ISSO INFO. Kwaliteit is meer dan een keurmerk NOVEMBER 2015

IS S O INF O

56

N O V E M B E R 2 015

Kwaliteit is meer dan een keurmerk Keurmerken zijn meer een randvoorwaarde dan een garantie voor kwaliteit. Zo bleek ook uit het rapport van de Onderzoeksraad voor Veiligheid inzake koolmonoxide van 18 november jl. Keurmerken vergemakkelijken het maken van keuzes in het oerwoud van aanbieders en staan symbool voor gestaafde waarden. Maar ook bedrijven met een keurmerk zullen zich in de praktijk iedere dag weer moeten bewijzen. De markt is druk op zoek naar nieuwe manieren om kwaliteit inzichtelijk en aantoonbaar te maken.

ISSO ontving 140 branchevertegenwoordigers en voerde met hen een interessante discussie tijdens het ISSOnajaarsoverleg in Rotterdam op 1 oktober j.l. Ook keurmerken zijn aan inflatie onderhevig, zeker nu het aantal en het gamma ervan groeit. Met de Wet Kwaliteitsborging Bouw in aantocht, zijn er nieuwe bakens nodig in de markt; nieuwe oriëntatiepunten in de zoektocht naar kwaliteit. Dit houdt alle partijen in de branche bezig, van opdrachtgevers en bouwers tot adviseurs en onderaannemers. Velen zijn al begonnen instrumenten op te tuigen om kwaliteit zichtbaar, bespreekbaar en verbeterbaar te maken. Dat wordt duidelijk tijdens het ISSO-najaarsoverleg in Rotterdam. Het centrale thema van het goed bezochte congres is ‘Kwaliteit is meer dan een keurmerk’. verder op pag 2 

1

ISSO-INFO 56 NOVEMBER 2015

vervolg

van pag 1

ONBEWUSTE ONBEKWAAMHEID Willem Koppen van bouwkundig expertisebureau Koppen VastGoed zegt: ‘We moeten zorgen dat keurmerken niet als een rijbewijs worden. Je hebt er wel één, maar dat maakt je nog geen goede chauffeur.’ In zijn lezing legt Koppen uit dat kwaliteitsverbetering vooral van de werkvloer moet komen; ‘De meeste fouten op de werkvloer komen voort uit onbewuste onbekwaamheid. Uit het ontbreken van een systeembenadering en een gebrek aan verantwoordelijkheidsgevoel voor het eindresultaat bij de individuele uitvoerder. We kunnen dat veranderen door mensen te laten leren van fouten en door medewerkers aan te zetten tot een handtekeningvoor-akkoord-cultuur bij het maken van onderdelen voor Willem Koppen,

CERTIFICERING PR O J E C T E N

B U I LD U P S K I LL S N L

N I E U W E U I TG AV E N

GEBRUIKERS E D U C AT I E

ISSO-info nummer 56

content

Koppen Vastgoed

Winnaar ISSO-Award 2015

4

Digitale berichten vervangen ISSO-jaarboek

4

Validatie met ISSO-kwaliteitscertificaat

5

Europees systeemlabel voor installaties

6

Agenda

7

Column Rob van Bergen

9

systeemoplossingen.’ Koppen Vastgoed stimuleert het leren

Meerwaarde van een gecertificeerd installatiebedrijf

10

van fouten door een database te delen van projectfoto’s met

Nieuwe BRL 6020 ‘Beveiliginstallaties en beveiligingsfuncties’

11

veel voorkomende uitvoeringsfouten, inclusief de mogelijke

Nieuwe erkenningsregeling woonhuisventilatie sluit straks aan op Wkb

11

Aangepast: BRL 9500 Energieprestatieadvisering

12

Nieuwe BRL 6000-serie KOMO-Instal

13

Even voorstellen: Irene van Veelen

13

Vliegende vaart van BIM vraagt update ISSO-publicatie

14

gevers druk bezig om zekerheden in te bouwen.

Interactieve workshop: Maak uw toekomst groen!’

16

Woningcorporaties bijvoorbeeld. Leo Lussenburg, werkzaam

Werkconferentie 2015: ‘samenwerken is de sleutel!’

16

Verkrijgbaar: update ISSO-publicatie 101 ‘Onderhoud en onderhoudscontracten’

18

Nieuw ISSO-kleintje ‘Elektrisch vervoer’ sluit aan op Green Deal

19

ISSO-publicatie 99: vol praktische kennis over lucht-luchtwarmtepompsystemen

19

REVIEW over NTR 5076 ‘Installatiegeluid in woningen en woongebouwen’

21

REVIEW over cursus hydraulische schakelingen

22

begrijpen welke kwaliteit ik krijg voor die hogere prijs die je

REVIEW over cursus gasvoorschriften in de praktijk

22

vraagt, welke risico’s ik daarmee uitsluit. Je kunt wel zeggen:

gevolgen en oplossingen. Deze digitale tool voor de bouw, BIOM genaamd, wordt binnenkort uitgebreid met installatietechnische voorbeelden. ‘Als je prestaties zichtbaar kunt maken, gaat dat opvallen in de markt en heb je een concurrentievoordeel,’ concludeert Koppen.

HARDERE VUIST MAKEN Helemaal aan het begin van de keten zijn ook opdracht-

voor een woningcorporatie, roept installateurs op om vooral niet mee te gaan in de laagste-prijs-race: ‘Keurmerken zijn niet zaligmakend. De top drie van meest voorkomende fouten waarmee wij worden geconfronteerd, zijn corebusinessfouten gemaakt door gecertificeerde bedrijven. Te klein gedimensioneerde installaties, te lage ventilatiedebieten. Dat zegt toch genoeg. Waar we in mijn optiek vooral naar toe moeten is gelijkwaardige inbreng bij het verlenen en nemen van een opdracht. Voor de laagste prijs krijg je vaak slechte dingen. Durf dat te zeggen als installateur. Leg de risico’s vooraf uit, ga je er achteraf niet achter verschuilen. Laat me

‘when you pay peanuts, you get monkeys’, maar dat is te pas-

ISSO-instructies Incompany houden uw medewerkers scherp 23 VSK-beurs 2016: Kom kennis halen op het ISSO-Kennispartnerplein

sief. Kom proactief met goede argumenten dat je het voor

24

die prijs gewoon niet veilig of goed kunt afleveren. Echt, jullie moeten een hardere vuist maken als branche.’ 2

voorwaarde voor het leveren van kwaliteit. Roestenberg is de initiatiefnemer van KYP (Keep Your Promise), een webbased tool die de voortgang van (LEAN) bouwprojecten inzichtelijk Stan Roestenberg, KYP

maakt.

SNELLER, BETER, GOEDKOPER ‘Veel projecten kunnen sneller, beter en goedkoper,’ stelt Roestenberg. ‘Door het verbeteren van de communicatie tussen de verschillende partijen en samen de prestatielat hoger te leggen, zijn fouten te voorkomen, faalkosten te verminderen en projecten volgens afspraak op te leveren. Afgerekend worden op wat je beloofd hebt; dat zal de praktijk een stuk uitdagender maken.’ Zo geeft Roestenberg aan dat het veel logischer zou zijn om te focussen op de startdatum van een project en deelprojecten, dan op de eindstreep en boetes voor overtreding. ‘Op tijd starten betekent ook op tijd finishen, en vaak nog eerder. In plaats van afrekenen op het

FOUTEN VOORKOMEN, FAALKOSTEN VERMINDEREN

gereedkomen van een klus – die kun je in een dag afraffelen

Stan Roestenberg gooit een andersoortige knuppel in het

ervan,’ aldus Roestenberg.

als je te laat begint – zou je moeten afrekenen op de start

hoenderhok. Hij daagt de zaal uit om vooral toch eens iets te doen aan de gebrekkige punctualiteit in de bouwwereld. Hij

LANGE STAART ALS KEURMERK

laat de zaal zijn onderwerp ‘voelen’ door pas een minuut na

Volksfilosoof Bas Haring zorgt voor een vrolijke noot. Maar

de aankondiging van zijn naam op de bühne te verschijnen.

ook voor stof tot nadenken. Hij laat aan de hand van voor-

Een pijnlijke minuut van stilte en wachten. ‘Afspraken niet

beelden uit de natuur en het verleden zien hoe breed het

nakomen? Dat vinden we in de bouw blijkbaar heel gewoon,’

begrip keurmerk eigenlijk is en hoe subjectief ‘die dingen’

leidt hij zijn voordracht in. Doen wat je afgesproken hebt.

nu eigenlijk wel zijn. Haring: ‘Weet u waarom pauwen van

Dat is volgens Roestenberg nou juist een belangrijke rand-

die lange staarten hebben? Omdat vrouwtjespauwen heel lang geleden besloten dat een iets langere staart een goed criterium was om daar een mannetje op te selecteren zonder

Volksfilosoof

hen één voor één aan een stage te onderwerpen. Het werd

Bas Haring

een keurmerk voor mannetjespauwen die garant staan voor goede nazaten, namelijk met een lange staart. Nou zegt dat niet meteen iets over het karakter en de andere capaciteiten van zo’n nakomeling, maar dat is dan ook meteen een les uit dit verhaal. Keurmerken dekken nooit perfect de lading en zeggen niet altijd iets over kwaliteit. Daar zijn die dingen niet voor gemaakt. Ze zijn bedoeld om snel keuzes te kunnen maken. Want kwaliteit is subjectief en ongrijpbaar. Er is geen God die stempels uitdeelt en zegt: jij bent beter dan de rest.’ De torens van het Italiaanse stadje San Gimignano zijn ook zo’n voorbeeld, gaf Haring aan. In de middeleeuwen kregen families in die stad handelsrechten al naar gelang de hoogte van hun opslagschuur. Maar of dat nou iets zei over hun commerciële kwaliteiten is een tweede. ‘We willen het wel heel graag, maar eigenlijk is kwaliteit niet objectief vast te stellen,’ besluit hij.

INGEHAALD DOOR SNELLERE RAKET Tot slot geeft Haring nog een tip: ‘Toen ik ooit een astronaut vroeg of je met een raket naar Pluto kunt vliegen, zei hij: “dat kan wel, maar als we die nu wegsturen, wordt die ongetwijfeld ingehaald door een nieuwe, snellere raket die veel later wordt gelanceerd”. Dat doet me een beetje aan jullie denken. verder op pag 4 

3


vervolg

CONCLUSIE

van pag 3

De conclusie aan het eind van het symposium is toch wel dat Soms denk je iets goeds te maken dat heel lang mee zal

keurmerken noodzakelijk zijn als ‘zoekfilter’, maar dat geen

gaan. Maar terwijl de kwaliteit prima blijft, wordt de oplos-

enkel bedrijf op zijn lauweren kan rusten na het verkrijgen

sing na verloop van tijd achterhaald door iets nieuws. Op het

van een keurmerk. In de dagelijkse praktijk zal men het

gebied van duurzaamheid gaan de ontwikkelingen zo snel,

steeds opnieuw waar moeten maken. ISSO ondersteunt daar-

dat het soms misschien beter is om even af te wachten.’

bij met het beschikbaar stellen van kennis en normen die het kwaliteitsniveau in de branche helpen verhogen. En door samen met partners certificatiesystemen te ontwikkelen die kwaliteit waarborgen.

