©Copyright SBR, Rotterdam
'.
©Copyright SBR, Rotterdam
Binnenriolering
©Copyright SBR, Rotterdam
©Copyright SBR, Rotterdam
Binnenriolering
77 Stichting Bouwresearch
Kluwer Technische Boeken B.V. - Deventer - Antwerpen Ten Hagen B.V. - Den Haag
©Copyright SBR, Rotterdam
Het doel van de Stichting is het coördineren, stimuleren en begeleiden van speurwerk op het gebied van de bouwvoor bereiding, de bouwtechniek en de bedrijfstechniek in de bouwnijverheid, alsmede de verbreiding van de resultaten daarvan, zowel ten behoeve van de opleiding als tot de vorming van kennis bij het bouwen. De Stichting verstrekt opdrachten aan researchinstituten; zij vormt stuurgroepen en studiecommissies voor onderwerpen die zij in opdracht geeft. De Stichting en degenen die aan deze publikatie hebben medegewerkt, hebben een zo groot mogelijke zorgvuldigheid betracht bij het verwerken - volgens de huidige stand van wetenschap en techniek - van de in deze publikatie vervatte gegevens. Nochtans moet niet worden uitgesloten de mogelijkheid dat zich toch onjuistheden in deze publikatie zouden bevinden. Degene die van deze publikatie gebruik maakt, aanvaardt daarvoor het risico. De Stichting sluit, mede ten behoeve van degenen die aan deze publikatie hebben meegewerkt; iedere aansprakelijkheid uit voor schade die mocht voortvloeien uit het gebruik van deze gegevens.
ISBN 90 201 14034
© 1981 Kluwer Technische Boeken B.V. - Deventer © 1981 Ten Hagen B.V. - Den Haag Ie druk 1981 Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd enjof openbaar gemilakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. No part ofthis book may be reproduced in any form by print, photoprint, microfilm or any ot her means without written permission from the publisher.
©Copyright SBR, Rotterdam
Inhoud
Woord vooraf
7
Samenvatting
9
Summary
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11
1
Inleiding
2
Toepassingsgebied
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13 . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15
3 Begrippen, definities en symbolen 3.1 Begrippen en definities. 3.2 Symbolen . . . . . . . . . .
16 16
20
4 Voorwaarden voor een blijvende goede werking van de binnenriolering 4.1 Primaire voorwaarden 4.2 Secundaire voorwaarden . . . . . 4.2.1 Afvoeren van lozingstoestellen 4.2.2 Beperking geluidhinder 4.2.3 Lucht- en waterdichtheid 4.2.4 Duurzaamheid . . . . 4.2.5 Toegankelijkheid 4.2.6 Vervangbaarheid en veranderbaarheid 4.2.7 Branddoorslag 4.2.8 Onderhoud 4.3 Tertiaire voorwaarden
21 21 21
22 23 23 23
5 Afvoeren 5.1 Inleiding 5.2 Vuilwaterafvoer 5.2.1 Begrenzingen aan de vuilwaterafvoer 5.2.2 Basisafvoeren van lozingstoestellen 5.2.3 Kans op een lozing . . . . . . 5.2.4 Het samenvallen van lozingen - theorie 5.2.5 De berekening van het ontwerpdebiet 5.3 Hemelwaterafvoer . . . . . . . . . . . 5.3.1 Enige aspecten tenaanzien van het optreden van neerslag 5.3.2 Enige aspecten ten aanzien van de afvoer van neerslag 5.3.3 Regenintensiteiten 5.3.4 Ontwerpregenintensiteit
24 24 24 24 24 25 25 26 33 33 33 35 37
22 22
22 22
22
5
©Copyright SBR, Rotterdam
6 6.1 6.2 6.3
Grondslagen voor de hydraulische berekeningen Daling van het energieniveau Enkele hydraulische aspecten Hydraulica van liggende leidingen 6.3.1 Stromingstoestand 6.3.2 Geheel gevulde leidingen . 6.3.3 Gedeeltelijk gevulde leidingen 6.3.4 Het ontwerpen van liggende leidingen 6.3.5 Stuwkrommen . . . . 6.4 Hydraulica van standleidingen . . . . . .......... . 6.4.1 Inleiding 6.4.2 Stromingstoestand in standleidingen 6.4.3 Ontspanning . . . . . . . . . . 6.4.4 Het ontwerpen van standleidingen . 6.4.5 Stromingstoestand in hemelwaterafvoerstandleidingen 6.4.6 Het ontwerpen van hemelwaterafvoerstandleidingen 6.5 Bijzondere constructies . . . . . . . . . . . . . . 6.5.1 Hydraulische eigenschappen instroomconstructies 6.5.2 Pompen . . . . . . . . . . . . . . . . . .
