AIVC 1168�
Samen vatting ""-.
Toets Gezond Kantoor "Healthy Office Test"
-ir. M Rolloos , ir. C. Cox en ing. RH. de Gans ', ·"-..
Pagina 36/
� --
\
Als de kwaliteit van het binnenmilieu
If the quality of the interior environ
ofwel de fysieke werkomgeving als goed
ment, or physical workplace, is percei
wordt ervaren, heeft dit invloed op de
ved as good, this affects the performance
prestaties van de bewoners. Worden bij
of the workers. If the physical working
klachten op de werkplek, die gerelateerd
conditions are improved, or perceived
zijn aan het gebouw en/of de klimaat
as improved, in response to complaints
installatie, de fysieke werkomstandig
concerning the workplace related to the
heden verbeterd of als verbeterd ervaren
building and/or the climate control
dan neemt het verzuim af en de presta
plant, the level of sickness absenteeism
ties en de productiviteit van de mede
declines and the performance and
werkers toe. In de hier gepresenteerde
productivity of staff increases. In the
Toets Gezond Kantoor geven TNO en
"Healthy Office Test" presented here,
SBR aan welke factoren hierbij een rol
TNO and SBR indicate which factors
spelen en hoe u deze toets kunt benut
play a role here and how you can use
ten. Hieraan vooraf gaat een pleidooi
this test. This is preceded by a call for
voor kwaliteitsdenken en doen bij het
consideration to be given to quality in
ontwerpen, inrichten, gebruiken en be
the design, equipping, usage and ma
heren van gebouwen. Ook wordt inge
nagement of buildings. T he article also
gaan op het verlies aan productiviteit
examines the loss of productivity due
door gebouwgerelateerde gezondheids
to building-related health complaints,
klachten, dat zich beweegt tussen 5 en 15%. Hulpmiddelen om te komen tot
which fluctuates between 5 and 15%.
Aids for devising practical recommen
praktische aanbevelingen voor het ver
dations for reducing or controlling com
minderen of beheersen van klachten en
plaints and risks complete the Healthy
risico's completeren de Toets Gezond
Office Test
Kantoor.
Concepten voor klimaatinstallaties Designs for climate control plants
-ing. ]. C. Aerts Pagina50
Recent is verschenen ISSO-publicatie
ISSO publication 43, "Designs for cli
43 'Concepten voor klimaatinstallaties'.
mate control plants" (Concepten voor
Deze publicatie geeft inzicht in de van
klimaatinstallaties), was published
daag de dag te realiseren installatiecon
recently. T his publication gives an in
cepten met hun technische kenmerken.
sight into the current plant designs and
Met deze publicatie wil ISSO bereiken
their technical features. In bringing out
dat de bouwpartners op basis van volle
this publication ISSO is seeking to ena
dige en objectieve informatie tot een
ble the partners in construction projects
juiste installatiekeuze komen. ISSO
to arrive at a correct choice of plant on
publicatie 43 is visueel van opzet en
the basis of complete and objective in
daarom snel toegankelijk. De ervaren
formation. ISSO publication 43 has a
ontwerper gebruikt de publicatie als lei
visually oriented structure, making it
draad. Dejonge, aankomende ontwer
easy and fast to access. Experienced de
per heeft nu de beschikking over een
signers can use the publication
compleet overzicht van de re realiseren
guide. Young, up and coming designers
installaties. Met ISSO-publicatie 43 is
will have in the publication a complete
as
her eindelijk gelukt een zo volledig mo
overview of the possible plant options.
gelijk overzicht re krijgen van alle te re
ISSO publication 43 is the first success
aliseren klimaatinsrallaties.
ful and complete overview of all possi ble climate control plant options.
\
90
a
TVVL
magazitie 7-8/98
Een gezond gebouw als kwaliteitsargument
Toets Gezond Kantoor Als de kwaliteit van het binnenmilieu ofwel de fysieke werkomge ving als goed wordt ervaren, heeft dit invloed op de prestaties van de bewoners. Worden bij-klachten op de werkplek, die gerelateerd zijn aan het gebouw en/ofde klimaatinstallatie, de fysieke werk omstandigheden verbeterd ofals verbeterd ervaren dan neemt het verzuim afen de prestaties en de productiv#eit van de medewer kers toe. In de hier gepresenteerde Toets Gezond Kantoor geven TNO en SBR aan welkefactoren hierbij een rol spelen en hoe u deze toets kunt benutten. Hieraan voorafgaat een pleidooi voor kwaliteitsdenken en doen bij het ontwerpen, inrichten, gebruiken en beheren van gebouwen. Dok wordt ingegaan op het verlies aan productiviteit door gebouwgerelateerde gezondheidsklachten, dat zich beweegt tussen 5 en 15%. Hulpmiddelen om te komen tot praktische aanbevelingen voor het verminderen ofbeheersen van klachten en risico's completeren de Toets Gezond Kantoor.
