Internet Telefonie De huidige stand van de techniek

ICSIEB 683

Tech nische Universileil

t (i)

Ei ndhoven

Faculty of Electrical Engineering Section of Information and Communication Systems

Practical Training Report:

Internet Telefonie De huidige stand van de techniek By J.J.B. Kwaaitaal

Coach:

J.J.H.H. Jongen (Enertel, Rotterdam)

Supervisor:

prof.ir. F. van den Dool

Period:

November 1997-January 1998

The Faculty of Electrical Engineering of Eindhoven University of Technology does not accept any responsibility regarding the contents of Master's Theses

Internet Telefonie De huidige stand van de techniek

Door: J.J.B. Kwaaitaal Id-nummer: 366356

Internet Telefonie; de huidige stand van de techniek

Datum 20-1-1998

Samenvatting In het kader van een stage voor mijn studie Elektrotechniek aan de Technische Universiteit Eindhoven, heb ik onderzoek gedaan naar de huidige stand van zaken op het gebied van Internet Telefonie. Om een overzicht te schetsen van Internet Telefonie zijn de volgende aandachtspunten vertegenwoordigd: Technieken, die ten grondslag liggen aan Internet Telefonie, software en hardware, die momenteel beschikbaar is en standaardisatie hiervan. Vanwege beperkte capaciteit op het internet moet spraakcompressie worden toegepast. Twee belangrijke methoden hiervoor zijn waveform coding en vocoding. Waveform coding probeert de golfvorm te reconstrueren, terwijl vocoding probeert de spraak te synthetiseren aan de ontvangerszijde. Compressie van spraak introduceert een vertraging. Spraak is erg gevoelig voor vertraging en voor verschil in vertraging. Vertragingen treden ook op in het netwerk. Door in de toekomst routers in het netwerk geschikt te maken voor priority queuing of het toepassen van reservation, kan de vertraging worden geminimaliseerd. Om voor verschil in vertraging te kunnen compenseren is het Real-time Transport Protocol (RTP) ontworpen, hiermee kan de tijdrelatie van de spraak worden hersteld. Interworking met het traditionele telefoonnet kan op twee belangrijke manieren worden gerealiseerd, de translate en de transport methode. Bij de eerste methode worden signalering en spraakinformatie omgezet naar een formaat dat door internet clients gebruikt wordt. De tweede methode transporteert de signalering en spraakinformatie, in oorspronkelijke vorm, transparant over het internet. In principe is zo communicatie mogelijk van pc naar pc, pc naar telefoon, telefoon naar pc en telefoon naar telefoon over internet. Het is ook mogelijk om verbinding te maken met Intelligent Network componenten op het traditionele telefoonnet, waardoor met behulp van een webbrowser informatie kan worden uitgewisseld en zo bijvoorbeeld automatisch een verbinding kan worden opgezet. De International Telecommunications Union (lTU) heeft in de H.323 specificatie een basis voor real-time communicatie vastgelegd. Deze specificatie omvat zowel audio, video en data communicatie met conferencing mogelijkheden. Standaardisatie is van belang om compatibiliteit tussen producten te kunnen waarborgen en daarmee onafhankelijkheid van leveranciers en is noodzakelijk om Internet Telefonie een volwaardig alternatief voor traditionele telefonie te kunnen maken. De software en hardware die vandaag de dag beschikbaar is, kan in de basisfuncties voorzien, maar de spraakkwaliteit wisselt nogal tussen verschillende softwarepakketten van synthetisch tot goed. Sommige applicaties ondersteunen ook additionele features zoals call forwarding, call transfer en in combinatie met gatewayhardware, voor interworking met het traditionele telefoonnet, is dit zelfs mogelijk ongeacht of de terminal zich nu op het internet of telefoonnet bevindt. Bovendien bieden een aantal internetapplicaties de mogelijkheid om videobeelden, een whiteboard en files uit te wisselen tussen twee of meer personen tegelijk. Concluderend kan Internet Telefonie concurreren met traditionele telefonie, de spraakkwaliteit is momenteel goed, zeker als een bedrijfsnetwerk wordt gebruikt. Ook wat betreft gebruiksgemak hoeft Internet Telefonie niet onder te doen.


Datum 20-1-1998

Inhoudsopgave

SAMENVATTING

ii

1. INLEIDING

1

2. OVERZICHT VAN INTERNETTELEFONIE

2

2.1 W AT IS INTERNETTELEFONIE? 2.2 KORTE HISTORIE 2.3 MOGELUKHEDEN VAN INTERNETTELEFONIE VANDAAG 2.4 KENMERKEN VAN INTERNETTELEFONIE 2.5 TERMINALS 2.6 BEREIKBAARHEID 2.7 STANDAARDISATIE

2 2 3 3 3 4 4

3. SPRAAKCODERING

5

3.1 ANALOOG/DIGITAAL OMZETTING 3.1.1 Sampling 3.1. 2 Quantization 3.2 CODERING 3.2.1 Waveform coding 3.2.2 Vocoding 3.2.3 Hybride oplossingen 3.3 BELANGRUKE PARAMETERS BU REAL-TIME SPRAAKCODERING 3.3.1 Bitrate 3.3.2 Delay 3.3.3 Complexiteit 3.3.4 Kwaliteit

5

5 5 5

5 6 7 7 7 8

8 9

4. INFRASTRUCTUUR

10

5. ADRESSERING VAN GEBRUIKERS

13

5.1 PUBLIC SERVICE TELEPHONE NETWORK (PSTN) 5.2 INTERNET 5.3 ADRESSERING BU INTERWORKING TUSSEN PSTN EN INTERNET 5.3.1 Van PSTN naar Internet 5.3.2 Van Internet naar PSTN 5.3.3 Van PSTN over Internet naar PSTN

13 13 14

14 14 15

6. INTERWORKING TUSSEN INTERNET EN PSTN 6.1 6.2 6.3 6.4 6.5

16

EEN MODEL MOGELUKHEDEN OM SPRAAKVERBINDINGEN OVER INTERNET TE LEIDEN CONVERSIE VAN SIGNALERINGS- EN SPRAAKINFORMATIE INTERNET ALS TRUNKLlJN VOOR PBX-EN INTERACTIE MET INTELLIGENT NETWORK COMPONENTEN


16 16 17 18 18

Datum 20-1-1998

7. STANDAARDISATIE

20

8. BESCHIKBARE SOFTWARE

25

8.1 CUENT-APPLICATIES VOOR INTERNET TELEFONIE 8.2 SOFTWARE VOOR MONITORING EN OPTIMALISATIE VAN DE VERBINDING

9. BESCHIKBARE HARDWARE 9.1 ADD-ONS VOOR DE PC 9.2 HARDWARE VOOR GATEWAYS

25 26

28 28 29

10. CONCLUSIE

30

BRONNEN EN LITERATUUR

31


Datum 20-1-1998

1

Hoofdstuk 1: Inleiding

1. Inleiding In het kader van een stage voor mijn studie Elektrotechniek aan de Technische Universiteit Eindhoven, heb ik onderzoek gedaan naar de huidige stand van zaken op het gebied van Internet Telefonie. Het onderzoek is uitgevoerd bij en in opdracht van EnerTel te Rotterdam, de nieuwe telecommunicatiegroep van 9 samenwerkende energie- en kabelbedrijven in Nederland. Internet Telefonie maakt het mogelijk gesprekken te voeren over IP-netwerken en met name het internet. Afhankelijk van de kwaliteit, beschikbaarheid, samenwerking met het traditionele telefoonnet en het bedieningsgemak zal het al dan niet met traditionele telefonie kunnen concurreren. In dit verslag wordt getracht een overzicht te schetsen van Internet Telefonie. Hierbij worden technieken, die ten grondslag liggen aan Internet Telefonie besproken. Er wordt gekeken naar software en hardware, die momenteel beschikbaar is en naar standaardisatie hiervan. Ais bron van informatie heb ik gebruik gemaakt van documenten die op het internet zelfvoorhanden waren, artikelen uit tijdschriften en beschrijvingen van leveranciers van Internet Telefonie producten. In hoofdstuk 2 vindt u een overzicht van Internet Telefonie met een korte beschrijving van de verschillende aandachtspunten. Om een gedetailleerder beeld van Internet Telefonie te kunnen vormen, worden in dit verslag aspecten besproken als spraakcompressie en vertragingen in het netwerk, die grote invloed hebben op de kwaliteit van de spraak, hoofdstuk 3 en 4. Ais men elkaar gemakkelijk wil kunnen bereiken is een eenvoudige manier van adressering van belang, ook als een van beide gebruikers zich wellicht op het normale telefoonnet bevindt, hoofdstuk 5. Interworking met het normale telefoonnet wordt besproken in hoofdstuk 6. Om compatibiliteit tussen producten van verschillende leveranciers en daarmee onafhankelijkheid ervan te kunnen realiseren, wordt de voortgang op gebied van standaardisatie in hoofdstuk 7 behandeld. Kan Internet Telefonie ook de geavanceerde features die men op PBX-en tegenkomt, zoals call forwarding en call transfer, ondersteunen of zijn er zelfs features te bedenken die Internet Telefonie meerwaarde geven boven traditionele telefonie? De mogelijkheden die software en hardware hiertoe bieden worden respectievelijk in hoofdstuk 8 en 9 op een rij gezet. Al deze zaken bepalen of internet een volwaardig alternatief voor traditionele telefonie zou kunnen worden. De conclusie voIgt in hoofdstuk 10.


Datum 20-1-1998

2

Hoofdstuk 2: Overzicht van Internettelefonie

2. Overzicht van Internettelefonie 2.1 Wat is internettelefonie?

A

B

H.323 Cliont

f--_~tlj

c

~-~:.._~:.