Winnaar van de ISSO-Award 2015

ISSO-Award 2015 Uitgereikt aan

bbn adviseurs en LCCvision voor het kwaliteitsproces: Life Cycle Cost methode

ir. R.D. van Bergen, directeur ISSO

LCC-methode winnaar ISSO-Award 2015

De ISSO-Award 2015 is toegekend aan het bedrijf met een aantoonbaar kwaliteitsproces. De Award is uitgereikt tijdens het ISSO-najaarsoverleg op 1 oktober 2015 in het Lantaren Venster te Rotterdam.

Het spande erom wie de winnaar zou zijn van de ISSO-Award 2015 ‘kwaliteit in beeld’. De ruim 140 bezoekers van het ISSO-najaarsoverleg kozen voor de Life Cycle Cost (LCC) berekeningsmethode van LCCvision, bedacht door bbn adviseurs en LCCvision. De LCC-methode maakt eenvoudig accurate berekeningen mogelijk van de levensduurkosten van installaties. De methode komt voort uit het inzicht dat niet alleen investeringskosten, maar ook exploitatie en blijvende kwaliteit horen mee te wegen in het besluitvormingsproces. ‘De markt heeft de mond vol over levensduurkosten, maar nu is er dan eindelijk een methode om dat inzichtelijk te maken en om de toegevoegde waarde van kwaliteit en duurzaamheid aan te tonen,’ aldus Rob van Bergen, directeur ISSO.

Digitale berichten vervangen ISSO-jaarboek Het ISSO-jaarboek is niet meer van deze digitale tijd en is sinds 2015 komen te vervallen. ISSO brengt al haar actuele nieuws over bijeenkomsten, producten en projecten via

kort van stof: met een paar regels bent u op de hoogte van

digitale kanalen, zoals Twitter, YouTube en onze website.

nieuwe publicaties, projecten en instructies of ander ISSO-

Voor onze digitale nieuwsbrief kunt u zich aanmelden via de

nieuws op uw vakgebied. Uiteraard blijft u ook 3 keer per

homepage van isso.nl (linksonder). We houden de berichten

jaar deze papieren nieuwsbrief ontvangen. 4

Validatie met ISSO-kwaliteitscertificaat Kwaliteitsbevestiging van uw product of dienst

Op verzoek kan ISSO een audit uitvoeren op producten of diensten die op ISSO-kennis gebaseerd zijn. Een positief resultaat bevestigt ISSO met een kwaliteitscertificaat. Dit goed onderbouwde certificaat geeft uw potentiële klant houvast in het grote aanbod.

WAT TOONT U AAN MET EEN ISSO-KWALITEITSCERTIFICAAT? Een positieve beoordeling wordt bekrachtigd met het ISSOkwaliteitscertificaat. Het ISSO-kwaliteitscertificaat garandeert een zekere kwaliteit Van uw product/dienst voor uw klant.

ISSO ontwikkelt onder meer publicaties en rekentools

Met een ISSO-kwaliteitscertificaat:

• voldoet u aan vastgestelde, gespecificeerde en geformu-

voor alle typen installatietechnieken, gebaseerd op de

leerde eisen

Nederlandse regelgeving binnen de installatiesector. Werkt

• maakt u die eisen (voor uw klant) inzichtelijk • kunt u uw kwaliteit onderbouwen met de rapportage • laat u zien waar nog verbetering of ontwikkeling nodig of

u volgens onze uitgaven, dan kunnen wij op verzoek deze producten en/of diensten valideren.

VALIDATIETRAJECT

mogelijk is

Een ISSO-specialist kan een op maat gemaakte audit ontwik-

• voldoet u aan de door ISSO vastgelegde wettelijke eisen

kelen voor bijvoorbeeld uw software of (interne) opleiding.

en normatieve richtlijnen op het betreffende gebied. Het ISSO-kwaliteitscertificaat kunt u bijvoorbeeld vermelden

De audit bestaat ten minste uit de volgende fasen:

• • • • • •

voorbereiding van de audit

op al uw communicatie-uitingen, in uw offertes en op uw

verzamelen van gegevens van het product of de dienst

website. Uw kwaliteitscertificaat komt op isso.nl en indien

beoordelen en analyse van de gegevens

relevant op het kwaliteitsregister www.qbisnl.nl.

opstellen van conclusies en aanbevelingen rapportage over de resultaten van het onderzoek

MEER INFORMATIE?

vastlegging over de follow-up van de audit.

Meer weten over (de mogelijkheden van) een validatie? Neem

Op de uitkomsten en aan de hand van het rapport blijft ISSO

dan vrijblijvend contact op met Anneli van Kleven-Pijpers op

jaarlijks controleren.

het nummer (010) 206 59 41 of via [email protected].

GEVALIDEERD ZIJN: Softwarepakket Novasole De software Novasole (versie 1.0) is voorzien van een ISSOkwaliteitscertificaat+. Novasole ontwikkelt diensten, producten en kennis rondom zonnestroomsystemen voor installateurs en dakbedekkers. Onderdeel daarvan is het softwarepakket Novasole (versie 1.0), bedoeld voor het ontwerpen en de daarbij behorende berekeningen van PV-installaties. De software volgt de kennis en rekentools van het handboek Zonne-energie van ISSO. Menno Zonderland en Roel Pronk van Novasole Specialisten van ISSO hebben de software doorgerekend en gevali

nemen het Kwaliteitscertificaat in ontvangst

deerd aan de hand van de Energie Diagnose Referentie (EDR). Met een EDR kan een rekenmethode voor het energiegebruik in gebou-

sloten met een ISSO-kwaliteitscertificaat. Sindsdien voert ISSO ieder

wen het toepassingsgebied worden vastgesteld en getoetst op

jaar een herbeoordeling uit. Vaillant produceert onder meer cv- en hr-

betrouwbaarheid van de uitkomsten. De resultaten van de initiële

ketels, Geysers®, warmtepompen en zonneboilers. Installatiebedrijven

audit zijn positief bevonden. Zo levert de rekenkern van de software

die deze producten afnemen, kunnen bij het bedrijf een opleiding

betrouwbare uitkomsten. Op de uitkomsten en aan de hand van de

volgen en een beroep doen op ondersteuning in de praktijk. De audit

rapportage, blijft ISSO de software en de updates jaarlijks controleren.

is uitgevoerd op het opleidingstraject en het toepassen van een tweetal innoverende duurzame productgroepen. Het gaat om kennis op

Opleidingsprogramma Vaillant

het gebied van warmtepompen en zonnewarmtesystemen. Heeft een

Op 19 november 2013 is het Vaillant-opleidingsprogramma

installateur het theoretische deel van de opleiding goed afgerond,

‘Gekwalificeerd innovatiepartner’ gevalideerd en met succes afge-

dan is hij in staat te slagen voor de Cito-examens op dit gebied.

5


Europees systeemlabel voor installaties Praktisch alle installateurs hebben te maken met Europese labeling. Zo behoort u per 26 september 2015 nieuwe installaties voor verwarming en/of warmtapwater te voorzien van een systeemlabel en/of productlabel. Voor het maken van een systeemlabel is een gebruiksvriendelijke rekentool ontwikkeld, gebaseerd op de rekenmethodiek van de Europese Unie. De tool is een samenwerkingsproduct van ISSO, ETIM en 2ba, in opdracht van Uneto-VNI.

De energieprestatienormering kent de volgende capaciteitsprofielen voor het gebruik van warmtapwater:

• M: dagelijks gebruik van 65 - 129 liter water van 40 °C. • L: dagelijks gebruik van 130 - 209 liter water van 40 °C. • XL: dagelijks gebruik van 210 - 299 liter water van 40 °C. • 2XL: dagelijks gebruik van 300 - 519 liter water van 40 °C. • 3XL: dagelijks gebruik van 520-1039 liter water van 40 °C. • 4XL: dagelijks gebruik van minimaal 1040 liter water van 40 °C.

SYSTEEMLABEL Het systeemlabel geldt voor bepaalde nieuwe verwarming-

Het productlabel geldt voor losse toestellen en wordt opge-

en/of warmtapwaterinstallaties. Het gaat hier om nieuwe

steld door de fabrikant of de leverancier. Het systeemlabel

installaties opgebouwd uit meer toestellen voor verwarming

(ofwel pakketlabel) geldt voor combinaties van losse toestel-

en/of warmwaterbereiding (< 70 kW) en voor systemen

len die bijvoorbeeld door de installateur zijn samengesteld.

met boilers en/of warmwateropslagtanks met een inhoud

De zogenoemde Europese Ecodesign-richtlijn stelt ook hoge

van maximaal 500 liter. Installateurs behoren voor derge-

eisen aan het minimumrendement. Alle nieuw te verkopen

lijke installaties een systeemlabel te overhandigen aan de

toestellen behoren minimaal een B-label te hebben. Op één

klant bij de offerte en bij de oplevering. Er zijn labels voor

uitzondering na: open toestellen zonder ventilator en met

alleen ruimteverwarming, alleen warmtapwater of voor

trekonderbreker mogen het C-label hebben. Het gebruik van

combinatie(s) ervan. Bij het bepalen van het systeemlabel

dit soort toestellen is echter beperkt.

zijn gedetailleerde eigenschappen van de gebruikte componenten noodzakelijk; deze zijn (deels) te vinden op het

PRODUCTLABEL

productlabel.

Het Europese productlabel wordt opgesteld door de fabrikant of de leverancier van het toestel. Naast het Europese product

APPLICATIE VOOR KANT-EN-KLAAR SYSTEEMLABEL

label blijven ook de in Nederland gevoerde kwaliteitslabels

Het systeemlabel is te bepalen via een aantal in de Europese

Gaskeur, HR100, HR104 en HR107 gehandhaafd.

richtlijnen gegeven schema’s en formules (zoals 811/2012/EG en 812/2012/EG). Het is geen sinecure om het systeemlabel te berekenen. Daarom heeft ISSO een rekentool gemaakt.

Inhoud productlabel 1 Merknaam. 2 Typeaanduiding. 3 Ruimteverwarmingsfunctie (radiator) en/of de Warmtapwaterfunctie (kraan), inclusief het opgegeven capaciteitsprofiel, weergegeven met de passende letter voor de dagelijkse hoeveelheid warmtapwatergebruik. In het voorbeeld ziet u klasse L (Large). 4 (Labels) Energie-efficiëntieklasse voor ruimteverwarming en/of warmwater. 5 (YZ db) Geluidsvermogen niveau in dB. 6 (YZ kW) Maximale warmteafgifte van het toestel voor de functie ruimteverwarming in kW. 7 (Klok) Alleen weergegeven bij combinatie-verwarmingstoestellen die de opwarming voor het warmtapwater uitsluitend in de nachtperiode kunnen uitvoeren.

6

Deze tool is ontwikkeld voor smartphones, tablets en com-

label berekend. De gebruiker kan het label printen of opslaan

puters. Hiermee kan de installateur de componenten van het

en verspreiden als digitaal bestand.

systeem selecteren. Als de componenten in de 2ba database zijn opgenomen, kunnen alle benodigde gegevens automa-

Voor de leden van Uneto-VNI is de rekentool verkrijgbaar via

tisch worden overgenomen. Vervolgens wordt het systeem-

uneto-vni.nl.