PLEIDOOI VOOR KWALITEITS DENKEN EN HANDELEN
Een primair doe! bij gebouwontwerp en huisvesting is om ruimten re reali seren die bijdragen tot her primaire proces van de in her gebouw gehuis veste organisatie. Wanneer gebouwbe woners hun werkomgeving niet !anger comfortabel ervaren of gehinderd wor den vanwege onvoldoende kwaliteit van de fysieke en fysische omgevings condities, dan hebben deze mensen hiervan re lijden en her gebouw wordt ervaren als inefficient en ineffectie£ Bij her doorlichten van zo'n gebouw is ef fectiviteit niet een kwestie of voldaan is aan normen of richtlijnen maar of, in feite, her bouwwerk een aanvaard bare bezetting en gebruik toelaat in termen van welzijn, gezondheid en productiviteit op her niveau van her
-door ir. M. Rolloos *, ir. C. Cox* en ing. R.H. de Gans**
individu en van de organisatie. Een gebouw verliest aan effectiviteit wanneer haar gebruik of bezetting gehinderd wordt door onjuist of on voldoende presteren van een of meer van de omgevingsvariabelen als venti larie, akoestische privacy, verlichting, temperatuurbeheersing of werkplek inrichring. Her ontwerpen van de kantoorwerk plekomgeving zelf wordt (nog) te wei nig naar voren gebracht als een strate
gie om de productiviteit te verhogen [I]. Ohr. Rolloos
Ohr. Cox
Ohr. de Gans
Een andere manier van omgaan met bouwen en huisvesten, waarbij met de
D
e Toets Gezond Kantoor leent
Daarnaast kan de toets worden benur
fysieke en fysische kwaliteit van de
zich uitstekend voor her ge
om te beoordelen of kenmerken van
werkplekomgeving meer rekening
structureerd (door middel van
het gebouw, van de werkplek en van
wordt gehouden, is dringend gewenst.
checklists en verzamellijsten) uitvoeren
de klimaatinstallaties aanleiding geven
Zo kunnen we afkomen van de zgn.
van de verplichte risico-inventarisatie
tot klachten en risico's (toets 'gezond'
'Sick Building' problematiek. Een
en -evaluatie voor kantoren. Met name
kantoor).
integrale aanpak is nodig, waarbij op
voor de onderwerpen:
Naast een folio-uitgave wordt op dit
drachtgever, projekrontwikkelaar, be
- thermisch binnenklimaat;
moment ook gewerkt aan een instru
legger, architect, adviseurs, aannemer,
- daglicht, kunstlicht en uitzicht;
ment voor computerondersteunde toe
installateur, gebouwbeheerder/facility
- geluid;
passing van de Toets Gezond Kantoor.
manager en de bewoners de betrokke
gassen, dampen, stof en micro
De ontwikkeling van de Toets Gezond
nen zijn.
organismen (luchtkwaliteit);
Kantoor is in samenwerking met de
- veiligheid en hygiene;
Stichting Bouwresearch door TNO
- werkplekinrichting en kantoorappa-
Bouw uitgevoerd.
ratuur. 36
KLIMAATTECHNIEK
\ '
' TNO Bouw, oldeling Binnenmilieu, Bouwfysica en lnstallaties '' ISSO/SBR
De neuzen staan evenwel niet allemaal dezelfde kanc op. De overheid (onder invloed van de Rijksgebouwendienst)
economie
werksituatie
-
gevers die voor eigen gebruik een kan
-
economic:
productiviteit
t-
toorgebouw laten bouwen, zijn eerder psychologie
...mens
. gehele
-
. .
socialc
-
sociologie
omgeving
de kosten daarvoor dan projectont
psycho-fysiologic
wikkelaars en beleggers. Voor de laatst genoemden is het investeringsbedrag
sociaal gedrag
...
in relatie tot de verkoop- of verhuur baarheid vaak het primaire belang.
ccon omischc
het presteren
huisvestingskwaliteit na. Opdracht
geneigd rekening te houden met de
.