VolP Qatoway

D Figuur 2.1: Mogelijkheden voor het maken van Internet Telefonie verbindingen.

Internettelefonie is in de eerste plaats telefonie tussen PC's, meestal verbonden via LAN of internet (zie Figuur 2.1, mogelijkheid A). Daamaast kan ook telefonie tussen een PC en een standaard telefoontoestel op het PSTN (Public Switched Telephone Network) plaatsvinden, zowel vanuit de PC (zie Figuur 2.1, mogelijkheid B) als vanuit het PSTN (zie Figuur 2.1, mogelijkheid C) gernitieerd. Een vierde mogelijkheid is dat een PSTN-toestel een ander PSTN-toestel belt, waarbij het gesprek over het internet wordt getransporteerd (zie Figuur 2.1, mogelijkheid D).

2.2 Korte historie De manier waarop internet gebruikers met elkaar communiceerden was in eerste instantie voornamelijk door uitwisseling van e-mail. Ook nieuwsgroepen voor het voeren van (publieke) discussies en FTP, waarmee men files kan uitwisselen, werden en worden nog steeds veeI gebruikt. Om naar een meer directe vorm van communicatie te gaan werd gebruik gemaakt van IRC-applicaties (Internet Relay Chat) die real-time, tekstgebaseerde communicatie mogelijk maken. In het vedengde hiervan presenteerde het bedrijf Vocaltec in het voorjaar van 1995 hun Internet Phone applicatie, die internet-telefonie mogelijk maakte. Eerst werkte dit slechts half-duplex, waardoor om beurten iets kon worden gezegd. Later werd dit uitgebreid naar fullduplex en kwamen er ook andere applicaties voor internettelefonie op de markt. Inmiddels is de spraakkwaliteit zodanig goed, dat het vergeleken kan worden met traditione1e telefonie.


Datum 20-1-1998

3


2.3 Mogelijkheden van internettelefonie vandaag Door gebruik te maken van het internet als infrastructuur voor spraakverbindingen kan men internationale telefoontarieven omzeilen, omdat meestal tegen lokaal tarief toegang tot internet kan worden verkregen. Bedrijven maken voor communicatie tussen vestigingen vaak gebruik van huurlijnen. Door gebruik te maken van het internettelefonie-technieken kunnen veel meer gesprekken over hetzelfde aantallij nen worden gevoerd. Vaak is binnen bedrijven al internettechnologie aanwezig in de vorm van een op TCPIIP gebaseerd Local Area Network (LAN). Met het gebruik van internettelefonie combineert men spraak en data over een infrastructuur en kan een aparte infrastructuur voor spraak gedeeltelijk of geheel achterwege blijven. Als gebruik wordt gemaakt van PC's als terminals bestaat bovendien de mogelijkheid om met meerdere personen aan een document te werken (collaborating tools), tegelijkertijd met elkaar te praten, elkaar te zien en gebruik te maken van bijvoorbeeld een whiteboard. Een belangrijk voordeel van internettelefonie is dat verbeteringen of speciale functies snel, softwarematig kunnen worden gei"mplementeerd.

2.4 Kenmerken van internettelefonie Internet is een pakketgeschakeld netwerk (tegen een circuitgeschakeld PSTN) dat oorspronkelijk werd ontworpen voor datacommunicatie. De capaciteit van het internet wordt door talloze gebruikers gedeeld, waardoor een beperkte capaciteit beschikbaar is en daarom wachttijden kunnen ontstaan. Voor dataverkeer is dit meestal geen bezwaar zolang gegevens maar foutloos aankomen. Spraakverkeer is van nature real-time en continu en daarom erg gevoelig voor vertragingen en verschillen in vertraging. Het is daarom noodzakelijk deze zo klein mogelijk te houden en voor verschillen in vertraging te compenseren. Daarnaast is het vanwege de beperkte capaciteit van belang dat de spraak zo veel mogelijk gecomprimeerd wordt. Onderzoek en ontwikkelingen zijn hier dan ook op gericht.

2.5 Terminals Voor internettelefonie kan gebruik worden gemaakt van een normaal toestel of bedrijfscentrale (PBX) als men naar een zogenaamde gateway belt die vervolgens de koppeling met het internet verzorgd. Een andere mogelijkheid is het gebruik van een PC met internetaansluiting die beschikt over een geluidskaart of een speciale insteekkaart die de spraak omzet. Zie Figuur 2.2 voor verschillende aansluitingen.


Datum 20-1-1998

4


H.323 Client

VolP Gateway

IliiiiIiiiitil ..

'-'-~.-~-'---~-

_.-.~

H.323 Cliont

Figuur 2.2: Aansluiting van terminals op Internet (TCPIIP). (Bron: ViaDSP, Inc.)

2.6 Bereikbaarheid Grofweg kan een telefoontoestel op het circuitgeschakelde publieke netwerk met een normaal telefoonnummer worden bereikt en kan een direct op het internet aangesloten terminal met een voor internetterminals uniek IP-nummer worden bereikt. Het IP-nummer is echter niet altijd vast ofbekend bij de gebruiker, zodat er op internet ook services zijn waar men een gebruiker op naam of email-adres kan zoeken en zo eenvoudiger contact kan maken. Veelal zijn het de makers van internettelefonie software, die ook deze dienst aanbieden. Men kan hier ook zijn eigen gegevens beschikbaar stellen voor anderen. 2.7 Sfandaardisafie Om ervoor te zorgen dat internetterminals met elkaar en met toestellen op het normale telefoonnet kunnen communiceren is standaardisatie van belang. Een belangrijke organisatie die zich hiermee bezig houdt is de International Telecommunication Union (lTU) welke voor multimedia communicatie over internet (video, audio en data), ook met meerdere personen tegelijk (conferencing), de H.323-richtlijnen aanbeveelt.


Datum 20·1·1998

5

Hoofdstuk 3: Spraakcodering

3. Spraakcodering Dit hoofdstuk geeft een overzicht van de aspecten van lage bandbreedte, digitale spraakcodering bij real-time spraak over pakketgeschakelde systemen, die geen Quality of Service (QoS) garanderen. Het proces van coderen van een analoog signaal naar een digitaal signaal bestaat uit de volgende stappen: Bandpass filtering, sampling, quantization en coding.

3.1 Analoog/digitaal omzetting Het bandpassfilter wordt gebruikt om het frequentiegebied te begrenzen, dat we willen samplen. Dit wordt gedaan om de ruisbandbreedte te beperken en om eenvoudige samplers te kunnen gebruiken. Voor spraak wordt meestal het frequentiegebied van 200Hz-3400Hz genomen. 3.1.1 Sampling Bij sampling wordt de waarde van het analoge signaal op discrete tijdstippen bepaald. De frequentie van sampling moet minimaal tweemaal zo groot zijn als de hoogste frequentie van het binnenkomende signaal (Nyquist theorema). Het is dan mogelijk het oorspronkelijke signaal terug te krijgen. 3.1.2 Quantization Quantization van het signaal, houdt in dat de waarde van de spanning op een sample moment aan een van de 2B quantizationlevels, die discrete spanningen representeren, wordt toegewezen, waarbij B het aantal bits per sample voorstelt. Afhankelijk van het aantal bits per sample zal de zogenaamde Quantization Error dus groter of kleiner zijn. Om de Quantization Error te reduceren, kan het aantal bits per sample vergroot worden, maar dit is ongewenst bij kleine bandbreedtes. Een andere methode is om gebruik te maken van de eigenschappen van het menselijk oor. Het menselijk oor is namelijk gevoeliger voor veranderingen in het spraakvolume wanneer de amplitude klein is dan wanneer de amplitude groot is. Daarom wordt bij quantization gebruik gemaakt van een logaritmische amplitude verdeling in plaats van een lineaire verdeling. In Amerika wordt hiervoor de zogenaamde Jl-Iaw en buiten Amerika A-law gebruikt. 3.2 Codering Er zijn twee belangrijke strategieen om een gekwantiseerd signaal te coderen, namelijk waveform coding en vocoding van het signaal. 3.2.1 Waveform coding Bij waveform coding wordt getracht de golfvorm van het ingangssignaal te reproduceren, waardoor deze manier van coderen in het algemeen geschikt is voor een varieteit van signalen. Een nadeel is echter dat de bitrates niet bijzonder laag zijn. De eenvoudigste vorm is Pulse Code Modulation (PCM). In feite is dit niets anders dan het kwantisatie proces. Bij Differential Pulse Code Modulation (DPCM) wordt slechts het verschil tussen opeenvolgende samples gecodeerd, waardoor de hoeveelheid informatie reduceert. Een geavanceerdere versie van DPCM is Adaptive Internet Telefonie; de huidige stand van de techniek

Datum 20·1·1998

6


Differential Pulse Code Modulation (ADPCM). De codec past de sample resolutie en de kwantisatie aan afhankelijk van het inkomende signaal.

3.2.2 Vocoding Vocoding (VOice CODING) probeert niet de golfvorm te vangen, maar in plaats daarvan het spraakvormingsproces na te doen. Als een mens stemgeluiden maakt, dan trillen de stembanden gepulseerd met bepaalde frequenties (zogenaamde Voiced Speech). Voor de meeste mensen zijn de resonantiefrequenties te vinden rond 500Hz en rond de hogere harmonische hiervan, die op een oneven aantal keer deze frequentie liggen. De pieken rond deze frequenties worden formanten genoemd. Zij bevatten bijna alle informatie voor de verstaanbaarheid van de spraak. Figuur 3.1 is een voorbeeld van deze vorm van spraak, waarbij de eerste vier formanten zijn aangegeven. 120.---------------, 1'". 100

I~

'\ ~ h

AmplimiEo (dB) '0

10

.0

'0

•

rima (1:I:lI')

a

FIElquaJq

Figuur 3.1: Voiced Speech; (a) tijddomein, (b) frequentiedomein (Bron: DSP Research Group, University College Dublin)

Spraak maakt ook gebruik van geluiden, waarbij de stembanden in rust zijn en waarbij het geluid gevormd wordt door variaties in de buurt van de lippen (zogenaamde Unvoiced Speech).

so Amplitu:la (dB) 70

'0

JO '0

a

Figuur 3.2: Unvoiced Speech; (a) tijddomein, (b) frequentiedomein (Bron: DSP Research Group, University College Dublin)

Zo worden klanken als s, f, sch gemaakt. In Figuur 3.2 is hiervan een voorbeeld weergeven. Zowel in het tijd- als frequentiedomein heeft het signaal als het ware een ruiskarakter. De energie in het signaal is aanzienlijk lager dan bij voiced speech.


