Inzicht. Connect to Knowledge. Kooiman Groep. OCÉ Teamcenter accelereert configuratie- en wijzigingenbeheer

Inzicht

Thema:

Het magazine voor Product Lifecycle Management

Connect to Knowledge

september 2012: editie 17 | www.siemens.com/plm

28

Van Dijk 3DE Inzet NX voor essentiële delen Philips Senseo

18

Kooiman Groep Betere inzichten door NX

De Voogt/ Feadship 22

Winnaar PLM Excellence Award 2012

11

OCÉ

Teamcenter accelereert configuratie- en wijzigingenbeheer

Copyright: NASA / JPL-Caltech

NASA

Wärtsilä

Mars rover ‘Curiosity‘ ontworpen in PLM software van Siemens

Visuele werkinstructies borgen kennis en vereen­ voudigen kennisoverdracht

13

30

Voorwoord

Connect to Knowledge Beste lezer, Marketing wordt wel omschreven als “iedere activiteit die (potentiële) klant en leverancier met elkaar verbindt”. Vanuit mijn rol zeg ik met trots dat het klopt dat wij iedere dag enorm ons best doen om deze verbintenis met onze (potentiële) klant tot stand te brengen of vast te houden. En ik bereik op dit moment zeker ons doel: u sloeg ons magazine open en leest nu de eerste pagina! Er zijn echter nog vele andere mogelijkheden om verbonden te zijn met ons: u werkt iedere dag in onze software en volgde training bij ons op kantoor in ’s-Hertogenbosch, of u werkte eerder mee aan een artikel voor “Inzicht”. Of zag u ons voorbij komen via Linkedin, Twitter of via een blog? De verbintenis die u voelt met ons - en met PLM in het algemeen - is van belang voor de koers die u vaart binnen uw bedrijf. De implementatie van PLM is de implementatie van een procesverandering, het draait om de verandering van werkwijze. En uiteindelijk draait het om het verzekeren van uw succes. In dit proces helpen wij graag niet alleen als leverancier, maar juist veel meer als partner. Dit partnership bieden wij u niet alleen persoonlijk, maar ook in de vorm van kennis-seminars. Komend jaar organiseren wij daarom niet één grootschalige Siemens PLM Connection, maar er vinden

Janneke Peters Marketing Manager Benelux

meerdere kennisevenementen plaats, met als thema “Connect To Knowledge”, waarin u kennis kunt opdoen én delen met onze klanten, PLM consultants en geïnteresseerden in PLM. Dit alles toegespitst op procesveranderingen binnen uw bedrijf, aan de hand van praktijkvoorbeelden en alledaagse vraagstukken. Bijgesloten vindt u de flyer met de volledige planning. Op www.siemens.nl/plm/seminars vindt u alle informatie en mogelijkheid tot inschrijving. In deze editie van ons magazine spelen we alvast in op “Connect to Knowledge”: u leest hoe ASML zekerheden inbouwt tijdens productie middels simulatie, of leer van Van Dijk 3DE hoe zij invulling geven aan het begrip “innovatie”. Verder vertelt Wärtsilä hoe zij kennisoverdracht vereenvoudigen middels visuele werkinstructies (Documentatie ‘on Demand’). Ik wens u veel plezier tijdens het lezen! Janneke Peters Marketing Manager Benelux

Heeft u een idee voor ons magazine, of wilt u een bijdrage leveren? [email protected]

Thema:

Connect to Knowledge 2 | Inzicht editie 17

© 2012 Siemens Product Lifecycle Management Software Inc. All rights reserved. Siemens and the Siemens logo are registered trademarks of Siemens AG. All other logos, trademarks or service marks used herein are the property of their respective owners.

De grote invloed van product engineering #137. Een product engineer test vijf ontwerpalternatieven voor de lunch… en het bedrijf behaalt halverwege het jaar haar sales targets. NX CAE: Smarter decisions, better products. De grootste successen binnen een bedrijf zijn vaak te danken aan kleine aanpassingen die tijdens product engineering zijn doorgevoerd. NX CAE van Siemens PLM Software biedt iedereen die betrokken is bij het analyseren van de prestaties van uw product, de oplossingen die ze nodig hebben om efficiënt te

modelleren en om de resultaten eenvoudig aan te passen en te evalueren. Het voordeel: meer tijd om alter­natieven te bekijken, minder tijd nodig voor het nemen van de juiste beslissing - en betere producten als resultaat. Lees meer op siemens.com/plm/nxcae.

Answers for industry.

Inhoud

18

inzicht

De Kooiman Groep realiseert ontwerp- en productieoptimalisatie met NX

Aktueel 6 Dohmen & Tetteroo Technostarter 2012

13 Siemens helpt NASA naar nieuw tijdperk van ruimteverkenning 13 Nieuwe versie NX

6

Sponsorovereenkomst Ten Kate Racing 14 NX & Teamcenter certificering

7

Nieuwe versie Teamcenter

8 Siemens PLM Software introduceert Insight XT 9

Nieuwe versie Solid Edge

14 Wat kunt u van ons verwachten

Achtergrond 15 Siemens PLM Connection Benelux 2012 - Een terugblik

10 Fibrocit winnaar IPad2

38

Manufacturing automation technology

11 De Voogt/Feadship wint PLM Excellence Award 2012 12 Zeven teams bouwen in competitie­ verband elektrische sportwagens

16 Design Better: naar Nashville voor nieuwste versie Solid Edge

Praktijk 17 In ‘t kort 18 De Kooiman Groep realiseert ontwerp- en productieoptimalisatie met NX 22 Océ voert Teamcenter in ter verbetering van configuratie en wijzigingenbeheer 25 ASML gebruikt Plant Simulation om productiescenario‘s te optimaliseren 28 Van Dijk 3DE ontwikkelt onderdelen voor slanker design Philips Senseo met NX 30 Wärtsilä heeft wereldwijde flexibele productie van hoge kwaliteit dankzij betere procesbeheersing

6

Sponsorovereenkomst met motorraceteam “Ten Kate Racing”

32 Kortere doorlooptijd en hogere kwaliteit dankzij ontwerp­flexibiliteit met Solid Edge

Inhoud

Copyright: NASA / JPL-Caltech

13

30

Siemens helpt NASA naar nieuw tijdperk van ruimteverkenning

Producten

Visuele werkinstructies borgen kennis en vereenvoudigen kennisoverdracht bij Wärtsilä

Training & Evenementen

34 Onderzoek aan de Howest: optimalisatie van volledige aandrijvingen met NX Motion

40 Picanol: The Way of Working

36 Solid Edge: “What’s New in ST5?”

42 Overzicht Solution Partners

41 De training van…

38 Manufacturing automation technology

36

Solid Edge: “What’s New in ST5?”

28

Van Dijk 3DE ontwikkelt essentiële onderdelen voor slanker design Philips Senseo met NX

Thema:

Connect to Knowledge 7

Nieuwe versie Teamcenter

Aktueel

Nieuws Dohmen & Tetteroo de Technostarter van 2012 Siemens PLM Software heeft het bedrijf

concepten is in 3D echter vele malen beter en

winnen van deze prijs verdwijnt. We zijn dan ook

Dohmen & Tetteroo verkozen tot Technostarter

daarbij verschaft het veel meer inzicht in een

enorm blij met de mogelijkheid die Siemens

2012. Het technische tekenbureau, dat

product. Ook zijn er voor het gebruik van nieuwe

PLM Software ons hiermee biedt.

gespecia­liseerd is in het maken van werktuig­

technieken zoals 3D-printen modellen nodig die

We kunnen nu meteen beginnen met ons

bouwkundige tekeningen, krijgt met deze

in 3D getekend zijn. Verder kunnen wij ontwerp-

ondernemersavontuur en opdrachten binnen

benoeming een jaar lang gratis de beschikking

en productieprocessen optimaliseren door de

gaan halen.”

over Solid Edge, het 3D CAD-softwarepakket

tekensoftware te koppelen aan programma’s als

voor het MKB van Siemens PLM Software. De

Microsoft Excel. Hiermee kunnen dan bijvoor­

De Technostarters zullen hun ervaringen en

prijs wordt jaarlijks uitgereikt om jonge

beeld heel snel variabele maten worden aangepast

vorderingen maandelijks delen via de digitale

ondernemers de kans te geven om hun bedrijf

in zowel het model als in de 2D tekeningen.

nieuwsbrief van Siemens PLM Software.

naar een hoger niveau te tillen.

Buiten het omzetten van 2D naar 3D gaan we ons ook bezighouden met het ontwerpen en

Dohmen & Tetteroo is opgestart door Nick Dohmen

construeren van werktuigbouw­kundige

en Mark Tetteroo, die in het laatste jaar zitten van

producten”.

hun studie Werktuigbouwkunde aan de Haagse Hogeschool in Delft.

Wat betekent de benoeming tot Technostarter voor Dohmen & Tetteroo?

Wat doet Dohmen & Tetteroo?

“Het spreekt voor zich dat 3D CAD software, voor

“Veel bedrijven tekenen hun producten nog in 2D

ons Solid Edge, onmisbaar is voor deze werk­

en hebben niet de kennis of de tijd om dit om te

zaamheden. Als startende (student)ondernemer

zetten naar 3D. De presentatie van producten of

zijn de licentiekosten een obstakel die dankzij het

Sponsorovereenkomst met motorraceteam “Ten Kate Racing” Samen met solution partner Bosch Engineering

van de 3D CAD Software Solid Edge en de

nieuwe onderdelen ontwikkelen. “In de winter­

heeft Siemens PLM Software een sponsorcontract

FEA-software Femap.

stop zijn we altijd hard bezig om onze motoren te

afgesloten met Ten Kate Racing uit Nieuwleusen.

verbeteren, op het moment dat de reglementen

Het Honda-motorraceteam van Ten Kate, dat

Ten Kate werkt nu nog met 2D-software bij het

voor het komende seizoen bekend zijn”, aldus

meedoet aan de World Supersport en World

ontwikkelen van racemotoren. Met de 3D-software

Pieter Breddels, Technisch Coördinator bij Ten

Superbike Championship, gaat gebruik maken

van Siemens PLM Software kan het team sneller

Kate. “De oplossingen van Siemens PLM Software helpen ons om componenten sneller te tekenen en maken, berekenen en analyseren. Ook een groot voordeel is dat we hierdoor niet meer afhankelijk zijn van derde partijen, die dit tot voor kort voor ons deden. Door motoren sneller en zelf te ontwerpen, kunnen we een voorsprong nemen ten opzichte van onze concurrenten.” • De sponsorovereenkomst is getekend voor twee jaar • Siemens PLM Software mag zich officieel ‘Technical Sponsor and Supplier of the Ten Kate Honda Team’ noemen Meer informatie over Ten Kate Racing: www.tenkateracing.com en www.hondaworldsuperbike.com

6 | Inzicht editie 17

Aktueel

Nieuws Nieuwe versie Teamcenter Teamcenter 9 richt zich op systems engineering, content management, service lifecycle management en procesgebaseerde gebruikerservaring Teamcenter 9 is beschikbaar sinds april jl. en

Content Management

bevat verschillende nieuwe en verbeterde

In Teamcenter 9 kan productdocumentatie nu

functies die aansluiten bij de HD-PLM visie van

tegelijkertijd met het ontwerpproces worden

Siemens PLM Software. Deze strategie helpt

aangemaakt. Hierdoor worden veranderingen in

bedrijven om efficiëntere beslissingen te nemen,

het ontwerp meteen gecommuniceerd en kunnen

gebaseerd op betrouwbare informatie.

wijzigingen efficiënt worden doorgevoerd in de documentatie.

Met behulp van Teamcenter kunnen bedrijven

Omdat hedendaagse producten steeds meer

steeds complexere producten afleveren en

opties en varianten hebben, ondersteunt content

tegelijkertijd de productiviteit verbeteren en

management binnen Teamcenter configuratie-

internationale bedrijfsprocessen stroomlijnen.

gedreven documentatie die algemene tekst-

Een Active Workspace gebruiker bekijkt het product in intuïtief 3D en ziet in één oogopslag de relaties naar andere informatie

componenten, grafische elementen en meta-data Nieuw in Teamcenter 9 is een ingebouwde

hergebruikt. Door deze nieuwe mogelijkheid

systems engineering-oplossing en een verbeterde

biedt Teamcenter contextgebaseerde, multi-

integratie van de unified architecture van de

channel publishing, waardoor klanten op efficiënte

software. Gebruikers kunnen hierdoor beter zien

wijze multimedia documentatie kunnen leveren

wat de impact is van hun beslissingen. De nieuwe

die geschikt is voor verschillende apparaten in

toevoegingen aan Teamcenter 9 zorgen voor een

meerdere talen.

hogere productiviteit, waardoor bedrijven hun producten sneller op de markt kunnen brengen en

Dankzij de nauwe integratie met Cortona3D’s

tegelijkertijd de total cost of ownership verlagen.

Rapid Author-oplossing worden veranderingen aan het ontwerp doorgevoerd in de documentatie.

De unified architecture heeft een meer geïnte­

Ook ondersteunt Teamcenter 9 de nieuwste versie

greerde benadering van het koppelen van infor­

van de S1000D standaard, die wordt gebruikt in

matie die wordt geproduceerd door verschillende

de luchtvaartindustrie en bij de overheid; dat

teams in verschillende delen van de organisatie.

geldt ook voor DITA (Darwin Information Typing

Gebruikers krijgen een meer gepersonaliseerde

Architecture).

en productievere gebruikers­ervaring.

Met Teamcenter kan iedereen in het team CAE resultaten visualiseren, zonder speciale CAE post processing tools nodig te hebben

Service Lifecycle Management Systems Engineering

Er is tevens een nieuwe module voor onderhouds­

De nieuwe systems engineering-oplossing biedt

planning en –uitvoering. Traditioneel waren de

Procesgebaseerde gebruikerservaring

een volledig geïntegreerde benadering van

planning en de uitvoering van het onderhoud

Een belangrijk onderdeel van product­

systems engineering en requirements management.

twee gescheiden activiteiten. Hierdoor was het

ontwikkeling is de betrokkenheid van eind­

In tegenstelling tot traditionele engineering-

moeilijk bij te houden welk onderhoud was

gebruikers. In Teamcenter 9 worden gebruikers­

oplossingen biedt Teamcenter een meer systeem-

uitgevoerd en of dit in lijn was met de procedures.

ervaringen verzameld in opmaak­modellen.

gedreven benadering van product­ontwikkeling.

Dit zorgde voor een verhoogd veiligheidsrisico,

De layout kan eenvoudig worden aangepast,

Hierdoor hebben gebruikers in verschillende

meer productiefouten en zelfs meer downtime,

waardoor gebruikers snel toegang hebben tot

fases van het ontwerpproces hetzelfde beeld van

met alle kosten en eventuele boetes van dien.

taak-specifieke informatie, acties en gedrag, wat

het systeem. Teamcenter 9 versnelt het product­

weer resulteert in een meer gestroomlijnde en

ontwikkelingsproces door op een intelligente

Teamcenter 9 integreert oplossingen om service

manier informatie te integreren en zorgt ervoor

scheduling en execution te beheren. Bedrijven

productieve gebruikerservaring.

dat alle afdelingen en functie­groepen gebruik

kunnen hierdoor hun kosten beheersen door het

Voor meer informatie, bezoek:

maken van gesynchroniseerde productinformatie.

definiëren en efficiënt inplannen van onderhouds­

www.siemens.com/plm/teamcenter9

orders en -taken. De nieuwe versie van Teamcenter Door de integratie met Microsoft Outlook, Word,

houdt de uitvoering van onderhoudstaken bij,

Excel en Visio, maar ook met MATLAB van

inclusief middelen die hiervoor zijn ingezet.

MathWorks en Simulink-omgevingen kunnen

Service-personeel kan via Teamcenter feedback

gebruikers blijven werken met de technologieën

leveren aan engineers, die deze input weer

voor systeemdefinities en modeling waar ze aan

kunnen gebruiken om producten nog verder te

gewend zijn.

verbeteren. Inzicht editie 17 | 7

Aktueel

Nieuws Siemens PLM Software introduceert Insight XT, een op Microsoft SharePoint gebaseerde datamanagement-oplossing Oplossing helpt Solid Edge-gebruikers gecompliceerde ontwerpdata te beheren en te delen via Microsoft SharePoint Sinds juni heeft Siemens een nieuwe data­

Insight XT vereenvoudigt het werk van ontwerpers,

management-oplossing: Insight XT, voor het

omdat ze minder tijd kwijt zijn met het zoeken

beheren van CAD-bestanden van Solid Edge en

naar data.

gerelateerde ontwerpdata. Insight XT is gebaseerd op Microsoft SharePoint en helpt Solid Edge-

Insight XT is een robuust, eenvoudig te gebruiken

gebruikers bij het beter organiseren van data

datamanagement-pakket voor bedrijven die werken

en processen, waardoor veel dagelijkse taken

met SharePoint en die hulp nodig hebben met

eenvoudiger worden en sneller kunnen worden

het beheren van Solid Edge-bestanden en aan­

uitgevoerd. De oplossing voegt nieuwe struc­

verwante ontwerpdocumenten. Voor bedrijven

turen voor onderdelen, producten en projecten

die gebruik maken van meerdere onderdelen van

toe aan de standaard SharePoint document­

PLM, waaronder multi-CAD en engineering

bibliotheken, die vereist zijn binnen productie­

process data management, biedt Siemens PLM

organisaties.

Software het Teamcenter-platform, het meest gebruikte PLM-systeem ter wereld.

Dankzij Insight XT minder tijdverlies In Insight XT kunnen Solid Edge-bestanden en

Insight XT is nu verkrijgbaar.

gerelateerde designdata eenvoudig worden

Voor meer informatie, zie

opgeslagen. Door de nieuwe benadering in het

www.siemens.com/plm/insightxt

Met Insight XT heeft u de mogelijkheid tot het beheren van data in Projecten. In deze afbeelding ziet u 3 ECO’s met een Project gekoppeld, weergegeven in de Relation Browser.

beheren, worden foutgevoelige processen, zoals de introductie van een nieuw product en het vrijgeven van een ontwerp voor productie, geautomatiseerd en vereenvoudigd. Nieuwe browser-interfaces bieden een dynamische, visuele benadering van het weergeven van de relaties tussen data en de bijbehorende taken.

Wereldtop productontwikkeling heeft beste datamanagement

De Relation Browser in Insight XT biedt de mogelijkheid om vele verschillende typen informatie-relaties grafisch weer te geven.

