Inleiding opleidingsmodule Energie besparen en duurzame mobiliteit

Energie besparen en duurzame mobiliteit

Inleiding 1

Inleiding opleidingsmodule Energie besparen en duurzame mobiliteit Deze inleiding op het thema energie besparen en duurzame mobiliteit werd ontwikkeld voor personen die werken met mensen met een migratie-achtergrond waarbij men deze doelgroep wil ondersteunen in het gebruiken van duurzame vervoermiddelen. De module biedt basisinformatie aan over het doel en de voordelen van energie besparen en het gebruik van vervoermiddelen. De opleidingsmodule is handig voor docenten of trainers van inburgeringscursussen in de formele sector, maar ook voor geïnteresseerden die werkzaam zijn in de non-formele sector.

Doel van de opleidingsmodule Energie besparen en duurzame mobiliteit Het project TOGETHER on the move wil mensen met een migratie-achtergrond ondersteunen in het leren gebruiken van diverse vervoermiddelen in hun gastland, met de nadruk op duurzame vervoermiddelen. Mobiliteit speelt een belangrijke rol in het integratieproces, het geeft hen de mogelijkheid om volwaardig deel te nemen aan de samenleving. Afhankelijk van het land van herkomst van de individuele deelnemers, kunnen duurzame vervoermiddelen zoals stappen, fietsen, openbaar vervoer of Eco-driving al hot topics zijn geweest vanwege verhoogde aandacht voor het milieu of gezondheid. Maar in de meeste gevallen zullen duurzame vervoermiddelen slechts behandeld zijn als louter vervoermiddelen, misschien gerelateerd aan het beschikbare inkomen of als een weerspiegeling van sociale status. In het algemeen kunnen de volgende doelgroepen onderscheiden worden: • Mensen die duurzame vervoermiddelen willen gebruiken: »» diegenen die een of meer duurzame vervoermiddelen willen en kunnen gebruiken maar niet vertrouwd zijn met de lokale infrastructuur, het vervoerssysteem, de verkeersregels, regels in verband met stappen of fietsen, enz.; »» diegenen die duurzame vervoermiddelen kunnen gebruiken maar zich onzeker voelen in hun nieuwe omgeving. • Mensen die nog niet nadachten over de voordelen die duurzame mobiliteit kan hebben. Deze mensen hebben wellicht wat aanmoediging nodig. Men kan wijzen op persoonlijke voordelen die duurzame mobiliteit kan hebben (vb. financieel, tijdswinst, … ).

TOGETHER_Energie besparen_1_Inleiding.pdf


Inleiding 2 • Mensen die taal nodig hebben om duurzame vervoermiddelen effectief te kunnen gebruiken. Voor elk van deze doelgroepen is er les- en oefenmateriaal voorzien in deze TOGETHER on the move opleidingsmodule Energie besparen en duurzame mobiliteit.

Leerdoelen van de opleidingsmodule Leerdoelen voor personen met een migratie-achtergrond zijn onder andere: • Leren over energiegebruik voor vervoer in vergelijking met energiegebruik in het huishouden. • Leren over de voordelen van energie besparen en duurzame vervoermiddelen („Wat zit erin voor mij?”). • Informatie over duurzame vervoermiddelen beschikbaar hebben. • Taalvaardigheid verbeteren.

&

HARDE MAATREGELEN ZACHTE MAATREGELEN

• Sociale inclusie door deel te nemen aan de samenleving. • Interesse in het thema duurzame vervoermiddelen.

• Het thema duurzame mobiliteit aanpakken en barrières overwinnen. • Leren kennen van de lokale omgeving en het verhogen van de autonomie. • Verkennen van de lokale omgeving met duurzame vervoermiddelen. • Communicatie en plezier.



Inleiding 3

Waarom duurzame mobiliteit? Duurzame mobiliteit refereert aan elk vervoermiddel dat een lage impact heeft op het milieu en dat energie-efficiënt is, ruimte bespaart en een gezondere levensstijl promoot. Duurzame mobiliteit houdt in: • Stappen en fietsen • Openbaar vervoer • Energie-efficiënte manieren om gemotoriseerde voertuigen te gebruiken (Eco-driving, alternatieve brandstoffen, groene voertuigen en aandrijfmechanismen, maar ook ander geïndividualiseerd openbaar vervoer zoals autodelen of carpooling)

→→ Duurzame vervoermiddelen zijn snel en flexibel Zeker in stedelijke gebieden zit je met de auto vaak vast in files. Duurzame vervoermiddelen zoals stappen en fietsen zijn individueler en flexibeler: je kan doorsteekjes gebruiken, je hoeft geen parkeerplaats te zoeken, fietsen kan je op diverse snelheden. Voor langere trajecten, of wanneer je tassen of bagage te dragen hebt, kan je het openbaar vervoer gebruiken. Met tram, metro of trein kan je files omzeilen. Dat is niet altijd mogelijk met de bus, maar in vele gevallen krijgen bussen tegenwoordig eigen busbanen.

→→ Duurzame mobiliteit bespaart geld Duurzame mobiliteit helpt je geld te besparen. Stappen, fietsen en openbaar vervoer zijn over het algemeen veel goedkoper dan een auto bezitten en gebruiken. Als je toch met de auto rijdt, kan je dankzij Eco-driving aanzienlijk besparen op brandstof- en onderhoudskosten.

→→ Duurzame mobiliteit is milieuvriendelijk Uitgaand van een gemiddelde bezettingsgraad, gebruiken auto’s meer energie en stoten ze veel meer broeikasgassen en luchtvervuilende deeltjes uit dan openbaar vervoer, fietsen of stappen. Deze vervoermiddelen zijn dus meer energie-efficiënt en duurzamer dan auto’s omdat ze helpen broeikasgassen zoals CO2 of gezondheidsrisico’s zoals fijn stof terug te dringen.



Inleiding 4

→→ Duurzame mobiliteit is gezond Stappen en fietsen zijn ideale manieren om fysieke activiteit in je dagelijkse leven te integreren zonder er extra tijd aan te spenderen. Een half uur beweging aan een matige intensiteit halveert het risico op cardiovasculaire ziekten.1

→→ Duurzame mobiliteit doet sociale contacten toenemen Stappen, fietsen en het openbaar vervoer gebruiken zijn goede manieren om de buurt te leren kennen en ook effectief mensen te leren kennen. Help je studenten of deelnemers om deel te worden van hun omgeving en laat hen bijvoorbeeld interessante plaatsen zien in hun leefomgeving.

→→ Duurzame mobiliteit is leuk Vele mensen zien fietsen en stappen als hobby’s of vrijetijdsactiviteiten. Het leuke eraan is dat je het kan integreren in je dagelijkse leven wanneer je bijvoorbeeld een trip naar het werk combineert met een leuke recreatieve route.

1 Transport and health. A briefing note from the BMA Board of Science. Bron: BMA – British Medical Association (2009)



Inleiding 5

Opbouw van de opleidingsmodule Het studie- en opleidingsmateriaal van TOGETHER on the move bieden u duidelijke richtlijnen over hoe je een opleidingsmodule rond duurzame mobiliteit kan implementeren. Het materiaal is niet alleen geschikt voor taalleerkrachten, maar ook voor anderen die informele opleidingssessies willen organiseren. Daarom bestaat de module rond duurzame mobiliteit uit volgende delen: • De handleiding alles over Energie besparen en duurzame mobiliteit, met volgende thema’s: »» Energiegebruik »» Duurzaamheid en Groene mobiliteit »» Voordelen van duurzame vervoermiddelen »» Mobiliteit en haar invloed op het klimaat »» Mobiliteit en geluidsoverlast »» Mobiliteit en ruimte »» Mobiliteit en gezondheid »» Feiten en cijfers over auto’s »» Algemene tips om energiegebruik meetbaar te maken • Een voorbeeldsessie met concrete oefeningen: Een goede dag – De Energiecompetitie • Werkbladen voor de cursisten • Hand-outs voor de cursisten • Handige links over duurzame mobiliteit in België

We hopen dat je deze opleidingsmodule tot een goed en succesvol einde kan brengen!



Handleiding 1

Handleiding Energie besparen en duurzame mobiliteit Doel van deze handleiding 2 Energiegebruik – een inleiding 2

Energiegebruik in het algemeen 2 Wat is het aandeel van transport in het algemeen energieverbruik? 4 Vergelijking energieverbruik van een huishouden en transport 5

Duurzaamheid en Groene mobiliteit 6

Duurzaamheid en duurzame ontwikkeling 6 Groene mobiliteit 6

Voordelen van duurzame vervoermiddelen 7 Mobiliteit en haar invloed op het klimaat 9

De effecten van broeikasgassen en luchtvervuiling veroorzaakt door transport 9 Energiegebruik en CO2-emissies van verschillende vervoermiddelen 9 Energiegebruik van duurzame vervoermiddelen 9

Mobiliteit en geluidsoverlast 10

Vergelijking van verschillende bronnen van geluidsoverlast 11

Mobiliteit en ruimte 12

Ruimtebesparende vervoerssystemen 12

Mobiliteit en gezondheid 14 Feiten en cijfers over auto’s 15

Tips om energiegebruik meetbaar te maken 23 Samenvatting 23 TOGETHER_Energie besparen_2_Handleiding.pdf

Huidige verspreiding van auto’s 15 Autodichtheid (autobezit per inwoner) wereldwijd 16 Impact van de auto op de samenleving 18 De dominantie van auto’s in moderne steden 19 Impact van de auto op het milieu 21


Handleiding 2

Doel van deze handleiding Deze handleiding voorziet docenten van integratiecursussen, taalleerkrachten, vrijwilligers, enz. van informatie en een aantal algemene feiten over energie besparen en duurzame mobiliteit. Ze probeert de nodige achtergrond te schetsen om oefenactiviteiten te organiseren en de interesse in duurzame mobiliteit aan te wakkeren. Niet alle informatie is even belangrijk. Sommige zaken zijn een handige referentie mochten de cursisten bijkomende vragen hebben. Verder kunnen alle onderdelen van de handleiding ook als hand-out gebruikt worden voor de cursisten, maar dat is geen verplichting.

Energiegebruik – een inleiding →→ Energiegebruik in het algemeen Bijna elke menselijke activiteit veroorzaakt energieconsumptie, zoals de productie van goederen, verwarming, verlichting en transport. Maar in bijna elke sector is het mogelijk om energie efficiënter te gebruiken (zuivere productielijnen, spaarlampen, efficiënte huishoudtoestellen, … ). Dus ook in de sector mobiliteit. Wat is energie? »» Energie is een fysieke hoeveelheid (hoeveelheid werk die kan verzet worden door een kracht). »» Energie wordt gemeten in Joule of kWh (kilowatturen). Energieconsumptie Energieconsumptie betekent het gebruik van hernieuwbare (wind, zon, biomassa), natuurlijke (bijvoorbeeld biomassa) of fossiele (zoals olie, gas, koolsteen) bronnen en wordt gemeten in eenheden zoals kilowattuur of Tonnen Olie Equivalent. De energiefactuur van een huishouden geeft een goed beeld van hoeveel energie gemiddeld verbruikt wordt. Om een idee te krijgen en de dingen vergelijkbaar te maken, maken we hier een lijst van wat er kan gedaan worden met 1 kilowattuur energie: Je kan: Een kookplaat gebruiken gedurende (( 40 minuten

40 minuten een magnetron gebruiken ((

TOGETHER_Energie besparen_2_Handleiding.pdf


Handleiding 3 Een haardroger gebruiken voor (( 38 minuten

40 minuten lang een waterkoker gebruiken ((

Een stofzuiger gebruiken gedurende (( 43 minuten

Een toaster gebruiken voor 1 uur ((

25 uren lang een 40W gloeilamp (( laten branden

111 uren een spaarlamp laten branden ((

Een 42’’ LCD televisie gebruiken (( voor bijna 8 uren

1,5 km rijden met een gemiddelde wagen ((

6 km rijden met een elektrische wagen1 ((

Het overlopen van een normale dag geeft een goed beeld van wanneer en waarom we welke hoeveelheid energie verbruiken. 1 How far will 1 kWh go? Bron: Swedish Energy Agency (2011) and own calculations by Austrian Energy Agency (2011)



Handleiding 4

→→ Wat is het aandeel van transport in het algemeen energieverbruik? Ongeveer een derde van alle energie die mensheid gebruikt, gaat naar transport. Bovendien komt 95 procent van die energie van fossiele brandstoffen (meestal ruwe olie, natuurlijk gas of koolsteen). Dat maakt van transport een van de grootste uitstoters van broeikasgassen, luchtvervuiling en geluidsoverlast. Dit leidt tot klimaatopwarming en milieudreigingen, maar ook tot gezondheidsrisico’s voor de ganse wereldbevolking. Er zijn energie-intensieve vervoermiddelen zoals wagens of vliegtuigen, maar ook duurzamere vervoermiddelen zoals stappen, fietsen, openbaar vervoer en energievriendelijke manieren van omgaan met gemotoriseerd vervoer zoals Eco-driving, autodelen of alternatieve brandstoffen.