Inhoud systeemlabel 1 Naam leverancier. 2 naam locatie. 3 (Kraan) Ruimteverwarmingsfunctie (radiator) en/of de warmtapwaterfunctie (kraan), inclusief het opgegeven capaciteitsprofiel, weergegeven met de passende letter voor de dagelijkse hoeveelheid warmtapwatergebruik. In het voorbeeld ziet u klasse L (Large). 4 Label van toepassing op de ruimteverwarmingsfunctie. 5 Voorbeeld van een combitoestel met aanvullingen. Wat van toepassing is, wordt aangekruist. Dat kan zijn: • combinatie met een thermisch zonnesysteem • inzet van een buffervat • inzet van een temperatuurregelaar • inzet van een extra verwarmingstoestel voor het leveren van een piekvermogen. 6 Label van toepassing op de warmtapwaterfunctie.

Agenda 2016 Bijeenkomst

Data Locatie

Cursus Hydraulische schakelingen voor verwarmen en koelen

10 maart, 17 maart, 24 maart,

31 maart en 7 april

27 oktober, 3 november, 10 november,

17 november en 24 november

Cursus Duurzaam Beheer en Onderhoud; organiseren en aanbesteden

21 januari

Rotterdam

Instructie Veilige Gasinstallaties

2 maart

Rotterdam

23 maart

13 april

Eindhoven

Instructiebijeenkomst gezond binnenmilieu, fijnstof en luchtfilters

18 februari

Rotterdam

10 maart

Eindhoven

24 maart

Zwolle

31 maart

Utrecht

ISSO- Najaarsoverleg

29 september

Instructie Legionellaveilig beheren van koeltorens basis

Vanaf maart

Nieuwegein

Instructie Legionellaveilig beheren van koeltorens Risico Analist

Vanaf maart

Nieuwegein

Utrecht

Rotterdam

Utrecht

Rotterdam

Meer informatie over deze bijeenkomsten vindt u op www.isso.nl 7


KENNISPARTNER

Sluit u aan als Kennispartner van ISSO

Platform voor samenwerking en kennisdeling O N Z E H U I D I G E K E N N I S PA R T N E R S

Het Kennispartnerschap biedt u o.a.:

•

promotie van uw organisatie via alle ISSO-uitingen

•

samenwerking met andere partijen uit de markt

•

uitwisseling kennis en ervaringen met andere partners en ISSO

•

informatie over lopende en komende ISSO-projecten

•

ontplooien gezamenlijke activiteiten

U kunt zich vanaf € 2.500,- per kalenderjaar aanmelden voor het Kennispartnerschap. Voor meer informatie over de verschillende mogelijkheden van samenwerking kunt u www.isso.nl raadplegen of neem contact op met Anneli van Kleven, [email protected].

8

Column

Kom op nou! In beweging komen: daar is vaak aansporing voor nodig. U denkt: ik weet het wel, dit zou goed zijn voor mijn bedrijf, stilstand is achteruitgang… ga zo maar door. Maar om écht in beweging te komen, hebben we meer nodig dan goedbedoelde clichés. Het moet nuttig zijn én noodzakelijk: zoals het nú gaat, kan het niet langer! Doe ik niks, dan gebeurt ditof-dat! En daarmee hebben we de éérste sleutel gevonden om een beweging op gang te brengen. We moeten overtúigd zijn van de noodzaak. Anders gebeurt er niets. Helaas. Bij mij komt die constatering weer hard binnen bij het lezen van een artikel met de veelzeggende titel: ‘Duurzame woningrenovatie bij installateur op laag pitje’. Het artikel schetst een toekomstbeeld van grote zakelijke mogelijkheden voor installatiebedrijven in de ‘noodzakelijke’ verduurzaming van ons bestaande vastgoed, te weten woningen, bedrijfsgebouwen en kantoren. De kansen liggen voor het oprapen! Zo wordt het gepresenteerd. Laaghangend fruit is het. Huppakee! Plukken maar!

Makkelijker gezegd dan gedaan, is schijnbaar de gedachten. Want de beweging, zegt het artikel en zien we ook om ons heen, komt maar langzaam op gang. Uitzonderingen daargelaten. Want ze zijn er wel degelijk: installatiebedrijven die de noodzaak voelen, de ‘sense of urgency’. Die op zoek zijn, nee, die aan de slag zijn gegaan met andere proposities en met een nieuw aanbod. Waardoor zijn die bedrijven in beweging gekomen en gebleven? Hebben zij middenin de crisis voor zichzelf de noodzaak geconstateerd: zoals het nú gaat, kan het niet langer? Of zijn ze geïnspireerd door de landelijke en goed bezochte theatervoorstelling ‘Nieuwe vrienden’ van opleidings- en ontwikkelingsfonds OTIB? We kunnen overtuigd zijn van de noodzaak en in beweging komen, maar dan? Hoe nu verder? Met die vraag begint de ontdekkingsreis! U en ik weten het antwoord misschien nog niet, maar laten we gewoon beginnen! Wat moet, kan en wilt u anders, wat heeft u daarvoor nodig, wie kan me daarbij helpen? Zoek ‘Nieuwe vrienden’, is mijn devies. Nieuwe vrienden is een mooie metafoor voor een nieuw proces, een andere aanpak. Nieuwe vrienden maken, is leuk: je ligt elkaar wel, de kennismaking smaakt naar meer, je doet je best, je wordt geïnspireerd: misschien om samen nieuwe producten, diensten en businessmodellen te bedenken en te ontwikkelen. Daarover filosoferen geeft energie! De energie die nodig is om in beweging te komen én te blijven. Kom op nou! Rob van Bergen, directeur ISSO ([email protected])

Voorstelling van OTIB over het nieuwe ondernemen en nieuwe bouwen. 9


CERTIFICERING 2015 CERTIFICERING 2015 CERTIFICERING 2015 CERTIFICERING 2015 CERTIFICERING 2015 CERTIF

Meerwaarde van een gecertificeerd installatiebedrijf

‘Met een certificaat kan een installatiebedrijf zich onderscheiden.’ Tijdens de bijeenkomst ontstaat een geanimeerde discussie met de zaal.

Op woensdag 10 juni j.l. is door KvINL in Apeldoorn een bijeenkomst georganiseerd voor gecertificeerde installateurs over de gevolgen van de vernieuwde BRL 6000-serie KOMO-Instal. De bijeenkomst is een bron van informatie en resulteert in een levendige discussie over de meerwaarde van certificaten.

45% in de periode van 2011 tot 2015. De eindcontroles van gerealiseerde installaties en de installaties zelf, mogen verbeteringen hebben. Dit is zeker van belang vanwege de toekomstige ontwikkelingen, met name de ophanden zijnde wet kwaliteitsborging (zie kader).

VERMARKTEN VAN CERTIFICAAT Instrumenten gericht op kwaliteitsborging, dus ook de certificaten van KOMO-Instal, gaan beslist een rol spelen in de

Aanleiding van de informatiebijeenkomst is de vernieuwde

wet kwaliteitsborging. Daarmee wordt het belang van een

BRL 6000-serie KOMO-Instal. De serie gaat over het ontwer-

certificaat steeds groter. De certificaten van KOMO-Instal

pen en installeren van elektriciteits-, gas- en leidingwater-

zijn door de overheid geaccepteerde “erkende kwaliteitsver-

installaties. In de herziene versie zijn interne audits opge-

klaringen”. Deze erkende kwaliteitsverklaring bewijst dat de

nomen. Ook heeft elke BRL nu een onderdeel over vakbe-

certifaathouder op de genoemde onderdelen voldoet aan de

kwaamheid. Certificaathouders behoren uiterlijk vanaf 1 mei

bouwregelgeving.

2016 volgens de nieuwe delen te werken. Installatiebedrijven

Voor gecertificeerde bedrijven is het zaak om hun certificaat

die nog niet voor de delen zijn gecertificeerd en die daarvoor

goed te vermarkten. Zo zijn veel opdrachtgevende organi-

een aanvraag indienen, worden al op de vernieuwde delen

saties en particulieren helemaal niet bekend met de certifi-

getoetst. De delen (het gaat om 6000-01 t/m 6000-08 en

ceringen (waaronder de BRL 6000-serie KOMO-Instal). Hierin

het algemene deel 6000-AB) zijn te bestellen bij ISSO, ken-

ligt voor de certificaathouders een uitdaging. Naast KvINL,

nisinstituut voor de installatiesector, via isso.nl (menukeuze

zijn KOMO-Instal gecertificeerde bedrijven zelf de ambas-

diensten en producten / isso-winkel).

sadeurs voor installatiekwaliteit. KvINL zal de bedrijven ondersteunen met informatie over de door haar beheerde

TEKORTKOMINGEN

erkennings- en certificatieregelingen en het beantwoorden

Ook bij een gecertificeerd bedrijf worden nog wel tekort-

van vragen daarover. Kvinl.nl vormt hierin het centrale infor-

komingen geconstateerd. Daarin is echter een daling te

matiekanaal.

zien. Dekra presenteert een daling in tekortkomingen van 10

FICERING 2015 CERTIFICERING 2015 CERTIFICERING 2015 CERTIFICERING 2015 CERTIFICERING 2015 CERTIFICERING

Nadere informatie Wet kwaliteitsborging voor het bouwen De Wet kwaliteitsborging voor het bouwen betekent dat

stichtingibk.nl, een toe-

bouwers en installateurs zelf zorgdragen voor het voldoen

gankelijke, informatieve

aan de eisen uit onder meer het Bouwbesluit en zelf garant

site van het Instituut voor

staan voor de kwaliteit van hun werk. Installatiebedrijven

Bouwkwaliteit, de kwartiermaker voor de toelatingsorga-

doen er goed aan zich gedegen op dit stelsel voor te

nisatie voor instrumenten voor kwaliteitsborging onder de

bereiden. Een aanrader hiervoor is onder meer www.

nieuwe wet.

Nieuwe BRL 6020 ‘Beveiliginstallaties en beveiligingsfuncties’ BREED DRAAGVLAK

BRL 6020 is voor bedrijven die zich bezig houden met het ontwerpen, leveren, installeren en onderhouden van beveiligingsinstallaties. Aan de hand van de BRL kunnen deze bedrijven hun kwaliteit borgen en daarvoor gecertificeerd worden. De BRL is vastgesteld en bindend verklaard op 1 september 2015.

Zowel installateurs als stakeholders hebben een bijdrage geleverd aan de totstandkoming van BRL 6020. Behalve de technische voorwaarden zijn ook de eisen en wensen opgenomen van opdrachtgevers (waaronder overheid en verzekeraars) op onder meer het gebied van risicobeperking, veiligheid en zekerheid. ‘Deze beoordelingsrichtlijn is een voorbeeld van modern kwaliteitsdenken,’ aldus Voorzitter

INHOUD BRL 6020

Dick Tommel van KvINL. ‘De technische uitvoering door vak-

De nieuwe beoordelingsrichtlijn gaat uit van een risico-

mensen is geborgd, tegelijkertijd houden we rekening met

inventaris met een plan van aanpak en sluit goed aan op de

de belangen van klanten, overheid, certificerende instellin-

praktijk. Voorlopig beperkt de BRL beperkt zich tot inbraak-

gen en verzekeraars. De regeling heeft dus een breed draag-

signalering. Later wordt de BRL uitgebreid met cameratoe-

vlak, is praktisch toepasbaar én toekomstbestendig.’

zicht en toegangsbeheer. Voor brand bestaan al goede rege-

WAAR VERKRIJGBAAR?

lingen: die worden niet vervangen.

