GERIATRISCH SYMPOSIUM

GERIATRISCH SYMPOSIUM HET CORRECT VOORBEREIDEN EN TOEDIENEN VAN MEDICATIE BIJ OUDEREN

HBO Verpleegkunde Ic Dien vzw

Inleiding

In het belang van de patiënt: Een correcte toediening volgens persoonlijke noden

= ESSENTIEEL

De rode draad…. Behandelende arts: Geriatrische patiënt

voorschrijven medicatie volgens specifieke noden van de patiënt opstellen van correct medicatieschema

patiënt

Verzorgende ,Verpleegkundige, Dagelijks contact, Analyse van problemen

Apotheker

Toezicht op onverenigbaarheden Voorbereiden en klaarzetten van Informatie over inname voorgeschreven medicatie volgens Controle van de dosis medicatieschema Uitleg bij eerste afgifte (en daarna) Rapporteren van moeilijkheden omtrent klaarzetten en toedienen van de medicijnen.

Inleiding 

3 partijen betrokken bij toediening van geneesmiddelen • Arts • Apotheker

• Verpleegkundigen-bejaardenverzorgers

Fouten niet uit te sluiten! 

Om fouten te vermijden, is er nood aan: 1.

Duidelijke structuur en duidelijke afspraken (verantwoordelijke, opvolging voorschriften,…)

2.

Fouten bij medicatie vermijden (extra informatie van de apotheker)

3.

Goede communicatie (arts-verpleging-apotheker)

Waarom geneesmiddelen?

• maar … OUDER worden …. weerstand vermindert organen gaan trager werken herstellend vermogen neemt af wijzigingen in hormoonproductie bloedsomloop wordt trager Deze processen kunnen klachten geven!

Een pilletje of een medicijn kan helpen!

Waarom geneesmiddelen Wat verstaan we onder geneesmiddelen? Alle stoffen waarvan beweerd wordt dat ze een medische werking hebben, zijn medicijnen.

geneesmiddelen bij ouderen

geneesmiddelen bij ouderen

geneesmiddelen bij ouderen Ik slik 4 pilletjes in …. allemaal na het ontbijt. Kan dat kwaad? Die capsule is zo groot! Mag ik hem openbreken? Is het erg als ik af en toe één pilleke vergeet? Bijwerkingen ? … lijkt mij vervelend! Zal ik die pillen wel innemen?

Bijkomende risico’s : geneesmiddelgebruik zonder een duidelijke indicatie; gebruik van twee identieke middelen; gebruik van middelen die je niet mag samen nemen; gebruik van een middel bedoeld om een bijwerking te bestrijden; ….

Ouderen en geneesmiddel  > 60 jaar: nemen het grootste deel van de

geneesmiddelen.  Vaak gelijktijdig last van verschillende aandoeningen.

Inname verschillende geneesmiddelen = polyfarmacie Vaker interacties tussen geneesmiddelen. Meer nevenwerkingen. Daling therapietrouw.

Ouderen en geneesmiddelen

Onderzoek bij thuiswonende 65+ (bis)

Hoe patiënten zich organiseren… o o o

meerderheid: doosjes / potjes hulp van partner, familie of verpleegkundige bij klaarzetten medicatie lijstjes

Ouderen en geneesmiddelen  Lichaamsfuncties veranderen:  Lever - nieren: daling werking 



Gevolg: Minder vlugge afbraak en verwijdering van het geneesmiddel.

De doorbloeding van de organen daalt. 