Energieverbruik per sector in % Bron: Agoria (2005)

2 % Private gezinnen

25 %

29 %

10 % 34 % Tertiaire sector Transport


Landbouw

Industrie


Handleiding 5

→→ Vergelijking energieverbruik van een huishouden en transport Waar gaat mijn geld naartoe? Energieconsumptie Bron: KELAG (2011)

De figuur laat zien dat er twee grote energieverslinders zijn (tenminste in de meeste Europese gezinnen): • Verwarming • Transport Het aandeel transport verschilt nogal naargelang er een auto is in het gezin of niet. Dit zie je erg duidelijk in de volgende figuur: Een gemiddeld gezin (met normale isolatie en elektriciteitsbronnen) zonder een auto ge(( bruikt minder energie dan een gezin dat in een lage-energie woning woont (zeer goede isolatie en hernieuwbare elektriciteitsbronnen), maar met een auto rijdt. Bovendien spendeert een gezin met een auto ongeveer 16 procent van het gezinsbudget aan transport, terwijl dat aandeel naar 5 procent zakt bij gezinnen zonder een auto.1

1 Structure of expenditure on transport towards car availability. Bron: Austrian Institute of Economic Research (2007)



Handleiding 6 Energy use of households in kilowatt hours (kWh) Bron: VCÖ (Austrian Traffic Club) (2006) and own calculations by Austrian Energy Agency (2011)

Dat betekent dat energiegebruik voor transport sterk afhangt van het vervoermiddel: als een gezin auto’s gebruikt, dan zullen de energievraag en dus ook de kosten veel hoger zijn dan bij een mix aan vervoermiddelen!

Duurzaamheid en Groene mobiliteit →→ Duurzaamheid en duurzame ontwikkeling Duurzame ontwikkeling is die ontwikkeling die voldoet aan actuele behoeften zonder daarbij de mogelijkheden van toekomstige generaties om aan hun behoeften te voldoen te hypothekeren. Het concept stoelt op drie pijlers: ecologie, economie en het sociale.

→→ Groene mobiliteit Duurzame mobiliteit of groene mobiliteit refereert aan elk vervoermiddel dat een lage impact heeft op het milieu en dat energie-efficiënt en ruimtebesparend is en een gezonde levensstijl promoot. Groene mobiliteit houdt in: • Stappen en fietsen • Openbaar vervoer • Energie-efficiënte manieren om gemotoriseerde voertuigen te gebruiken (Eco-driving, alternatieve brandstoffen, groene voertuigen en aandrijfmechanismen, maar ook ander geïndividualiseerd openbaar vervoer, zoals autodelen of carpooling.)



Handleiding 7

Voordelen van duurzame vervoermiddelen →→ Duurzame mobiliteit is snel en flexibel Bijna de helft van alle autoritten in Europa is korter dan vijf kilometer, bijna tien procent is zelfs korter dan een kilometer. Dat is een ideale afstand om te fietsen of te stappen. In stedelijke gebieden is fietsen zelfs gewoon de snelste manier om van A naar B te gaan voor een afstand van maximaal vijf kilometer.1 Je kan doorsteekjes gebruiken, je hoeft geen parkeerplaats te zoeken, fietsen kan je op verschillende snelheden. Voor langere trajecten of wanneer je tassen of bagage te dragen hebt, kan je het openbaar vervoer gebruiken. Met tram, metro of trein kan je files omzeilen. Dat is niet altijd mogelijk met de bus, maar tegenwoordig krijgen bussen in veel gevallen eigen busbanen.

→→ Duurzame mobiliteit bespaart geld In tijden van stijgende brandstofprijzen zijn openbaar vervoer, stappen, fietsen en Eco-driving een ideale manier om te besparen. Niet alleen voor jezelf, maar ook voor de maatschappij (door minder negatieve externe effecten). Vergeleken met de gemiddelde kost van een auto (ook aankoopprijs en afschrijving) zijn de duurzame vervoermiddelen goedkoper. Als je toch met de auto rijdt, kan je dankzij Eco-driving aanzienlijk besparen op brandstof- en onderhoudskosten. Wat zit erin voor mij? • Meer gebruik maken van duurzame vervoermiddelen heeft directe financiële voordelen. Er blijft meer geld achter in je portefeuille. • Van een typische werkdag van 8 uren, werk je 1,5 uur voor je auto. Als je geen auto hebt, kan je dat geld aan iets anders spenderen of sparen! • Als je een wagen bezit, spendeer je er ongeveer 15 procent van je gezinsbudget aan. Als je geen wagen bezit is dat maar 5 procent! • In Vlaanderen kost een busabonnement slechts 232 euro per jaar. Dat is nog geen euro per dag! Zelfs een kleine wagen kost 15 euro per dag, da’ s 15 keer meer! • Een liter benzine is duurder dan een liter melk. Dus geef je je auto waardevoller voedsel dan jezelf of je familie! • Je kan tot 10 euro per dag besparen als je je autogebruik vermindert en vervangt door duurzame vervoermiddelen.

1 Cycling: the way ahead for towns and cities. Bron: European Commission (1999)



Handleiding 8

→→ Duurzame mobiliteit is gezond Stappen en fietsen zijn ideale manieren om fysieke activiteit in je dagelijkse leven te integreren zonder er extra tijd aan te spenderen. Een half uur bewegen aan een matige intensiteit halveert het risico op cardiovasculaire ziekten.

→→ Duurzame mobiliteit is milieuvriendelijk Uitgaand van een gemiddelde bezettingsgraad, gebruiken auto’s meer energie en stoten ze veel meer broeikasgassen en luchtvervuilende deeltjes uit dan openbaar vervoer, fietsen of stappen. Deze vervoermiddelen zijn dus energie-efficiënter en duurzamer dan auto’s omdat ze helpen broeikasgassen, zoals CO2, of gezondheidsrisico’s, zoals fijn stof, terug te dringen. Energiegebruik in kilowatturen (kWh) van verschillende vervoermiddelen (per passagierkilometer (pkm) Bron: Umweltbundesamt Austria (2009)

0,6

0,5

kWh

0,4

0,3

0,2

0,1

0 car

train

bus

tram

subway

bicycle

walking

transport mode

→→ Duurzame mobiliteit doet sociale contacten toenemen Duurzame vervoermiddelen gebruiken is de beste manier om je buurt te leren kennen en effectief mensen te ontmoeten. Actieve mobiliteit, zoals stappen en fietsen, maar ook reizen via het openbaar vervoer, brengt je in contact met je omgeving en de mensen rondom je. Duurzame mobiliteit is communicatief.

→→ Duurzame mobiliteit is leuk Veel mensen zien fietsen en stappen als hobby of vrijetijdsactiviteit. Het leuke eraan is dat je het kan integreren in je dagelijkse leven wanneer je bijvoorbeeld een trip naar het werk combineert met een leuke recreatieve route.



Handleiding 9

Mobiliteit en haar invloed op het klimaat →→ De effecten van broeikasgassen en luchtvervuiling veroorzaakt door transport

Transport is een van de grootste uitstoters van broeikasgassen (waarvan koolstofdioxide of CO2 de belangrijkste is), luchtvervuiling en geluidsoverlast. Dat leidt tot opwarming van de aarde en milieudreigingen, zoals overstromingen en droogte. Luchtvervuiling en geluidsoverlast leiden tot aanzienlijke gezondheidsrisico’s, zoals ademhalingsproblemen of cardiovasculaire aandoeningen. Om deze negatieve impact te helpen verminderen, moeten minder duurzame vervoermiddelen vervangen worden door duurzamere vervoermiddelen.

→→ Energiegebruik en CO2-emissies van verschillende vervoermiddelen Het energieverbruik van een gemiddelde auto vergeleken met andere vervoermiddelen Bron: Austrian Energy Agency (2008)

→→ Energiegebruik van duurzame vervoermiddelen Stappen, fietsen en openbaar vervoer: »» Zijn veel energie-efficiënter dan individuele gemotoriseerde vervoermiddelen. »» Stoten minder CO2 uit. Als je stapt of fietst heb je geen externe energiebron nodig. Je lichaam gebruikt de energie die het kreeg door te eten en te drinken. Per kilometer heeft je lichaam veel minder energie nodig dan een gemotoriseerd voertuig. Openbaar vervoer vraagt minder energie dan privé-wagens omdat het meer mensen vervoert op hetzelfde moment. TOGETHER_Energie besparen_2_Handleiding.pdf


Handleiding 10 Dat betekent dat deze vervoermiddelen duurzamer en milieuvriendelijker zijn. Ze stoten (( minder broeikasgassen uit en minder luchtvervuilende deeltjes zoals fijn stof.

Mobiliteit en geluidsoverlast Beeld je in dat het toegestane vervuilingsniveau van wagens in de laatste 30 jaar onveran(( derd zou zijn gebleven. Dat zou niet alleen erg schadelijk zijn voor onze gezondheid en het milieu, maar het zou ook absurd geweest zijn als we de vooruitgang van de voertuigen brandstoftechnologie in beschouwing nemen. Toch is er zo’n vergeten vorm van vervuiling waarvoor die situatie van toepassing is. Een vorm van vervuiling die de gezondheid van ons allen schaadt. Zoals bij elke vorm van vervuiling is ook hier de technologie om de vervuiling te beperken overal beschikbaar. Helaas is er in de Europese wetgeving weinig veranderd in de goede richting. Het probleem is vervuiling door geluidsoverlast.1 Auto’s maken veel lawaai. Tot 40–50 km/u is vooral het motorgeluid dominant, bij hogere snelheden horen we vooral het rolgeluid van de banden. Zeker in stedelijke gebieden kan lawaai getemperd worden door andere vervoermiddelen of auto’s aan lage toerentallen te gebruiken. Een wagen die rijdt aan 4.000 toeren per minuut (tpm) maakt hetzelfde geluid als 32 auto’s aan 2.000 toeren per minuut. Lawaai van wagens

Bron: ECOWILL/www.ecodrive.org

1 Transport and noise. Bron: www.transportenvironment.org



Handleiding 11

→→ Vergelijking van verschillende bronnen van geluidsoverlast Als een menselijk oor gedurende langere tijd blootgesteld wordt aan een zeker geluidsniveau, dan schaadt dat niet alleen het gehoor maar treden ook negatieve psychologische en gezondheidseffecten op. Een opstijgend vliegtuig veroorzaakt ongeveer 130 tot 140 decibel (dB), dat is de absolute pijngrens. Negatieve gezondheidseffecten beginnen al veel eerder, zeker bij langere blootstelling die typisch is voor bijvoorbeeld het wonen langs een weg met veel verkeer. Er zijn heel wat mensen in Europa die te lijden hebben onder geluidsoverlast. De volgende figuur toont geluidsniveaus van verschillende bronnen: Geluidsniveau

Bron: Brüel & Kjaer (2011)



Handleiding 12

Mobiliteit en ruimte In het algemeen neemt transportinfrastructuur veel ruimte in: bijvoorbeeld voor snelwegen, parkings, benzinestations, garages, onderhoudsinfrastructuur, spoorwegen, enz. Privé-wagens hebben meer ruimte nodig dan collectief vervoer zoals bussen en treinen.