Volgens een recent onafhankelijk onderzoek onder internationale productieorganisaties wordt in meer dan 25 procent van de bedrijven ruim 20 procent van de tijd besteed aan datamanagement-taken die geen waarde toevoegen. De respondenten die hun eigen organisatie een hoge beoordeling gaven op het gebied van productontwikkeling, maakten 30 procent vaker gebruik van specifieke datamanagement-oplossingen. Ook waren zij effectiever in het vinden en delen van data en het beheren van ontwerpprojecten. Bedrijven die volgens respondenten tot de wereldtop behoren in productontwikkeling, spenderen gemiddeld 25 procent minder tijd aan niet-productieve datamanagementtaken dan andere organisaties. Het volledige onderzoeksrapport ‘Best Practices for Managing Design Data’ is te vinden op www.siemens.com/plm/bestpractices.

8 | Inzicht editie 17

Een grote Solid Edge samenstelling is weer­ gegeven in de Relation Browser, door gebruik te maken van de “Organic” display optie.

Aktueel

Nieuws Nieuwe versie Solid Edge Nog sneller en beter ontwerpen met ST5 en toegang tot ontwerpdata met nieuwe App voor iPad Deze zomer is Solid Edge ST5 geïntroduceerd

Vereenvoudigde documentatie van tekeningen

simulatie; in combinatie met synchronous

met verbeterde ontwerpmogelijkheden zodat

Tekeningen spelen een belangrijke rol binnen

technology kunnen gebruikers meer alterna­

de gebruikers in nog kortere tijd producten van

veel ontwerp- en productiebedrijven. Met de

tieven testen in een kortere periode, zodat er

hogere kwaliteit ontwikkelen. Op basis van

nieuwe versie van Solid Edge kunnen gebruikers

minder behoefte is aan het bouwen en testen

klantfeedback zijn ruim 1.300 verbeteringen

de productiviteit van het tekenproces verbeteren

van fysieke prototypes.

aangebracht die de productiviteit verhogen.

en daarmee de kans op fouten op de fabrieks­

Tegelijkertijd is ook de Solid Edge Mobile Viewer

vloer verminderen. Zo biedt Solid Edge ST5 de

Solid Edge Mobile Viewer App voor de iPad

ontwikkeld, een nieuwe gratis 3D viewer

mogelijkheid om een samenstelling in een

Met de nieuwe, gratis Solid Edge Mobile Viewer

applicatie voor de iPad. Hiermee zijn ontwerp­

tekening in verschillende posities te bekijken.

app voor de iPad, kunnen gebruikers in alle

data overal toegankelijk.

Ook kunnen stuklijsten automatisch over

onderdelen van de organisatie 3D-onderdelen

meerdere bladen worden geplaatst en de posities

en -samenstellingen bekijken die zijn gemaakt in

Sneller en flexibeler gebruik maken van

van dimensies eenvoudig op elkaar worden

Solid Edge. De app biedt de mogelijkheid om

synchronous technology

afgestemd. Een belangrijke nieuwe functie is de

onder­delen te draaien, te verplaatsen, erop in te

Solid Edge blijft gebruik maken van synchronous

mogelijkheid om zogenaamde ‘nailboards’ van

zoomen, te laten zien of te verbergen. Ook kunnen

technology. Dit is onze historie-vrije, feature-

elektrische bekabeling aan te maken. Deze platte

afbeeldingen worden gemaakt en verstuurd via

gebaseerde ontwerptechnologie voor digitale

tekeningaanzichten kunnen voorzien worden met

email. Met Solid Edge Mobile Viewer kunnen ook

productontwikkeling. Synchronous technology

connectortekeningen en connector- en kabel­

gebruikers buiten de traditionele ontwerp- en

geeft engineers betere mogelijkheden om

tabellen voor de fabricagedocumentatie.

engineering-afdelingen ontwerpgegevens

ontwerpen te creëren en bewerken terwijl

bekijken. Dit vereenvoudigt en versnelt het

ontwerptijden worden gereduceerd door het

Warmteanalyse

review-proces van ontwerpen, het maken van

hergebruik van geïmporteerde modellen. Solid

Constructeurs moeten thermische en mechanische

klantpresentaties en de inspectie van het model.

Edge ST5 gebruikt synchronous technology voor

systemen vaak simuleren, om te ondervinden of

een verbeterde ondersteuning voor multi-body

een onderdeel een bepaalde spanning en tempe­

Solid Edge ST5 is nu verkrijgbaar.

modeling, waarmee gebruikers onderdelen en

ratuur aan kan. Als blijkt dat hierbij problemen

Voor meer informatie, zie

samenstellingen kunnen importeren uit vrijwel

ontstaan, is er een eenvoudige, snelle oplossing

www.siemens.com/plm/solidedgest5

elk CAD-systeem.

nodig om het ontwerp te verbeteren. Solid Edge

Lees op pagina 36 ook de gedetailleerde

ST5 biedt daarom een ‘steady-state’ warmte­

“What’s New” van Jaap Dubbelaar.

Een nieuwe weergaveoptie in Solid Edge ST5 toont automatisch materiaaldikte bij de resultaten van surface meshes. Weergegeven zijn de resultaten voor een model met dunne ribben. Spanningen in dunwandige delen kunnen het beste geanalyseerd worden met surface meshes en met deze nieuwe moge­lijk­ heid kunnen ontwerpers de resultaten beter visualiseren door het zien van de wanddikte van het onderdeel.

Bij het creëren van tekeningen van samen­ stellingen die kunnen bewegen, kan Solid Edge ST5 verschillende posities laten zien in dezelfde tekeningaanzichten. Dit helpt de werkvloer bij het beter begrijpen van de bewegingsmogelijkheden bij assembleren. Iedere positie kan gecontroleerd worden en wordt automatisch weergegeven tijdens het creëren van een view. Op deze manier wordt documentatieproces versneld.

Het simuleren van “steady-state” warmte­ geleiding in Solid Edge ST5. Afgebeeld is een onderdeel met een warntebron in één sectie, met een isosurface weergave waarmee de resultaten te zien zijn. Iedere isosurface is een constante temperatuur en helpt bij het identificeren van warmtestroming door de structuur heen.

Inzicht editie 17 |

9

Aktueel

Nieuws Solid Edge gebruiker Fibrocit wint iPad2! Enkele edities geleden vroegen wij onze lezers hun ervaringen met één of meer­ dere van onze producten op papier te zetten. De prijs was niet alleen de publicatie van het verhaal in ons magazine, maar tevens zou de winnaar ook nog eens een iPad 2 ontvangen! Joris Maes van Fibrocit nam deel aan de wedstrijd en won! Lees in deze Inzicht zijn ingezonden verhaal.

Joris Maes werkt als tekenaar/ werfopvolger bij

Verder werd ook het eenvoudig visualiseren

Fibrocit, sinds 80 jaar marktleider in de Benelux

mogelijk voor Fibrocit. “Vele klanten konden geen

in de productie en plaatsing van vaste bestoeling

correct beeld vormen van onze producten aan de

voor theaters, bioscopen, auditoria en confe­

hand van 2D aanzichten”, vervolgt Maes. “Sinds

rentie­­zalen. Bij Fibrocit maakt men gebruik van

we gebruik maken van Solid Edge kunnen we aan

het Siemens 3D CAD softwarepakket Solid Edge.

de hand van onze modellen snel mooie visua­li­

Wij wensen Joris Maes veel plezier met de gewonnen iPad2

saties maken. Dankzij deze flexibele manier van Maes vertelt: “Sinds een tiental jaren zijn we van

werken kunnen we elke klant een uniek product

2D tekenwerk overgestapt naar virtueel model­

aanleveren”.

leren via Solid Edge. Ondanks dat deze manier van werken een totale ommekeer was, heeft het

“Zo wordt ons een schets aangeleverd met het

niet lang geduurd voordat iedereen vlot mee was

model waar de architect naartoe wil. Dit model

in de nieuwe werkwijze”.

wordt vervolgens een concrete tekening. Wanneer hierop eenmaal goedkeuring komt,

Dankzij het tekenen in 3D zijn er bij Fibrocit heel

maken we alsnog een prototype, omdat zit­

wat fouten uitgesloten die er maar al te

comfort nu eenmaal niet te simuleren valt.

gemakkelijk inslopen bij het exclusief vlak

Wanneer de klant het model goedkeurt is het met

tekenen. Maes: “Zo was het eindelijk gedaan om

Solid Edge maar een kleine stap verder om de

zelf aanzicht per aanzicht te overlopen om alles

volledige productie op te starten. Zoals men ziet

correct te updaten. Daarnaast werd het kinderlijk

in de afbeeldingen, krijgt de klant een realistisch

eenvoudig om bij een onderdeel een isometrisch

beeld onder de vorm van een gevisualiseerde

zicht toe te voegen, wat het voor toeleveranciers

Solid Edge tekening. Dit maakt dat het afgewerkte

een heel stuk gemakkelijker maakt om een

product ook is wat er besteld werd”.

correct beeld van een onderdeel te vormen”.

Aangeleverde schets

10 | Inzicht editie 17

Voorstel van Fibrocit, getekend met Solid Edge

Modelstoel

Aktueel

Nieuws De Voogt/Feadship wint PLM Excellence Award 2012 Tijdens ons netwerkevenement Siemens PLM Connection Nederland werd voor de vijfde keer de PLM Excellence Award uitgereikt. De prijs werd uitgereikt door Edwin Severijn, Vice President & Managing Director Benelux & MEA van Siemens PLM Software. Deze prijs wordt uitgereikt aan organisaties die

MI-Partners ontwikkelt high-end mechatronica-

Teamcenter helpt het bedrijf om engineerings­

PLM-software op een indrukwekkende manier

oplossingen. Het bedrijf staat voor innovatie in

data centraal te beheren. Hiermee hebben

inzetten en een duidelijke visie hebben op de

het mechatronische vakgebied. Het eindproduct

engineers wereldwijd toegang tot de meest

inzet van Product Lifecycle Management in de

is vaak een prototype, waarmee bepaalde

actuele data en kunnen zij zowel op kantoor als

organisatie. De uiteindelijke uitvoering van de

functies worden bewezen. Voor MI-Partners is

op locatie gezamenlijk met deze data werken.

plannen moeten positief hebben bijgedragen

NX-software een belangrijke oplossing voor het

Ter ondersteuning van het bedrijfsproces en de

aan het bedrijfsresultaat.

ontwerpen en valideren van deze producten.

communicatie is Teamcenter geïntegreerd met

VOSTA LMG, toeleverancier voor de bagger­

Microsoft Outlook, SharePoint en Dynamics NAV.

De winnaar van 2012 werd De Voogt/Feadship,

industrie, maakt gebruik van Teamcenter in

Doordat productdata beter te beheren is met

bouwer van luxe motorjachten.

combinatie met meerdere CAD-integraties van

Teamcenter, is het eenvoudiger om te

Siemens PLM Software.

standaardiseren.

De Voogt/Feadship gebruikt Teamcenter als centraal systeem voor het beheren en delen van actuele productinformatie. Ook maakt het bedrijf gebruik van NX en Solid Edge. De Voogt/Feadship heeft de visie op PLM duidelijk geformuleerd: “Het faciliteren van een platform voor de gehele organisatie waarop alle CAD- en gerelateerde data wordt beheerd en beschikbaar gesteld. De data en informatie dragen bij aan het vastleggen van de kennis en ervaring die binnen de organisatie aanwezig is, zodanig dat deze voor de toekomst is geborgd.” De duidelijke doelstellingen die zijn gesteld bij de invoering van Teamcenter, die al bij het begin van de productlevenscyclus plaatsvond en ook de sterke focus op datakwaliteit hebben meegewogen in de beslissing om de prijs toe te kennen aan De Voogt/Feadship. Daarnaast is ook de actieve rol die het bedrijf speelt in het opleiden en voorlichten van studenten als positief beoordeeld door de jury: samen met Siemens PLM Software brengt De Voogt/Feadship de oplossingen NX en Teamcenter in de klas op het Scheepvaart en Transport College (STC). Leerlingen leren zo in een vroeg stadium om te gaan met de software. De Voogt/Feadship biedt studenten tevens de mogelijkheid om tijdens een stage scheeps­ bouwkennis te combineren met de vaardigheden in NX en 3D-ontwerp in het algemeen. De overige nominaties voor de PLM Excellence Awards waren MI-Partners en VOSTA LMG.

Nikaj van Tiel en Jelle Splinter krijgen hun Award overhandigd door Edwin Severijn

Inzicht editie 17 | 11

Aktueel

Nieuws Zeven teams bouwen in competitieverband elektrische sportwagens Op initiatief van Siemens Nederland bouwen zeven teams van hogescholen en zakelijke partners tot de zomer van 2013 in competitieverband elektrische sportauto‘s. De vier hogescholen en drie zakelijke partners die de strijd om de beste elektrische auto aangaan zijn: Hogeschool Rotterdam, Hogeschool Arnhem/Nijmegen, Haagse Hogeschool (Delft), Fontys (Eindhoven), Actemium (Veghel), Croon (Rotterdam) en WP Haton (Panningen). Met de ESCBO wil Siemens laten zien dat werken met elektrotechniek leuk en uitdagend is. 6 juni 2012 maakte Siemens de teams bekend die zij op basis van de Nederlandse Burton de elektrische sportauto’s laat bouwen. De eigenlijke bouw gaat in september a.s. van start en de wedstrijd eindigt in juni 2013 met een spectaculair slotevenement waarin de winnaar bekend wordt gemaakt. Kennisdelen, innoveren, co-creëren en samen

De deelnemers aan de Electric Sports Car Build

veel plezier beleven vormen de kern van de

Off zullen gebruikmaken van Solid Edge en NX,

ESCBO en zijn dus factoren waar de auto­

de 3D-ontwerpsoftware van Siemens PLM

bouwende studenten en young professionals

Software, en het PDM (Product Data

hoog mee kunnen scoren in de competitie.

Management) softwarepakket Teamcenter.

Daarnaast let de jury, bestaande uit dr. ir. Arno

Met behulp van PLM software kan de volledige

Peels (voorzitter College van Bestuur Technische

levenscyclus van de elektrische auto digitaal

Universiteit Eindhoven), prof. dr. Wubbo Ockels

worden gemanaged: van concept tot

(Superbus), ir. Jan Mengelers (CEO TNO), mr.

eindproduct.

Guido van Woerkom (CEO ANWB), Iwan Göbel (CEO Burton Car Company) en drs. Ab van der

Het logo van de ESCBO: de Siemens Electric Sports Car Build-off

Touw (CEO Siemens Nederland), echter ook op andere zaken. Want een sportauto hoort snel en uitdagend te zijn. En natuurlijk zijn veiligheid, actieradius en energieverbruik ook belangrijke factoren. Gedurende de bouwperiode (september 2012 juni 2013) van de elektrische auto’s zullen de teams en de organisatie de buitenwereld, vooral via de social media (facebook, twitter en youtube), op de hoogte houden van de vorderingen. Daarnaast kan ook de rest van Nederland zijn eigen auto bouwen en van tijd tot tijd leuke prijzen winnen. De bouwplaat van de ESCBO, te downloaden van www.siemens.nl/ESCBO, speelt daarin de hoofdrol en de bouwer wordt uitge­daagd om het resultaat te delen via Twitter en Facebook.

Zeven teams van hogescholen en zakelijke partners bouwen op initiatief van Siemens Nederland van september tot de zomer van 2013 in competitieverband elektrische sportauto‘s: de Electric Sports Car Build-off, ofwel de ESCBO. De teamcaptains van de ESCBO zijn v.l.n.r. Edgar van de Laak (Fontys Hogeschool), Peter Menger (Haagse Hogeschool), Joost van Gemeren (Croon), Koen Lau (Hogeschool Arnhem/Nijmegen), Peter Derks (Actemium), Roeland Hogt (Hogeschool Rotterdam) en Henk Snellink (WP Haton).

12 | Inzicht editie 17

Aktueel

Nieuws Siemens helpt NASA naar nieuw tijdperk van ruimteverkenning Copyright: NASA / JPL-Caltech

Tijdens een gezamenlijke pers­ conferentie hebben NASA Director Doug McCuistion en Siemens Industry CEO Siegfried Russwurm het nieuwe tijdperk van ruimteverkenning bespro­ ken, en de rol die NASA-ingenieurs en de softwaretechnologie van Siemens hierin spelen. Er werd gerefereerd naar de op 5 augustus op Mars gelande “Curiosity”. Deze meest geavan­ ceerde Mars Rover ooit is ontworpen door NASA’s Jet Propulsion Laboratory (JPL) in de PLM software van Siemens: van digitaal ontwerp tot simulatie en assemblage. De software heeft geholpen om er zeker van te zijn dat alle componenten zouden passen, dat de componenten allen goed werken en dat de ‘Curiosity’ iedere omgeving aankan die de missie zal vragen. Meer informatie, foto’s en video’s: www.siemens.com/press/aerospace.

Nieuwe versie NX vergroot efficiency, verkort ontwerptijd tot 30 procent en brengt producten sneller op de markt Siemens PLM Software introduceert versie 8.5

oppervlaktes van een snijdend vlak of

van NX, de volledig geïntegreerde oplossing voor

voorwerp te combineren.

computer aided design, manufacturing en

• De nieuwe optimalisatietool NX Shape

• Nieuwe versie van de veelgebruikte FEA-solver NX Nastran-software. • Volledige versie van Volume Based 2.5D Milling.

engineering analysis (CAD/CAM/CAE). Deze

Optimization kan gedetailleerde verbeteringen

• Een nieuwe bibliotheek van snijgereed­

nieuwe versie bevat verschillende verbeteringen

suggereren voor een bestaand ontwerp, om zo

schappen en CAM data management

en nieuwe mogelijkheden om de flexibiliteit en

de spanningsconcentraties te optimaliseren.

ondersteunt snellere NC-programmering,

productiviteit in productontwikkeling en de

• NX 8.5 bevat verbeteringen op het gebied van

wat het eenvoudiger maakt om informatie te

productie te verbeteren, waardoor producten

simulation modeling en structurele, warmte-,

sneller op de markt kunnen worden gebracht.

flow-, bewegings-, en multi-physics-analyses.

Enkele verbeteringen:

Hierdoor kunnen nauwkeuriger analyse­

NX 8.5 is naar verwachting beschikbaar in

• Door de nieuwe Emboss Body-functie zijn er

modellen tot 25 procent sneller worden

oktober. Meer informatie is te vinden op

gegenereerd.

www.siemens.com/plm/nx85.

minder stappen nodig om meerdere

vinden en hergebruiken.