Gevolg: slechter functioneren ganse lichaam

Ouderen en geneesmiddelen Lichaam past zich minder gemakkelijk terug aan naar de ‘normale’ toestand bloeddrukdaling minder snel hersteld

draaierigheid bij rechtstaan

minder dorstgevoel

Snellere uitdroging

verminderde leverdoorbloeding en verminderde werking van enzyme

Geneesmiddelen worden anders (vaak trager) afgebroken

nieren werken minder goed

minder goede uitscheiding van geneesmiddelenresten

Geneesmiddel gerelateerde problemen  +/- 10 % van alle spoedopnames zijn medicatiegerelateerd

(15-30% van alle spoedopnames van ouderen)  40% van deze opnames zijn het gevolg van bijwerkingen / interacties en

zijn te vermijden

 Meest betrokken GM in interacties: cardiovasculaire GM, antimicrobiële

GM, pijnstillers, antipsychotica

•

Meest kans op ernstige bijwerkingen: GM met nauwe therapeutische marge (anti-epileptica, tricyclische anti-depressiva, antipsychotica, coumarinederivaten, digoxine, lithium, opiaten)

•

Meer risico: ouderen, patiënten onder polymedicatie

Casus interactie Een man van 80 jaar neemt volgende medicatie: Spasmine 60mg (alverine) Praxilene 100mg (naftidrofuryl) Amlor 10mg (amlodipine) Cardioaspirine (acetylsalicylzuur) Plavix 75mg (clopidogrel) Staurodorm (flurazepam) Atorvastatine 20mg Omeprazole 20mg

DelphiCare meldt:

Hoe handel je dit af?

1. Type interactie & gevolg: - Farmacokinetische interactie (t.h.v. metabolisme): clopidogrel is een prodrug die o.a. door CYP2C19 wordt geactiveerd, terwijl omeprazol CYP2C19 remt  lagere spiegels actieve metaboliet clopidogrel - Gevolg: verminderde werking clopidogrel

2. Afhandeling: DelphiCare: “Er wordt nu aanbevolen omeprazol en esomeprazol voorzichtigheidshalve niet te gebruiken tijdens een behandeling met clopidogrel.“ “Wanneer een protonpompinhibitor noodzakelijk is, geniet vooral pantoprazol de voorkeur. Als alternatieven voor protonpompinhibitoren kunnen de H2-blokkers famotidine en ranitidine of antacida overwogen worden.”

Commentaren Medicatiebewaking : Afhankelijk van het cardiovasculaire en gastrointestinale risicoprofiel vd patiënt kunnen volgende opties overwogen worden: • Afzien van de behandeling met een PPI, bv. wanneer er naast clopidogrelgebruik geen sprake is van andere risicofactoren voor gastrointestinale bloedingen. • Vervanging van (es)omeprazol door een alternatief. Voor pantoprazol bestaan de meeste aanwijzingen dat er géén interactie optreedt. Er bestaan echter nog te veel onduidelijkheden om een definitieve voorkeur uit te spreken. Voorgestelde afhandeling: Contacteer de arts en licht hem in over de mogelijk verminderde werking van clopidogrel o.i.v. omeprazol. Stel vervanging van omeprazol door pantoprazol voor indien gastroprotectie gewenst is.

Praktische oefensessie interacties 2013 - Eenheid Farmaceutische Zorg (UGent)

N.B.: deze patiënt combineert 2 anti-aggregantia (clopidogrel en acetylsalicylzuur)  verhoogd risico op hemorragie? DelphiCare en Commentaren Medicatiebewaking vermelden deze interactie niet. Stockley’s zegt: “There is increased risk of bleeding if clopidogrel is given with aspirin, but their concurrent use can be beneficial. The manufacturer of clopidogrel recommends that the dose of aspirin should not exceed 100 mg daily as higher doses are associated with higher bleeding risks.” Dus: hier geen probleem, en patiënt neemt ook reeds een protonpompremmer (mogelijk o.w.v. gastroprotectie)

Praktische oefensessie interacties 2013 - Eenheid Farmaceutische Zorg (UGent)

Voorbeelden van probleemgeneesmiddelen Geneesmiddelen voor… epilepsie parkinson psychose bloedverdunning hartfalen (digoxine)

Nevenwerkingen Sufheid Hallucinaties, bloeddrukval bij rechtstaan Sufheid, beven Bloedingen

