Magazine voor musici en acteurs
In dit nummer (december 2009)
Interview Bob Fosko
Thuiskopiestelsel onder vuur Toneel op televisie De herhalingsvergoeding, een update
December 2009 • NORMA Nieuws • Magazine voor musici en acteurs
inhoud ‘Ik voel me een soort pindaboer die zwaar onderbetaald wordt’
4
Oude werken op dvd
9
Thuiskopiestelsel onder vuur
10
Toneel op televisie
12
Carice van Houten en Ilse de Lange winnaars Gouden Notekraker 2009
14
colofon NORMA - naburige rechten musici en acteurs Louise Wentstraat 186 1018 MS Amsterdam Postbus 2995 1000 CZ Amsterdam T 020 - 627 27 98 F 020 - 626 96 97 E
[email protected] www.stichtingnorma.nl Redactie Wisso Wissing (hoofdredacteur) Ruud Zinzen (eindredacteur) Maaike Boomstra, Marjan Feiken, Anita Verheggen, Lies Huigsloot Met medewerking van Dick Verwijs
Herhalingsvergoedingen voor acteurs nog steeds niet geregeld
16
Vormgeving Robert Swart
Jubileumeditie Dam tot Damloop
18
Druk Boeijinga, Apeldoorn
Omslag: Bob Fosko beeld: Robert Swart
Voorwoord I
n ons land krijgen uitvoerende kunstenaars rechten als een herhalingsvergoeding, kabelgelden en een vergoeding ter compensatie van het downloaden op een iPod of harddiskrecorder, niet vanzelf. De overheden in de ons omringende landen daarentegen vinden dit de normaalste zaak van de wereld. Daar is bijvoorbeeld de heffing op mp3-spelers en harddiskrecorders al jaren geleden ingevoerd. In 2005 begonnen de verkoopcijfers van deze apparaten overal explosief te stijgen. Maar de toenmalige Minister van Justitie stak een stokje voor de invoering van een heffing op de nieuwe dragers. Tegen dit besluit van de regering is NORMA indertijd in beroep gegaan en deze rechtszaak loopt nog steeds. De schade van uitvoerende kunstenaars bedroeg de afgelopen vier jaar meer dan € 26 miljoen. Helaas moeten we vaststellen dat het auteurs- en naburig recht in zwaar weer zit. Gebruikers zoals omroepen, producenten, kabelmaatschappijen willen voor een dubbeltje op de eerste rang. Het laatste nieuws is dat de Nederlandse regering de bestaande thuiskopieregeling wil afschaffen. In plaats daarvan stelt de overheid een verbod op het thuiskopiëren voor. Het is onbegrijpelijk dat ze de internationaal breed gedragen thuiskopievergoeding hiertegen willen inruilen. Dit voorstel van de regering is niet alleen kortzichtig maar ook maatschappelijk onhaalbaar. Bij de handhaving van dit verbodsrecht krijgen we te maken met de downloadpolitie. Dat zullen de consument en diens belangenorganisatie nooit accepteren. Met tal van auteursrecht-specialisten ben ik van mening dat Nederland op deze manier een achterhoedegevecht voert. Een betere oplossing is een systeem waarbij de thuiskopievergoeding in relatie staat tot het feitelijk kopieergedrag. De heffing zou, net als in Duitsland, over meer dragers kunnen worden verspreid, behalve op cd’s en dvd’s ook op mp3-spelers, dvd-harddiskrecorders en settop boxen, waardoor de tarieven omlaag kunnen. De uitvoering van het huidige thuiskopiesteldel door Stichting de Thuiskopie vindt op een buitengewoon efficiënte ma-
nier wijze plaats. Nergens in de EU wordt er relatief gezien zoveel geïncasseerd en nergens worden de gelden in zo korte tijd (drie jaar na incasso) op basis van het feitelijk kopieerdrag van consumenten verdeeld naar tienduizenden rechthebbenden. Op dit punt staat Nederland op eenzame hoogte. Het lijkt onwaarschijnlijk, maar ook Justin Timberlake ontvangt vanuit Nederland een thuiskopievergoeding. De regering komt binnenkort ook met wetgeving die tot doel heeft het toezicht op de collectieve beheersorganisaties te versterken en te verbreden. NORMA heeft hier op zich begrip voor, maar de mate waarin het toezicht nu wordt uitgebreid en de wijze waarop een en ander vorm is gegeven, zal leiden tot een onwerkbare situatie. Jammer genoeg realiseert de overheid zich daarbij onvoldoende dat juist het al jaren bestaande collectief beheer, de uitoefening van auteurs- en naburige rechten tot een werkbaar geheel heeft gemaakt. Naast het gevecht met de overheid voert NORMA samen met de aangeslotenen een strijd tegen de omroepen, producenten en kabelmaatschappijen. Zo zijn we samen met ACT en de vakbonden FNV KIEM en Ntb, volop bezig een herhalingsvergoeding af te dwingen. Nadat de publieke omroep aanvankelijk niet onwelwillend stond tegenover een regeling, is men daar nu weer van teruggekomen. Dat betekent dat wij in 2010 onze aangeslotenen zullen mobiliseren om de politiek ervan te overtuigen dat het huidige systeem niet rechtvaardig is. Ook het onthouden van een kabelvergoeding aan de bij NORMA aangesloten acteurs en musici is onhoudbaar als we bedenken dat alle andere rechthebbenden, ook die in een vergelijkbare contractuele situatie, wel zo’n vergoeding ontvangen. Genoeg te doen dus in 2010!
Amsterdam, december 2009 Wisso Wissing Directeur NORMA
‘Als je als muzikant niet opkomt voor je (zakelijke) rechten kom je niet op voor de essentie van je bestaan’
De website van Bob Fosko staat garant voor urenlang entertainment. Filmpjes, clips, singles en theaterregistraties geven een mooi overzicht van wat Fosko in huis heeft en hoe zijn carrière zich de afgelopen 20 jaar heeft ontwikkeld. Van De Raggende Manne (explosieve Nederlandstalige punk met nog kortere songs dan die van de Ramones, red.), waar hij bijna onmenselijke vocalen uit zijn strot perst en opvalt met nummers als: ‘Poep In Je Hoofd’ tot ‘Sinterklaas, de meezing moevie’. En van het theaterprogramma ‘Scania’ (over vrachtwagenchauffeurs (op hun retour?)) tot de campagneliederen van de SP en een brainstormsessie met de Berini’s waarmee hij binnenkort op de planken staat. “Het is maar een klein deel van wat ik allemaal gedaan heb”, zegt
Fosko. “En dat wordt me ook wel eens verweten. Ik was laatst voor een interview bij Marc Stakenburg en die vroeg me letterlijk: ‘Je doet zoveel, vind je het niet jammer dat je de diepte niet ingaat?’ Dat begreep ik niet zo goed. Volgens mij heeft alles met elkaar te maken. Matthijs van Nieuwkerk maakt al vier jaar De Wereld Draait Door. Heeft hij dan wel verdieping in zijn werk?” Bob Fosko is het artistieke alter ego van Geert Timmers. Timmers is inmiddels net zo met die artiestennaam vergroeid als Paul Hewson met Bono. Hij opereert relatief succesvol in een muzieksector waar de omstandigheden voor popmuzikanten op z’n zachtst gezegd niet florissant zijn.
