ondergrondse infiltfatievoorzJenlng
©Copyright SBR, Rotterdam
"",1 "
'
DOELSTELLING STICHTING BOUWRESEARCH Stichting Bouwresearch (SBR) verleent de bouwnijverheid hulp bij het voorkomen en het oplossen van knelpunten bij toepassing van nieuwe inzichten en ontwikkelingen gericht op de verbetering van kwaliteit, productiviteit, arbeidsomstandigheden en zorg voor de werkgelegenheid. Belangrijke doelstellingen zijn het verzamelen van knelpunten en het waarnemen van relevante ontwikkelingen voor de bouwnijverheid, het stimuleren van de coördinatie van de programmering van onderzoek, het leidinggeven aan onderzoeksprojecten, het verspreiden en uitdragen van de resultaten naar alle geledingen van de bedrijfstak. DOELSTELLING STICHTING ISSO Het Instituut voor Studie en Stimulering van Onderzoek op het gebied van gebouwinstallaties (lSSO) stelt zich ten doel het (doen) bestuderen en (doen) onderzoeken van vraagstellingen en problemen, het (doen) openbaar maken van deze dan wel elders gedane studies en onderzoekingen en de resultaten daarvan met betrekking tot of terzake van installatietechniek in gebouwen en aanverwante technieken. De werkzaamheden worden begeleid door de Raad van Begeleiding, welke ten tijde van het tot stand komen van deze publicatie als volgt was samengesteld:
Het onderzoek dat heeft geleid tot de ISSO/SBR-publicatie 'Hemelwater binnen de perceelgrens' was een vervolgstudie op de TVVL-voorstudie 'Hemelwater binnen de perceelgrens', begeleid door deTVVL-werkgroep ST-3. De aanstelling van zowel deTVVL-werkgroep ST-3 als de ISSO/SBR-begeleidingscommissie was als volgt: J. van de Brink ing. R.H. de Gans (projectcoördinator) ir. E.C. Hartman (rapporteur) J.N.W. Hazenbos Amstelveen AJA Kock B. Kuipers R.Offringa ir. P.W. van Oppen mw. ir. S. Renes (rapporteur) W.J.H. Scheffer mw. ir. J.AM. LeeuwisTolboom (rapporteur) mw. ir. L. Tummers H. van derVlugt
Raad van Begeleiding: ir. F.M. van Bergen prof. ir. P.H.H. Leijendeckers ·ing. B. Bronsema ir. H.J. Nicolaas ir. P.R. van Dam dr. ir. AH.C. van Paassen ir. G.G.B. Halmos W.J.H. Scheffer ir. P.AJ.M. Heijnen ir. W. Schuringa ir. J.J.N.M. Hogeling (secretaris) ing. R. Steine ing. W.F.G. Hooijkaas ir. P.AL. Stoelinga drs. ir. J.C. Huyghe mr. ing. A de Vries H.MA Janssen Groesbeek ir. E.J. yvagenaar (voorzitter)
J.J.C. van der Westen (voorzitter)
G. van de Pol, Soest ISSO, Rotterdam DHV, Amersfoort Holland Water, VEWIN, Rijswijk Wilo Nederland BV, Beverwijk WAVIN, Hardenberg Stichting Bouwresearch, Rotterdam DHV, Amersfoort VNI, Zoetermeer DHV, Amersfoort WIE Adviseurs Duurzaam Bouwen, Gouda H. van der Vlugt Installatiebedrijf, Utrecht KIWA, Rijswijk
Het onderzoek dat heeft geleid tot deze publicatie is mede mogelijk gemaakt door (financiële) bijdragen van:
Nederlandse Technische Vereniging voor Installaties in Gebouwen
Vereniging van Nederlandse Installatiebedrijven
Deze publicatie wordt door ISSO uitgegeven in een serie van een drietal publicaties: 70.1 Hemelwater binnen de perceelgrens 70.2 70.3 De Stictlting en degenen die aan dit product hebben meegewelrkf hebben een zo groot mogelijke zorgvuldigheid betracht bij het verwerken - naar de laatste inzichten.- van de opgenomen gegevens. De mogelijkheiddat zich desondanks toch onjuistheden en/of onvolkomenheden kunnen voordoen, kan niet worden uitges;loten. De gebruiker van het product aanvaardt daarvoor het risico. De Stichting sluit, mede ten behoeve van degenen die aan dit product hebben meegewerkt, iedere aansprakelijkheid uit voor schade die mocht voortvloeien uit het gebruik van informatie uit dit product.