BRL 6020 wordt beheerd door KvINL en is te bestellen via de winkel op isso.nl voor € 20,- (excl. btw).

Nieuwe erkenningsregeling woonhuisventilatie sluit straks aan op Wkb KvINL werkt aan een erkenningsregeling met een aanvullende VentilatiePrestatieToets. De toets behandelt in ieder geval de kwaliteitsaspecten geluidsniveau en luchthoeveelheden. De regeling is naar verwachting begin 2016 gereed.

sorteert KvINL voor op ontwikkelingen waarmee de vakbekwame installateur hoe dan ook te maken krijgt.

BRL 6000-10 EN BRL 8010 Voor woonhuisventilatie zijn al van toepassing (certificering volgens) BRL 6000-10 en BRL 8010. In BRL 6000-10 ‘Ventilatie voorzieningen van woningen’ staat waaraan een goed ontworpen en gerealiseerd ventilatiesysteem moet voldoen. BRL

Met de erkenningsregeling (een praktijkgericht instrument )

8010 ‘Ventilatie-PrestatieKeuring’ bevat een opleveringsbe-

wordt kwaliteitsborging in de woonhuisventilatie voor een

oordeling voor nieuwe ventilatievoorzieningen en een pres-

grote groep van bedrijven interessant. De nieuwe erken-

tatiebeoordeling voor bestaande ventilatievoorzieningen.

ningsregeling woonhuisventilatie sluit goed aan op de toe-

De beoordelingen zijn afgestemd op de ventilatiesystemen

komstige Wet Kwaliteitsborging voor het bouwen (Wkb*)

in woningen, scholen en kinderdagverblijven. De BRL-en zijn

die naar verwachting per 1 januari 2017 in werking treedt. Zo

privaatrechtelijk overeengekomen documenten. 11


CERTIFICERING 2015 CERTIFICERING 2015 CERTIFICERING 2015 CERTIFICERING 2015 CERTIFICERING 2015 CERTIF

Aangepast: BRL 9500 Energieprestatieadvisering Per 1 januari 2015 is de systematiek van het Energielabel gewijzigd. Om die reden is ook BRL 9500 aangepast. Nieuwe certificaathouders gaan werken volgens de aangepaste BRL. Bestaande certificaten blijven geldig tot uiterlijk 1 augustus 2016.

vernieuwde ISSO-publicatie 82.1 ‘Energieprestatie woningen’. De publicatie is vernieuwd in opdracht van RVO.nl. De aangepaste BRL verwijst naar deze publicatie en naar ISSO-publicatie 75.1 ‘Handleiding energieprestatie utiliteitsgebouwen’.

GEVOLGEN VOOR CERTIFICAATHOUDERS Bestaande certificaten blijven geldig tot uiterlijk 1 augustus 2016. De gevolgen van deze wijzigingen voor de huidige certificaathouders zijn beperkt. De veranderingen betreffen

KENNISINSTITUUT VOOR DE INSTALLATIESECTOR

E N E R G I E P R E S TAT I E W O N I N G E N

publicatie

hoofdzakelijk het gebruik van termen zoals EPB-adviseur

82.1

voor deskundigen (BRL 9500-03) en EPN-adviseur voor deskundigen (BRL 9500-06) en tekstuele wijzigingen vanwege

Methode 2014

de nieuwe accreditatienorm.

HOE VERKRIJGBAAR? De nieuwe wijzigingsbladen van de BRL 9500 zijn gratis en kunt u downloaden van kvinl.nl. De papieren BRL 9500-delen en ISSO-publicaties 75.1 en 82.1 zijn in te zien en te bestellen via de winkel van isso.nl. De digitale versies zijn met een licentie te raadplegen via www.isso-digitaal.nl.

Energieprestatie Woningen Energie-Index-Rapport

BRL 9500 Energieprestatieadvisering is ontwikkeld om de kwaliteit van energielabels en maatwerkadviezen te borgen. De energielabels zijn verplicht bij verkoop of verhuur van woningen (Energie-Index-rapport) en (utiliteits)gebouwen. Van BRL 9500 zijn aangepast het algemene deel 9500-00 en de bijzondere delen 9500-01 tot en met 9500-04 en 9500-06.

Meer weten?

ANDERE SYSTEMATIEK

Op maandag 14 december organiseert ISSO

De systematiek van het Energielabel voor woningen is gesplitst in een Energie-Index (EI) voor professionele woning-

samen met KvINL een gratis webinar over

bezitters en een Energielabel voor particuliere woningeige-

de laatste stand van zaken rondom ener-

naren. De EI bepaalt onder andere de huurwaarde van een

gieprestatie van gebouwen. U kunt dan ook

bepaalde woning en is daarmee van belang voor professio-

via de chat terecht met uw vragen. U kunt

nele woningbezitters. Wordt de EI geregistreerd in de data-

zich aanmelden via isso.nl (onder keuze-

base van Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO.

menu Kennisbijeenkomsten).

nl), dan wordt er automatisch een energielabel gegenereerd. Het opnameprotocol voor het opstellen van de EI staat in de 12

FICERING 2015 CERTIFICERING 2015 CERTIFICERING 2015 CERTIFICERING 2015 CERTIFICERING 2015 CERTIFICERING

Vernieuwde serie BRL 6000 De BRL-delen 6000-00 t/m 6000-08, beter bekend als de BRL 6000-serie KOMO-Instal, hebben aanpassingen gekregen. De vernieuwde serie is bindend verklaard per 1 mei 2015.

het Bouwbesluit en aan eisen van de Raad voor Accreditatie.

ONDERDEEL OVER VAKBEKWAAMHEID Andere aanpassingen hebben te maken met het verbeteren van de eenduidigheid van controles door de Certificerende

Organisaties, die al zijn gecertificeerd voor (een van) de

Instellingen. Zo zijn er in de serie interne audits opgenomen,

delen uit de BRL-serie, behoren uiterlijk vanaf 1 mei 2016 vol-

zoals dat het geval is in het managementcertificatiesysteem

gens de nieuwe delen te werken. Dit is de overeengekomen

ISO 9001. Ook heeft elke BRL nu een onderdeel over vakbe-

overgangstermijn na de bindend verklaring op 1 mei 2015.

kwaamheid. Hierin worden concrete eisen gesteld aan ‘deskundigen elektro-, gas- en leidingwaterinstallaties’. Hiervoor

WAAROP IS DE BRL AANGEPAST?

biedt ISSO diverse instructies aan. Zie daarvoor in deze

De aangepaste BRL 6000-serie gaat over het ontwerpen en

ISSO Info de ISSO-instructies Incompany en de instructie

installeren van elektriciteits-, gas- en leidingwaterinstallaties.

‘Gasvoorschriften in de praktijk’ op 2 december.

De vorige versie van BRL 6000 had betrekking op ontwerpen, installeren en beheren van installaties. De nieuwe versie

WAAR VERKRIJGBAAR?

heeft alleen betrekking op ontwerpen en installeren. Op

U kunt de BRL-delen vanaf circa € 20,- (excl. btw) per stuk

hoofdlijnen is de serie onder meer aangepast aan eisen uit

bestellen via de winkel op isso.nl.

EVEN VOORSTELLEN

EVEN VOORSTELLEN

EVEN VOORSTELLEN

EVEN VOORSTELLEN

EVEN VOORSTELLEN

‘Bij Wolter & Dros kreeg ik de opdracht om de tijdelijke regeling te vertalen naar de praktijk. Ik zocht bijvoorbeeld uit wat het maken van een risicoanalyse en beheersplan betekent voor de praktijk. Wat moet je dan doen als installateur? Interessant vond ik dat. Om die reden heb ik ook in de ISSO-Kontaktgroep meegewerkt aan de eerste versie van ISSO-Publicatie 55.1 ‘Handleiding Legionellapreventie in leidingwater’. Als lid van de ISSO-Kontaktgroep werden mijn wereld en netwerk ineens een stuk groter.’

Ing. Irene van Veelen

‘De afgelopen veertien jaar heb ik als projectleider gewerkt bij drie adviesbureaus, met name voor de woningbouw. In

Projectcoördinator Water & Gas

die jaren heb ik kennis opgebouwd over legionella, riole-

‘Ik ben Irene van Veelen en ik vind het hartstikke leuk om

ringstechniek en over energieneutraal bouwen en duurzame

Oscar Nuijten (die ik al een tijdje beroepsmatig ken) op te

installatieconcepten. Ook was ik een tijd lid van de TVVL-

kunnen volgen als projectcoördinator Water & Gas. Vanuit

expertgroep Sanitair en TVVL-docent Sanitaire Technieken.’

ISSO wil ik graag mijn bijdrage leveren aan de kwaliteit en de kennisontwikkeling van de installatiesector!’

‘Veel van mijn ervaring komt uit de praktijk, die nog altijd weerbarstiger is dan de theorie. Met installateurs zat ik gebo-

‘De onderwerpen water, legionella en rioleringstechniek

gen over tekeningen en ISSO-publicaties en besprak wat

komen steeds weer op mijn pad. Zo kreeg ik in 1997 te

goed of fout ging. Ik heb letterlijk de behoefte ondervonden

maken met de legionella-uitbraak in Bovenkarspel waarbij,

van de installateur naar de verbinding tussen theorie en

zoals u wellicht nog weet, 32 doden vielen en meer dan 200

praktijk.’

mensen ernstig ziek werden. Naar aanleiding daarvan had de overheid een Tijdelijke Regeling Legionellapreventie in

‘Mijn kennis en ervaring deel ik voortaan graag als ISSO-

Leidingwater uitgevaardigd. Ik was toen (na mijn studie HTS

projectcoördinator Water & Gas. Ik werk alle dagen en ben

Werktuigbouwkunde) net gestart als aankomend technicus

tijdens kantooruren te bereiken via 06 2301 29 67 of via

bij ingenieursbureau Wolter & Dros.’