Inzicht editie 17 | 13

Aktueel

Nieuws Siemens PLM Software Benelux introduceert NX en Teamcenter Certificering NX Designer Certified Professional en Teamcenter Certified Professional Naar aanleiding van verschillende vragen vanuit

Voor werknemers biedt de certificering de

Teamcenter Certified Professional

de markt ontwikkelde Siemens PLM Software een

mogelijkheid om aan te tonen welke kennis en

Het Teamcenter certificering programma is een

internationaal certificeringsprogramma voor NX

vaardigheden men heeft, zodat gericht bij­

individuele beoordeling van het inzicht in en de

en Teamcenter professionals. De certificerings­

geschoold kan worden. Verder kan de werknemer

toepassing van Teamcenter op het gebied van

programma’s NX Designer Certified Professional

met certificaat zich duidelijker onderscheiden in

gebruik, installatie en beheer. De Teamcenter

en Teamcenter Certified Professional bestaan uit

de markt.

certificering bestaat uit vier test onderdelen die

verschillende onderdelen die uw kennis van NX of Teamcenter meten.

online worden behandeld. NX Designer Certified Professional Het NX Designer certificeringsprogramma is op

Zowel de NX als de Teamcenter certificering wordt

Zowel voor werkgevers als werknemers biedt het

een zelfde wijze opgebouwd als professionele

op de trainingslocatie van Siemens PLM Software

programma diverse voordelen. Voor werkgevers

certificeringsprogramma’s in andere sectoren die

uitgevoerd onder leiding van een ‘proctor’.

zal het programma leiden tot een efficiënter

de beroepskwalificaties van een gebruiker

gebruik van de Teamcenter en NX Software,

valideren. Het bestaat uit drie onderdelen die

Wilt u meer informatie over de NX en Teamcenter

waardoor een hoger rendement op de software­

zowel het begrip als de praktische vaardigheid in

certificering? Neem contact op met Siemens PLM

investering wordt gerealiseerd. De certificering

NX Design meten. Tijdens de twee praktische

Software Training via 0031 (73) 680 2500 of surf

stelt werkgevers ook in staat om voor bestaande

onderdelen gaat de deelnemer volgens bepaalde

naar www.siemens.nl/plm en vul het informatie

werknemers effectieve persoonlijke ontwikkelings­

instructies modellen en samenstellingen in NX

aanvraag formulier in.

programma’s op te stellen. Daarnaast kan de

bewerken en moet hierover vragen beantwoorden.

certificering gebruikt worden als screening van

Het derde onderdeel bestaat uit een online

potentiële nieuwe werknemers en inleenkrachten.

theoretische test met meerkeuze vragen.

Wat kunt u van ons verwachten Siemens PLM Software neemt deel aan de MTMS beurs Van 20 t/m 22 maart 2013 is Siemens PLM Software, tezamen met Siemens Motion Control Belgium, aanwezig op de vakbeurs MTMS te Brussels Expo.

Siemens PLM Software neemt deel aan Indumation

Uit de traditionele beurs Metapro, de vroegere beurs voor metaalbewerkingstechnologie, is een bredere vakbeurs ontstaan waar bewerkingstechnologieën voor meerdere materialen aan bod komen.

Van 24 t/m 26 april 2013 is de stand van

Op deze manier wordt MTMS 2013 een technologiebeurs voor toeleveranciers en eindklanten uit

Siemens te bezoeken op de vakbeurs

diverse industriële sectoren (machinebouw, maak- en verpakkingsindustrie, metaal-, kunststoffen-

Indumation te Kortrijk. Het betreft de tweede

en composietenbewerking, automotive en transport). Siemens laat u graag innovaties, trends, de

editie van de nationaal overkoepelende beurs

nieuwste ontwikkelingen en oplossingen voor het behalen van uw business doelstellingen zien.

voor factory-, process- en infrastructure automation in Kortrijk Xpo.

Connect to Knowledge met Siemens PLM Software Dit jaar zullen wij meerdere evenementen organiseren waarin wij u laten zien hoe we uw gespreks­ partner kunnen zijn voor de optimalisatie van uw bedrijfsvoering. Wij houden u middels deze middagen volledig up to date van de meest recente technologieën en innovaties. Lees bijgevoegde flyer, en surf naar onze website voor alle informatie.

14 | Inzicht editie 17

Achtergrond

Het mooie weer in zowel België en Nederland is wellicht het eerste wat bij u opkomt als we terugkijken op onze Siemens PLM Connection Benelux eind mei. Gelukkig is dit niet het enige waar de bezoekers op terugkijken. Aan de hand van de door de bezoekers ingevulde enquête hebben wij een indruk gekregen van hoe de deelnemers deze dag ervaren hebben. Lees hieronder een samenvatting van de resultaten.

Siemens PLM Connection Benelux 2012 - Een terugblik Wat is de bezoeker het meest bijgebleven?

Vanuit Siemens PLM Software proberen wij zo

Gesprekken met andere deelnemers, de

goed mogelijk onze inzichten te delen en onze

presentaties van collega’s uit de branche, de

producten op de marktontwikkelingen aan te

technische sessies die af en toe flink interactief

passen. Inspelend hierop organiseren wij op

waren (“petje-op-petje-af”), en de open opstelling

27 en 29 november 2012 het seminar ‘Grip op

vanuit het strategisch management van Siemens

Innovatie’, een seminar waar innovatie centraal

PLM Software hebben zeer zeker indruk gemaakt.

staat en hoe wij bij kunnen dragen aan deze ontwikkelingen middels CAD en PDM software.

Uit welke industrie waren onze bezoekers afkomstig?

Reden voor bezoek Waarom bezocht men deze Siemens PLM

Buiten dit, plannen wij meerdere contact­

Connection editie? De meeste deelnemers geven

momenten over geheel 2013 (seminars en

aan dat ze op de hoogte willen blijven van alle

beurzen), zowel in Nederland als in België.

updates, dat het een nuttige dag is waarin ze

We houden u hiervan op de hoogte via onze

veel informatie krijgen en meteen kunnen

nieuwsbrieven, separate mailings en ons magazine

netwerken.

(ontvangt u onze digitale communicatie nog niet? Schrijf u dan in hiervoor via onze website).

Conclusies

Wij hopen u dit jaar te begroeten op een van

We kunnen stellen dat elke branche vertegen­

onze seminars, om zo invulling te geven aan ons

woordigd was op ons evenement.

thema “Connect to Knowledge”.

Welke product gebruikt u van Siemens PLM Software?

De redenen om PLM software in te zetten binnen een bedrijf betreffen het gehele bedrijfsproces: van ontwerp tot productie alsook samenwerking binnen de keten en het snel kunnen reageren op de markt.

Welke producten hebben uw interesse en zou u meer over willen weten?

De processen waarin PLM software kan worden ingezet, raken alle industrieën, alle afdelingen en alle medewerkers binnen een organisatie. PLM is niet slechts een softwarepakket wat operationeel wordt gebruikt, het is dé manier om een orga­ni­ satie innoverend en sterker ten opzichte van de concurrent te maken, in een steeds groter wordende markt met steeds complexere producten.

Welke reden had u om PLM-software in te zetten? Inzicht editie 17 | 15

Achtergrond

Design Better:

Op naar Nashville voor de lancering van de nieuwste versie Solid Edge Dichterbij Solid Edge dan ooit tevoren: de ervaringen van een fervent Solid Edge gebruiker

Door Jan Bos, Geha

Al vanaf versie 3.5 ben ik een enthousiast

Dan Staples, die samen met Bill McClure al vanaf

De winnaar, Rick Mason, was in 11 minuten

gebruiker van Solid Edge voor het maken van

het begin betrokken is bij Solid Edge, gaf een

klaar!

ontwerpen. Vorig jaar was ik in Huntsville voor

presentatie met demo’s over de nieuwe ontwik­

het bèta testen van ST4 en er is een gebruikers­

kelingen in ST5. De laatste versies heeft men

Terugkijkend op deze drie dagen kan ik alleen

groep ‘Solid Edge’ opgericht, waarvan ik inmiddels

goed geluisterd naar de gebruikers en in deze

maar concluderen dat het niet alleen geweldig

voorzitter ben. Tevens heeft ons bedrijf een splash­

versie zijn ongeveer 1.300 gebruikerswensen

leerzaam en interessant was, maar ook erg leuk

screen in ST5 en ben ik gevraagd om, naast alle

verwerkt.

en vooral inspirerend.

aan een video over ST5. Naast al deze activi­

Er waren wel 25 onderwerpen en je wilt graag

Ik kan een ieder aanraden om volgend jaar ook

teiten, was ik dit jaar ook aanwezig bij de

overal bij zijn, maar dat gaat helaas niet. Zelf

naar “Solid Edge University” te gaan; er is geen

lancering van de ST5 versie van Solid Edge.

koos ik onder andere voor ‘Synchronous part

betere manier om Solid Edge en de mensen

Elk jaar komt er een nieuwe uitgave van Solid

modeling in Solid Edge – a hands-on experience’,

achter de software te leren kennen.

Edge en de lancering van dit jaar vond afgelopen

‘Making automated drawings more productive’,

juni plaats in Nashville tijdens de ‘Solid Edge

‘Getting the most out of Solid Edge assembly

Voor meer informatie:

University 2012’.

design’, ‘Sheet metal modeling in Solid Edge’

www.solidedgeu.com

en ‘Succeeding with ordered and synchronous

Presentaties:

features’.

www.dezignstuff.com/SolidEdge

dagelijkse zaken in ons bedrijf, mee te werken

Het driedaagse evenement bestaat uit presen­ taties, een programmeerdag en hands-on sessies. Het bijwonen van dit evenement is heel erg

Tijdens een ‘Design Better Challenge’ kregen

waarde­vol, omdat je een aantal dagen kunt

de deelnemers een dichte envelop met een

optrekken met mannen en vrouwen die Solid

opdracht. Na het startschot mocht men de

Edge vormgeven.

envelop openen en had men een uur de tijd.

16 | Inzicht editie 17

Praktijk

Velocity Series in 't kort ALE ALE (Abnormal Load Engineering) is een bedrijf dat gespecialiseerd is in het hijsen, transporteren en installeren van grote en zware lasten. Omdat de projecten steeds complexer worden en vragen om vernieuwende oplossingen, ontwerpt ALE haar eigen systemen en constructies. Zo zijn onder andere het slee-systeem, (klim)vijzels, het Mega Jack systeem en de grootste landkranen ter wereld, de SK-kranen, in eigen huis ontwikkeld. Het geheim van deze toepassingen is dat zij niet specifiek voor één project bestemd zijn, maar vaak opnieuw inzetbaar zijn. Voor ALE is het belangrijk om de constructies zo licht en efficiënt mogelijk te maken. Ter ondersteuning van de engineers is om deze reden voor het FEM pakket Femap gekozen. Het hijsblok van de SK kraan op de foto hiernaast is hiervan een goed voorbeeld. Meer bedrijfsinformatie is te vinden op www.ale-heavylift.com

NX in 't kort SEGULA Technologies Nederland: Let’s shape the future together SEGULA Technologies Nederland is als start-up begonnen in het voorjaar

opgeslagen. Segula werkt met een clientversie van Teamcenter rechtstreeks

van 2010 op de High Tech Campus (Eindhoven). Er werken engineers met

op de servers van de betreffende klanten.

een achtergrond in de werktuigbouw of fysica. Als projectorganisatie werkt

De werkzaamheden voor deze opdrachtgevers worden uitgevoerd in de

SEGULA in opdracht van OEM-ers uit onder andere de automotive, healthcare

Teamcenteromgeving. Inmiddels zijn de betreffende engineers goed thuis in

en high-tech industrie. Het bedrijf is onderdeel van Segula Technologies

deze omgeving en van mening dat Teamcenter een fantastische oplossing.

International (wereldwijd ruim 7000 medewerkers). Dit maakt SEGULA tot

Het ligt in de lijn der verwachting dat Segula NL op termijn ook breder zal

een bijzonder aantrekkelijke partner voor haar opdrachtgevers. SEGULA

gaan werken met Teamcenter.

zoekt doorlopend naar ambitieuze technici (HBO / Universitair) die

Meer informatie is te vinden op www.segula.nl

communicatief vaardig zijn. Twee grote klanten in de Brainportregio (automotive & high-tech) van Segula werken met Teamcenter (Siemens PLM Software). De designs waar de engineers van Segula aan werken zitten in de database van de klant en worden hier door de projectengineers van Segula telkens opgehaald, bewerkt en weer

Inzicht editie 17 | 17

Praktijk

De Kooiman Groep realiseert ontwerp- en productieoptimalisatie met NX

Optimaal gebruik van begint met een De Kooiman Groep is 127 jaar terug in Dordrecht gestart als werf voor binnenvaartschepen. In de afgelopen dertig jaar is de organisatie door een reeks overnames van bedrijven en werven gegroeid tot een bedrijf met vele mogelijkheden en disciplines met productie­ locaties in Zwijndrecht, Dordrecht en Yerseke voor scheeps­nieuwbouw, reparatie en installaties. Totaal werken ca. 150 personen bij de Kooiman Groep. Het ontwerpbureau onder de naam Scheepsbouwkundig ontwerp en adviesbureau Kooiman BV verleent diensten aan de bedrijven in de groep.

Kooiman Groep heeft haar nieuwbouw- en reparatieactiviteiten altijd generiek gehouden en niet beperkt tot een soort schip of een sector. “Deze differentiatie in markten en producten zorgt voor continuïteit,” aldus Peter Vrolijk, projectleider bij het ontwerpbureau. “Dit vraagt een grote mate aan flexibiliteit van de organisatie en de vakmensen. Dit speelt vooral bij nieuw­ bouw en ombouw van schepen waar wij als ontwerpbureau betrokken zijn.” De ombouw­ projecten zijn bijvoorbeeld de verlenging van een schip, het dubbelwandig maken, ombouw voor transport van een nieuw product, de ombouw van vrachtschepen naar baggerschepen, het uitrusten van vissersschepen voor andere vangst­

Peter Vrolijk

methoden, het plaatsen van kranen en losinstal­ laties of een nieuwe stuurhut die dan in hoogte

Het ontwerpbureau is vanaf het begin betrokken

verstelbaar moet zijn.

bij de gesprekken met de klant. “Onze opdracht­ gevers zijn meestal zelfstandige ondernemers en

Vakmanschap

tevens zelf schipper aan boord van hun eigen

In het verleden maakte het ontwerpbureau een­

schip,” vertelt Vrolijk. “Daar is persoonlijke

voudige 2D tekeningen en lag veel nadruk op het

betrokkenheid heel belangrijk. Er is een vast team

vakmanschap in de werkplaats om de details in te

dat het project begeleidt van het eerste ontwerp

vullen. “Het scheepsbouwkundig vakman­schap

en het contract tot en met de afname, classificatie

om van die 2D tekeningen 3D schepen te bouwen

en nacalculatie. Dat is voor de klant plezierig omdat

wordt merkbaar minder omdat de vakmensen

hij altijd dezelfde aanspreekpartners heeft.” Dit

met pensioen gaan en instroom van jonge

team maakt het eerste ontwerp meteen in NX.

scheepsbouwtalenten is schaars,” legt Vrolijk uit.

Het ontwerpbureau met ca. 15 medewerkers

“Dat houdt in dat we met meer gedetailleerdere

beschikt over 12 licenties, twee getallen waarvan

en productiegerichte informatie naar de

Vrolijk verwacht dat ze nog gaan groeien.

werkplaats moeten gaan. Met informatie die ook

“Met de NX Ship Wizard kunnen we automatisch productiegegevens leveren die de werf nodig heeft. ”

18 | Inzicht editie 17

de niet-scheepsbouwer de mogelijkheid geeft

Puntenwolk

dezelfde mooie schepen te bouwen. Daarbij komt

“Bij nieuwbouw is 3D ideaal voor communicatie

dat we de klant ook snel willen informeren over

met de klant om gezamenlijk te komen tot de

de uitgedachte constructies, zodat hij in een vroeg

gewenste ruimte-indeling, functionaliteit en

stadium zijn input kan leveren. Ook dat vereist

vorm,” legt Vrolijk uit. “Hier wordt nog niet in

gegevens die vanaf het begin al details bevatten.”

geometrisch detail gewerkt, maar wel moet alles

Daarnaast worden de schepen steeds complexer

worden ingepland, van motoren, hulpwerktuigen,

en eisen van inzetbaarheid steeds hoger. Het

dekuitrusting, tot en met tafels, stoelen en de

komt aan op de details. Zijn die in het ontwerp

wasmachine. Dit ontwerp is de basis voor het

niet goed doordacht, dan worden de eisen en

contract.” Bij ombouw van schepen is 3D minstens

verwachte functionaliteit niet gehaald.

even belangrijk om snel tot voorstellen te komen.

Praktijk Klantnaam Scheepsbouwkundig Ontwerp en Adviesbureau Kooiman BV, onderdeel van de Kooiman Groep Industriesector

vakmanschap goed ontwerp

Scheepsbouw Business Challenges De Kooiman Groep bouwt schepen en installaties (vaak one off’s) in nauw overleg met de opdracht­ gevers. In de scheepsbouwkundige ontwerpen zijn alle disciplines verenigd; scheepsbouw, machine­ bouw, piping, elektro­techniek, timmerwerk, HVAC (klimaatbeheersing) etc. Na overeenstemming over de ontwerpen moet men op de bouwlocaties van de eigen werven, en ook op bouwlocaties bij onder­aannemers in Nederland en in het buitenland, kunnen beschikken over de juiste informatie en productievoorbereiding. Die informatie moet foutloos zijn en zo gedetailleerd dat een ieder ermee kan werken. Sleutel tot succes Het antwoord op de uitdagingen is het snel en correct in 3D visualiseren van de ontwerpen voor een goed overleg met de klant, het integreren van alle disciplines in het model en het aanleveren van betere productie-informatie. Dat is mogelijk door een integraal ontwerp te maken en met scheeps­ bouw­specifieke toepassingen automatisch de productie-informatie te genereren. Resultaten • Goede 3D visualisatie levert snel begrip en response van de klant • Meer inzicht voor klanten in het begin van het project leidt tot minder wijzigingen in een later stadium • Foutloze ontwerpen leveren automatisch foutloze productie-informatie • Foutloze en branchespecifieke productieoutput vereenvoudigt de productie en legt minder druk op het vakmanschap • Perfectie productie-informatie maakt uitbesteding beter mogelijk • Perfecte productie-informatie leidt tot effectievere en efficiëntere productie Producten/diensten NX Primaire business van de klant In de Kooiman Groep werken verschillende zelfstandig opererende bedrijven nauw samen bij nieuwbouw, ombouw en reparatie van een veelzijdige hoeveelheid schepen. Daarbij biedt de groep alle werkzaamheden, van cascobouw tot en met de volledige uitrusting zoals inbouw, leiding­ werk, lieren, de elektrische installaties en de scheepsbetimmering. Klantlocatie Zwijndrecht, Dordrecht, Yerseke

Inzicht editie 17 | 19

Praktijk

“De output is vlekkeloos. NX vervangt de specifieke scheepsbouwkundige taak van de ‘afschrijver’ en vangt hier voor een deel het tekort aan specifiek scheepsbouwkundig vakmanschap op. De duizenden onderdelen passen perfect en de werkplaats kan veel efficiënter werken.”