→→ Ruimtebesparende vervoerssystemen Uitgaande van de gemiddelde bezettingsgraad van een wagen (het gemiddelde is ongeveer 1,3 personen per auto): »» kan een bus 50 auto’ s vervangen »» kan een trein 1.300 auto’s vervangen! Openbaar vervoergebruikers, fietsers en stappers hebben minder ruimte nodig dan autobestuurders. Bekijk het volgende voorbeeld: Hoeveel ruimte hebben 60 mensen nodig?

Bron: anders reisen (2009)

60 personen op een brug in Salzburg /AT

60 personen in een bus

60 personen in wagens

Het voorbeeld laat zien dat 60 wagens de hele brug bezetten terwijl een bus die hetzelfde aantal mensen vervoert veel minder plaats inneemt. Een bus laat toe stedelijke ruimte opnieuw aan fietsers, stappers of kinderen te geven.



Handleiding 13 Een volgend voorbeeld laat 40 plooifietsen op 1 parkeerplaats zien:

Bron: Gizmodo (2009)

Zelfs geparkeerd hebben auto’s meer waardevolle ruimte nodig dan duurzame vervoermiddelen. 1 parkeerplaats komt overeen met een parkeerplaats voor 12 normale fietsen. Fietsen op een parkeerplaats

Bron: Karma Konsum (2011)



Handleiding 14

Mobiliteit en gezondheid Mobiliteit heeft directe effecten op de gezondheid, maar ook indirecte gevolgen door milieuvervuiling en klimaatverandering. De belangrijkste gezondheidseffecten zijn: »» Overgewicht/obesitas geassocieerd met verminderde fysieke activiteit »» Problemen met de luchtwegen veroorzaakt door luchtverontreiniging »» Verwondingen door verkeersongevallen »» Ongemak door lawaai Een studie van de Wereldgezondheidsorganisatie stelde vast dat acht keer meer mensen sterven door een gebrek aan fysieke activiteit dan door verkeersongevallen (en twee keer zo veel als door luchtverontreiniging)!1 Met andere woorden, het is gezonder om langs een vervuilde straat te wandelen, dan he(( lemaal niet te wandelen! Vergelijking hoeveel mensen sterven door verkeersongevallen, luchtverontreiniging en gebrek aan fysieke activiteit in Frankrijk, Zwitserland en Oostenrijk Bron: Martin Eder, BMLFUW

Hoe we ons verplaatsen en welke vervoermiddelen we kiezen heeft een direct effect op onze eigen gezondheid! Vervoermiddelen die fysieke activiteit met zich mee brengen, zoals fietsen en stappen, bieden significante positieve gezondheidseffecten. Dit soort feiten wordt vaak over het hoofd gezien door beleidsmakers en planners. 1 Transport and health. Facts and figures. Physical activity. Bron: WHO – World Health Organization (2009)



Handleiding 15 Meer dan 30 procent van de autoritten in Europa is korter dan drie kilometer, 50 procent is zelfs korter dan vijf kilometer. Deze afstanden kunnen in 15 tot 20 minuten afgelegd worden met de fiets of in 30 tot 50 minuten stevig stappen. In Europa worden deze ritten vooral met de auto gemaakt. Dat zorgt er o.a. voor dat 30 procent van de volwassenen onvoldoende fysiek actief is gedurende een doorsnee week. Bovendien draagt het bij aan toenemend overgewicht (obesitas nam toe met 10 tot 40 procent tussen de jaren ’80 en de late jaren ’90).1 Een half uur matige fysieke activiteit zoals stappen of fietsen vermindert het risico op een (( hartaanval met 50 procent!2 Stappen en fietsen kunnen dus jouw persoonlijke fitnessstudio worden.

Feiten en cijfers over auto’s →→ Huidige verspreiding van auto’s • In 2010 bedroeg het totale aantal voertuigen (auto’s, vrachtwagens en bussen) op ’s werelds wegen 1,015 miljard.3 • Voor de eerste keer, steeg het aantal voertuigen boven de 1 miljard. • Er zijn nu ongeveer 850 miljoen auto’s (inclusief bestelwagens) op de wereld.4 • Dat betekent dat er meer dan 1 voertuig per 10 mensen op de aarde is. • Er zijn echter gigantische verschillen. • In de Europese Unie zijn er 470 auto’s per 1.000 inwoners. • In de Verenigde Staten zijn er 444 auto’s per 1.000 inwoners. • In tegenstelling, in China zijn er slechts 19 auto’s per 1.000 inwoners en in India slechts 8 auto’s per 1.000 inwoners.5 • Als China ooit evenveel auto’s per inwoner heeft als Europa, dan zal die vloot alleen al kort bij de 1 miljard komen. • Het wereldwijde aantal voertuigen wordt verwacht te stijgen tot 2,5 miljard in 2050. 1 Transport and health. Facts and figures. Physical activity. Bron: WHO – World Health Organization (2009) 2 Transport and health. A briefing note from the BMA Board of Science. Bron: BMA – British Medical Association (2009) 3 World Vehicle Population Tops 1 Billion Units. Bron: WardsAuto (2011) 4 Transport Outlook 2011. Meeting the Needs of 9 Billion People. Bron: International Transport Forum (2011) 5 The Automobile Industry Pocket Guide. Bron: ACEA – European Automobile Manufacturers’ Association (2011)



Handleiding 16 • Die grote groei zal vooral plaatsvinden in de ontwikkelingslanden.1 • 58,3 miljoen auto’s werden in 2010 geproduceerd.2

→→ Autodichtheid (autobezit per inwoner) wereldwijd De volgende cijfers tonen het aantal voertuigen per 1.000 inwoners in verschillende delen van de wereld. 3

Land/regio

Auto’s per 1.000 inwoners

Wereldwijd

132

Europese Unie

470

VS

444

België

484

China

20

India

9

1 Bron: International Transport Forum (2011) 2 Bron: ACEA (2011) 3 World-wide Passenger Cars (per 1,000 people). Bron: ChartsBin/The World Bank Group (2011)



Handleiding 17 Het verschil in autodichtheid in verschillende delen van de wereld kan nog duidelijker aangetoond worden met behulp van de volgende figuren. De echte wereldkaart op de bovenste figuur wordt vergeleken met een fictieve wereldkaart op de onderste figuur, waarbij de grootte van de landen overeenkomt met het aantal wagens. De wereld

Worldmapper. Bron: SASI Group, University of Sheffield (2006)

De wereld volgens autodichtheid




Handleiding 18 De volgende figuur toont het aantal wagens per 100 inwoners wereldwijd:


Voorbeelden van beperkte toegang tot auto’s • In Madagaskar heeft ongeveer 30 procent van de bevolking geen toegang tot betrouwbare wegen.1 • In China zijn er 184 steden en 54.000 dorpen die geen mogelijkheid hebben tot autogebruik (of zelfs geen wegen).2

→→ Impact van de auto op de samenleving Het succesverhaal van de automobiel begon 90 jaar gelden met de introductie van de Ford T., die relatief goedkoop was voor de toenmalige middenklasse. In slechts een paar tientallen jaren heeft de snelle ontwikkeling van de wagen geleid tot grote veranderingen in het landschap, in stadsplanning, winkelgewoontes, sociale interactie, … Een en ander wordt aangetoond door de volgende foto’s. Straat in een voorstad in de VS

Ancaster, VS. Bron: Jakebelder (2010) 1 Madagascar: The Development of a National Rural Transport Program. Bron: The World Bank (2010) 2 China Through a Lens: Rural Road Construction Speeded Up. Bron: www.china.org.cn



Handleiding 19 Voetgangerszone in Argentinië

Stadscentrum Buenos Aires, Argentinië. Bron: Galio (2007)

Voetgangerszone in Brazilië

Curitiba, Brasil. Bron: Mathieu Bertrand Struck (2005)

→→ De dominantie van auto’s in moderne steden Onze steden leggen zich meer toe op de noden van auto’s dan op de noden van voetgangers. In straten waar auto’s domineren, verdwijnen lokale buurtwinkels en cafés omdat voetgangers er niet graag meer wandelen. Kleine winkels worden vervangen door grote autovriendelijke shoppingcenters aan de rand van de stad omdat gezinnen met een auto grotere afstanden kunnen afleggen. Het sluiten van lokale winkels draagt ook bij tot de uitsluiting van mensen zonder auto. Het verlies van voetgangersvriendelijke steden en dorpen zorgt ook voor ontwrichte buurten en gemeenschappen. Veel mensen in de ontwikkelde wereld wandelen zelden, maar rijden rechtstreeks van huis naar het werk of andere bestemmingen. Op die manier hebben ze aanzienlijk minder sociaal contact met hun buren.1

1 From Highway to Superhighway: The Sustainability, Symbolism and Situated Practices of Car Culture. Bron: Graves-Brown, Paul (1997)



Handleiding 20 Piekuur in Brazilië

Prestes Maia snelweg in São Paulo, Brazilië (spitsuur). Bron: Bruno Takahashi Carvalhas de Oliveira (2005)

Snelweg in de VS

Afrit naar de binnenstad in Atlanta, VS. Bron: Scott Ehardt (2004)

Autosnelweg in Houston/Texas, VS. Bron: Dhanix (2006)



Handleiding 21

→→ Impact van de auto op het milieu

Uitlaatgassen. Bron: Ruben de Rijcke (2009)

Transport creëert luchtvervuiling. Daar zitten de volgende giftige stoffen in: Stikstofoxides (NOX) Stikstofoxide (NO) en stikstofdioxide (NO2) zijn voornamelijk ongewenste bijproducten van de verbranding van brandstoffen op hoge temperaturen, zoals dat geval is in verbrandingsmotoren. Wegtransport is de grootste bron van stikstofoxides. NO2 is schadelijk voor mensen omdat het schade toebrengt aan de longfunctie en dus problemen aan de luchtwegen veroorzaakt. Stikstofoxides zijn ook de oorzaak van zure regen en ozonvervuiling. Stikstof oxides (NOX) worden geproduceerd door verbrandingsmotoren van auto’s. ((

Koolstofmonoxide (CO) Koolstofmonoxide (CO) wordt voornamelijk veroorzaakt door de onvolledige verbranding van brandstoffen. Koolstofmonoxide vervuilt de lucht en is giftig voor mensen. Zelfs lage hoeveelheden koolstofmonoxide hebben een effect op het centrale zenuwstelsel. Koolstofmonoxide draagt ook bij aan de ozonvervuiling. De belangrijkste bronnen van koolstofmonoxide zijn de gezinnen, het wegtransport en de industrie. Koolstofmonoxide wordt geproduceerd door onvolledige verbranding van brandstoffen. ((



Handleiding 22 Fijn stof Fijn stof bestaat uit hele kleine stofdeeltjes. Ze veroorzaken en verergeren ademhalingsaandoeningen en worden als kankerverwekkend beschouwd. Een van de belangrijkste vormen van fijn stof is wegtransport. Fijn stof wordt voornamelijk geproduceerd door verbranding in auto’s. ((

CO2 en klimaatverandering Wegtransport levert een belangrijke bijdrage aan de opwarming van de aarde door de uitstoot van CO2. De transportsector is de snelst groeiende bron van CO2. Wegtransport levert een belangrijke bijdrage aan de opwarming van de aarde door de uit(( stoot van CO2. Milieuregulering heeft het aantal voertuigemissies doen dalen. Helaas wordt deze daling teniet gedaan door stijgingen in het aantal voertuigen en het gebruik van die voertuigen.