[email protected]. Vast tot ziens!’ 13


PROJECTEN

PROJECTEN

PROJECTEN

PROJECTEN

PROJECTEN

PROJECTEN

PROJECTEN

PROJECTEN

Vliegende vaart van BIM vraagt update ISSO-publicatie

Doelgroep van deze

Installateur

publicatie

Adviseur

is:

Docent S TA R T E N NG PROC ES

KENNI SINST ITUUT VOOR DE INS TALLA TIESEC TOR I

MET EEN BIM - IN RICHT

Opleid ingsen ontwik keling sfonds voor h e t Te c hnisch Instal latieb edrijf

ISBN 978-9

0-504 4-245

-9

publicatie

109

STAR TEN M ET Inrichting

EEN BIM

proces

De tendens van BIM is niet meer te stuiten. Naar verwachting is BIMMEN binnen nu en tien jaar een standaard binnen de bouwen installatiesector. Om die reden buigt een ISSOKontaktgroep zich over een update van ISSOpublicatie 109 ‘Starten met een BIM’. De eerste en laatste uitgave is nog maar twee jaar oud.

ben we gebouwen getekend op de tekentafel. Over de omarming van AutoCAD deden we ‘slechts’ vijftien jaar. Over pak ‘m beet vijf jaar gaat het tekenwerk in 3D. Dan redden we het niet meer met 2D-tekeningen: daarvoor zijn met name grootschalige bouwprojecten te complex geworden. Met BIM schuiven vakgebieden in elkaar: architectuur en bouw worden techniek, techniek wordt bouw en architectuur.’

BIM gaat over een werkmethodiek waarbij in een meer-

OVER-DE-SCHUTTING-GOOI-PRINCIPE

dimensionaal Bouwwerk Informatie Model (BIM) inte-

Ockhuijsen: ‘Volgens de conventionele werkstructuren krij-

graal wordt samengewerkt door diverse disciplines in de

gen we het grote bouwen niet meer gedaan. Om efficiënt te

bouwsector. ‘BIM is een containerbegrip geworden.’ zegt

werken en om faalkosten te beperken, is tussen de betrokken

Martijn Kruijsse. Hij is rapporteur van de herziening die

partijen een andere samenwerking nodig, transparantie en

ISSO-publicatie 109 ‘Starten met een BIM’ dit jaar ondergaat.

vertrouwen. We moeten af van het bestaande over-de-schut-

Kruijsse: ‘Soms worden 3D-tekeningen al BIM genoemd.

ting-gooi-principe. De één maakt een bestek, gooit dat over

Maar het is een veelkoppig monster, complexe materie die

de schutting en het goedkoopste installatiebedrijf voert uit.

nog niet wordt overzien. Het behelst een grote omslag op

Om een prijsgunstige aanbieding te maken, leest dit installa-

een groot aantal gebieden, waaronder kennisontwikke-

tiebedrijf naar de letter van het bestek en niet naar de geest

ling, kennisverschuiving, ICT-systemen, aanpassingen van

van het project. Pas in de uitvoering komen ontbrekende

de organisatie, verschuiving van verantwoordelijkheden en

aspecten aan het licht of een verkeerde bestekbeschrijving.

competenties. Toch is de opmars van BIM onomkeerbaar. De

Dat geeft weer onvoorziene kosten en tijdens werkbespre-

mate waarin bedrijven werken met een BIM zal blijven ver-

kingen vechten we elkaar dan ook de tent uit en is het één

schillen. Maar naar verwachting werkt binnen nu en tien jaar

bak frustratie. Met die cultuur rekent een werkmethodiek

minstens 80% van de grote utiliteit met BIM.’

met een BIM af.’

2D-TEKENEN RAAKT UIT

PLEZIER IN SAMENWERKEN

‘BIM gaat over Informatie Technologie, maar ook over

‘De methodiek van BIM gaat over proceskant en over de

alle betrokken medewerkers, externe partijen en organi-

menskant,’ vervolgt Ockhuijsen. Je zit met alle betrokken

satiestructuren,’ zegt Theo Ockhuijsen, lid van de ISSO-

vakdisciplines aan tafel en integreert al je kennis en kunde in

Kontaktgroep. Ockhuijsen: ‘3D-tekenen is dus een compo-

het BIM-model van het toekomstige gebouw. Je stapt over

nent van BIM. Die 3D-techniek is hartstikke mooi. Je kunt

de grenzen van je eigen vakgebied en organisatie heen, laat

een gebouw meerdere keren bouwen, totdat je precies hebt

andere mensen toe op jouw vakgebied en vice versa. Dat

wat je hebben wilt. Afgezien van alle arbeidsuren die digitaal

gebeurt op basis van gelijkwaardigheid, dus zonder onder-

bouwen met zich meebrengt, kunnen we met het feitelijke

scheid van aannemer en onderaannemer. Bij de bedrijven die

bouwen veel faalkosten de baas worden. De technologische

BIMMEN, merk ik plezier op in deze werkwijze. De partijen

ontwikkelingen gaan onwaarschijnlijk snel. Eeuwenlang heb-

zitten ontspannen in een vergadering. BIMMEN heeft grote 14

PROJECTEN

PROJECTEN

PROJECTEN

PROJECTEN

PROJECTEN

PROJECTEN

PROJECTEN

gevolgen voor een organisatie. Het gaat om sociale ontwik-

waaronder de ETIM-productclassificatie met parameters

kelingsplannen, een op BIM aangepaste opleiding voor

voor rekenen en tekenen. Dat zijn belangrijke ingrediënten

medewerkers, andere rollen; het karakter van een bedrijf

om beter samen te werken en de uitwisselbaarheid van

verandert. Daar moeten bedrijven mee geholpen worden.

BIM-modellen te verbeteren. In de publicatie verduidelijken

BIMMEN verlangt flexibiliteit van een bedrijf. Je hoeft niet

we de toepassing van een objectenbibliotheek in een BIM

groot of slim te zijn, maar je moet veerkracht hebben om het

en de, nu bekende, standaarden in de installatiesector. We

maximale uit BIM-processen weten te halen.’

beschrijven het gemeenschappelijk jargon zodat de sectoren

PROJECTEN

elkaar goed verstaan. Daarnaast geven we de gebruikers van

ISSO-PUBLICATIE ALS RICHTLIJN

de publicatie inzicht in de theorie door verbindingen te leg-

Alle partijen die deelnemen aan een BIM-bouwproject - van

gen met de praktijk. Een ISSO-Kontaktgroeplid heeft op zijn

architect en opdrachtgever tot en met het installatiebedrijf

vakgebied een uitstekende kennis van zaken. Om die reden

- behoren goede en heldere afspraken te maken over de

wordt je door ISSO uitgenodigd om deel te nemen aan een

te volgen methodiek voor dat project. Daar is eigenlijk een

ISSO-Kontaktgroep.’ Ockhuijsen vult aan: ‘ISSO-publicatie

ketenoverstijgende richtlijn voor nodig, maar zover is het

‘Starten met een BIM’ is een richtlijn. Het is voor organisaties

nog niet. Het enige naslagwerk voor de installatiesector is

in de installatiesector die met BIM aan de slag willen gaan.

tot dusver ISSO-publicatie 109 ‘Starten met een BIM’. Daarin

Het is een roadmap voor medewerkers en adviseurs. Voor

is de kennis en kunde verzameld van alle partijen die van-

veel techneuten zal de richtlijn best lastig zijn. De publicatie

uit de installatiesector met BIM te maken kunnen hebben.

gaat niet alleen over keiharde, rekenkundige, technische for-

Deelnemer is bijvoorbeeld brancheorganisatie Uneto-VNI,

mules. ‘Starten met een BIM’ gaat ook over ‘soft skills’, over

die zich flink inzet om te komen tot goede werkmethodieken

persoonlijke, emotionele, sociale en intellectuele vaardig

voor de installatiesector voor het werken in BIM-modellen.

heden. Die zachte kant is heel cruciaal in het BIM-proces.’

Martijn Kruijsse: ‘Uneto-VNI deelt onder meer zijn kennis over

De update van ISSO-publicatie ‘Starten met een BIM’

BIM-technieken om het BIM-proces te vergemakkelijken,

verschijnt naar verwachting begin 2016.

Martijn Kruijsse is rapporteur van

Theo Ockhuijsen is lid van de

de herziening ISSO-publicatie 109

ISSO-Kontaktgroep, directeur van

‘Starten met een BIM’. Voor zijn

Innovatie Express en mede-eigenaar

bedrijf ‘Kruijsse Mens en Techniek’

van BIMpuls®. Hij is intensief betrok-

vervult hij de rol van peoplemanager

ken bij de technische, duurzame en

en is hij onder andere betrokken bij

sociale innovatie van de Technische

proces- en BIM-gerelateerde activitei-

Installatiebranche. Ockhuijsen werkt al

ten. Zijn zeventienjarige ervaring bij

meer dan 30 jaar in de installatiesector

Wolter & Dros, technisch specialist in

als onder meer algemeen directeur van

de werktuigbouw, komt hem daarbij

Installatiebedrijf en Ingenieursbureau

goed van pas. Kruijsse was bij Wolter

Koldijk, directeur van Businesscenter

& Dros onder meer consultant, hoofd afdeling Technisch

Energie Innovatie en systeemontwerper & software realaese-

Advies & Ontwikkeling en hoofd ICT.

coördinator bij Philips.

Samenstelling ISSO-Kontaktgroep 109 ‘Starten met een BIM’: De heer Bottema van Heijmans Utiliteitsbouw en Installatietechniek De heer van Enk, adviseur in BIM voor de installatietechniek De heer Kruijsse, onder andere werkzaam voor

De heer Mervyn Bodeving van VIAC Installatie Adviseurs De heer Ockhuijsen van Innovatie Express & BIMpuls® De heer Qualm van Stabiplan BV

TVVL, ‘platform voor mens en techniek’ en

De heer Schrauwen, ISSO-projectcoördinator

Dit project is mede

zelfstandig ondernemer

De heer Van der Sluis van Van der Sluis

mogelijk gemaakt door:

De heer Ladiges van OTIB De heer De Lange van BIMpuls®

Technische Bedrijven De heer Zwakhals van Uneto-VNI Opleidings- en

De leden van de ISSO-Kontaktgroep dragen namens hun bedrijf op vrijwillige basis bij aan de ISSO-publicatie. Dat komt ten goede aan de kennis in de sector.

15

ontwikkelingsfonds v o o r h e t Te c h n i s c h Installatiebedrijf


BUILDUPSKILLSNL AAN ZET




Interactieve workshop: Maak uw toekomst groen!’ In deze workshop van een dag staan excellent vakmanschap en duurzame samenwerking in de regio centraal. U krijgt best practices van koplopers in de branche.

DOEL Na de workshop kunt u beginnen met plannen maken. U

Grootschalige verduurzaming van de gebouwde omge-

gaat om de tafel zitten met de partners waarmee u een pro-

ving ligt binnen handbereik. Echter, de verduurzaming

ject heeft met als doel: een betere samenwerking. U zoekt

van de gebouwde omgeving kan alleen worden bereikt

samen naar de optimale oplossing voor de klant: met als

met Excellent Vakmanschap. Dit vraagt om keuzes. In deze

resultaat energiezuinige gebouwen met een hoog comfort

interactieve workshop vertaalt u samen met de andere deel-

zonder veel extra kosten.

nemers de opleidingsvraag naar concrete acties. Regionale

VOOR WIE?

samenwerking tussen bedrijfsleven, onderwijs- en overheids-

• Beleidsmakers bij bedrijven en overheden. • Directeuren van bedrijven en overheden. • HR-professionals. • Onderwijsmakers.

instellingen is hierbij cruciaal.

WAT LEERT U?

• Inzicht in nieuwe technieken en bijbehorende businesskansen.

• Kennis van de impact van nieuwe technieken op het vakmanschap en de arbeidsmarkt in uw regio.

