Draaistroomdispuut Waldur Den Dolech 2, IM 1.06 Postbus 513 5600 MB Eindhoven Telefoon: 040 - 247 3563 Fax: 040 - 243 4364 E-mail:
[email protected]
G
jallar (jachthoorn) is de hoorn gedragen door Heimdall, de wachter van de Noorse goden. Met een zachte toon kondigt Heimdall de komst van de goden aan, maar in tijden van gevaar klinken krachtigere tonen.
Injectie
H
ij heeft even op zich laten wachten, maar de nieuwste editie van de Gjallar is dan eindelijk weer een feit. Waldur begon vermoeid te raken, maar een recente injectie van nieuwe actieve leden is alle doping die we nodig hadden om er weer tegenaan te kunnen.
Van links naar rechts: Jos de Regt, Erik Hoevenaars, Ralph Stassen, Raoul Bernards, Willie van Meijl
Het afgelopen jaar is een druk jaar geweest, niet zo zeer voor Waldur zelf, als wel voor haar actieve leden. Met enkel een 3-koppig bestuur en het enorme aantal van 1 actief lid ter beschikking was het aanpoten. Toch is het gelukt om voor onze leden een behoorlijk aantal activiteiten op te zetten. Met drie excursies, een lunchlezing, nieuwjaarsborrel, symposium én een begunstigersdag was het zeker geen mager jaar te noemen. De planning voor het komend jaar ziet er nóg een stuk beter uit. Een aantal nieuwe actieve leden zijn al vol enthousiasme bezig, onder andere met het samenstellen van deze Gjallar. Zij hebben voor u de volgende cocktail van verslagen samengesteld: De excursie naar E-traction, het symposium ‘Pure Windst’, de begunstigersdag naar Prodrive en ASML en niet te vergeten het bezoek aan de kerncentrale in Borssele, een excursie die sneller vol zat dan enig andere in de mij bekende historie.
Inhoudsopgave: Van de voorzitter ............................................1 Excursie: Borssele........................................ 3 Begunstigersdag............................................. 4 Symposium Pure Windst...................... ...........5 Excursie: e-Traction.........................................6
Op het programma staan nog onder andere een bezoek aan een papierfabriek gekoppeld aan een WKK en een herbezoek aan de centrale in Borssele om iedereen die de vorige keer niet mee kon de kans te geven. Ook zal Waldur binnenkort de krachten moeten meten met ODIN en IEEE in een heuse paintballstrijd. Vermogen tegen communicatie, de uitkomst laat zich raden.
Link yourself to the power of TenneT Netwerken: daar gaat het om bij TenneT. Letterlijk en fi guurlijk. We zijn de eerste grensover schrijdende elektriciteitstransporteur van Europa met 20.000 kilometer aan hoogspanningsnetwerken in Nederland en Duitsland. Onze focus is gericht op de ontwikkeling van een Noordwest-Europese energie markt en de integratie van duurzame energie. Tegelijkertijd staat de continuïteit
2
van de elektriciteitsvoorziening voorop. 24 uur per dag, 7 dagen per week. We zoeken de samenwerking met professionals die interesse hebben in een unieke uitdaging. Wil jij op hoog niveau aan de slag in je vak? Bij een bedrijf dat in meerdere opzichten netwerken verbindt? Link yourself en ga vandaag nog naar
www.werkenbijTenneT.nl
TenneT zoekt: Ambitieuze technici en andere professionals
Excursie: Borssele
o
p 29 september zijn we met 15 man naar Borssele vertrokken om daar de kerncentrale te bezichtigen. Het was even rijden en er stond ook nog een bezoek aan een getijdencentrale op het programma, dus we moesten vroeg opstaan. Na ongeveer 1 uur en 45 minuten rijden kwamen we aan op het indrukwekkende terrein. Op deze locatie is oon nog een kolencentrale gevestigd. Na wat koffie en een rondje door de bezoekersruimte werden we verwelkomd door een wernemer van HRM en een werknemer van techniek. De werknemer van techniek heeft een uitgebreide presentatie gegeven over het bedrijf en de werking van de kerncentrale Bij de relatief eenvoudige techniek van het opwekken van kernenergie komen toch nog erg veel regel- en beveiligingssystemen kijken. Het radioactief materiaal is door maar liefst 5 barrières van de buitenwereld afgeschermd. Hier komt een enorme hoeveelheid beton en staal bij kijken. De brandstof, (verrijkt uranium) kan de reactor een jaar lang van voldoende energie voorzien. De centrale kan een thermisch vermogen van 1400 MW leveren, waarvan nog 575 MW overblijft om aan het net te leveren. Eén keer per jaar wordt de reactor