INTER-PSY Lente Symposium

INTER-PSY Lente Symposium Inhoud van de presentatie

Psychosomatiek Lichaam en geest, een onafscheidelijk duo

•

Cijfers

• • •

DSM-IV vs DSM-5

• • • •

Verduidelijken kader psychosomatiek Positionering Complexiteit Verklaringsmodellen

• •

Pijn Fysiologie Psychologie

•

Samenwerken & klinisch redeneren Casus

•

16 maart 2016, Groningen

•

Robert van der Noord Fysiotherapeut MSc psychosomatiek i.o.

•

Wat is psychosomatiek Casus voorbeeld

Richtijn en Literatuur update

16 maart 2016 • Psychosomatiek • 2

ICF Lichaam fysiotherapie specialisten

Geest

Omgeving & relaties

psycholoog psychiater


Maatschappelijk werk


De cijfers

De cijfers

• Cijfermateriaal populatie • angststoornissen ruim 1 miljoen

(bron: Nemesis-2, 2010)

• SOLK: huisartsen (35%) en specialistenspreekuur (60%) (Bron: Kahn e.a., 2005 – Nimmuan e.a. 2001 – Speckens e.a. 1995)

• stemmingsklachten bijna 650 duizend

(bron: Nemesis-2, 2010)

• 1/3 arbeidsongeschikten met WIA-uitkering psychische problemen (bron: RIVM,2012 – Schaufeli, 2007)

• Binnen de fysiotherapie • • • •

distress 30% depressie 14% angst 6,1% somatisatie 32,4%

• kosten distress 7 miljard per jaar



Presentatie Robert van der Noord

1

INTER-PSY Lente Symposium Lichaam fysiotherapie specialisten

Wat is psychosomatiek

Geest psycholoog psychiater

Omgeving & relaties Maatschappelijk werk



Patroonherkenning psychosomatiek

Wat is psychosomatiek •

Ziektebeelden die zich vooral lichamelijk manifesteren, maar waarbij psychische factoren een duidelijke factor zijn.

•

Veel klachten zijn niet of moeilijk medisch vast te stellen.

•

Psychosomatische ziekten zijn modegevoelig.

• • • • • • • •

SOLK Whiplash Fibromyalgie Prikkelbaar darm syndroom RSI Bekkeninstabiliteit Gemaskeerde depressie Hyperventilatie

• Ontstaan met enkele klacht • Recidivering met remissies • Toename intensiteit • Multiple klachten • Therapie resistentie • Diverse stressoren (in-/extern) “ik had ooit ook deze klachten en ik had een whiplash”

• Persoonlijkheidskenmerken



Persoonlijkheidskenmerken bij psychosomatische klachten • Perfectionisme

Lichaamswaarneming bij psychosomatische klachten •

Verstoord lichaamsbewustzijn

•

Verstoord lichaamsbeeld

•

Verstoord emotioneel bewustzijn

•

Discongruentie verhaal en mimiek

•

Verstoord adempatroon

• Controlebehoefte • Verantwoordelijkheid • Rationalisatie • Prestatiegerichtheid • Lage eigenwaarde • lage frustratietolerantie




2

INTER-PSY Lente Symposium Beeldvorming Klachten presentatie


Beeldvorming

Koefnoen, zorg of holland

• • • • • • • • • •

Moe Geen trek hebben Nergens zin in hebben Futloos Prikkelbaar Depressieve gevoelens Gevoelige darmen Slaapt slecht Onrustig Stijve spieren, wijdverspreid

•

Partner: wat heb jij toch?

•

Ziekteperceptie: fibromyalgie

Depressie?