Datum 20-1-1998

7


Een vocoder probeert aan de coderingskant de menselijke spraak te coderen in een opeenvolging van voiced en unvoiced geluiden. Aan de ontvanger wordt aan de hand van deze analyse de originele spraak gesimuleerd. Het model dat hiervoor wordt gebruikt, is in Figuur 3.3 weergeven.

VoialdlUlMli:;fd

1------;

SvJ.td1

SpaClul PUll.ImlBDI

Spectral

f----I

Ir-R-~-Ol-·:-----'1

:>--_-->1

Envelope Model

S

h

(hin

Figuur 3.3: Model voor spraaksimulatie met vocoders. (Hron: DSP Research Group, University College Dublin)

Als de spraak voiced is, dan bestaat de excitatie uit een periodieke opeenvolging van pulsen, waarbij de afstand tussen de pulsen de pitch periode voorstelt. Bij unvoiced spraak wordt er geexciteerd met ruis. Het lineaire systeem modelleert vervolgens de verschillende afknijpingen in de luchtweg, waardoor specifieke klanken ontstaan. De geluiden die de vocoder voortbrengt klinken erg gesynthetiseerd, maar hebben gewoonlijk een zeer kleine bandbreedte nodig voor transmissie (2kb/s).

3.2.3 Hybride oplossingen Om het beste uit beide methoden te halen, zijn hybride methoden ontwikkelt. Enkele voorbeelden hiervan zijn: Residual Excited Linear Prediction (RELP), Multi-Pulse Coding (MPC), Codebook Excited Linear Prediction (CELP), Sinusoidal Modelling (STC) , Multiband Excitation (MBE) en Time-Frequency Interpolation (TFI). Een beschrijving van de verschillende methoden kunt u vinden in Speech Coding DSP Research Group University College Dublin, zie bronnen en literatuur.

3.3 Belangrijke parameters bij real-time spraakcodering 3.3.1 Bitrate De bit rate is eenvoudigweg het aantal bits dat per seconde wordt verzonden. Veel spraakcoderingen verzenden de data met een vaste bitrate onafhankelijk van het binnenkomende signaal (spraak of achtergrondruis). Aangezien we spraak willen verzenden over een gedeeld medium, zoals internet, is het gebruik van variabele bit rate codecs aan te bevelen, omdat deze weI rekening houden met de aard van het inkomende signaal. Daarnaast is een zo laag mogelijke peak bit rate gewenst. Een manier om eenvoudig een variable bit rate te bereiken, is door gebruikmaking van silence compression technieken, waardoor de bandbreedte wordt gereduceerd tijdens pauzes in de spraak. Moderne silence compression technieken bestaan uit twee algoritmen: een Voice Activity Detector (VAD) en een comfort noise generator (CNG).


Datum 20-1-1998

8


Het VAD algoritme bepaald of het ingangssignaal spraak is of achtergrondruis. Indien spraak wordt gedetecteerd, wordt dit op volle bit rate gecodeerd. Achtergrondruis wordt met een lage bitrate gecodeerd of helemaal niet. Ais de achtergrondruis helemaal niet wordt gecodeerd, wordt gebruik gemaakt van het eNG algoritme om wat statische ruis weer te geven aan de ontvangzijde. Dit is puur bedoeld om de gebruiker het comfortabele gevoel te geven, dat hij verbinding heeft.

3.3.2 Delay De delay ofwel vertraging is op te splitsen in drie belangrijke componenten: algorithmic delay, processing delay en communications delay. De algoritmen die worden gebruikt in spraakcodering maken gebruik van een window met een vaste lengte voor binnenkomende data. Pas als zo'n frame volledig binnen is vinden de bewerkingen plaats. Hierbij ontstaat minimaal een delay van een window. De algoritmen analyseren ook vaak al de data die buiten dit window ligt, dit wordt look-ahead genoemd, waardoor de delay nog groter wordt. De gecombineerde delay van windowing en look-ahead wordt de algorithmic delay genoemd. Deze delay kan niet worden verkleind door de implementatie van het algoritme te optimaliseren. Om de datastroom te verkleinen moet de originele data worden gecodeerd bij de zender en gedecodeerd bij de ontvanger. De delay die hierdoor wordt veroorzaakt wordt de processing delay genoemd. Door een efficiente implementatie van het algoritme of door snelle hardware kan de delay worden verkleind. Een derde belangrijke bijdrage aan de delay vormt het communicatiekanaal tussen encoder en decoder. Denk hierbij aan satellietverbindingen, routeren linkcongestie en wachtrijprioriteiten. Dit wordt communications delay genoemd. De algorithmic delay en de processing delay samen wordt de one-way codec delay genoemd en de som van de drie delays wordt de one-way system delay genoemd. Een andersoortige delay is de vertraging die ontstaat door ongelijke doorlooptijden van verschillende pakketten en een eventueel bursty karakter, waardoor buffering moet plaatsvinden bij de ontvanger om de volgorde en tijdrelatie te kunnen reconstrueren. Indien gebruik wordt gemaakt van videoconferencing, waarbij alle binnenkomende datastromen eerst moeten worden gedecodeerd, gemixt en vervolgens weer gecodeerd, spreekt het voor zich dat dit enorm bijdraagt aan de delay. Uit tests blijkt dat een one-way system delay van minder dan 200ms nodig is om comfortabele spraak te bereiken.

3.3.3 Complexiteit De complexiteit van een algoritme kan in drie variabelen worden uitgedrukt: Required Processing Power (in MIPS, Millions of Instructions Per Second), Random Access Memory (RAM) en Read Only Memory (ROM). Momenteel wordt een 15 MIPS algoritme gezien als weinig complex en een 30 MIPS algoritme als complex. Internet Telefonie; de huidige stand van de techniek

Datum 20-1-1998

9


Belangrijke afwegingen bij bijvoorbeeld mobiele telefoons is dat de codec niet te veel geheugen mag innemen (weinig ruimte beschikbaar), terwijl de benodigde processing power niet te hoog mag zijn vanwege een kortere levensduur van de batterij.

3.3.4 Kwaliteit De kwaliteit van de spraakcodecs is een erg moeilijk te definieren aspect, omdat de mening hierover van persoon tot persoon en van toepassing tot toepassing nogal kan verschillen. Belangrijk is dus om de kwaliteit van een codec te wegen naar de toepassing. Bij vergelijkingen van verschillende codecs is het interessant te weten dat de specificaties voor codecs onder ideale condities zijn gegeven, kortom bij zuivere spraak, geen transmissiefouten, eenmaal coderen/decoderen en geen achtergrond ruis. In de praktijk kan de kwaliteit daarom nogal verschillen met de opgegeven waarden, wanneer bijvoorbeeld verlies van pakketten, transmissiefouten of achtergrond ruis wordt meegenomen. Ook wanneer herhaaldelijk opnieuw gedecodeerd en gecodeerd wordt, kan bij verschillende codecs meer of minder degradatie optreden (conferencing). Er is geen wetenschappelijk objectieve test voor de kwaliteit van een codec, uiteindelijk is dit aan de gebruiker om te bepalen. Een veelgebruikte methode is de absolute category rating (ACR) test. Een groep testpersonen luistert naar een stukje spraak en moeten vervolgens een cijfer geven voor de kwaliteit hiervan. De keuze bestaat uit cijfers van een (slecht) tot vijf (uitstekend). Na een test worden alle waarderingen gemiddeld en zo wordt de zogenaamde mean option score (MOS) bepaald. De kwaliteit van een normaal telefoongesprek (zogenaamde toll quality) wordt op vier gewaardeerd.