‘Ik voel me een soort pindaboer die zwaar onderbetaald wordt’ Regelmatig gooit Bob Fosko zijn creativiteit in de strijd voor een betere maatschappelijke positie van kwetsbare groepen. Zijn eigen beroepsgroep kan daar ook toe worden gerekend. tekst: Anita Verheggen beeld: Robert Swart
De gemiddelde professionele popmuzikant verdient tussen de € 6000 en € 12000 bruto per jaar inclusief bijbaantjes blijkt uit het onderzoek: ‘Pop, wat levert het op?’ Wat vind je van die uitkomst? Als ik het tegen mensen zeg, geloven ze het niet. Misschien kun je tot de conclusie komen dat het een realiteit is waar we mee moeten leren leven. Maar het staat wel haaks op ons idealisme om popmuzikanten op te leiden. Er zijn geloof ik 4 of 5 opleidingen voor popmusici. Dan ga je er wel van uit dat je mensen opleidt omdat je ze een toekomst wilt bieden en wilt ondersteunen in een vak dat de moeite waard is. Maar dat blijkt niet het geval te zijn. Dat vind ik toch wel een beetje raar. Een keihard vak waar popmusici aan alle kanten worden afgeknepen… Misschien is het nog wel een beetje harder geworden maar vroeger was dat ook al zo. Ik kan me nog mijn eerste platencontract herin-
neren. Dat was eind jaren ’70 bij Ivory Tower voor mijn eerste singletje. Daar kreeg ik 2% voor. Van welk bedrag? (Lacht) Dat was totaal onduidelijk. Er bleef dus niets over en ik tekende voor twee jaar. Dus ik kon geen kant op. Het eerste contract met De Raggende Manne was bij uitgeverij Peer Music. Ons eerste album ‘Knuppelhout’ was ontzettend goed onthaald en wij vonden dat er te weinig aan ons werd betaald. Dat was geloof ik 4%. Bij de tweede plaat zeiden we: ‘Nu willen we 10%!’ Nou die platenbaas kreeg een rood hoofd omdat we zo brutaal waren om dat te vragen. Het is ons uiteindelijk gelukt om het te krijgen omdat we al een bewijs hadden geleverd met ons succes. Maar als je geen marktwaarde hebt is je onderhandelingspositie ronduit slecht. Dan zeggen ze: ‘Voor jou 10 anderen’. Strikt zakelijk genomen hebben ze misschien wel gelijk, maar het is respectloos naar de
musici. Wij leveren wel de grondstoffen waar deze hele industrie op drijft. Ik voel me soms een soort pindaboer die zwaar onderbetaald wordt en moet toezien hoe alle slimme zakenlieden dure auto’s rijden van het geld waar wij de oorsprong van zijn. Dat vind ik onacceptabel, dat is onrecht. Als je als muzikant niet opkomt voor je (zakelijke) rechten kom je niet op voor de essentie van je bestaan. Het meest bizar zijn de salarissen van de DJ’s; alsof zij de radioprogramma’s maken terwijl 80% van het programma bestaat uit muziek. Zij geloven ontzettend in hun eigen positie en vinden ook dat de daarbij ter beschikking gestelde tonnen daar zonder meer bijhoren. Dat vind ik heel erg aanvechtbaar en belachelijk. Ik heb één keer een anekdote gehoord van een DJ die zei dat hij zoveel geld vroeg omdat hij niet de muziek mocht draaien die hij zelf mooi vond. Zijn hoge salaris was een soort smartengeld. Dat is toch niet te geloven?! Dat moet je es zeggen als je in een
5
fabriek staat: ‘Als ik het blikje niet op mijn manier mag inpakken moet u mij heel veel betalen.’ Dat zijn hele interessante scheef gegroeide dingen. Het is in het verlengde van de bonuscultuur.
6
Innovatie Tijdens Noorderslag 2010 presenteren de Nederlandse Toonkunstenaarsbond (Ntb) en de BV Pop een puntenplan van zaken die goed moeten worden geregeld om popmusici weer
een perspectief op een professionele carrière te bieden. Welk punt zouden deze vakbonden absoluut in hun plan moeten opnemen? Er moet meer aandacht in de media komen voor vernieuwende muziek. Vroeger had je programma’s als ‘Nozems à go go’ en ‘Leidsekade Live’, ‘Vara’s Popkrant’ en ‘De Wilde Wereld’, noem maar op. Die hadden altijd veel oog voor lokaal en vernieuwend talent. Wil je een levendige popcultuur houden dan moet je dat talent aan het woord krijgen en daar schort het nu aan. Als je in de media geen ruimte biedt aan de vernieuwende muziek gaat het genre in z’n eigen staart bijten. Je krijgt dan een soort eenheidsworst. De programmamakers kiezen allemaal voor het verdienmodel: ‘Hier trekken wij de luisteraars mee. We vissen wel allemaal in dezelfde vijver maar dat maakt niet uit want we vullen er de STER-blokken mee.’ Daardoor wordt de rafelige, creatieve kant van de muziek op internet gedrukt. Het is er nog wel maar op de publieke kanalen en in de ether is daar totaal geen ruimte en aandacht meer voor. Dat merken wij op allerlei fronten. Heel veel vernieuwende groepen kunnen geen plek vinden in het clubcircuit omdat niemand ze meer kent; het is allemaal te marginaal. De essentie van de popmuziek gaat over rebellie. Ik weet wel dat de sector altijd hand in hand is gegaan met de commercie en die heb je ook nodig om muziek te verkopen. Maar net als bij de gewone industrie geldt: als je geen aandacht besteedt aan innovatieve activiteiten is dat een economisch doodzonde. Je moet blijven vernieuwen en daarom vind ik het zo zorgwekkend. Het meest essentiële van ons vak is dat wij ons in de picture moeten kunnen spelen. Als ik daarvoor alleen maar mag maken wat andere mensen mooi vinden is het over. Ik moet mij richten op wat ik vind van de wereld en niet per definitie op
de markt. Daarom is een plek in de media voor vernieuwende muziek zo belangrijk. Jij maakt deel uit van de Werkgroep Popsubsidies van die twee vakbonden waarin jullie werken aan een nieuwe subsidieregeling voor popmuzikanten. Wat moet ik me daarbij voorstellen? We willen proberen om uit de Rijkscultuurpot een bedrag te halen om popmusici te ondersteunen in hun eerste behoefte: en dat is spelen voor publiek. Een heel goed plan. Popmuziek is niet alleen maar kunst, het maakt een belangrijk onderdeel uit van onze economie. Er gaan tussen de 2 en 3 miljard euro om in onze entertainmentindustrie en daar maakt popmuziek een belangrijk onderdeel van uit. Dus is er alle reden om te zorgen dat je aan de innovatieve kant van onze sector dingen gaat doen.
