7%4%.3#(!0
.EEF NICHTHUWELIJKEN IN .EDERLAND Edien Bartels, Oka Storms en Marieke Teeuw
Inleiding Een interdisciplinair team van antropologen, gezondheids-
3AMENVATTING
wetenschappers, een filosoof en een arts aan de Vrije Universiteit (VU/VU-medisch centrum) heeft een kwalitatief
Neef-nicht huwelijken komen in Nederland waar-
onderzoek verricht naar neef-nichthuwelijken onder
schijnlijk meer voor onder migranten uit Noord
[1]
Turkse en Marokkaanse Nederlanders . Het doel van dit
Afrika en het Midden Oosten en hun afstam-
onderzoek was na te gaan wat Turkse en Marokkaanse
melingen, dan onder andere bevolkingsgroepen.
Nederlanders vinden van een huwelijk met een verwant
Neef-nicht huwelijken hebben in die regio vaak de
(consanguïniteit), het gebruik van preconceptioneel
voorkeur boven een huwelijk met een partner uit
testen en bijbehorende reproductieve opties.
een onbekende familie. In Nederland bestaat een
Ook verloskundigen kunnen hiermee te maken krijgen.
negatief beeld over neef-nicht huwelijken. Vooral
Uit eerder onderzoek is gebleken dat huisartsen en
omdat verwante ouders een verhoogd risico kunnen
verloskundigen het vaak lastig vinden om dit onderwerp
hebben op kinderen met een autosomaal recessieve
met patiënten te bespreken, omdat ze denken dat ze
aandoening. Huwelijken tussen verwanten onder
mensen confronteren met iets dat als negatief wordt
autochtone Nederlanders liggen eerder in de taboe-
[2]
gezien .
sfeer. Vanuit de VU is een interdisciplinair kwalitatief
In dit artikel beschrijven we eerst de context van neef-
onderzoek verricht om na te gaan wat Turkse en
nichthuwelijken in de Nederlandse samenleving. Daarna
Marokkaanse Nederlanders vinden van een huwelijk
geven we aan hoe consanguïne huwelijken over de
met een verwant (consanguïniteit), het gebruik van
wereld zijn verspreid en welke voordelen deze huwelijks-
preconceptioneel testen en bijbehorende reproduc-
vorm biedt in die gebieden. We bespreken de cijfers, voor
tieve opties. In dit artikel doen we hierover verslag
zover beschikbaar, voor Nederland en het medisch risico.
voor verloskundigen, omdat deze beroepsgroep
Tot slot gaan we in op de resultaten van het onderzoek
hiermee direct te maken kan krijgen.
onder Turkse en Marokkaanse Nederlanders en bespreken we de uitkomsten van een onderzoek onder islamitisch geleerden naar preconceptioneel testen. Dit laatste
de toenmalige wethouder van Amsterdam en huidige
onderzoek is verricht voorafgaand aan het hier gepresen-
minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, Asscher,
teerde VU onderzoek.
dat via neef-nichthuwelijken meisjes uit het land van herkomst van migrantengroepen naar Nederland worden
Neef-nichthuwelijken in de Nederlandse samenleving
gehaald om te zorgen voor tweede generatie-zoons die
Neef-nichthuwelijken zijn in het recente verleden
maakt dat neef-nichthuwelijken ‘verdacht’ zijn en een
regelmatig negatief in het nieuws geweest. In de
manier geworden om huwelijksdwang tegen te gaan.
regeringsverklaring van het huidige VVD/PvdA kabinet
Getuige de discussie op Geen Stijl naar aanleiding van dit
staat dat deze huwelijken ‘in beginsel verboden worden’
onderzoek, worden neef-nichthuwelijken ook geassoci-
(Regeerakkoord VVD/PvdA 2012). In juli 2013 is het
eerd met incest [6].
wetsvoorstel om huwelijken tussen verwanten te
Paren met een migrantenachtergrond uit landen waar
verbieden aan de tweede kamer aangeboden. De
neef-nichthuwelijken gangbaar zijn, zijn op de hoogte
motivering is dat neef-nicht huwelijken vaak gedwongen
van het taboe dat in Nederland leeft over hun relatie.