©Copyright SBR, Rotterdam
Hemelwater binnen de perceelgrens Ontwerp en uitvoering van voorzieningen ten behoeve van opvang, gebruik en infiltratie van hemelwater binnen de perceelgrens
Ontwerprichtlijn
Rotterdam, september 2000 ©Copyright SBR, Rotterdam
Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, getransformeerd tot software, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opname of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16b Auteurswet 1912 in verbinding met het Besluit van 23 augustus 1985, Stb. 471 en artikel l7 Auteurswet 1912, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 882, ll80 AW Amstelveen). Voor het overnemen van gedeeite(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet 1912) dient u zich te richten tot: Stichting ISSO, Postbus 1819, 3000 BV Rotterdam. No part of this book may be reproduced in any form by print, photoprint, microfilm, stored in a database or retrieval system, or any other means without written permission from the Stichting Bouwresearch. © Stichting ISSO/Bouwresearch, september 2000
©Copyright SBR, Rotterdam
Samenvatting
Summary
De ontwerprichtlijn "Hemelwater binnen de perceelgrens" behandelt een tweetal manieren om anders om te gaan met hemelwater binnen de perceelgrens als alternatief voor het lozen van hemelwater op het riool: (1) het gebruik van hemelwater voor huishoudelijke toepassingen en (2) infiltratie van hemelwater in de bodem. De ontwerprichtlijn heeft alleen betrekking op de woning- en utiliteitsbouw (met name in nieuwbouwsituaties) en niet op hemelwatertoepassingen in de land- en tuinbouw.
RI/in wl/ter on the prell1ises Design and construction of systell1s for rain wl/ter discharge, the use of rain water for dOll1estic purposes and illftltration of rain water on the prel1lises.
De opzet van de richtlijn is zodanig dat diverse disciplines ervan gebruik kunnen maken, vanaf de beslissing om anders om te gaan met hemelwater tot en met de realisatie en het beheer van een hemelwatersysteem of infiltratievoorziening. Centraal staan de keuze voor een bepaald principe of een bepaald systeem en de uitwerking hiervan in een ontwerp. Het onderdeel betreffende hemelwatersystemen geeft een uitwerking van maatregelen 5477 en V477 uit de Nationale Paketten Duurzaam Bouwen.
This guideline "rain water on the premise" discusses two alternatives of discharging rain water through the sewer system: (1) the use of rain water for domestic purposes and (2) the infiltration of rain water. This guideline concerns ra in water management on the premises of houses en utility buildings (especially new buildings). It does not concern the use of rain water for agricultural purposes. This design guideline can be used in all stages of the process, from the moment of the first discussion how to manage ra in water in a different way until the realization and maintenance of the facility. The main issues are whether to apply rain water for domestic use or to infiltrate rain water into the soi!, the choice for a certain system and the design of this system. The part cibout rainwater systems presents the details of measures 5477 and V477 as included in the National Package 5ustainable Building.
SBR / ISS0 70.1
©Copyright SBR, Rotterdam
3
1 1 1
1 1 1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
©Copyright SBR, Rotterdam
Inhoudsopgave 1
Inleiding
2
Duurzaam watergebruik
11
2.1 2.2 2.3 2.4 2.5
11 11 12 12 13
3
4
5
6
9
Duurzaam omgaan met water Waterketen Beleid met betrekking tot duurzaam watergebruik Sociale aspecten Milieuaspecten
Maatregelen ten behoeve van een duurzaam watergebruik
15
3.1 3.2 3.3 3.4
15 15 16 16
Riolering Afkoppeling hemelwater Hemelwatersystemen Huishoudwater
Regelgeving
17
4.1 4.2 4.3 4.4 4.5
17 17 18 18 19
Inleiding Regelgeving voor infiltratiesystemen binnen de perceelgrens Regelgeving voor hemelwatersystemen binnen de perceelgrens Regelgeving voor huishoudwatersystemen Bouwstoftenbesluit
Neerslag
21
5.1 5.2
21 21
Kwantiteit Kwaliteit
Hemelwatergebruik en/of infiltratie? 6.1
6.2 6.3 6.4
6.5
6.6
Inleiding Duurzame omgang met hemelwater Principekeuze Keuze hemelwatersystemen 6.4.1 Zwaartekrachtsysteem 6.4.2 Pompsysteem 6.4.3 Pompsysteem met open put 6.4.4 Pompsysteem met tussenvat 6.4.5 Regenton 6.4.6 Vergelijking systemen Keuze infiltratietechnieken 6.5.1 Infiltratie via het verharde oppervlak 6.5.2 Oppervlakte infiltratie 6.5.3 Ondergrondse infiltratie 6.5.4 Combinatie oppervlakte en ondergrondse infiltratie 6.5.5 Vergelijking infiltratietechnieken Stappenplan uitwerking initiatief
SBR / 1SSO 70.1
©Copyright SBR, Rotterdam
25 25 25
26 28 28 28 28 29 29 29 31 31 32 34 36
37 38
5
7
Hemelwatersystemen
41
7.1
41 41 42 44 46 47 48 50 50 50 56 60 62 62 62 64 65 65 65 66 66 66 66 66 67 67 68 68 68 69 69 70 70
en
.. ..c. r::
Q)
Cl
'ij Q)
u
Q)
7.2
Q)
't:I
c:: Q) c:: c::
..