DSM-IV vs DSM-5

DSM-IV vs DSM-5

Somatisatiestoornis pijnstoornis ongedifferentieerde somatoforme stoornis somatoforme stoornis nao

hypochondrie


Somatisch-symptoomstoornis

Ziekteangststoornis


Positionering psychosomatiek a.h.v. het bio-psycho-sociale model Lichaam fysiotherapie specialisten

Verduidelijken kader psychosomatiek

psychosomatiek

Geest psycholoog psychiater





3

INTER-PSY Lente Symposium Niveaus van complexiteit

Vroegdiagnostiek psychosomatiek Patroonherkenning - Casuïstiek

1. Ongecompliceerd

Lichamelijke klacht

Niveau 1 • Vrouw 35 jaar • Last van tenniselleboog • Baan in thuiszorg • Moeder naar verzorgingshuis • Helpen verhuizen en schoonmaken

Psychisch stabiel Betekenis Zelfregulatie


Conclusie: • Overbelasting Advies: • Pijnstillers • Rust voor de elleboog (niet meer wringen e.d.) • Na twee weken activiteiten weer opbouwen.

Bron: Competentieprofiel PSF, KNGF-NFP 2009


Niveaus van complexiteit


1. Ongecompliceerd 2. Licht gecompliceerd


Disfunctionele opvattingen/emotie Corrigeerbaar door voorlichting

Niveau 2: • Dezelfde vrouw komt na 3 maanden retour HA • Zelfde klacht, ook hoofd- en nekpijn • Insufficiënte ingezakte houding • Nek en schouders hypertoon Conclusie: • Houdingsproblematiek

Lichamelijke klacht Psychisch stabiel Betekenis Zelfregulatie


Advies: • Fysiotherapie • Oefeningen en adviezen om de houding en belasting aan te passen • Klacht verdwijnt grotendeels in 9 weken


31 maart 2016 • NFP-Toolkit • 22


Vroegdiagnostiek psychosomatiek Patroonherkenning - Casuïstiek Niveau 3:

1. Ongecompliceerd 2. Licht gecompliceerd 3. Matig gecompliceerd


Disfunctionele gedragingen Ongunstige persoonskenmerken Verminderde zelfregulatie Disfunctionele opvattingen/emotie Corrigeerbaar door voorlichting

•

Dezelfde vrouw komt na 9 maanden retour HA met dezelfde klachten, aangevuld met • Vermoeidheid en slaapproblematiek • Stemmingsklachten en verhoogde prikkelbaarheid

•

Na doorvragen blijkt dat ze • Veel piekert over zieke moeder met verwerkingsproblematiek rondom rouw • Moeilijk voor zichzelf opkomt • Veel voor anderen zorgt, maar niet voor zichzelf

Klacht HBA Ψ stabiel Betekenis Zelfregulatie

Conclusie: spanningsklachten, subassertiviteit. Advies: POH-GGZ / BGGZ / PSF






4

INTER-PSY Lente Symposium Niveaus van complexiteit


1. Ongecompliceerd 2. Licht gecompliceerd 3. Matig gecompliceerd 4. Zwaar gecompliceerd

Psychopathologie Persoonskenmerken Contraproductieve gedragingen Zelfregulatie onvoldoende Disfunctionele gedraging Ongunstige persoonskenmerken Verminderde zelfregulatie


xx xx xx



Niveau 4: • Dezelfde situatie als bij niveau 3 • Bij uitvragen blijkt waarom ze zoveel piekert: • Dood vader grijpt haar aan, maar ze mist hem niet • Op haar 13e paar keer aangerand door vader • Nooit aan moeder durven vertellen • Mannen gaan vermijden in haar leven • Nooit relatie, geen kinderen, wel kinderwens • Voelt dat dit veel spanning en pijn geeft • Besef dat dat nu te laat is, maakt boos/verdrietig • Geeft toe dat ze is gaan automutileren Conclusie PSF: • trauma met spanningsklachten en verminderde controle. Terugkoppeling huisarts: • SGGZ behandeling in combinatie met PSF. 16 maart 2016 • Psychosomatiek • 26



• Zwaar gecompliceerd

Psychosomatische FT • Matig gecompliceerd

• Licht gecompliceerd

Algemeen FT

Psychopathologie Disfunctionele Contraproductieve opvattingen/emotie gedragingen Zelfregulatie

Corrigeerbaar door onvoldoende voorlichting

Verklaringsmodellen psychosomatiek

Disfunctionele gedraging Ongunstige Lichamelijke persoonskenmerken klacht Verminderde zelfregulatie

Psychisch stabiel

• Ongecompliceerd


Betekenis xx xx xx

Zelfregulatie




Dualisme (lichaam - geest) pijn = lichamelijk = schade

Psychosomatiek en pijn




5

INTER-PSY Lente Symposium Verklaringsmodellen psychosomatiek Gevolgenmodel

“All pain is produced by the brain. This doesn’t mean for a second that it is not real – much to the contrary, all pain is real. In fact, anyone that tells you ‘it’ is all in your head, implying that therefore ‘it’ is not real, does not understand physiology.”