Misselijkheid, trage hartslag, verwardheid, moeheid, zenuwachtigheid

Voorbeelden van probleemgeneesmiddelen Geneesmiddelen voor…

Nevenwerkingen

Manische depressie (lithium)

Delirium, misselijkheid, sufheid

Hevige pijn (opiaten)

Sufheid, ademdepressie, obstipatie ‘Hypo’ (lage suikerspiegel)

Diabetes Antidepressiva

Sufheid, bloeddrukval bij rechtstaan

Voorbeelden van probleemgeneesmiddelen

Hoge bloeddruk Plaspillen (diuretica) Slaapmiddelen en middelen tegen angst Ontstekingswerende pijnstillers (NSAID’s)

Lage bloeddruk en kans op vallen Lage bloeddruk en kans op vallen Sufheid, geheugenverlies, duizeligheid, kans op vallen Maagzweer en maagbloeding, nierbeschadiging

Overzicht van informatiesessie:

1.

Geneesmiddel wel of niet pletten?

2.

Breken, splitsen van medicatie

3.

Interacties geneesmiddelen met voeding

4.

Andere aandachtspunten

5.

Transdermale therapeutische systemen

6.

Zelfzorgmedicatie

7.

Hulpmiddelen

1. Geneesmiddelen wel of niet pletten? - Geneesmiddelenvorm - Actief bestanddeel TABLET = samengedrukt poeder met gladde film rond om beter te glijden Voorbeeld: Zestril®  Mag geplet worden  Mengen met 1 à 2 happen zodat patiënt volledige

dosis inneemt + glas water

Medicijngroepen

Oraal  Vaste vormen: 

   

  



Poeder Capsule/gelule Dragee Bruistablet Oplosbare tablet Smelttablet Sublinguale tablet Maagsapresistente tablet Retard tablet/capsule

 Vloeibare vormen 

 

Druppels Siroop Suspensie

Oraal Vaste vormen: 

       

Poeder Capsule/gelule Dragee Bruistablet Oplosbare tablet Smelttablet Sublinguale tablet Maagsapresistente tablet Retard tablet/capsule

 Vloeibare vormen   

Druppels Siroop Suspensie

Poeder

Capsule of gelule 2

gelatine dopjes  Lost onmiddellijk op in contact met water  ≠ kleuren: hebben geen belang  NIET DEELBAAR/  OPENEN + INHOUD PLETTEN

 Voorbeeld:

Amlor®

Tablet of comprimé  Samendrukken

van poedermengsel  Omhuld door dunne gladde laag  DEELBAAR/PLETBAAR

 Voorbeeld:

Zestril®

Dragee  Kern

= tablet  Omhulling = goed glijdende filmlaag  Vaak omwille van slechte smaak  NIET DEELBAAR/PLETBAAR  opgelet slechte smaak  Voorbeeld:

Buscopan®

Oplosbare tablet =

dispergeerbaar  Tablet valt uiteen in water  Kan gedeeltelijk oplossen in water  DEELBAAR  Voorbeeld:

Piromed Dispers® Prolopa Disp® Betahistine EG 16mg ®

Bruistablet  Lost

volledig op in water  Volledig laten uitbruisen  Bevatten meestal veel zout (=natrium) Dafalgan: 412,4 mg per tablet Perdolan: 144 mg per tablet  DEELBAAR  Voorbeeld:

Dafalgan® bruis

Smelttablet  Gevriesdroogd

tablet, OP de tong  Niet door de folie duwen  verpulvert  Niet op voorhand uit de blister halen  Op de verpakking: Lyo, Velotab, Soltab, Instant  VOORZICHTIG DEELBAAR!

 Voorbeeld:

Feldene Lyotab®, Motilium Instant®, Estivan Lyo®

Sublinguale tablet  Tablet

onder de tong  Snelle resorptie langs mondslijmvlies  VOORZICHTIG DEELBAAR

 Voorbeeld:

Cedocard®

Maagsapresistente tablet  Tablet passeert maag zonder uiteenvallen en valt pas

uiteen in de darm  Reden: 

Geneesmiddel tast de maag niet aan  bv.