• (Bij)scholingsprogramma’s die kunnen bijdragen aan nieuwe producten en diensten.

• Opzetten van succesvolle samenwerking tussen bedrijfsleven, onderwijs- en overheidsinstellingen.

OPLEIDER De workshop wordt verzorgd door Leo Nieuwenhuis, pionier op het gebied van het nieuwe bouwen en bruggenbouwer tussen installatiebedrijven, bouwbedrijven en het onderwijs.

WANNEER EN WAAR? De workshop, die nog een aantal keer wordt gegeven, duurt van 9.30 uur tot 16.30 uur. Voor OTIB-bedrijven is deelname kosteloos. Zoek via www.otib.nl/innovatievecursussen op Maak uw toekomst Groen! Na aanmelding houdt OTIB u op de hoogte van cursusdata en locatie.

Werkconferentie 2015: ‘samenwerken is de sleutel!’ De vierde nationale werkconferentie van BuildUpSkills op donderdag 17 september in Harderwijk is goed bezocht. Daaruit spreekt ook het besef van noodzaak. Titia Siertsema van Uneto-VNI: ‘De corporaties en de consumenten komen eraan. De urgentie van goed opgeleide vakmensen mag hoger!’

De dag is afgetrapt met een videoboodschap van Ed Nijpels. Hij deed een beroep op iedereen samen te werken aan hoogwaardig vakmanschap. Het programma bood voldoende aanleiding voor discussie tijdens het plenaire gedeelte en in de workshops. Dagvoorzitter en presentator Ewout Bomert gaf alle meningen een podium.

16





OTIB BUILDUPSKILLS ADVISOR: APP MET BASISKENNIS

STAND VAN ZAKEN Om hoeveel arbeidsplaatsen gaat het nu eigenlijk en waar

Volgens Jan Cromwijk, ISSO-projectcoördinator, is het dui-

hebben werkgevers behoefte aan? Taco van Hoek, directeur

delijk: er komen veel nieuwe technieken op het gebied

Economisch Instituut voor de Bouw, heeft alle scenario’s

van duurzaamheid op ons af. We moeten in 2025 vol-

doorgerekend. In de periode 2015 tot 2020 gaat het om

doende goed opgeleide en bijgeschoolde vakmensen op

25.000 arbeidsjaren, schat hij in. Dat is een gigantische hoe-

de projecten hebben. Om daarin te ondersteunen heeft

veelheid (gekwalificeerd) werk. Let wel: het gaat niet om

BuildUpSkillsNL een gratis App gemaakt met basiskennis

extra banen: het gaat voornamelijk om een verschuiving

over duurzaam bouwen: de BuildUpSkills Advisor. Hierop

van taken. Over de aard van de (bij)scholing valt nog wei-

staan E-learningprogramma’s en E-assessments en het scho-

nig te zeggen. Ook de werkgevers hebben hier nog geen

lingsaanbod in uw regio. Al uw vorderingen kunt u bijhou-

antwoord op. Jan Willem van de Groep, inspirator van de

den in een persoonlijk profiel. De app krijgt regelmatig een

verduurzamingsopgave, stelt dat echte verduurzaming van

update met extra tools.

de gebouwde omgeving in feite alleen mogelijk is door in te zetten op grootschalige industrialisatie waardoor de vraag naar de ambachtelijke bouwnijverheid verdwijnt.

LOOP OP DE TROEPEN VOORUIT! Panelleden Titia Siertsema (voorzitter Uneto-VNI), Maxime Verhagen (voorzitter Bouwend Nederland) en Teun Bokhoven (voorzitter TKI-EnerGO), spraken hun meningen uit:

Siertsema: ‘50% van de vakmensen in de installatiesector moet bijgeschoold worden als het gaat om verduurzaming. Dat zijn 60.000 mensen. BuildUpSkillsNL staat dus voor een enorme uitdaging.’ Bokhoven: ‘Het gaat vooral om de uitdaging van interdisciplinaire samenwerking en allerlei beschikbare technieken daadwerkelijk te integreren. Die synthese vergt een ander soort denken.’

Verhagen: ‘De crisis heeft enorm ingegrepen op ons vakgebied. Aannemers zien nu heel goed in welke kansen de verduurzaming van de bestaande woningvoorraad hen in economische zin kan bieden.’

Siertsema: ‘We kunnen al veel met verduurzaming en die mogelijkheden moeten we goed met de consument kunnen communiceren. Vakmensen moeten we dus ook begeleiden in hun communicatieve vaardigheden.’

Bokhoven: ‘De vakman mag niet achterlopen, als de consument kiest voor verduurzaming. Daarom ben ik zo blij met BuildUpSkillsNL, want dat kan ervoor zorgen dat de vakman up-to-date is.’

Wat wensen de deelnemers aan de paneldiscussie?

Bokhoven: ‘Dat verduurzaming van de gebouwde omgeving sneller gaat.’ Verhagen: ‘Nu is de elektrische auto een statussymbool. Ik hoop dat dit ook gaat gelden voor de energieneutrale woning.’

Siertsema: ‘De urgentie van goed opgeleide vakmensen mag hoger! De corporaties en de consumenten komen eraan!’

betekent voor de medewerkers. Bij de omslag zijn niet alleen

ERVARINGSVERHAAL

de technische vaardigheden van belang, maar vooral de soft De bedrijven Leertouwer (innovatieve systeemintegra-

skills (persoonlijke, sociale en intellectuele vaardigheden) en

tor in elektrotechniek, klimaatinstallaties en ICT) en De

de wil om te blijven leren!

Verduurzamers van Talen Vastgoedonderhoud hebben de koe al bij de horens gevat en hebben van verduurzaming

Alle informatie over de dag is op te vragen bij Martijn van

business gemaakt. Ze lieten hun ervaring zien met het

Bommel via [email protected], zoals de deelnemerslijst,

ontwikkelen van hoogwaardig vakmanschap en de verduur-

presentaties, resultaten van (drie) workshops, de stemmingsuit-

zaming van de gebouwde omgeving. Maar vooral wat dat

slag van stellingen en een video-verslag.

17


UITGAVEN

NIEUWE UITGAVEN

NIEUWE UITGAVEN

NIEUWE UITGAVEN

NIEUWE UITGAVEN

NIEUWE UITGAV

Verkrijgbaar: update ISSO-publicatie 101 ‘Onderhoud en onderhoudscontracten’ Contracten Rijksvastgoedbedrijf aanleiding voor aanpassing termen en definities

‘nomenclatuur’ is voor een aantal termen en begrippen gezamenlijk een definitie vastgesteld. Die zijn toegevoegd aan hoofdstuk 8 ‘Termen en definities’ van ISSO-publicatie 101.

KENNISINSTITUUT VOOR DE INSTALL ATIESEC TOR

O N D E R H O U D E N O N D E R H O U DSCO N T R AC T E N

publicatie

101

Als bronnen zijn gebruikt:

• NEN 2776 ‘Vastgoed termen en definities’ • Handboek RGDBOEI®-inspecties • Bond van Verzekeraars • Feedback van de werkgroep • ISSO-Kontaktgroep ISSO-publicatie 101.

Herziene versie

2015

VOORBEELDEN UIT DE PRAKTIJK Kent u de verschillen tussen storing, klacht en melding? Waarschijnlijk is uw definitie anders dan die van uw zakelijke partner. Daarom is het volgende onderscheid bepaald:

Storing Onderbreking van het functioneren van een element, veelal als gevolg van het niet goed

ONDERHOUD EN ONDERHOUDSCONTRACTEN

functioneren van één of meerdere componenten.

Klacht Een formele uiting van ontevredenheid over de

Termen en definities voor beheer en onderhoud van gebouwgebonden installaties

werking van het bouw- of het installatiedeel of over de dienstverlening.

Melding De mededeling bij de opdrachtgever dat er sprake is van een afwijking in het functioneren van het bouwdeel of installatie in de vorm van een klacht of storing. Stel, u bent installateur en u heeft een storing verholpen, te

Wat verstaat u onder een storing, klacht of melding? Over begrippen kan al snel verwarring ontstaan. De termen en definities uit ISSO-publicatie 101 bieden uitkomst. Voor de begrippen bestaat een breed draagvlak.

weten de oorzaak van een daklekkage. Vanwege die lekkage zijn bruine vlekken achtergebleven in de plafondplaten. Is er dan sprake van een afgehandelde storing? Nee, want onder niet goed functioneren (zie definitie bij storing) valt ook een representatieve ruimte om bijvoorbeeld zaken te doen. Vandaar de introductie van de term functieherstel:

In de uitgebreide ISSO-publicatie 101 is een aantal ter-

Functieherstel De periode tussen het moment van de

men toegevoegd of bestaande aangepast. Dit is onder meer het resultaat van een werkgroep, geïnitieerd door

mededeling van de storing tot aan het moment waarop

het Rijksvastgoedbedrijf, Bouwend Nederland en Uneto-

het bouw- of installatiedeel weer functioneert.

VNI. ISSO was mediator van die werkgroep, bestaande uit Rijksvastgoedbedrijf, facilitaire dienstverleners, installateurs,

HOE VERKRIJGBAAR?

Uneto-VNI en Bouwend Nederland.

ISSO-publicatie 101 ‘Onderhoud en onderhoudscontracten’ is te bekijken en voor € 70,- (excl. btw en verzendkosten) te

KNELPUNTEN

bestellen via de winkel op isso.nl. De huidige bezitters van

De werkgroep nam knelpunten onder de loep die voorko-

publicatie kunnen volstaan met het downloaden van de wij-

men in de aanbesteding en uitvoering van onderhoudscon-

zigingen, eveneens verkrijgbaar via de winkel.

tracten van het Rijksvastgoedbedrijf. Zo kan over termen en

De digitale versie i van de publicatie s met een licentie te

definities al snel verwarring ontstaan. Om die reden is een

raadplegen op isso-digitaal.nl.

breed gedragen richtlijn noodzakelijk. Binnen het onderwerp 18

VEN

NIEUWE UITGAVEN

NIEUWE UITGAVEN

NIEUWE UITGAVEN

NIEUWE UITGAVEN

NIEUWE UITGAVEN

NIEUWE

Nieuw ISSO-kleintje ‘Elektrisch vervoer’ sluit aan op Green Deal

VOOR WIE IS HET BOEKJE BEDOELD?

Nederland telt over drie jaar 14.000 laadpalen, is een doel van Green Deal laadinfrastructuur elektrisch vervoer. De bestaande laadinfrastructuur en de uitbreiding daarvan, vereisen specifieke technische kennis. Die kennis staat in het nieuwe ISSO-kleintje ‘Elektrische vervoer’.

Het boekje is een praktisch naslagmiddel:

• voor installateurs in de realisatiefase (planning, uitvoering)

• voor adviseurs in de ontwerpen uitwerkingsfase (slimme meters, betaalsystemen, en eindproducten)

• en voor opdrachtgevers in de programmafase (keuzemogelijkheden, PvE, wet en regelgeving).

Via de Green Deal stelt het Rijk € 7,2 miljoen beschikbaar om

HOE VERKRIJGBAAR?