voor een paar weken stilgelegd om de brandstof te vervangen. Hiervoor wordt een gespecialiseerd team ingehuurd. De snelheid van de reactie wordt geregeld door 3 regelsystemen, twee soorten regelstaven en de concentratie boorzuur. Bij voorkeur worden de staven zo ver mogelijk uit de brandstof gehaald zodat de brandstof zo egaal mogelijk op kan branden. Aan deze regelingen zit een zeer geavanceerd systeem om de reactie zo stabiel mogelijk te houden. Naast de regeling van de reactie zijn er tal van systemen om gevaren te voorkomen. Bij een ernstig probleem vallen de regelstaven automatisch helemaal in het vat en valt de reactie stil. Naast deze regelingen zijn er verschillende systemen voor noodstroom aangebracht. Zo zijn er 5 snel startende dieselgeneratoren en een aantal accu’s. De hele reactor kan ook nog eens op afstand vanuit een bunker worden bestuurd. De centrale levert uiteindelijk maar één kuub hoog radioactief afval per jaar. Na deze uitgebreide uitleg moesten we ons allemaal inschrijven bij de beveiliging. De beveiliging wordt niet licht genomen. Vervolgens vertrokken we naar de centrale. Hier moesten we verschillende dikke stalen deuren en beveiligingsmaatregelen door om bij de regelkamer te komen. Hier mocht niemand binnen komen die daar niets te zoeken had, maar door de deur konden we genoeg zien. De wachtmeester heeft een verhaal verteld over de gang van zaken binnen de regelkamer. Alles wordt heel zorgvuldig bijgehouden en er zijn regelmatig tests en oefeningen om de medewerkers scherp te houden. Hierna konden we verder de centrale in. We kregen helmen, stofjassen en veiligheidsschoenen aan om de koepel binnen te mogen. Hier moesten we via een sluis naar binnen. De koepel wordt namelijk op onderdruk gehouden zodat er nooit zomaar lucht naar buiten kan stromen bij een lek. Binnen konden we de enorme betonnen massa en het bassin waar de niet gebruikte staven staan zien. Het was ook erg warm in de koepel, alles warmt op door de reactie. Bij vertrek uit de koepel werden we uitgebreid gecontroleerd op eventueel radioactiviteit in onze kleding en gingen we weer naar buiten voor de volgende excursie. Al met al een indrukwekkende ervaring!Na de excursie in de kerncentrale zijn we doorgegaan naar de raffinaderij van Total. Hier kwamen we niet voor de raffinaderij maar voor de getijdencentrale die hier getest wordt. Bij aankomst was er koffie en fris en hebben we uitleg gekregen over de raffinaderij en de getijdencentrale. De raffinaderij is gevestigd aan de Westerschelde, zodat de brand-
stoffen gemakkelijk per schip aangevervoerd kunnen worden. De ruwe olie komt echter vanuit Rotterdam via een pijpleiding. In de raffinaderij worden per uur ongeveer 30 tankauto’s aan ruwe olie verwerkt tot andere brandstoffen. 25 tot 28 duizend ton gaat per binnenvaart naar klanten. Verrassend was dat de brandstoffen die hier gemaakt niet alleen naar Total tankstations gaan. Er blijkt dus helemaal niet per se verschil te zitten in de brandstoffen bij verschillende tankstations. Zelfs de speciale brandstoffen als Fuelsave komen bij verschillende raffinaderijen vandaan. We kregen ook te horen dat een liter benzine van de raffinaderij maar 36 cent kost, dat scheelt nogal wat met de prijzen aan de pomp. Total heeft een stijger in de Westerschelde om schepen te laden en lossen. Dit is ook een interessante locatie voor ECOFYS om hun getijdencentrale te testen. ECOFYS doet onderzoek naar energie uit golven en getijden. Hiervoor hebben ze een speciale rotor ontwikkeld die deze stromingen verwerkt. Het is eigenlijke een soort verticale schroef. Deze kan in de juiste stand gaan draaien door golven. Maar op deze locatie wordt het gebruikt voor getijdenstroming. Het water wat heen en weer stroomt door de Westerschelde heeft voldoende snelheid voor de generator. Dit is een makkelijke locatie omdat de stroming zo dicht bij land is. Na deze uitleg zijn we een kijkje gaan nemen bij de generator. Omdat alles veilig moet zijn voor de gassen die bij Total vrij kunnen komen moesten we weer pakken aan. De generator was niet in werking toen we aankwamen, maar is voor ons toch even ingeschakeld. De generator kan alleen werken als de stroming sterk genoeg is, dit is maar een paar uur per dag. Helaas was de stroming net niet sterk genoeg toen wij er