TERUGBLIK
RAFFINADERIJ ANTWERPEN VIERT VIJFTIGJARIG JUBILEUM
Inventiviteit en aanpassingsvermogen
|1953 |1954 |1955 |1956 |1957 |1958 |1959 |1960 |1961 |1962 |1963 |1964 |1965 |1966 |1967 |1968 |1969 |1970 |1971 |1972 |1973 |1974 |1975 |1976 |1977 |1978 |1979 |1980 |1981 |1982 |1983 |1984 |1985 |1986 |1987 |
Dit najaar vierde de Essoraffinaderij in Antwerpen haar vijftigjarig bestaan. Sinds de bouw onderging het fabriekscomplex aan de Schelde een gedaanteverwisseling en overleefde ten minste één economische storm. Ter gelegenheid van het jubileum groeven we in de geschiedenis van ExxonMobil's 'oudste en grootste' in de Benelux en ontdekten de belangrijkste pijlers van het succes. TEKST: ANTON BUYS FOTO'S: ESSO HISTORISCH ARCHIEF, KEES STUIP
12 REFLEX
TERUGBLIK Uiterst links: Eerste minister J. van Houtte (tweede van links) tijdens de officiële opening van de raffinaderij in gezelschap van Ch.F. Smith, vicepresident van Jersey Standard (geheel links), T.R. Corbett, de eerste raffinaderijmanager (tweede van rechts) en R.H. Porters, voorzitter van de Raad van Toezicht van Esso Standard Refinery (geheel rechts). Links: Oprichting van de grootste atmosferischedestillatietoren ter wereld. Onder: Een nieuwe skyline, met links van het midden de dan nog blinkende 'dikke' vacuümdestillatietoren.
1988 |1989 |1990 |1991 |1992 |1993 |1994 |1995 |1996|1997|1998 |1999 | 2000 | 2001 | 2002 | 2003|
50 JAAR
W
ie via de hoofdpoort het terrein van de Esso-raffinaderij in Antwerpen opwandelt, ziet meteen iets bijzonders. Een deel van de productie-eenheden staat enigszins verloren rechts van de toegangsweg, terwijl het overgrote deel van het fabriekscomplex juist aan de linkerkant is geconcentreerd. Voor mensen die vertrouwd zijn met het ontwerp van een raffinaderij is dat merkwaardig. Gewoonlijk bevinden de productie-eenheden zich namelijk op korte afstand van elkaar, op één terrein. De producten van de een zijn de grondstoffen van de ander, dus ligt het niet voor de hand de fabrieken ver van elkaar te zetten. Waarom is dat in Antwerpen dan anders? Om het antwoord op die vraag te krijgen, moeten we in de geschiedenis van de raffinaderij graven. Wat de bezoeker die net de poort is gepasseerd eigenlijk ziet, zijn, rechts, delen van de eerste raffinaderij die hier op 8 september 1953 ➔
REFLEX 13
TERUGBLIK
Rechts: Een regelmatig terugkerend schouwspel: de grote onderhoudsbeurt of turnaround. Hier zien we een voorbeeld uit de jaren tachtig. De voor de raffinaderij zo kenmerkende rust is tijdelijk volledig verdwenen.
50 JAAR
officieel in bedrijf werd genomen en, links, de volledige 'tweede' raffinaderij die in 1976 met de productie startte. Toen de plannen voor de nieuwbouw begin jaren zeventig werden gemaakt, werd helemaal geen rekening gehouden met het behoud van de oude installaties. Die zouden worden afgebroken om plaats te maken voor een compleet nieuwe raffinaderij die volledig aan de eisen van de moderne tijd zou voldoen, in die tijd de productie van grote hoeveelheden zware stookolie. Voor de oude Katalytische Kraker (CatCracker), een eenheid die zware olieproducten omzet ('converteert') in lichtere, was geen plaats meer.
SCHAALVERGROTING e olie-industrie stond in die dagen volledig in het teken van schaalvergroting. Een vat aardolie kostte naar de huidige maatstaven weinig; de vraag naar energie bleef dankzij de
D 14 REFLEX
forse welvaartsgroei stijgen en de olie-industrie antwoordde hierop met capaciteitsvergroting. De marges waren smal, maar de hoge volumes maakten dit meer dan goed. In die omstandigheden zou de raffinaderij weinig hebben aan dure conversie-eenheden. Voor alle producten was immers een markt te vinden, ook voor de zwaarste oliefracties. Een raffinaderij met een basisconfiguratie, waarin de nadruk ligt op destilleren van aardolie, is dan voldoende. En hoe groter die is, hoe beter, want alleen dan kan maximaal worden geprofiteerd van de schaalgrootte. Vandaar dat volgens het oorspronkelijke moderniseringsplan van de Essoraffinaderij in Antwerpen de verwerkingscapaciteit fors opgevoerd zou worden. Op een groot nog braakliggend terrein zou onder meer een supergrote primaire-destillatieeenheid gebouwd worden (met een capaciteit van 300.000 vaten per dag destijds de grootste ter wereld).