omgevmg
als opdrachtgever streeft een goede
kwaliteit van de werkplekomgeving en
. .
fysiologie
-
"t
lich
m
.
fysickc
-
werkomgeving
Investeren in de kwaliteit van de werk plekomgeving, die ten goede komt
arbeidshygiene, fysica
fysische,
aan kopers of huurders, hoort echter
chemische,
thuis in hun doelstelling. Duidelijk
biologische
moet worden dat door aandacht voor
omgevings
de kwaliteit van de werkplekomgeving,
variabelcn
de verhuurbaarheid verbetert en daar door aandacht verdient bij o.a. pro
Mens·omgevinghierarchie
jektonrwikkelaars. Een gebouw moet
-fJGUUR 1-
niet enkel worden ontworpen en aan besteed op basis van prijs en bouwrijd, maar ook op basis van kwaliteit. Prijs
ken valt aan ontevredenheid over de
wezig, doch met verminderde inzet.
kopers moeten kwaliteitskopers worden.
werkverhoudingen, de eigen positie,
In [4) wordt verhaald over uitgevoerde
werkstress, problemen met de struc
onderzoeken in klachtengebouwen.
tuur van de organisatie of zaken in de
Daarbij is gevraagd naar productivi
privesfeer.
teitsverlies door onvoldoende kwaliteit
vele malen drukker over 15 tot 20%
Uit onderzoeken naar gezondheids
drukt in verloren werkrijd per week.
hogere kosten per werknemer voor
klachten in gebouwen is evenwel dui
huisvesting dan over 5% verlies in
delijk gebleken dat veel klachten samen
sen 5 en 10%. Brooks en Davis [3]
arbeidsprestatie per werknemer. Her
hangen met kenmerken van het ge
schatten het arbeidsprestatieverlies, dat
gaat immers om bedragen van gelijke
bouw, de klimaatinstallatie en het be
re wijten is aan problemen met de
grootte? Waarom zou een opdracht
heer daarvan. Uit onderzoek naar de
binnenluchtkwaliteit, op 3% (14 min./
gever/werkgever moeten investeren in
tevredenheid met de kwaliteit van de
de kwaliteit van de fysieke werkomge
fysieke werkomgeving [2] in 61 Neder
zoek [5) concludeert Bergs [4] dat de
ving? Op deze vragen wordt in het
landse kantoorgebouwen (ruim 7000
productiviteit sterk afneemt bij toene
vervolg nader ingegaan.
respondenten) blijkt dat de onder
mend aantal gebouwgerelateerde ge
vraagde werknemers gemiddeld 2,5 dag
zondheidsklachten. De conclusie van
BINNENMILIEU EN PRODUCTIVITEIT
van de fysieke werkomgeving, uitge
Waarom maakt het management zich
De gevonden marge beweegt zich tus
dag) per werknemer. Uit Engels onder
Klachten over de kwaliteit van de fy
per jaar verzuimden vanwege klachten
het Engelse onderzoek is dat een
sieke werkomgeving (te warm, te koud,
die daarmee verband hidden. Die is
betere kwaliteit van de werkplek (de
tocht, te droog, irritatie van luchtwe
een kwart van het totale gemiddelde
fysieke werkomgeving) leidt tot een
gen, benauwd, muf, irritatie van de
verzuim van 10 dagen per jaar (ver
hogere (zelf gerapporteerde) producti
ogen, hoofdpijn, lusteloosheid, hinder
zuimpercentage 5% van 200 werkbare
viteit. Het gemiddelde verlies aan pro
van geluiden, hinder van spiegeling,
dagen) per werknemer. Tot de fysieke
ductiviteit van de totale onderzochte
glans en ongelijkmatige verlichting,
werkomgeving wordt dan gerekend de
populatie door gebouw-gerelateerde
klachten door een verkeerde lichaams
kwaliteit van de binnenklimaatbeheer
gezondheidsklachren is circa 12%.
houding, beschikbare m2/m3, inrich
sing, de binnenluchtkwaliteit, de
ting van de werkplek etc.) leiden tot
akoestische en de lichttechnische kwa
afname van de arbeidsprestatie. Tevens
liteit, de werkplekinrichting en de er
INVLOED OMGEVINGSVARIABELEN
kunnen deze klachten een verhoogd
gonomie daarvan. In de VS wordt het
Productiviteit is een complex onder
ziekteverzuim tot gevolg hebben [2]. Cijfers over klachten, ziekteverzuim
verzuim door problemen met de bin
werp dat vele gebieden omvat. Ver
nenluchtkwaliteit geschat op 0,6 dag
schillende disciplines, zoals de econo
per jaar [3].