De uitbreiding van laadinfrastructuur acht het Rijk essentieel

ISSO-kleintje ‘Elektrische vervoer’ is in

voor de marktontwikkeling van elektrisch rijden en opti-

Doelgroep € van35,dit kleintje is: te zien en voor (excl. verzend-

male benutting van de batterijcapaciteit van plug-in auto’s.

kosten en btw) te bestellen via de

Laadinfrastructuur van elektrisch vervoer verlangt echter

winkel op isso.nl. De digitale versie is

nieuwe kennis van installateurs, adviseurs en opdrachtge-

te raadplegen met een licentie op isso-

installateur

gebouweigenaar

adviseur

Op het gebied van:

digitaal.nl onze digitale bibliotheek.

vers. Een technische wegwijzer daarbij is het nieuwe ISSOkleintje ‘Elektrische vervoer’. Het boekje speelt ook in op moderne ontwikkelingen, zoals opladen met zonne-energie

De ontwikkeling elektro & ict van dit ISSO-kleintje is

en brandstofcellen.

mede mogelijk dankzij een financiële bijdrage van Stichting KIEN, Uneto-VNI

VAN ONTWERP TOT REALISATIE

en Rijksdienst voor Ondernemend

Hoeveel voertuigen moeten geladen worden? Moet er voor

Nederland (RvO.nl).

het oplaadpunt een nieuwe netaansluiting worden gemaakt? ISSO-kleintje ‘Elektrische vervoer’ geeft antwoord op deze en vele andere vragen rondom laadinfrastructuur. In tegenstelling tot laadpalen valt de elektrische installatie onder Bouwbesluit 2012. Werkt u volgens het ISSO-kleintje, dan

ISBN-978-90-5044-278-7

voldoet u aan de wetgeving.

K E N N I S I N S T I T U U T VO O R D E I N S TA L L AT I E S E C TO R

de businesscase voor laadinfrastructuur rendabel te maken.

KLEINTJE KLEINTJE

Elektrisch Vervoer

ISSO-publicatie 99: vol praktische kennis over lucht-luchtwarmtepompsystemen GROEIENDE VRAAG UIT DE MARKT

Mede vanwege de ‘groene revolutie’ groeit de vraag naar lucht-luchtwarmtepompsystemen. Daarom is het verschijnen van een technische publicatie over dit onderwerp perfect getimed. Aan de hand van ISSO-publicatie 99 kan de installatiebranche kwaliteitsgericht met dergelijke systemen aan de slag.

Lucht-luchtwarmtepompinstallaties zijn voortgekomen uit systemen die worden gebruikt voor koeling van gebouwen. Door een slim gebruik van het thermodynamisch proces, kunnen deze installaties ook worden ingezet als warmtepompsysteem voor het verwarmen van gebouwen. Een dergelijke installatie wordt vaak al standaard aangelegd in kantoren en winkels. De vraag naar lucht-luchtwarmtepomp-

Publicatie 99 ‘Lucht-luchtwarmtepompinstallaties in utili-

systemen groeit hard. Zo dragen deze installaties bij aan de

teitsgebouwen’ gaat over het ontwerpen van installatiecon-

nationale doelstelling voor energiebesparing en toepassing

cepten met een warmtepomp met lucht als energiebron. Het

van duurzame energie.

kennisdocument geeft tekst en uitleg bij het ontwerp, de realisatie en het beheer. Hierdoor kunnen lucht-luchtwarm-

LEIDRAAD VANAF ONTWERP TOT EN MET BEHEER

tepompsystemen aan alle verwachtingen in comfort en ener-

Voor adviseurs en installateurs is de publicatie een leidraad

giegebruik voldoen.

voor ontwerp, onderhoud en beheer. Opdrachtgevers en 19


NIEUWE UITGAVEN

NIEUWE UITGAVEN

NIEUWE UITGAVEN

NIEUWE UITGAVEN

NIEUWE UITGAVEN

NIEUWE

gemeenten kunnen aan de hand van de publicatie snel een selectie maken uit installatieconcepten. Ook kunnen zij zich

KENNISINSTITUUT VOOR DE INSTALLATIESECTOR

L U C H T- L U C H T WA R M T E P O M P I N S TA L L AT I E S I N U T I L I T E I T S G E B O U W E N

een goed beeld vormen van het noodzakelijke onderhoud in

publicatie

99

de beheerfase.

Lucht-lucht warmtepompinstallaties in utiliteitsgebouwen Ontwerp, realisatie en beheer

HOE VERKRIJGBAAR? ISSO-publicatie 99 ‘Lucht-luchtwarmtepompinstallaties in utiliteitsgebouwen’ bestaat op papier en digitaal. Het boek is voor € 100,- (excl. btw en verzendkosten) te bestellen via isso.nl. De digitale versie is met een licentie te raadplegen op isso-digitaal.nl. Publicatie 99 is financieel mede mogelijk gemaakt door:

Opleidings- en ontwikkelingsfonds v o o r h e t Te c h n i s c h Installatiebedrijf

VSK.NL

PRESTATIE IN INSTALLATIE

VSK. VAKBEURS VOOR VERWARMING, SANITAIR, KLIMAATBEHEERSING EN KOUDETECHNIEK.

2 T/M 5 FEBRUARI JAARBEURS IN UTRECHT

KENNIS OMHOOG, VERBRUIK OMLAAG GA VOOR GRATIS TOEGANG NAAR VSK.NL/REGISTREREN

20

GEBRUIKERS AAN HET WOORD

REVIEW over NTR 5076 ‘Installatiegeluid in woningen en woongebouwen’ ‘NTR 5076 moet zijn toegepast bij aanvang of bij oplevering van een installatie,’ stelt Arjan Calis. Hij is Market Manager Building Services van Wilo SE, wereldwijd fabrikant van pompen en pompinstallaties. ISSO sprak met hem over het belang van de uitgave. Hoe wist u van de nieuwe uitgave?

marktontwikkelingen. Op het moment dat ISSO met een uit-

‘Via de discussiegroep van ISSO op LinkedIn.’

gave komt over geluid, betekent dat dit een actueel onderwerp in de markt is. Wij geven dit onderwerp dan ook extra

Hoe belangrijk is het onderwerp van NTR 5076

aandacht bij onze relaties.’

‘Installatiegeluid in woningen en woongebouwen’? ‘Geluid is een zeer belangrijk aspect en risico van een instal-

Hoe gebruikt uw organisatie NTR 5076?

latie. Een installatie die continu in beweging is, kan altijd

‘Onze relaties willen ontwikkelingen toegepast zien in onze

geluid veroorzaken. Als fabrikant van het hart van het

producten. Zo gebruiken we ISSO-uitgaven onder meer voor

systeem (de pomp) heeft Wilo SE alle belang bij de juiste

productontwikkeling en –innovatie. De NTR bijvoorbeeld

montage, een van de belangrijkste stappen om geluid

geeft oplossingen over het installeren. Wij sluiten daar

van een installatie te voorkomen of te beperken. Daarvoor

met technische innovaties op aan, zoals onze geluidsarme

gebruiken we richtlijnen uit NTR 5076. Het kan al om hele

drukverhoger met natlooptechniek. De combinatie van NTR

simpele maatregelen gaan, zoals het toepassen van rubbe-

5076 en onze innovaties, geeft een geruisloze werking van

ren voetjes onder de installatie. Daarbij is het belangrijk om

pompinstallaties. We gebruiken ISSO-uitgaven ook bij het

te weten wat vanuit de regelgeving wordt aangeraden.’

beantwoorden van vragen van onze klanten of bij het geven van advies. Zo beroepen de medewerkers van onze afdeling

Welke hoofdstukken van de NTR vindt u met name

Techniek zich op de handleidingen van Wilo en op NTR 5076,

interessant?

NTR 3216 (riolering van bouwwerken) en ISSO-publicaties

Doelgroep van deze publicatie is:

seerd in de paragrafen die op pompen betrekking hebben, en drukverhogingsinstallaties. Voor andere gebruikers zijn

Installateur

Adviseur

Gebouweigenaar Facilitymanager

wordt eveneens gebruikt

vooral de delen over ventilatiegeluid wellicht interessant. Ventilatiegeluid is in deze NTR zeer goed uitgewerkt: daar

lapreventie). Deze informatie

Op het gebied van:

door onze service engineers algemene technieken

die op locatie ondersteuning

woningbouw

ligt het zwaartepunt van deze NTR. Het valt mij op dat de

bieden. Zij bekijken de situ-

NTR de nadruk legt op situaties bij nieuwbouw. Nieuwbouw

atie en passen de installatie

is relatief eenvoudig ten opzichte van renovatie. Wilo ziet

aan volgens de richtlijnen.

ook graag een ISSO-uitgave tegemoet over adviezen bij

NTR 5076 moet zijn toegepast

renovatie, zelfs al kun je daarin vanwege de diversiteit aan

bij aanvang of bij opleve-

situaties nooit 100% dekkend zijn.’

ring van een installatie. Zo

INSTALLATIEGELUID IN WONINGEN EN WOONGEBOUWEN

zoals pompinstallaties voor afvalwater, klimaattechniek

55.1 of 55.2 (over legionel-

NTR 5076

‘Als leverancier van pompen zijn we vooral geïnteres-

vormen de ISSO-publicaties

Voor wie is de NTR volgens u bedoeld?

een belangrijk geheel in het

‘Het is wat mij betreft een pragmatisch geschreven uitgave

onderhoud, reparatie en opti-

voor met name loodgieters en voor de kleine installatie-

malisatie van pompinstallaties

bedrijven actief in de woningbouw. Je kunt van de profes-

en systemen.’

ISBN nummer 978-90-5044-275-6

ISSO NTR 5076.indd 1-2

NTR

5076

INSTALLATIEGELUID IN WONINGEN EN WOONGEBOUWEN RICHTLIJNEN VOOR INTEGRAAL ONTWERP EN REALISATIE 21-04-15 15:31

sionals in het veld niet verwachten dat ze van alles het fijne

NTR 5076 ‘INSTALLATIEGELUID IN WONINGEN EN WOONGEBOUWEN’, een uitgave van NEN en ISSO,

weten. Voor hen is zo’n NTR een uitstekend middel om op terug te vallen.’

stelt paal en perk aan geluidhinder door installaties. De

Waarom stelt uw organisatie belang in de uitgaven van

NTR beschrijft onder meer installatie- en bouwtechnische

ISSO?

factoren en maatregelen. Werkt u volgens deze NTR, dan

‘De producten van Wilo moeten voldoen aan de regels en de

voldoet u aan Bouwbesluit 2012.

voorschriften van alle landen waar we actief zijn. Daarnaast wil ik weten wat er in de lokale markten speelt en welke

HOE VERKRIJGBAAR?

ontwikkelingen op komst zijn. De uitgaven van ISSO geven

De NTR is voor € 65,- (ex. btw) verkrijgbaar via de winkel op

voor Nederland een goede pragmatische kijk op de regels en

isso.nl. 21


GEBRUIKERS AAN HET WOORD

Cursus hydraulische schakelingen krijgt rapportcijfer 8,6 De ISSO-cursus hydraulische schakelingen is een aanbeveling voor nieuwe cursisten, vinden praktisch alle ex-deelnemers. Zij zijn zeer tevreden over de inhoud, de presentatie en de deskundigheid van de docent Jan Aerts, projectcoördinator bij ISSO. Aan het woord is een anonieme cursist, werkzaam bij een raadgevend ingenieursbureau.

lische schakelingen. Zo doen we bijvoorbeeld onderzoek

OPNIEUW

naar de klachten over temperatuur in kantoren of schoolgebouwen. De hydraulische schakelingen in een woning zijn

VAN START

redelijk overzichtelijk. In kantoren of in schoolgebouwen is dat lastiger. We enquêteren de gebruikers van een gebouw

IN 2016

op hun temperatuurbeleving. Zo kunnen de gebruikers op de vijfde verdieping meer klachten hebben over kou dan in de rest van het gebouw. Wat is daarvan de reden? Dat kan het moment zijn om naar het hydraulische ontwerp of de hydraulische schakelingen te gaan kijken.’