Medisch model

Gedragsmodel

oorzakenmodel

gevolgenmodel

Denken Oorzaak

Klacht

Voelen Doen

Lorimer Moseley & David Butler, Explain Pain

Omgeving Bron: Speckens et al, 1995 16 maart 2016 • Psychosomatiek • 31


Verklaringsmodellen psychosomatiek Fear avoidance model

Verklaringsmodellen psychosomatiek Limbische verklaring Functies en invloeden van het Limbische systeem:

Vlaeyen, J. W., & Linton, S. J. (2012)


Verklaringsmodellen psychosomatiek Limbische verklaring

Bron: Klaver MM, Baart JC, 2003 16 maart 2016 • Psychosomatiek • 34

Verklaringsmodellen psychosomatiek Limbische verklaring Disfuncties van het Limbische systeem:

Vermoeidheid thalamus

Angst, depressie Bron: Klaver MM, Baart JC, 2003 16 maart 2016 • Psychosomatiek • 35

Hyperventilatie

Gespannenheid

Bron: Klaver MM, Baart JC, 2003 16 maart 2016 • Psychosomatiek • 36


6

INTER-PSY Lente Symposium Verklaringsmodellen psychosomatiek Centrale sensitisatie

Verklaringsmodellen psychosomatiek SOLK / Centrale sensitisatie

Bron: Pijneducatie, Van Wilgen en Nijs, BSL, 2010 16 maart 2016 • Psychosomatiek • 37


Verklaringsmodellen psychosomatiek Centrale sensitisatie •

Modificatie in gehele zenuwstelsel

Pijn is in eerste instantie een teken van (dreigende) weefselbeschadiging

• De hersenen beoordelen de prikkel en “beslissen” of er sprake moet zijn van gevaar of niet • Pas na deze beoordeling kan er pijn worden ervaren Bron: Pijneducatie, Van Wilgen en Nijs, BSL, 2010 16 maart 2016 • Psychosomatiek • 39

Overactive pain neuromatrix

Overactive pain neuromatrix


7

INTER-PSY Lente Symposium Centrale sensitisatie primaire afferent

dorsale hoorn ruggenmerg

secundaire afferent Negatieve emoties

NORMAAL

normaal

nociceptie

Overbelasting MODULATIE

sensitisatie geen nociceptie

MODIFICATIE


Klinische diagnostiek voor sensitisatie onderbouwen:

Objectiveren van centrale sensitisatie

Nijs et al. 2013 16 maart 2016 • Psychosomatiek • 45

Klinische diagnostiek voor sensitisatie onderbouwen:

Klinische kenmerken: QST


Kenmerken: Centrale pijn - sensitisatie

• Bilaterale pijn / mirror pain • Pijn variërend in (anatomische) locatie • Groot pijngebied met nietsegmentale verdeling • Allodynie buiten segmentaal gebied evt. primaire nociceptie • Pijn uitbreiding in de tijd


8

INTER-PSY Lente Symposium Kenmerken; centrale sensitisatie Hypersensitief voor andere prikkels • • • • • • • •

Reuk Smaak Voeding Licht Geluid Tast /motoriek Medicatie Koude/warmte

Dutch-CSI

Pijn gevoeligheid, catastrofen, ziekte perceptie, angst en vrees

Waarom samenwerken

Samenwerken

Lichaam fysiotherapie specialisten

de client Geest psycholoog psychiater





9

INTER-PSY Lente Symposium Waarom samenwerken

Waarom samenwerken Casus

“Patients can understand the neurophysiology of pain, but professionals usually underestimate the ability of patients to understand.” Lorimer Moseley