mische, psycho-sociale en arbeids
Klachten van werknemers kunnen te
Naast het verlies aan arbeidsprestatie
plinair team moeten worden ingezet
en kosten daarvan moeten met voor zichtigheid worden ge"interpreteerd.
hygienische, zouden in een interdisci
maken hebben met de kwaliteit van
door verzuim is nog meer van belang
cim de productiviteit te verhogen. De
de fysieke werkomgeving, maar ook
het prestatieverlies ontstaan door hin
kantoorwerker verricht zijn werk in
andere factoren spelen een rol. Te den-
der. Men is nog we! op de werkplek aan-
een bouwkundig fysieke werkomgeving
TVVL magazine 7-8/98
37
in een sociale en economische context.
inventariseren en aanpakken van
Al deze zaken bei'nvloeden zijn preste ren en productiviteit. In figuur 1 is deze
klachten en risico's in het kantoor die
mens - omgeving hierarchie weergege
omgeving. Oat wil zeggen dat het in
ven.
strument zich specifiek richt op klach
te maken hebben met de fysieke werk
ten en risico's verbonden met kenmer Motivatie is bij het presteren een fac
ken van het gebouw, de werkplek en
tor van cruciale betekenis. Het heeft te
de klimaatinstallatie.
maken met basismotieven, beloningen
De volgende onderwerpen komen
zowel tastbaar als niet-tastbaar en per
daarbij aan de orde:
soonlijkheidsvariabelen. In het artikel
- thermisch binnenklimaat;
'Een gezond binnenmilieu betaalt zich
daglicht, kunsrlicht en uitzichr;
zelf terug' [6] wordt nader ingegaan op
geluid;
de relatieve rol van omgevingsvariabe
gassen, dampen, stof en micro
len als binnenklimaat en luchtkwaliteit
organismen (luchtkwaliteit) ;
op het presteren en de productiviteit
veiligheid e n hygiene; werkplekinrichting en kantoor apparatuur.
TOETS GEZOND KANTOOR
Met ingang van 1 januari 1994 zijn de
Factoren die niets met het gebouw, de
Arbowet en de Ziektewet ingrijpend
installatie of de werkplek te maken
gewijzigd. Daarbij heeft de werkgever
hebben, maar samenhangen met het
meer verantwoordelijkheid gekregen
werk of met de organisatie, blijven
voor arbeidsomstandigheden en ziek
buiten beschouwing. De toets bevat
teverzuim. De belangrijkste regels zijn:
daarom geen gestructureerde checklists
- de werkgever is verplicht een arbo-
over arbo- en verzuimbeleid, lichame
en verzuimbeleid te voeren; - de werkgever is verplicht, met on
lijke belasting, functie-inhoud en or ganisatie van het werk. Hiervoor zijn
dersteuning van een gecertificeerde
diverse instrumenten in de markr
Arbodienst, de volgende vijf taken
werkzaam en verkrijgbaar. De Toets
(het 'basispakket' ) uit te voeren:
Gezond K antoor leent zich uitsrekend
•
•
•
•
•
de inventarisatie en evaluatie van
voor her gesrructureerd (door middel
risico's (RI&E) die het werk voor
van checklists en verzamellijsten) uit
Kantoororganisatie namens de werkgever: - management - arbo- en/of milieucoordinator - veiligheidskundige - arbeidshygienist - ergonoom - bedrijfsarts •
personeelsfunctionaris
- facilitaire dienst - technische dienst Kantoororganisatie
-TABEL )A-
Arbodienst (extern) ·
arbo-adviseur
·
bedrijfsarts
- arbeidshygienist - veiligheidskundige - ergonoom
Arbeidsinspectie
de veiligheid, gezondheid en wel
voeren van de verplichte risico-inven
zijn van de werknemers meebrengt
tarisatie en -evaluatie (Rl&E) voor
en het maken van een plan van
kantoren, voor de bovengenoemde
Arbodienst
aanpak (PvA);
onderwerpen. Daarnaast kan de toets
-TABEL IB-
de verzuimbegeleiding van zieke
worden benut om te beoordelen, of
werknemers;
kenmerken van het gebouw, van de
vrijwillig periodiek arbeidsgezond
werkplek en van de klimaatinstallaries
heidskundig onderzoek (PAGO) ;
aanleiding geven tot klachten en risi
- inspecteur van de arbeid
Adviesbureaus - klimaattechniek
het arbeidsgezondheidskundig
co's (toers 'gezond vastgoed') . Dit be
spreekuur;
tekent dat ook lege kantoren kunnen
de aanstellingskeuring, indien de
worden getoetst op risico's voor roe
Adviesbureaus
werkgever die laat verrichten (per
komstige kan toorgebruikers.
