekendlef· mei VW 1 (mislukt) broedgeval GG/LZ 0105 BL 1 FB 0105, 1505 KH 1 naar NO JH 0605 BL paar HvV 1905, 1806 TW 1 HRJARJ8S 2305 KH (1) JH Havik * 2603 BL 1 FB 0605 KW mGG 0605 LS terr. ex. GG 1305 VW terr. ex . GG 1705AB PGvK 0506, 1206, 1306 LN (1) AL 0207 Zwolle, Veerallee mGG hele periode ZB paar Hvd H Smelleken * 0605 MH (1 ) VM Boornvalk* 0205, 2005 Wijhe 1GS 0805, 2305,0607 Wijhe (1) GS 1005 Onderdijkse Polder 1 GGiGM 1205 Westerveld paar HvV 1705 OH 1VM 2505 Oalfserveld 1 VM 0406 Vechterweerd (1 ) VM 1806 Oalfsen (1) VM 2006 HW (2) BS 2206 , 2606 HW (1) 8S 2906 POW 1 HvdH 0107 Vecht, MH 1 VM 0607, 0807 Oalfsen 1 VM

2607 Vecht, Oe Tempel 1 VM Patrljs' 2204/0806 PS 2 HRJAR 1105 PLM 2 HRJAR 2305 KH ; Zwarte Weg 2 JH 2505 HW 2 HRJAR 1206 Zwolle, Bikkenrade 2 HvV 2406, 1707 KH 1 JH 1207 Zwolle, Aalvangerweg 2 paar met jongen HRJAR 1307 HW 1 BS

Bontbekplevier * 0605 VW 2GG 1705VW 1 GG 1705 KMO 90 FdR 0306 KMO 133 GGlFdR 0606 VW 1 GM/MS Gesteepte strandloper * 0405, 0505 EW 1 GG Kleine strandloper * 0306 KMO 1 GG/FdR

Kwartel * 3105 Zalk (1) HvdH 1806 OM 1z HvdH 2406, 1407 KH 1z JH 2506 Zwolle, Veerallee (1) GG

Temmlncks stTandloper * 2707 EW 4GMIMS/OUW

Waterral * 1205 OW 1 GS

Kemphaan* 0306 KMO 2v GGlFdR 2206 VW 2 HvdH 2206 EW 1 HvdH 2506 PK 6 HvdH 0507EW 10WG

Porselel nhoen *

mei OW 1 terr. di verse waarnemers

0705 sew 1z GG

KWI rtelkoning

*

2205 Ketelhaven 1z HvdH

2505 OW 1z GM

2905 VW 2z GG

3105, 0506,0906 VW

2z HvdH/GG

1406,1207, 1407 VW

1z HvdH/GG

Kluut *

VW 3 nesten GG/HvdH

Kleine plevier *

broedgevallenlterritoria:

SH 1 HRJAR

VW 2 GG/HRJARJHvdH

Marslanden ,AH 1-2GG

EW 1-2 GG/HvdH

Hanzeland mogelijk 1 GG

PK 1 HvdH

Marlerwaarden 1 GG

Kampen , Flevoweg 1 GG

Krombekstrandloper * 1207 VW ad GG

IJslandse grutto * 0107VW ad GG Grutto (meer dan 25 en aile wrn In ok! Um jan) 1605 VW 31 slpl GG 0106 VW 163 sip I HvdH 0206 EW 130 slpl GG 0306 KMO 742 overdag GG 0506 VW 550 slpl GG 0606 PHZ 120 HvdH 0606 EW 96 slpl GG 0906 PK 80 HvdH 0906 EW 74 slpl GG 1006 EW 35 HvdH 1006 VW 460 GM/MS 1106 VW min 500 slpl HvdH 1406 VW 446 slpl GG 1906 VW 635 slpl GG 2006 EW 99 slpl GG 2206 VW 80 KvB 2306 VW 70 KvB 2506 EW 161 slpl GG 2706 VW 652 slpl GG 0307 EW 213 GG 0507 EW 157 WG