waren. De rotor heeft nog wel even op eigen kracht gewerkt. De centrale is nog maar een experimentele opstelling, die nog niet veel energie oplevert. Het was wel interessant om een keer te zien hoe een dergelijk project in elkaar steekt. Mocht de proef positief zijn dan kan dit systeem verder toegepast worden op grotere schaal. Hiervoor zijn al een aantal plannen onderzocht. english summary On the 29th of September, there was an excursion to the nuclear power plant in Borssele. The excursion started with an extensive presentation about the operation of the nuclear power plant. To realize the relatively simple nuclear power process, the power plant contains control and safety systems. These processes where shown during a tour in the power plant, which took place after the presentation. After the nuclear power plant, the excursion continued to the tidal power station of the Total refinery. This company makes fuels for several different fuel companies. Besides the refinery process, ECOFYS investigates and tests tidal power stations. In this company, we had a good and interesting tour along the production process.
3
Begunstigersdag
K
offie met koek, daarmee begon de begunstigersdag van 27 mei jongstleden. De 35 deelnemers maakten zich klaar voor een leerzame dag met excursies. In de ochtend naar Prodrive en in de middag naar ASML. Vanwege de korte reistijd werd er gebroken met de traditie van vlaai in de bus. Na een korte omweg arriveerde de bus op het Science Park te Eindhoven. Eenmaal aangekomen bij het spiksplinternieuwe gebouw van Prodrive werd tijdens een hartelijke ontvangst de vlaai alsnog genuttigd. De eerste presentatie werd gehouden door Korneel Wijnands, één van de oprichters van het bedrijf. Prodrive is in 1993 gestart met twee werknemers waarna het in de loop der jaren is uitgegroeid tot de omvang die het vandaag heeft. Prodrive heeft momenteel een kleine 300 medewerkers en is nog steeds aan het groeien. Er wordt een verdubbeling van het aantal medewerkers verwacht rond 2015 en de oprichting van Prodrive Asia BV, een inkoop kantoor in China. Prodrive onderscheidt zich door conceptueel denkwerk met een focus op productiviteit. Dit laatste is noodzakelijk omdat de producten door Prodrive zelf worden geproduceerd. Dit in plaats van in een goedkoop productieland. Naast een betere en constantere fabricagekwaliteit biedt een eigen productielijn ook vele communicatieve voordelen. Een voorbeeld van conceptueel denkwerk is het zoeken van oplossingen in verschillende typologieën welke uiteindelijk veel besparing opleveren. De producten van Prodrive bestrijken een spectrum dat actief breed wordt gehouden. Van vermogensversterkers tot medische pathologie microscopen en van grote voedingen tot software PLC systemen. Extra aandacht werd besteed aan de onderdelen die in een ASML machine zitten omdat wij deze in de middag zouden bezoeken. Een voorbeeld is de versterker die de korte slag van de waferscanner aanstuurt. Deze versterker heeft een piekvermogen van 13kW, waterkoeling en een ppm nauwkeurigheid. Bij de ontwikkeling van dit soort extreem nauwkeurige low noise versterkers is de uitdaging de beperkte nauwkeurigheid van de stroomsensoren en referentiesignalen. Prodrive heeft zelf een stroomsensor moeten ontwikkelen om de gevraagde nauwkeurigheid te halen. De uitdaging die hierbij kwam kijken is dat de verkrijgbare labapparatuur minder nauwkeurig is dan het product waar aan wordt gemeten. Na de presentaties werden de producten en de productielijn met eigen ogen aanschouwd. In de rondleiding die volgde werd bevestigd dat Prodrive grote plannen heeft voor de toekomst. Het nieuwe gebouw biedt veel ruimte voor groei, bevat een EMC laboratorium en zelfs een cleanroom. Deze cleanroom zal gebruikt worden voor medische producten en handelingen met stofgevoelige displays. Een productielijn blijft altijd mooi om te zien. Bij het aanschouwen van de geautomatiseerde systemen ging menig ingenieurshart sneller kloppen. Vooral de begunstigers die nog nooit een moderne elektronica assemblagelijn hadden gezien keken hun ogen uit. Kleine SMT componenten (wat gekscherend ook wel ‘kippenvoer’ werd genoemd) werden door een pick and place machine in rap tempo op de pcb geplaatst. Na elke stap in het fabricageproces vindt een automatische controle plaats. Zowel optisch als elektrisch wordt er gemeten