Omdat van het om te bouwen schip meestal

ontwerp hebben. In NX8 zijn veel verbeteringen

Ook hier wordt intensief gebruik gemaakt van de

geen 3D data beschikbaar is, kan met 3D

beschikbaar zodat het overzetten van modellen

scheepsbouwspecifieke functionaliteit van de

fotografie een digitaal model worden gecreëerd.

overbodig wordt.” Het belang van de Kooiman

Ship Wizard. “De werkplaats krijgt dankzij de Ship

“Het voordeel van 3D fotografie is dat de structuur

Groep hierbij is, dat de kwaliteit van de infor­ma­tie

Wizard precieze instructies voor de onderdelen­

van het schip beschikbaar komt die je moeilijk in

verhoogd en geoptimaliseerd wordt. “Casco’s

productie en hoe die onderdelen samengebouwd

het schip kunt meten,” legt Vrolijk uit. “Op alle

voor nieuwbouw worden vaak in het buitenland

moeten worden,” vertelt Vrolijk. “De output is

relevante punten zoals spanten en dekken

gemaakt,” licht Vrolijk toe. “Met de NX Ship Wizard

vlekkeloos. NX vervangt de specifieke scheeps­

worden aan de buitenzijde stickers geplaatst.

kunnen we automatisch productiegegevens

bouwkundige taak van de ‘afschrijver’ en vangt

Alle punten worden door een speciale foto­

leveren die de werf nodig heeft. Dit zijn bijvoor­

hier voor een deel het tekort aan specifiek scheeps­

camera en een computerprogramma middels

beeld uitslagen van huidplaten, markeringen en

bouwkundig vakmanschap op. De duizenden

driehoeksmetingen in de ruimte geplaatst en

nummering, spantenlijsten, buigvormen van

onderdelen passen perfect en de werkplaats kan

omgezet naar een puntenwolk die in NX kan

spanten en eindbewerkingen van spanten.

veel efficiënter werken.”

worden bewerkt.”

De kwaliteit heeft hier enorm veel baat bij gehad. En het uitbesteden is eenvoudiger geworden.”

“De kwaliteit heeft hier enorm veel baat bij gehad. En het uitbesteden is eenvoudiger geworden.”

NX Ship Wizard

Voor leidingwerk, doorvoeren, kabelgoten en

In NX wordt de vorm gestrookt en worden de

de kanalen voor de luchtverzorging wil Vrolijk

structuurdelen zoals spanten en dekken ontworpen

hetzelfde bereiken. Tegelijk wordt ontwerp­

en gemodelleerd. Ook de scheepsbetimmering

flexibiliteit behouden. “Een integraal ontwerp

wordt in NX ontworpen. Dit gebeurt tot in het

maakt het mogelijk gecontroleerd wijzigingen

kleinste detail. Op basis van het scheepsvolume

aan te brengen in een laat stadium,” aldus Vrolijk.

Terugkijkend op vier jaar gebruik stelt Vrolijk

en de vorm worden de hydrostatische

“En er zijn altijd late wijzigingen op wens van de

tevreden vast dat het hele bedrijf baat bij de

berekeningen in een speciaal programma

klant. De kunst is die snel te realiseren tegen

NX-investering heeft. “Dankzij de brede inzetbaar­

uitgevoerd. “Leidingwerk gebeurt nu nog in

minimale kosten. En dat kan met NX.”

heid van NX zijn we flexibeler dan ooit en kunnen

Nupas-Cadmatic,” vertelt Vrolijk. “Dat is niet optimaal, we willen alles in een geïntegreerd

alle soorten werk aan. Commercieel gezien is het Bij ombouw en reparatie is het traject vergelijk­

interessant vast te stellen dat we op basis van de

baar. Het ontwerp wordt passend gemaakt op de

3D informatie in een vroeg stadium van het

bestaande structuur van het schip. De kracht van

ontwerpen medewerking van en overeen­

NX zit hier ondermeer in de mogelijkheid van het

stemming met de klanten krijgen. En omdat de

creëren en stroken van 3D dubbel gekromde

klant veel meer inzicht heeft dan vroeger, is het

vlakken van de scheepshuid op basis van een

aantal wijzigingen later in het project aanmer­ke­

puntenwolk. “De constructie kan binnen die

lijk kleiner.” Verder geeft Vrolijk aan dat de

gevormde huid worden aangebracht in NX,” legt

uitdagingen in de productie het hoofd kunnen

Vrolijk uit. “Snijdfiles kunnen worden gegenereerd

worden geboden. Wie de baas is over de juiste

voor de productie, men kan al met bouwen van

informatie kan het proces bepalen en sturen, de

een nieuwe sectie beginnen als de bestaande

informatie is correct waardoor effectiviteit,

wordt gesloopt. Na het modelleren van de scheeps­

efficiëntie en kwaliteit zijn gestegen. En strategisch

constructie kan begonnen worden met het routen

uitbesteden is beter mogelijk dan voorheen.

van het leidingwerk, zodat ook dat vooraf kan

“Kortom, over de hele breedte kunnen we een

worden gebogen en gemaakt zodat het meet- en

positieve balans over het NX opmaken,” besluit

montagewerk aan boord kan worden bekort.”

Vrolijk.

Vlekkeloze output De productie voor nieuwbouw- en ombouw­ projecten vindt ook op de eigen werven plaats.

20 | Inzicht editie 17

Praktijk

“Commercieel gezien is het interessant vast te stellen dat we op basis van de 3D informatie in een vroeg stadium van het ontwerpen medewerking van en overeenstemming met de klanten krijgen. En omdat de klant veel meer inzicht heeft dan vroeger, is het aantal wijzigingen later in het project aanmerkelijk kleiner.” Peter Vrolijk, projectleider Kooiman Groep

Inzicht editie 17 | 21

Praktijk

Nieuwe processen maken complexiteit bij Océ Nieuwste versie Teamcenter als platform voor verbeterde configuratie

Océ-Technologies B.V. is één van de grootste

Océ, dat met bijna 20.000 medewerkers in circa

leveranciers ter wereld van systemen

100 landen actief is, voert een breed aanbod van

voor document management en printen voor de

tie­printers en grootformaat printsystemen tot en

professionele markt. De complexiteit van de systemen neemt toe, ook omdat verschillende varianten worden geleverd. De uitdaging is het beheersbaar maken van deze complexiteit. Alleen dan kan een product van onbetwiste kwaliteit op tijd in de markt worden gezet.

22 | Inzicht editie 17

producten en diensten. Van snelle digitale produc­­ met kantoorsystemen voor printen en kopiëren. Daarnaast is Océ toonaangevend in outsourcing van document management services. Systemen worden door de eigen service­organisatie onder­ houden en van supplies voorzien. Het hoofd­ kantoor is gevestigd in Venlo waar ook de R&D plaatsvindt. Sinds 2010 maakt Océ deel uit van de Canon groep die bekend is van kopieer­ machines, printers, camera’s en vele andere producten. De Canon groep is de grootste leverancier ter wereld in de printsector.

Praktijk

beheersbaar en wijzigingenbeheer V.l.n.r. Henk Coolen, Henk Douven, Ron Notermans en Loek Veeger

Het beheersbaar maken van complexiteit vereist

In het project is de herdefinitie van de processen

Klantnaam

afgestemde processen. Bij een intern onderzoek

de grootste verandering geweest. De processen

Océ-Technologies B.V.

zijn de inefficiënties in de bestaande processen

zijn leidend geweest in het opstellen van de

boven water gehaald. “Onze systemen worden

requirements voor de inrichting van het nieuwe

Industriesector

in multidisciplinaire teams ontwikkeld waarbij

systeem. “Bij dergelijke grote veranderingen is de

High-Tech equipment

mechanica, elektrotechniek en elektronica,

steun nodig van de belangrijkste betrokkenen”,

software en chemie samenkomen”, vertelt

aldus Henk Coolen, Program Director Technical

Business Challenges

Ron Notermans, VP R&D Processen Quality &

Automation. “In ons geval waren dat de direc­

Océ maakt complexe mechatronische print­

Information. “In de loop der jaren zijn disciplines

teuren van R&D en M&L (Manufacturing en

systemen. Technologieleiderschap, kwaliteit en

elk voor zich in processen gegroeid, ondermeer

Logistics) en de Chief Information Officer.

tijdige marktintroductie bepalen het succes.

voor vrijgave en change management. Een uni­

Het project werd geleid door een stuurgroep

Beheersing van de complexiteit is noodzakelijk

form proces over alle disciplines levert direct

bestaande uit managers uit R&D, M&L en IT die

voor succes op de markt.

voordelen op.” Omdat de Teamcenter upgrade

tevens een procesverantwoordelijkheid hebben.

gepland stond, is besloten de procesverandering

Bij de realisatie van een dergelijk complex project

Sleutel tot succes

tegelijk hiermee in te voeren. Océ heeft het

zijn de sterspelers van de organisatie benodigd

Voor de beheersing van complexiteit zijn

totale product ontwikkelproces opgedeeld in

en dit zijn dezelfde mensen die ook onontbeerlijk

uniforme processen en structuren nodig.

zeven stadia, M1 tot en met M7. M1 is de start

zijn in de product-ontwikkelprocessen.”

Deze zijn herontworpen en ingevoerd met de

van de ontwikkeling en M7 de start van de regu­

Centraal in de nieuwe processen van Océ staan

upgrade naar Teamcenter.

liere productie. Dit proces omvat ook ontwikkeling

drie gerelateerde structuren voor de product­

van de productiefaciliteiten en de supply chain.

informatie. In de ‘as required’ structuur wordt de

Resultaten

Omdat focus van de invoering van Teamcenter op

architectuur & design van het systeem gedefi­

Door de invoering van uniforme processen en nieuwe

de herinrichting van processen is gelegd, is de

nieerd. In Océ termen is dit de DDP, het Design

structuren bij productontwikkeling en industrialisatie

PLM-scope zelf nog niet uitgebreid. Teamcenter is

Documentation Package. Deze architectuur wordt

is betere beheersing van complexiteit mogelijk.

de PLM backbone vanaf de start van de ontwik­

ingevuld door de ‘as specified’ structuur waarin

De verbeteringen zijn vooral in het configuratie en

keling tot en met de start van de productie en is

de resultaten van engineering in worden vast­

het wijzigingenbeheer te vinden en leiden tot

intern bekend onder de naam LiMO, Lifecycle

gelegd. Dit is het PDP, het Product Documentation

versterking van de marktpositie.

information Management Océ. “De processen die

Package. De specificaties van engineering worden

te maken hebben met bijvoor­beeld portfolio

gebruikt om de supply chain voor de serieproductie

Producten/diensten

management, requirements management, field

in te richten. De gegevens over de fysieke onder­

Teamcenter

service feedback en problem reporting zitten hier­

delen, systemen, supplies en toeleveranciers

voor en hierna”, vertelt Notermans. “Deze proces­

worden in de ‘as supplied’ structuur vastgelegd.

Primaire business van de klant

sen en de bijbehorende data worden nog niet in

Deze structuur heet het SDP, Supply chain

Océ is één van ‘s werelds grootste leveranciers op

Teamcenter beheerd. In het vervolgproject wordt

Documentation Package. “Op deze manier wordt

het gebied van document management en printen

gewerkt aan de uitbreiding van de scope met

alle relevante productinformatie beheerd en

voor professionals. Het brede aanbod van Océ omvat

problem reporting en requirements management.”

kunnen we alles op elk moment traceren,”

snelle digitale productieprinters en groot­formaat printsystemen voor zowel technische documentatie

“De complexiteit en variëteit zijn met de jaren zo groot geworden dat de nieuwe processen nodig zijn om beheersbaarheid te garanderen. Als je dat niet kunt, dan ben je als bedrijf snel je leidende positie kwijt. Wij willen onze positie juist uitbouwen en daar helpt Teamcenter ons bij.”

als display graphics in kleur, naast kantoorsystemen voor printen en kopiëren. Bovendien is Océ een toonaangevende speler op het gebied van outsourcing van document management. Klantlocatie Venlo, Nederland

Inzicht editie 17 | 23

Praktijk

aldus Coolen. “In dit project hebben we met name de aandacht gevestigd op het Design Documentation Package en het Supply chain Documentation Package, omdat het Product Documentation Package reeds van oudsher goed gestructureerd was.” De medewerkers in projecten krijgen hun taken vanuit LiMO aangeleverd. Elke discipline heeft zijn eigen authoring tools waarvan de data door een discipline gebonden PDM systeem wordt beheerd, de zogenoemde ‘work-in-progress’ database. “Zodra een (deel)ontwerp in eerste versie gereed is, wordt het bevroren waarna de data automatisch naar LiMO wordt gezonden,” licht Coolen toe. “In LiMO wordt de data in de structuur gehangen en valt vanaf dat moment onder het configuratiebeheer. Omdat vrijgave niet voor alles tegelijk plaatsvindt, wordt met een tijdstempel vastgelegd welk ontwerp bij welke configuratie in de tijd hoort. Op deze manier houden we een hoge mate van flexibiliteit in het systeem terwijl we toch op elk moment de juiste

“In LiMO wordt de data in de structuur gehangen en valt vanaf dat moment onder het configuratiebeheer. Omdat vrijgave niet voor alles tegelijk plaatsvindt, wordt met een tijdstempel vast­gelegd welk ontwerp bij welke configuratie in de tijd hoort. Op deze manier houden we een hoge mate van flexibiliteit in het systeem terwijl we toch op elk moment de juiste versie kunnen garanderen. Zonder Teamcenter is dit niet te beheren.”

versie kunnen garanderen. Zonder Teamcenter is dit niet te beheren.”

grotendeels weggehaald, zoals Coolen het uitdrukt.

worden toegepast. Deze learning guide is rol­

Er is voor elke discipline een Disposition Authority

“In plaats van grote hoeveelheden controles in

gestuurd en per proces beschikbaar. Een continue

ingericht. Dit is een change control board waarin

het systeem in te bouwen, gaan we uit van de

uitdaging is het gebruik door niet-frequente gebrui­

wordt besloten wanneer en hoe wijzigingen in

kennis en ervaring van de mensen. We moeten er

kers. De structuren en de functies zijn complex.

het product moeten worden aangebracht. Waar

vanuit kunnen gaan dat iedereen professioneel

Het resultaat van de upgrade van Teamcenter ligt

voorheen disciplines een eigen aanpak hadden,

genoeg is om op een correcte wijze met het

goeddeels buiten het PLM-domein zelf. “Het resul­

is er nu een uniforme aanpak. “Juist vanwege

systeem om te gaan. Dat is niet altijd eenvoudig,

taat zit in de kwaliteit en tijdigheid van markt­

het multidisciplinaire karakter van de projecten

want de technische administratie kost wel wat

introducties van de systemen die wij aan de klant

is het belangrijk dit change management proces

meer tijd dan voorheen terwijl de voordelen niet

leveren,” aldus Notermans. “De complexiteit en

over alle disciplines gelijk te trekken,” vertelt

altijd direct zichtbaar zijn: die treden elders op.”

variëteit zijn met de jaren zo groot geworden dat

Coolen. “De upgrade van Teamcenter is de hef­

Ter ondersteuning van de 870 Teamcenter

de nieuwe processen nodig zijn om beheers­baar­

boom geweest om dit te realiseren.” Wanneer een

gebruikers (waarvan circa 150 bij M&L) is een

heid te garanderen. Als je dat niet kunt, dan ben je

wijzigings­opdracht wordt uitgegeven, krijgt de

‘Wiki-PCP’ ingericht, waarin alle werkwijzen van

als bedrijf snel je leidende positie kwijt. Wij willen

betreffende deze in zijn takenlijst te staan en

M1 tot en met M7 tot op detailniveau zijn vast­

onze positie juist uitbouwen en daar helpt

deze levert dan het herziene ontwerp na vrijgave

gelegd. Daarnaast is een learning guide ontwik­

Teamcenter ons bij.”

terug in Teamcenter met een nieuwe time stamp.

keld waarin werkwijzen zijn vertaald naar de

Bij de invoering van Teamcenter zijn de vangrails

manier waarop de processen in Teamcenter

Océ-Technologies B.V. 24 | Inzicht editie 17

Praktijk

Digitale productiesoftware ondersteunt wereldleider in een groeiende markt ASML gebruikt Plant Simulation om productiescenario’s te optimaliseren ASML is één van ‘s werelds toonaangevende leveranciers van litho­ grafische systemen voor de halfgeleiderindustrie. De onder­neming fabriceert complexe machines die van cruciaal belang zijn voor de productie van geïnte­g reerde schake­lingen en microchips. Met behulp van deze geavanceerde systemen kunnen de klanten van ASML, de chipfabri­kanten, de afmetingen van microchips voor elektronische apparatuur voor de consumenten­markt verkleinen en de functiona­li­teit vergroten. Op deze manier onder­steunt ASML haar klanten bij de ontwikkeling van krachtiger elek­tronische systemen voor de industriële en de consumentenmarkt.

Overbruggen van de kloof tussen productontwerp en fabricage ASML maakt gebruik van diverse oplossingen van Siemens PLM Software, waaronder Teamcenter®software voor digital lifecycle datamanagement en NX™-software voor productontwerp. Onlangs begon de afdeling Industrial Engineering van ASML met het gebruik van de discrete simulatiesoftware Plant Simulation. “Het Industrial Engineering team opereert tussen D&E (Development and Engineering) en M&L (Manufacturing and Logistics),” legt Andreas Schoenwaldt, team manager van Industrial Specification Management (ISM) bij ASML, uit.

De “digitale revolutie” is gerealiseerd door de

Als gevolg van de economische crisis van 2009

“De simulatie van de productieprocessen die we

halfgeleiderindustrie en indirect door de litho­

moesten chipfabrikanten uitgaven sterk beper­ken.

ontwikkelen met Plant Simulation, biedt een goede

grafie: middels dit proces werd het mogelijk om

Halverwege het jaar wist de halfgeleider­industrie

ondersteuning bij het bouwen van een brug tussen

steeds kleinere structuren op de wafers te

zich als één van de eerste industrie­takken te her­

deze twee groepen. Er moet een groot aantal

drukken en het aantal transistoren op een

stellen en groeiden de order­porte­feuilles weer.

beslissingen worden genomen met betrekking tot

microchip - volgens de Wet van Moore - met

Hierdoor kende ASML twee opeenvolgende jaren

het opzetten van nieuwe productiefaciliteiten, of

regelmatige intervallen te verdubbelen. Dankzij

van recordverkoop. De omzet van 2010 was bijna

het verbeteren van de bestaande. Plant Simulation

de lithografie konden met de steeds kleiner

driemaal zo hoog als in 2009 en liet in 2011 een

ondersteunt ons bij het nemen van deze beslis­sin­gen

wordende microchips, betere, energiezuinigere,

verdere stijging zien. Tijdens dit krachtige herstel

na de simulatie van “what-if” productiescenario’s.

en beter betaalbare elektronische producten en

moest ASML garanderen dat het in staat zou zijn

diensten voor iedereen worden ontwikkeld,

om de machines op tijd te leveren, en te voldoen

Onze machines moeten voldoen aan de hoogste

waarbij de mobiliteit, verbondenheid, veiligheid

aan de hoogste kwaliteitsnormen.

normen. Ze moeten heel kleine structuren op

en digitaal entertainment verbeterden.

wafers drukken, 30 tot 40 lagen exact op elkaar, Omdat de vraag in de halfgeleiderindustrie een

en ook nog eens extreem snel. De nauwkeurigheid

cyclisch karakter vertoont, moest ASML de

wordt gemeten in nanometers. De permanente

productie­capaciteit continu aanpassen om aan

focus op innovatie maakt deel uit van de ASML-

de eisen van de markt te voldoen. Dit is een

bedrijfscultuur en heeft ons gesterkt bij het aan­

ingewikkeld proces waarbij rekening gehouden

vaarden van deze uitdaging. In deze context had­den

moet worden met het voorspellen van de vraag,

we behoefte aan een discrete-event simulatie­

het maken van gedetailleerde output planning en

software om onze productieprocessen te simuleren

oplijnen met een grote en complexe supply chain.

en optimaliseren.”