Asaflow®, Naprosyne®: etsend voor de maag

Geneesmiddel kan zijn werking t.h.v. darm uitoefenen  bv.

geneesmiddelen voor behandeling van inflammatoir darmlijden: Colitofalk®



Geneesmiddel wordt niet afgebroken door het zure maagsap  bv.

omeprazole

Maagsapresistente tablet Verpakking E.C. = Enteric Coated Innemen 10 min voor maaltijd NIET BREKEN/KAUWEN/PLETTEN Bij slikproblemen arts verwittigen en zoeken naar alternatief  Vb.: Cardioaspirine®: E.C.: niet pletbaar Aspirine®: geen coating: pletbaar    

Vraagje  Kan je de fijngemalen omeprazole via een

maagsonde rechtstreeks in de maag brengen?

Retard tablet: Verlengde werkingsduur  Voordelen:  Minder

toedieningen per dag  Betere therapietrouw  Op

de verpakking: Chrono, Consta, Contin, CR, Diffucaps, Durettes, Exel, FAS, Gradumet, HBS, Long acting, MR, Ocas, Oros, Exel, P, PL, Retard, Slow, Uni, Uno, Zok  RETARD TABLET: NIET BREKEN/KAUWEN/PLETTEN  RETARD CAPSULE: NIET OPENEN  Voorbeeld: Prolopa®, Contramal®, Depakine®, Adalat®,…

Retard tablet: Ter info 

   





SR = Slow Release of Sustained Release = preparaten met aanhoudende vrijstelling HBS = Hydrodynamically Balanced System  Prolopa HBS FAS = Facilitated Absorption System  Hydergine FAS® MUPS = Multiple Unit Pellet System  Losec Mups® PL = Pro Longatum = preparaten met verlengde werking  Urfadyn PL® ZOK = Zero Order Kinetic  Selozok® MR = Modified Release  Rilatine MR®

Retard tablet: Verlengde werkingsduur OPGELET! Verwarring!! Niet bijten/breken  dose dumping!  Adalat Oros® ↔ Adalat ®  Voltaren Retard® 75mg ↔ Voltaren® 25mg  Unidiamicron® 30mg ↔ Diamicron® 80 mg  Redomex Diffucaps® 25mg ↔ Redomex® 25 mg  Biclar Uno® 500mg ↔ Biclar® Forte 500mg

Aandachtspunten!  Niet alle generieken hebben dezelfde vorm:

opletten bij overschakeling  Voorbeelden: 

Simvastatine: Breuklijn: Cholemed, Simvastatine DOC - EG - Mylan Ratiopharm - Sandoz  Geen breuklijn!: Zocor, Simvastatine Teva en Simvastamed 



Bisoprolol: hartvorm! 

Slechts Emconcor en Bisoprolol Mylan hebben hartvorm de andere niet!  uitzicht voor de patiënt

Aandachtspunten!  Tabletten die in theorie mogen gedeeld

worden: Indien breuklijn: dosis in elk deel zeker gelijk!  Indien geen breuklijn: dosis links en rechts kan mogelijk verschillen! 



DUS: zeker opletten met delicate geneesmiddelen!

 Best Pilomat of soortgelijk gebruiken!