Het talent van de cliënt

• 23 jarige dame. • Sinds april. • Hoofdpijn, buikpijn, drukkend gevoel in de hals, misselijkheid, hyperventilatie, hartkloppingen en paniekaanvallen. • Bang voor: hersentumor, verschillende soorten kanker, bloedvaten in de hals zijn te nauw en kunnen knappen. • Herhaaldelijk bij de huisarts geweest. • Eerst neurologisch onderzoek, gb. • SGGZ verwijzing in juni. • Interdisciplinaire aanpak in november.



Samenwerken SCEGS - intake

Samenwerken Het Common Sense Model of Self-regulation of health and illness

Somatiek

Cognitie

Emotie

Gedrag

Sociaal

Fysieke klacht uitdiepen

Idee en verklaring over de klacht

Welke emoties?

Coping en effect

Sociale gevolgen

Anamnese en onderzoek

Idee over oorzaak

Boosheid, angst, verdriet, moedeloos

Do of Don’t en effect

Reactie omgeving thuis en werk

Aard, ernst en duur

Interpretatie en verwachting

Invloed klacht op stemming

Vermijding, hulpzoeken

Verzuim

Gegevens over de casus zijn verwijderd.

Bron: Van Spaendonk e.a., 1995:1999 16 maart 2016 • Psychosomatiek • 57


Leventhal et al 1984

Dr Davy Vancampfort PhD

Richtlijnen en literatuur update

What is the main role Edinburgh 2012: of a physical therapist within the treatment Is physical activity an of evidence-based patients intervention with in the treatment of severe schizophrenia? mental illness?

50:50


15 14 13 12 11 10 9 8 7 6 5 4 3 2 1

$1 Million $500,000 $250,000 $125,000 $64,000 $32,000 $16,000 $8,000 $4,000 $2,000 $1,000 $500 $300 $200 $100

Yes, but more research is needed.


10

INTER-PSY Lente Symposium Dr Davy Vancampfort PhD

What is the main Madrid 2016: role of a physical therapist How canthe we treatment motivate people within of with severe mental illness patients with for lifestyle changes in their schizophrenia? daily lives?

Madrid 2016 Is physical activity an evidence-based intervention in the treatment of severe mental illness?

50:50

Thanks to: Dr Simon Rosenbaum PhD Dr Davy Vancampfort PhD

15 14 13 12 11 10 9 8 7 6 5 4 3 2 1

$1 Million $500,000 $250,000 $125,000 $64,000 $32,000 $16,000 $8,000 $4,000 $2,000 $1,000 $500 $300 $200 $100

.

ICPPMH 2016 Madrid, Spain

ICPPMH 2016 Madrid, Spain Physical health consequences of PTSD Pooled prevalence of metabolic syndrome = 38.7% Abdominal obesity 49.3% Blood sugar level 36.1% Triglycerides 45.9% Low HDL cholesterol 46.4% High blood pressure 76.9% Nearly doubled increased risk compared to the general population (RR=1.82)



Richtlijnen en literatuur ICPPMH 2016 Madrid, Spain Physical health consequences of PTSD • • • • • • •


KNGF richtlijnen LESA depressieve stoornis LESA overspanning & burn-out Multidisciplinaire Richtlijn Depressie (3e revisie, 2013) Multidisciplinaire Richtlijn Angststoornissen (3e revisie, 2013) Multidisciplinaire Richtlijn SOLK en Somatorme Stoornissen (2011) Multidisciplinaire Richtlijn Leefstijl bij patiënten met een ernstige psychische aandoening (2015)



11

INTER-PSY Lente Symposium Literatuur update depressie

Richtlijnen Depressie • Rekening houden met somatische co morbiditeit in de basisinterventies. • Depressies gaan vaak samen met somatische aandoeningen. • De depressieve patiënt presenteert zich vaak met lichamelijke klachten. • Aanbevolen dat vanaf de eerste stap in de behandeling fysieke inspanning of lichamelijke activiteit verrichten. • Fysieke inspanning of lichamelijke activiteit dient te worden overwogen als eerstestap interventie.