zouden zijn. Hierbij bepaalt de familie, zonder instemming
Daarom willen ze er vaak niet over praten. In het
van de toekomstige echtgenoten, dat neef en nicht met
onderzoek vertelde een tweede generatie Nederlands-
elkaar trouwen. In de Amsterdamlezing van 2009 stelde
Marokkaanse vrouw dat zij tegen de verloskundige niet
zwakbegaafd zijn [3]. Deze associatie met huwelijksdwang
had verteld dat zij met haar neef was getrouwd: “Als Dr. Edien Bartels en Oka Storms, Msc. zijn verbonden aan de
zo’n verloskundige hoort dat je familie bent dan gaan ze
afdeling Sociale en Culturele Antropologie aan de Vrije Universiteit.
altijd heel veel extra dingen doen en dat wilde ik juist niet.”
Marieke Teeuw, is als arts-onderzoeker verbonden aan de afdeling
Dat advies had zij gekregen van een buurvrouw. Tijdens
klinische genetica/ sectie community genetics van het VUmc.
het onderzoek hoorden we ook opmerkingen als: 4V6 s +./6
13
7%4%.3#(!0 “hier mag je niet trouwen met je neef maar hier mogen
Ook bestaan er grote verschillen binnen deze landen.
twee mannen wel met elkaar trouwen.”
Zo huwen Koerden in Oost-Turkije vaker met een neef of
Uit ons onderzoek blijkt onder andere dat neef-nicht[4]
nicht dan de inwoners van Istanbul. Er bestaat ook veel
huwelijken ook vrijwillig gesloten kunnen worden .
verschil van mening over. Tijdens een bezoek aan het
Vrouwen vertelden verliefd te zijn geworden op hun neef
staatsziekenhuis in Kayseri (Anatolië) vertelde de directeur
en samen tot de beslissing te zijn gekomen te huwen.
dat neef-nichthuwelijken niet meer voorkwamen in het
Ook onder Nederlanders worden neef-nichthuwelijken
huidige Turkije. Dit terwijl het hoofd van de afdeling
gesloten, vooral in gesloten (kleine) gemeenschappen,
genetica aangaf dat in Midden-Turkije ongeveer een kwart
vrijwillig en uit verliefdheid. Een EO-programma over een
van de bevolking met een (verre) verwant gehuwd was.
Nederlands neef-nichtechtpaar
[5]
laat dit bijvoorbeeld
zien. In Limburg gold tot in de jaren zeventig: ‘Neef en
Voorkeur voor neef-nichthuwelijk
nicht vrijt allicht’, met andere woorden: neef en nicht
Neef-nichthuwelijken hebben nog steeds de voorkeur en
kunnen makkelijk een huwelijk aangaan en dat zal goed
dan vooral een huwelijk tussen een neef en nicht van twee
verlopen. Ook bekende historische figuren als Charles
broers. Maar ook andere vormen van familiehuwelijken
Darwin en Albert Einstein waren met hun nicht gehuwd.
hebben de voorkeur boven een huwelijk met iemand uit
Deze huwelijken worden niet geassocieerd met dwang.
een onbekende familie. De voordelen van huwen in de familie zijn velerlei: wanneer er land en/of bezit in de
Verspreiding neef-nichthuwelijken over de wereld
familie is, blijft het binnen de familie na overlijden van de
Neef-nicht huwelijken zijn over de hele wereld verspreid.
meer zekerheid. Wanneer een echtgenoot zich misdraagt
Uit deze kaart van Bittles [7], een bekende onderzoeker op
tegenover zijn vrouw kan de vrouw via haar vader en die
het gebied van consanguïne huwelijken, blijkt al dat
weer via zijn broer de echtgenoot tot de orde roepen.