Aandachtspunten  Opletten met nauwe therapeutisch-toxische marge!  Lanoxin!  Opletten met delicate geneesmiddelen!  Cordarone  amiodarone  Tegretol  carbamazepine  Neoral  ciclosporine,  Tambocor  flecaïnide  Elthyrone, L-Thyroxine, Euthyrox  levothyroxine  Sotalex  sotalol  Depakine  valproïnezuur

hulpmiddelen? www.pletmedicatie.be www.farmaka.be (RVT-formularium)

Casus “Maria is 83 jaar en wordt opgenomen na het recentelijk overlijden van haar man in RVT ‘t Madeliefje. Ze heeft Parkinson en neemt hiervoor 3x Prolopa® 200/50 tabletten. Verder neemt ze dagelijks Asaflow® 80 mg, 1/2 Lipitor® 20 mg ‘smorgens en tegen verhoogde bloeddruk Bisoprolol® 10 mg in en ½ Aprovel 300mg . De laatste tijd slaapt ze slecht volgens haar kinderen en heeft ze last van spierpijn en artrose. Daarom neemt ze Lorazepam® EG 1mg en Voltaren Retard® 75 , Dolzam uno 200mg en Dafalgan 1 g in tabletvorm . Tegen depressie neemt ze de laatste maand Efexor exel 150mg en wegens recente maagoverlast elke ochtend omeprazole onder de vorm van Sedacid 40mg Omwille van de Parkinson heeft ze de laatste tijd slikproblemen en kan ze haar pillen niet meer doorslikken en dient de medicatie te worden geplet. Welke oplossing kan je samen met de arts en apotheek uitwerken naar optimaal medicatietoediening toe voor Maria?

Interacties geneesmiddelen met voeding MELK en MELKPRODUCTEN niet samen met … Calcium vermindert de absorptie van bepaalde GM  TETRACYCLINE

absorptie vermindert met 65%!!  CHINOLONES

Ciproxine, Zoroxin, Tarivid  BISFOSFONATEN

Fosamax/Fosavance, Actonel, Bonviva, …

Interacties geneesmiddelen met voeding Pompelmoessap remt afbraak bepaalde GM GM minder snel afgebroken  Hoeveelheid GM in bloed stijgt  risico toxiciteit

POMPELMOESSAP niet samen met …  CALCIUMANTAGONISTEN: Adalat, Plendil ea.  verhoogde

spiegels!

 BENZODIAZEPINES: diazepam, midazolam, triazolam  sedatie!!

 STATINES: Lipitor, simvastatine = Zocor  myopathie!!  SEROQUEL

Interacties geneesmiddelen met voeding •

•

Bejaarden verminderde lever- en nierfunctie! Heel wat geneesmiddelen worden afgeraden in combinatie met alcohol:   



sederend effect (vb. alle benzodiazepines) bloeddruk (vb. Cedocard) levertoxiciteit (vb. Dafalgan) maagtoxiciteit (vb. Asaflow)

Algemeen: alcohol zoveel mogelijk vermijden in combinatie met geneesmiddelen

Geneesmiddelen in de zon  Amiodarone  Cordarone®  Chinolonen (klasse van antibiotica)  Ciproxine, Tavanic, Avelox, Zoroxin, Tarivid

 Methotrexaat  Ledertrexate® =Emthexate®  Tetracyclines:  Doxycycline, Minocycline, Tetralysal®

Geneesmiddelen in de zon  Geen tablet maar toch belangrijk!  Flammazine®  Fastum® gel

“Om fenomenen van overgevoeligheid of fotosensibiliteit te voorkomen, dient blootstelling aan rechtstreeks zonlicht, met inbegrip van zonnebanken, vermeden te worden gedurende de behandeling en 2 weken daarna.” Bijsluiter Fastum gel

Tijdstip van inname: belangrijk!  Anti-acida: 2u voor of na een ander geneesmiddel

(wijziging zuurtegraad van de maag  gewijzigde opname medicatie)  Ijzerpreparaten: Best nuchter. Als het op de maag ligt mag het ingenomen worden na de maaltijd liefst met een glas sinaasappelsap (vit C).  Calciumpreparaten: ‘s avonds na de maaltijd: botafbraak is ‘s avonds het hoogst.  Algemene richtlijnen: - Nuchter = 1u voor of 2u na het eten - Bij = tijdens = na de maaltijd (ligt niet op de maag) - Voeding vertraagt de werking