Handleiding 23

Tips om energiegebruik meetbaar te maken Om energiegebruik meetbaar en vergelijkbaar te maken en vooral tastbaar voor het gebruik in trainingssessies, kan je energiedagboeken gebruiken. Daarin houden studenten of deelnemers bij welke activiteiten ze gedurende een bepaalde periode gedaan hebben en hoeveel energie ze denken dat gekost heeft. Dit dagboek kan ook geassocieerd worden met het gebruik van vervoermiddelen en kan zelfs aangevuld worden met reistijden en routes. Op die manier kan je ook het verschil tussen objectief gemeten reistijd en subjectief gepercipieerde tijd duiden. Als je de emissiefactoren kent, kan je op die manier zelfs de emissies van verschillende vervoermiddelen over de verschillende routes opmeten en uitrekenen. Om de studenten nog meer te motiveren, kan je een competitie koppelen aan het bijhouden van de dagboeken. Op die manier wordt de individuele energieconsumptie op een speelse manier bespreekbaar gemaakt. Meer informatie over instrumenten voor energie besparen vind je onder Handige links. ((

Samenvatting In tijden van stijgende brandstofprijzen en klimaatverandering is het vrij eenvoudig om de negatieve milieu-impact te verminderen door het gebruik van duurzame vervoermiddelen. Je kan werken met eenvoudige en positieve voorbeelden (bijvoorbeeld laat je auto een dag per week staan en ervaar de voordelen van fietsen). Daarnaast zijn openbaar vervoer, stappen, fietsen en Ecodriving ideale manieren om geld te besparen en je levenskwaliteit en gezondheid te verbeteren. De nadruk van deze training ligt op het tonen van relevante achtergrondinformatie en mogelijkheden rond het overstappen op duurzame vervoermiddelen.



Trainingssessie 1

Trainingssessie Een goede dag – De energiecompetitie Introductie 3 Oefeningen 7 →→ Deel 1: Intake Oefening 1: Energiegebruik in het algemeen 7 Oefening 2: Energiegebruik in transport 8 Oefening 3: Voordelen van duurzame vervoermiddelen 9

→→ Deel 2: Theorie Oefening 4: Duurzaamheid en Groene mobiliteit 10 Oefening 5: Mobiliteit en haar invloed op het klimaat 11 Oefening 6: Mobiliteit en geluidsoverlast 12 Oefening 7: Mobiliteit en ruimte 13 Oefening 8: Mobiliteit en gezondheid 14 Oefening 9: Feiten en cijfers over auto’s – Verspreiding van auto’s 15 Oefening 10: Impact van de auto op de samenleving en het landschap 16 Oefening 11: Impact van de auto op het milieu 17 Oefening 12: Samenvatting en groepsdiscussie 18

→→ Deel 3: Praktijk Oefening 13: Het energiedagboek – Voorbereiding voor de energiecompetitie 19 Oefening 14: Een goede dag – De energiecompetitie 20

→→ Deel 4: Afronding Oefening 15: Ervaringsuitwisseling 21 Oefening 16: Samenvatting en afronding 22

TOGETHER_Energie besparen_3_Trainingssessie.pdf


Trainingssessie 2

Materiaal →→ Materiaal voor trainers Handleiding Energie besparen en duurzame mobiliteit

→→ Materialen voor studenten Werkbladen Werkblad 1: Energiebudget voor verschillende vervoermiddelen Werkblad 2: Aandeel van transport in energieverbruik Werkblad 3: Het energiedagboek Werkblad 4: De energiecompetitie Hand-outs Hand-out 1: Energiegebruik in het algemeen Hand-out 2: Energiegebruik in transport Hand-out 3: Voordelen van duurzame vervoermiddelen Hand-out 4: Duurzaamheid en Groene mobiliteit Hand-out 5: Mobiliteit en haar invloed op het klimaat Hand-out 6: Mobiliteit en geluidsoverlast Hand-out 7: Mobiliteit en ruimte Hand-out 8: Mobiliteit en gezondheid Hand-out 9: Huidige verspreiding van auto’s Hand-out 10: Impact van de auto op de samenleving en het landschap Hand-out 11: Impact van de auto op het milieu



Trainingssessie Introductie

Trainingssessie Een goede dag – De energiecompetitie Algemene richtlijnen om met migranten te werken Als je met migranten werkt, besteed dan voldoende aandacht aan taal- en cultuurproblemen. Je moet niet alleen nadenken over de specifieke noden van de cursisten, maar ook over je aanpak en het geslacht van je lesgevers. Hieronder vind je enkele aspecten waar je rekeningen moet mee houden, afhankelijk van de cultuur van de deelnemers: • Als je niet op de hoogte bent van de vaardigheden van je deelnemers, neem dan de tijd om hen hierover te ondervragen. • Vermijd situaties die gênant kunnen zijn voor deelnemers door hun cultuur, geslacht of religie. • Soms is het beter om deelnemers op te splitsen in een vrouwen- en mannengroep. • Als je de deelnemers opsplitst volgens geslacht, zorg er dan voor dat de lesgever ook hetzelfde geslacht heeft. Je vindt in de bijlage van deze opleidingsmodule een tabel terug over cultuurspecifieke (( waarden m.b.t. autorijden, waarin de attitudes t.o.v. energie besparen en duurzame mobiliteit in verschillende landen vergeleken worden.

Doel van de sessie Het doel van deze sessie is het introduceren van de thema’s energiebesparing en duurzame mobiliteit. De studenten worden vertrouwd gemaakt met het doel van energie besparen en de voordelen van groene vervoermiddelen. Bovendien helpt deze sessie de studenten om een zicht te krijgen op het eigen energiegebruik. De studenten zullen: »» Begrijpen wat de belangrijkste effecten van mobiliteit op het energiegebruik zijn. »» Een overzicht krijgen over de verschillende vervoersmodi. »» Vaardig worden in het invullen van een reis- of energiedagboek.


3



4

→→ Leerdoelen van deze sessie zijn: • Leren over mobiliteit en energiegebruik in vergelijking met energiegebruik in het huishouden. • Leren over de voordelen van energie besparen en duurzame vervoermiddelen („Wat zit erin voor mij?”). • Informatie ter beschikking hebben over duurzame vervoermiddelen. • Verbeteren van de taalvaardigheid.

&

HARDE MAATREGELEN ZACHTE MAATREGELEN

• Inclusie door contact te maken met de gemeenschap. • Interesse in het thema duurzame vervoermiddelen.

• Het thema duurzame mobiliteit aanpakken en barrières overwinnen. • De lokale omgeving leren kennen en de autonomie verhogen. • Communicatie en plezier. Zie ook bij de algemene inleiding van deze module. ((

Opbouw van de sessie Deze sessie bestaat zowel uit voorbereidende als bijkomende oefeningen en bestaat uit vier delen: »» Deel 1 gaat in op de bestaande gewoonten qua energiegebruik en duurzame mobiliteit en introduceert de thema’s energiegebruik en duurzame mobiliteit. Daarnaast worden ook de voordelen van duurzame vervoermiddelen bekeken. »» Deel 2 behandelt de basiselementen van mobiliteit en haar effecten. »» Deel 3 is een praktische training: de energiecompetitie. »» Deel 4 vat de ervaringen van de deelnemers samen die ze hebben opgedaan tijdens de trainingssessie. Het wordt aanbevolen om de structuur van het pakket te volgen, maar het is mogelijk om de oefeningen apart te gebruiken. Er is geen juiste of foute manier om het materiaal te gebruiken. Indien je dat wenst, kan je de hand-outs en werkbladen gebruiken.




Specifieke vaardigheden en doelen (voor taalleerkrachten) De studenten zouden de termen „energiegebruik”, „duurzaamheid” en „groene mobiliteit” op basisniveau moeten begrijpen. Studenten zouden in staat moeten zijn om een dagboek in te vullen en te communiceren hierover. Het taalniveau en de taalvaardigheden zijn aangegeven bij elke oefening.

Je kan een lijst terugvinden van de gebruikelijke Europese taalniveaus in de bijlage van (( deze module.

→→ Taalvaardigheden H Z L S

Horen Zeggen Lezen Schrijven

Materialen in deze sessie De volgende materialen worden aanbevolen voor deze sessie: »» Energiedagboeken (te verzamelen van de studenten) »» Flip-over »» Handleiding Energie besparen en duurzame mobiliteit »» Hand-outs voor de studenten »» Notaboekje/papier »» Pennen »» Portfolio (optioneel) »» Stiften »» Werkbladen voor de studenten »» Whiteboard


5


Trainingssessie Introductie Portfolio Om het praktisch gebruik van de informatie en de kennisoverdracht te garanderen, wordt iedere student uitgenodigd om een portfolio bij te houden. Dit portfolio kan gebruikt worden om de individuele vooruitgang van de student te bekijken en kan gevuld worden met foto’s, nuttige zinnen, afbeeldingen, enz. De studenten krijgen tijdens de sessie werkbladen en hand-outs die ze ook voor hun portfolio kunnen gebruiken. Door op de persoonlijke leervragen van studenten te focussen, is het mogelijk het portfolio te personaliseren tot een persoonlijk handboek over energie besparen.


6


Trainingssessie Deel 1: Intake

Oefeningen Deel 1: Intake In dit deel wordt de basiskennis van de studenten verkend. Het startpunt zijn de noden, wensen en de ervaringen van de studenten. Oefening 1 Inhoud

Energiegebruik in het algemeen In ons dagelijks leven gebruiken we energie om te koken, te verwarmen, te verlichten en ook voor mobiliteit. In deze oefening leren de studenten het energiegebruik in verschillende sectoren kennen.

Didactische tips

Inleidende discussie Laat de studenten een doorsnee dag overlopen. Wat hebben ze gedaan en waar hebben ze energie gebruikt? De trainer deelt Hand-out 1 uit en kan dankzij de afbeeldingen abstracte begrippen zoals energiegebruik duidelijk maken. Vraag de studenten om facturen en rekeningen mee te nemen (bijvoorbeeld elektriciteitsfactuur, brandstof, gas, supermarktrekening, treintickets, …). Die kan je samen met hen klasseren per energiesector. De studenten zullen makkelijker begrijpen wat energie juist is en in welke delen van ons dagelijks leven we energie gebruiken.

Materiaal

Handleiding Energie besparen en duurzame mobiliteit Energiegebruik in het algemeen, p. 2 ev. Hand-out 1 Energiegebruik in het algemeen Flip-over/whiteboard, papier/pennen, stiften

Duur Taal/CEFR-niveau en vaardigheden


~ 20 min Niveau: alle Vaardigheden: H, Z, L

7


Trainingssessie Deel 1: Intake Oefening 2 Inhoud

Energiegebruik in transport Een derde van alle energieverbruik wordt veroorzaakt door transport. Dat kan meer of minder zijn, afhankelijk van het vervoermiddel dat we kiezen. De gevolgen voor het milieu hangen sterk af van de gekozen energiebron.

Didactische tips

Inleidende oefening Laat de studenten schatten hoeveel energie ze gebruiken wanneer ze verschillende vervoermiddelen gebruiken (te voet, met de fiets, met de auto). Gebruik daarvoor Werkblad 1. Individuele oefening Laat de studenten schatten wat het aandeel van transport is in het algemene energieverbruik. Gebruik daarvoor Werkblad 2. Groepsdiscussie De trainer overloopt de oplossingen en start een discussie door een vergelijking maken tussen de energie die we gebruiken in transport en de energie die we gebruiken in het huishouden. De trainer kan daarvoor de volgende vragen stellen: • Vergeleken met het huishoudelijke energiegebruik (verwarming, verlichting, … ), wat zou dan het energiegebruik zijn dat veroorzaakt wordt door ons te verplaatsen? • Is er een verschil tussen een auto hebben en geen auto hebben? • Hoeveel energie zou een auto verbruiken? Hoeveel energie verbruikt een bus of een fiets?