Dure hobby Jonge musici mogen het dan moeilijk hebben, ook een oudere popmuzikant als Fosko moet alle zeilen bijzetten om een professionele carrière in stand te houden. “De vorige Staatssecretaris van Cultuur, Medy van der Laan, heeft eens gezegd: ‘Popmuziek hoort bij jonge mensen’. Ik dacht: ‘Bedankt voor die conclusie, ik kan wel inpakken’. En misschien is dat in zekere zin ook wel zo. Ik kan mezelf er wel eens een beetje tussenprutsen met een one-off single. Vorig jaar was dat bijvoorbeeld ‘De bal moet in het net’ voor het EK, maar structureel is het gedaan met mij, ha, ha. Ik zou moeten gaan produceren of mensen moeten begeleiden. En hoe zit het dan met je Groep Fosko? Dat is natuurlijk helemaal top. Maar we doen het allemaal voor niks. We beloven wel dat we de kosten zullen proberen terug te verdie-
‘Popmuziek is niet alleen maar kunst, het maakt een belangrijk onderdeel uit van onze economie’ nen met de verkoop van de cd maar dat gaat gewoon niet. Het is meer een dure hobby die interessante dingen oplevert. Ben je daarom meer theater gaan doen? Ja, maar ik ben natuurlijk acteur en muzikant dus is dat niet zo’n onlogische stap. Alleen heb ik tot eind jaren ’90 veel vertoefd in het popsegment. Ik ben nu met de Berini’s de theaterproductie ‘Opgevoerd’ aan het voorbereiden. Ik kende Marjolein Meijers al een beetje omdat we eerder hebben samengewerkt. De Berini’s hebben een bepaalde naam opgebouwd bij het publiek en die stijl wil Marjolein doorzetten. Dat acteren en musiceren vind ik heel leuk. Ik draag ideeën, teksten en muziekjes aan en dat is heel spannend. Veel leuker dan bij een musical. Ik speelde rollen in De Jantjes, The Blues Brothers en My Fair Lady. Daar geef je je over aan een regisseur en zeg je ‘ja’ tegen een rol die je leuk lijkt. Verder moet je het loslaten en het gewoon goed uitvoeren. Terwijl ik in de productie van de Berini’s echt invloed heb op de inhoud van het programma.
Niet fysiek Fosko is niet alleen een verklaard tegenstander van de Joint Strike Fighter, de graaicultuur of het verhogen van de AOW-leeftijd, hij is ook geëngageerd als het om kwesties rond zijn eigen beroepsgroep gaat. Zo maakt hij zich enorm boos om de op handen zijnde afschaffing van de thuiskopieregeling. “De mensen gaan totaal voorbij aan het feit dat
onze drager is veranderd (muziek wordt niet meer op cassettebandjes opgenomen maar op cd, mp3-spelers of harddiskrecorders red.). Intellectueel eigendom is voor mensen ook een heel abstracte term. Wat is dat nou? Ik heb iets bedacht en opgenomen en dat wil ik beschermen. Dat wil de bedenker van de paperclip ook. De auteur wordt altijd gecompenseerd. Daarom is het zo raar en vervelend wat zich rondom dat thuiskopiefonds afspeelt. De afschaffing van de thuiskopieregeling wordt bijna met een soort euforie gebracht alsof de consument nu is veilig gesteld voor de roofzucht van de artiest. Dat vind ik echt walgelijk. Ik denk dat het komt door een gebrek aan begrip. Ook bij de politici.” Uitgerekend de partij waar jij van die prachtige campagneliederen voor maakt, heeft een voortrekkersrol gespeeld bij de mogelijke afschaffing van de thuiskopieregeling. Dat lijkt me voor jou toch een raar dilemma… Arda Gerkens (SP Kamerlid) is op de hand van de muzikanten dus waarom dupeert ze ons dan zo? Ze is voorzitter van de Parlementaire Werkgroep Auteursrecht en ik voel me daar totaal niet gehoord. Ik probeer nu een gesprek met haar op gang te krijgen en zal de feiten die zij noemt bij mijn eigen achterban gaan verifiëren. Laatst plaatste de Volkskrant nota bene een ingezonden brief met de kop dat je blij moet zijn met illegaal downloaden. We hebben een oprecht conflict en veel goede redenen om de politici met onze argumenten te overtuigen. Ik vind dat
7
‘Wij leveren wel de grondstoffen waar deze hele industrie op drijft’ de toeslag op de harddiskrecorder een redelijke eis van ons is. Het afschaffen van de thuiskopieregeling is een actie die een deel van onze beroepsgroep de nek omdraait. Een internetgoeroe zei onlangs dat mensen de waarde van muziek niet meer erkennen omdat ze door de vele downloadmogelijkheden de muziek als het ware uit de lucht kunnen plukken. Muziek is bijna geen fysiek product meer zoals vroeger de elpees en cd’s. Daarom heb ik ook een hekel aan dingen als de iPod. Ik kan de vooruitgang niet tegenhouden en ik heb sterk de indruk dat ik de boot mis maar ik wil vasthouden aan cd-tjes. Ik wil een boekje in m’n handen hebben en foto’s bekijken. Ik wil iets kunnen opzoeken in m’n kast. (Lachend) Je moet ook beseffen dat je, als er één keer een grote magneet langskomt of de stroom uitvalt, helemaal niks meer hebt… Daarom blijf ik maar een instrument bespelen zodat ik, als alles verdwijnt, zelf kan blijven gitaar spelen en zingen. Komt dat instrument bij jou ook niet in het gedrang? Het heeft mij altijd verbaasd dat je stem niet helemaal aan flarden ligt na al die optredens met De Raggende Manne. Ik wist dat dat een risico was en liep natuurlijk tegen mijn beperkingen op. Daarom hebben we in de eerste periode van De Raggende Manne altijd maar één keer per maand opgetreden. Wat dan weer als voordeel had dat de prijzen voor de optredens torenhoog werden. We hadden maar één plek per maand dus kwamen we alleen optreden bij wie het meeste bood. Echt cultureel ondernemerschap.