Bij dit proces wordt ook gebruik gemaakt van de Plant Simulation-oplossing uit het Tecnomatix®-

Creëren van een Plant Simulation model

portfolio.

voor de productiefase met het verkorten van de machinetijd als doel Het testen van machines is de productiefase die de meeste tijd in beslag neemt, meer zelfs dan de uit­

Ontwikkeling van het krachtige

eindelijke assemblage. ASML streeft continu naar

TWINSCAN NXT platform, gefabriceerd door ASML Inzicht editie 17 | 25

Praktijk

“Marktleider blijven op de wereldmarkt is een lastige opgave. Je moet zowel innovatief als kostenefficiënt zijn. Plant Simulation zal onderdeel uitmaken van ons besluitvormingsproces op het gebied van productie. Een groot aantal productiescenario’s zal met behulp van Plant Simulation virtueel worden gesimuleerd voordat we de productielijn in bedrijf stellen.” Andreas Schoenwaldt, Industrial Specification Management Team Manager ASML

kortere doorlooptijden, verhoging van de

te behalen was door het toevoegen van één

huidige productielijn, 2) outsourcen, “HLQB”

productie­capaciteit en lagere kosten om de

medewerker aan de productie in plaats van het

(high-level qualified buy), van een deel van de

aantrekkelijk­heid als leverancier te vergroten.

investeren in, bijvoorbeeld, een nieuwe productie­

productie, 3)het gebruiken van een nieuwe

Bij het bestuderen van deze uitdagingen is uit

lijn. Om te laten zien dat dit resultaat niet triviaal

methodologie voor een productielijn, waarbij

gegevensanalyse naar voren gekomen dat verlate

was, hebben we een simulatie uitgevoerd waarbij

het werk wordt verdeeld over drie verschillende

levering van de bewerkte wafers een bron van

we hebben kunnen aantonen dat een tweede

gebieden. De simulatie maakte duidelijk dat het

vertraging vormt. Joris Bonsel, industrial

mede­werker geen financieel voordeel zou opleve­

klonen van de huidige productielijn een hogere

engineer binnen het Industrial Specification

ren. Deze analyse was al eerder gevoelsmatig

investering in apparatuur zou vereisen, dus deze

Management (ISM) team van ASML, legt uit:

uitgevoerd, maar niet op basis van een simulatie;

optie werd losgelaten. Uit de andere twee alter­

“Deze wafers worden in ons eigen lab gepro­

daardoor konden we het moeilijk oneens zijn met

natieven, die in grote lijnen gelijkwaardig waren,

duceerd, hoofdzakelijk voor het testen van

de aanbeveling op basis van de simulatie.” Bonsel

kozen we de mogelijkheid die het kleinste risico

machines. We hebben gebruik gemaakt van

geeft aan: “Dit is feitelijk het project dat we hebben

voor ASML zou opleveren. “Het resultaat van

gegevens van echte orders van de testafdeling

gebruikt als pilot voor Plant Simulation, en we

Plant Simulation is een optimaal geconfigureerde

over een periode van vijf maanden en deze

waren erg onder de indruk toen we ons realiseer­

produc­tielijn met de benodigde capaciteit,

gecom­bineerd met de werkelijke levertijden.

den dat we met Plant Simulation een model konden

waarbij de investering in productieresources

Vervolgens hebben we een Plant Simulation-

bouwen dat de prestaties van een fysieke

wordt beperkt.”

model opgesteld waaruit hetzelfde resultaat

productie­lijn nauwkeurig imiteert.” Hogere doorvoer dankzij simulatie

naar voren kwam als bij de verzamelde gegevens en waaruit op die manier een verrassend hoge

Een nieuwe generatie lithografische systemen

Eén van de kernmodules van de TWINSCAN

nauw­keurigheid van het model is gebleken.

ASML heeft een nieuwe generatie lithografische

NXT:1950i machine is de positioneringsmodule

“Toen we wisten dat we een simulatiemodel

systemen ontwikkeld waarbij gebruik wordt

(PM). Toen ASML nadacht hoe de productie­

hadden dat overeenkwam met de werkelijk­heid,

gemaakt van extreem ultraviolet (EUV) licht en

capaciteit voor een nieuw design kon worden

zijn we begonnen met de analyse van het

chipfabrikanten de mogelijkheid zal bieden om

vergroot, wilde het team weten hoeveel

industriële proces. Het was duidelijk dat het

de afmetingenvan de kenmerken op de chip nog

kwalificatiemodules, ook wel “positioning

vergroten van de bezetting van het lab de levering

verder te verkleinen. De eerste systemen, met de

module qualification tools” (PMQTs), er nodig

zou verbeteren maar we waren in staat om de

naam NXE:3300B, zijn bedoeld voor fabricage

zouden zijn en hoe deze modules optimaal

werkelijke productie te simuleren en konden

van grotere volumes. Het engineeringteam heeft

zouden kunnen worden ingezet. Het team had

daar­mee aantonen dat er een financieel voordeel

productiefaciliteiten moeten plannen voor onder­

ook gepland om de implementatie van twee

steuning van de levering. Maurice Schrooten,

parallelle werkstations met dezelfde taak te

industrial engineer van het ISM team bij ASML,

vergelijken met twee werkstations met elk de

legt uit: “Eén van de belangrijkste vragen was:

helft van de taken. Ron Clauwers, industrial

‘Welke productieresources zijn nodig voor de

engineer van het ISM-team bij ASML: “Om de

fabricage van de MBMM (main body mid module),

hoogst mogelijke doorvoer te realiseren werden

één van de hoofdmodules van deze machine?’.

vier scenario’s met elkaar vergeleken en de

Vanzelfsprekend hebben we gekeken naar de

resultaten van de Plant Simulation toonden aan

meest kostenefficiënte investering. Daarom

dat we twee identieke PMQT’s op een flexibele

hebben we gebruik gemaakt van Plant Simulation

(niet vaste) manier moesten gebruiken. Met

om de gevolgen van verschillende alternatieven

andere woorden: elke PMQT kan elke benodigde

te analyseren voor de benodigde ruimte in de

stap van de productie uitvoeren, gecombineerd

clean rooms, de variatie in doorvoer en de

met prioriteitsregels en gebruikmakend van

investeringen in hardware en arbeidskracht.

parallelle werkstations (in plaats van seriële

De drie alternatieven waren: 1) klonen van de

werkstations), vóór de PMQT’s.”

Het Plant Simulation proceslab model

26 | Inzicht editie 17

Praktijk Klantnaam ASML Industriesector Halfgeleider apparatuur Industriële machinebouw Business Challenges • Leveren van nieuwe en innovatieve machines • Snellere oplevering van machines • Aanpassen van de productiecapaciteit aan marktvoorwaarden en gelijktijdig de kosten onder controle blijven houden Sleutel tot succes • Simuleren van nieuwe productielijnen voordat deze worden geïmplementeerd

Productie van de nieuwe EUV machine in een “clean room“

• Analyseren van productiescenario’s en adviseren over de beste alternatieven • Optimaliseren van het verloop van productieprocessen

Plant Simulation als onderdeel van

omdat ze op hetzelfde deel van de machine

besluitvorming

moeten gebeuren.

Resultaten • Creëren van een pilot waarin resultaten uit de

“Eén van de sterkste punten van Plant Simulation is de mogelijkheid om een collectie van objecten

“Het GA-optimalisatie-object maakt gebruik van

praktijk werden vergeleken met het gesimuleerde

met een zekere logica op te bouwen en deze in

de mogelijkheden van een genetisch algoritme in

model in Tecnomatix, om zo aan te tonen dat de

verschillende modellen opnieuw te gebruiken”,

Plant Simulation om de optimale volgorde van de

werkelijke productieprestaties/metrics accuraat

aldus Schrooten. “We hebben nauw samen­gewerkt

processtappen vast te stellen waarbij rekening

met cards PLM Solutions B.V., onze Siemens PLM

wordt gehouden met alle belemmeringen en de

Software Solution partner, en zij hebben ons een

stappen aan de benodigde productie­mede­werkers

welke de benodigde capaciteit ondersteunt en de

eerste, handige collectie bruikbare bibliotheek­

toe te wijzen.

investering in productieresources voor een

delen geleverd. We hebben bijvoorbeeld een

Een andere handige mogelijkheid in Plant

genetisch algoritme (GA) ontwikkeld voor onze

Simulation die we gebruiken, is de experiment

objectenbibliotheek. Wanneer we een productie­

manager. Hiermee kunnen we verschillende

proces simuleren, definiëren we een groot aantal

scenario’s simuleren en eenvoudig de resultaten

• Bibliotheek van simulatieobjecten gecreëerd,

belemmeringen tussen de stappen zoals de

van de verschillende alternatieven vergelijken.”

zoals een optimalisatie-algoritme voor het

“afhankelijkheid”; hiermee wordt bepaald welke

Schoenwaldt concludeert: “Marktleider blijven op

bepalen van de meest efficiënte volgorde van de

stap er moet zijn uitgevoerd vóór een volgende

de wereldmarkt is een zware taak. Je moet zowel

stap; de tijdsfactor, welke de wachttijd bepaalt

innovatief als kostenefficiënt zijn.” Hij geeft verder

die nodig is na het uitvoeren van sommige

aan: “Plant Simulation zal onderdeel uitmaken

van het productieproces, waarmee het mogelijk

stappen; en andere belemmeringen die verband

van ons besluitvormingsproces op het gebied van

wordt om de meest innovatieve en kosten­

houden met fysieke aspecten, zoals twee stappen

productie. Een groot aantal productiescenario’s

efficiënte oplossing aan de klanten te leveren

die niet gelijktijdig kunnen worden uitgevoerd,

zal met behulp van Plant Simulation virtueel

kunnen worden gesimuleerd. • Optimalisatie van een productielijnconfiguratie ,

nieuwe EUV-machine verlaagt • Verhoging van de productiecapaciteit voor een nieuw design door gebruik van simultane module

productiestappen • Implementatie van Plant Simulation als onderdeel

worden gesimuleerd voordat we de productielijn

Producten/diensten

in bedrijf stellen.”

Tecnomatix NX Teamcenter Primaire business van de klant ASML, één van ’s werelds toonaangevende fabrikanten van machines voor chipfabricage en een belangrijke leverancier voor de chipindustrie, ontwerpt, ontwikkelt, integreert en onderhoudt geavanceerde systemen voor de productie van halfgeleiders. De onderneming heeft productielocaties, klantenservicecentra en trainingsfaciliteiten in meer dan 15 landen.

Boxplot van de Plant Simulation resultaten:

De Plant Simulation resultaten:

weergegeven wordt de tijd (in weken) die

vergelijking van de investering in de

Klantlocatie

benodigd is voor de productie van een

drie productielijnalternatieven.

Veldhoven, Nederland

specifiek volume PM’s. De hoogste doorvoer wordt gerealiseerd met twee tools, flexibel

Partner

gebruik en parallelle werkstations.

cards PLM Solutions B.V.

Inzicht editie 17 | 27

Praktijk

Flexibiliteit troef bij de van de nieuwe Philips Van Dijk 3DE ontwikkelt essentiële onderdelen voor slanker design met NX Design speelt een grote rol in consumenten­producten. Fraai vormgegeven producten moeten uiteindelijk ook geprodu­ ceerd kunnen worden. De relatie tussen vormgeving, engineering en produceer­baarheid is een van de speerpunten van Van Dijk 3DE bv. Philips Design, de ontwerp­ afdeling van Philips in Amsterdam, was verant­woordelijk voor de vormgeving van de Senseo Twist, de jongste generatie van het succesvolle Philips koffiezetapparaat. Van Dijk 3DE stond garant voor de technische uit­ werking en de produceerbaarheid van de complexe mechanische kunststof onderdelen van de Senseo.

Van Dijk 3DE is een full service ontwerpbureau dat een stormachtige groei doormaakt. In de afgelopen vijf jaar is het bedrijf van drie naar twintig mede­werkers gegroeid. Een groei die samenhing met de uitbreiding van de klassieke engineering­werk­zaam­heden naar vormgeving en produceerbaarheid. Onder dit laatste valt onder­meer de technische haalbaarheid van designs en de begeleiding van de matrijs­

Dries IJseldijk en Kornel Ringelberg

ontwikkeling. Van Dijk 3DE richt zich vooral op consumentenproducten en producten voor de

intensief gebruik gemaakt van Synchronous

professionele en medische sector. Zusterbedrijf

Technology. Dat was handig bij het hergebruik

Van Dijk 3DM realiseert prototypes, matrijzen en

van NX data van de vorige Senseo. Door ‘knippen

produceert kleine series uit diverse materialen.

en plakken’ konden de oude modellen snel

Bij de recente verhuizing van Van Dijk 3DE naar

worden aangepast en wensen uit reviews worden

een nieuwe locatie in Ermelo is ook de werk­

verwerkt. Synchronous Technology is een

plaats van Van Dijk 3DM in het nieuwe pand

onderscheidende factor in het project geweest.”

ondergebracht. De werkplaats is verder uitgebreid,

Op basis van de 3D lay-out zijn door Philips

onder andere met een testfaciliteit. Volgens

Design twaalf ontwerpen gemaakt die aan een

eigenaar Ron van Dijk is dit een belangrijke stap

testpanel zijn voorgelegd. De kleinere versies

om projecten nog beter te kunnen uitvoeren.

hadden de voorkeur en die zijn gebruikt als basis

Van Dijk 3DE en Van Dijk 3DM werken in Nederland

voor het definitieve ontwerp. “Van Dijk 3DE heeft

en het naburige Europese buitenland.

in de fase van het testpanel de rol van vraagbaak vervuld voor Philips”, vertelt IJsseldijk. “Het

Nieuwe Senseo

vertalen van de opmerkingen uit het panel naar

Bij de ontwikkeling van de nieuwe Senseo stond

het product vereist alle beschikbare input.”

een slankere uitstraling centraal. De eerste fase

De styling surfaces zijn in NX geïmporteerd om

in het project richtte zich op de essentiële onder­

daarin het integrale apparaat in concept verder

delen: deze moesten bij gelijke prestaties kleiner

te ontwikkelen. “NX is een ideaal tool voor het

worden en minder ruimte innemen. Op deze

werken met kunststoffen”, vindt IJsseldijk. “De

manier kon het design slanker worden. “De houder

surface modeling functionaliteit is uiterst sterk.

van de koffiepad en het drukmechanisme bleven

Ook wanneer deze surfaces moeten aansluiten

gelijk”, vertelt Dries IJsseldijk, senior design

op de mechanische componenten om er een

engineer bij Van Dijk 3DE. “De verkleining moest ondermeer gerealiseerd worden in het onderdeel waar het water in contact komt met de koffiepad, de vergrendeling en de uitloop. De eis was dat de risico’s van deze nieuwe onderdelen minimaal moest zijn. Dus kleiner bij dezelfde functie en zonder riciso’s dus net zo sterk als voorheen.” Flexibel De ontwerpen voor de onderdelen zijn meteen vanaf het begin in NX opgezet als een 3D Lay-out. “Reviews vinden zowel intern als samen met Philips plaats,” aldus IJsseldijk. “Met de nodige aanpassingswensen tot gevolg. We hebben

28 | Inzicht editie 17

Praktijk

ontwikkeling Senseo werkend product van te maken. Dan laat NX

Tooling

zijn kracht zien als mechanisch design pakket.”

Met de detailengineering

“In verband met de strenge kwaliteitseisen is veel

zijn de matrijzen uitbesteed

energie gestoken in het maken van prototypes”,

naar vaste toeleveranciers.

vertelt Kornel Ringelberg, eveneens Senior

Wanneer daar nog wensen voor

Design Engineer bij Van Dijk 3DE. “Het is een

de produceer­baarheid uitkomen die gevolgen

praktische manier om alle risico’s uit een ontwerp

voor het product hebben, dan worden die door

te halen en gevoel te krijgen hoe een apparaat

Philips-eigen experts opgenomen. Deze afdeling

Klantnaam

zich ‘aanvoelt’. De eigenaren van de modules

kan nog verfijningen in het product aanbrengen

Van Dijk 3DE bv - Design & Engineering

voor koffie, water, design en uitloop werkten

als dat nodig is. “De matrijzenmaker ontwikkelt

samen in context binnen NX. De functionaliteit

de matrijs met goed­keur van Philips en Van Dijk

Industriesector

voor het omgaan met samenstellingen maakt dit

3DE”, aldus IJsseldijk. “Onze eigen kwaliteitsfocus

Consumer Goods

eenvoudig mogelijk en het levert grote tijd en

sluit aan bij die van Philips. Wij controleren de

kwaliteitsvoordelen op. Vanuit de concept­

matrijsontwerpen tot in de kleinste details om

Business Challenges

ontwerpen zijn regelmatig werkende onderdelen

zeker te stellen dat ook hier geen risico’s worden

Van Dijk 3DE moet voor het Senseo-project

exemplaren gemaakt met 3D Printing technieken.

geïntroduceerd.”

onderdeel uitmaken van het Philips co-developer

Een goed voorbeeld hiervan is het scharnier­

De productie van belangrijke onderdelen en de

netwerk. Oude data moet flexibel kunnen worden

mechanisme. En ook hebben we proefmatrijzen

assemblage vinden in Polen plaats. De productie

hergebruikt en styling surfaces moeten worden

laten maken zodat we twee prototypes hadden

van eenvoudige delen zit in China. “Ook hier

gecombineerd met mechanische componenten.

die koffie konden maken.” Het feit dat er weinig

hebben wij vanuit Van Dijk 3DE de vinger aan de

Het ontwerp moet in een integrale digitale

digitaal is gevalideerd hing met de eisen van

pols”, vertelt Ringelberg. “De focus ligt vooral op

definitie worden gevat.