Materiaal

Handleiding Energie besparen en duurzame mobiliteit Wat is het aandeel van transport in het algemene energieverbruik?, p. 4 Werkblad 1 Energiebudget voor verschillende vervoermiddelen


8


Trainingssessie Deel 1: Intake Materiaal

Werkblad 2 Aandeel van transport in energieverbruik Hand-out 2 Energiegebruik in transport Flip-over/whiteboard, papier/pennen, stiften



Oefening 3 Inhoud

Voordelen van duurzame vervoermiddelen Duurzame vervoermiddelen zoals stappen, fietsen, openbaar vervoer en Eco-driving zijn flexibel, kosteneffectief en hebben een positieve impact op onze gezondheid en het milieu. In deze oefening zullen de studenten die voordelen ontdekken.

Didactische tips

Groepsdiscussie Vorm groepjes van 3 of 4 personen en laat hen discussiëren over hoe ze zich verplaatsen en welke mogelijkheden er zijn om over te stappen op duurzame vervoermiddelen. Laat hen de voordelen van duurzame vervoermiddelen zelf ontdekken. Je kan daarvoor Hand-out 3 gebruiken.

Materiaal

Handleiding Energie besparen en duurzame mobiliteit Voordelen van duurzame mobiliteit, p. 7 ev. Hand-out 3 Voordelen van duurzame vervoermiddelen


Totale duur Deel 1



~ 1 u 10 min

9


Trainingssessie Deel 2: Theorie

Deel 2: Theorie In dit deel komen de basiselementen van de training aan bod. Er wordt voornamelijk gefocust op de verschillende effecten van transport en mobiliteit. Oefening 4 Inhoud

Duurzaamheid en Groene mobiliteit Actieve vervoermiddelen zoals stappen of fietsen, openbaar vervoer en Eco-driving worden vaak aangeduid met de verzamelterm duurzame of groene vervoermiddelen. In deze oefening zullen de studenten vertrouwd raken met deze termen en hun betekenis.

Didactische tips

Groepsdiscussie Waarom legt Europa zoveel nadruk op duurzaamheid en groene mobiliteit? Laat de studenten discussiëren over de termen, wat ze eronder verstaan en of ze er ooit al van gehoord hebben. Nadien kan je hen de juiste betekenis vertellen zoals beschreven in Hand-out 4.

Materiaal

Handleiding Energie besparen en duurzame mobiliteit Duurzaamheid en Groene mobiliteit, p. 6 Hand-out 4 Duurzaamheid en Groene mobiliteit



~ 20 min Niveau: B1 Vaardigheden: H, Z, L

10


Trainingssessie Deel 2: Theorie Oefening 5 Inhoud

Mobiliteit en haar invloed op het klimaat Transport is een van de belangrijkste uitstoters van broeikasgassen, koolstofdioxide en luchtvervuiling. De studenten leren deze effecten kennen.

Didactische tips

Groepsdiscussie en presentatie Laat de studenten raden naar het energieverbruik van vervoermiddelen en geef daarover een korte presentatie aan de hand van Hand-out 5.

Materiaal

Handleiding Energie besparen en duurzame mobiliteit Mobiliteit en haar invloed op het klimaat, p. 9 ev. Hand-out 5 Mobiliteit en haar invloed op het klimaat



~ 20 min Niveau: B1+ Vaardigheden: H, Z, L

11


Trainingssessie Deel 2: Theorie De volgende oefeningen (oefening 6–8) kunnen samen gedaan worden. Je kan de groep in drie kleinere groepjes verdelen. Elk groepje krijgt een van de drie hand-outs (Mobiliteit en geluidsoverlast, Mobiliteit en ruimte en Mobiliteit en gezondheid). De studenten lezen de hand-outs, discussiëren erover en vertellen erover aan de andere groepjes. Oefening 6 Inhoud

Mobiliteit en geluidsoverlast In deze oefening wordt het thema verkeerslawaai geïntroduceerd. Bedoeling is om studenten bewust te maken van het feit dat geluidsoverlast ook een vorm van vervuiling is waar veel mensen last van hebben.

Didactische tips

Discussie en presentatie Laat de studenten discussiëren over hun ervaringen met verkeerslawaai in hun thuisland en in Vlaanderen. Geef een korte presentatie aan de hand van Hand-out 6.

Materiaal

Handleiding Energie besparen en duurzame mobiliteit Mobiliteit en geluidsoverlast p. 10 ev. Hand-out 6 Mobiliteit en geluidsoverlast




12



Mobiliteit en ruimte Transportinfrastructuur neemt heel wat ruimte in beslag: snelwegen, parkings, benzinestations, garages, spoorwegen, enzovoort … Vooral privéwagens hebben erg veel ruimte nodig, meer dan collectieve vervoermiddelen, zoals de bus of de trein, of actieve vervoermiddelen, zoals de fiets of stappen. De studenten raken vertrouwd met het thema ruimte.

Didactische tips

Discussie en presentatie Laat de studenten schatten hoeveel mensen er gemiddeld in een auto zitten (bezettingsgraad). Vergelijk dit cijfer met de ruimte die andere vervoermiddelen nodig hebben met behulp van cijfers en foto’s die je terugvindt in Hand-out 7.

Materiaal

Handleiding Energie besparen en duurzame mobiliteit Mobiliteit en ruimte, p. 12 ev. Hand-out 7 Mobiliteit en ruimte




13



Mobiliteit en gezondheid Transport beïnvloedt de gezondheid van de hele bevolking, direct en indirect door milieuvervuiling. Hoe we onszelf verplaatsen en welke middelen we gebruiken, heeft een direct effect op onze gezondheid. In deze oefening zien de studenten dat duurzame vervoermiddelen aanzienlijke gezondheidsvoordelen kunnen hebben.

Didactische tips

Presentatie en discussie Introduceer de gezondheidseffecten van transport a.d.h.v. Hand-out 8. Laat de studenten nadien discussiëren over de belangrijkste gezondheidseffecten. Discussieer mee en vraag de studenten stil te staan bij hoe duurzame vervoermiddelen hun eigen gezondheid kunnen verbeteren.

Materiaal

Handleiding Energie besparen en duurzame mobiliteit Mobiliteit en gezondheid, p. 14 ev. Hand-out 8 Mobiliteit en gezondheid




14



Feiten en cijfers over auto’s – Verspreiding van auto’s In deze oefening krijgen de studenten een overzicht van de motorisatiegraad van verschillende landen en de grote verschillen tussen landen.

Didactische tips

Presentatie en groepsdiscussie Geef een kort overzicht over de huidige verspreiding van auto’s (aantal auto’s per hoofd) zoals beschreven in Handout 9. De studenten zullen zien dat de autodichtheid (autobezit per hoofd) heel erg kan verschillen naargelang het land of de regio. Sluit de oefening af met een korte groepsdiscussie over de toestand in hun thuisland betreffende dit thema.

Materiaal

Handleiding Energie besparen en duurzame mobiliteit Huidige verspreiding van auto’s, p. 15 ev. Hand-out 9 Huidige verspreiding van auto’s



~ 25 min Niveau: B1 Vaardigheden: H,Z, L

15



Impact van auto’s op de samenleving en het landschap De studenten krijgen een introductie over de verschillende soorten van impact die autorijden kan hebben op gemeenschappen en het landschap.

Didactische tips

Groepsoefening en discussie De trainer deelt een hand-out uit waarop verschillende verkeerssituaties, planningssituaties en landschappen worden afgebeeld. Maak groepjes van 3 of 4 personen en laat de groepjes discussiëren over de afbeeldingen vanuit het perspectief van een voetganger, een fietser en een automobilist. Vragen voor de discussie kunnen zijn: • Welke foto heeft jouw voorkeur? • Met welk perspectief ben je het meest vertrouwd? • Vanuit welk perspectief kijk je het liefst? • Waar zie je negatieve voorbeelden en waar zie je positieve voorbeelden? • Zie je verschillen in verkeers- en landschapsplanning tussen dit land en je vaderland? Laat enkele studenten hun antwoorden aan de hele groep vertellen en vat de oefening samen aan de hand van Handout 10.

Materiaal

Handleiding Energie besparen en duurzame mobiliteit Impact van auto’s op de samenleving, p. 18 ev. De dominantie van auto’s in moderne steden, p. 19 ev. Hand-out 10 Impact van de auto op de samenleving en het landschap



~ 30 min Niveau: alle Vaardigheden: H, Z (L)

16



Impact van de auto op het milieu Transport veroorzaakt luchtvervuiling, vooral de verbrandingsmotor in auto’s produceert giftige stoffen. In deze oefening krijgen de studenten een overzicht van de impact van autorijden op het milieu.

Didactische tips

Presentatie en groepsdiscussie Geef een korte presentatie aan de hand van Hand-out 11 en sluit de presentatie af met een korte groepsdiscussie. Peil vooral naar de ervaringen die de studenten zelf hebben met dit thema.

Materiaal

Handleiding Energie besparen en duurzame mobiliteit Impact van de auto op het milieu, p. 21 ev. Hand-out 11 Impact van de auto op het milieu




17



Samenvatting en groepsdiscussie Vat nog even kort samen wat er in de vorige hand-outs gezegd werd of laat de studenten dit doen.

Didactische tips

Betrek de studenten bij de samenvatting en laat hen vertellen over hun eigen ervaringen in verband met de thema’s die besproken werden. Je kan de volgende vragen stellen: • Hoe is de situatie hier in vergelijking met je vaderland? Beter of slechter? • Wat kunnen wij doen om de situatie te verbeteren?

Materiaal Duur Taal/CEFR-niveau en vaardigheden

Totale duur Deel 2


— ~ 15 min Niveau: alle Vaardigheden: H, Z

~ 3 u 10 min

18


Trainingssessie Deel 3: Praktijk

Deel 3: Praktijk In dit deel van de sessie krijgen de studenten de mogelijkheid om hun nieuw verworven kennis en vaardigheden te oefenen. Op een speelse manier wordt het eigen energieverbruik onder de aandacht gebracht. Oefening 13 Inhoud

Het energiedagboek – Voorbereiding voor de energiecompetitie De studenten vertrouwd maken met het gebruik van een energiedagboek.

Didactische tips

De trainer geeft informatie over hoe een energiedagboek kan gebruikt worden. Elke student wordt gevraagd het dagboek in te vullen en bij te houden. Zoals beschreven in het werkblad noteert elke student: • Alle verplaatsingen gedurende een dag. • Welke vervoermiddelen hij/zij gebruikte. • Het vertrek- en eindpunt. • Een schatting van de de reislengte (tijd en km). • Speciale indrukken die werden opgedaan tijdens een trip.

Materiaal

Handleiding Energie besparen en duurzame mobiliteit Tips om energiegebruik meetbaar te maken, p. 23 Werkblad 3 Het Energiedagboek



~ 20 min Niveau: alle Vaardigheden: H, Z, L, S

19


Trainingssessie Deel 3: Praktijk Oefening 14 Inhoud

Een goede dag – De energiecompetitie De studenten doen mee aan een energiecompetitie door punten te verzamelen naargelang de energie die ze verbruikten.

Didactische tips

De trainer verzamelt de dagboeken en overloopt de resultaten. Daarbij wordt ingegaan op energieverbruik en vervoermiddelen. De trainer kan Werkblad 4 gebruiken waarin een rangschikking van de verschillende vervoersmogelijkheden gegeven wordt. Je kan er ook gemakkelijk een groepsactiviteit van maken door studenten aan elkaar punten te laten geven. Print dan de tabel met vervoermiddelen een aantal keren. Bedoeling is dat zij aan het einde ook hun eigen energiegedrag beoordelen. De student met het minst aantal punten heeft het meest energie bespaard en wint de competitie.