8
Oude werken op dvd Dagelijks incasseert NORMA het geld waar alle aangesloten musici en acteurs recht op hebben. Ook oude films en televisieseries die nu op dvd verschijnen hebben onze aandacht. tekst: Lies Huigsloot Algemeen belang van de acteurs Om op te komen voor het algemeen belang van deze vele acteurs is NORMA een groot offensief gestart tegen producenten die geen billijke vergoeding met de acteurs overeenkomen alvorens zij de oude werken op dvd uitbrengen. Zo is NORMA in december 2008 in het nieuws gekomen door een interview met NORMA-aangeslotene Waldemar Torenstra dat onderdeel was van een groot artikel in het dagblad Sp!ts getiteld: ‘Acteurs willen dvd-royalty’s’. Uit dit artikel blijkt ook de onvrede die op dit moment heerst: ‘Producenten maken torenhoge winsten, maar onze idolen zien daar amper iets van terug.’ Rechtspraak heeft uitgewezen dat onder een
overdracht geen exploitatievormen kunnen vallen die op het moment van overdracht nog niet bekend waren. Dit is het geval bij oude films en televisieseries die in een tijd zijn geproduceerd dat de dvd nog niet bestond. De markt voor dvd’s is weliswaar de laatste jaren teruggelopen, maar dit neemt echter niet weg dat producenten oude films en televisieseries nog steeds onrechtmatig op dvd uitbrengen en acteurs behoren mee te delen in de gemaakte inkomsten.
Samenwerking producenten Om hierin verandering te brengen en op te komen voor de rechten van deze acteurs heeft NORMA op basis van het contractuele mandaat van de acteurs, begin april 2008 samen met de Nederlandse Agenten Associatie
(NAA) een convenant gesloten voor de gevallen wanneer er sprake is van ‘primaire exploitatie, waarbij collectief beheer wenselijk is’. Inmiddels zijn NORMA en de NAA met een aantal producenten al een succesvolle samenwerking aangegaan. Belangrijk voordeel voor de producent is bovendien dat NORMA ze werk uit handen neemt door de rechthebbende acteurs op te sporen en de vergoedingen uit te betalen. NORMA gaat de komende tijd verder om tegen alle producenten op te treden die onrechtmatig nabuurrechtelijk beschermd werk in het verkeer brengen, zonder dat ze over de daarvoor vereiste toestemming van de rechthebbende beschikken. Voor meer informatie kunt u contact opnemen met NORMA.
9
Thuiskopiestelsel onder vuur Een parlementaire werkgroep heeft onlangs de aanbeveling gedaan om de thuiskopievergoeding binnen drie jaar af te schaffen. Een rigoureuze maatregel! Bovendien een ongewoon voorstel, want het druist in tegen het Europese beleid: in veruit de meeste Europese landen blijft een thuiskopievergoeding bestaan. Als alternatief wordt een downloadverbod en een licentiemodel voorgesteld. Hierdoor zullen individuele makers en uitvoerende kunstenaars met lege handen achterblijven en dat is onaanvaardbaar. tekst: Maaike Boomstra illustratie: Robert Swart Het thuiskopiestelsel is in het leven geroepen om makers en uitvoerende kunstenaars te compenseren voor schade die ontstaat vanwege het kopiëren van hun werk door consumenten thuis. Dit ‘thuiskopiëren’ is volgens de wet toegestaan als een vergoeding wordt betaald. Deze vergoeding wordt via een heffing geïnd op lege beeld- en geluidsdragers die bestemd zijn om op te kopiëren. Deze heffing liep synchroon aan de technologische ontwikkelingen: van analoge dragers (zoals videobanden en cassettebandjes) naar digitale dragers (zoals blanco cd’s en dvd’s). Bij de vervolgstap, namelijk een heffing op nieuwe dragers zoals mp3-spelers en dvdharddiskrecorders, kwam er protest uit de Tweede Kamer. Dit leidde tot de bevriezing van het thuiskopiestelsel. NORMA voert al jaren een (juridische) strijd tegen deze be-
10
vriezing. De uitspraak in de bodemprocedure tegen de Staat wordt, na tweemaal uitstel, op 6 januari 2010 verwacht.
Aanbevelingen werkgroep Het thuiskopiestelsel ligt steeds meer onder vuur. Afgelopen juni is er een rapport verschenen van een parlementaire werkgroep, onder leiding van Arda Gerkens (SP), over met name de toekomst van de thuiskopieregeling. De werkgroep kwam met de volgende aanbevelingen: • het verbieden van het downloaden via internet (terwijl dat nu nog geoorloofd is op grond van de thuiskopieregeling); • het afschaffen van het thuiskopiestelsel binnen een termijn van drie jaar; • het ontwikkelen van nieuwe licentiemodellen door de industrie, waarbij in één keer ook
een licentie voor het thuiskopiëren wordt verstrekt. Dit voorstel heeft drastische gevolgen voor uitvoerende kunstenaars! Het voorgestelde licentiemodel kan hen namelijk nooit op dezelfde manier compenseren als bij het thuiskopiestelsel: 1)Door de scheve machtsverhouding tussen producent en uitvoerende kunstenaar zullen straks alle inkomsten in de zakken van de producenten verdwijnen. Dit in tegenstelling tot de thuiskopievergoeding, die door stichting de Thuiskopie via verdeelorganisaties als NORMA rechtstreeks aan de rechthebbenden toekomt. 2)Het licentiemodel dat de werkgroep Gerkens aanbeveelt, ziet alleen op kopieën die op internet worden gemaakt (het downloaden). Een groot gedeelte van het kopiëren,
vindt echter plaats buiten het internet. Volgens marktonderzoek uit 2009 is 73% vanalle privé kopieën niet afkomstig van internet, maar van andere bronnen zoals televisie, radio en gekochte, geleende of gehuurde dragers, zoals cd’s en dvd’s. Dit thuiskopiëren, waar in de huidige situatie voor zou moeten worden betaald, kan straks gratis gebeuren. Deze ontwikkelingen zijn zorgwekkend, ook gezien het feit dat het kabinet op 30 oktober jl. deze denkrichting heeft onderschreven.