Datum 20·1·1998

Hoofdstuk 4: Infrastructuur

10

4. Infrastructuur Data-netwerken en telefonie-netwerken zijn oorspronkelijk met verschillende doelen ontworpen. Een data-netwerk is ontworpen voor intensief gebruik van de capaciteit, terwijl eventuele hierdoor ontstane delays acceptabel zijn, zolang er maar geen fouten in de data optreden. Voor een telefonie-netwerk daarentegen zijn grote en onregelmatige delays onacceptabel. Bij spraak zijn namelijk niet aIleen de woorden maar ook intonatie en ritme van groot belang. In het netwerk moet de tijdrelatie van de spraak dus behouden blijven. Telefonie-verbindingen zijn daarom van oudsher circuitgeschakeld, waarbij de volledige capaciteit van een lijn voor de duur van een gesprek gereserveerd wordt en waarbij de tijdrelatie vast is, de delay laag en constant. De belangrijkste bijdrage aan de delay in moderne telefonie-netwerken is de tijd die nodig is voor een signaa1 om een bepaalde afstand over een fysiek medium af te leggen, de zogenaamde propagation delay. Data-transport vindt vaak pakketgeschakeld plaats. In de header van elk pakket is de bestemming aanwezig, zodat pakketten met verschillende bron en bestemming over dezelfde verbinding kunnen gaan en zo de efficientie hiervan verhoogd wordt. Bij het internet als onderliggende infrastructuur hebben we te maken met pakketgeschakelde verbindingen. De delay die hier optreedt is van een hele andere orde dan die bij circuitgeschakelde verbindingen. Bij elke router, die het pakket passeert, moet namelijk de routeringsinformatie uit de header worden gelezen en verwerkt. De delay is dus afhankelijk van het aantal routers. Bovendien bestaat de mogelijkheid dat een pakket eerst in een wachtrij wordt geplaatst, waardoor een extra delay ontstaat. 'Traditioneel' IP maakt gebruik van het first in first out principe en maakt zo geen onderscheid tussen verschillende typen verkeer. Variaties in de delay kunn~n ontstaan door verschil in wachttijden bij de routers, maar ook doordat opeenvolgende pakketten verschillende routes kunnen nemen. Er zijn een aantal ontwikkelingen gaande om ten eerste de delay zo klein mogelijk te houden en ten tweede om de variaties in de delay op te vangen. Mogelijkheden om de delay te verlagen zijn dus het kiezen van de juiste route en het verkorten van de wachttijden bij een router. Het gebruik van geavanceerde routing protocollen als EIGRP, die de route met de k1einste delay kunnen bepa1en, zijn hierbij essentieel. Verder zijn er een aantal mogelijkheden om de wachttijden te verkorten, namelijk het reserveren van capaciteit in het netwerk met behulp van het ReSerVation Protocol (RSVP), het toepassen van Weighted Fair Queuing of priority queuing met verschillende Quality of Service (QoS) wachtrijen en het opsplitsen van grote pakketten op de link laag, zodat kortere wachttijden ontstaan. Het Reservation Protocol vraagt in opdracht van een applicatie een bepaalde QoS van het netwerk. RSVP neemt deze request mee door het netwerk langs elk punt van de route die de data aflegt en probeert bij elk punt de gewenste QoS te reserveren. Op elk tussenpunt bevinden zich twee beslissingsmodules, de admission control en de policy control. Admission control bepaa1d of de gevraagde QoS geleverd kan worden. De policy control bepaald of de gebruiker de rechten hiervoor heeft. Ais niet beide slagen, Internet Telefonie; de huidige stand van de techniek

Datum 20-1-1998

11


wordt een foutmelding naar de aanvrager teruggezonden. Een interessante eigenschap van RSVP is zijn schaalbaarheid. RSVP kan tot grote multicast groepen worden geschaald, omdat een request welke door de ontvanger worden ge'initieerd hoger in de multicast boomstructuur samengaat met een zelfde request van een andere ontvanger. Daarom hoeft een request niet noodzakelijk tot de bron te lopen, maar kan stoppen als een tak van de multicast boom is bereikt. Zie ter verduidelijking Figuur 4.1. Sender

Recei ver #1

Recei ver Recei ver #2 #3

Figuur 4.1: Samengaan van Reservation Requests (Bron: USC Information Sciences Institute)

Voor het opvangen van de delay variaties is het zogenaamde Realtime Transport Protocol (RTP) ontwikkeld, dat in combinatie met het Real-Time Control Protocol (RTCP) kan worden gebruikt. RTP is ontworpen voor het transport van data met real-time eigenschappen. Het protocol omvat timing reconstruction, loss detection, security en content identification. RTP werkt bovenop het User Datagram Protocol (UDP), het connectionless transport protocol van het internet. Het onbetrouwbare UDP leent zich beter voor real-time verkeer dan het betrouwbare TCP, omdat het een kleinere delay heeft en multicast mogelijk maakt in tegenstelling tot connection-oriented TCP. Het verlies van enkele pakketten is bij voice transmissie minder problematisch dan wisselende delays. RTP is momenteel meestal in de applicatie ge'implementeerd, maar de verwachting is dat het in de toekomst als systeemonderdeel is aan te roepen.· In een multimedia sessie wordt elk afzonderlijk medium door een aparte RTP sessie gedragen. Dat houdt in dat het mogelijk is voor een ontvanger om bijvoorbeeld weI de audiostroom te gebruiken maar niet de videostroom. In de header van een RTP-pakket zijn een aantal belangrijke zaken opgenomen. Ten eerste een sequence number, waarmee de volgorde kan worden gereconstrueerd en waaruit de packet loss kan worden afgeleid. Verder een timestamp van het sampletijdstip van het eerste sample in de payload (datagedeelte in het pakket) en een veld voor synchronisatie doeleinden. Uit de timestamp wordt de duur van een oorspronkelijk segment afgeleid, zodat de segmenten bij de ontvanger met de oorspronkelijke tussenposen kunnen worden vrijgegeven. Ook is het mogelijk zo de delay variaties (digital jitter) te bepalen. De header bevat tevens een veld, dat het type payload bevat en waarmee ook meteen de tijdschaal voor de timestamp wordt gedefinieerd.


Datum 20-1-1998


12

RTCP maakt real-time conferencing mogelijk voor een willekeurige groepsgrootte. Het draagt een bron-identificatie met zich mee, om verschillende RTP-sessies met een gebruiker te kunnen associeren en zo bijvoorbeeld audio en video te kunnen synchroniseren. De belangrijkste functie is echter de applicatie van informatie te voorzien over de kwaliteit van de datadistributie. Statistieken over bijvoorbee1d het aantal verloren pakketten of delay variaties zijn nuttig voor zenders, ontvangers en voor derden ten behoeve van monitoring van het netwerk. Een zender kan op basis van deze informatie besluiten zijn transmissie te wijzigen door bijvoorbeeld van codec te veranderen.


Datum 20-1-1998

13

Hoofdstuk 5: Adressering van gebruikers

5. Adressering van gebruikers 5.1 Public Service Telephone Network (PSTN) am te kunnen functioneren heeft elk telefoontoestel, dat op een telefoonnetwerk is aangesloten een uniek adres nodig. De adressering is vastgelegd in een combinatie van internationale en nationale standaards, de invulling door lokale telefoonmaatschappijen en gebruikers-specifieke interne adressering. De International Telecommunications Union ITU-T standaardiseert in Recommendation E.164 het internationale nummeringsplan voor ISDN, waarvan het internationale telefoonservice nummeringsplan een subset is. AIle landen moeten hun nationale nummeringsplan conform deze standaard inrichten. Zo is elk op het PSTN aangesloten toestel met een unieke adressering te bereiken. Uitzonderingen op E.164 bieden de mogelijkheid om gesprekken over lijnen van verschillende telecomoperators te routeren. Athankelijk van adressering kan een gesprek zo ook bijvoorbeeld over het internet worden gerouteerd.

5.2 Internet Ais gebruik wordt gemaakt van H.323-compatibele internet terminals, zou de communicatie op zichzelf geen problemen meer moeten opleveren. Probleem blijft echter hoe iemand op het internet kan worden bereikt. am verbinding te kunnen leggen met een andere gebruiker van internet telefonie is het namelijk nodig om het IP-nummer van zijn computer te weten. Lang niet iedereen weet echter het IP-nummer van zijn computer. Ook is het vaak zo dat iemand geen vast IP-nummer heeft, maar wordt telkens als contact wordt gelegd met de Internet Service Provider (ISP) een ander IP-nummer toegewezen. am op een gebruiksvriendelijke manier de gesprekspartner te vinden wordt daarom gebruik gemaakt van zogenaamde Directory Services. Heel algemeen genomen zijn dit zijn servers met databases, waarop men kan inloggen om (adres)gegevens van personen, maar ook van bijvoorbeeld documenten of printers te vinden en beschikbaar te stellen. Met zoekfuncties is het mogelijk de juiste persoon te vinden, om vervolgens het bijbehorende actuele IP-nummer te verkrijgen. Meestal merkt de gebruiker hier niets van en kan door een druk op de knop onmiddellijk deze persoon gebeld worden. In eerste instantie maakte veel aanbieders van internet telefonie gebruik van een eigen directory service voor hun applicaties. Steeds meer bedrijven scharen zich momenteel echter achter een protocol genaamd Lightweight Directory Access Protocol (LDAP). Dit is een protocol dat het mogelijk maakt een Directory Service van een willekeurige aanbieder te benaderen, als deze LDAP ondersteunt. LDAP is afgeleid van de OSI-standaard voor Directory Services x'SOO. Vanwege de enorme complexiteit van X.SOO is een eenvoudigere versie ontwikkelt door de University of Michigan, die aIleen geschikt is voor een TCP/IP infrastructuur en die een deel van de oorspronkelijke functionaliteit heeft verloren. Het voordeel is weI dat het mogelijk is om dit protocol op een gewone PC te draaien. Inmiddels is dit protocol toe aan versie 3. Het LDAP directory service model is gebaseerd op zogenaamde entries. Een entry is een collectie van een aantal attributes, die een unieke naam ofwel distinguished name Internet Telefonie; de huidige stand van de techniek

Datum 20-1-1998

14


(DN) hebben. Elk van de attributes heeft een type en een ofmeerdere values. De attributes hebben karakteristieke namen als "en" voor common name of "mail" voor email adres. Een "maif' attribute zou bijvoorbeeld de waarde "[email protected]" kunnen hebben. De entries zijn hierarchisch gerangschikt naar politieke, geografische en/of organisatie grenzen, zoals in het voorbeeld van Figuur 5.1 is te zien.

~ o=Acme Inc. mail: [email protected] fax: 313 123-4567 cn=Barbara J Jensen cn : Babs Jensen cn : Barbara Jensen mail: [email protected]

Figuur 5.1: Voorbeeld van een LDAP directory. (Bron: University of Michigan)

Door gebruik te maken van zoekmethoden, kan dus van een persoon bijvoorbeeld zijn email adres, fax nummer ofzijn IP-nummer worden gevonden. Het voordeel van een algemene database is dat niet voor aIle verschillende applicaties verschillende servers hoeven te worden onderhouden en het updaten van gegevens hoeft maar op een plaats te gebeuren. Microsoft heeft voor gebruikers van Microsoft Netmeeting de Internet Locator Server (voorheen: User Locator Server) ontwikkeld. Hierop kunnen personen inloggen en zo hun gegevens voor anderen beschikbaar stellen. Een andere bekende Directory Service is Four11 (www.four11.com).