38 38 38
·39 39
40 46
48 50 55
55 55 58. 60 61 64 64 64 68
7 7.1 7.2 7.3
Het ontwerp van binnenriolering Inleiding . . . . . . . . . Praktische randvoorwaarden Dimensionering met behulp van tabellen en grafieken
70 70 70
8 8.1 8.2 8.3 8.4
Enkele opmerkingen t.a.v. het ontwerp van binnen riolering Inleiding . . . . Liggende leidingen Standleidingen Evaluatie
74 74 74 77
Literatuur
72
78
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79
Bijlagen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Appendix A. Berekeningsvoorbeelden . . . . . . . . . . . . Bijlage I. Ontwerp binnenriolering ééngezinswoning Bijlage 2. Ontwerp binnenriolering flatwoningen . . Bijlage 3. Ontwerp binnenriolering bedrijfshal . . . Bijlage 4. Ontwerp hemelwaterafvoersysteem bedrijfshal Appendix B. Accumulatie van regenwater op daken Appendix C. Instroomconstructies . . . . . . . . . . . . . . .
6
©Copyright SBR, Rotterdam
81 81 81 85 90 96 lOl 103
Woord vooraf
Naar aanleiding van het in 1971 verschenen V.v.S. rapport nr. 4 'Unificatie van aansluitvoorschriften voor de woningbouw' werd de SBR-studiecommissie B 21 'Leidingen in de woningbouw' opgericht. Deze commissie bracht, naast diverse andere, in 1974 het rapport B 21-R 'Binnenrioleringen, unificatie van technische richtlijnen voor ontwerp en aanleg' uit. Laatstgenoemd rapport beschrijft in hOofdzaak drie onderwerpen: a. technische richtlijnen voor het ontwerpen en aanleggen van binnen rioleringen ; b. voorstellen tot wijziging van de Modelbouwverordening en de Nadere Regelen F; c. voorstellen tot afronding van het studiewerk. Op het moment van schrijven van dit rapport kon worden vastgesteld dat de arbeid van de studiecommissie B21-R vrucht heeft gedragen. Zo hebben de door de commissie opgestelde richtlijnen voor het ontwerpen en aanleggen van binnenrioleringen ertoe geleid dat door het Nederlands Normalisatie Instituut een Nederlandse norm (NEN 3213) is opgesteld (voorlopig nog in de vorm van een ontwerp-norm). De norm draagt de titel: 'Binnenriolering in woningen en woongebouwen - ontwerp en aanleg' en komt naar de strekking en inhoud grotendeels overeen met de door de commissie B ll-R indertijd opgestelde richtlijnen. De voorstellen tot wijziging van de Modelbouwverordening zijn door de VNG slechts gedeeltelijk gehonoreerd. Zo zijn de artikelen 129, lid I, en 246, lid 1 toelichting, gewijzigd. Niet aangepast zijn de leden I en 2 van artikel 238, 244, lid 2, en de Nadere Regelen F. Dit laatste lag enigszins voor de hand daar de voorgestelde wijzigingen een nauwe relatie vertoonden met de te volgen berekeningsmethodiek, welke op voorstel van de studiecommissie B 21-R nog tot onderwerp van studie gemaakt diende te worden. Door de Stichting Bouwresearch is op 4 december 1974 door het in het leven roepen van de studiecommissie B 30, Rekenregels voor de binnenriolering, een aanvang gemaakt met het opvullen van de leemte op dit terrein van het vakgebied binnenriolering. Naast een voorstel tot opstellen van een algemeen aanvaardbare berekeningsmethodiek (rekenregels) bevatte het rapport B21-R ook voorstellen tot normalisatie van de uitlaat van lozingstoestellen en het schenken van aandacht aan geluidhinderaspecten. Het eerste voorstel is in de loop van de tijd door het NNI opgevolgd, terwijl het onderwerp van de geluidhinder door de SBR-studiecommissie B 3 ter hand is genomen. Inmiddels heeft het NNI het initiatief genomen tot het opstellen van een norm NEN 3215 'Dimensionering van de binnenriolering' ten dienste van het ontwerpen en berekenen van binnenriolering. De commissie spreekt de hoop uit dat het nu gereedgekomen rapport aan de totstandkoming van deze norm een belangrijke bijdrage zal leveren.
7
©Copyright SBR, Rotterdam
Tevens mag vastgesteld worden dat - onder andere - het werk van de studiecommissie het NNI de gelegenheid bood om op het gebied van internationale normalisatie een Nederlandse inbreng te leveren. De start van de studie werd aanvankelijk vertraagd als gevolg van ontwikkelingen op het gebied van de Europese normalisatie en was tevens afuanke1ijk van het beschikbaar komen van de uitkomsten van een studie-opdracht vanwege de A VOL (Algemene Vereniging van Ondernemers in het Loodgieters-, sanitair- en gasverwarmingsinstallatiebedrijf). De rapportering werd voor een deel uitgevoerd door het Ontwerp- en Calculatie bureau voor Sanitair en Riolering G. van Willigen B.V. te Ridderkerk en door DHV Raadgevend Ingenieursbureau B.V. te Amersfoort, welk bureau tevens de eindredactie van deze publikatie verzorgde. Op het moment van verschijnen van deze publikatie was de samenstelling van de commissie: Ir. J. B. M. Wiggers, voorzitter Ir. A. Rip, secretaris Ing. B. van den Berg G. P. t' Sas W. J. H. Scheffer W. Strobbe G. v. Willigen
8
©Copyright SBR, Rotterdam