-TABEL )C-
·
bouwfysica
1 januari 1998). - de werkgever is verplicht een of meer
Beoogde gebruikers
werknemers aan te wijzen voor be
De Toets Gezond Kantoor is bedoeld
drijfshulpverlening (BHV), EHBO,
voor al diegenen die zorg moeten dra
brandbestrijding en evacuatie.
gen voor en belang hebben bij: - goede en veilige arbeidsomstandig
De kern van het arbo- en verzuimbe leid is een systematische en preventieve
heden;
en verzuim in de organisatie. De werk
Verder is deze toets bedoeld voor een
gever kiest daarbij de aanpak die het
ieder die breder wil worden gelnfor
In opdracht van de Stichting Bouw
·
verhuurder
- belegger - projectonlwikkelaar
meerd over klachten en risico's die ver
Vastgoed
band houden met bouwkundige, in
-TABEL To-
richringstechnische of installatietech
research is door T NO Bouw een Toets
nische aspecten en tekortkomingen,
Gezond Kantoor ontwikkeld, die zich
zoals aangegeven in tabel 1 a t/ m 1d.
Voor de groep 'Vastgoed' is het instru ment enerzijds een instrument voor selectie en anderzijds een hulpmiddel
richt op her op gestructureerde wijze 38
- eigenaar
- beheerder
- goede en veilige huisvesting.
aandacht voor arbeidsomstandigheden
best past bij de eigen organisatie [7].
Vastgoed
KLIMAATTECHNIEK
laar). nr.
risicofactor
vraag
Categorie
Gebouw- en installatie gerelateerde
n.v.t.
aspecten (de hardware).
0: Orga11i!atie (werkgever/bedriif)
0/1
Hcbben medewerkcrs vaak klachten over het binncnklimaat?
ja/nee
012
Worden klachtcn- en klachtenbchandeling geregistreerd?
ja/nee
Nadat de risicofactoren in kaart zijn gebrachr, dienen de risico's te worden geevalueerd. Uirgangspunt is dat de gesignaleerde tekortkomingen en de
lnfo: zic bijlagcn C en D ab illunratie van door de kantoororg;i,nisatie te gcbruikcn registr.atieformulieren. Ref.: Publicatie Arbeiruimpectie S
Categorle
bestaande problemen op de kortere of
168 (12).
de langere termijn warden opgelosr.
W: �rknemtr
Vervolgens wordt het 'Plan van aanpak
W/1
Hcbben medewerkers vaak k.lachten over kou?
ja/nee
W/2
Hebben medewerkcrs vaak klachten over tocht?
ja/nee
W/3
Hebben medcwerkers vaak klachten over war mte?
W/4
Hebben medewerkers vaak klachten droge huid,
W/5
gehriteerdc
ogen
drijf besproken. Voor de geconstateerde tekortkomingen en klachten moeten
ja/nee
maatregelen warden gevonden. Ter
over droge lucht, of droge keel?
ondersteuning daarvan kunnen onder
ja/nce
staande hulpmiddelen worden geraad pleegd. Daarna moeten prioriteiten in
Kunnen de voorzieningen voor natuurlijke ventilatic (ramen, roosters) door de werkncrncrs worden gcbruikt?
W/6
knelpunten' ingevuld en knelpunten met de verantwoordelijken in het be
Kan de temperatuur naar eigcn kcuze
ja/nee
de aanpak warden vastgesteld, als mede wie wat doer op welke termijn.
warden ja/nee
ingestcld d.m.v. een thermostaat?
