ISO 9000-Certificatie van bouwbedrijven in een aantal EU-lidstaten: Nederland, België, Frankriik, Duitsland en Engeland ---- Copyright SBR, Rotterdam

s tichting b ouwr esearch

ISO 9000-Certificatie van bouwbedrijven in een aantal EU-lidstaten: Nederland, België, Frankriik, Duitsland en Engeland

----

©Copyright SBR, Rotterdam

Rapporteur: ir. drs. L. van der Graaf, Bouwcentrum Advies BV.


tichting

ouw

esearch

ISO 9000-Certificatie van bouwbedrijven in een aantal EU-lidstaten: Nederland, België, Frankriik, Duitsland en Engeland

C


Rotterdam 1995

DOELSTELLING STICHTING BOUWRESEARCH Stichting Bouwresearch (SBR) verleent de bouwnijverheid hulp bij het voorkomen en het oplossen van knelpunten bij toepassing van nieuwe inzichten en ontwikkelingen gericht op verbetering van kwaliteit, produktiviteit, arbeidsomstandigheden en zorg voor de werkgelegenheid. Belangrijke doelstellingen zijn: • Het verzamelen van knelpunten en het waarnemen van relevante ontwikkelingen voor de bouwnijverheid. • Het stimuleren van de coördinatie van de programmering van onderzoek. • Het leiding geven aan onderzoekprojecten. • Het verspreiden en uitdragen van de resultaten naar alle geledingen van de bedrijfstak. De Stichting en degenen die aan deze publikatie hebben meegewerkt hebben een zo groot mogelijke zorgvuldigheid betracht bij het verwerken - naar de laatste inzichten - van de in deze publikatie opgenomen gegevens. De mogelijkheid dat zich desondanks onjuistheden in deze publikatie kunnen bevinden kan niet worden uitgesloten. Degene die van deze publikatie gebruik maakt aanvaardt daarvoor het risico. De Stichting sluit, mede ten behoeve van degenen die aan deze publikatie hebben meegewerkt, iedere aansprakelijkheid uit voor schade die mocht voortvloeien uit het gebruik van informatie uit deze publikatie.

CIP-GEGEVENS KONINKLIJKE BIBLIOTHEEK, DEN HAAG. Graaf, L. van der ISO 9000 ccertificatie van bouwbedrijven in een aantal EU-lidstaten: Nederland, België, Frankrijk, Duitsland en Engeland / L. van der Graaf. Rotterdam: Stichting Bouwresearch. - (SBR-publicatie ; 343) ISBN 90-5367-147-1 NUGI833 Trefw.: kwaliteitszorg; bouwbedrijf; Europa.

Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, getransformeerd tot software, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of enige ,andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16b Auteurswet 1912 in verbinding met het Besluit van 23 augustus 1985, Stb.471 en artikel 17 Auteurswet 1912, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 882, 1180 A W Amstelveen). Voor het overnemen van gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet 1912) dient u zich te richten tot: Stichting Bouwresearch, Postbus 1819, 3000 BV Rotterdam. No part of this book may be reproduced in any form by print, photoprint, microfilm, stored in a database or retrieval system, or any other means without written permis sion from the Stichting Bouwresearch.


Inhoud

Woord vooraf

4

1

Inleiding

5

2

Samenvatting

6

3

Vraag naar ISO 9000-gecertificeerde bouwbedrijven

10

4

Aanbod van ISO 9000-certificatie

13

4.1

Infrastructuur van de certificatiesector

14

4.2

Grondslagen certificatie

16

4.3

Certificatieprocedure, doorlooptijd en kosten

17

5

Ontwikkeling ISO 9000-certificatie bij bouwbedrijven

19

6

ISO 9000-certificatie van het ontwerptraject

21

Bijlage 1

Begrippenlijst

22

Bijlage 2

Certificatie en kwalificatie op andere grondslag dan ISO 9000

24

Bijlage 3

Lijst van certificerende instellingen

27

Stichting Bouwresearch

3


ISO 9000-CERTIFICA TIE VAN BOUWBEDRIJVEN

Woord vooraf

Anno 1995 zijn kwaliteits- en certificatiemarkt in voortdurende beweging. Steeds meer beraden opdrachtgevers zich over de vraag in hoeverre het wenselijk en mogelijk is om van hun opdrachtnemer, in casu het uitvoerend bouwbedrijf, te eisen dat men werkt met een gecertificeerd kwaliteitssysteem. En bouwbedrijven zien zich meer en meer geconfronteerd met de vraag of ze de stap op 'het gladde ijs' van ISO 9000-certificatie moeten wagen. Deze publikatie schetst een beeld van deze vraag- en aanbod ontwikkelingen in Nederland en omringende landen. Het beeld dat daarbij naar voren komt: 'certificatie zit in de lift'. Zonder nu te spreken van een ware explosieve groei, is er sprake van een duidelijk stijgende lijn in vraag naar en aanbod van ISO 9000-certificatie. De situatie in Nederland wijkt daarbij zeker niet af van de situatie in de andere onderzochte landen.