neef-nichthuwelijken vooral voorkomen in gebieden waar
In geval van scheiding blijven de kinderen meestal bij de
een patriarchale (de vader heeft autoriteit op basis van
familie van de vader. De moeder blijft de kinderen dan
het vaderschap) en patrilineaire (afstamming volgens de
wel zien, omdat ze ook tot de familie behoort. Marokko
vaderlijn) familiestructuur heerst.
en Turkije zijn geen verzorgingsstaten. De familie geeft
Maar ook binnen en tussen deze gebieden zijn verschillen,
basiszekerheid aan haar leden en dus is de familie ook
zo bleek bij ons onderzoek in Marokko en Turkije. In
het vangnet bij problemen. Een nadeel is dat in het geval
beide landen komen neef-nichthuwelijken meer voor op
van ruzie tussen verwante echtgenoten het risico bestaat,
het platteland en minder in de steden. Daarnaast is er
dat de familie onderling partij gaat kiezen en uit elkaar
veel maatschappelijke discussie over dit onderwerp en
valt. Ook kan het moeilijker zijn om te scheiden, omdat
lijkt het huwelijk met een verwant af te nemen. Op de
de familie echtelijke problemen onderling probeert op te
televisie wordt voorlichting gegeven en hulpverleners
lossen.
ouders. Voor vrouwen en kinderen is het voordeel vooral
spreken er openlijk over.
© A.H. Bittles 2009
Overzicht van het voorkomen consanguine huwelijken
14
4V6 s +./6
7%4%.3#(!0 Neef-nichthuwelijken in Nederland
We hebben op verschillende manieren data verzameld.
Hoe vaak neef-nicht huwelijken in Nederland voorkomen
Er zijn acht focusgroepen gehouden met 86 Nederlandse
is onbekend; er bestaan geen landelijke cijfers. In de
Marokkaanse en Turkse vrouwen (eerste en tweede
Rotterdamse Generation R studie van het Erasmus medisch
generatie), waarvan een deel gehuwd was met een neef of
centrum werden zwangere vrouwen gevraagd naar
achterneef. De deelnemers werden benaderd via migranten
[8]
verwantschap met hun partner . Daaruit bleek dat 23,9%
organisaties in Rotterdam en Amsterdam. Het doel van de
van de Turkse en 22,2% van de Marokkaanse deelnemers
focusgroepen was een breed beeld te krijgen van hoe
gehuwd was met een verwant. Twaalf procent was
neef-nicht huwelijken en erfelijkheid worden gezien.
gehuwd met een volle neef en de overige groep met een
Daarnaast hebben we elf diepte-interviews afgenomen bij
achterneef of andere verwant. We verwachten dat het
Nederlandse Marokkanen en Turken die getrouwd zijn
percentage huwelijken met een verwant hoger zal zijn
met een neef of nicht en nog geen kinderen hebben, bij
voor migrantengroepen uit het Midden- en Nabije-Oosten
neef-nicht paren met gezonde kinderen en neef-nicht
maar ook Afrika; landen zoals Pakistan, Afghanistan en
paren met een kind of kinderen met een aandoening.
Somalië. Onder de Nederlandse deelneemsters aan het
Deze paren zijn geworven via migrantenorganisaties en
Rotterdamse onderzoek, bleek 0,1% van de partners
via de sneeuwbalmethode.
verwant. Onder de Nederlandse bevolking is al langere
Bovendien hebben we negen sleutelfiguren uit migranten-
tijd een afname te zien van neef-nichthuwelijken [9].