De EMC kamer, tijdens de rondleiding
of het product geen afwijkingen vertoont. De kwaliteit van de soldeerverbindingen wordt door een röntgenscanner gecontroleerd. Dit is zeker voor componenten met een BGA aansluiting vereist, aangezien de soldeerverbindingen zich aan de onderzijde van het component bevinden en niet zichtbaar zijn. Na de rondleiding volgde de lunch waarbij de indrukken van die ochtend werden besproken. Ook werden er herinneringen met oude bekenden opgehaald. Met gevulde magen vertrok de bus richting ASML te Veldhoven. De excursie bij ASML begon met een algemene introductie over het bedrijf en de globale werking van de waferscanners. Ik zat bij de eerste kleine groep deelnemers die een bezoek mocht brengen aan een van de cleanrooms. In de cleanrooms vindt de productie plaats. Ook wordt hier een groot gedeelte van het onderzoek gedaan. Een cleanroom mag alleen worden betreden met speciale kleding die voort komt dat er stof vrijkomt. Nadat iedereen zijn blauwe jump
In de pakken om de cleanroom in te mogen
4
suit had aangetrokken en er groepsfoto’s waren gemaakt kon de tour beginnen. Eerst werd een volledige waferscanner getoond. Deze heeft de afmetingen van een kleine woonkamer en wordt op een speciale vloer geplaatst met aansluitingen voor de koeling van de actuatoren. De koeling, voeding en versterkers nemen ongeveer even veel plaats in als de machine maar bevinden zich een verdieping lager. Als tweede werd een experimentele opstelling gepresenteerd. De opstelling wordt gebruikt om draadloze energie en informatie overdracht te realiseren voor de korte slag actuator. Een draadloze verbinding heeft als grootste voordeel dat er geen
nodig is met een derde macht toeneemt. Eén van de deelnemers merkte op dat het gemakkelijker en waarschijnlijk goedkoper wordt om twee machines te plaatsen i.p.v. één energieslurpend exemplaar dat dezelfde netto throughput haalt. Een fysisch probleem waar ASML tegenaan loopt komt uit onverwachte hoek, de kosmos. De MOSFETS die onder hoge spanning de grote slag actuator aansturen bleken een onverklaarbaar hoge failure rate te hebben. Na verschillende experimenten bleek dat invallende kosmische straling een MOSFET in geleiding kan brengen. Dit leidt tot explosieve gevolgen in een halve brug schakeling waarbij de andere MOSFET ook in geleiding is. De oplossing voor dit probleem is gevonden in het gebruik van lagere drain source spanning omdat na experimenten is gebleken dat de failure rate daarbij snel verlaagt. Deze interessante begunstigersdag werd afgesloten met een borrel bij ASML en een heerlijk wokbuffet in Eindhoven. Volgend jaar ben ik zeker weer van de partij. English summary
Tijdens de presentatie over kosmische straling, aan de gezichten is te zien dat iedereen staat te popelen om de clean room in te kunnen gaan
zware en stugge kabels meebewegen wat de acceleratie en de controleerbaarheid ten goede komt. In de presentaties die volgden werd duidelijk dat de nieuwe machines worden ontworpen op een groeiende throughput eis. De klanten van ASML willen namelijk zoveel mogelijk wafers per uur belichten. De stijging in throughput loopt bijna tegen de fysische grenzen aan, mede omdat het piekvermogen dat
On the 27th of May the annual beneficiaries day was held. The day consisted of two excursions, one to Prodrive and the other to ASML. The excursion to Prodrive started with a presentation about the company and one on a 13kW power converter. After the presentation a tour through the facility gave us insight in the working structure of Prodrive. The assembly line was followed by the EMC test lab and other rooms. When the tour ended the group boarded the coach which moved us to ASML. The afternoon at ASML consisted of a presentation on cosmic radiation and the adverse affect it has on semiconductors, a presentation on wireless energy transfer systems and a tour through the cleanroom. The clean room could only be entered after all of us were wearing clean room suits. The day ended with a nice dinner at the Chinese wok restaurant in Eindhoven. The beneficiaries, who are employees of different companies in the electrical power sector, evaluated and discussed the excursions. It was a pleasant ending to an interesting day.