Het format gebruikr voor 'Plan van aanpak knelpunten' kan tevens warden benut als statusrapport 'gezond' kan
Fragment van tabel 3.1 'Thermisch binnenklimaat' uit de Toets Gezond Kantoor
·flGUUR 2-
roor. De hiervoor genoemde onder werpen, T hermisch klimaat t/m Werk
voor verbetering wanneer men te ma
vragen onder de kop CAT EGORIE V:
ken krijgt met gebouwen, waar klach
VASTGOED van belang.
plekinrichring en kantoorapparatuur, geven een beeld van de 'gezondheids
ten warden geuit over het binnenmi
toestand' van het beschouwde kantoor.
lieu. Het gaat in beide gevallen om de
In de vragenlijsten zijn een viercal ca
kwaliteit van bet vastgoed.
regorieen onderscheiden mer het doe!
heidstoesrand' behoeft de kolom 'maat
om aan te (kunnen) geven welke aspec
regel' niet te worden ingevuld. De ver dere invulling (maatregel, wie, wan
Voor een eerste indruk van de 'gezond
Uitvoering Toets Gezond Kantoor
ren specifiek betrekking hebben op de
De risico-inventarisatie en -evaluatie
daarboven genoemde categoric.
neer) is afhankelijk van de te kiezen
(RI&E) mag volgens de wetgever glo
De vier categorieen zijn:
vervolgsrrategie (gebouw/installarie
baal zijn, tenzij de aard van de risico's
- Categorie 0: De Organisatie
verbeteren tot aan afstoten) . Zie figuur
3 ter illustratie.
of klachten een gedetailleerde inventa
( werkgever/bedrijf )
risatie en -evaluatie noodzakelijk maakt.
Aspecten die te maken hebben met
In dit geval is met name de Toets Ge
beleid op het gebied van huisvesting
De belangrijkste aspecten van priori
zond Kancoor van toepassing, die uit
en arbozaken.
teit zijn:
gebreide checklists bevat. In figuur 2
- Categoric W: Werknemer
is een fragment opgenomen van een checklist
de prioriteit van her knelpunt;
Aspecren die direct van invloed zijn
de economische gevolgen (kosten/
op de werknemer
baten) van de maatregel;
- Categoric F: Facilitaire dienstl Wordt een toets 'gezond' kantoor uit
de acceptatie en/ofbelevingvan de
(technische dienst)
maatregel;
gevoerd door een vastgoedbeheerder
Aspecten die met de inrichting en
dan moeten, wanneer in het kantoor
her gebruik van het gebouw re ma
een organisatie of bedrijf gehuisvest
ken hebben, alsmede met beheer en
zijn, alle vragen de revue passeren.
onderhoud van de klimaatinstallatie.
Bij een leeg kantoor, dus wanneer de
legger, verhuurder, projectontwikke-
door de werknemers; door de werkgever;
•
door de overheid;
- de bereikte mate van reductie van de
- Categorie V: Vtzstgoed (eigenaar, be
gebruiker niet bekend is, zijn enkel de
•
•
ernst van het knelpunt; - de realisatietermijn van de maatregel.
Onder-
Waar?
Wic
Aant.al
Pciori-
Volg-
Afhan-
Afge-
werpnr.
nu.nt-
b etrok-
tcnng
orde
delen
h•ndeld
en
(bijv. euge,
woor-
ken
knel-
aanpak
v06r
hmernr.�
delijk
mede-
punten
At,
(st«:cf-
d.d.
vnagn.r.
wcrken
(zie toe
A2,
datum)
lichting)
CIC.
Gcconsutcerd ri5iCo o( klacht
Maam:gd
vcrdicping etc.)
1. Thermb'h klimaat
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
I
Fragment van tabel 4.2 Plan van aanpak knelpunten, tegelijkertijd statusrapport 'gezond k antoor' uit de Toets Gezond Kantoor.
·flGUUR 3TVVL
magazine
7-8/98
39
schema 1. Er wordt dieper ingegaan op
Samenvatting Relaties klachten of risico's en mogelijke oorzaken
mogelijke oorzaken van klachten of ri
ten is geen doe! op zich maar een mid
Schema 1 uit de Toets Gezond Kan
sico's. Daarnaast worden mogelijke in
del om te kunnen bepalen welke maat
toor geeft een samenvattend overzicht
aanmerking komende maatregelen of
regelen wanneer en door wie moeten
van alle mogelijke binnenmilieuklach
oplossingen opgesomd, in willekeurige
HULPMIDDELEN
Het inventariseren van risico's en klach
worden genomen. In de Toets Gezond
ten/ risico's en verbindt deze via de in
volgorde. Het schema is bedoeld om
Kantoor zijn hulpmiddelen opgenomen
het spel zijnde fysische, chemische,
diegenen behulpzaam te zijn die daad
die inzicht verschaffen in mogelijke
biologische of fysieke factor met de
werkelijk klachten willen oplossen of
oorzaken van en daaraan te koppelen
mogelijke in het geding zijnde bron,
potentiele risico's willen beheersen. In
maatregelen of oplossingen voor ge
agens of oorzaak. Op deze wijze wordt
veel gevallen is meer dan lekendeskun
constateerde klachten en risico's. Hier
snel inzicht verkregen in de relevante
digheid vereist. Zie ter illustratie fi
toe zijn schema's opgesteld waarin re
factoren. Zie ter illustratie figuur 4.