Andere aandachtspunten  Bisfosfonaten: vb. Fosamax®  Wegens interactie met voedsel en andere

geneesmiddelen: - nuchter - met groot glas niet bruisend water (leidingwater) - 30 min voor voedsel en drank - 30 min voor inname andere geneesmiddelen

 Wegens irritatie en risico op slokdarmletsels:

- na inname 30 min rechtop blijven - tabletten niet stuk bijten, noch zuigen

Oraal  Vaste vormen: 

   

  



Poeder Capsule/gelule Dragee Bruistablet Oplosbare tablet Smelttablet Sublinguale tablet Maagsapresistente tablet Retard tablet/capsule

 Vloeibare

vormen:  



Druppels Siroop Suspensie

Vloeibare vormen  Suspensie goed schudden  Siropen: met of zonder suiker!  diabetes  Glas water drinken na toediening

NIET BIJ: 



Antacida (Maalox, Gaviscon, Riopan): beschermende film op slokdarm en maag Nystatine®, Daktarin orale gel®: lokààl antischimmeleffect, moeten een tijd lang ter plaatse blijven.

 Voorbeelden: Bronchosedal®, Laxoberon®

Vloeibare vormen  Vooraf doseren: in maatje!



1 koffielepel = 5 ml 1 dessertlepel = 10 ml 1 soeplepel = 15 ml



1 ml = (normaal) ± 20 druppels

 





Contramal® 40 druppels = 1 ml!!

Best altijd maatbeker of set maatlepels gebruiken!

Afhankelijk van servies!!

Farmaceutische vormen  Oraal

Transdermaal  Pulmonaal

Transdermaal = door de huid  Gebruiksklaar maken: 1. Plaats: bovenarm, bovenlichaam

NIET handen,voeten NIET op beschadigde of geïrriteerde huid Op weinig behaarde huid, eventueel haren afknippen, niet scheren want dit irriteert de huid. NIEUWE PLEISTER NIET OP DEZELFDE PLAATS AANBRENGEN AFWISSELEND LINKS EN RECHTS KLEVEN 2. Schone, droge huid. Niet vooraf wassen met zeep, alleen met water Niet op een plaats waar zalven gebruikt werden 3. Pleister uit zakje halen, dit zakje bewaren! 4. Eén helft van de beschermlaag verwijderen

Transdermaal = door de huid

Transdermaal = door de huid  Kleven: 5. Pleister op de gewenste plaats aanbrengen. Pleister enkel

vasthouden aan de randen! 6. Vervolgens de andere helft van de beschermfolie van de pleister trekken 7. Na opkleven de pleister gedurende 30 sec. met vlakke hand aandrukken 8. Handen wassen, datum noteren 9. Na 1 of 3 dagen: pleister verwijderen, dichtgeplooid in het bewaarde zakje steken en naar de apotheker brengen

Transdermaal = door de huid

Met de pleister kan men: zwemmen douchen een bad nemen (temp. max. 37°C)

Transdermale pleister

 MATRIXSYSTEEM  Spons met geneesmiddel  Gereguleerde vrijzetting uit matrix

 RESERVOIRSYSTEEM  Ballon met geneesmiddel  Vrijzetting via halfdoorlaatbaar membraan

Transdermale pleister knippen?  MATRIXSYSTEEM  RESERVOIRSYSTEEM  Praktijk: doorknippen MAG  NOOIT doorknippen  Vb.: Nicorette, Transtec,  Vb.: Nicotinell, Estraderm Fentanyl Matrix Sandoz = Durogesic Fentanyl Sandoz, Deponit = Diafusor = Minitran = Trinipatch Nitroderm,

Theorie: nooit doorknippen Altijd overleggen met arts alvorens te knippen!!