Onderstaande deskundigen zijn in de loop van het onderzoek geraadpleegd: - de heer drs.ing. J.c.J. Philips, Algemeen Verbond Bouwbedrijf, Den Haag - de heer J.M. Vriens, Wilma Vastgoed BV, Nieuwegein - de heer ir. F. Henderieckx, WTCB, Sint Stevens Woluwe - de heer drs. W.W. Schut, Bolegbo, Soest - de heer G. Blankendaal, Stichting Bouwkwaliteit, Rijswijk - de heer ir. G.J.M. Mars, Stichting Bouwresearch, Rotterdam

Grote en middelgrote bedrijven in Nederland ontkomen er niet aan om kosten en moeite, belang en voordelen van het bezit van een ISO 9000-certificaat op een rij* te zetten. Zeker niet als zij zich op de Europese markt wensen te begeven. De informatie in deze publikatie biedt bouwbedrijven een stukje ondersteuning bij deze afweging, die zij met het oog op hun toekomstige concurrentiepositie zeker moeten maken. Het onderzoek is uitgevoerd door Bouwcentrum Advies b.v. te Utrecht, de heer ir. drs. L. van der Graaf. Het projectmanagement namens SBR was in handen van mevr. drs. V.E.M. Kicken.

4


1 Inleiding

Op dit moment zijn veel, met name grote en middelgrote bouwbedrijven bezig met de invoering van kwaliteitszorg in hun bedrijf. Er komen steeds meer bouwbedrijven die zich op de markt presenteren met een ISO 9000-certificaat. Andere bouwbedrijven vragen zich af in hoeverre zij hierin moeten volgen. De kosten en moeite die een bedrijf zich moet getroosten om tot een ISO 9000-certificaat te komen zijn namelijk niet onaanzienlijk. Loont het met het oog op de toekomstige concurrentiepositie van het bedrijf om tot zo'n certificaat te komen? En geldt dat ook als men de bouwmarkt in buurlanden wil betreden? Voor de beleidsbepaling op brancheniveau, maar ook in het individuele bedrijf, is het van belang om inzicht te hebben in de invloed van ISO 9000-certificatie op de concurrentiepositie. Daarbij wordt het door de voortschrijdende Europese integratie steeds belangrijker, dat dit inzicht ook de ontwikkelingen in de ons omringende landen omvat. De publikatie is bedoeld voor beleidsmakers en managers in de bouw op branche- en bedrijfsniveau. Ze heeft ten doel een overzicht te geven van de ontwikkelingen in Nederland en de ons omringende landen ten aanzien van: - het belang dat de opdrachtgevers eraan hechten of een bouwbedrijf al dan niet een ISO 9000-certificaat bezit; - de mogelijkheden die er zijn en de moeite en kosten die een bouwbedrijf zich moet getroosten, om het certificaat te krijgen; - de inspanningen van het bouwbedrijfsleven om tot ISO 9000-certificatie te komen.

Deze drie elementen van de doelstelling hebben geleid tot de in figuur 1 geschetste structuur van deze publikatie. Bij de beoordeling van de betekenis van ISO 9000-certificatie voor de concurrentiepositie van het Nederlandse bouwbedrijfsleven op de Europese markt, gaat het vooral om overeenkomsten en verschillen tussen de ontwikkeling in Nederland en die in de andere lidstaten. Daarom is in deze publikatie de ontwikkeling in Nederland steeds als referentiekader gebruikt. De stand van zaken en de verwachte ontwikkelingen in België, Frankrijk, Duitsland en Engeland zijn vanuit dit referentiekader beschreven. Het onderwerp van deze publikatie is de kwaliteitssysteemcertificatie van bouwbedrijven op basis van ISO 9000. Andere certificatie in de bouw, zoals van toeleveranciers, van bouwprodukten of van personen, is niet in beschouwing genomen. Voor bouwbedrijven die zelf ontwerpactiviteiten verrichten (eigen ingenieursbureau) of complete bouwwerken afleveren (turn-key-bouwers), kan de certificatie van het ontwerptraject van belang zijn. Hierop is in hoofdstuk 6 nader ingegaan. In bijlage 1 zijn definities opgenomen van de belangrijkste in deze publikatie gebruikte termen met betrekking tot kwaliteitszorg en certificatie.