Symposium: Pure Windst
1
9 April: een zonnige dag met `s middag een zwoele bries vanuit zee. Een perfecte dag om met andere professionals van gedachten te wisselen over de toekomst van de offshore windtechnologie, het thema van de bijeenkomst dat het nationaal studiecomité Cigré B3 samen met Draaistroomdispuut Waldur organiseerde. Het auditorium van de TU Eindhoven was dan ook welgevuld. Promovendus en saxofoonspeler Totis Karaliolios opende met Wind of Change van de Scorpions op toepasselijke wijze de dag.
kerheden heeft u van de overheid nodig om de molens te laten draaien?”. Bekijk ter inspiratie de verschillende videoclips op de site van Pure Windst (www.cigre.jbace-online.nl) en mail zeker uw ideeën naar
[email protected].
Om te bouwen aan een blijvend sterke positie in de offshore windtechnologie werden de deelnemers geprikkeld volop kennis te ontwikkelen en te delen. Vragen, kennis en opmerkingen werden tijdens de presentaties over de stand van zaken, internationale ontwikkelingen en techniek gedeeld via Twitter en sms. Dit leverde boeiende inzichten en intrigerende gedachtegangen op. Tweede Kamerlid René Leegte nodigde iedereen uit per mail ideeën aan te dragen voor de simulatie van alternatieve energiebronnen, zonder dat het geld kost. “Welke ze-
Inspirerende flight tours werden georganiseerd langs verschillende stands in de expositieruimte. In korte, prikkelende presentaties werd daar de deur voor samenwerken en kennis delen opengezet. Door netwerken en speed daten met een senior of junior expert uit het vak, ontstond ter plekke een broedplaats voor nieuwe, sprankelende ideeën. Dagvoorzitter Prof. Ir. Wil Kling besloot deze leerzame en 5
kunnen we met onze studenten fijn bestuderen. Ook dat is pure windst!” Voor wie zich na deze dag afvroeg hoe alle ballen in de lucht te houden, zodat Nederland zijn positie in de offshore windtechnologie behoudt, trad de B-Boy Elite Movement op. Een knetterend optreden van vier breakdansers die op de meest fantastische wijzen meerdere ballen in de lucht hielden. English summary
De ballenjongens, hier zouden ze bij PSV jaloers op zijn
zeer inspirerende dag met de opmerking: “We hebben vandaag bevlogen presentaties gehoord over hoe ver we zijn in de offshore windtechnologie en over waar nog winst te boeken is. De technische universiteit is gebaat bij de problemen die zich in de elektriciteitsvoorziening voordoen. Want die problemen
19th of April 2011 the study comity Cigré B3 together with Waldur organized the symposium “Pure Windst” about the future of offshore wind technology. Throughout the day the participants were stimulated to build up and share knowledge by vibrant presentations and inspiring flight tours in the exposition room which brought forth many new and innovative ideas. The chairman of the day was Prof. Ir. Wil Kling. The day was concluded with a vibrant act named B-Boy Elite Movement.