0707 WI 451 slpl GG 1207 VW 409 slpl GG Regenwulp * 0105 PS 122 HRiAR 0605 KW 1 saw GG 1005, 1505 KH (1) JH 0307 Zwolle 2 naar ZW GG 1007 MH (1) VM 1207 Langenhoite (5) FB 1207 WI 1 GG Tureluur (meer dan 25 en aile wrn in okt Vm feb) 0306 KMO 39 GG/FdR Groenpoot * 0105, 0205 EW 1 GG 0105VW 10GG 02050W6GG 0505 WI 2GG 0505 OW 1 GG 0605 WI 7 GG 0705 OW 5 GG 1005 VW 3 en (2) GGiGM 1205 SP 3 naar NW GG 1305, 2207, 2607 BU 1 GS 1305 WI 1 GG 1505 KH 1 naar West JH 1705 VW 1 GG 0306 KMO 2 GG/FdR 0707VW 3 GG Witgatje • 0105,1305, 0707 WI 1 GG 1706 Zwolle, golfbaan 7 LO 2006 BU 4 GS 2706 VO 2GG 1307 KH 2 JH 2307 BU 1GS 2607 BU 3 GS Bosrulter * 0105 WI 4 naar oost GG 0205 OW 2 GG 0605,1 207 WI 1 GG 1305 VW 1 naar NO GG 2206 EW 1HvdH 0707 HW 1 HRiAR


Oeverloper (meer dan 5 en aile okt Vm mrtwrn) 0105,0605, 1305 VW 10 GG 1705WJ13GG 2005 EW 6 GG 2605 IJssel, Kampen 1GG 0407 OW 15AL Steenloper * 1005 WI 1GM/GG Zwartkopmeeuw * KMO kleine kolonie GG/FdR Kleine mantelmeeuw * 1705 WI 15 GG 1705 WI slaaptrek van 70 saw GG 2305 PM 7 GG 2805 Zwolle 23 slaaptrek kers naar west GG 2905 VW 37 GG 0206 OW 19 slaaptrek kers saw GG 0206 KMO 93 GGlFdR 0306 PM 16GG 0506 WI 489 slpl GG 1406 WI 5 KvB 2206 VW 1 KvB Grote mantelmeeuw (meer dan 1) 0106 WI 2 KvB 1406 WI 10 KvB V1sdlel Zwolle, Mars!anden 155 nesten GG Dwergstern * 3006 WI 1 GM/OUW 0107 KMO 2GG Reuzenstem * 0107 KMO ad GG Zwarte stern (meer dan 5 en aile broedparen) BW 6 nesten HvdH ZWW 20 en 40 nesten HvdH 0505 VW 1 LZ 0505 SK 2 LZ

Witvleugelstem • 1205, 2705 Zwarte Water 1 HvdH Zomertortel * 0405,2305, 2306, 2406, 2606 TW 1HRlARIBS 1605 Oalfsen 1z VM 1306 OW 4z GM 1906 Belt-Schutsloot 1z HvV Koekoek* 2104 BL 1z FB 0105 EW 1z GG 0205 Schellerberg 1z GG 0205 Kolk van Kiesebrink 1z GG 0705, 2005 sew 1z GG 0905, 2005 SPB 1z GG 1205 BW 1z HvdH 1305,2905, 0106 VW 2z GG/HvdH 1605, 2105, 3005,0206, 0306, 0406 MH 1z VM 1705, 0106, 0506,1006, 1406, 1906 WI 1zGG/KvB 1905 SPH 2z HvdH 1905 Hattem , Hezenberg 1z GG 1905 IJssel ,Katerstede 1z GG 2205 OM 1z HvdH 2405, 2505 Oalfsen 1z VM 2605SW 1z GG 0206 OW 1z GG 0206 Zwolle, De Geeren 1z GG 0906 KH 1z VM 0906 Schelle, Vitens 1z GG 0906 WI 1z GG 1006, 1806 KH 2z VM 1006 BW 2z HvdH 1106 De Zande 1z GG 0107 KMO 1 GG 0707 Windesheim 1GG hele periode KH 1z JH Kerkun ' 0306 KH 1 nest AL 0306 Raalte 1 nest AL Steenuil* 1105 Herxen 1 GM/MS hele periode Elshof 1 AL hele periode Ooevelersteeg 1 JH 1807, 1907 Zalk 1 BS