TERUGBLIK
OLIECRISIS Maar toen gebeurde er iets onverwachts. In 1973 brak de eerste oliecrisis uit. De prijzen voor ruwe olie schoten in korte tijd omhoog. De vraag naar olieproducten zakte juist in. Hierdoor verloor het nieuwbouwproject zijn financiële fundament. De plannen kwamen op losse schroeven te staan. De toekomst van de raffinaderij kwam daardoor in gevaar, want doorgaan met de verouderde kleine configuratie was geen levensvatbare optie. Op dit punt aangeland bewezen de specialisten van de raffi-
door het opvoeren van de conversiecapaciteit was verbeterd. Daarom staat de CatCracker apart van het grootste deel van de raffinaderij. Geen van de in 1953 gebouwde onderdelen van deze fabriek hebben de tand des tijds overigens overleefd. De kraakeenheid is met haar tijd meegegaan en blijft dat doen. Dit jaar is een nieuwe regenerator in gebruik genomen, een forse investering die het vertrouwen in de toekomst weerspiegelt van de eigenaren van de raffinaderij. De 'skyline' is er ook weer enigszins door veranderd: de CatCracker heeft er zes verdiepingen bij gekregen.
Links: Gebouwd aan het einde van de jaren tachtig, de Alkylatiefabriek, waarin zwavelzuur gebruikt wordt als hulpstof om benzine te maken uit LPG.
50 JAAR naderij, samen met de engineers van Exxon Research & Engineering, over voldoende inventiviteit en aanpassingsvermogen te beschikken om het moderniseringsproject te redden. De verwerkingscapaciteit werd verminderd; de CatCracker werd omgebouwd en in de nieuwe raffinaderij ingepast, omdat de markt voor lichte producten veel lucratiever was dan vóór de crisis; de geplande ontzwavelingseenheid, de Gofiner, werd omgebouwd tot een tweede conversie-eenheid.
VERTROUWEN IN DE TOEKOMST
I
n 1976 kon de vernieuwde raffinaderij en in 1978 de omgebouwde Catcracker in gebruik worden genomen. De productiecapaciteit was verkleind (de primaire destillatie was 'afgeknepen' tot een volume van 175.000 vaten per dag), maar daar stond tegenover dat de winstgevendheid vooral
RAFFINADERIJ OF CHEMISCHE FABRIEK? et behoud van de CatCracker, het ombouwen van de Gofiner en de capaciteitsaanpassing waren essentiële factoren om het voortbestaan van het bedrijf te verzekeren, maar er was meer, zoals de unieke configuratie. De raffinaderij onderscheidt zich door een bijzondere activiteit: de productie van solventen of oplosmiddelen in de Antwerp Performance Intermediates Plant. De onderdelen van deze productie-eenheid maken integraal deel uit van de raffinaderij. Dat is allerminst gebruikelijk binnen het ExxonMobilconcern, maar het kwam de raffinaderij op cruciale momenten in haar bestaan uitstekend van pas. De geschiedenis van deze integratie gaat ver terug. Lang voordat de raffinaderij in 1953 in gebruik werd genomen, beschikte Esso op 'het zuid' over een kleine productievestiging, de Atlas, die niet volcontinu maar op bestelling produ- ➔
H
REFLEX 15
TERUGBLIK
Ter gelegenheid van het vijftigjarig bestaan van de Esso-raffinaderij bracht de Belgische kroonprins, ZKH Prins Filip, op 2 oktober een bezoek aan de raffinaderij. Hij werd vergezeld door de gouverneur van Antwerpen, Camille Paulus en de Antwerpse burgemeester Patrick Janssens. Het hoge gezelschap werd verwelkomd door de president en CEO van ExxonMobil, Lee Raymond, de president van ExxonMobil in de Benelux, Joost Van Roost, en raffinaderijdirecteur Gilbert Asselman. De prins woonde samen met de gouverneur en de burgemeester een speciaal voor deze feestelijke gelegenheid belegde werk- en informatievergadering bij. Deze bijeenkomst had voornamelijk tot doel de genodigden te informeren over de geschiedenis, activiteiten, prestaties en het productenpallet van de raffinaderij en de betekenis van het jubilerende fabriekscomplex voor de plaatselijke economie en werkgelegenheid. Ook algemenere thema's rond het industriële, economische en milieubeleid in België kwamen aan bod. Tijdens de bijeenkomst kreeg Prins Filip van de heer Raymond een speciale editie van het jubileumboekje Pijler van de economie overhandigd. Vervolgens bracht het gezelschap per bus een bezoek aan het fabriekscomplex. Aan het einde van de ochtend besloot een receptie het vorstelijk bezoek.