Excursie: e-Traction
N
a prettig bijna anderhalf uur de in trein zijn we aangekomen op Apeldoorn centraal. Daar werden we opgewacht door Geert Kwintenberg. Hij is een alumni van de TU/e die bij e-Traction werkt en ons naar de HyMove leidde. Deze bus, die volledig door elektrische motoren wordt aangedreven en waarbij de energie volledig wordt geleverd door waterstofcellen, arriveerde geluidloos op het busstation. De specifieke bus heeft de naam “The Whisper” gekregen. Na een soepele, vlotte (en stille) rit naar de hoofdvestiging werden we onthaald door de TU/e-student Jan-Willem Heinen. Hij legde in een presentatie de bedrijfskant van het bedrijf uit en heeft ons de rest van de dag begeleid door de workshop. Het bedrijf, gespecialiseerd in tractions, kreeg in 1996 de opdracht om de traction voor de bussen op Schiphol te ontwerpen. Het speerpunt hierbij was een energiezuinig, stil systeem in de vorm van een conventionele bus. Na onderzoek bleek dat uit deze opdracht de versnellingsbak de meeste energie opneemt (tot wel 40% in de meest voorkomende situatie). Dit komt omdat deze eigenlijk gedimensioneerd wordt voor het weerstaan van het maximale koppel en niet voor de maximale efficiëntie. Door het gebruik van direct drive elektromotoren kan de versnellingsbak worden uitgesloten. Waar normaal de buitenkant van een motor niet beweegt, zit juist de rotor bij deze direct drive systemen aan de buitenkant en de stator in de binnenkant. Hierdoor is het mogelijk het wiel elektrisch aan te sturen. e-Traction heeft een patent gekregen op het systeem, genaamd TheWheel. Dit patent behelst onder anderen de ratio tussen de diameter van het wiel en van de motor, zodat er maximaal koppel aan het wiel wordt geleverd. Door het ontbreken van een versnellingsbak moet deze motor namelijk in een vrij groot bereik kunnen worden gebruikt voor zowel koppel als toerental. Hoewel traction de core-business is van e-Traction, zien ze zichzelf ook genoodzaakt om andere onderdelen te implementeren: er is nog weinig bekend over de betrouwbaarheid van 6
Een schematische weergave van een in wheel drive system van e-Traction.
elektrische voertuigen op de lange termijn en daarom willen de grote fabrikanten zich er nog niet aan wagen. E-Traction heeft daarop besloten om een volledige voertuig aandrijflijn te gaan maken. Op deze manier blijft het niet alleen bij onderzoek, maar kunnen er ook producten getest en ontworpen worden. Voorbeelden zijn onder andere de productie van een eigen as en de ontwikkeling van een range extender (efficiënte nominal working point diesel motor als aggregaat), een waterkoelingsysteem en een eigen battery power managementsysteem. Hierdoor zijn ze in staat om een conventioneel (nieuw of oud) voertuig om te bouwen tot een volledig elektrisch aangedreven voertuig. Waar The Whisper een unieke omgebouwde stadsbus is die ingezet wordt in de binnenstad van Arnhem om de betrouwbaarheid van het systeem te testen, bestaat het NEMS project uit twee omgebouwde VDL stadsbussen die worden ingezet in
de binnenstad van Rotterdam. Dit is een zeer zuinig alternatief voor de conventionele stadsbus. Doordat de twee elektrische wielen gemiddeld maar 30 kW verbruiken en de range extender op een efficiënte manier 40 kW kan leveren, is deze bus dus niet alleen zuinig, maar heeft het ook een groot bereik. Het doel is echter dat de bus de dieselmotor niet hoeft in te schakelen. Deze bus kan een uur lang rondrijden zonder de batterij opnieuw op te hoeven laden, of de range-extender in te schakelen. Het zogenoemde Hybricon project in Zweden heeft ertoe geleid dat er een lijn kan worden opgezet die continu zero emission heeft. Het systeem bestaat hier niet alleen uit een elektrisch aangedreven stadsbus, maar ook uit een pantograph (bovenleiding) met een vermogen van 100kW. Wanneer de bus even stilstaat, worden de batterijen via dit systeem weer opgeladen. Omdat er 100 kWh aan Lithium batterijen aan boord zijn, kan deze bus een nog grotere tijd met zero emisson rondrijden. Uiteraard is dit van battery to wheel en niet