Figuur 7

opdrachtgevers

bouwbedrijven

certificatiesector

vraag naar ISO 9000gecertificeerde bouwbedrijven

inspanningen om tot ISO 9000-certifica tie te komen

aanbod van mogelijkheden tot ISO 9000-certificatie

(hoofdstuk 3)

(hoofdstuk 5)

(hoofdstuk 4)

5




2 Samenvatting

Het overzicht dat in deze samenvatting is gegeven, is primair geschreven vanuit de Nederlandse situatie. Daar waar dit van belang is, is gewezen op de overeenkomsten en verschillen van de ontwikkelingen in de andere landen die in deze publikatie in beschouwing zijn genomen: België, Frankrijk, Duitsland en Engeland.

Vraag naar ISO 9000-gecertificeerde bouwbedrijven: - in alle onderzochte landen nog beperkt - snelheid van de verwachte groei moeilijk voorspelbaar De vraag van opdrachtgevers naar ISO 9000-gecertificeerde bouwbedrijven is in Nederland vrijwel gelijk aan die in de andere onderzochte landen. In een beperkt aantal gevallen biedt het bezit van een ISO 9000-certificaat duidelijk aanwijsbare voordelen of is het zelfs noodzakelijk. Dit geldt onder meer: - bij het inschrijven op grote civiel-technische werken, waarvoor veelal een aantoonbaar kwaliteitssysteem wordt verlangd; - bij het werken voor bepaalde categorieën opdrachtgevers, zoals uit de (petro-chemische) procesindustrie en de offshore en opdrachtgevers voor de bouw van elektriciteits-centrales; - voor het verwerven van opdrachten in bouw teamverband en bij turn-key-aanbiedingen. Over het algemeen wordt de gunning van werk aan bouwbedrijven bepaald door andere criteria dan het bezit van een ISO 9000-certificaat, waaronder' de laagste prijs' en eerdere ervaringen met het bedrijf. Belangrijke overheidsopdrachtgevers geven wel de voorkeur aan het werken met ISO 9000-gecertificeerde aannemers, maar hanteren' de laagste prijs' momenteel nog als belangrijker selectiecriterium. Grotere, lokaal opererende opdrachtgevers verklaren, dat zij voldoende bekend zijn met de voor hen belangrijke in hun regio opererende bouwbedrijven en dat zij daarom geen behoefte hebben aan "mogelijk kostprijsverhogende" ISO 9000-certificatie van die aannemers.

De algemene verwachting is dat de vraag naar gecertificeerde bedrijven toe zal nemen als er meer gecertificeerde bouwbedrijven op de markt komen. Opdrachtgevers kunnen het certificaat dan verlangen, zonder de concurrentie aan de aannemerszijde te veel te beperken. Waarschijnlijk zal de vraag zeer geleidelijk toenemen en zal het certificaat uiteindelijk voor een "belangrijk" deel van de bouwmarkt gewenst of noodzakelijk zijn. Het beleid van Rijkswaterstaat is erop gericht om per 1-1-1997 van alle bouwbedrijven die in aanmerking willen komen voor de uitvoering van werken, te eisen dat zij ISO 9000-gecertificeerd zijn. Hiermee loopt Rijkswaterstaat voorop ten opzichte van de collega's in de onderzochte landen. Er is sprake van dat nog een tweede grote landelijke opdrachtgever dezelfde eis wil gaan stellen als Rijkswaterstaat. Wanneer deze ontwikkeling mogelijk blijkt binnen de 'Coördinatierichtlijn uitvoering van werken (93/37 lEEG)', zal dit een stimulering betekenen voor het doorzetten van de ISO 9000-certificering bij de bouwbedrijven die met name in de civiel-technische sector werkzaam zijn. In de nieuwe Richtlijn voor de aanbesteding in de Nutssector (393/38/EEG) is de mogelijkheid voor de opdrachtgevers om een ISO 9000-certificaat te eisen reeds expliciet vermeld. Opdrachtgevers en hun adviseurs blijken in het algemeen niet goed te weten hoe de voordelen van het werken met een bouwbedrijf met een goed functionerend kwaliteitssysteem het beste zijn te benutten. Een

handleiding of voorlichtende brochure over dit onderwerp voor de opdrachtgevers en hun adviseurs zou zowel kunnen leiden tot een belangrijke vergroting van de vraag naar gecertificeerde bouwbedrijven als tot een betere benutting van de voordelen die het werken met een kwaliteitszorgsysteem kan bieden.