5.3 Adressering bij interworking tussen PSTN en Internet 5.3.1 Van PSTN naar Internet Om van een normaal toestel naar een internetterminal te bellen, moet men ofweI eerst het nummer van de gatewayprovider ofwel een voorkiescode op een PBX intoetsen. Vervolgens kiest men het nummer dat de internet terminal identificeert. Dit kan direct het IP-nummer zijn, maar ook een door de gatewayprovider toegewezen code, die vervolgens door deze gateway gei'nterpreteerd wordt. 5.3.2 Van Internet naar PSTN Een internetterminal zal eerst moeten bepalen met welke gateway contact moet worden gemaakt. Dit kan door het IP-nummer van deze gateway in te voeren. Vaak wordt deze functie echter in de software opgenomen. Door automatisch contact te leggen met een server van een bepaalde gatewayprovider kan aan de hand van het telefoonnummer (E.164) worden bepaald, welke gateway het best benaderd kan worden. Liefst zal een gateway worden gebruikt die zich in het lokaaltarief-gebied bevindt.


Datum 20-1-1998


15

5.3.3 Van PSTN over Internet naar PSTN Om van een normaal telefoontoestel een ander telefoontoestel te bellen op het PSTN, maar weI gebruikmakend van het Internet zal eerst weer ofwel het nummer van een gatewayprovider ofwel een voorkiescode op een PBX moeten worden ingetoetst. Afhankelijk van het nummer (E.164) van de bestemming zal de eerste gateway contact zoeken met een tweede gateway in het lokaaltarief-gebied van de bestemming en vervolgens het gekozen nummer proberen te bereiken. In dit laatste geval is het niet noodzakelijk dat gebruik gemaakt wordt van gateways die ook internettermminals kunnen bereiken, omdat het internet dan eigenlijk als trunk wordt gebruikt. Bedrijven kunnen op deze manier eenvoudig en goedkoop PBX-en van verschillende vestigingen met elkaar verbinden.


Datum 20-1-1998

16

Hoofdstuk 6: Interworking tussen Internet en PSTN

6. Interworking tussen Internet en PSTN 6.1 Een model

IntelJiBent Nelwor1< (IN)

BINNEN EEN BEDRI.JF

® H.323 Cltent

-

.~~'~' ~;"':i:'

(/fl:f#J

U.323 CIIQ""

.If?

Figuur 6.1: Een model voor telefonieverbindingen over het Internet

6.2 Mogelijkheden om spraakverbindingen over internet te leiden In Figuur 6.1 zijn verschillende mogelijkheden afgebeeld die ervoor zorgen dat spraak over het internet ofwel over een netwerk dat op internettechnologie is gebaseerd kan worden geleid. Zoals u kunt zien zijn er vier belangrijke groepen te onderscheiden: 1. Er wordt gebruik gemaakt van een normaal toestel of een PBX om via het PSTN naar een Gateway-Provider te bellen, die het gesprek over het internet naar de gewenste bestemming transporteert. 2. Er wordt gebruik gemaakt van een PC als terminal, die een verbinding kan maken met een Internet Service Provider (ISP) en zo onderdeel vormt van het internet. 3. Een heel bedrijfsLAN of -WAN kan via een ISP worden aangesloten op het internet, waardoor aIle op dit LAN/WAN voor internettelefonie aangesloten apparaten de mogelijkheid hebben verbindingen over internet op te zetten. Natuurlijk is zonder de aansluiting op internet deze groep op zichzelfnog steeds interessant voor de interne bedrijfscommunicatie. 4. De vierde groep, biedt de mogelijkheid contact te leggen met componenten van een Intelligent Network. In paragraaf 6.5 zal hierop nader worden ingegaan. Het belangrijkste verschil voor de eerste drie groepen zit in de plaats waar de conversie van PSTN-signalering en -gegevensstroom naar Internet-signalering en gegevensstroom plaatsvindt en andersom. Internet Telefonie; de huidige stand van de techniek

Datum 20-1-1998


17

In het eerste geval zorgt een provider voor de noodzakelijke conversie, in het tweede geval de internettelefonie-software die op de computer is gelnstalleerd. Het derde geval maakt eigenlijk op kleine schaal gebruik van de eerste twee om aan te sluiten op het bedrijfs-intranet. Er zijn ook insteekkaarten voor de PC beschikbaar, die weliswaar gebruikmaken van de computer om aan te sluiten op het intranet of internet, maar die voor het gemak ook een aansluiting hebben voor een normaal telefoontoestel (zie de gestippelde lijnen in Figuur 6.1).

6.3 Conversie van signalerings- en spraakinformafie De plaats waar conversie van signalerings- en spraakinformatie plaatsvindt wordt een gateway genoemd. De gateway zal de signaleringsinformatie die van het PSTN afkomt interpreteren en, aan de hand van de gekozen numrners, hier het juiste IP-nummer bij zoeken, dat ofweI een client op het internet representeert ofwel een andere gateway. Vervolgens zal de gateway, met in H.323 gestandaardiseerde protocollen proberen om deze client dan weI gateway te benaderen en zo een verbinding opbouwen. In het laatste geval moet de signaleringsinformatie opnieuw worden gelnterpreteerd en zal de gateway het juiste telefoonnummer op het PSTN kiezen, zodat de gehele verbinding wordt opgezet. Het is natuurlijk ook mogelijk dat een fabrikant van gateways eigen protocollen gebruikt voor signalering tussen internetclients en gateways. Het nadeel hiervan is de beperkte onderlinge compatibiliteit tussen gateways en internetclients. am tot schaalvergroting te kunnen komen wordt daarom gewerkt aan standaardisatie van protocollen die de interoperabiliteit van gateways moet verbeteren. am tot een efficiente overdracht van spraakinformatie te komen zal een gateway de gebruikelijke PSTN spraaksignalen (bijv. 64kbps-PCM) comprimeren en voorzien van mogelijkheden om de real-time eigenschappen te bewaren (RTP) alvorens ze over het internet te sturen. De meest gebruikte compressie-codec op het internet is G.723.1, dat onderdeel is van H.323. In een internetclient oftweede gateway wordt het spraaksignaal weer gedecomprimeerd en de tijdrelatie hersteld. In het geval van een tweede gateway moet het spraaksignaal weer geschikt worden gemaakt voor transport over het PSTN. Ook hier zijn eigen compressiealgoritmen van fabrikanten voor op internet natuurlijk weer mogelijk, maar dat komt de compatibiliteit niet ten goede. In bovenstaande wordt de signalering op het PSTN vertaald naar een signaleringsprotocol geschikt voor internet of andersom. Dat betekent bijvoorbeeld voor DTMF-signalering (Dual Tone Multi Frequency), dat de tonen zelf onderdrukt worden en alleen de interpretatie ervan in de signalering voor internet wordt gebruikt. Het voordeel hiervan is dat internetclients kunnen worden bereikt met internet compatibele protocollen. Een nadeel is dat wellicht een deel van de functionaliteit die op het PSTN aanwezig is verloren gaat. Het is daarom ook mogelijk om de signaleringsinformatie van het PSTN niet te interpreteren, maar door een transparant kanaal met real-time eigenschappen over het internet te sturen. Terwijl de eerste methode translate wordt genoemd, spreekt men bij de tweede methode van transport.


Datum 20-1-1998

18


Bij buiten de band signalering bestaat overigens nog steeds de mogelijkheid om spraakinformatie te comprimeren/decomprimeren, terwijl de signaleringsinformatie transparant wordt overgezonden.

6.4 Internet als trunklijn voor PBX-en Uitgaande van de transport methode voor het transparant overzenden van signaleringsinformatie bestaat de mogelijkheid om gebruik te maken van het internet als trunklijn voor het onderling verbinden van PBX-en. De door de PBX-en gebruikte signalering blijft behouden en daarmee ook de functionaliteit die hiermee geboden kan worden. Denk hierbij aan features als call forwarding, call transfer etcetera. De gateway zal in dit geval zorgen voor het inpakken van de aangeboden informatie in pakketten en het waarborgen van de real-time eigenschappen van de spraak. Deze zal er ook voor moeten zorgen dat het trunkverkeer naar de juiste PBX wordt getransporteerd. In het algemeen is het verstandig voor signalering gebruik te maken van het betrouwbare TCP/IP-protocol en voor de spraak van het UDP/IP-protocol, dat betere real-time eigenschappen heeft. Analoge signalering is inefficient en lastig transparant over internet te transporteren en kan daarom het beste ge'interpreteerd worden en aan de andere zijde opnieuw gegenereerd. Digitale signaleringsinformatie leent zich echter prima voor transparant transport via het TCP/IP-protocol.

6.5 Interactie met Intelligent Network componenten De injuli 1997 opgerichte PSTN and Internet Internetworking (PINT) werkgroep van de Internet Engineering Task Force (IETF) houdt zich bezig met de verbindingen tussen internet en het PSTN, die het mogelijk moeten maken voor internet applicaties om gebruik te maken van services van het telefonienetwerk. Men wil aan de PSTN-zijde gebruik maken van de veel ge'implementeerde standaard voor Intelligent Networks (IN) van de ITU en interconnectie realiseren met twee specifieke IN entities, namelijk de Service Node (SN) en het Service Management System (SMS). De SN voert de logica uit voor geavanceerde diensten en stuurt hierbij de switches aan. Het SMS doet de administratie van de netwerkonderdelen en houdt de gegevens van de gebruikers bij. Om nu vanuit een internet applicatie gebruik te kunnen maken van bepaalde geavanceerde diensten is men bezig met het zogeheten Service Support Transport Protocol (SSTP), dat voor de interconnectie moet zorgen. In eerste instantie wordt het onderzoek gefocust op de volgende diensten: Click-to-Dial, Click-to-Fax, Click-toFax-Back, en Web access to voice content delivered over the PSTN. In Figuur 6.2 is een illustratie hiervan gegeven. Let weI, een webbrowser verzorgt in dit geval vooralsnog alleen de initiatie van gesprekken op het PSTN. Theoretisch zou het zo ook mogelijk zijn een gesprek te initieren dat gebruik maakt van een internet gateway, die onder dit IN valt.