Meditatie interventies: • Verbetering in depressie (effect size 0.49) • Ontspanningstherapie word gezien als een evidenced based aanbeveling voor het managen angst en depressie. • Ontspanningsinterventies bleek effectiever dan de standaard zorg in het verminderen van depressieve symptomen. • Positieve effecten van ontspanningsinterventies op de depressie en angst bij ouderen.

• Running-therapie dient te worden overwogen als eerste-stap interventie.

• Mogelijk heeft meditatie en mindfulness waarde voor de behandeling van symptomatische depressie en pijn bij kinderen.

• >3maanden RT zonder effect dan dient een andere interventie overwogen te worden.

•

• >3maand depressie of recidief of ernstig dan RT toe voegen aan de basisinterventies. • Relaxatie is een bruikbare aanvulling bij de behandeling en voor terugvalpreventie.

Het sterkste bewijs bestaat voor het gebruik van mindfulness in de behandeling van depressie.

Massage: • matige druk massage verlaagd depressie, angst en de hartslag, en veranderde EEGpatronen, zo is terug te zien in de ontspanningsrespons.


Literatuur update depressie

Literatuur update depressie Yoga: yoga interventie bij zwangere vrouwen kan effectief zijn bij het verminderen van depressieve symptomen. Pain and depression: Als gevolg van pijn minder dagelijkse activiteiten kunnen uitvoeren Hoeveel dagen de pijn aanwezig is Hoe wijdverspreid de pijn is

Bewegen als complementaire therapie Zijn voorspellend voor de ernst van de depressie.

Bewegen is een efficiënte complementaire therapievorm voor personen met een therapieresistente depressie

Op de lange termijn het verbetering van pijnklachten werd geassocieerd met een afname van de depressieve symptomen tot bijna normaal.

activiteitspatroon  risico op depressie  Patiënten zonder pijn of fysieke symptomen hebben een betere prognose voor hun depressie.

activiteitspatroon  risico op depressie 

Meer dan 50% van de patiënten met depressie rapporteren lichamelijke klachten alleen, en ten minste 60% van deze lichamelijke klachten zijn pijn gerelateerd.

Bewegen is even effectief als antidepressiva en psychotherapie mindfulness, meditatie & autogene training  verandering painmatrix  minder pijn, angst, depressie

Beste resultaten voor klinische depressie: 10 – 16 weken, 3 – 4 per week, 45 – 59 minuten

Kinderen en depressie: Cochrane Database Syst Rev. 2006: Het effect van sporten/bewegen tijdens de behandeling voor angst en depressie bij kinderen is niet bekend omdat de wetenschappelijke onderbouwing schaars is.

Richtlijnen Angststoornissen

Literatuur update depressie

3 uur sport per week: 50% minder kans op psychische stoornis

•

Bewegingstherapie is bruikbaar als ondersteunende interventie bij de behandeling van angststoornissen.

•

Lichamelijke inspanning kan worden aangeboden als interventie in het kader van een multidisciplinair behandelprogramma voor patienten met angststoornissen.

• •

Stressmanagement wordt slechts als derde keus psychologische behandeling aanbevolen voor PTSS Er zijn aanwijzingen dat stressmanagement matig effectief is bij vrouwelijke slachtoffers van seksueel geweld.

•

Uit meta-analyse bleek relaxatie het even goed te doen als een uitgebreider CGT pakket.

Mensen met psychische stoornis die sport beoefenen herstellen sneller 2030: depressie meest voorkomende ziekte in geïndustrialiseerde wereld



12

INTER-PSY Lente Symposium Literatuur update Angststoornissen

Richtlijnen Angststoornissen •

Relaxatieoefeningen in de vorm van progressieve relaxatie leveren een bescheiden bijdrage tot angstvermindering. De interventie leent zich goed voor opname in een breder behandelaanbod.

•

Lichamelijke ontspanning in de vorm van progressieve spierontspanning biedt een bescheiden vorm van angstvermindering.