6


Infrastructuur certificatiesector: - geen belemmering voor ISO 9000-certificatie - geen aanleiding tot verschil in concurrentiepositie van de bouwbedrijven in de verschillende landen De infrastructuur van de certificatiesector bestaat in alle onderzochte landen uit een officiële nationale accreditatie-instelling, die op basis van de eisen uit de EN 45000-serie certificatie-instellingen erkent. Deze erkenning of accreditatie betekent, dat de door deze instellingen afgegeven certificaten het nationale certificatie-merkteken mogen dragen. De nationale accreditatie-instelling oefent toezicht uit op de wijze waarop de certificatie-instellingen certificaten afgeven. Een aantal van de in Nederland gevestigde certificatieinstellingen zijn ook door de nationale accreditatie-instellingen van één of meer andere landen geaccrediteerd. Dit betekent dat bouwbedrijven bij deze instellingen voor vrijwel dezelfde kosten en moeite tevens een certificaat kunnen krijgen met het nationale keurmerk van die andere landen. De Nederlandse 'Raad voor de Certificatie' (RvC) is de oudste Europese accreditatie-instelling met een gevestigde naam. De RvC is met verschillende andere gevestigde nationale accreditatie-instellingen in overleg, om op korte termijn te komen tot wederzijdse erkenning van elkaars accreditaties. Wanneer deze poging slaagt, kunnen de certificaten een nog bredere internationale betekenis krijgen.

In Nederland is er een voldoende aanbod van certificatiediensten van met elkaar concurrerende, erkende certificatie-instellingen. Daarmee is een goede werking van de certificatiemarkt voor bouwbedrijven zeker gesteld. Tussen de werkwijzen van de verschillende in Nederland werkzame certificatie-instellingen en de tarieven die zij in rekening brengen, komen duidelijke verschillen voor. Een aantal grote, internationaal werkende certificatie-instellingen, hanteren in hun vestigingen in de verschillende landen gelijke certificatieprocedures en vrijwel gelijke tarieven voor de daarbij behorende werkzaamheden. De kosten en doorlooptijden voor de

ISO 9000-certificatie van zo'n internationaal opererende certificatie-instelling zijn daardoor in de verschillende landen vrijwel gelijk. Mede door het optreden van deze internationaal werkende certificatie-instellingen, is er in de onderzochte landen sprake van gelijke condities waaronder aannemers kunnen worden gecertificeerd. Met name kleine en middelgrote aannemingsbedrijven vinden soms de aan de certificatie-instelling te betalen kosten aanzienlijk. Deze kosten zijn echter beperkt (orde van grootte tien procent) ten opzichte van de totale in- en externe kosten die gemoeid zijn met het opzetten, documenteren en invoeren van een ISO 9000kwaliteitssysteem in een bedrijf. Ze kunnen daarom op zich niet als een belemmering worden gezien voor het verkrijgen van een ISO 9000-certificaat door het bouwbedrijf.

AantallSa 9000-gecertificeerde bouwbedrijven: - in Engeland circa 150, in andere landen duidelijk minder - relatief snelle toename in Nederland en België In alle onderzochte landen zijn er door de branche-organisaties opleidingen ontwikkeld op het gebied van kwaliteitszorg en handboeken opgesteld voor de implementatie van ISO 9000-in het bouwbedrijf. Wat het aantal ISO 9000-gecertificeerde bouwbedrijven betreft, spant Engeland op dit moment de kroon met een aantal van circa ISO, gevolgd door Nederland met een aantal van ongeveer 70. In Duitsland zijn enkele tientallen bouwbedrijven gecertificeerd, in België ongeveer 25 en in Frankrijk circa 10 'J. Mede gelet op de ondersteunende activiteiten van de branche-organisaties aan groepen bouwbedrijven die naar certificering op weg zijn, is de verwachting dat in de komende jaren het aantal ISO 9000-gecertificeerde bedrijven met name in Nederland en België snel zal toenemen. Wanneer deze groei van het aantal gecertificeerde bouwbedrijven leidt tot een toename van de vraag naar gecertificeerde bedrijven, kan dit tot gevolg hebben, dat het streven naar certificatie bij bouwbedrijven nog een lange periode doorzet.

*) NB. De hier genoemde aantallen ISO 9000-gecertificeerde bedrijven zijn een weergave van de stand van zaken ten tijde van het verschijnen

van deze publikatie. Snelle ontwikkelingen zullen deze cijfers waarschijnlijk op korte termijn achterhalen.


7



Deze ontwikkeling zal ook dan, onder meer als gevolg van de kosten en moeite verbonden aan de ISO 9000certificering, geen explosief karakter vertonen maar zich eerder als een geleidelijk voortschrijdend proces voordoen.