Datum 20-1-1998

19


Information Flows - Click-to-Dial Web Server

Service Node

click-to-dial click-to-dial (TID, CPID, CPDN, UDN, ... j

set up the call to the user

... set up the call to the content provider bridge the calls

success TID· Transaction 10 CPID - Content Provider 10 CPDN • Content Provider ON

success

UDN-UserDN

Figuur 6.2: Voorbeeld van het gebruik van SSTP. (Bron: Lucent Presentatie op 39th IETF Meeting, Munich, 1997)

Het wordt zo ook mogelijk om via een webbrowser het SMS van informatie te voorzien. Met een eenvoudige interface kan men zo bijvoorbeeld een aantal telefoonnummers invoeren, waarnaar een gesprek moet worden gerouteerd bij geen gehoor. Verder is men op applicatieniveau bezig met het Simple Computer Telephony Protocol (SCTP), dit is een public domain protocol dat gebruikt kan worden om client/server telefonie applicaties te bouwen en een eenvoudige interface te maken naar intelligente digitale telefonie producten. Men kan dit protocol vergelijken met een protocol als HTTP.


Datum 20-1-1998

20

Hoofdstuk 7: Standaardisatie

7. Standaardisatie Om het mogelijk te maken, dat communicatieproducten van verschillende fabrikanten samen kunnen werken is standaardisatie nodig. Hierdoor kan communicatie mogelijk gemaakt worden tussen producten op verschillende platvormen, netwerken en tussen verschillende applicaties. Bij afwezigheid van standaardisatie zou men namelijk alleen kunnen communiceren met een beperkte groep mensen, die gebruik maakt van dezelfde producten en kan dus nooit een schaalgrootte worden bereikt, zoals die nu bij het normale telefoonnet het geval is. Een belangrijke organisatie op het gebied van internationale telecommunicatie standaarden is de International Telecommunications Vnion (lTV). Deze organisatie is onderdeel van de Verenigde Naties en is verdeeld in subgroepen, waaronder de Telecommunications Standardization Sector (vaak afgekort als ITV-T) met als doel het ontwikkelen van telefonie standaarden. Op het gebied van multimedia communicatie stelt de lTV de reeks H.32x-standaarden voor, die zijn te vinden in Tabel 7.1. De eerste standaard was H.320 (1990) en is bedoeld voor multimedia communicatie over circuit geschakelde digitale netwerken. Volgende standaarden zijn hiervan afgeleid maar zijn bedoeld voor andere infrastructuren. Zo vormt de H.323 standaard een basis voor audio, video en datacommunicatie over IP netwerken en is dus de standaard van belang voor internet telefonie. Tabel 7.1: Overzicht van ITU-standaarden voor multimedia communicatie. Approval Date Network

H.320 1990 Narrowband switched digital ISDN

H.321 1995 Broadband ISDN ATM LAN

H.322 1995 Garanteed bandwidth packet switched networks

H.261 H.263 G.711 G.722 G.728

H.261 H.263 G.?ll G.722 G.728

H.261 H.263 G.?ll G.722 G.728

H.221 H.230 H.242 H.231 H.243 T.120 1.400

H.221 H.242

H.221 H.230 H.242 H.231 H.243 T.120 1.400 TCP/IP

Video Audio

Multiplexing Controle Multipoint Data Comm. Interface

H.231 H.243 T.120 AAL 1.363 AJM 1.361 PHY 1.400

H.323 1996 Non-garanteed bandwidth packet switched networks, (Ethernet) H.261 H.263 G.?ll G.722 G.728 G.723 G.729 H.225.0 H.245

H.324 1996 PSTN or POTS, the analog phone system H.261 H.263 G.723

H.223 H.245

H.323 T.120 TCP/IP

T.120 V.34 Modem

(Bron: DataBeam Corp.)


Datum 20-1-1998

21


H.323 wordt gebruikt voor multimedia communicatie over pakket geschakelde netwerken zoals Ethernet, waarbij geen bandbreedte, of zogeheten Quality of Service (Qos), gegarandeerd kan worden. De standaard omvat call control, multimedia management en bandwidth management voor point-to-point en multipoint verbindingen. Ook interfaces tussen Local Area Networks (LANs) en andere netwerken zijn in de standaard opgenomen. De H.323 standaard definieert vier belangrijke componenten: Terminals, Gatekeepers, Multiple Control Units (MCU) en Gateways.

Terminals bevinden zich aan de eindpunten van een LAN bij de gebruiker en verzorgen de real-time, twee-weg communicatie. Figuur 7.1 beschrijft de onderdelen van de terminal. AIle terminals moeten spraakcommunicatie kunnen leveren, terwijl video en data optioneel zijn. Scope of Recommendation H.323

r---------------------------, Microphone! Speaker ~

. Cameral Display

:

-+,: :

Audio Codec G.711 G.723 G.729

RTP Video Codec H.261 H.263 ' - -_ _---J

L

---J

, Data Equipment

'

Data Interface T.120

-+-

LAN Interface

System Control

I H.245 Control if-+----'""-1 System Control User Interface

~I

I

I

Q.931 Call setup

1f-+----i-1

RAS Gatekeeper Interface

If-+----""-i

I

Figuur 7.1: De componenten van een terminal. (Bron: DataBeam Corp.)

Verder moeten aIle terminals H.245 ondersteunen, dat wordt gebruikt om te onderhandelen over kanaalgebruik en voor uitwisseling van mogelijkheden. Voor call signaling en call setup wordt een vereenvoudigde versie van Q.931 gebruikt welke vereist is voor elke terminal. Ook het RAS (Registration/Admission/Status) protocol, dat wordt gebruikt om te communiceren met de Gatekeeper en het RTPIRTCP protocol, dat wordt gebruikt om de juiste volgorde en tijdrelatie van audio- en video-pakketten te behouden, zijn verplichte componenten.

Gatekeepers verzorgen twee belangrijke call control functies: De eerste functie is adresvertaling van LAN-adressen naar IP- ofIPX-adressen. De tweede functie is bandwidth management, dat ook is opgenomen binnen RAS. Als de netwerkmanager Internet Telefonie; de huidige stand van de techniek

Datum 20-1-1998

22


bijvoorbeeld een beperkt aantal gelijktijdige conferenties toe wil staan, dan kan de gatekeeper volgende aanvragen afwijzen en blijft de bandbreedte beperkt zodat er altijd capaciteit overblijft voor zaken als file-transfer en e-mail. De verzameling van Terminals, Gateways, en Multipoint Control Units, die door een gatekeeper worden gestuurd, wordt een H.323 zone genoemd, zie Figuur 7.2. H.323 Zone ,-------------------------------------------------------------------------------~,

.',--------------------------------------------------------------------------------' Figuur 7.2: Schematische weergave van een H.323 Zone. (Bron: DataBeam Corp.)

Een gatekeeper is weliswaar niet vereist, maar indien deze aanwezig is moeten alle terminals gebruik maken van de services van de gatekeeper. Multipoint Control Units (MCU) verzorgen conferenties tussen drie of meer eindpunten. Bij H.323 bestaat een MCU uit een Multipoint Controller (MC), welke vereist is, en nul of meer Multipoint Processors (MP). De MC stuurt de H.245 onderhandelingen tussen de verschillende terminals om de overeenkomstige mogelijkheden te bepalen en bepaald ook of en welke audio- en video-stromen gemulticast worden. Bij multicast verzendt de terminal een pakket naar een bepaald aantal bestemmingen. Het voordeel hiervan is dat de minder bandbreedte nodig is, maar de routers en switches in het netwerk dienen hiervoor weI geschikt te zijn. De MC grijpt in tegenstelling tot de MP niet direct in op de mediastromen. Dit wordt overgelaten aan de MP, die de stromen kan mixen, schakelen en anderszins bewerken. Multipoint Conferenties kunnen binnen H.323 centraal, decentraal of hybride geregeld worden. In gecentraliseerde conferenties zenden alle terminals hun audio, video, data en control stromen naar de MCU (point-to-point). De MC regelt de conferentie en kan via H.245 bepalen welke mogelijkheden elke terminal heeft. De MP verzorgt de audiomixing, data-distributie en video schakel- of mix-functies. Vervolgens worden de resulterende mediastromen naar de deelnemende terminals gezonden. De MP kan eventueel ook conversie verzorgen tussen verschillende codecs (codering/decodering) of bitrates. In gedecentraliseerde conferenties zenden de terminals, liefst met gebruik van multicast technieken, de data rechtstreeks naar de andere terminals en niet naar de MCU. De controle van de conferentie wordt echter nog steeds door de MCU gedaan, waarbij de terminals point-to-point met de MCU communiceren. In dit geval zijn de terminals zelfverantwoordelijk voor het bewerken van de binnenkomende media stromen. Dit vergt dus meer processing bij de terminal. In hybride conferenties wordt bijvoorbeeld audio via de MCU en video via multicast verzonden tussen terminals.