well to wheel emission. Deze bus weegt 12000 á 13000 kilo en heeft een bijzonder lage uitstoot. De efficientie van de direct drive TheWheel systemen is ongeveer 1.1 kWh per kilometer, terwijl concurrerende systemen ongeveer 1.8 kWh per kilometer halen, dit is dus 38% efficiënter. De investering kan hierdoor binnen 2.8 jaar worden terugverdiend. Ondertussen was ook de CEO van het bedrijf, Arjan Heinen, bij de presentatie aangeschoven. Hij vertelde ons hoe het systeemontwerp is ontstaan. Zo vertelde hij dat er in een standaard bus een AC-systeem zit, waardoor er een bi-directionele power converter nodig is om de DC-motoren aan te kunnen sturen. Dit zorgt voor extra complexiteit bij het gebruik van batterijen, doordat de spanningen daarin toch flink kunnen variëren. In 1996 is besloten om de bus volledig DC te houden. Omdat TheWheel een volledig systeem is, waarbij de DC-bus op 400 volt gevoed kan worden, is er ook relatief weinig verlies van vermogen tijdens het transport van de batterij naar de wielen. De elektronica in TheWheel is gepatenteerd; het free-floating systeem patent houdt in dat door middel van allerlei controles de stromen en temperaturen binnen het wiel op acceptabele niveaus worden gehouden. Zo worden ook de regeneratieve stromen beperkt; wanneer er geremd wordt op het wiel, kan deze energie gedeeltelijk omgezet worden naar elektriciteit. Geert Kwintenberg liet ons vervolgens in zijn presentatie weten dat de energiehuishouding (en ook de aansturende software) in een bus vrij gecompliceerd kan worden. Alle batterijen geven een status af, waarbij de spanning, temperatuur en stromen kunnen worden uitgelezen via een CANbus. Met behulp van deze gegevens, kan de status van de batterijen worden gecorrigeerd, zodat er een langere bedrijfstijd kan worden gegarandeerd. Daarnaast liet hij ons ook weten dat de huidige bussen lastig zijn om te bouwen omdat alle systemen met elkaar zijn gekoppeld via (een ander) CANbus systeem. De computer controleert normaal gesproken voortdurend de status van de verbrandingsmotor die bijvoorbeeld, bij een eTraction-bus ontbreekt. Vervolgens werden we rondgeleid in de workshop van e-Traction waarbij we de binnenkant van de Direct-Drive motoren kregen te zien en waarbij ook de elektronica rondom het sy-
steem werd uitgelicht. In de workshop stond onder andere een oude Koreaanse bus, die omgebouwd wordt. Er is gekozen voor deze bus omdat deze makkelijker om te bouwen zijn dan de moderne bussen. Deze oude bussen hebben geen elektronische controles, zoals de controle op signalen of de motor wel draait/bestaat. Daarnaast is e-Traction bezig met de ombouw van een Mitsubishi Colt. Dit zag er erg bijzonder uit, zonder as tussen de voorwielen. Naast stadsbussen wil e-Traction laten zien dat de automotive sector ook profijt kan hebben van hun direct drive motoren. Ter demonstratie is er een project voltooid waarbij een Mercedes Gelände tot een elektrisch voertuig is omgebouwd. Deze 2800 kg wegende 5 personen SUV kan hiermee zichzelf geluidloos voortbewegen op een accu van 25 kWh; afhankelijk van de rijstijl kan hiermee een paar uur worden gereden. Toen werd ons aangeboden om ook in de Mercedes te gaan rijden. Uiteraard stonden we allemaal te popelen om te ervaren hoe dat rijdt en of er dan nog wel pit in de SUV zit. In een blokje rond het hoofdkwartier heeft iedereen geprobeerd om het maximale uit de SUV te halen. Voor een dergelijke zware auto, waar normaal gesproken een 2.7 liter benzinemotor in zit, trok hij nog verrassend snel op! Het bijzondere was nog wel dat twee voetgangers ons voorbij zagen rijden, maar geen motorgeluid hoorden; hierdoor keken ze best raar op, omdat een SUV normaal een gezonde hoeveelheid herrie produceert. Ter afsluiting werden we door de bus weer op het station afgezet en keerden we met onze groep terug naar Eindhoven. English summary After arriving at Apeldoorn central station, a bus called the Whisper transported us to e-Traction. The bus is called the Whisper because it makes no sound when moving. The drives of the bus are