•

Ademhalingsoefeningen zijn gemakkelijk te leren en kunnen het gevoel geven dat er direct iets met de angstgevoelens wordt gedaan.

•

Vooralsnog lijkt behavioural stress management vooral geschrikt te zijn als aanvullende interventie.

Cochrane Database Syst Rev. 2006: Door het kleine aantal studies opgenomen in deze review kunnen er geen conclusies worden getrokken over de effectiviteit van meditatie therapie voor angststoornissen. 2012 – heden: meditative interventions: Verbertring in angst: (effect size 0.53). Stress (effect size 0.49). Self-efficacy (effect size 0.86) Ontspanning voor het naar bed gaan kan worden gebruikt als behandeling voor slapeloosheid bij personen met PTSS. Relaxatietherapie word gezien als een avidence based aanbevelingen voor het managen angst en depressie. Applied Relaxation, als een krachtige en doeltreffende behandeling voor gegeneraliseerde angststoornis. De effecten van ontspanning als alleen staande therapie op angst waren niet overtuigend. Maar: Positieve resultaten van studies met behulp van het gecombineerde psycho-educatie en ontspanning. Mogelijke waarde van meditatie en mindfulness technieken voor de behandeling van symptomatische angst. Wij stellen voor dat ademhalingstechnieken kunnen worden gebruikt als eerste en als aanvullende behandelingen voor stress, angst, depressie, en bepaalde emotionele stoornissen. Mindfulness voor PTSS, GAS is onduidelijk. Kinderen: movement therapies and relaxation techniques: Vermindering van angst en spanning (31,4%), astma (16,2%), en rug / nekpijn (15,3%)


Literatuur update Angststoornissen

What next?

Bewegen >> stressmanagement Stressmanagement > groepstherapie, stretching en yoga, relaxatie en meditatie; Groepstherapie, stretching en yoga, relaxatie en meditatie = cognitieve gedragstherapie Cognitieve gedragstherapie < psychofarmaca

En wat als we dit combineren? Thanks to: Dr Simon Rosenbaum PhD Dr Davy Vancampfort PhD

Samenvatting • PSF richt zich op bewegend functioneren in PS context • PSF is in staat om de keuze hoe, waarom en wanneer af te wijken vd richtlijn te beargumenteren vanuit evidence based handelen

Met dank aan

• Indicaties PSF • SOLK • Angst en depressie • Stressgerelateerde klachten & burnout • Vertraagd herstel

Mieke van Wijk – Engbers & Evelien Swiers

• Effectieve methodieken • Onderzoek, klinimetrie • Psycho-educatie • Lichaamsgeoriënteerde therapie 16 maart 2016 • Psychosomatiek • 77


13

INTER-PSY Lente Symposium Literatuur Klainin-Yobas P, Oo WN, Suzanne Yew PY, Lau Y. Effects of relaxation interventions on depression and anxiety among older adults: a systematic review. Aging & mental health. 2015;19(12):1043-55. OOCAfDaTiH. Mindfulness Interventions for the Treatment of Post-Traumatic Stress Disorder, Generalized Anxiety Disorder, Depression, and Substance Use Disorders: A Review of the Clinical Effectiveness and Guidelines. Ottawa (ON): Canadian Agency for Drugs and Technologies in Health Copyright (c) 2015 Canadian Agency for Drugs and Technologies in Health.; 2015. Jerath R, Crawford MW, Barnes VA, Harden K. Self-regulation of breathing as a primary treatment for anxiety. Applied psychophysiology and biofeedback. 2015;40(2):107-15. Gong H, Ni C, Shen X, Wu T, Jiang C. Yoga for prenatal depression: a systematic review and meta-analysis. BMC psychiatry. 2015;15:14. Dharmawardene M, Givens J, Wachholtz A, Makowski S, Tjia J. A systematic review and meta-analysis of meditative interventions for informal caregivers and health professionals. BMJ supportive & palliative care. 2015. Dempster M, Howell D, McCorry NK. Illness perceptions and coping in physical health conditions: A metaanalysis. J Psychosom Res. 2015;79(6):506-13. van Dessel N, den Boeft M, van der Wouden JC, Kleinstauber M, Leone SS, Terluin B, et al. Nonpharmacological interventions for somatoform disorders and medically unexplained physical symptoms (MUPS) in adults. The Cochrane database of systematic reviews. 2014;11:Cd011142. Simkin DR, Black NB. Meditation and mindfulness in clinical practice. Child and adolescent psychiatric clinics of North America. 2014;23(3):487-534. Shah LB, Klainin-Yobas P, Torres S, Kannusamy P. Efficacy of psychoeducation and relaxation interventions on stress-related variables in people with mental disorders: a literature review. Archives of psychiatric nursing. 2014;28(2):94-101. Ndetan H, Evans MW, Jr., Williams RD, Woolsey C, Swartz JH. Use of movement therapies and relaxation techniques and management of health conditions among children. Altern Ther Health Med. 2014;20(4):44-50. Field T. Massage therapy research review. Complementary therapies in clinical practice. 2014;20(4):224-9. Hayes-Skelton SA, Roemer L, Orsillo SM, Borkovec TD. A contemporary view of applied relaxation for generalized anxiety disorder. Cognitive behaviour therapy. 2013;42(4):292-302.