Zelfzorgmedicatie  ”Zelfzorgmedicatie” : verkrijgbaar zonder voorschrift, maar

niet zonder risico!  De verpleging mag zelf geen nieuwe geneesmiddelen

opstarten, maar huisarts kan vermelden dat de verpleging bepaalde medicatie mag opstarten ”zo nodig”.  Niet altijd duidelijk welke situaties bedoeld worden met het

begrip ”zo nodig”.

Zelfzorgmedicatie Er werd een algemene leidraad opgesteld voor de verpleging: •Wanneer arts raadplegen •Tips bij… •Eerstekeuze medicatie: - Bij obstipatie - Bij diarree - Bij hoest - Bij hoofdpijn

Zelfzorgmedicatie

 Het voorkomen van de patiënt zal een bepalende factor zijn

om zelf te kunnen starten met medicatie “zo nodig”. Fitte bejaarde

<>

Ziek, verzwakt, suf , koorts

(>38.5°C) of bijkomende klachten

Zelfzorg mogelijk

arts contacteren

> Bij twijfel: Altijd contact opnemen met de arts!

Zelfzorgmedicatie

OBSTIPATIE Wat merk je? - Verandering in het stoelgangpatroon? - Pijnlijke ontlasting? - Tijdelijke obstipatie of chronische obstipatie? - Werd recent ( afgelopen 2 weken) nieuwe medicatie opgestart? Geneesmiddelen die obstipatie kunnen induceren: - ondermeer: opioîden ( morfine en afgeleiden: codeïne, tramadol,,,,), geneesmiddelen met anticholinerge eigenschappen (oxybutinine...), anti-inflammatoire geneesmiddelen, calciumantagonisten ( verapamil,diltiazem,…), preparaten met ijzer, calcium of aluminiumzouten,…. Tips bij obstipatie - Zorg voor een vezelrijke voeding: fruit, groenten - Stimuleer vocht inname: 1,5 l per dag - Stimuleer indien mogelijk om voldoende te bewegen - Negeer de defecatiedrang niet

OBSTIPATIE Wanneer de arts raadplegen? bij: - buikkolieken in combinatie met overgeven of opgeblazen gevoel - bloed (donkerrood) vermengd met de ontlasting (helder rood bloed kan wijzen op aambeien of een kloof t.h.v. de anus) - obstipatie afgewisseld met diarree - geen effect van zelfzorg producten - obstipatie die langer dan 2 weken duur - misbruik van laxeermiddelen Tips bij obstipatie: - zorg voor een vezelrijke voeding (fruit, groenten, volkoren brood, zemelen) - de bejaarde moet voldoende vocht innemen: 2 tot 2,5 liter per dag - stimuleer de bejaarde om dagelijks voldoende te bewegen

Eerste keuze medicatie: zelfzorg niet toedienen bij pijn in de onderbuik van ongekende oorsprong, bij obstructie of vernauwing van het maagdarmstelsel merknamen

Hoeveelheid per dag

Begin van de werking

Niet gebruiken bij

Bijwerkingen

Lactulose o.a. - Duphalac© - Lactulose© - Bifiteral®

In het begin 20g, na enkele dagen eventueel overgaan op 10g

Binnen enkele uren tot zelfs 3 dagen na inname

Lactose-vrij dieet

-uitdroging bij overmatig gebruik -hypokaliëmie en hypernatriëmie bij overmatig gebruik

Zelfzorgmedicatie

DIARREE Wat merk je? - Acute of chronische diarree ( langer dan 2 weken?) - Koorts? - Uitzicht ontlasting: kleur ( zwart wijst op bloed), slijmen,.. - Diarree afgewisseld met constipatie? - Dehydratatie - Is er recent nieuwe medicatie opgestart? Geneesmiddelen die diarree kunnen induceren: - ondermeer: colchicine, digoxine, kinidine, lithium, magnesiumpreparaten, bepaalde antibiactica,…..