Datum 20-1-1998

23


Gateways zijn optionee! in een H.323 conferentie. Ze kunnen de vertaalslag maken waardoor H.323 terminals kunnen communiceren met andere door lTV gestandaardiseerde terminals. Een gateway kan ook conversie tussen audio en video codecs verzorgen. Verder kan de call setup en clearing zowel aan de LAN zijde als aan de zijde van het circuit geschakelde netwerk door de gateway worden gedaan. De belangrijkste toepassingen worden waarschijnlijk: • Verbindingen maken met PSTN-terminals (Public Switched Telephone Network) • Verbindingen maken met H.320-terminals over ISDN. • Verbindingen maken met H.324-terminals over PSTN.

Audio In H.323 zijn een aantal audiocodecs gestandaardiseerd, waarvan aIleen G.711 verplicht is voor elke terminal. In Tabel 7.2 is een overzicht gegeven van deze audiocodecs met de bijbehorende eigenschappen en toepassing. Tabel 7.2: Overzicht van de audiocodecs uit de videoconferentie standaards van de lTV. lTV Standard

Application

Type of Algorithm

Bit Rate

Bandwidth

(kbitls)

(kHz)

Typical End-To-End Delay (ms) (excludes channel delay)

PCM

48,56,64

3

«1

GSTN telephony, H.323 & H.320 videoconferencing

MPE/ACELP

5.3,6.3

3

67-97

GSTN videotelephony, H.323 telephony

(1995) G.728

LD-CELP

16

3

«2

GSTN, H.320 videoconferencing

(1992) G.729

ACELP

8

3

25-35

GSTN telephony, wireless/PCS/FPLMTS,

(year approved) G.711 (1977) G.723.1

(1995)

G.729 annex A (1996) G.722

ACELP

8

3

25-35

subband ADPCM

48,56,64

7

<2

(1988) (Bron: PlctureTel Corp.)

GSTN modem DVSD V.70, H.324 GSTN videophone GSTN modem DVSD V.70, H.324 GSTN videophone ISDN telephony/videoconferencing, commentary audio

Video Video mogelijkheden zijn optioneel, maar indien een terminal over video beschikt moet het ook de H.261 codec ondersteunen. H.261 wordt gebruikt met communicatie kanalen, die een veelvoud van 64kbps zijn. Bij H.261 worden sommige frames volledig gecodeerd verzonden, terwijl bij andere frames slechts de verschillen met de voorafgaande frames gecodeerd worden. H.263 is backwards compatible met H.261. De beeldkwaliteit is aanzienlijk verbeterd door gebruikmaking van een (vereiste) zogenaamde ~ pixel motion estimation techniek, frame prediction en een Huffman coderingstabel, die is geoptimaliseerd voor


Datum 20-1-1998

24


lage bitrate transmissies. Er worden vijfpicture-fonnaten gedefinieerd, welke in Tabel 7.3 te vinden zijn. TabeI7.3: Overzicht van de pictureformaten uit de videoconferentie standaards van de lTV. Videoconferencing Image Size Picture Format In pixels sub-QCIF 128x96 QCIF I76x44 CIF 352x288 4CIF 702x576 16CIF 1408xl152 (Bron: DataBeam Corp.)

8.261

8.263

optional required optional

required required optional optional optional

N/A N/A

Data Data conferenties zijn optioneel binnen de H.323 standaard. Ze maken het mogelijk samen te werken door middel van toepassingen als een whiteboard, het delen van applicaties en file transfer. De data conferenties worden binnen H.323 gespecificeerd door de T.120 standaard. Deze maakt point-to-point en multipoint conferenties mogelijk en verzorgt de uitwisseling van infonnatie op applicatie, netwerk en transport niveau. In Figuur 7.3 zijn de verschillende componenten van de T.120 standaard schematisch weergegeven. Application(s) (Using Both Standard and Non-Standard Application ProtocolS)

Figuur 7.3: Schematische weergave van de T.120 standaard voor data conferenties. (Bron: IMTC)


Datum 20-1-1998

25

Hoofdstuk 8: Beschikbare software

8. Beschikbare software Hoewel natuurlijk gateways en andere speciale internettelefonie hardware vaak bijbehorende software hebben, waarmee eenvoudige besturing of extra functionaliteit mogelijk wordt gemaakt, zal ik daarop niet ingaan. Deze software is voor de gebruiker vaak niet zichtbaar en erg afhankelijk van de hardware fabrikant. WeI zal ik ingaan op de internetclient software voor gebruik op een computersysteem, dat is aangesloten op het intranet/internet. Deze inmiddels talrijke en vaak gratis aangeboden softwarepakketten maken gebruik van bijvoorbeeld een PC om spraak te bewerken voor transport over het internet. Deze software kan snel worden geupdate, zodat extra functionaliteit vrij snel beschikbaar komt. Deze applicaties zijn daarom een goede indicatie voor de te verwachten functionaliteit van Internettelefonie als geheel, waarbij ook interworking met het PSTN moet worden meegenomen. Daar deze software gebruik maakt van de internetverbinding van de PC, wordt ook kort ingegaan op software die deze verbinding kan monitoren/optimaliseren.

8.1 Client-applicaties voor internet te/efonie De meeste clientapplicaties hebben een aantal specifieke features, terwijl juist andere features ontbreken. Ook is de geluidskwaliteit tussen pakketten vaak heel wisselend. Terwijl sommige pakketten gebruikmaken van eigen compressiealgoritmen en signaleringsprotocoIlen, zijn andere pakkettenjuist weer H.323-compatibel. Sommige pakketten zijn in staat aIleen op het internet gesprekken te voeren, terwijl een pakket als bijvoorbeeld Net2phone juist is bedoeld om naar toestellen op het PSTN te bellen. Deze Iaatste heeft echter weer niet de mogelijkheid om gebeld te worden. Veel Ieveranciers van gateways leveren ook internetclients die zowel onderling kunnen communiceren als gebruik kunnen maken van de gateways en zo naar het PSTN kunnen bellen of vanaf het PSTN gebeld kunnen worden. Een voorbeeld hiervan is Internet Phone van Vocaltec. Verschillen tussen pakketten zijn ook de mogelijkheid om videobeelden en data uit te wisselen of gebruik te maken van een whiteboard en dit met meerdere personen tegelijk te doen. Applicationsharing is ook een van deze zogenaamde collaborating tools. Features die men vaak op interne bedrijfscentrales (PBX) tegenkomt als call forwarding, call transfer, mute, etcetera worden soms ook in internetclients aangeboden. Aangezien WebPhone van Netspeak een zeer uitgebreid aantal van deze features heeft, zal ik deze hieronder op een rij zetten om een indruk te geven van de mogelijkheden: • • • • • • • •

Point-to-Point Calling via e-mail address Telephone quality real-time speech On/Off-line integrated Voice Mail System 4-Lines with Call Holding, Muting & Do Not Disturb NoteBoard for interactive party specific text chat Full Duplex Voice Communications Personal WebPhone Directory Party specific, user definable, custom Outgoing Messages

• • • • • • • •

Call Conferencing Call Transferring Call Blocking Complete Caller ID On-hold MIDI Music Last Party Redial Speed Dialing Conversation Encryption

Een overzicht van beschikbare internetclients kunt u vinden in Tabel 8.1.


Datum 20-1-1998

26

Hoofdstuk 8: Beschikbare software

Tabel 8.1: Overzicht van beschikbare c1ient-applicaties voor internet telefonie Produktnaam ClearPhone Commerce OnLine Conference Cooltalk CU-SeeMe DaPhon DigiPhone FarSite Free Phone FreeTel GatherTalk Global Chat InterCom Internet CALL Internet Global Phone Internet Phone Internet Video Phone IP/TV IRIS Phone MacPhone Maven Mtalk Nautilus Net2Phone NetMeeting NeVoT PGprone PowWow Robust Audio Tool RoundTable SoftFone Sound IDEAS Speak Freely TALKShow ToolVoxIVoxPhone TS Intercom Vat VDOPhone ViRC VoiceChat/2 WebPhone leverbaar

Bedrijfsnaam Engineering Consulting NetTalk Netscape Netscape Cornell University HMNet Technologies Third Planet DataBeam INRIA FreeTei Communications Centre f. Internet Exch. Techn. Prospero Systems Research Revolutionary Software Chinese Unversity of Hong Kong microWonders

Prijs $79.95 $106... 139 free free free free OM 66,54 $199 free $29,95 $29,95 free $29,99 free

VocalTec Intel

OM 89,-free

Precept Software IRIS Systems Ivar Kjartansson Charley Kline Free Software Assoc. of Germ. Nautilus development team Consu.Net Microsoft AT&T Bell LabslGMD Fokus Pretty Good Privacy Tribal Voice University College London ForeFront SilverSoft NewStar Collaborative Techn. John Walker FUTURELABS Voxware Telescape Lawrence Berkeley National Lab. VDOnet MeGAliTH Dan Libby and Stephen Loomis NetSpeak

k.A. $49,95 $15,-free free free free free free free free free $199 $19,95 k.A. free $249,-free free free

Mac OS/2 Unix Win3.x Win95 WinNT x x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

$19,95...$49,95

x

x x x x x

x

x

x

x

x

x

x

x

x x

x

free

$59...$79 k.A. free

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x x x x

x

x x

x

x

x

x

x

x

x x

x x x x x

x

x

x

x

x

x

x

x x

x

x

x

x x

x

x

x

x

x

x

x =

(Bron: c't magazine voor computertechniek; http://www.fnl.nl/ct-nl/archief1997/ct9712/inetphone.htm)

8.2 Software voor monitoring en optimalisatie van de verbinding Een heel eenvoudige utility die standaard met Windows 95 wordt meegeleverd is "PING". Hiermee is het mogelijk de tijd te bepalen die een pakket erover doet om van een bepaalde internet terminal terug te komen. Dit gebeurt met behulp van het IPnummer van de terminal (in het voorbeeld de homepage van EnerTel): > PING 195.64.68.221 ... levert bijvoorbeeld: Pinging 195.64.68.221 with 32 bytes of data: Internet Telefonie; de huidige stand van de techniek