Wat heeft u geleerd? Voor welke projecten gebruikt u de cursus hydraulische

‘De cursus heeft mij een kapstok gegeven. Alle elementen

schakelingen?

van een ingewikkelde hydraulische schakeling worden

‘Ons ingenieursbureau is gespecialiseerd in onder meer ther-

teruggebracht naar basisprincipes. Zo kan bijvoorbeeld een

misch binnenklimaat. Dan heb je altijd te maken met hydrau-

radiator(groep) in de regel op 8 standaard manieren (schake-

ISSO-instructie over gasvoorschriften in de praktijk ‘Mij gaat het om de nieuwe, aanvullende voorschriften van gasinstallaties’. Aan het woord is Peter Drenth, directeur van De Comfort Installateurs bv, deelnemer van de eerste ISSOinstructie over gasinstallaties.

parkeren: daarmee is het systeem niet meer rookdicht en komt de veiligheid in het gedrang. Ook blijkt een gasinstallatie vaak niet voldoende gebeugeld te zijn. Een aardig weetje is het afdekken van de T120 (rookafvoer) met een kapje. Doe je dat niet, dan vergaat het kunststof en brokkelt het materiaal na een jaar of twee af. Het zijn interessante onderwerpen die besproken worden en ik raad de instructie daarom ook

Waarom nam u aan de instructie deel?

anderen aan.’

‘Als erkend bedrijf wil ik op de hoogte zijn van de ontwikkelingen en de laatste voorschriften op het gebied van gasinstallaties. Met gasinstallaties werken we dagelijks. Dat mijn bedrijf installeert volgens de wettelijk gestelde voorschriften en NEN-normen, staat in mijn offerte en factuur en vertel ik bij de oplevering. Het is niet zozeer dat

WANNEER?

mijn klanten vragen stellen over onder meer de veiligheid

ISSO organiseert de instructie weer in 2016. De kosten

van onze gasinstallaties, maar ik vertel het ze wel.’

zijn € 295,- (excl. btw, inclusief ene buffet) per deelnemer. Inschrijven kan via isso.nl.

Hoe weten uw medewerkers van de voorschriften? ‘Eens in de zes weken heb ik een toolboxmeeting met mijn

VOOR WIE IS DE INSTRUCTIE INTERESSANT?

zes installateurs en de zzp’ers waarmee ik werk. Op een

Voor installateur, werkvoorbereider en servicemonteur

van die bijeenkomsten heb ik de stof uit de Gas-instructie

(vooral 1e en leidinggevende monteurs).

besproken en ze kregen daarbij het vernieuwde ISSO-Kleintje Gas. Vooral de leidinggevende of 1e monteur moet goed op

VERNIEUWDE ISSO-KLEINTJE GAS

de hoogte zijn van de voorschriften voor gasinstallaties. Die

Voor het goed kunnen volgen van de instructie,

is eindverantwoordelijk en moet controleren of de uitvoe-

behoort u te beschikken over het vernieuwde ISSO-

rende installateur volgens de voorschriften heeft gewerkt.’

kleintje ‘Gas, richtlijnen voor veiliger en zuiniger gasinstallaties’. U kunt als deelnemer van de instructie

Welke onderwerpen vond u interessant?

het boekje (ter waarde van € 50,-) bestellen voor € 35,-

‘Je hoort onder meer over veel voorkomende fouten. Zo

(excl. btw en verzendkosten).

behoor je het afvoersysteem van een gasinstallatie niet te 22

lingen) worden gevoed vanuit de cv-ketels. Die leer je te her-

wanneer je binnen een temperatuur wilt bereiken van bij-

kennen. Nu kan ik een complex hydraulisch ontwerp op twee

voorbeeld 20°C als het buiten 5°C vriest. Vervolgens kun je

manieren benaderen. Eerst keek ik alleen vanuit de klachten-

de werking daarvan bekijken bij verschillende bedrijfssitua-

kant: na veel praktijksituaties raak je bekend met de fouten

ties. Voor installateurs of adviseurs zijn dat handige tools.’

van een installatie. Nu weet ik hoe een goede hydraulische schakeling is opgebouwd en kan ik ook vanuit die invalshoek

Cursusdata

afwijkingen constateren. Daarbij leer je van mede-cursisten.

De 5-daagse cursus hydraulische schakelingen is gepland

De praktijkgerichte vragen van installateurs en adviseurs zijn

in het voorjaar van 2016. Kijk op isso.nl voor de cursusdata,

voor mij als raadgevend ingenieur minstens zo interessant.

meer informatie en een inschrijfformulier. De kosten zijn

Nu zie ik ook hoe andere professionals in hetzelfde vakge-

€ 1.835,- (excl. btw en uitgebreide hand-out). OTIB-leden

bied bepaalde situaties aanvliegen.’

betalen slechts € 585,- (excl. 21% btw). U kunt de ISSO-cursus ook incompany laten verzorgen.

Kunt u de rekentools uit de cursus goed gebruiken? ‘De tools maken bepaalde praktijktoepassingen makkelijker. Zo krijg je bijvoorbeeld een tool om de grootte van een verwarmingsblok in de luchtbehandelingskast te berekenen

EDUCATIE

2016

EDUCATIE

2016

EDUCATIE

2016

EDUCATIE

2016

EDUCATIE

2016

EDUCATIE

2016

ISSO-instructies Incompany houden uw medewerkers scherp een kleine investering voor veel rendement

IN-COMPANY TRAININGEN EN CURSUSSEN • integraal ontwerpen van legionellaveilige woningen

• Power Quality • ventilatievoorschriften

Best handig: zo’n instructie op de door u gewenste locatie. U kiest of bedenkt samen met ISSO een training op over een

woningen met ISSO-kleintje

uw bedrijf. De instructeur brengt uw medewerkers snel op

Ventilatie

• verticale

de hoogte van de (nieuwe) normen en regelgeving. Daarbij technische ontwikkelingen. De instructie is praktijkgericht en

ontwerp en realisatie

• warmtepompinstallaties in

compact: uw medewerkers kunnen de nieuw verworven ken-

utiliteitsgebouwen

nis direct toepassen in de praktijk.

• warmteverliesberekening

Suggesties voor instructies

in utiliteits- en

Over alle onderwerpen waarover ISSO-uitgaven verschenen

bedrijfsgebouwen

• waterzijdig inregelen

zijn, hebben we instructies, bijvoorbeeld over:

• binnenklimaat scholen • collectieve warmtepompinstallaties woningen • duurzaam beheer en onderhoud (DBO) • gasvoorschriften in de praktijk • hydraulische schakelingen voor verwarmen en koelen • individuele warmtepompen woningen • keerkleppen: toepassing en controle • klimaatinstallaties: regeltechniek • legionellaveilig beheren van koeltorens veilige leiding

I N S TA L L AT I E S E C T O R

bodemwarmtewisselaar:

D E

informeert de instructeur uw medewerkers over actuele

V O O R

technisch onderwerp, en een ISSO-instructeur komt naar

K E N N I S I N S T I T U U T

Breng uw medewerkers binnen een dag(deel) op de hoogte van de huidige weten regelgeving op hun vakgebied met een ISSO-instructie in uw bedrijf.

Energie & Milieu Water & Gas Verwarming & Koeling Algemene Technieken Luchtbehandeling Elektrotechniek

verwarmingsinstallaties U-bouw U kunt ook een instructie laten samenstellen (gebaseerd op ISSO-publicaties).

MEER WETEN? Kijk voor meer informatie over de instructies op isso.nl onder Kennisbijeenkomsten of laat u vrijblijvend informeren door Susanne Suvaal, medewerker instructies, telefoon (010) 206 59 48 of stuur een bericht naar

waterinstallaties

[email protected]. 23


VSK-beurs 2016 Kom kennis halen op het ISSO-Kennispartnerplein

KENNISPARTNER

ISSO-KENNISPARTNERS: PLATFORM VOOR GEZAMENLIJKE ACTIVITEITEN De ISSO-Kennispartners ontwikkelen samen activiteiten waaruit voordeel valt te behalen voor henzelf én de installatiesector. Het Kennispartnerplein is daar een goed voorbeeld van. Meer weten over ISSO en haar Kennispartners? Kijk op isso.nl onder menukeuze: ISSO/ partners of neem vrijblijvend contact op met Anneli van Kleven via [email protected] of (010) 206 59 41

Met vijf Kennispartners vult ISSO een grote stand op de VSK-beurs van dinsdag 2 februari t/m vrijdag 5 februari. U krijgt kennis aangereikt over actuele thema’s.

SAVE THE DATE De beurs vindt plaats van dinsdag 2 t/m donderdag 5 februari 2016 in de Jaarbeurs in Utrecht. U kunt zich aanmelden via

THEATER

de website van ISSO.

Vanuit verschillende vakgebieden en invalshoeken wordt kennis over het voetlicht gebracht. Dat gebeurt op een

U wordt ontvangen door:

Kennispartnerplein in hal 10 waar alle dagen van de vakbeurs in een klein theater onder meer korte lezingen zijn over:

• legionellapreventie • energieprestatie gebouwen • energiebesparing • BIM • veilige gasinstallaties • hydraulische schakelingen • gezond binnenmilieu • certificering • wet ‘Kwaliteitsborging Bouwen’.

Colofon ISSO Info is een uitgave van

ISSO, het kennisinstituut van de installatie

Vormgeving: Stijlmeesters

ISSO

sector, houdt zich bezig met het identificeren

Kruisplein 25

van kennisvragen binnen de installatiesector,

Redactie: Anneli van Kleven-Pijpers en Therese

3014 DB Rotterdam

het ontsluiten en toegankelijk maken van

van Warmerdam

Postbus 577, 3000 AN Rotterdam

deze kennis in de vorm van praktische ISSO-

De uitgever kan niet aansprakelijk worden

Tel. 010 - 206 59 69

publicaties en het bevorderen van het gebruik

gesteld voor persoonlijke of materiële schade,

Fax 010 - 213 03 84

van ISSO publicaties als normstellende richtlij-

veroorzaakt door onjuistheden in de redactio-

[email protected], www.isso.nl

nen.

nele kolommen. 24

ISSO INFO. Kwaliteit is meer dan een keurmerk NOVEMBER 2015

Recommend Documents