Bosun " hele periode OH 2 JH 1106 Oalfsen broedgeval VM Ransuil* SH 2broedgevallen KvB/HRlALZ LW 1broedgeval HRiAR AB 1 broedgeval GvK 1406 Zalk 1 HvdH IJsvogel* 0205, 0405 Harculo 1 HRiAR 0205 KH 1 JH 0605 SW 1GG 1105 LW 1 HRiAR 1205 HENW 1 GS 1905 WK 1 GG 1905 Gelderdijkse Waard 1nest GG 2005 sew geh GG 2205 OM 1 nest HvdH 2405,2207 TW 1GM/MS/AL 1106 Den Doorn 1HvV 1806 OM 1 HvdH 1907 Huize Den Berg 1 EK 2007 BU 1 GS hele periode OH 2 JH Draa ihals * 1807 RV 1z VM Groene specht' 0604 IJsselvliedt p AL 0605, 1607,1707, 2607 Oa~sen 1VM 1407 RV 1z VM Zwarte specht * 2505 Haardennen 1 VM 0307 RV 1z VM Grote bonte specht (meer dan 1) 0206 Zwolle, Park Weezenlanden 1nest GG 1406 Zwolle, kerk brugje 1 nest GG Kleine bonte specht * 0905, 2206 Oalfsen 1z VM Boomleeuwerlk • 0807 Oalfsen 1z VM

Zwols Natuur Tijdschrift I 25

BoerenzwalllW 1705 VW 125 GG Oeverzwaluw (meer dan 10 en aile kolonlEs) SP kolonle van CIrca 80 nesten In zanddepot ARlHR ZB kolonie van 12-19 paren in IJsseloever Hvd H/GG MP kolonie van 84 nesten in kunstwand LZ 1905 Hoenwaard, gemaal Veluwe c 15 paar in kunstwand GG Gele kwikstaart (meer dan 10, aile okt-mrtwrn en terr.) 0306 KMO 2z GG/FdR Noordse kwikstaart • 0105 EW 3GG 1005 VW m+v GG/GM 1105 EW v GG/GM Grote gele kwlkstaart • 2006 VW 2 HRiAR 2408, 2608 BUW 1AL Nachtegaal " 2704, 0105, 1205 Wester veld 1z FB/HRIARlHvV 0105 PLM izARlHR 0705,1205 EW 1z GG 1205 PEW 1z ARlHR 1805 DM 't Haasje 1z GG 2105 LW 2z HRiAR 2105,1406 TW 2z HRlARIGM 2405 LW 1z GM 2705 Zijlkolk 1z HvdH 0306 KMO 1z GGlFdR Blauwborst ' 0605 DN 1z GG 1705 SPH 1z GG 2105 ZWW, Molenwaard 2 GG 2205 BW 1z HvdH 2805 ZWW, Molenwaard min 2 broedgevallen GG 2905 VW 2 wv 1z GG 0606 BL, Kranenkolk 1z GM 1006 BW 2z HvdH 1106 OM 1 st HvdH 1806 OM 3 paar HvdH


ZWarte roodstaart • 1805 Kampen , oude stadhuis 1z GG 2905 Zwolle , meubelboulevard 1z GG 0206 Zwolle, Marslanden 2z GG Zwolle, Hanzeland 1 terr GG Gekraagde roodstaart· 0605, 1305 Zwolle, Nilantsweg 1z GG 2006 DG 1 broedgeval GS 1907 Brinkhoek 1 GvK