Materiaal

Handleiding Energie besparen en duurzame mobiliteit Tips om energiegebruik meetbaar te maken, p. 23 Werkblad 3 Het energiedagboek Werkblad 4 De energiecompetitie Handige links

Duur

~ 1–2 u

Taal/CEFR-niveau en vaardigheden

Niveau: alle Vaardigheden: H, Z, L, S,

Totale duur Deel 3

~ 1 u 20 min – 2 u 20 min


20


Trainingssessie Deel 4: Afronding

Deel 4: Afronding De bedoeling van dit deel is een samenvatting te maken van de sessie en wat de studenten daarbij ervaren hebben. Oefening 15 Inhoud

Ervaringsuitwisseling De groep wisselt ervaringen uit over de energiecompetitie.

Didactische tips

Groepsdiscussie Vorm groepjes van 3 tot 4 personen. Laat de groepjes discussiëren over hun ervaringen tijdens de sessie en laat hen antwoorden op de volgende vragen: • Is mobiliteit een factor in energiegebruik? • Hoe kan ik me duurzamer verplaatsen? • Heeft iemand een nieuw vervoermiddel geprobeerd? • Was het leuk? Open groepsdiscussie Laat enkele groepjes hun ervaringen en conclusies delen met de ganse groep. Probeer discussie uit te lokken.

Materiaal

Werkblad 3 Het energiedagboek Flip-over, papier/pennen



~ 30 min Niveau: alle Vaardigheden: H, Z

21


Trainingssessie Deel 4: Afronding Oefening 16 Inhoud Didactische tips

Materiaal Duur Taal/CEFR-niveau en vaardigheden

Totale duur Deel 4

Totale duur van de trainingsessie


Samenvatting en afronding De trainer vat de sessie samen en beantwoordt eventueel nog openstaande vragen. — ~ 10 min Niveau: alle Vaardigheden: H, Z

~ 40 min

~ 6 u 20 min – 7 u 20 min

22


Werkbladen

Overzicht »» Werkblad 1: Energiebudget voor verschillende vervoermiddelen »» Werkblad 1: Energiebudget voor verschillende vervoermiddelen (Antwoordsleutel) »» Werkblad 2: Aandel van transport in energieverbruik »» Werkblad 2: Aandel van transport in energieverbruik (Antwoordsleutel) »» Werkblad 3: Het energiedagboek »» Werkblad 4: De energiecompetitie

TOGETHER_Energie besparen_4_Werkblad.pdf


Werkblad 1

Energiebudget voor verschillende vervoermiddelen Deel 1 / Oefening 2 Hoeveel km kan je afleggen met de energiewaarde van een reep chocolade? Vink het juiste vakje aan:

… te voet: (( 3 km 5 km 8 km

… met de fiets: (( 5 km 10 km 20 km

… met de auto: (( 0,5 km 5 km 50 km

N iveau

A1-A2

TOGETHER_Energie besparen_4_Werkblad 1.pdf


Antwoordsleutel

Werkblad 1

Energiebudget voor verschillende vervoermiddelen Deel 1 / Oefening 2 Hoeveel km kan je afleggen met de energiewaarde van een reep chocolade? Vink het juiste vakje aan:

… te voet: (( 3 km 5 km 8 km

… met de fiets: (( 5 km 10 km 20 km

… met de auto: (( 0,5 km 5 km 50 km

N iveau

A1–A2

TOGETHER_Energie besparen_4_Werkblad 1_Antwoord.pdf


Werkblad 2

Aandeel van transport in energieverbruik Deel 1 / Oefening 2 Wat is het aandeel van transport in het totaal energieverbruik? Link de tekeningen hieronder (ze stellen een energiesector voor) met de percentages op onderstaande figuur.

2 %

25 %

29 %

10 % 34 %

Tertiaire sector (Commerciële goederen en diensten)

Transport


Private huishoudens

Industrie

Landbouw N iveau

A1–A2


Antwoordsleutel

Werkblad 2

Aandeel van transport in energieverbruik Deel 1 / Oefening 2 De figuur hieronder geeft aan hoeveel energie er per sector verbruikt wordt.

2 % Private huishoudens

25 %

Landbouw

29 %

Industrie

10 % 34 % Tertiaire sector (Commerciële goederen en diensten)

Transport

Bron: Agoria (2005)

Transport is verantwoordelijk voor een derde van het totale energieverbruik. (( N iveau

A1–A2

TOGETHER_Energie besparen_4_Werkblad 2_Antwoord.pdf


Werkblad 3

Het energiedagboek Deel 3 / Oefening 13–15 Het voordeel van het dagboek is dat je eigen dagelijks energieverbruik voor je vervoer bijgehouden wordt. Je kan verschillende vervoermiddelen met elkaar vergelijken (bv. fietsen en autorijden). Zo kan je uitzoeken hoe je geld, energie en CO2-uitstoot kan uitsparen. Dat is voordelig voor jou en het milieu. Houd ALLE transportactiviteit bij (alle reizen/ritten die je maakt) op één bepaalde dag. Een reis is een verplaatsing met een bepaald begin- en eindpunt (bv. van thuis naar de werkplaats, van de winkel naar huis, enz.).

Vul de datum in waarop je het energiedagboek bijhoudt en hou je aan de volgende 8 stappen: 1. Het vertrekpunt (begin) van elke verplaatsing 2. De bestemming van elke verplaatsing 3. De duur van elke verplaatsing (in minuten/uren) 4. Het eerste vervoermiddel vanuit je vertrekpunt (bv. het eerste vervoermiddel dat je gebruikt om thuis te vertrekken) 5. Het laatste vervoermiddel dat je gebruikte om op je bestemming te raken (= het vervoermiddel waarmee je je eindbestemming hebt bereikt, bv. thuis) 6. De geschatte afstand van elke verplaatsing (in km) 7. Het voornaamste vervoermiddel van elke verplaatsing (= vervoermiddel waar je het langst mee gereisd hebt) 8. Speciale indrukken tijdens elke verplaatsing (bv. wat vond je leuk/wat was er moeilijk/waar werd je boos/gelukkig van, enz.) N iveau

A2



Werkblad 3 →→ Het energiedagboek (Sjabloon) Reis 1 Vertrekpunt (begin) (van …)

Bestemming (naar …)

Vertrekuur (uu:mm)

Aankomstuur (uu:mm)

Totale reistijd (uu:mm)

Hoofdvervoermiddel

Afgelegde km (schatting)

Eerste vervoermiddel Laats vervoermiddel bij bestemming

Speciale indrukken tijdens de reis? Reis 2 Vertrekpunt (begin) (van …)


Vertrekuur (uu:mm)

Aankomstuur (uu:mm)


Hoofdvervoermiddel





Vertrekuur (uu:mm)

Aankomstuur (uu:mm)


Hoofdvervoermiddel



Speciale indrukken tijdens de reis? N iveau

A2



Werkblad 3 Reis 4 Vertrekpunt (begin) (van …)


Vertrekuur (uu:mm)

Aankomstuur (uu:mm)


Hoofdvervoermiddel





Vertrekuur (uu:mm)

Aankomstuur (uu:mm)


Hoofdvervoermiddel





Vertrekuur (uu:mm)

Aankomstuur (uu:mm)


Hoofdvervoermiddel



Speciale indrukken tijdens de reis?

Totale reis-tijd/dag

N iveau

A2



Werkblad 4

De energiecompetitie Deel 3 / Oefening 14 Verdiende punten Te voet

Fiets

E-fiets

Motorfiets

Auto

Elektrische wagen

Trein/tram

Bus

Vliegtuig

1 km

3 km

5 km

10 km 15 km 20 km 30 km 50 km 100 km

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

0,1

0,2

0,3

0,4

0,6

1

2

1,4

4,2

7

14

21

28

42

70

140

2,5

7,5

12,5

25

37,5

50

75

125

250

0,7

2,1

3,5

7

10,5

14

21

35

70

0,5

1,5

2,5

5

7,5

10

15

25

50

0,7

2,1

3,5

7

10,5

14

21

35

70

4,3

12,9

21,5

43

64,5

86

129

215

4301

Bijvoorbeeld: 0,5 km te voet + 2 km met de fiets + 10 km met de auto = 0 + 0 + 25 = 25 Hoe meer punten er verzameld worden, hoe meer energie men gebruikt heeft. De cursist die het minste aantal punten verzameld heeft, bespaarde het meeste energie en (( wint de competitie!

1 Energy consumption (and CO2-emissions) of selected activities in points (own calculations by Austrian Energy Agency (2012). Adapted from: www.eingutertag.org. Online tool of the energy saving initiative „A better day the 100 way”.


N iveau

A2


Hand-outs

Overzicht »» Hand-out 1: Energiegebruik in het algemeen »» Hand-out 2: Energiegebruik in transport »» Hand-out 3: Voordelen van duurzame vervoermiddelen »» Hand-out 4: Duurzaamheid en Grone mobiliteit »» Hand-out 5: Mobiliteit en haar invloed op het klimaat »» Hand-out 6: Mobiliteit en geluidsoverlast »» Hand-out 7: Mobiliteit en ruimte »» Hand-out 8: Mobiliteit en gezondheid »» Hand-out 9: Huidige verspreiding van auto’s »» Hand-out 10: Impact van de auto op de samenleving en het landschap »» Hand-out 11: Impact van de auto op het milieu

TOGETHER_Energie besparen_5_Hand-out.pdf


Hand-out 1

Energiegebruik in het algemeen Deel 1 / Oefening 1 Bijna elke menselijke activiteit veroorzaakt energieconsumptie, zoals de productie van goederen, verwarming, verlichting en transport. Maar in bijna elke sector is het mogelijk om energie efficiënter te gebruiken (zuivere productielijnen, spaarlampen, efficiënte huishoudtoestellen, … ). Dus ook in de sector mobiliteit. Wat is energie? »» Energie is een fysieke hoeveelheid (hoeveelheid werk die kan verzet worden door een kracht). »» Energie wordt gemeten in Joule of kWh (kilowatturen). Energieconsumptie Energieconsumptie betekent het gebruik van hernieuwbare (wind, zon, biomassa), natuurlijke (bijvoorbeeld biomassa) of fossiele (zoals olie, gas, koolsteen) bronnen en wordt gemeten in eenheden, zoals kilowattuur of Tonnen Olie Equivalent. De energiefactuur van een huishouden geeft een goed beeld van hoeveel energie gemid(( deld verbruikt wordt. Om een idee te krijgen en de dingen vergelijkbaar te maken, maken we hier een lijst van wat er kan gedaan worden met 1 kilowattuur energie: Je kan:

Een kookplaat gebruiken gedurende 40 minuten

40 minuten een magnetron gebruiken

N iveau

A2

TOGETHER_Energie besparen_5_Hand-out 01.pdf


Hand-out 1

Een haardroger gebruiken voor 38 minuten

40 minuten een waterkoker gebruiken

Een stofzuiger gebruiken gedurende 43 minuten

Een toaster gebruiken voor 1 uur

25 uren lang een 40W gloeilamp laten branden

111 uuren een spaarlamp laten branden

Een 42’’ LCD televisie gebruiken voor bijna 8 uuren

1,5 km rijden met een gemiddelde wagen

6 km rijden met een elektrische wagen

1 How far will 1 kWh go? Bron: Swedish Energy Agency (2011) and own calculations by Austrian Energy Agency (2011)

N iveau

A2



Hand-out 2

Energiegebruik in transport Deel 1 / Oefening 2 Ongeveer een derde van alle energie die de mensheid gebruikt, gaat naar transport. Bovendien komt 95 procent van die energie van fossiele brandstoffen (meestal ruwe olie, natuurlijk gas of koolsteen). Dat maakt van transport een van de grootste uitstoters van broeikasgassen, luchtvervuiling en geluidsoverlast. Dit leidt tot klimaatopwarming en milieudreigingen, maar ook tot gezondheidsrisico’s voor de ganse wereldbevolking. Er zijn energie-intensieve vervoermiddelen zoals wagens of vliegtuigen maar ook duurzamere vervoermiddelen zoals stappen, fietsen, openbaar vervoer en energievriendelijke manieren van omgaan met gemotoriseerd vervoer zoals Eco-driving, autodelen of alternatieve brandstoffen.