Vaststelling wettelijke bescherming Merkwaardig aan het voorstel is ook dat de afbouw van het thuiskopiestelsel afhankelijk zal worden gesteld van de innovatiedrift binnen de entertainmentindustrie. Pas wanneer de industrie voldoende legaal aanbod van muziek en film heeft ontwikkeld en een licentiesysteem voor gebruik tot stand is gekomen, zal de wet worden aangepast. Dit is een ronduit vreemde benadering, aangezien de wettelijke bescherming van de auteurs en uitvoerende kunstenaars kennelijk moet worden ‘verdiend’ door degenen die hun materiaal exploiteren. Dit is een omgekeerde werkelijkheid.
Europa De werkgroep heeft de pretentie om andere Europese landen voor hun voorstel warm te
maken. Opvallend is echter dat in het onderzoek van de werkgroep alleen maar naar het auteursrechtbeleid in Duitsland, Noorwegen en het Verenigd Koninkrijk is gekeken. Aangezien 22 Europese landen een thuiskopievergoeding kennen en in 18 daarvan ook een heffing bestaat op harddiskrecorders en mp3-spelers, zou de overheid zich beter kunnen richten op een verbetering van de bestaande heffingssystemen, in plaats van afschaffing van het stelsel. Andere lidstaten zijn niet in het onderzoek betrokken. Dit is op z’n minst kort door de bocht, aangezien Europese plannen in een andere richting wijzen. Zij streven naar harmonisatie op het gebied van het privé-kopiëren.
Aanleiding thuiskopiestelsel Toen het thuiskopiestelsel in Nederland werd ingevoerd, werd dit systeem als de enige passende mogelijkheid beschouwd. De andere variant, het verbodsrecht, werd vanwege de grote bezwaren nadrukkelijk van de hand gewezen vanwege de praktische onuitvoerbaarheid. Voor iedere thuiskopie zou dan immers van te voren de toestemming van de rechthebbende moeten worden gevraagd. Bovendien zou de handhaving gepaard gaan met vergaande inbreuken op privacy. Het beeld van een auteursrechtpolitie die langs de huizen zou gaan om te beoordelen of in de beslotenheid van de woning geen kopietjes worden gemaakt, achtte de toenmalige regering onaanvaardbaar. De bezwaren tegen het
verbodsrecht destijds lijken - in het huidige internettijdperk - alleen maar groter te zijn geworden.
Thuiskopie en/of downloadverbod Het afschaffen van de thuiskopievergoeding lijkt door de werkgroep als wisselgeld te worden ingezet in ruil voor het downloadverbod. Het punt is alleen dat de thuiskopievergoeding niet is bedoeld als rechtvaardiging van het downloaden of om deze vorm van privékopiëren te compenseren. Een stelling die de werkgroep nota bene onderschrijft. Een downloadverbod bestaat dan ook in de meeste landen naast het thuiskopiestelsel. Nederland is in Europa het enige land waar downloaden uit illegale bron is toegestaan, alleen het aanbieden van film en muziek is verboden.
Hoe verder? Uitgangspunt moet zijn dat de thuiskopievergoeding in relatie staat tot het kopieergedrag. Voor een oplossingsgerichte benadering zou de heffing, net als in Duitsland over meer dragers kunnen worden verspreid, zoals mp3-spelers en dvd-harddiskrecorders, waardoor de tarieven omlaag kunnen. De reactie van het kabinet is vooralsnog een denkrichting. NORMA zal zich daarom met hand en tand blijven verzetten tegen deze maatregel en zich optimaal inspannen om de overheid van het belang van het thuiskopiestelsel te overtuigen.
11
Toneel op televisie Het afgelopen televisieseizoen heeft de Stichting Theater en Televisie (STTV) een overeenkomst gesloten met de NPS, AVRO en VPRO voor het gezamenlijk opnemen en uitzenden van theatervoorstellingen. Mede door een bijdrage uit het NORMA-fonds waren inmiddels zes toneelstuktekst: Marjan Feiken en Lies Huigsloot ken op televisie te bewonderen.. Met het structureel registreren en uitzenden van toneelvoorstellingen is een oude traditie nieuw leven ingeblazen. In de beginjaren van de televisie waren toneelstukken de belangrijkste programma's en grote kijkcijferhits. Nu, 50 jaar later, wisten de STTV en de publieke omroep opnieuw een breed publiek te bereiken en een belangrijke bijdrage te leveren aan het behoud van het cultureel erfgoed. Afgelopen augustus/september waren de volgende toneelstukken op televisie te zien: • De Koopman van Venetië (de Theatercompanie) • Het Temmen van de Feeks (TGA) • Op Hoop van Zegen (Het Toneel Speelt) • Blackface (Orkater) • Geslacht (Het Toneel Speelt) • Kasimir en Karoline (NTGent) Met deze registraties denkt de STTV een representatieve doorsnee van het totale toneelaanbod van het afgelopen seizoen te hebben vastgelegd. Ook voor het komend seizoen zal de STTV weer zes stukken registreren. De samenwerking tussen de STTV en de NPS, AVRO en VPRO is het resultaat van een jarenlange voorbereiding, waarbij o.a. ook het TIN (Theater Instituut Nederland) is betrokken en is mede tot stand is gekomen met steun van NORMA.