organisaties geïnterviewd. Vanwege de transnationale banden van onze onderzoeksgroep hebben we tevens
Medisch risico
verkennend onderzoek gedaan naar neef-nicht huwelijken
Wanneer ouders verwant zijn, bestaat er een verhoogd
en erfelijkheid in Marokko (2009, 2010 en 2011) en
risico op kinderen met een aangeboren aandoening. Het
Turkije (2012) [12]. Daarmee borduren we voort op eerder
gaat vooral om autosomaal recessieve aandoeningen,
onderzoek naar partnerkeuze, gearrangeerde en
zoals thalassemie, sikkelcelziekte, cystic fibrose en familiaire
gedwongen huwelijken onder Nederlandse Turken en
mediterrane koorts. De ouders hebben zelf geen last van
Marokkanen [13-14]. De onderzoeksdata zijn getranscribeerd
het feit dat ze drager zijn en weten dit meestal ook niet,
en geanonimiseerd. Uit de onderzoeksdata zijn codes
tot het moment dat er een ziek kind wordt geboren. Het
geworven en met die codes is het onderzoeksmateriaal
afnemen van een familie-anamnese voor de conceptie of
gecodeerd en daarna geclusterd. Er is gezocht naar de
geboorte is in veel gevallen dus niet afdoende. De meeste
betekenis die Turkse en Marokkaanse vrouwen geven aan
zieke kinderen worden geboren bij ouders waarbij de
neef-nichthuwelijken. Daarbij is onderscheid gemaakt
aandoening niet in de familie voorkomt
[10]
.
tussen de eerste en de tweede generatie.
In Nederland heeft elk ouderpaar, ook niet-verwante
Resultaten
ouders, een kans van 2-3% op een kind met een
Uit ons onderzoek blijkt dat vooral bij de eerste generatie,
aangeboren afwijking
[11]
. Neef-nichtparen hebben door
huwelijken tussen neef en nicht een welbekend en
hun gemeenschappelijke afstamming een hogere kans op
gewaardeerd huwelijkspatroon is. Bij de tweede generatie
een kind met een autosomaal recessieve ziekte. Voor
zien wij een verschuiving. Moeders zien een duidelijke
neef-nichtparen is het risico op een kind met een
verandering in de partnerkeuze van hun kinderen. Zij
afwijking dan ook 4 tot 6 % en voor achterneef-
vertelden dat hun kinderen bovendien negatief reageerden
achternicht 3 tot 4%. Deze 2-3% verhoging van het
op het trouwen binnen de familie. Ook de jonge vrouwen
risico bij neef-nichtparen is echter een gemiddelde, want
zelf zeiden dit. Een deel van de tweede generatie lijkt
een minderheid van deze paren is drager van dezelfde familiaire mutatie met een kans van 25% op afwijkingen.
Gülcen is een 25 jarige, tweede generatie
De rest van de neef-nichtparen is geen drager van een
Nederlands-Turkse vrouw. Toen zij 14 jaar oud was,
zelfde familiaire mutatie en heeft dus geen verhoogd
besloot haar familie dat zij zich moest verloven met
risico. Het VU medisch centrum onderzoekt momenteel
haar achterneef in Turkije. Gülcen wilde zich niet
hoe dit risico voor verwante paren voorafgaand aan een
verloven en trouwen, zij wilde de middelbare school
zwangerschap beter ingeschat kan worden.
afronden en dan studeren. ‘Nee’ werd niet door haar familie geaccepteerd en Gülcen kreeg constant te
Onderzoek onder Turkse en Marokkaanse Nederlanders
horen dat dit huwelijk zo’n goede kans voor haar was.
Opzet
Gülcen overtuigd. Gülcen verloofde zich toen ze
Hieronder bespreken wij een kwalitatief onderzoek dat
14 was en huwde haar achterneef toen ze 17 was.
Uiteindelijk heeft haar familie, vooral haar moeder,
wij uitvoerden tussen maart 2011 en augustus 2012. 4V6 s +./6
15
7%4%.3#(!0 daarmee de dominante negatieve Nederlandse visie op
gezonde embryo’s worden teruggeplaatst, vinden onze
neef-nichthuwelijken over te nemen.