Datum 20-1-1998

Hoofdstuk 9: Beschikbare hardware

28

9. Beschikbare hardware Om internettelefonie te kunnen gebruiken is in het eenvoudigste geval geen speciale hardware vereist. Indien men beschikt over een PC met internetaansluiting en een geluidskaart is het met vaak gratis verkrijgbare software al mogelijk om spraakverbindingen over het internet te maken. WeI is het van belang dat deze geluidskaart full-duplex werkt, ofwel dat opname en weergave van spraak gelijktijdig kan plaatsvinden. Er zijn echter een aantal redenen om weI speciale hardware in te schakelen: • Bepaalde reken-intensieve functies worden in hardware uitgevoerd om de processor van de PC te ontlasten, door bijvoorbeeld de spraakcompressie door een Digital Signal Processor (DSP) te laten doen. Hierdoor kan tevens een betere spraakkwaliteit worden gerealiseerd vanwege snellere compressie/decompressie, dus kortere delay en extra functies als echo cancellation. • Extra functionaliteit kan worden toegevoegd, zoals video, door het gebruik van speciale hardware. • lnterworking met het PSTN kan worden gerealiseerd met behulp van gateway hardware. • Problemen die een rol spelen bij conferencing, zoals mixing van de audio stromen, kunnen het best door een speciale server worden verricht. • Om een snellere internetverbinding te realiseren kan gebruik worden gemaakt van modemsystemen voor het CATV of ADSL-technieken, waarbij de capaciteit op een normale telefoonlijn vergroot kan worden.

9.1 Add-ons voor de PC Om echo's, die worden veroorzaakt doordat een ingebouwde microfoon het geluid dat uit de ingebouwde speaker komt opvangt, zoveel mogelijk te beperken kan men gebruik maken van een koptelefoon of headset, die direct op de geluidskaart kunnen worden aangesloten. Kwaliteits headsets zijn bijvoorbeeld die van de firma Labtec en Andrea (www.labtec.com en www.andreaelectronics.com). Een andere mogelijkheid is het gebruik van een speciaal toestel, dat bijvoorbeeld op de seriele poort kan worden aangesloten en dat ook functies als compressie en echocancellation verzorgt (www.viennasys.com). Om een normaal telefoontoestel op de computer aan te sluiten kan men gebruik maken van een insteekkaart (www.quicknet.net) of speciale externe box (www.viennasys.com). die compressie en echo-cancellation voor hun rekening nemen. Voor het toevoegen van videofunctionaliteit zijn verschillende producten op de markt. Een belangrijk verschil in kwaliteit wordt veroorzaakt door de manier waarop een camera op de PC wordt aangesloten. Het is namelijk mogelijk gebruik te maken van de parallelle poort of een zogenaamde capture card. Het voordeel van de eerstgenoemde is de eenvoud om de camera aan te sluiten, ook bijvoorbeeld op laptops. Een nadeel is echter dat de parallelle poort een beperkte doorvoersnelheid heeft, waardoor het aantal frames per seconde laag is. Beter presteert hier een speciale insteekkaart voor de ISA-bus ,maar liever voor de PCI-bus die een nog hogere doorvoersnelheid heeft. Deze kaart ontlast tevens de CPU door onder andere de beeldcompressie te verzorgen. Vaak is het mogelijk naast zogenaamde Webcamera's ook traditionele videocamera's hierop aan te sluiten. Internet Telefonie; de huidige stand van de techniek

Datum 20-1-1998

Hoofdstuk 9: Beschikbare hardware

29

9.2 Hardware voor gateways Leveranciers van gateways zijn bijvoorbeeld ViaDSP, Telogy Networks, Micom, Dialogic, Vocaltec, Vienna Systems. ViaDSP biedt een gatewaysysteem voor interworking van analoog/digitaal PSTN met een op 10BaseT ethernet gebaseerd netwerk. Ondersteund worden onder andere transparante DTMF signalering, echo cancellation en silence suppression, maar ook real-time fax. Een bedrij f als Micom levert insteekkaarten met 2 of meer lijnen voor in een PC, die het mogelijk maken een PBX op het bedrijfsnetwerk aan te sluiten, terwijl de PC nauwelijks wordt belast, zodat deze ook voor andere doeleinden kan worden gebruikt. Vienna Systems levert een compleet systeem, waarin IP-to-PSTN, PSTN-to-IP, IP-toIP en PSTN-to-PSTN over IP tot de mogelijkheden behoren. Bovendien zijn de gateways compatibel met H.323 en kan dus ook met programma's als Netmeeting worden gecommuniceerd. Ais men echter gebruik maakt van hun eigen software is het mogelijk om features als call forwarding, call transfer, call pickup, mute, etcetera te gebruiken ongeacht ofhet een IP-client ofeen PSTN-toestel betreft. Bij de login van een IP-client, wordt automatisch het eventueel dynamische IPnummer aan een vast telefoonnummer voor deze gebruiker gekoppeld, zodat deze altijd op hetzelfde nummer bereikbaar is ongeacht vanwaar hij is ingelogd. Tevens wordt voorzien in calling card services, call routing tussen gateways, authentication en billing. Het is ook mogelijk conferenties op te zetten tussen terminals ongeacht of ze zich op het PSTN ofhet Internet/lntranet bevinden eventueel met video voorzover de terminals dat ondersteunen. Ook de leveranciers van traditionele telefooncentrales zijn bezig om interworking met het internet in hun producten te integreren (Alcatel, Siemens, Ericsson, Lucent), zodat het internet als trunklijn kan worden gebruikt tussen centrales. Daarnaast kunnen extra diensten worden ge'implementeerd, zoals: • Subscriber Controller Input via Internet (lSCI): Met een webbrowser kunnen klanten hun telefoon features controleren. • Call Waiting Internet (CWI): Een internetclient krijgt een melding dat er een gesprek binnenkomt en kan dat via de normale telefoon beantwoorden. • Call Forwarding Internet (CFI): Een internetclient krijgt een melding dat er een gesprek binnenkomt en kan dat met Voice-oyer-internet technologie beantwoorden. • E-mail Waiting Indication (EWI): Een klant krijgt een indicatie op zijn toestel als er een e-mail is ontvangen.


Datum 20-1-1998

Hoofdstuk 10: Conclusie

30

10. Conclusie Wat begin 1995 als een speeltje voor intemetfreaks begon is momenteel duidelijk deze fase ontgroeid, getuigen ook de investeringen van zowel hardware als software leveranciers. Nu er steeds meer op standaards gebaseerde producten op de markt komen, kan de grote groei van intemettelefonie pas echt beginnen. Dankzij goede compressietechnieken, maatregelen om de real-time eigenschappen van de spraak te waarborgen en het gebruik van technieken om capaciteit te reserveren, is het mogelijk kwalitatief goede spraak over netwerken te transporteren welke gebruik maken van intemettechnologie, zeker als het een bedrijfsnetwerk betreft dat zelf gemanaged kan worden en zo de kwaliteit kan waarborgen. De beschikbaarheid van hardware, die het gebruik van een PC als terminal overbodig maakt en die intemettelefonie biedt voor iedereen met een normaal telefoontoestel, geeft de markt voor intemettelefonie nog een extra impuls. Daamaast is ook PC-georienteerde intemettelefonie erg interessant vanwege extra functionaliteit als video- en dataconferencing. Maar ook de zogenaamde collaborating tools, die uitwisseling van documenten, gemeenschappelijke whiteboards en application-sharing mogelijk maken, geven intemettelefonie meerwaarde. Belangrijkste drijfveer is echter de mogelijkheid tot het omzeilen van intemationale telefoontarieven, waardoor intemationaal bellen aanzienlijk goedkoper wordt.


Datum 20-1-1998

31

Hoofdstuk 10: Conclusie

Bronnen en Literatuur Spraakcodering Realtime speech and voice transmission on the Internet

Jarkko Ahonen & Arttu Laine Helsinki University of Technology http://www.tcm.hut.fi/OpinnotlTik-110.551/1997/seminar---.paper.html Speech Coding DSP Research Group University College Dublin http://wwwdsp.ucd.ie/speech/tutorial/speechcoding/speechtut.html

Infrasfrucfuur Multimedia Over IP: RSVP, RTP, RTCP, RTSP http://www.cis.ohio-state.edu/-cliui

Chunlei Liu The Ohio State University Computer and Information Science

Adressering Microsoft Internet Locator Server http://www.microsoft.com/netmeeting/ils/main.htm LDAP at the University of Michigan http://www.umich.edu/-dirsvcs/ldap/index.html An LDAP Roadmap & FAQ http://www.kingsmountain.com/ldapRoadmap.shtml

Microsoft University of Michigan Kings Mountain Systems

Inferworking IETF PINT Working Group Homepage http://www.bell-Iabs.com/mailing-lists/pinti Architecture of a High-Density VoIP Gateway http://www.viadsp.com/ctigate.html Vienna Systems Homepage http://www.viennasys.com Voice & Data Integration Seminar (14-10-1997) http://www.cisco.com

IETF Workgroup PSTN/Internet Interfaces (PINT) ViaDSP Vienna Systems Cisco Systems

Sfandaardisafie A Primer on the H.323 Series Standard http://gw.databeam.com/h323/h323primer.html

Databeam Corp.

Software/Hardware Webtelefoons (Bellen via het internet) c't magazine, december '97, nummer 12

Martijn Vet / Carsten Fabich F&L Publishing Group - Nijmegen

Produktbeschrijvingen van leveranciers

Alleriei


Datum 20-1-1998

Internet Telefonie De huidige stand van de techniek

Recommend Documents