Het Temmen van de Feeks beeld: Jan Versweyveld
Geslacht beeld: Deen van der Meer
12
Op Hoop van Zegen beeld: Deen van der Meer
Interview met Marc Nelissen, oprichter en bestuurslid van de STTV Je loopt al jaren met het initiatief voor de STTV in je hoofd. Hoe voelt het nu dit project tot uitvoering wordt gebracht? Het geeft veel voldoening! Wanneer na een slordige 8 jaar inspanning het initiatief tot uitvoering wordt gebracht is het begin onwerkelijk en spannend. Nu, één jaar later, vindt iedereen het opeens vanzelfsprekend, zelfs diegene die er eerst op tegen waren. Dit is een zinvol project omdat door het structureel registreren en uitzenden de toneelstukken niet verloren gaan. Het is een verlies van cultureel erfgoed wanneer grote, belangrijke en succesvolle theaterstukken nooit zijn geregistreerd. Het is goed dat de STTV hier verandering in heeft gebracht en ik ben dan ook blij dat wij een tweede jaar door mogen gaan. Wij hebben aangetoond dat het mogelijk is! Op welke manier heb jij dit nu uiteindelijk voor elkaar gekregen? Vooral door te zorgen dat de enorme kloof tussen theater en televisie werd gedicht en door met iedereen te praten en vertrouwen te kweken. Door middel van dit project kon de publieke omroep zijn publieke taak uitvoeren, zijn bestaansrecht aantonen en zich nadrukkelijk onderscheiden van de commerciële omroep, en dat was doorslaggevend. Maar ook de theatergezelschappen waren er rijp voor. Er is een speciaal soort wisselwerking tussen de theatergezelschappen en de televisie ontstaan doordat alle partijen met respect worden behandeld. De STTV heeft zich tijdens het project altijd als gast ten overstaan van het theaterstuk opgesteld: wij waren er om de prestaties vast te leggen, niet om er een ander theaterstuk van te maken. Door deze manier van werken ontstaat er een hele goede en vruchtbare samenwerking. Ook de steun die de STTV kreeg van alle agenten van de acteurs, die wij in een vroeg stadium hebben benaderd om te praten over vergoedingen, heeft ons geholpen. Zonder de steun van NORMA was het ons zeker niet gelukt. De voorzitter, Frederik de Groot, en directeur, Wisso Wissing, zijn hier enorm belangrijk bij geweest. Zij waren meteen bemoedigend en hebben de STTV ondersteuning willen bieden. Ook voor de toekomst willen wij hier zeker mee doorgaan! De STTV heeft een natuurlijke sleutelrol in de samenwerking tussen de theater- en televisiesector. Wij stemmen de belangen van deze partijen op elkaar af, zodat theaterstukken niet meer verloren gaan nadat het doek gevallen is.
Uitnodiging Kerstborrel NORMA sluit op woensdag 16 december a.s. het jaar af met een kerstborrel voor haar aangeslotenen, bestuursleden en medewerkers. Op deze feestelijke bijeenkomst is er gelegenheid om gezellig bij elkaar te komen onder het genot van een hapje en een drankje. Datum/tijd: Woensdag 16 december 2009 van 16:00 tot 19:00 uur Plaats: NORMA Louise Wentstraat 186 Amsterdam Graag horen wij of u bij deze kerstborrel aanwezig bent. U kunt uw aanwezigheid via een e-mail aan
[email protected] aan ons kenbaar maken. Wij hopen op de 16e het glas met u te heffen!
beeld: Jan Willem de Blok
13
Carice van Houten en Ilse de Lange winnaars Gouden Notekraker 2009 Op maandagavond 24 augustus zijn tijdens de viering van het 35-jarig bestaan van de Gouden Notekraker in een afgeladen Paradiso de Gouden Notekrakers 2009 uitgereikt. Stemming onder de 10.000 aangeslotenen van NORMA wees uit dat Carice van Houten (Toneel) en Ilse de Lange (Muziek) de meeste indruk op hun collega’s hebben gemaakt. tekst: Marjan Feiken beeld: Minke Faber
Het was een zwoele zomeravond en een grote schare NORMA-aangeslotenen en -relaties had zich in een feestelijke outfit gehesen en was naar de viering van het 35-jarig bestaan van de Gouden Notekraker gekomen. Paradiso was dan ook tot de nok toe gevuld. De avond startte met een swingende surprise act van Waylon. Dé nieuwe ster aan het Nederlandse popfirmament, die als eerste Nederlandse soloartiest een platencontract bij Motown heeft getekend. Misschien de winnaar van de Gouden Notekraker in de toekomst?! Daarna nam Joost Karhof (televisiepresentator voor de NPS) de microfoon over om de
14
presentatie van de avond te verzorgen. Tussen alle optredens door interviewde hij de muziekgenomineerden: Ilse de Lange, Gordon en Room Eleven en de toneelgenomineerden: Carice van Houten, Hans Kesting en Jack Wouterse. De muziekgenomineerden verzorgden verspreid over de avond spetterende optredens en van de toneelgenomineerden werden beeldfragmenten vertoond.
verleden van de Gouden Notekraker unieke optredens. Karin Bloemen & Rowwen Hèze (winnaars 1994 en 1997) speelden samen, Margriet Eshuijs & Jan Akkerman (winnaars 1980 en 1978) betraden met de Houdinihorns (winnaar 1995) het podium en Joke de Kruijf (winnaar 1995) gaf een speciaal optreden met haar pianist. Tussen alle optredens door werd er op het scherm achter het podium een gevarieerde beeldselectie van oud-winnaars van de Gouden Notekraker getoond. Dit zorgde vaak voor een zucht van herkenning en gegniffel om de gedateerde outfits en kapsels.
Uitreiking Voor de bekendmaking van de winnaars van de Gouden Notekraker 2009 stroomde de pers met draaiende camera’s naar binnen. Frederik de Groot (bestuursvoorzitter NORMA) nam de uitreiking van de categorie Toneel voor zijn rekening en mocht Carice van Houten feliciteren met haar prijs. Erwin Angad-Gaur (Voorzitter van de Nominatiecommissie) overhandigde de Gouden Notekraker in de categorie Muziek vervolgens aan Ilse de Lange. Beide dames waren zeer vereerd met hun prijs.
Feest Nadat de camera’s van de NPS waren gestopt met draaien en de tafels aan de kant waren geschoven, stroomde de dansvloer vol. DJ The Selector zorgde voor een swingend einde van een fantastische avond.
Optredens Vanwege het 35-jarig bestaan van de Gouden Notekraker verzorgden, naast de muziekgenomineerden van dit jaar, diverse combinaties van muziekwinnaars uit het rijke
De NPS heeft van de avond een televisieregistratie gemaakt; deze was op 27 augustus om 22.45 uur op Nederland 2 te zien.