Philips samen. Het bedrijf wil bij een belangrijk

het proefspuiten van onderdelen. De toeleveran­

product als de Senseo alles goed doen.

ciers moeten meetrapporten leveren. Afwijkingen

Sleutel tot succes

worden beoordeeld op het effect op het eind­

Philips co-developers werken met NX om aan te

Detail engineering

product. Desnoods wordt de matrijs aangepast

sluiten op de data-infrastructuur van de opdracht­

Uit de prototypefase is een product gekomen dat

zodat in hooguit enkele loops een perfect product

gever. NX beschikt over de ontwerptechnologie

werkt en in detail verder ontwikkeld kon worden.

ontstaat.” Alle wijzigingen gedurende de ontwik­

om de opdracht succesvol te kunnen uitvoeren.

“Dat is in India gebeurd onder onze regie”, aldus

keling van het product worden in NX verwerkt.

Ringelberg. “Voor succesvolle samenwerking is

Dat is de basis van de matrijs.

Resultaten

het van belang helder te communiceren over de

In de aanloopfase van het project is een assem­

Hergebruik van modellen uit vorige versies is in

eisen. We hebben er bijzonder opgelet dat de

blagelijn opgezet voor de prototypes. “Deze

NX probleemloos mogelijk. Dankzij de sterke

teamlead bij capabele mensen lag en hadden met

lijn is ook gebruikt voor de eerste productie om

functionaliteit voor het modelleren van surfaces en

hen vaak contact. De opleidingen liggen op een

de montageafloop te optimaliseren”, vertelt

het maken van aansluiten op styling surfaces kan

hoog niveau. Het gebruik van geavanceerde tools

Ringelberg. “Het eindresultaat is een optimaal

een integraal ontwerp worden gerealiseerd.

zoals NX is geen probleem. Ook FEM en moldfow

Senseo koffiezetapparaat voor alle partijen,

analyses zijn in India uitgevoerd.

eerst en vooral voor de consument.”

Producten/diensten NX Primaire business van de klant Van Dijk 3DE BV is een full service ontwerpbureau waar design, engineering, materialenkennis en kennis van productieprocessen worden ingezet om voor klanten aansprekende en produceerbare producten te realiseren. Klantlocatie Ermelo, Nederland Partner cards PLM Solutions B.V.

Inzicht editie 17 | 29

Praktijk

Wereldwijde flexibele productie van hoge kwaliteit dankzij betere procesbeheersing Visuele werkinstructies borgen kennis en vereenvoudigen kennisoverdracht

Wereldwijd opereren betekent flexibel zijn. ‘Design anywhere, Build anywhere, Source anywhere, Sell anywhere’ is de filosofie van Wärtsilä. Dat betekent ook dat fabrieken zo ingericht

productie over de wereld. BRICK landen (Brazilië,

van de nieuwe fabrieken werd al voorzien dat dit

moeten zijn dat deze in staat zijn om vraag­

Rusland, India, China, Korea) nemen een

niet meer zou voldoen. “Wärtsilä staat bekend

afhankelijk verschillende Wärtsilä producten te

aanzienlijk deel van de wereldwijde industriële

om de kwaliteit van zijn producten, ongeacht waar

maken. Een uniforme wereldwijde manier van

productie voor hun rekening. Omdat Wärtsilä

deze geproduceerd zijn,” legt Edgar Snelders,

werken is dan een voorwaarde. Dat vraagt een

dicht bij de klanten wil zitten, zijn in de afgelopen

general manager Manufacturing Technology

hoge flexibiliteit van mensen en een nieuwe

jaren meer locale fabrieken opgezet. “De

Services, uit. “Kwaliteit bereik je door standaard

manier om kennis en vaardigheden over te

uitdagingen om Wärtsilä’s filosofie te realiseren

werk te definiëren en dit met uniforme en overal

brengen en te borgen.

ligt vooral in die nieuwe fabrieken,” vertelt André

begrijpelijke werkinstructies vast te leggen.

Janssen, manager Manufacturing Technology

Werkinstructies zijn essentieel voor de proces­

Het Finse Wärtsilä is wereldleider op het gebied

Research bij Wärtsilä. “Producten wisselen sneller

beheersing. Beheersing van een proces leidt tot

van systemen voor scheepsvoortstuwing en

en daarom moet kennis sneller overgedragen

kostenbesparing. Dat is in een case hard te

stationaire energieopwekking. Daarnaast levert

worden. Cultuurverschillen zijn hierbij een

maken. Je wilt mensen een vaste workflow laten

Wärtsilä services door een wijd vertakt service­

duidelijke uitdaging. Personeelswisselingen,

doorlopen en cruciale gegevens laten aanleveren

netwerk. Innovatie garandeert de leidende positie

taalbarrières en het niet gewend zijn aan

als kwaliteitszekerstelling. Dat kan door productie­

van het bedrijf. Milieu en kwaliteit staan daarbij

kennisdelen zijn twee voorbeel­den hiervan.

kennis op de werkvloer aan te bieden en daar

centraal. Wärtsilä behaalde in 2011 een omzet van

Als fabrikant moet je dit respecteren en er op

laagdrempelige terugkoppeling van productie­

4,2 miljard Euro met 18.000 werknemers en is in

een goede manier mee omgaan.”

gegevens mogelijk te maken.”

70 landen met totaal 170 vestigingen aanwezig. In het verleden werden tekeningen in Nederland

De afdeling Manufacturing Technology Services

De ‘Design anywhere, Build anywhere, Source

gemaakt en, voorzien van aanvullende docu­men­

(MTS) is daarom een proef begonnen met inter­

anywhere, Sell anywhere’ filosofie is een direct

ten, richting productie gezonden. Dit werkte goed

actieve visuele 3D werkinstructies en minimale

gevolg van de verspreiding van industriële

voor de eigen productie maar bij het opzetten

hoeveelheden tekst. MTS is de wereldwijd opererende groep engineers die manufacturing support leveren voor zowel machining als assembly operations. Dat omvat design for manufacturing, global manufacturing support, asset management support en de manufacturing footprint ontwik­ke­ ling: waar komt een nieuwe fabriek en hoe komt deze eruit te zien, inclusief de factory planning.

Wärtsilä thruster assembly hall in Drunen

30 | Inzicht editie 17

Wärtsilä thruster

Praktijk

Anton van de Wiel - Wärtsilä

Voorbeeld Wärtsilä werkinstructie

De werkwijze van MTS is dat nieuwe technologie

waarmee een verbinding is vastgemaakt. Die

“Cortona3D is na deze introducerende pilots

voor Wärtsilä wordt ontwikkeld in samenspraak

waarde is verplicht gemaakt en moet worden

voor Wärtsilä uitgegroeid tot een belangrijk

met de productieplants die vervolgens wereld­

ingevuld voordat de instructie verder gaat.

tool om de procesbeheersing te verbeteren,”

wijd wordt uitgerold. Eenmaal ingevoerd is het

De supervisor kan die data in zijn kwaliteits­

besluit Snelders. “Het ondersteunt in belangrijke

werk van MTS gedaan.

controle gebruiken. Validatie door het systeem

mate de strategie om wereldwijd op hoog niveau

is ook mogelijk.”

te produceren.”

Voor het verbeteren van de kennisoverdracht en -borging is een systeem gezocht dat aansluit

De pilot in Korea is een doorslaand succes

op de Siemens PLM Software portfolio waarmee

geworden. De onderhouds en garantiekosten

Klantnaam

Wärtsilä al ruim 20 jaar ervaring heeft. Belangrijk

daalden dramatisch. Er zijn daarna pilots uit­

Wärtsilä Netherlands B.V.

in de keuze is de integratie met Teamcenter en het

gevoerd voor andere productiesites en product­

gebruik van 3D product data die in NX wordt ont­

groepen. De resultaten zijn aan het management

Industriesector

wikkeld. De keuze is daarbij gevallen op Cortona3D,

gepresenteerd. “Het resultaat is dat alle plants dit

Industrial Machinery

een partner van Siemens en vertegenwoordigd

gaan gebruiken,” vertelt Snelders. “We zijn nu de

door cards PLM Solutions in Best. Anton van de

verdere uitrol aan het voor­bereiden. Daarbij zullen

Business Challenges

Wiel, development expert bij MTS, is intensief bij

we ons niet alleen richten op de tech­nische kant,

Wärtsilä wil over de hele wereld een grote variëteit

deze keuze betrokken geweest. “Cortona3D is een

maar komen ook praktische zaken aan de orde:

aan producten kunnen produceren. Flexibiliteit is

rijke applicatie die mogelijkheden biedt voor het

taken en verant­woordelijkheden. Hoe moeten de

prio­­riteit. Dat vereist een wereldwijde uniforme manier

maken van manuals, werkinstructies, trainingen

instructies opgezet worden en wie gaat deze

van werken om de procesbeheersing te optimaliseren.

en cata­logi. Wij hebben ons vooral gericht op de

maken? We verwachten dat productengineering

werk­instructies maar willen ook uitbreiden naar

en productie­voorbereiding de instructies zullen

Sleutel tot succes

de trainingmodule. De afdeling Services heeft ook

blijven maken.” MTS richt zich op het begeleiden

Verbetering van procesbeheersing door betere

grote interesse in Cortona3D voor service gerichte

van de uitrol en het standaardiseren van de way-

werk­instructies. Stapsgewijze, vooral visuele en

werkinstructies of manuals en volgt de ontwikke­

of-working en de Cortona3D toolbox. Onder­meer

interactieve instructies, met eenvoudig taalgebruik

lingen van het lopende project binnen Wärtsilä.”

moeten de biblio­theken met gereed­schappen en

en verwijzingen naar achterliggende technische

beves­tigings­materialen worden opgezet.

documentatie.

in Korea van een brandstofpomp voor tweetakt­

Het hele project heeft tot het besluit tot wereld­

Resultaten

motoren. Die assemblage is lastig omdat er kleine

wijde uitrol twee jaar voorbereiding gevraagd.

In pilotprojecten zijn leertijden verkort en is de

delen in zitten die moeilijk zichtbaar te maken

Zowel Cortona3D als cards PLM Solutions hebben

kwaliteit van het product sterk gestegen door betere

zijn. “We hebben een bewegingssimulatie

bijgedragen aan het succes. Met Cortona3D is

procesbeheersing. De onderhouds en garantie­kosten

gemaakt van de montage,” vertelt Van de Wiel.

specifiek trainingsmateriaal ontwikkeld ten

zijn teruggebracht.

“De nadruk lag op de visuele communicatie met

behoeve van het Manufacturing Technology Centre

minimaal gebruik van tekst. De productie is in

in Finland. cards PLM Solutions en Cortona3D

Producten/diensten

stappen weergegeven en tekst is hooguit in de

hebben op basis van specificaties de lay-out

NX, Teamcenter, Cortona3D

vorm van oneliners gebruikt. Er zijn links naar

ontwikkeld.

De eerste pilot is uitgevoerd met de assemblage

Primaire business van de klant

documenten en artikelen opgenomen, zoals veiligheidsbladen en foto’s, bijvoorbeeld om

“Nu zijn de werkinstructies primair op assem­

Wärtsilä is wereldleider in motoren voor scheeps­

duidelijk te maken welke lijmvariant gebruikt

blage gericht,” vertelt Van de Wiel. “Onderdeel­

voortstuwing stationaire energieopwekking.

moet worden.” Voor tekst wordt het gebruik van

productie, piping, PCB’s en oliestromen staan op

de standaard Simplified Technical English onder­

het programma. In de zomer van 2012 vindt de

Klantlocatie

zocht, dat door Cortona3D wordt ondersteund.

Teamcenter upgrade plaats zodat de integratie

• Helsinki, Finland (Hoofdkantoor)

Teamcenter levert informatie over artikelen en

met Teamcenter voor de instructies beschikbaar

• Drunen, Nederland

zorgt ervoor dat de juiste werkinstructie bij een

is.” Tevens worden de instructies aan FMEA’s

samenstelling beschikbaar is. “Er wordt ook

gelinked. Feedback over de kwaliteit maakt het

terugkoppeling van gebruikers gevraagd,” aldus

mogelijk om de instructies te verbeteren.

Van de Wiel. “Bijvoorbeeld het aanhaalmoment

(Manufacturing Technology Services) Partner cards PLM Solutions B.V. Inzicht editie 17 | 31

Praktijk

Machinehandel Lekkerkerker enthousiast gebruiker van Synchronous Technology

Kortere doorlooptijd en hogere kwaliteit dankzij ontwerpflexibiliteit Machinehandel Lekkerkerker BV komt voort uit het boerenbedrijf van de familie Lekkerkerker waaraan een kaasmakerij en melkverwerkings­bedrijf zijn verbonden. Vanuit de eigen behoefte is gestart met de inkoop en revisie van gebruikte machines voor de productielijnen. Een gouden idee waaruit Machinehandel Lekkerkerker is ontstaan. Machinehandel Lekkerkerker koopt machines op

dat is snel terzijde geschoven omdat het niet

handel Lekkerkerker die in de markt. En wanneer

uit fabrieken die sluiten. De machines worden

gebruiksvriendelijk was. “We zijn tijdens een

de machines bekend zijn waaruit een productie­

gereviseerd en op klantspecificatie aangepast,

beurs op de stand van CAAP geweest waar we

lijn wordt opgebouwd kan een prijs worden

bijvoorbeeld van de melk- naar yoghurtproductie.

met Solid Edge kennis hebben gemaakt, leggen

afgeven. Een van de aantrekkelijke kanten van

Hierbij wordt ook de procesbesturing aangepast

Fulco Hokke en Eddy Klijnsma uit. Als technisch

Machinehandel Lekkerkerker is dat het bedrijf

en indien gewenst worden machines geleverd

tekenaar zagen zij meteen de voordelen van Solid

werkt vanuit een jarenlange eigen ervaring in de

van de aanvoer tot en met het verpakken van de

Edge. “Met Solid Edge kun je alles op een uiterst

zuivelproductie. De afname van projecten

eindproducten. Daarbij worden componenten

toegankelijke manier bereiken,” aldus Hokke.

gebeurt dan ook meestal aan de hand van de

ingekocht wanneer dat nodig is. Machinehandel

“Zowel in 2D voor de lay-outs en de flow charts,

werkende installatie die proef draait in de eigen

Lekkerkerker is met een personeelsbezetting van

als in 3D voor de samenbouw, het plaatwerk en

zuivelfabrieken.

vijftig personen over de hele wereld actief. Eén

het leidingwerk. Solid Edge wordt door ons in zijn

van de belangrijkste redenen voor gereviseerde

hele breedte intensief gebruikt.” De doelstelling

Bij het maken van aanpassingen wordt de

machines van Lekkerkerker is de robuustheid.

die met de invoering van 3D en Solid Edge bereikt

beschikbare machine altijd in Solid Edge gezet.

Gebruikte machines zijn ouder en in veel gevallen

moest worden was vooral het terugbrengen van

“De contour en het frame nemen we altijd mee,”

mechanisch. Ze bevatten minder elektronica dan

de benodigde productietijd en het verhogen van

legt Klijnsma uit. “De directe context van de

moderne machines en zijn daarom minder gevoelig

de kwaliteit. “Doorlooptijd en kwaliteit gaan hand

aanpassingen wordt in detail opgezet. Dat moet

voor storingen. En als er toch een storing is, dan

in hand,” legt Klijnsma uit. “Als de kwaliteit van

snel en efficiënt kunnen waarvoor we intensief

kan deze doorgaans met eenvoudige middelen

het ontwerp op hoog niveau ligt, is er geen

gebruik maken van Synchronous Technology.

worden verholpen.

verstoring in de productie. Alles past en dat leidt

Dankzij het direct werken op de geometrie

tot de hoge productkwaliteit die de klant verwacht

kunnen we alles op elk moment aanpassen

in de voedselverwerking.”

zonder dat we met een ‘history tree’ rekening

Kenmerkend voor de business van Machine­ handel Lekkerkerker is het projectgebonden

moeten houden. Ideaal voor eenmalig werk.”

werken waarbij zelden herhaling voorkomt.

Een project begint doorgaans met de proceswens

Dat geldt ook voor het maken van plaatwerk.

Hooguit is het leidingwerk standaard. En altijd

van de klant. Die wordt vertaald naar de proces­

Dat is altijd projectspecifiek. Door afstemming

moeten projecten in korte tijd opgeleverd

technische tekeningen waarna de machines uit

met de vaste toeleverancier zijn alle buig­

worden. Tot 2006 werd Autocad gebruikt, dat

de productportfolio van Machinehandel

toeslagen precies bekend zodat Machinehandel

regelmatig leidde tot problemen in kwaliteit en

Lekkerkerker worden uitgekozen. Als de klant

Lekkerkerker direct de tekeningen en de productie

de planning. Er is gekeken naar Inventor, maar

specifieke machines wenst, dan zoekt Machine­

DXF-bestanden kan maken. “Wij kunnen plaat­

32 | Inzicht editie 17

Praktijk

Velocity Series werktekeningen en DXF-bestanden met een druk

tekeningen te staan die naar de klant worden

Klantnaam

op de knop uit Solid Edge genereren,” aldus

geleverd als onderdeel van het totale documen­

Machinehandel Lekkerkerker B.V.

Hokke. “Die zijn gegarandeerd goed zolang

tatie­­pakket. “De klanten komen bij ons terug voor

iedereen zich aan de afspraken houdt. Solid Edge

reservedelen, een goede constante business,”

Industriesector

heeft bij plaatwerk voor kwaliteitsverbetering en

aldus Hokke. “Wij maken het dan ook erg

Industrial Machinery

verkorting van de doorlooptijd gezorgd.”

makkelijk voor de klant. De Exploded Views en

Andere onderdelen zoals motoren, besturings­

tekeningen die wij in Solid Edge maken bieden

Business Challenges

componenten en leidingwerk worden juist zoveel

met een oogopslag de nodige gegevens voor de

• Verkorten van de doorlooptijd van projecten

mogelijk gestandaardiseerd. “We werken aan een

klant om zijn bestelling te doen.” Intern kan

• Verhogen van de kwaliteit van het product

bibliotheek met standaarddelen waaraan naast

Machinehandel Lekkerkerker direct reageren op

• Vermindering van de fouten in bestelde producten

de technische gegevens ook de bestelgegevens

de vraag naar reservedelen. Alle project­infor­matie

• Minder verstoring door correctiewerk in productie

worden gekoppeld,” aldus Klijnsma. De gegevens

wordt digitaal gearchiveerd zodat reservedelen

• Verbetering van de productdocumentatie

daarvoor worden via de leveranciers of internet

snel geproduceerd kunnen worden.

verkregen. Het leidingwerk zit standaard al in de

“Solid Edge is voor ons een gouden greep,”

Sleutel tot succes

bibliotheek van Express Route. “Dankzij de perfect

besluiten Hokke en Klijnsma. “Het kan meer dan

Invoering van een gebruiksvriendelijke 3D CAD-

werkende bibliotheekfunctionaliteit werkt Solid

wij nodig hebben en is toch eenvoudig te

applicatie die flexibel werken mogelijk maakt voor

Edge als een Lego-doos. Dat versnelt het project,

gebruiken. Synchronous Technology is voor ons

mechanisch ontwerp, plaatwerk en leidingwerk.

leidt tot een continue, hoge kwaliteit en vereen­

werk een ideale manier van werken. We zijn er

En een bibliotheekfunctie moet standaardisatie

voudigt het bestelproces.”

zo enthousiast over dat we op een nieuwe versie

ondersteunen.

overstappen zodra die uitkomt. Onze reseller De engineering op de machines wordt tot in het

CAAP ondersteunt ons daarbij actief met een

Resultaten

kleinste detail uitgevoerd waardoor de stuklijsten

goede service.”