FOTO: STEFAN DEWICKERE
ceerde. Deze kleine raffinaderij maakte ook al oplosmiddelen. Toen deze productievestiging in 1956 eindelijk dichtging, verhuisden alle bruikbare onderdelen voor de solventenproductie, zoals de opslagtanks, naar de nieuwe raffinaderij. In de loop der jaren zou de omvang van deze activiteit stapsgewijs blijven groeien. De laatste grote investering dateert van 1986. Al jaren is 'Antwerpen' Europa's grootste producent van performance fluids, zoals de officiële benaming van solventen of oplosmiddelen luidt. Deze specialisatie heeft de toekomst van de raffinaderij op drie belangrijke momenten helpen veiligstellen. Allereerst nadat Esso's Amerikaanse moedermaatschappij, Standard Oil of New Jersey, had besloten dat er aan het einde van de jaren vijftig een nieuwe Esso-raffinaderij, in Rotterdam, gebouwd zou gaan worden, waardoor Antwerpen zijn Benelux-functie zou verliezen. Vervolgens in de jaren zeventig, na de oliecrisis en aan de vooravond van de modernisering, en ten slotte in de jaren tachtig, toen de raffinaderij in Rotterdam op haar beurt
16 REFLEX
FOTO: STEFAN DEWICKERE
Vorstelijk bezoek
FOTO: STEFAN DEWICKERE
volledig werd gemoderniseerd. Op al deze momenten bleek de petrochemische 'staat in de staat' voor Antwerpen een economische troef van formaat, waarmee de raffinaderij niet alleen haar bestaansrecht onderstreepte, maar ook mede de basis legde voor nieuwe investeringen.
KWALITEIT EN STABILITEIT n vijftig jaar verandert veel. Door de technologische, economische en sociale ontwikkelingen lijkt onze samenleving de laatste decennia zelfs in een stroomversnelling te zijn geraakt. De fundamentele veranderingen die hiermee gepaard gaan benemen menigeen het zicht op de continuïteit, die er tenslotte ook is. De raffinage-industrie vormt hierop geen uitzondering. De werkomstandigheden waren vroeger anders, moeilijker. De kennis van raffinagetechnieken is in de loop der jaren geëvolueerd. De informatietechnologie heeft ook de wereld van de 'oude' industrie veroverd. Toch bleef één fundamentele factor hetzelfde: de
I
TERUGBLIK
Boven: In het laboratorium worden alle binnenkomende en uitgaande producten gecontroleerd. Links: de Esso-raffinaderij Antwerpen in het jubileumjaar 2003.
50 JAAR mens. Als we echt willen weten waarom de raffinaderij in Antwerpen een halve eeuw heeft volgemaakt, dan moeten we het antwoord dus niet alleen in 'de' omstandigheden zoeken maar ook en eigenlijk vooral bij degenen die deze omstandigheden mede vormgaven: de medewerkers van het eerste uur, de pioniers, en allen die in latere jaren hun plaats innamen. Het verzekeren van de continuïteit, de redding van de modernisering, het uitbouwen van de performance fluidsproductie, het was uiteindelijk allemaal niet mogelijk geweest als de medewerkers van de Esso-raffinaderij niet vanaf het begin doordrongen waren geweest van de noodzaak de concurrentie voor te blijven. Het streven naar de beste bedrijfsresultaten op alle gebieden dateert al van de eerste jaren. Het geringe verloop droeg ertoe bij dat Antwerpen daarbij succesvol was. Een aantal sleutelfiguren had door langdurige inbreng grote invloed op de blijvende kwaliteit en stabiliteit van de organisatie.
In de speciale jubileumuitgave die ter gelegenheid van het vijftigjarig bestaan is verschenen 1, verwoorden vier ouddirecteuren van de Antwerpse Esso-raffinaderij dit als volgt: 'Wat ons het meest getroffen heeft, is het enorme enthousiasme waarmee werd gewerkt. "Gene zever", de schouders eronder. Als de operaties op een eenheid in gevaar dreigden te komen, dan waren ze er, desnoods met Kerstmis of Pasen. Ze waren fier op hun werk. De kracht van Antwerpen? Dat was en is de verknochtheid van al die mensen met hun raffinaderij, hun werk.' ■ 1 Jubileumuitgave raffinaderij Antwerpen In dit boekje, Pijler van de economie getiteld, wordt de geschiedenis van de raffinaderij vanaf het prilste begin beschreven. Verschillende medewerkers uit heden en verleden vertellen over hun persoonlijke ervaringen.Voor belangstellenden is een beperkt aantal exemplaren van deze uitgave beschikbaar. U kunt hiervoor een schriftelijk verzoek naar de redactie sturen.
REFLEX 17