respondenten juist wel positief. Ter illustratie de casus van
Duidelijk is wel dat er aan neef-nichthuwelijken verschillende
Meryem en Kerem:
keuzepatronen ten grondslag liggen. Er bestaan stereotypen over neef-nichthuwelijken, zoals gearrangeerde
Het eerste kindje van Meryem en Kerem stierf kort na
huwelijken met sociale drang en dwang of een vrouw, of
de geboorte. Het bleek een genetische aandoening
vrouwen die onder oneigenlijke voorwendselen het
te hebben. Toen Meryem weer zwanger werd, is haar
huwelijk worden ingeleid. Ook dit zijn wij tegengekomen,
ongeboren kind getest op de aandoening die hun
zoals de casus van Gülcen illustreert.
eerst kind had. Dat was niet het geval. Na de bevalling overlijdt ook hun tweede kind, ditmaal
In ons onderzoek vertelden jonge vrouwen ook dat zij zelf
aan een andere genetische aandoening. Meryem en
de keuze hebben gemaakt hun (achter-) neef te trouwen.
Kerem besluiten dan om naar Turkije te gaan en via
Ook kwam het voor dat zij de keuze maakten een
IVF/PGD zwanger te worden. De tweede keer is dat
gearrangeerd huwelijk aan te gaan of dat zij, los van
succesvol. Ze hebben nu een gezonde tweeling.
derden, verliefd op hun neef werden en hun ouders pas later over deze keuze inlichtten, bijvoorbeeld in het geval van Sarah:
Discussie en conclusie Uit ons onderzoek blijkt dat voor eerste en tweede
Sarah is 24 jaar oud en een tweede generatie
generatie Turkse en Marokkaanse Nederlanders neef en
Nederlands-Marokkaanse. Zij trouwde haar neef die
nicht nog steeds de voorkeur hebben bij de partnerkeuze.
in Marokko woonde toen zij 20 jaar was. Zij had nooit
Wel zien we verschuivingen in deze voorkeur tussen
verwacht iemand uit Marokko te trouwen of haar
generaties. De tweede generatie neemt langzaam de
neef: “Ik vond hem echt leuk, maar ik dacht: nee,
negatieve associatie met neef-nichthuwelijken in de
hij is mijn neef!” Sarah kende haar neef niet, ze had
Nederlandse samenleving over. Dat wil niet zeggen dat de
hem enkel een paar keer kort gezien. Toen zij 17 was,
tweede generatie geen neef-nichthuwelijken zal sluiten.
leerden ze elkaar kennen tijdens een vakantie en zij
Ook voor hen blijft deze huwelijksvorm een optie, zij het
werd verliefd op hem. Samen besloten ze om zich te
minder vanzelfsprekend dan voor de eerste generatie. Dit
verloven en te trouwen. Sarah’s vader accepteerde het
sluit aan bij de resultaten van eerder onderzoek naar
huwelijk, maar zei wel tegen Sarah dat ze nog niet
partnerkeuze van 2005 en 2008 [13-14]. Daaruit bleek al dat
hoefde te trouwen en dat het verstandig zou zijn als
veel jongeren van Turkse en Marokkaanse afkomst een
ze wachtte met trouwen totdat zij wat ouder was.
partner uit het land van herkomst van hun ouders zagen als ‘van een andere cultuur’ en de voorkeur gaven aan een partner uit Nederland. De onlangs verschenen cijfers
De 26 jarige Meryem, tweede generatie Nederlands-
van het CBS wijzen daar ook op. Deze laten een halvering
Marokkaanse (ongehuwd) neemt een ander standpunt in.
zien van het aantal ‘importhuwelijken’ vanuit Marokko en
Over neef-nichthuwelijken zegt ze het volgende:
Turkije in de afgelopen tien jaar [15]. We vermoeden dat
“Ik ben niet tegen neef-nicht huwelijken of gearrangeerde
neef-nichthuwelijken onder Turkse en Marokkaanse
huwelijken, maar wil dit zelf niet. Stel, ik heb een neef
Nederlanders wél vooral migratiehuwelijken zijn.
nooit gezien, als ik hoor dat hij mijn neef is, néé! Ik denk dat het komt omdat ik in Nederland ben opgegroeid. Je
Preconceptioneel testen wordt door vrouwen als positief
hoort: ‘het is incest’, en ik heb dat denk ik onbewust
ervaren. Dat stemt overeen met de resultaten van eerder
overgenomen. Als ik in Marokko zou leven zou ik er
onderzoek naar de visie van islamitisch geleerden,
misschien anders over denken.”