• Digitale validatie van het ontwerp leidt tot betere

compleet zijn. Er zijn geen handmatige aan­pas­ singen meer nodig. Die lijsten komen ook op de

producten met minder verstoring in productie • Hoge kwaliteit van het ontwerp voorkomt foutieve leveringen • Flexibel modelleren versnelt het engineering­proces • Standaardisatie vereenvoudigt het bestelproces door het leveren van de juiste stuklijstinformatie • Documentatie is verbeterd door bestelnummers automatisch op tekeningen en exploded views te plaatsen wat leidt tot vervolgaankopen van onderdelen Producten/diensten Solid Edge Primaire business van de klant Machinehandel Lekkerkerker BV levert een volledig pakket van producten en de diensten op het gebied van proceslijnen en gereviseerde machines met de nadruk op zuivelverwerking. Klantlocatie Lopik Partner CAAP Inzicht editie 17 | 33

Producten

Onderzoek aan de Howest:

Optimalisatie van volledige aandrijvingen met NX Motion Onderzoek naar de interactie tussen alle bewegende onderdelen met motion simulaties

Met NX motion heeft Siemens NX, naast CAE Advanced Simulations, een uitgebreid gamma aan mogelijkheden voor het analyseren van CAD modellen. Waar het in ‘Advanced Simulations’ vooral om structurele berekeningen gaat, zijn motion simulaties bedoeld om de interactie tussen de onderdelen van een dynamisch bewegend systeem te onderzoeken.

Door: Ing. Bart Vanwalleghem, docent Howest

34 | Inzicht editie 17

3D CAD tools zijn ondertussen goed ingeburgerd

ontwerpcyclus, die resulteert in een tijdswinst.

in de ontwerpafdelingen van de machine­bouwers.

Ook de ontwerpkosten dalen drastisch omdat het

Deze software wordt tot op heden voornamelijk

niet langer nodig is verschillende prototypes op

gebruikt om een machine op mechanisch vlak te

te bouwen.

ontwikkelen. In een conventionele ontwerpcyclus is het gebruikelijk een concept ook als prototype

Basistoepassingen

op te bouwen. Eventuele kinematische of aan­

Een NX motion analyse kan opgezet worden zodra

drijftechnische problemen zullen dan pas naar

een machineconcept als 3D model beschikbaar is.

voren komen. Dit resulteert in een dure en tijds­

Dit model kan rechtstreeks in de motion simulatie

intensieve optimalisatiecyclus.

ingeladen worden, waarna de dynamica van de machine wordt gemodelleerd. Eens de virtuele

NX Motion is een softwarepakket van Siemens

opstelling gebouwd is, kunnen met enkele analyses

PLM Software dat hierop een antwoord geeft.

de prestaties van de machine bemeten worden.

Met deze softwaretool is het mogelijk om een

Zo kan de verplaatsing, snelheid of versnelling

model op te bouwen waarin, naast de mechanische

van elk onderdeel bemeten worden. Ook reactie­

structuur, ook de aandrijftechnische en regel­

krachten of het botsen van componenten, kan men

technische functionaliteiten geïntegreerd

loggen en kunnen bijdragen aan de optima­lisatie

worden. Daardoor wordt het mogelijk om reeds

van de machine.

in de ontwerpfase, op een virtuele manier, een optimalisatie door te voeren van de volledige

Indien uit de virtuele testen blijkt dat bepaalde

aandrijving: van geëist traject tot bewegende

eisen niet behaald worden, kan een design

machine. Dit leidt tot een sterke reductie van de

onmiddellijk geoptimaliseerd worden.

Producten

CO-simulaties Naast de klassieke motion simulaties kan ook een co-simulatie opgezet worden. Het begrip

“Met deze softwaretool is het mogelijk om een model op te bouwen waarin, naast de mechanische structuur, ook de aandrijftechnische en regeltechnische functionaliteiten geïntegreerd worden.”

co-simulatie duidt op het feit dat verschillende softwaretools, van verschillende fabrikanten, simultaan eenzelfde simulatie uitvoeren. Hier

zeer interessant zijn om, reeds in de ontwerpfase,

over enkele ontwerpproblemen die in een

specifiek NX en Matlab Simulink. Door de sterktes

dit transiënt gedrag te kunnen modelleren en te

conventionele ontwerpcyclus pas naar boven

van beide pakketten te benutten, is het mogelijk

laten inspelen op een virtueel prototype.

komen eens een prototype gebouwd is. Dit

om complexe analyses op een relatief eenvoudige

resulteert in een aanzienlijke reductie van de

manier uit te voeren. In NX wordt, net zoals in

Vooraleer dergelijke metingen kunnen uitgevoerd

een standaard motion project, de dynamica van

worden, is er nood aan een model dat het gedrag

de machine gemodelleerd. In Simulink wordt de

van de stappenmotor beschrijft. Dit model bestaat

Co-simulaties bieden de mogelijkheid om snel

regelstructuur opgebouwd waardoor, naast het

enerzijds uit een Simulink model van de elektrische

mechatronische applicaties virtueel te evalueren.

dynamische gedrag van de mechanische structuur,

dynamiek van de motor en anderzijds uit een NX

Daarbij worden simultaan verschillende aspecten

ook de impact van regelparameters opgenomen

Motion Plant, die de mechanische motordynamiek

uit de aandrijflijn opgenomen in de simulatie.

wordt in de studie. Ook het ontwerp en de opti­

beschrijft. De elektrische motodynamiek wordt

malisatie van de regelaar kan nu in de simulatie

gemodelleerd in Simulink en bepaalt het koppel

Afhankelijk van de toepassing zal één van de

gebeuren. Na de effectieve productie is dan enkel

dat aangelegd wordt aan de mechanische

volgende situaties of een combinatie van beiden

nog fine-tuning nodig.

structuur, die op zijn beurt gemodelleerd is in

zich voordoen. In een eerste situatie kan het

NX motion.

mechanisch ontwerp reeds op opgebouwd zijn,

De figuur op de linkerpagina illustreert dit aan

ontwerpkosten en de ontwikkeltijd.

maar een regelaar moet nog ontworpen worden.

de hand van een eenvoudig voorbeeld. Het regel­

Een voorbeeld van dergelijk systeem staat afge­

Op basis van het NX model kan de regelaar in

schema bestaat uit een cascade-regeling van

beeld in bovenstaande figuur. In NX worden de

Simulink getuned worden.

positie, snelheid en stroom. Hierin vormt het

mechanische parameters (zoals inertie, wrijving

NX motion plant blok de representatie van het

en massa) van de stappenmotor en de aan­

De respons van een aandrijfsysteem (met een

mecha­nisch systeem. Het inputsignaal van de

gedreven constructie gemodelleerd. Het schema

specifiek dynamisch gedrag) is afhankelijk van de

‘motion plant’ is een drijvend koppel en er worden

in Simulink is opgebouwd op basis van de princi­

constructie die wordt aangedreven. In een derge­

twee uitgangs­parameters terug­gekop­peld: de

piële werking van een stappen­motor­aandrijving.

lijke studie kan de invloed van mechanische

positie en de snelheid van een robot-as.

Indien nu het volledige systeem gesimuleerd

ontwerpparameters (onder andere reductoren,

Net door die onder­linge interactie tussen beide

wordt, kan een realistisch transiënt gedrag

inerties en wrijving) en de stabiliteit van de aan­

softwarepakketen, is het mogelijk de response

waargenomen worden.

drijving geanalyseerd worden. Het zijn typische

van dergelijk totaal systeem op te meten bij het

parameters van een NX motion simulatie.

uitvoeren van een opgelegd traject. Op de grafiek

Om dit model te valideren werd een gelijk­

zijn twee trends zichtbaar: de positiesetpoint en

aardige test uitgevoerd op een stappenmotor

de werkelijke positie van de as.

testbank, beschikbaar in Howest. De testbank is voorzien van een positiesensor om de ogen­blik­

Naast regeltechnische toepassingen kan het ook

kelijke rotorpositie te kunnen opmeten. Uit de

interessant zijn om het dynamisch gedrag van

metingen kan hetzelfde karakteristieke over­

aandrijftechnische componenten mee op te nemen

gangsverschijnsel, eigen aan de stappenmotor,

Meer informatie?

in een motion studie. Een stappenmotor, bijvoor­

waargenomen worden.

Voor meer informatie over NX Motion,

beeld, vertoont een zeer specifiek transiënt gedrag

kunt u contact opnemen met

bij het stapsgewijs bewegen. Mogelijk kan dit

Besluit

Christophe Vandevelde, PLM Consultant bij

gedrag problematisch zijn om aan de kwaliteits­

In de ontwerpfase van een nieuw product kan

Siemens PLM Software:

eisen van een machine te voldoen. Het kan dus

een standaard motion project uitsluitsel geven

[email protected]

Inzicht editie 17 | 35

Producten

Tijdens de gebruikersbijeenkomst ‘Solid Edge University 2012’ in Nashville werd in juni de nieuwste versie van Solid Edge aangekondigd. Deze vijfde versie voorzien van Synchronous Technology wordt kortweg ST5 genoemd. In dit artikel een overzicht van de belangrijkste vernieuwingen van deze release die sinds augustus beschikbaar is voor haar gebruikers.

Solid Edge

Door: Jaap Dubbelaar, senior PLM Consultant Siemens PLM Software

“What’s New in ST5?” Een belangrijke nieuwe functionaliteit binnen de

gaten door optie- of parameteraanpassingen

terwijl kleine samenstellingen niet beïnvloed

Part en Sheetmetal omgevingen is het uit meerdere

kunnen worden gewijzigd.

worden door deze instellingen en met volledige

‘bodies’ kunnen opbouwen van onderdelen, een

Nieuw in Part en Sheetmetal is het ‘Slot’ feature

intelligentie worden geladen.

zogenaamde ‘multi body’. Zowel ‘synchronous’ als

voor het maken van sleufgaten die recht of

‘Insert Assembly Copy’ (IAC) is een geheel nieuwe

‘ordered’ modellen kunnen zo worden opgebouwd.

curve­vormig kunnen zijn. Ze hebben een enkel­

functie die lijkt op de al langer bestaande ‘Insert

Indien gewenst zijn de solids later middels Boolean

voudige lijn of curve als input met verder een

Part Copy’ binnen Part en Sheetmetal.

operaties samen te voegen. Het omgekeerde is

aantal parameters voor de breedte en de radius.

Samenstellingen kunnen als een soort assembly

ook mogelijk: via ‘Split’ opdelen van een solid.

Erg handig is het nu ook symmetrische kunnen

features boven in de hoofdsamenstelling geplaatst

‘Multi bodies’ maken het onder andere mogelijk

aanpassen van sturende PMI maten in een

worden. Bij deze plaatsing worden een aantal

om sub-samenstellingen van bijvoorbeeld koop­

synchronous model.

settings gekozen zoals het al of niet onderdrukken

delen als één enkelvoudig model te definiëren

van onderdelen binnen deze assemblages of het

waarna deze ook als één onderdeelnummer in

Assembly

al of niet spiegelen hiervan. ‘IAC’ kan ook gebruikt

de stuklijst zal verschijnen.

ST5 heeft uitgebreidere assembly-relaties gekregen

worden om de verschillende processtappen van

voor nokken, volgers en curvetrommels.

een constructie of installatie te kunnen vastleggen.

Synchronous

Het ‘Replace Part’ commando heeft nieuwe

In toekomstige versies van Solid Edge zullen meer

In synchronous is een ‘Solution Manager’ toe­

moge­lijkheden gekregen om bijvoorbeeld direct

nieuwe functies worden toegevoegd die op ‘IAC’

gevoegd. Deze laat op een heel inzichtelijke wijze

een nieuw onderdeel op te bouwen ter vervanging

gebaseerd zijn.

de gevolgen van een synchronous bewerking

van het geselecteerde (‘Replace with New Part’)

zien, zoals het verplaatsen van meerdere vlakken

of een nieuw onderdeel uitgaande van een al

Draft

van een model. Met verschillende kleuren ziet de

bestaand (‘Replace Part with Copy’). Ook het

Nieuw in de tekeningomgeving zijn de ‘Alternate

gebruiker welke vlakken een nieuwe positie krijgen

vervangen van een standaard onderdeel is

Position Views’. Dit is een mooie functie om in

en welke blijven staan maar ook de vlakken die

toegevoegd (’Replace Part with Standard Part’).

één aanzicht de verschillende posities van een

geblokkeerd zijn door gelockte maten. Verder

Voor het snel kunnen werken met grote samen­

bewegende constructie zichtbaar te maken. Eén

kunnen direct ongewenste Live Rules of PMI

stellingen - grote aantallen onderdelen - beschikt

positie wordt met normalen lijnen weergegeven

maten worden uitgeschakeld.

ST5 over nieuwe instellingen in de Solid Edge

terwijl de overige standen in een afwijkend lijn­

Modellen, die vanuit een andere CAD applicatie

Options. Afhankelijk van het aantal onderdelen

type - bijvoorbeeld onderbroken lijnen - te zien is.

zijn overgenomen, kunnen eenvoudig middels

binnen een samenstelling wordt deze automatisch

Een veel gevraagde nieuwe functie bij het plaatsen

Synchronous Technology worden aangepast.

met ‘Inactive’ of ‘Symplified’ onderdelen geopend.

van maatvoering is het kunnen uitlijnen van

Dit is niet nieuw in ST5. Wèl de extra hulp van

Zo zijn instellingen te maken voor grote, middel­

afzonderlijke maten. Zoals bij de schetsfuncties

de nieuw ‘Recognize Holes’ functie. Cilindrische

matige en grote samenstellingen.

kan nu bij het plaatsen van maten ‘gesnapt’

gaten worden automatisch herkend en omgezet

Gebruikmakend van de functies worden grote

worden naar andere maten binnen de tekening

naar parametrische ‘Hole features’ waarna de

samenstellingen automatisch veel sneller geopend

zodat deze netjes in elkaars verlengde liggen.

36 | Inzicht editie 17

Producten

In een ‘Alternate Position View’ zijn de verschillende standen van een samenstelling zichtbaar.

Het automatisch plaatsen van stuklijstballonnen is aanmerkelijk verbeterd waardoor er geen kruisende aanhaallijnen meer ontstaan en de ballonnen met weinig of geen handmatig opschoonwerk geplaatst kunnen worden. Geheel nieuw zijn de zo genaamde ‘Nailboard’-tekeningen. Deze tekeningen

Insight XT Solid Edge data management gebaseerd op Microsoft SharePoint.

van uitgeslagen kabelbomen dienen voor het prefabriceren van bekabeling. De tekeningen bevatten de kabels met coderingen, kabeltabellen met lengten, aansluittabellen en aanzichten van connectoren. Simulation De belangrijkste uitbreiding van Simulation - de FEM analyse module van Solid Edge - zijn ‘Steady State Heat Tranfer’ analyses. Verschillende tempe­ ratuur-, warmte generatie-, convectie- en stralingsbelastingen kunnen worden vastgelegd waarna berekeningsresultaten zoals temperaturen en spanningen worden bepaald.

Nieuwe instellingen voor het openen van samenstellingen afhankelijk van het aantal onderdelen.

Collaboration De Solid Edge viewer ‘View&Markup’ heeft een geheel vernieuwde gebruikers­interface gekregen. Uiteraard is dit er één met knoppen op ‘ribbons’ zoals Solid Edge die al een aantal versies heeft. Ook de ST5 ‘Revision Manager’ is nu voorzien van deze moderne knoppenlinten. Geheel nieuw is de Solid Edge Mobile Viewer. Deze iPad app kan gratis geïnstalleerd worden vanaf de Apple iTunes Store. Onderdelen en samen­ stellingen worden vanuit Solid Edge in het speciale ultra lichte 3D viewer

‘Multi Body’ van een plaatwerkmodel.

formaat geëxpor­teerd waarna ze op de iPad tablet kunnen worden geopend. De viewer heeft functies om onder andere onderdelen aan en uit te zetten, te roteren, in en uit te zoomen en screenshots te maken die direct per email verzonden kunnen worden. Data management Insight XT is de nieuwe Solid Edge koppeling met Microsoft SharePoint voor het beheren van modellen, samenstellingen en tekeningen. Dat dit

Een ‘Nailboard’-tekening van een kabelboom met connectoren en aansluittabellen.

met SharePoint gedaan kan worden is niet nieuw. Solid Edge was de eerste 3D werktuig­bouwkundige CAD oplossing die SharePoint kon gebruiken voor de opslag en beheer van de bestanden en de bijbehorende meta data. Insight XT is een veel uitgebreidere PDM applicatie dan zijn voorganger Insight, die overigens nog steeds bestaat als gratis onderdeel van de Classic bundel. Belangrijke uitbreidingen in de XT versie zijn: een Item - Item Revisie datamodel zoals dat ook in Teamcenter is geïmple­ menteerd. Onder iedere revisie van een item kunnen meerdere documenten worden opgeslagen zoals de SE bestanden en bijbehorende files in MS Office formaat. Ook project­matig beheer van bestanden, onder­deel­­nummer­ codering, grafische weergave van relaties en Workflows voor vrijgave en ‘change management’ zijn direct na installatie, - Out Of The Box - aanwezig.

Op de Apple iTunes Store is de nieuwe Solid Edge Mobile Viewer gratis beschikbaar.

Inzicht editie 17 | 37

Producten

Manufacturing auto NX CAM Feature Based Machining voor het efficiënt bewerken van

Het efficiënt bewerken van manufacturing onder­delen

Het verkorten van de programmeertijden is één

en het verhogen van de productiviteit kan gedaan

manufacturing markt op dit moment. Het vast­

worden met de NX CAM Feature Based Machining technologie van Siemens PLM Software. Feature Based Maching (FBM) zorgt voor het auto­matiseren van gereedschapsbanen op componenten. Dit op automatisch herkende geometrie en met bedrijfspecifieke bewerkings­strategieën.