Certificatie van milieu- en arbozorg: - zowel groei afzonderlijke certificatie van deze zorgsystemen als - streven naar integratie in ISO 9000-certificatie Zowel in Nederland als in de andere onderzochte landen groeit de vraag naar certificatie van milieu- en arbo-zorgsystemen. Met name door opdrachtgevers uit de (petro-)chemische industrie wordt steeds vaker een veiligheidsbeheerssysteem op basis van de Veiligheids Checklijst Aannemers geëist. Enerzijds worden er specifieke certificaten verstrekt aan bouwbedrijven voor een milieuzorgsysteem op basis van de Engelse norm BS 7750 en voor veiligheidsbeheerssystemen op basis van de Veiligheids Checklijst Aannemers. Anderzijds worden er ook reeds certificaten verstrekt aan bouwbedrijven, waarbij de milieu- en arbo-zorgsystemen zijn geïntegreerd in het ISO 9000-systeem van het bedrijf. Deze integratie van zorgsystemen wordt door velen toegejuicht. Een effectieve en efficiënte methode om deze (en eventuele andere) relevante zorgaspecten in het ISO 9000kwaliteitssysteem van een bouwbedrijf te integreren, is belangrijk voor de verdere ontwikkeling van deze certificatie.

Kwalificatie van bouwbedrijven op basis van andere criteria dan kwaliteitszorg: - belangrijk in België en in sommige marktsectoren in Frankrijk en Engeland - aanzet tot Iwrmonisatie van de criteria voor kwalificatie in Europees verband In België, Frankrijk en Engeland zijn systemen aangetroffen waarbij de bouwbedrijven worden gekwalificeerd op andere criteria dan kwaliteitszorg, zoals omzet, solvabiliteit en technische kwaliteit. Door de Europese Commissie is een concept opgesteld voor een opdracht aan CEN (Comité Européenne de Normalisation), om een norm op te stellen om de criteria die bij dergelijke kwalificatiesystemen kunnen worden toegepast, te harmoniseren. Nederland is hierbij betrokken via vertegenwoordigers van het Algemeen

Verbond Bouwbedrijf en het Nederlands Normalisatie Instituut in de CEN-studiegroep.

Kwaliteitssysteemcertificatie van bouwbedrijven op andere basis dan ISO 9000: - groei 'erkenningsregelingen' in Nederland - in Frankrijk snelle groei QUALIBAT De normen van de ISO 9000-serie vormen de internationale standaard waaraan wordt gerefereerd bij het stellen van eisen aan het kwaliteitssysteem van een bedrijf. Voor bedrijven die voor de internationale markt werken, is ISO 9000-certificatie daarom uit marktoverwegingen het meest zinvol. ISO 9000-blijkt echter zowel qua kosten als qua cultuur minder goed te passen bij het kleinere bouwbedrijf. Zowel in Nederland als in Frankrijk is er reeds geruime tijd sprake van certificatie van bouwbedrijven op andere grondslagen dan de ISO 9000-serie. Sommige van deze grondslagen spelen meer in op de behoefte, de cultuur en mogelijkheden van de kleinere bouwbedrijven. In Nederland zijn er zowel ontwikkelingen op het gebied van de certificatie van gespecialiseerde bouwbedrijven (betonreparatie, funderingswerken, buizenleggers) als van algemene bouwbedrijven (NVOB Systeem van Erkenning). Het is bevorderlijk voor de toepassing van kwaliteitszorg in het bouwbedrijf dat er in de vorm van aangepaste certificatiesystemen aan de kleinere, nationaal opererende bouwbedrijven, een alternatief wordt geboden voor ISO 9000-certificatie. De behoefte hieraan wordt onder meer geïllustreerd door het succes van de QUALIBAT-certificatie in Frankrijk ten opzichte van de ISO 9000-certificatie aldaar. Het is belangrijk dat er voor de opdrachtgever duidelijkheid wordt geschapen. Wat mag hij verwachten van de onder de verschillende systemen gecertificeerde bedrijven en hoe kan hij hiervan het beste profiteren? De opzet van de verschillende systemen zou naar de buitenwereld zo goed mogelijk moeten worden verduidelijkt. Om het voor de opdrachtgevers zo overzichtelijk mogelijk te houden, zou de voorlichting over deze andere certificatiesystemen het beste kunnen worden geïntegreerd in de aanbevolen voorlichtende brochure over ISO 9000-certificatie van bouwbedrijven.

8


ISO 9000-Certificatie van bouwbedrijven in een aantal EU-lidstaten: Nederland, België, Frankriik, Duitsland en Engeland ---- Copyright SBR, Rotterdam

Recommend Documents