→→ Vergelijking energieverbruik in een huishouden en transport Waar gaat mijn geld naartoe? Energieconsumptie Bron: KELAG (2011)

De figuur laat zien dat er twee grote energieverslinders zijn (tenminste in de meeste Europese gezinnen): »» Verwarming »» Transport N iveau

B1



Hand-out 2 Het aandeel transport verschilt nogal naargelang er een auto is in het gezin of niet. Dit zie je erg duidelijk in de volgende figuur: Energy use of households in kilowatt hours (kWh) Bron: VCÖ (Austrian Traffic Club) (2006) and own calculations by Austrian Energy Agency (2011)

Een gemiddeld gezin (met normale isolatie en elektriciteitsbronnen) zonder een auto ge(( bruikt minder energie dan een gezin dat in een lage-energie woning woont (zeer goede isolatie en hernieuwbare elektriciteitsbronnen), maar met een auto rijdt. Bovendien spendeert een gezin met een auto ongeveer 16 procent van het gezinsbudget aan transport, terwijl dat aandeel naar 5 procent zakt bij gezinnen zonder een auto.1 Dat betekent dat energiegebruik voor transport sterk afhangt van het vervoermiddel: als een gezin auto’s gebruikt, dan zullen de energievraag en dus ook de kosten veel hoger zijn dan bij een mix aan vervoermiddelen!

1 Structure of expenditure on transport towards car availability. Bron: Austrian Institute of Economic Research (2007)

N iveau

B1



Hand-out 3

Voordelen van duurzame vervoermiddelen Deel 1 / Oefening 3 →→ Duurzame mobiliteit is snel en flexibel Bijna de helft van alle autoritten in Europa is korter dan vijf kilometer, bijna tien procent is zelfs korter dan een kilometer. Dat is een ideale afstand om te fietsen of te stappen. In stedelijke gebieden is fietsen zelfs gewoon de snelste manier om van A naar B te gaan voor een afstand van maximaal vijf kilometer.1 Je kan doorsteekjes gebruiken, je hoeft geen parkeerplaats te zoeken, fietsen kan je op verschillende snelheden. Voor langere trajecten of wanneer je tassen of bagage te dragen hebt, kan je het openbaar vervoer gebruiken. Met tram, metro of trein kan je files omzeilen. Dat is niet altijd mogelijk met de bus, maar tegenwoordig krijgen bussen in veel gevallen eigen busbanen.

→→ Duurzame mobiliteit bespaart geld In tijden van stijgende brandstofprijzen zijn openbaar vervoer, stappen, fietsen en Eco-driving een ideale manier om te besparen. Niet alleen voor jezelf, maar ook voor de maatschappij (door minder negatieve externe effecten). Vergeleken met de gemiddelde kost van een auto (ook aankoopprijs en afschrijving) zijn de duurzame vervoermiddelen goedkoper. Als je toch met de auto rijdt, kan je dankzij Eco-driving aanzienlijk besparen op brandstof- en onderhoudskosten. Wat zit erin voor mij? • Meer gebruik maken van duurzame vervoermiddelen heeft directe financiële voordelen. Er blijft meer geld achter in je portefeuille. • Van een typische werkdag van 8 uren, werk je 1,5 uur voor je auto. Als je geen auto hebt, kan je dat geld aan iets anders spenderen of sparen! • Als je een wagen bezit, spendeer je er ongeveer 15 procent van je gezinsbudget aan. Als je geen wagen bezit is dat maar 5 procent! • In Vlaanderen kost een busabonnement slechts 232 euro per jaar. Dat is nog geen euro per dag! Zelfs een kleine wagen kost 15 euro per dag, da’ s 15 keer meer! • Een liter benzine is duurder dan een liter melk. Dus geef je je auto waardevoller voedsel dan jezelf of je familie! 1 Cycling: the way ahead for towns and cities. Bron: European Commission (1999) TOGETHER_Energie besparen_5_Hand-out 03.pdf

N iveau

B1+


Hand-out 3 • Je kan tot 10 euro per dag besparen als je je autogebruik vermindert en vervangt door duurzame vervoermiddelen.

→→ Duurzame mobiliteit is gezond Stappen en fietsen zijn ideale manieren om fysieke activiteit in je dagelijkse leven te integreren zonder er extra tijd aan te spenderen. Een half uur bewegen aan een matige intensiteit halveert het risico op cardiovasculaire ziekten.

→→ Duurzame mobiliteit is milieuvriendelijk Uitgaand van een gemiddelde bezettingsgraad, gebruiken auto’s meer energie en stoten ze veel meer broeikasgassen en luchtvervuilende deeltjes uit dan openbaar vervoer, fietsen of stappen. Deze vervoermiddelen zijn dus meer energie-efficiënter en duurzamer dan auto’s omdat ze helpen broeikasgassen, zoals CO2 of gezondheidsrisico’s, zoals fijn stof, terug te dringen. Energiegebruik in kilowatturen (kWh) van verschillende vervoermiddelen (per passagierkilometer, pkm) Bron: Umweltbundesamt Austria (2009) 0,6

0,5

kWh

0,4

0,3

0,2

0,1

0 car

train

bus

tram

subway

bicycle

walking

transport mode

→→ Duurzame mobiliteit doet sociale contacten toenemen Duurzame vervoermiddelen gebruiken is de beste manier om je buurt te leren kennen en effectief mensen te ontmoeten. Actieve mobiliteit zoals stappen en fietsen, maar ook reizen via het openbaar vervoer, brengt je in contact met je omgeving en de mensen rondom je. Duurzame mobiliteit is communicatief.

→→ Duurzame mobiliteit is leuk Veel mensen zien fietsen en stappen als hobby of vrijetijdsactiviteit. Het leuke eraan is dat je het kan integreren in je dagelijkse leven wanneer je bijvoorbeeld een trip naar het werk combineert met een leuke recreatieve route.

N iveau

B1+



Hand-out 4

Duurzaamheid en Groene mobiliteit Deel 2 / Oefening 4 →→ Duurzaamheid en duurzame ontwikkelingen Duurzame ontwikkelingen worden omschreven als „ontwikkelingen die tegemoet komen aan de huidige noden zonder die van toekomstige generaties te dwarsbomen”. Ze steunen op drie dimensies: ecologie, economie en sociale aspecten.

→→ Groene mobiliteit Duurzaam transport of groene mobiliteit verwijst naar alle transportmiddelen die een kleine impact hebben op het milieu, zuinig omspringen met brandstof, plaatsbesparend zijn en een gezonde levensstijl promoten. Groen transport omvat: • Mobiliteit die aangedreven wordt door de mens zoals wandelen en fietsen. • Openbaar vervoer. • Energiezuinig omspringen met gemotoriseerde voertuigen (Eco-driving, alternatieve brandstoffen, groene wagens/motors, maar ook andere individuele of collectieve transportmiddelen zoals autodelen of carpooling).

N iveau

B1



Hand-out 5

Mobiliteit en haar invloed op het klimaat Deel 2 / Oefening 5 →→ De effecten van broeikasgassen en luchtvervuiling veroorzaakt door transport

Transport is een van de grootste uitstoters van broeikasgassen (waarvan koolstofdioxide of CO2 de belangrijkste is), luchtvervuiling en geluidsoverlast. Dat leidt tot opwarming van de aarde en milieudreigingen, zoals overstromingen en droogte. Luchtvervuiling en geluidsoverlast leiden tot aanzienlijke gezondheidsrisico’s, zoals ademhalingsproblemen of cardiovasculaire aandoeningen. Om deze negatieve impact te helpen verminderen, moeten minder duurzame vervoermiddelen vervangen worden door duurzamere vervoermiddelen.

→→ Energiegebruik en CO2-emissies van verschillende vervoermiddelen Het energieverbruik van een gemiddelde auto vergeleken met andere vervoermiddelen Bron: Austrian Energy Agency (2008)

N iveau

B1+



Hand-out 5 →→ Energiegebruik van duurzame vervoermiddelen Stappen, fietsen en openbaar vervoer: • Zijn veel energie-efficiënter dan individuele gemotoriseerde vervoermiddelen. • Stoten minder CO2 uit. Als je stapt of fietst heb je geen externe energiebron nodig. Je lichaam gebruikt de energie die het kreeg door te eten en te drinken. Per kilometer heeft je lichaam veel minder energie nodig dan een gemotoriseerd voertuig. Openbaar vervoer vraagt minder energie dan privé-wagens omdat het meer mensen vervoert op hetzelfde moment. Dat betekent dat deze vervoermiddelen duurzamer en milieuvriendelijker zijn. Ze stoten (( minder broeikasgassen uit en minder luchtvervuilende deeltjes zoals fijn stof.

N iveau

B1+



Hand-out 6

Mobiliteit en geluidsoverlast Deel 2 / Oefening 6 Lawaai afkomstig van wegverkeer wordt vaak vergeten, maar schaadt onze gezondheid. Auto’s maken veel lawaai. Tot 40–50 km/u is vooral het motorgeluid dominant, bij hogere snelheden horen we vooral het rolgeluid van de banden. Zeker in stedelijke gebieden kan lawaai getemperd worden door andere vervoermiddelen of auto’s aan lage toerentallen te gebruiken. Een wagen die rijdt aan 4.000 toeren per minuut (tpm) maakt hetzelfde geluid als 32 auto’s aan 2.000 toeren per minuut.

→→ Lawaai van wagens

Bron: ECOWILL/www.ecodrive.org

N iveau

B1



Hand-out 6 →→ Vergelijking tussen verschillende bronnen van geluidsoverlast Als een menselijk oor gedurende langere tijd blootgesteld wordt aan een zeker geluidsniveau, dan schaadt dat niet alleen het gehoor maar treden ook negatieve psychologische en gezondheidseffecten op. Een opstijgend vliegtuig veroorzaakt ongeveer 130 tot 140 decibel (dB), dat is de absolute pijngrens. Negatieve gezondheidseffecten beginnen al veel eerder, zeker bij langere blootstelling die typisch is voor bijvoorbeeld het wonen langs een weg met veel verkeer. Er zijn heel wat mensen in Europa die te lijden hebben onder geluidsoverlast. De volgende figuur toont geluidsniveaus van verschillende bronnen: Geluidsniveau

Bron: Brüel & Kjaer (2011)

N iveau

B1



Hand-out 7

Mobiliteit en ruimte Deel 2 / Oefening 7 In het algemeen gebruikt transportinfrastructuur veel ruimte: bijvoorbeeld voor snelwegen, parkings, benzinestations, garages, onderhoudsinfrastructuur, spoorwegen, enz. Privé-wagens hebben meer ruimte nodig dan collectief vervoer zoals bussen en treinen.

→→ Ruimtebesparende vervoerssystemen Uitgaande van de gemiddelde bezettingsgraad van een wagen (het gemiddelde is ongeveer 1,3 personen per auto): »» kan een bus 50 auto’ s vervangen »» kan een trein 1.300 auto’s vervangen! Openbaar vervoergebruikers, fietsers en stappers hebben minder ruimte nodig dan autobestuurders. Bekijk het volgende voorbeeld: Hoeveel ruimte hebben 60 mensen nodig?