Bedankt voor uw aandacht

[email protected]

12 november 2008 • Dit is de titel van deze presentatie • 80

Literatuur Fredericks S, Lapum J, Lo J. Anxiety, depression, and self-management: a systematic review. Clinical nursing research. 2012;21(4):411-30. Blanaru M, Bloch B, Vadas L, Arnon Z, Ziv N, Kremer I, et al. The effects of music relaxation and muscle relaxation techniques on sleep quality and emotional measures among individuals with posttraumatic stress disorder. Mental illness. 2012;4(2):e13. Larun L, Nordheim LV, Ekeland E, Hagen KB, Heian F. Exercise in prevention and treatment of anxiety and depression among children and young people. The Cochrane database of systematic reviews. 2006(3):Cd004691. Krisanaprakornkit T, Krisanaprakornkit W, Piyavhatkul N, Laopaiboon M. Meditation therapy for anxiety disorders. The Cochrane database of systematic reviews. 2006(1):Cd004998. Bair MJ, Robinson RL, Katon W, Kroenke K. Depression and pain comorbidity: a literature review. Arch Intern Med. 2003;163(20):2433-45. Murray AM, Toussaint A, Althaus A, Lowe B. The challenge of diagnosing non-specific, functional, and somatoform disorders: A systematic review of barriers to diagnosis in primary care. J Psychosom Res. 2016;80:1-10. Jacques D, Lepiece B, Reynaert C, Zdanowicz N. Relaxation and Impact on the Multidimensional Health Locus of Control: Interest of group psychoeducation for stress management in the context of liaison psychiatry within a General Hospital. Psychiatr Danub. 2015;27 Suppl 1:S305-8. Cali G, Ambrosini E, Picconi L, Mehling WE, Committeri G. Investigating the relationship between interoceptive accuracy, interoceptive awareness, and emotional susceptibility. Frontiers in psychology. 2015;6:1202. Sirri L, Fava GA. Diagnostic criteria for psychosomatic research and somatic symptom disorders. International review of psychiatry (Abingdon, England). 2013;25(1):19-30. Chiesa A, Serretti A. A systematic review of neurobiological and clinical features of mindfulness meditations. Psychol Med. 2010;40(8):1239-52. Zeidan F, Martucci KT, Kraft RA, Gordon NS, McHaffie JG, Coghill RC. Brain mechanisms supporting the modulation of pain by mindfulness meditation. The Journal of neuroscience : the official journal of the Society for Neuroscience. 2011;31(14):5540-8. Naglatzki RP, Schlamann M, Gasser T, Ladd ME, Sure U, Forsting M, et al. Cerebral somatic pain modulation during autogenic training in fMRI. European journal of pain. 2012;16(9):1293-301. 12 november 2008 • Dit is de titel van deze presentatie • 81


14

INTER-PSY Lente Symposium

Recommend Documents