guur 5.
schema's is gebaseerd op lireratuur
Gedetailleerd overzicht 'Relaties klachten ofrisico's, mogelijke oor zaken en maatregelen ofoplossingen'
Relaties gebouw- en installatiekenmer ken, risico's t.a. v. bet b innenmilieu, mogelijke klachten en maatregelen
gegevens en TNO-kennis en praktijk
Schema 2 uit de Toets Gezond Kan
Schema 3 uit de Toets Gezond Kantoor
ervaring.
toor geeft een verdere detaillering van
laties tussen klachten/risico's, bronnen/ oorzaken en maatregelen/oplossingen zijn beschreven. De informatie in de
geefr een overzicht van risico's van her binnenmilieu uitgaande van gebouw en installatiekenmerken. Daaraan ge
Klacht ofr isico
Factor
Mogelijkc bron, agens of oorzaak
Droge lucht (hoofdpijn)
- RV, luchttempera
- Onvoldoendc luchtkwaliteit in
tuur, luchtkwaliteit
koppeld zijn mogelijke klachten en mogelijke maatregelen ter beperking of eliminatie van her risico. Her schema
combinatie met te hoge luchttempc
is geschikt voor de beoordeling van een
ratuur, resp. ontbreken van bevochtiging in winter
- Beeldschermwerk,
Oogirritatie
roken door collega's
(hoofdpijn)
- Verlichting, beeld
Visuele hinder
scherm
(hoofdpijn)
leeg kantoor, bijvoorbeeld door een ei genaar/belegger of een potentiele huur
-Beeldschermgebruik, tabaksrook , irriterende
stoffen
der. Zie ter illustratie figuur 6.
- Onvoldoende verlichting, uitzicht, reflecties, schittering, v�rblinding, c.a.
DIGITALE 'TOETS GEZOND KANTOOR'
Naast een folio-uitgave van de 'Toets
Fragment van schema 1 uit de Toets Gezond kantoor -
gezond Kantoor' wordt er op dit mo
f/GUUR 4 -
Klacht of ri1ico
ment ook gewerkt aan een instrument
Factor
Mogelijke bron, agens of
Maatregel of oploHing
Verfijning
oonaak OWum hoo(d (hoofdpijn)
Warmrestraling
Te hogc oppcrvJakte-
0 Verlaag tcmper;ituur plafondvcrwarming.
op hct hoofd
tcmpentuU.r·van het
0 Vervang plafondverwarmlng door radiatorw:rwarming.
vtrwarmde plafond
D Vcrwiucl de pl.afondvtrlkhting van gloeil.ampcn nnrTL.
{>35°C);
Tc hoge tcmpcratuur van vcrlichtingsbron OTcmperatuur wissclingcn
Fluctuercndc
Inadequate tempcr.ltuur
lnadcquan rcgc)jng van vcrwarminglkoeling;
0 Temperatuurregcling vcrbcteren.
luchttcmpc
bchcerslng
Whsclcndc cxtcrnc en intcrnc warmtebclasting;
0 Zonwerlng tijdig gcbruiken, 10 mogclijk. guutorruci3ecrd.
Zonwcrlng niet tijdig gcbruikt.
ratuur
Fragment van schema 2 uit de Toets Gezond kantoor ·
FIGUUR 5-
KLIMAAT-/VENTILATIE-INSTALLATIE Buitenluchtaa11zuigrooster 0 BuitC"nluchraanzuigroom:I' bevindt zich die ht bij parkcC"rplaats of drukke wcg
D Aanzuigrooster vcrplaacscn
Hoge conccntratics koahnonoxide,
Hoofdpijn, luchtwegirritatit's.
stiksrnfox.iden,VOC'1 (benucn)
oogirrit.aties
lcgiontlla-bactcric
Legioncllosc
0 Luchtgekoclde condemor pl aats en 0 Amzuigrooster vcrpJaauen
Aanzuigcn van vcrontrcinigdc
Gcur/stank
D Aanzuigroostcr/afzuigroostcr verplaauen
(20m)
0 Buitcnluchcaanzuigrooster bevin
0 BuitenJuchcaanzuigroostcr bcvindt zich dicht bij afvoerroostcr (10 m)
lucht (restaurant, toilctten), stank
'Fragment van schema 3 uit de Toets Gezond kantoor ·
fiGUUR 6-
40
KLIMAATTECHNIEK
voor de computerondersteunde toe
Aanvullingen voor het Praktijkboek
passing van de Toets Gezond Kantoor.