Bron: anders reisen (2009)

60 personen op een brug in Salzburg /AT

60 personen in een bus

60 personen in wagens

Het voorbeeld laat zien dat 60 wagens de hele brug bezetten terwijl een bus die hetzelfde aantal mensen vervoert veel minder plaats inneemt. Een bus laat toe stedelijke ruimte opnieuw aan fietsers, stappers of kinderen te geven. N iveau

B1



Hand-out 7 Een volgend voorbeeld laat 40 plooifietsen op 1 parkeerplaats zien:

Bron: Gizmodo (2009)

Zelfs geparkeerd hebben auto’s meer waardevolle ruimte nodig dan duurzame vervoermiddelen. 1 parkeerplaats komt overeen met een parkeerplaats voor 12 normale fietsen. Fietsen op een parkeerplaats

Bron: Karma Konsum (2011)

N iveau

B1



Hand-out 8

Mobiliteit en gezondheid Deel 2 / Oefening 8 Het verkeer heeft een grote invloed op de volledige bevolking. Dat zowel direct als indirect, via milieuvervuiling en CO2-uitstoot die de voornaamste oorzaken zijn van de klimaatverandering. De belangrijkste gevolgen voor de gezondheid zijn: »» Overgewicht/obesitas door een gebrek aan fysieke inspanningen »» Ademhalingsproblemen door de luchtvervuiling »» Verwondingen door auto-ongevallen »» Lawaaihinder Een studie van de Wereldgezondheidsorganisatie stelde vast dat acht keer meer mensen sterven door een gebrek aan fysieke activiteit dan door verkeersongevallen (en twee keer zo veel als door luchtverontreiniging)!1 Het is met andere woorden gezonder om naast een vervuilende straat te wandelen, dan (( helemaal niet te wandelen!

Een vergelijking tussen hoeveel mensen er sterven in auto-ongevallen, ten gevolge van luchtvervuiling en het gebrek aan fysieke beweging in FR/CH/AT Bron: Martin Eder, BMLFUW

1 Transport and health. Facts and figures. Physical activity. Bron: WHO – World Health Organization (2009)

N iveau

B1+



Hand-out 8 Hoe we ons verplaatsen en welke vervoermiddelen we kiezen heeft een direct effect op onze eigen gezondheid! Transportvormen die een fysieke inspanning vereisen, zoals wandelen of fietsen, al dan niet in combinatie met het openbaar vervoer, is overduidelijk voordelig voor onze gezondheid. Dagelijks een halfuurtje matige fysieke activiteit, zoals wandelen of fietsen, vermindert ((

het risico op hartaanvallen met 50 procent!1 Wandelen of fietsen (bv. naar het werk) kan je persoonlijke fitness zijn om (goedkoop) gezond te blijven!

1 Transport and health. A briefing note from the BMA Board of Science. Bron: BMA – British Medical Association (2009)

N iveau

B1+



Hand-out 9

Huidige verspreiding van auto’s Deel 2 / Oefening 9 • In 2010 waren er wereldwijd 1,015 miljard voertuigen (auto’s, vrachtwagens en bussen).1 • Voor de eerste keer, steeg het aantal voertuigen boven de 1 miljard. • Er zijn nu ongeveer 850 miljoen auto’s (inclusief bestelwagens) op de wereld.2 • Dat betekent dat er meer dan 1 voertuig per 10 mensen op de aarde is. • Er zijn echter gigantische verschillen. • In de Europese Unie zijn er 470 auto’s per 1.000 inwoners. • In de Verenigde Staten zijn er 444 auto’s per 1.000 inwoners. • In tegenstelling, in China zijn er slechts 19 auto’s per 1.000 inwoners en in India slechts 8 auto’s per 1.000 inwoners.3 • Als China ooit evenveel auto’s per inwoner heeft als Europa, dan zal die vloot alleen al kort bij de 1 miljard komen. • Het wereldwijde aantal voertuigen wordt verwacht te stijgen tot 2,5 miljard in 2050. • Die grote groei zal vooral plaatsvinden in de ontwikkelingslanden.4 • 58,3 miljoen auto’s werden in 2010 geproduceerd.5

1 World Vehicle Population Tops 1 Billion Units. Bron: WardsAuto (2011) 2 Transport Outlook 2011. Meeting the Needs of 9 Billion People. Bron: International Transport Forum (2011) 3 The Automobile Industry Pocket Guide. Bron: ACEA – European Automobile Manufacturers’ Association (2011) 4 Bron: International Transport Forum (2011) 5 Bron: ACEA (2011)

N iveau

B1



Hand-out 9 →→ Autodichtheid (autobezit per inwoner) wereldwijd De volgende cijfers tonen het aantal voertuigen per 1.000 inwoners in verschillende delen van de wereld.1

Land/regio

Auto’s per 1.000 inwoners

Wereldwijd

132

Europese Unie

470

VS

444

België

484

China

20

India

9

1 World-wide Passenger Cars (per 1,000 people). Bron: ChartsBin/The World Bank Group (2011)

N iveau

B1



Hand-out 9 Het verschil in autodichtheid in verschillende delen van de wereld kan nog duidelijker aangetoond worden met behulp van de volgende figuren. De echte wereldkaart op de bovenste figuur wordt vergeleken met een fictieve wereldkaart op de onderste figuur, waarbij de grootte van de landen overeenkomt met het aantal wagens. De wereld


De wereld volgens autodichtheid


N iveau

B1



Hand-out 9 De volgende figuur toont het aantal wagens per 100 inwoners wereldwijd:


Voorbeelden van gebrekkige toegang tot auto’s • In Madagaskar heeft ongeveer 30 procent van de bevolking geen toegang tot betrouwbare wegen.1 • In China zijn er 184 steden en 54.000 dorpen die geen mogelijkheid hebben tot autogebruik (of zelfs geen wegen).2

1 Madagascar: The Development of a National Rural Transport Program. Bron: The World Bank (2010) 2 China Through a Lens: Rural Road Construction Speeded Up. Bron: www.china.org.cn

N iveau

B1



Hand-out 10

Impact van de auto op de samenleving en het landschap Deel 2 / Oefening 10 In een paar decennia tijd heeft de snelle opkomst van de auto veel veranderingen veroorzaakt. Volgende foto’s zijn daar indrukwekkend voorbeelden van:

→→ Voorbeeld van een weg in de voorstad

Ancaster, VS. Bron: Jakebelder (2010)

→→ Voorbeelden van autostrades

Afrit naar de binnenstad in Atlanta, VS. Bron: Scott Erhardt (2004)

N iveau

B1



Hand-out 10

Autosnelweg in Houston/Texas, VS. Bron: Dhanix (2006)

→→ Voorbeelden van de dominantie van de auto in moderne steden

Prestes Maia snelweg in São Paulo, Brazilië (spitsuur). Bron: Bruno Takahashi Carvalhas de Oliveira (2005)

Onze steden leggen zich meer toe op de noden van auto’s dan op de noden van voetgangers. In straten waar auto’s domineren, verdwijnen lokale buurtwinkels en cafés omdat voetgangers er niet graag meer wandelen. Kleine winkels worden vervangen door grote autovriendelijke shoppingcenters aan de rand van de stad omdat gezinnen met een auto grotere afstanden kunnen afleggen. Het sluiten van lokale winkels draagt ook bij tot de uitsluiting van mensen zonder auto. Het verlies van voetgangersvriendelijke steden en dorpen zorgt ook voor ontwrichte buurten en gemeenschappen. Vele mensen in de ontwikkelde wereld wandelen zelden, maar rijden rechtstreeks van huis naar het werk of andere bestemmingen. Op die manier hebben ze aanzienlijk minder sociale contacten met hun buren.1

1 From Highway to Superhighway: The Sustainability, Symbolism and Situated Practices of Car Culture. Bron: Graves-Brown, Paul (1997)

N iveau

B1



Hand-out 10 →→ Voorbeelden van voetgangerszones

Stadscentrum Buenos Aires, Argentinië. Bron: Galio (2007)

Strøget Copenhagen, Denmark. Bron: Flickr (2007)

Levendige wijken met een „lifestyle scene” met veel bars, winkels en restaurants bevinden zich doorgaans in voetgangerszones of verkeersluwe straten.

N iveau

B1



Hand-out 10 →→ Voorbeeld van een geïntegreerd transportnetwerk Op deze foto zie je dat alle transportmiddelen (autobestuurders, fietsers en voetgangers) geïntegreerd zijn in het verkeer en het landschap.

Transportnetwerk, Rotterdam/Nederland. Bron: thisbigcity.net (2010)

N iveau

B1



Hand-out 11

Impact van de auto op het milieu Deel 2 / Oefening 11

Uitlaatgassen. Bron: Ruben de Rijcke (2009)

Transport creëert luchtvervuiling. Daar zitten de volgende giftige stoffen in:

→→ Stikstofoxides (NOX) Stikstofoxide (NO) en stikstofdioxide (NO2) zijn voornamelijk ongewenste bijproducten van de verbranding van brandstoffen op hoge temperaturen, zoals dat het geval is in verbrandingsmotoren. Wegtransport is de grootste bron van stikstofoxides. NO2 is schadelijk voor mensen omdat het schade toebrengt aan de longfunctie en dus problemen aan de luchtwegen veroorzaakt. Stikstofoxides zijn ook de oorzaak van zure regen en ozonvervuiling. Stikstof oxides (NOX) worden geproduceerd door verbrandingsmotoren van auto’s. ((

→→ Koolstofmonoxide (CO) Koolstofmonoxide (CO) wordt voornamelijk veroorzaakt door de onvolledige verbranding van brandstoffen. Koolstofmonoxide vervuilt de lucht en is giftig voor mensen. Zelfs lage hoeveelheden koolstofmonoxide hebben een effect op het centrale zenuwstelsel. Koolstofmonoxide draagt ook bij aan de ozonvervuiling. De belangrijkste bronnen van koolstofmonoxide zijn de gezinnen, het wegtransport en de industrie. Koolstofmonoxide wordt geproduceerd door onvolledige verbranding van brandstoffen. (( N iveau

B2+



Hand-out 11 →→ Fijn stof Fijn stof bestaat uit hele kleine stofdeeltjes. Ze veroorzaken en verergeren ademhalingsaandoeningen en worden als kankerverwekkend beschouwd. Een van de belangrijkste vormen van fijn stof is wegtransport. Fijn stof wordt voornamelijk geproduceerd door verbranding in auto’s. ((

→→ CO2 en klimaatverandering Wegtransport levert een belangrijke bijdrage aan de opwarming van de aarde door de uitstoot van CO2. De transportsector is de snelst groeiende bron van CO2. Wegtransport levert een belangrijke bijdrage aan de opwarming van de aarde door de uit(( stoot van CO2. Milieuregulering heeft het aantal voertuigemissies doen dalen. Helaas wordt deze daling teniet gedaan door stijgingen in het aantal voertuigen en het gebruik van die voertuigen.

N iveau

B2+



Handige links

Handige links Energie besparen en duurzame mobiliteit ec.europa.eu/clima/sites/campaign/ Website van de Europese Commissie met klimaatindex_en.htm spelletjes, rekenmodules voor de ecologische voetafdruk en nuttige informatie over klimaatverandering. www.ec-linc.info Website van het project EC-LINC dat mensen met lage inkomens helpt om energie of water te besparen met goedkope maatregelen. www.ecolife.be Website van ECOLIFE, een organisatie die een ecologische en duurzame levensstijl promoot. www.energiesnoeiers.be Website met algemene informatie over energie besparen. www.energiesparen.be Website van het Vlaamse Energie-agentschap. www.mijnenergie.be Website met informatie over energie besparen en een prijsvergelijking van gas- en elektriciteitsprijzen. www.mobiel21.be Website van Mobiel 21, een organisatie die zich inzet voor duurzame mobiliteit met informatie over duurzame mobiliteit, projecten en activiteiten. www.vreg.be Website van de Vlaamse Regulator van de Elektriciteits- en gasmarkt (VREG).

TOGETHER_Energie besparen_6_Links.pdf

Inleiding opleidingsmodule Energie besparen en duurzame mobiliteit

Recommend Documents