Karin Bloemen en Rowwen Hèze
Carice van Houten en Ilse de Lange
Joke de Kruijf
Hans Kesting
Jack Wouterse
Jan Akkerman
Room Eleven
Waylon
15
De herhalingsvergoeding, waar staan we nu? De herhalingsvergoeding is een onderwerp dat veel acteurs bezighoudt. Zij vangen vaak bot door de sterke machtspositie van producenten en omroepen. Om hier verandering in te brengen is NORMA vorig jaar tijdens het filmfestival een samenwerkingsconvenant aangegaan met ACT, FNV KIEM en de Ntb. Deze organisaties traden samen op tegen omroepen en producenten om een vergoeding tekst: Maaike Boomstra voor herhalingen en digitale exploitaties te bewerkstelligen. Hoe staat het ervoor?
vakbond voor musici en acteurs
16
Herhalingsvergoeding, waarom eigenlijk?
De publieke omroep, een voorbeeldfunctie?
Acteurs vormen het gezicht van tv-series en films. Zij brengen scripts tot leven en vertolken hun rol op eigen artistieke wijze. Vaak wordt een film of tv-serie vooral bekeken vanwege de (favoriete) acteurs die meespelen. Niet voor niks werden de rechten van uitvoerende kunstenaars, waaronder de acteurs, erkend door de Wet op de Naburige rechten. Zij verkregen een eigen beschermingsregime met eigen rechten, ontleend aan het auteursrecht. Het is ook niet meer dan redelijk dat acteurs als cultureel ondernemer bij succes meedelen in de winsten van omroepen en producenten. Dat geldt ook wanneer er geen kosten worden gemaakt, zoals bij herhalingen. Daar komt nog bij dat acteurs door het herhalen van een serie of film vereenzelvigd kunnen worden met de rol die ze spelen, waardoor ze moeilijker aan nieuwe opdrachten kunnen komen.
De Nederlandse Publieke Omroep (NPO) heeft een speciale werkgroep in het leven geroepen om een toekomstige rechtenregeling te ontwikkelen, waarbij ze ‘op verantwoorde wijze rekening houden met de positie van rechthebbenden’. NORMA, ACT, FNV KIEM en de Ntb hebben hierover een tweetal gesprekken gevoerd met de NPO. In het eerste gesprek in december 2008 leek de NPO nog bereid om tot reële en rechtvaardige contractuele afspraken te komen in de vorm van een collectieve regeling. Daarna volgde een tweede gesprek in juni 2008, maar toen bleek de stemming compleet te zijn omgeslagen. Ineens voelde de NPO zich helemaal niet verantwoordelijk voor wat de producent met de individuele acteur overeenkomt. Eenmalige afkoop mag volgens de wetgever, punt uit. De NPO voelde vervolgens niets meer voor een aanvullende regeling. Er volgden pittige discussies tussen de delegaties van NPO en acteurs. Maar zelfs het krachtige optreden van Gijs Scholten van Aschat, als voorvechter van de herhalingsvergoeding, mocht niet baten. De acteursdelegatie voelde zich misleid, vanwege de eerdere toezegging van de NPO dat ze wél iets wilde regelen. En verbolgen vanwege het feit dat nou juist de publieke omroep deze houding aanmeet, als hoeder van cultuur nota bene. We hebben toen aangekondigd het hier niet bij te laten zitten en de acteurs te mobiliseren om hiertegen in het geweer te komen.
Billijke vergoeding per exploitatie De Auteurswet bepaalt in artikel 45d dat de producent “aan de makers of hun rechtsverkrijgenden een billijke vergoeding verschuldigd [is] voor iedere vorm van exploitatie van het filmwerk”. Van deze basisregel kan echter per contract worden afgeweken. Dit is een doorn in het oog van acteurs. Het auteurscontractenrechtstaat op de politieke agenda, met als doel de contractuele positie van de maker en uitvoerende kunstenaar te versterken. Van groot belang daarbij is dat de wet de billijke vergoeding per exploitatie dwingend zal maken, anders zal er weinig veranderen. Er wordt hier helaas door de overheid geen prioriteit aan gegeven: deze wet wordt pas in 2012 verwacht.
Voorstel Begin september jl. hebben NORMA, ACT en de vakbonden een voorstel gepresenteerd dat
qua model vergelijkbaar is met de systematiek van rechtenafdracht bij commercials. In dit voorstel verkrijgt de producent het eerste jaar onbeperkt het recht om het werk te exploiteren, terwijl in de volgende jaren hiervoor een percentage van het initiële honorarium in rekening zal worden gebracht. NORMA zorgt, samen met de vakbonden, voor de handhaving. Dit voorstel is naar de pers, politiek en producenten gestuurd om hierover een discussie te starten.
Nieuwe ontwikkelingen Op 14 oktober jl. presenteerden de omroepen, distributeurs (zoals kabelmaatschappijen) en producenten uit de audiovisuele industrie gezamenlijk een nieuw voorstel, waarin ze willen samenwerken in de keten producent-omroep-distributeur. NORMA is van mening dat dit voorstel niet tot een verbetering van de positie van makers en uitvoerende kunstenaars zal leiden. Daarom zullen we voor een tegenreactie gezamenlijk optrekken met andere vertegenwoordigers van rechthebbenden, zoals regisseurs en scenarioschrijvers. De Europese Commissie heeft overigens in een consultatierapport benadrukt dat een vorm van verplicht collectief beheer, zoals het invoeren op nationaal niveau van een niet overdraagbaar vergoedingsrecht bij openbaarmakingsrechten (zoals uitzending), een oplossing kan zijn voor een effectieve bescherming en sterkere positie van makers en uitvoerende kunstenaars in hun onderhandelingen met producenten. Hierbij kan een voorbeeld worden genomen aan Frankrijk en Spanje waar de bescherming van kunstenaars aanzienlijk sterker in de wet is verankerd. We houden u op de hoogte!
17
Je muziek op iTunes Store via NORMA De iTunes Store is de populairste onlinewinkel voor muziek en films en heeft een catalogus van meer dan 10 miljoen nummers en meer dan 2500 films, waaronder 600 in oogverblindende HD-kwaliteit. De iTunes Store is net zo gebruiksvriendelijk als je van een Apple product mag verwachten en biedt revolutionaire voorzieningen, zoals filmverhuur via iTunes, geïntegreerde ondersteuning voor podcasts, de mogelijkheid om tegen gereduceerd tarief een of meer gekochte tracks aan te vullen met de rest van het album, en naadloze integratie met de iPod en iPhone. Daarmee is de iTunes Store voor Mac- en pcgebruikers de eenvoudigste manier om online op legale wijze muziek en video's te ontdekken, kopen en downloaden. De verkrijgbaarheid van films en video's verschilt per land. Voor eigen beheer artiesten is het belangrijk dat hun muziek beschikbaar is op De iTunes Store. Daarom maakt NORMA dat nu mogelijk voor haar leden. NORMA is als rechtenorganisatie ingericht op het administreren, ontvangen en verdelen van collectieve gelden van musici en artiesten. Omdat NORMA geen winstoogmerk heeft, kan NORMA bovendien een laag tarief hanteren en zijn er vele voordelen voor de artiest. Zo is er geen limiet aan de hoeveel muziek die kan worden aangeboden en tellen alle verkopen mee voor de Mega Top 100.