theologen, imams en geestelijk verzorgers naar hun opvattingen over preconceptioneel testen [16]. Daaruit
16
Preconceptioneel testen en reproductieve opties
bleek dat deze geïnterviewde islamitisch geleerden positief
Bijna alle vrouwen oordelen positief over preconceptio-
islam kan alles ondersteund worden dat een positieve
neel testen. Zij geven aan dat het hen meer zekerheid
bijdrage aan de gezondheid levert. Reproductieve opties
biedt over de gezondheid van hun kind. Een aantal
die tegen de islam ingaan worden afgekeurd, maar opties
reproductieve opties in geval van een hoog risico blijken
die vanuit de islam niet bezwaarlijk zijn worden erg
zeker acceptabel. Zij wijzen abortus en donorinseminatie
gewaardeerd. Dit bleek zowel uit het onderzoek onder
af en adoptie ligt ook moeilijk in de islam. Vooral
islamitisch geleerden [16] als uit het onderzoek onder de
pre-implantatie genetische diagnostiek waarna alleen
vrouwen.
4V6 s +./6
staan ten opzichte van deze mogelijkheden. Vanuit de
7%4%.3#(!0 De associatie met gedwongen huwelijken zoals in de politiek
;= HTTPWWWUITZENDINGGEMISTNLAmEVERINGEN'ERAADPLEEGD OKTOBER
op dit moment gangbaar is, klopt niet. Gedwongen
;= HTTPWWWGEENSTIJLNLMTARCHIEVENGENETISCHE?VARIATIE?FTWHTML
huwelijken kunnen consanguïne zijn maar consanguïne
'ERAADPLEEGD OKTOBER ;= HTTPCONSANGNETINDEXPHP3UMMARY 'ERAADPLEEGD JANUARI
huwelijken zijn ook vaak eigen keus. Het negatieve
;= 4ROE *7- %THNIC $IFFERENCES IN &ETAL 'ROWTH "IRTH 7EIGHT AND )NFANT -ORALITY 4HE
(politieke) klimaat rond consanguïne huwelijken heeft wel
'ENERATION 2 3TUDY 2OTTERDAM %RASMUS 5NIVERSITEIT $ISSERTATIE HTTPREPUB
tot gevolg, dat vrouwen soms proberen te verbergen dat
EURNLRESPUB%RNST *AN4ROE"7PDF
ze gehuwd zijn met een familielid. Vrouwen willen er niet
;= 6AN 0OPPEL & (UWELIJKEN TUSSEN BLOEDVERWANTEN $EMOS ;= ,AKEMAN 0 0LASS !-# (ENNEMAN L "EZEMER 0$ #ORNEL -# +ATE ,0 0RECONCEPTI
over praten, bijvoorbeeld op het werk, maar soms ook niet
ONAL ANCESTRY BASED CARRIER COUPLE SCREENING FOR CYSTIC lBROSIS AND HAEMOGLOBINPATHIES
met artsen en verloskundigen. Dat kan een belemmering
WHAT DETERMINES THE INTENTION TO PARTICIPATE OR NOT AND ACTUAL PARTICIPATION %UROPEAN
vormen bij het informeren van deze vrouwen over het verhoogde risico op aangeboren afwijkingen. Uit het