Door: Stef Verhoosel, PLM Consultant Siemens PLM Software

van de bekendste en grootste uitdagingen van de leggen van bedrijfsspecifieke bewerkings­strate­ gieën is een ander hot topic. Door gebruik te maken van Feature Based Machining in NX CAM zijn zaken haalbaar als: • 80% verkorten van programmeertijden. • Verminderen van programmeerfouten. • Reduceren van setup tijden op de machine. • Verhogen van spindeluren. • Vastleggen en standaardiseren van beproefde bewerkingsmethodes.

Feature-based machining (FBM) Feature Based Machining is ontwikkeld om het NC programmeren makkelijker en sneller te maken. Met het automatiseren van processen is er minder kans op programmeerfouten en verhoog je de kwaliteit. Bestaande methodes van FBM Een gebruikelijke manier van automatiseren is het opslaan van alle verschillende bewerkings­ processen als een soort template. Voor elke variant van een feature is er een template beschik­baar. Als er een feature herkend wordt op een part, zal de FBM software het juiste template daaraan kop­ pelen. Een probleem met deze manier van werken is, dat er enorme database aan templates ontstaat om alle manufacturing processen te ondervangen. Elke variant heeft immers zijn eigen template. Het wijzigen en onderhouden van deze enorme database aan templates vergt veel tijd. Generative FBM Een variant op deze standaard template aanpak is om bepaalde regels toe te passen. Op die manier zijn specifieke processen te koppelen aan de ver­ schillende varianten van features. Deze regels worden dan toegepast aan de hand van para­meters

Figuur 1:

en kenmerken die met een feature mee­gegeven

FBM voor het programmeren van onderdelen met veel uiteenlopende features.

worden. Denk hierbij aan diameters, dieptes,

38 | Inzicht editie 17

Producten

mation technology manufacturing onder­delen en het verhogen van de productiviteit

posities en nauwkeurigheden. Het probleem van deze aanpak is dat de complexiteit van de template structuur toeneemt en dus het onderhouden en

Product Manufacturing Information (PMI)

eventueel later wijzigen ervan ook het nodige inzicht vraagt.

Als we eens een voorbeeld nemen van een gat met een algemene tolerantie van ±0.2 mm. Dit gat heeft een manufacturing proces van centeren en boren, dus 2 sub-processen en 2 verschillende

PMI informatie omvat kenmerken zoals maat­

snijgereedschappen, een centerboor en spiraal­

voering, ISO passingstelsel, vorm en plaats tole­

boor. Krijgt nu dit gat een H7 passing en plaats­

Next-generation FBM

ranties, surface finish, die aan de 3D geo­metrie

nauwkeurigheid mee door middel van PMI, dan

De laatste versie van Feature Based Machining in

verbonden zijn. Deze informatie kan hergebruikt

zal het proces veranderen. In dit geval kan het

NX CAM biedt een slimmere manier om deze

worden door o.a. FBM. FBM herkent deze ken­

proces zijn: Centeren, voorboren, koteren en

beproefde manufacturing processen op te slaan

mer­ken en neemt deze mee in zijn bewerkings­

ruimen. 4 bewerkingen en 4 verschillende snij­

en te beheren. Elk feature wordt opgebouwd uit

strategie. Het toevoegen van PMI data op een

gereedschappen.

een combinatie van verschillende sub-processen.

3D model is vergelijkbaar met het toe­voegen van

Op deze manier worden het aantal processen dat

annotaties op een 2D tekening.

Siemens PLM Software verwacht het gebruik van

beheerd moet worden, beperkt en beheersbaar.

Het verschil is, dat het geometrie gebonden is.

PMI informatie nog verder uit te kunnen breiden

Feature Based Machining in NX CAM combineert

Het gebruik van PMI data gaat een stap verder

voor het gebruik binnen NX CAM programmering

zelf deze verschillende sub-processen per variant

dan het toevoegen van maatvoering, toleranties

en NX CMM programmering.

van een feature. Deze verschillende processen en

en vorm en plaats toleranties op een 2D tekening.

regels worden opgeslagen in een machining

Feature Based Machining maakt gebruik van deze

Het resultaat

knowledge database. Deze informatie wordt

PMI informatie en past daar zijn bewerkings­

Siemens PLM Software klanten rapporteren een

eenmalig opgeslagen in deze database en met

strategieën op aan. Afhankelijk van de opgeslagen

verkorting tot wel 80% van de programmeertijd

NX wordt een uitgebreide set van processen en

regels en processen in de machining knowledge

in NX CAM Feature Based Machining. Gebruikers

regels meegeleverd.

database.

geven ook aan dat fouten bij handmatige program­ meerzaken, zoals gereedschapselectie, geometrie­

Generating the process

selectie en gemiste features, verminderd worden.

Het kritische stuk hierin is de software die de verschillende sub-processen combineert tot een uiteindelijk beproefd manufacturing proces. De

Figuur 2: PMI op een 3D model.

software past deze regels toe aan de hand van parameters en kenmerken die met een feature meegegeven worden. Er wordt hier rekening gehouden vanuit de machining knowledge data­ base met gestelde prioriteiten; zoals de kost­prijs van een proces of de kortste bewerkings­tijden. Ook worden de regels toegepast die passen bij het geselecteerde materiaal, de bewerkings­ machine en de beschikbare snijgereedschappen. Door al deze zaken te combineren is er veel minder data te onderhouden in deze database. Om deze database te onderhouden is geen speciale programmeerkennis nodig. Kennis van de bedrijfs­ specifieke processen volstaat. Bedrijfsspecifieke features en bewerkings­strategieën kunnen opgeslagen worden in de machining knowledge database.

Inzicht editie 17 | 39

Trainingen

The Way of Working

Efficiëntie als sleutelwoord in het werkproces Kristof Roelstraete, R&D manager bij het Belgische Picanol, hield zijn medewerkers een spiegel voor om samen met hen het ontwerpproces door te lichten. “Samen met de trainingsafdeling van Siemens PLM Software hebben we onze tekenaars een test voorgelegd om het kennisniveau van de medewerkers te peilen en hen vervolgens aan de hand van de resultaten mee laten beslissen over de vervolgactie”. Het werd een leuke, maar vooral een leerzame dag, ook voor Roelstraete: “Ik was natuurlijk erg benieuwd naar het niveau van mijn medewerkers en was blij te constateren dat het daarmee wel goed zat. Wat mij, maar gelukkig ons allemaal, wel zorgen baarde was dat uit de test bleek dat we geen uniforme werkwijze hadden voor het maken van onze tekeningen. Het doorvoeren van wijzigingen in het werk van een ander ging verre van effectief, zo bleek uit de test.”

Picanol houdt zich bezig met de ontwikkeling en productie van hoogtechnologische weefmachines voor zogenaamde vlakke weefsels, zoals kledij- en meubelstoffen, maar ook technische weefsels zoals geotextiel en airbag. Kristof Roelstraete zit op de vestiging in Ieper, maar stuurt ook een team aan in China. Battle “We zijn al jarenlang gebruiker van NX en kennen de mensen van Siemens goed. Toen ze het idee opperden om door middel van een zogenaamde battle het kennisniveau van onze medewerkers in kaart te brengen, sprak me dat zeker aan”, vertelt Roelstraete. Bij een battle krijgen deelnemers

Kristof Roelstraete

een opdracht die ze binnen een bepaalde tijd uit moeten voeren. Zo ontstaat een goed beeld van het kennisniveau. Bij Picanol kregen de deel­

houden. Maar veel discussie was er eigenlijk niet

zeer gelukkig met de aangeboden trainingen.

nemers vervolgens de taak het ontwerp van

bij ons, want we waren het er unaniem over eens

Ook de afspraken ten aanzien van de procedures

een ander te wijzigen. Roelstraete: “Daaruit bleek

dat we met elkaar afspraken moesten maken over

waren daar noodzakelijk, omdat we in China

dat we geen uniforme werkwijze hadden. De één

de wijze van ontwerpen, om wijzigingen eenvoudig

regelmatig te maken hebben met het wijzigen

had het ontwerp zo gemaakt dat de ander een­

door te kunnen voeren. Efficiëntie was daarbij

van reeds bestaande ontwerpen en tekeningen”.

voudig kon wijzigen, terwijl anderen helemaal

het absolute sleutelwoord, zo stelden we vast.

Voor de vestiging in Ieper staat de volgende stap

opnieuw moesten beginnen, omdat het ontwerp

Na de battle hebben we met een tweetal key-

al weer gepland: het invoeren van zogenaamde

zo was opgebouwd dat wijzigen haast niet te

users en Siemens een strategie bepaald en de

checkmates. “Hiermee kunnen we onszelf con­

doen was.”

werk­methodiek uitgerold”.

troleren of we ons aan de gemaakte afspraken

Discussie

Vervolg

afgesproken procedures. Check, check, double­

Na de battle kregen alle deelnemers een formulier

De resultaten van de battle en de doorgevoerde

check dus”, besluit Roelstraete zijn verhaal.

waarop ze aanbevelingen konden doen. “Doel

wijzigingen in de procedures spraken Roelstraete

van de dag was ook samen een discussie aan te

zo aan, dat besloten werd hetzelfde te doen in

Werkmethodieken in een organisatie

gaan over de werkwijze die we aan moeten

de vestiging in China. “Onze mensen daar waren

Het intern toepassen van een gelijke werk­

gehouden hebben en of we werken volgens de

wijze wordt vaak als een vanzelfsprekendheid ervaren, maar in de praktijk blijkt dat hier nog

Frank De Mets was als Siemens trainer aan­wezig bij de battle die Picanol voor hun Chinese ontwerpers opzette. “Een aparte ervaring natuurlijk, maar het meest bij­zon­dere was de uitslag. Net zoals in België bleek er ook in China geen uniforme werk­wijze te zijn. Wijzigingen konden natuurlijk wel door­gevoerd worden, maar het bleek toch niet zo eenvoudig om dat in een ontwerp van een ander te doen. In de discussie die we daarna met de deelnemers voerden, bleek daar zeker wel behoefte aan te zijn. Samen hebben we metho­dieken door­genomen en daarover afspra­ken gemaakt. Ook hebben we ‘the way of working’ vast­gesteld voor het opzet­ten en ont­ wik­kelen van ontwerpen. Naast de besparing in werk­tijd die dit oplevert, wordt het uit­wisselen van gegevens ook veel eenvoudiger. Omdat in elke vesti­ging dezelfde methodiek gehan­teerd wordt, is het doorvoeren van wijzi­gin­gen veel een­voudiger geworden. Met relatief eenvoudige aan­passingen hebben we dus voor onze klant een flinke efficiency-inhaalslag kunnen maken.”

40 | Inzicht editie 17

veel te halen valt. De importantie van werk­ methoden is dan ook een understatement. Om de werk­metho­die­ken binnen uw bedrijf te borgen is “checkmate” geen vraag maar een must. Ook geïnteresseerd in een battle en de daarbij behorende voordelen? Neem dan contact op met onze training-adviseurs via email: [email protected] of telefonisch via +31 (0)73 680 2500.

Trainingen

Snel & effectief trainen

Learning by doing it

De training van… Zo’n twee jaar geleden begon Oscar Geuns als frezer bij Wila Precisie in het Belgische Overpelt. Samen met zijn collega’s werken zij vooral aan de uitwerking van prototypes voor bij­ voorbeeld ASML. Het gaat dan vooral om hoogwaardige stuksproductie, vrijwel nooit seriewerk. En om het werk te vergemakkelijken, werkwijzes te documenteren en de werkdruk beter te kunnen verdelen, heeft hij de afgelopen maanden een NX CAM training traject doorlopen om programmeur te worden. “Samen met een collega heb ik de verschil­lende trainingen doorlopen. Wel zo handig, want door de combinatie van CAD en CAM trainingen in het traject, kunnen we nu aanpassingen zelf meteen doorvoeren in het model, wat de efficiëntie van het werk ten goede komt”. Oscar volgde het NX CAM basis traject tot 3 assig frezer op de trainingslocatie van Siemens PLM Software in ’s-Hertogenbosch. Dit traject bestaat uit zowel CAD-voor-CAM als CAM trainingen, die samen in totaal tien dagen duren.

Oscar Geuns, CAM-programmeur bij Wila Precisie

“Ik ben eigenlijk direct na mijn school begonnen

erg handig, want in je dagelijkse werk loop je

vervolgens mocht je zelf aan de slag. Voor mij is

bij Wila. Het is een klein bedrijf met een team van

altijd weer tegen dingen aan waar je het even

dat een ideale manier van trainen, omdat ik merk

vooral frezers waar we in twee ploegen werken.

niet meer weet of die nieuw voor je zijn. Geen

dat op die manier trainen voor mij erg goed

Om er voor te zorgen dat in elke ploeg een

probleem, want je wist dat je over enkele dagen

werkt. Zo goed, dat ik samen met mijn collega de

program­meur aanwezig was, heb ik met een

weer een training had waar je je vraag kon stellen.

eerste programma’s al gemaakt heb!”

collega de NX CAM trainingen gevolgd.

Ik denk trouwens ook niet dat het goed is om de

We begonnen met Basic Modeling, daarna

tien dagen achter elkaar te doen: daarvoor is het

Manufacturing Fundamentals. Vervolgens de

programma te veelomvattend en kent het te veel

Product Preparation en tenslotte Fixed Axis

functionaliteiten.”

Machining (zie afbeelding). Alles bij elkaar een stevig trainingtraject, maar omdat ik deze volgde

“We zaten in een groep die zeer divers was qua

in een periode van twee maanden was het voor

samenstelling, zowel van werkervaring als

mij goed te doen. Mijn opleiding heeft me daar

-achtergrond en -niveau. Ik vond het geen

ook bij geholpen, want tijdens mijn studie heb

probleem en juist wel leuk, omdat je dan van

ik al met een soortgelijk programma gewerkt

andere deel­nemers hele andere vragen hoort.

waardoor niet alles even nieuw was. Anders was

Sowieso vond ik het goede trainers: ze hadden

het wel wat pittiger geweest.”

verstand van zaken en konden bij vragen het antwoord geven vanuit verschillende

“Juist omdat het is opgebouwd uit verschillende

invalshoeken. Ook de manier van het doorlopen

modules, kon je na iedere training datgene wat

van de stof was prima op elkaar afgestemd: eerst

je geleerd had in de praktijk brengen. Voor mij

de theorie, dan een voorbeeld klassikaal en

NX CAM training traject

Inzicht editie 17 | 41

Trainingen

Voor alle trainingen en evenementen, kijkt u op de websites van onze partners of op www.siemens.nl/plm

Nederland Siemens PLM Software Het Zuiderkruis 63 5215 MV ‘s-Hertogenbosch

T. F. I.

+31-73-680 25 00 +31-73-680 25 25 www.siemens.nl/plm

België Siemens PLM Software Guido Gezellestraat 121 (43.00) B - 1654 Huizingen

cards PLM Solutions B.V. De heer E. Burghoorn De Maas 22A 5684 PL Best, Nederland

T. F. I. E.

+31-499-37 19 90 +31-499-37 26 90 www.cardsplmsolutions.nl [email protected]

cards PLM Solutions bvba Adequat Business Center Brusselsesteenweg 159 B-9090 Melle, België

Bosch Engineering mevrouw B. Kuipers Nijverheidsstraat 99 7575 BH Oldenzaal

T. F. I. E.

+31-541-53 42 58 +31-541-53 28 77 www.boschengineering.nl [email protected]

CAAP De heer D. Kalff Hamersveldseweg 65 3833 GL Leusden

T. F. I. E.

+31-33-457 33 22 +31-33-457 33 25 www.caap.nl [email protected]

Femto Engineering De heer B. Modderman Molslaan 111 2611 RK Delft

T. F. I. E.

+31-15-285 05 80 +31-15-285 05 81 www.femto.nl [email protected]

Hörchner & Hammersma Engineering B.V. T. F. Dhr. P. Hörchner I. Emmastraat 1a E. 2641 EA Pijnacker

015-380 7500 015-380 7510 www.horchner-hammersma.nl [email protected]

NX/TC Usergroup dhr. L. Zuijdgeest Postbus 214 7300 AE Apeldoorn T. +31-55 301 01 70 I. www.nxtc-usergroup.nl E. [email protected]

42 | Inzicht editie 17

T. F. I.

T. F. I. E.

+32-27 09 56 00 +32-27 09 56 11 www.siemens.be/plm

+32-9-324 21 68 +32-9-324 21 69 www.cardsplmsolutions.com [email protected]

Solid Edge Gebruikersgroep dhr. L. Zuijdgeest Postbus 214 7300 AE Apeldoorn T. +31 (0)55 3010170 I. www.solidedgegebruikersgroep.eu

Colofon

Colofon Inzicht is hét Product Lifecycle Management (PLM)-magazine binnen de Benelux waar u op de hoogte blijft van de nieuwste ontwikkelingen op het gebied van Siemens PLM Software­ oplossingen. Het magazine komt 2 keer per jaar uit en wordt verspreid onder klanten, relaties en partners van Siemens PLM Software. De oplage betreft 7500 stuks.

Kantoren:

Nederland



Siemens PLM Software



Het Zuiderkruis 63



5215 MV ‘s-Hertogenbosch



www.siemens.nl/plm



Tel. 073 - 680 25 00



Fax 073 - 680 25 25



België



Siemens PLM Software



Guido Gezellestraat 121 (43.00)



B - 1654 Huizingen



www.siemens.be/plm



Tel. 02 - 709 56 00



Fax 02 - 709 56 11

Redactie:

Janneke Peters



Laura Koekenberg

Vormgeving en opmaak:

Schelft grafische vormgeving



Oudvensestraat 1, 5731 SH Mierlo



www.schelft.com



[email protected]



Tel. +31 (0)6 24 62 44 62

Reacties en ideeën kunt u richten aan [email protected] of belt u naar +31 (0) 73 - 680 25 00. Voor alle technische vragen kunt u terecht bij onze Helpdesk. Vanuit Nederland belt u naar +31 (0)73 - 680 25 43 en vanuit België en Luxemburg belt u +32 (0)2 - 709 56 66. U kunt U kunt ook een vraag stellen via http://support.ugs.com (Call Management en dan Report an Issue). Voor alle overige vragen (facturen, licenties...) kunt u contact opnemen met de Customer Care Officer. U kunt een e-mail sturen naar [email protected]. Telefonisch kunt u ons bereiken op +31 (0)73 - 680 2500 (vanuit Nederland en +32 (0)2 - 709 5600 (vanuit België / Luxemburg). Inzicht editie 17 | 43

www.siemens.nl/plm www.siemens.be/plm

Nederland

België

Siemens PLM Software

Siemens PLM Software

Het Zuiderkruis 63

Guido Gezellestraat 121 (43.00)

5215 MV ‘s-Hertogenbosch

B - 1654 Huizingen

www.siemens.nl/plm

www.siemens.be/plm

Tel. 073 - 680 25 00

Tel. 02 - 709 56 00

Fax 073 - 680 25 25

Fax 02 - 709 56 11