die in
Hierdoor wordt her mogelijk om op
zijn:
1998 verwacht kunnen worden
eenvoudige wijze de vragenformulieren te selecteren, in re vullen en re presen teren. Invulling van de formulieren kan
zo
via roetsenbord en beeldscherm
gebeuren, bijvoorbeeld met behulp van een lap-top computer. De formu lieren kunnen uiteraard ook worden uitgedraaid zodat ze met pen kunnen worden ingevuld. Indien de vragen met de computer zijn ingevuld kan de totaalinventarisarielijst worden gege
- Verbetering binnenluchtkwaliteir op scholen.
- 'Gelijkwaardigheid' volgens bouw besluit.
4. Bergs" J.A. (1996). Bouwen voor ' mensen:- Befeving van de kwaliteit van de w�>rkomgeving. De Bouwadvi seur, janu,ui/februari 1996, p. l 0-16. 5. Raw, G.]: e.a. (1990). Further findings from the office environment survey: Productivity. Indoor Air '90, Fifth International Conference on
- Praktisch beheer in onderwijsgebou
wen. - Binnenluchtkwalireit in relatie tot renovatiewerkzaamheden in kantoren. - 'Gezond beheren' in kantoorgebou
wen.
Indoor Air Quality and Climate, Toronto, Volume 1: p. 231-236. 6. Rolloos (1997) Een gezond binnen milieu betaalt zichzelfterug,
Praktijkboek Gezonde Gebouwen, oktober 1997, A 2001
nereerd. Dir rapport kan direct worden
7. Arboinformatie (1997) Publicatie Al- I Arbo- en verzuimbeleid, 5du Uitgevers, Oen Haag 1997
geprint maar ook worden gekopieerd naar een tekstverwerkingsprogramma.
PRAKTIJKBOEK GEZONDE GEBOUWEN
Het Praktijkboek Gezonde Gebouwen is een gezamenlijke uirgave van I5SO en 5BR. Her Praktijkboek is een los bladige uitgave, bestemd voor iedereen die professioneel is berrokken bij het ontwerpen, realiseren en beheren van woningen en utiliteitsgebouwen. Naast de in dit artikel behandelde document 'Toets Gezond Kantoor' zijn in her Praktijkboek op dit moment de vol gende documenten opgenomen:
- Keuzedocument gezonde kantoor gebouwen. Dir document maakt bij elke stap in het ontwerp- en bouwproces inzich- telijk welke keuzen er vanuit her
De inhoud van her Prakrijkboek
oogpunt van gezond bouwen geno
Gezonde Gebouwen en de kwaliteit
men zouden moeten worden.
ervan warden bewaakt door een Re
- Een gezond binnenmilieu betaalt zichzelfterug
dactieraad cinder leiding van de hoofd redacteur de beer ir. J.J.M.Cauberg.
Aan de hand van literatuuronderzoek wordt aangetoond dat aandacht voor het binnenmilieu een rendabele in vestering is.
- Model Kwaliteitsbeheersing Klimaat installaties
Voor informatieover het Praktijkboek Gezonde Gebouwen: Stichting Bouwresearch, mw. M.Baardse, tel. 010-2065959
r�
Her Model Kwaliteitsbeheersing Klimaatinstallaties (MKK) is een in
LITERATUUR
strument voor her beheersen van her
1. Brill, M. e.a. (1984). Using office design to increase productivity. New
voortbrengingsproces van klimaat installaties binnen het bouwproces. In deze bijdrage worden de context van her MKK, de opzet en her ge bruik ervan beschreven. Tevens
wa r
den voor twee fasen in her bouw proces de bijbehorende checklisten gegeven.
York: Workplace Design and Pro ductivity, Inc. 2. Preller e.a.
(1990). Gezondheids klachten en klachten over bet binnen klimaat in kantoorgebouwen. Publicaties 583 en 583-1 van 5ZW DGA, mei 1990. 3.Brooks, B.O. and Davis, WF. (1992). Understanding Indoor Air Quality. CRC Press, Boca Raton, Florida.
TVVL magtnir1e 7-8/98
41