*OURNAL OF (UMAN 'ENETICS ;= (AMAMY ( !NTONARAKIS 3% #AVALLI 3FORZA ,, 4EMTAMY 3 2OMEO ' +ATE ,0 "ENNETT 2, 3HAW ! -EGARBANE ! 6AN $UIJN # ET AL #ONSANGUINEOUS MARRIAGES PEARLS AND PE
onderzoek kwam naar voren dat vrouwen makkelijk
RILS 'ENEVA INTERNATIONAL CONSANGUINITY WORKSHOP REPORT 'ENET -ED
praten over neef-nichthuwelijken in een sfeer waarin ze
;= 3TORMS / "ARTELS % h.OTRE (UILE EST DANS NOTRE &ARINEv !N EXPLORATION INTO THE
zich veilig voelen en geen afkeuring verwachten. Dat zal
MEANING OF #ONSANGUINITY IN .ORTHERN -OROCCO AGAINST THE BACKDROP OF THE MEDICAL RISK OF DISABLED OFFSPRING )N 6ROOM ( 6ERDONK 0 !ULAD !BDALLAH - #ORNEL - ,OOKING
voor verloskundigen geen probleem zijn. Wel moeten
BENEATH THE 3URFACE -EDICAL %THICS FROM )SLAMIC AND 7ESTERN 0ERSPECTIVES !MSTERDAM
hulpverleners er rekening mee houden dat de uitleg over
.EW 9ORK 2ODOPI
extra risico’s vrouwen onzeker kan maken. Q
;= +ONING - "ARTELS % /VER HET HUWELIJK GESPROKEN PARTNERKEUZE EN GEDWONGEN HUWELIJKEN ONDER -AROKKAANSE 4URKSE EN (INDOSTAANSE .EDERLANDERS$EN (AAG !DVIES #OMMISSIE 6REEMDELINGEN :AKEN 6OORSTUDIE NR HTTPWWWACVZORGPUBLICA
Referenties
TIES63 !#6: .2 PDF
;= HTTPNLWIKIPEDIAORGWIKI.EEF NICHTHUWELIJK 'ERAADPLEEGD JANUARI
;= 3TORMS / "ARTELS % $E KEUZE VAN EEN HUWELIJKSPARTNER %EN STUDIE NAAR PARTNER
;= 4EEUW -% (AGELAAR ! +ATE ,0 TEN #ORNEL -# (ENNEMAN , #ONSANGUINITY IN PRI
KEUZE ONDER GROEPEN !MSTERDAMMERS !MSTERDAM 6RIJE 5NIVERSITEIT !FDELING 3OCIALE
MARY CARE #HALLENGES IN THE #ARE FOR #ONSANGUINEOUS #OUPLES AN %XPLORATIVE )NTERVIEW
EN #ULTURELE !NTROPOLOGIE HTTPWWWFSWVUNLNL)MAGESHUWELIJKENAMSTER
STUDY AMONG 'ENERAL 0RACTITIONERS AND -IDWIFES "-# &AM 0RACT
DAM3PDF?TCM PDF
;=HTTPWWWPAROOLNLPAROOLNL!-34%2$!-ARTICLEDETAIL
;= !ANTAL MIGRATIEHUWELIJKEN GEDAALD #"3 7EBMAGAZINE WOENSDAG OKTOBER
!SSCHER WIL VERBOD OP NEEF NICHTHUWELIJKENDHTML 'ERAADPLEEGD JANUARI
HTTPWWWCBSNLNL MENUTHEMASDOSSIERSALLOCHTONENPUBLICATIESARTIKELEN
;= 3TORMS / "ARTELS % #HANGING PATTERNS OF PARTNER CHOICE #ONSANGUINITY AMONG
ARCHIEF WMHTM 'ERAADPLEEGD JANUARI
MIGRANT GROUPS IN THE .ETHERLANDS )N 3HAW ! 2AZ ! #OUSIN MARRIAGES AND THE MEDI
;= "ARTELS ! ,OUKILI ' h4ESTING ISNT THE PROBLEMv 6IEWS OF -USLIM THEOLOGIANS
CALIZATION OF PARTNER CHOICE .EW 9ORK /XFORD "ERGHAHN "OOKS FORTHCOMING
SPIRITUAL COUNCELLORS )MAMS AND PHYSICIANS ON PRECONCEPTIONAL TESTING -EDISCHE !NTROPOLOGIE 4IJDSCHRIFT OVER 'EZONDHEID EN #ULTUUR
4V6 s +./6
17