Flu/ter" AB 1terr GvK/GM 0305 RV 3z VM 0505 RV 1z VM 0605 Boswachterij Ommen 1z HvV 2805 RV 2z VM 0906, 1806 RV 1z VM Goudhaantje 0604 Beerze 6AL Vuurgoudhaantje • 0604 Beerze 2 AL

0707 RV25 VM 1607 Aa-Landen 2 naar NO HvV Goudvlnk • 0405 Brinkhoek 1GvK Appelvlnk • 2805AB 2 GvK 2805 Bergklooster 1GvK 2706 Zwolle, Veerallee 1GG Geelgors • 1706 DA 2 HRiAR 2506 HEW 1ARlHR

PaapJe ' 1305 VW mGG Tapuit' 0105 VW 3m+2v GG 0205 Harculo 1ARlHR 1105 PM 1GG 1305VW2mGG 1305 SE m GG 1705VWm GG Kramsvogel (meer dan 10 en zomerwrn) 2100 Zwolle, Veerallee 1 GG Bosrietzanger 0106 VW 7z HvdH 1406 ZB 2z HvdH Sprinkhaanzanger' 0800 OW 1z HvdH Snort 0105,1007 BL 1z FB 2105 ZM 1z GG 2105, 2805 ZWW, Molenwaard 1z GG 1006, 1106 SW 1z GGlHvdH 1106 SW 1z HvdH 1106WI1zGG Rietzanger ' 1205 BW 2z HvdH 2206 VW 2z KvB Grote karekiet ' 2005 , 2205 OM 1z HvdH

Grlluwe vllegenvanger 2105 DG 1 nest GS Bonte vliegenvanger 1305 Aa-Landen ma n HvV 1305VW m GG Baardman· 2105 ZM 4GG 2805 ZWW, Molenwaard mGG Taigaboomkrulper " 1306 Olst ex. broedend met boomkruiper WT/GM Wielewaal' 0505 Velnerhoek 1AL 2205BU 1 MHE 2705 Brinkhoek 1z GvK 0306 RV 1 JH 1706 PLM 2z HRiAR 0507 DH 1 JH Raaf" 0105, 0805, 1205, 0707 BU 1 PP 2306 DH 1 JH Rlngmus (meer dan 10) 0807 sew 65 GG

Waarnemers = Annemiek Leusink AL AR = Albert Roering BS = Be Schilder DUW = David uit de Weerd EK = Ellie Kemper = Frits Bouwkamp FB GG =Gerrit Gerritsen GM = Gerben Mensink GS = Gerard Schulten GvK = Gert van Klinken HR = Henk Rensink HvdH = Herman van der Hart HvV = Henny van Vilsteren = Jan Hullen JH JvS = Jan van Soest KvB = Karel van Buick = Lieuwe Dijkstra LD = Louis Zandbergen LZ MHE =Margriet Heuvelink MS = Marjan Schutte = Peter Pol PP RV = Rob Versteeg WG = Wil Gerritse WT = Wouter Teunissen VM = Vincent Martens KiJk voor uitgebreide informatie op

www.vwgzwolle.nl

Huismus (meer dan 10) hele periode SH 40 en 20 Kv8 Krulsbek ' 1806 Zwolle (min 1) GG 0407 Zwolle-Zuid (8) GM/MS 0407 Zwolle 7 naar Zuid GG


KNNV

IVN

Konlnklilke Nederlandse Natuurhlstorlsehe Verenlglng Verenlglng lloor lIeldblologle

Verenlglng lloor Natuur· en Milleuedueatie

AfdelingsbestuUI

Afdellngsbestuur Henk IIlln Blltterswllk

lloorzltter

voorzitter

Albert Versteegde Th orbeckelaan 2a 8014 AZ Zwolle 038 - 4654270 aversteegd e@ msn.com

seeretarls

lIacature

pennlngmeester

Gerrit ten Brlnke

Westenho lterweg 7 8042 AE Zwolle 038 - 4234191 [email protected]

secretarl.