:ë
... Q)
Cl!
;=
'ij
7.3 7.4
E Q) :I:
7.5 7.6
7.7
8
Infiltratie van hemelwater 8.1
8.2
8.3 8.4 8.5 8.6
6
Onderdelen hemelwatersysteem 7.1.1 Opvang van hemelwater 7.1.2 Filter 7.1.3 Opslagtank 7.1.4 Pomp 7.1.5 Vul- en zuigleiding 7.1.6 Suppletie en regeling 7.1.7 Afnamepunten :en gebruikstoestellen Dimensionering hemelwatersysteem 7.2.1 Aanbod en afname van hemelwater 7.2.2 Dimensionering hemelwaterleidingen 7.2.3 Keuze filter 7.2.4 Dimensionering opslagtank 7.2.5 Dimensionering zuig- en drukleidingen 7.2.6 Dimensionering pomp Constructieve aspecten Beheer en Onderhoud 7.4.1 Onderhoud en inspectie hemelwaterafvoersysteem 7.4.2 Onderhoud en inspectie filter 7.4.3 Onderhoud en inspectie tank 7.4.4 Onderhoud en inspectie zuig- en drukleiding 7.4.5 Onderhoud en inspectie pomp 7.4.6 Onderhoud en inspectie suppletievoorziening Investerings- en exploitatiekosten Milieueffecten 7.6.1 Reductie drinkwatergebruik 7.6.2 Gebruik van hemelwater Stappenplan hemelwatersystemen 7.7.1 Stap 1: Programmafase 7.7.2 Stap 2: Ontwerpfase 7.7.3 Stap 3: Uitwerkingsfase 7.7.4 Stap 4: Realisatiefase 7.7.5 Stap 5: Beheerfase
71
Onderdelen infiltratiesysteem 8.1.1 De ondergrond 8.1.2 Het filter 8.1.3 De infiltratievoorziening 8.1.4 De reinigingslaag 8.1.5 Het geotextiel 8.1.6 De nood overloop Dimensionering infiltratievoorziening 8.2.1 Inleiding 8.2.2 Dimensioneringsmethode 8.2.3 Inloop hemelwater Afvoer uit voorziening 8.2.4 8.2.5 Benodigde berging Ledigingstijd 8.2.6 8.2.7 Ontwerp per type infiltratievoorziening 8.2.8 Ontwerp infiltratievoorziening in combinatie met hemelwaterbenutting Constructieve aspecten Beheer en onderhoud Investerings- en exploitatiekosten Milieueffecten
©Copyright SBR, Rotterdam
71 71 72 72 72 73 73 74 74 74 75 76 76 76 77 82 82 84 84 85
SBR I 155070.1
8.7
Stappenplan infiltratie van hemelwater 8.7.1 Stap 1: Programmafase 8.7.2 Stap 2: Ontwerpfase 8.7.3 Stap 3: Uitwerkingsfase 8.7.4 Stap 4: Realisatiefase 8.7.5 Stap 5: Beheerfase
86
86 87 87 88 88
Bijlagen 1 2 3 4 5 6
.'; v·
Juridisch stappenplan bij de behandeling en het gebruik van hemelwater Schema's hemelwatersystemen Voorbeeldberekening hemelwatersystemen Stappenplan hemelwatersysteem Stappenplan infiltratievoorziening Lijst van formules
89 93 97 103 111 119
Begrippen
123
Symbolen
125
Literatuur
127
SBR / ISSO 70.1
©Copyright SBR, Rotterdam
7
UI
c
f
en
Qj QI QI
C. QI
" C
QI
C C
:c... !
Qj
E QI
::t:
8
©Copyright SBR, Rotterdam
SBR / 155070.1