DIARREE Wanneer de arts raadplegen? Acuut: - koorts (> 38,5°C) en/of ernstig braken - Diarree > 3 dagen zonder verbetering - Bloed/ en of slijmen in de stoelgang - Uitdrogingsverschijnselen Chronisch: - Overloopdiarree - Abnormaal uitgezette, opgezwollen buik Tips bij diarree: - voldoende drinken - Let extra op indien ook diuretica worden genomen - Bij diabetespatiënten: bloedsuikerspiegel controleren - Let op voeding: geen prikkelende spijzen of dranken - Voldoende toilet- en handhygiëne Eerste keuze medicatie: merknamen

Hoeveelheid per dag

Begin van de werking

Niet gebruiken bij

Bijwerkingen

loperamide - Imodium© (vermijd instant)

Start 2 caps ineens, nadien 1 caps na elke losse stoelgang max 8 caps/dag

Binnen enkele uren

Bloed in ontlasting Hoge koorts

- Riscico op obstipatie

Zelfzorgmedicatie

HOEST Wat merk je? - Acute (< 3 weken) of chronische (langer dan 8 weken?) hoest? - Productieve of niet-productieve hoest? - Bijkomende klachten ( hoofdpijn,heesheid,dyspnoe,…)? - Uitlokkende factoren? - Is er recent nieuwe medicatie opgestart? Geneesmiddelen die hoest kunnen induceren: - bij opstart van sommige bloeddrukverlagende middelen: lisinopril, captopril,....

HOEST Wanneer de arts raadplegen? - Hoest met koorts - Algemeen ziektebeeld is ernstig - Pijn bij inademen - Piepende ademhaling - Acute of chronische kortademigheid - Klachten zijn na 1 week niet beter Tips bij hoest: - veel drinken, lucht voldoende bevochtigen, roken vermijden - CAVE bejaarden met suikerziekte: suikervrije siroop

Eerste keuze medicatie: merknamen

Hoeveelheid per dag

Begin van de werking

Niet gebruiken bij

Bijwerkingen

Droge hoest dextromethorfaan - Dexir® Productieve hoest Acetylcysteïne

10-20mg Interval= 6-8 uur

Na 1- 2u

Astma COPD

Zelden slaperigheid, misselijkheid en maagklachten

600mg/dag

Na 30 min

maagzweren

maagklachten

Zelfzorgmedicatie

HOOFDPIJN Wat merk je? - Hoe lang last? - Riscicogroep: diabetici,longlijders, cardiovasculaire problemen? - Gelokaliseerde pijn of diffuse pijn? - Voorkant of achterkant van het hoofd? - Is er recent nieuwe medicatie opgestart? Geneesmiddelen die hoofdpijn kunnen induceren: - vaatverwijdende middelen: bloeddrukverlagers, medicatie bij hartlijden,

HOOFDPIJN Wanneer de arts raadplegen? - Hoofdpijn door trauma - Plotse hoofdpijn die langer dan 4 dagen aanhoudt - Hevige hoofdpijn achteraan het hoofd - Ernstige stekende hoofdpijn ‘s avonds - Neusverstopping en pijn rond oogkast - Nekstijfheid! - Gewenningshoofdpijn - Vermoeden van bijwerking van andere geneesmiddelen

-

Tips bij hoofdpijn: Zorg voor voldoende rust Goede verluchting Vermijd chocolade, sterke kazen, rode wjn Ogen laten testen Eerste keuze medicatie: merknamen

Hoeveelheid per dag

Begin van de werking

Niet gebruiken bij

Bijwerkingen

Paracetamol

500mg of 1g /keer 2g tot 4g max per dag

Na 15 tot 30 min

Leverlijden

Overgevoeligheid maar zeldzaam

Besluit Even belangrijk als het JUISTE GENEESMIDDEL is het CORRECT GEBRUIK!! Vraag raad aan de apotheker! HULPMIDDELEN  www.pletmedicatie.be  www.farmaka.be  www.bvpv-sbip.be Belgische Vereniging van pneumologie verpleegkundigen  www.BCFI.be

BIJSLUITERS: http://www.fagg-afmps.be