Chris Overkleelt Vliet 9 8032 AP Zwolle 038 - 4527366 secreta [email protected]

Scriveriusmate 16 8014 ]V Zwolle 038 - 4654968 [email protected]

Petra Sehep

penningmeester

Venestraat 11 8011 GJ Zwolle 038 - 4229 150 pen n [email protected]

coordinator

waamemend secretarl.

AlieBlom Eerbeek 4 8033 BJ Zwolle 038 - 45414 58 johanblom@wish .nl

bestuurslld

Jan Westera Rozenweg 18 8042 CW Zwolle 038 - 7850144 ][email protected]

Marion Geerink Gruitmeesterslaan 96 8014 CK Zwolle 03 8 - 4662440 [email protected]. nl

bestuunlld

DlrkMaas De Ooornweg 4 9 8035 PO Zwolle 0529 - 427255 bestlid @zwolle.kn nv.nl

aspirant bestuursUd Klaartje Amtzen Kampmansweg 17 7722 RV Dalfsen 0529 - 436678

Joha n Bullenkamp

bestuuralld

Goudplevierstraa t 219 8043 JL Zwolle 038 - 4202151 [email protected]

tel. eontactadres

Gerrit ten Brlnke 038 - 4654968

website

www.lvnzwolle.clb.net

e-malladresa.dellng Ivnzwolle@pllnetnl website www.knnll.nllzwolle we Ite Vogelwerkgr. www.vwg%Wolle.nl e-maiiadressfdellng [email protected] postadres

KNNV Afdeling Zwolle Postbu s 1275, 8001 BG Zwo lle

Contrlbutle KNNV Lede € 25, - pe r jaar, inel to ezending van Natura,

het la ndelijke tijdschrift van de KNNV;

Huisgenootleden € 11, Reg ionale leden (af delingslid) € 14,

Gironu mmer: 998242 t.n .v. KNNV Zwo lle

RtchUijnen voor bijdragen aan het ZNT Aan de omvang van bildragen worden geen eisen gesteld. Een te lang artlkel • ter beoordeling van de redactie • kan verdeeld worden over !wee nummers van het ZNT Namen van soorten worden cursief (bljv. huismus) aangeduid. dat geldt ook voor het meervoud (huismussen) . De tekst wordt plat en zander ingevoegde illustraties aangeleverd. Geen gebruik van tabs of (vaste) returns. Wei plaatsaanduiding in de tekst voor de illustraties, legenda en illustratiebilschriften.


postDdres

lVN Afdeling Zwolle e. o. Postbus 272, 8000 AG Zw olle

Contrlbutie JVN Oonateurs minlmaal € 7.95 per j aa r; Leden (actief) € 13,60 per jaar; incl. toezending van Mens en Natuur; Huisgenootlid € 6,80 . Glronummer: 124197 t.n .v. lVN Zwolle Wijzlginge n m.b.t. het donateurs- en IIdmaatschap schnftelijk doorgeven aan postadres of per e- mall · [email protected]

Getallen onder de tien in de tekst worden ul tgeschreven. Figuren en foto's ondersteun~n bi) voorkeur het arlikel. Beide kunnen zawel digitaal als analoog worden aangeleverd. Literatuur wordt op de volgende wllze opgebouwd: auteur, komma. jaartal. punt. trlel van verhaal. tijdschrift. laargang . nummer. paglna's (aan elkaar). Voorbeeld Bremer, P. 2005. Driemaal is scheepsrecht geldt oak voor oranjetipjes. Zwo/s Nafuurtijdschrift 12(3): 10·12.

Zwols Natuur Tijdschrifll27

i ndien onbestelbaar verzenden aan : IVN Postbus 272 8000 AG Zwolle

._-....~.-;::'

I

•

_

I

.;

I

--

r-

I

':;S~!l.!Jlecf.jJ~~ I:'I""av~ ;van K.NNV aldellng Zwolle en ~

.

:

,

-- j -

- -

.

'IV'' '! -

afd!tltng,Z.r-',olle

6.0"

=

IVN. -+ de Hank een bijzonder rivierduin

Recommend Documents