18
We krijgen hier bij NORMA nogal wat vragen over. Hieronder volgen de meest gestelde vragen: Wat moet ik doen om gebruik te maken van de NORMA service? Allereerst dien je aangesloten te zijn bij NORMA, dat gaat het handigst via de website: www.stichtingnorma.nl. Daarna vraag je bij NORMA het Digitale startpakket aan, hierin staat precies beschreven hoe de content moet worden aangeleverd. Het Digitale startpakket krijg je per e-mail en hierin zitten alle benodigdheden. Hoe lang duurt het voordat de muziek online staat? Nadat NORMA de muziek heeft ontvangen duurt het online zetten tussen de twee tot zes weken. Bij iTunes gaat de muziek nog door een aantal processen heen. Des te meer aanbod men heeft te verwerken, hoe langer het duurt. Hoe zit dat met allerhande codes? Voor plaatsing op iTunes is een EAN (streepjescode) voor het album/ep of single verplicht. Voor de individuele nummers is een ISRC-code verplicht. Als je deze codes niet hebt, kan NORMA deze gratis aanmaken. Toch adviseren wij dringend om als mastereigenaar zelf een ISRC-stamcode aan te vragen bij de NVPI, dat kan gratis via
www.nvpi.nl. Je kunt dan zelf 100.000 unieke codes per jaar toewijzen. Zorg er ook voor dat deze codes worden meegebrand tijdens de pre-mastering. We hebben getekend bij een platenmaatschappij, kunnen we de muziek wel zelf op iTunes zetten? Dat hangt van het soort contract af. Als je een standaard artiestencontract bent aangegaan, dan heb je dat recht in veruit de meeste gevallen niet. Heb je een licentieovereenkomst met de platenmaatschappij, dan hangt het van de voorwaarden in het contract af. In een licentiecontract kun je overeenkomen dat de internetexploitatierechten bij de band blijven. Een licentieovereenkomst is aan de orde als je de opnamen zelf betaald hebt. Hoe kan ik links maken op mijn website en MySpaceprofiel? Als je muziek eenmaal online staat krijg je van NORMA de internetlocatie van een online tool. Hiermee kun je links maken naar losse tracks, naar jou als artiest en naar je album(s). Mag ik mijn uitvoeringen van composities van anderen aanbieden. Als de componisten aangesloten zijn bij Buma/Stemra of een van haar buitenlandse zusterorganisaties is het geen probleem, mits je uitvoering niet te veel afwijkt van de originele compositie. Maak je een bewerking dan dien je toestemming te hebben van de rechthebbenden, in de praktijk meestal een muziekuitgever. Als de betrokken componisten niet zijn aangesloten bij een auteursrechtenorganisatie is zijn/haar uitdrukkelijke toestemming altijd vereist.
Het weer was ook dit jaar perfect, toeschouwers waren er in overvloed, de afstand was pittig en de spieren gewillig. Alle acht NORMA-lopers te weten Frank Schoevaert, Hugo Maerten, Vincent Lodder, Marloes Vermeulen, Jurre Schreuder, Dick Verwijs, Herman van Haaren en Ralph Hamers liepen de loop uit. Niet iedereen was even tevreden met de gerealiseerde tijd, maar ja, er moet ook nog een reden overblijven om de volgende keer weer mee te doen. Trainen dus maar... Tot volgend jaar! (Dick Verwijs)
muzikant mimespeler anders: variété-/circusartiest zanger cabaretier
ja,
acteur poppenspeler (ballet)danser
Dit jaar een bijzondere jubileumeditie van de Damtot-Dam-loop vanwege de 25e keer en NORMA deed weer mee.
Ik ben uitvoerende kunstenaar, te weten:
Jubileumeditie Dam-tot-Damloop
Bank-/girorekening
De vermelde betalingsdata zijn prognoses. Aan deze informatie kunnen geen rechten worden ontleend. Voor de betalingen wordt NORMA's verdeelsysteem VUIK gehanteerd.
E-mail
4e kw. 2009
Telefoon
1e kw. 2009 4e kw. 2009
Geboorteplaats
4e kw. 2009 4e kw. 2009
Geboortedatum
4e kw. 2009
Postcode en plaats
3e kw. 2009 4e kw. 2009
Straat en huisnummer
Planning uitgevoerd 3e kw. 2009 4e kw. 2009
Naam
Thuiskopie Video Uitbetaling 2007 Uitbetaling 2008 Thuiskopie Audio Hoorspelen Orkesten 2006-2008 Thuiskopie Interactief Uitbetaling 2004-2007 Leenrecht Audio Uitbetaling 2003-2005 Uitbetaling 2006-2008 Leenrecht Multimedia Uitbetaling t/m 2003 Uitbetaling t/m 2007 Leenrecht Video Uitbetaling 2006-2008
antwoordkaart
Schema betalingen
ik meld mij aan bij NORMA om een
exploitatieovereenkomst af te sluiten en daarmee eventueel voor een vergoeding in aanmerking te komen. Aan het sluiten van deze overeenkomst zijn geen kosten verbonden.
Postzegel niet nodig
NORMA Antwoordnummer 9026 1000 VT Amsterdam
NORMA verdeelt geld onder de daarop recht hebbende uitvoerende kunstenaars op basis van de Wet op de Naburige Rechten van 1993. Het betreft geld geïncasseerd op basis van Thuiskopierecht, Leen- en Verhuurrecht en Kabelrecht. Daarnaast stelt NORMA zich ten doel de belangen van de uitvoerende kunstenaars bij de collectieve exploitatie van hun rechten te vertegenwoordigen.
Als uw collega nog niet is aangesloten Het kan zijn dat u wel aangesloten bent bij NORMA, maar uw collega nog niet. Als dat het geval is, geef hem/haar dan deze bon voor kostenloze aanmelding bij NORMA.