electrical. This bus is also being used in the centre of Arnhem to test the reliability of the system. The bus is equipped with a range extender, but the goal is not to engage the range extender. The bus can drive for 1 hour without recharging or engaging the range extender. After arriving at e-Traction, different speakers of the company discussed the background and the technical details of the electric drives and moters of e-Traction. E-Traction is a specialist in the field of electric drives. The TheWheel system is one of them which they also patented. The TheWheel system is a direct drive system. In these systems the conventional drive train is completely removed and all that remains is the electric motor inside the wheel. The electronics controlling this system have also been patented and allows energy transfer in two directions. For instance, the conversion of braking energy into electricity (stored in batteries) and vice versa After the presentations a tour started at the e-Traction lab in which the parts of the motors and drives were displayed and an old Korean bus was rebuilt into an electrically driven bus. Apparently it is easier to rebuild than modern busses. E-Traction had already rebuilt a Mercedes Gelände as a demonstration model. They allowed all of us to drive it around the compound. After the retrofit the Mercedes still had a lot of spunk, this was surprising because it used to be a 2.7 liter petrol engine. After the drive we returned to the train by the same bus that picked us up at the station.
7
Het bestuur
I
n dit overzicht zal het nieuwe bestuur zich aan u voorstellen. Tijdens de ALV van 16 november jl. is het bestuur gewisseld. De oude secretaris heeft helaas afscheid moeten nemen van Waldur en gaat de komende periode in Zweden afstuderen, wij wensen hem veel succes toe. Het nieuwe bestuur op alfabetische volgorde: Raoul Bernards (voorzitter), Willie van Meijl (secretaris), Jos de Regt (Vicevoorzitter en commissaris externe betrekkingen), Ralph Stassen (penningmeester).
Raoul Bernards (voorzitter)
Na mijn VWO succesvol te hebben afgerond ben ik in Eindhoven elektrotechniek gaan studeren. Na een excursie te hebben bijgewoond ben ik zo enthousiast geworden dat ik direct ben ingetreden bij Waldur. Inmiddels ben ik meer dan 2 jaar actief bij Waldur, eerst als secretaris en sinds februari van dit jaar ben ik doorgeschoven naar de functie van voorzitter. Ik ben op dit moment bezig met de masterfase en me nu aan het oriënteren op een stage die ik in het volgende semester wil gaan doen. Daarna hoop ik in het begin van het volgend collegejaar te kunnen beginnen aan een afstudeeropdracht via de vakgroep EES.
Actieve leden Waldur Bestuur Raoul Bernards Willie van Meijl Ralph Stassen Jos de Regt Activiteitencommissie Ralph Stassen Jos de Regt Niko Rikken Martijn van Uden -vacature-
Willie van Meijl (secretaris)
Na het beëindigen van mijn HBO in september 2009 ben ik begonnen met de TU/e waar ik de afstudeer richting control systems ambieerde. Tijdens het verloop van mijn master ben ik me gaan interesseren voor actuatoren en energie systemen, hierdoor heb ik contact gemaakt met Waldur waar ik me erg thuis voelde. Ik heb besloten in het bestuur te gaan omdat de mede bestuursgenoten erg gezellige mensen zijn, de bedrijven die Waldur bezoekt een verbreding zijn op mijn studie en ik me meer wilde inzetten binnen de TU/e. In het bestuur zal ik de functie van secretaris gaan vervullen en de Gjallar zal ook onder mijn hoede vallen.
Jos de Regt (vicevoorzitter en commissaris externe betrekkingen)
Na het behalen van mijn HBO diploma in 2008, waarbij mijn afstudeerrichting energietechniek was, mistte ik enige diepgang in mijn studie. Daardoor was het voor mij een logische stap om te starten aan het schakeljaar Elektrotechniek aan de TUE. Tijdens het schakeljaar heb ik aan diverse Waldur excursies deelgenomen, waardoor ik zowel kennis maakte met studenten die geïnteresseerd waren in energietechniek als met de bedrijven die actief waren in deze richting. In september 2009 resulteerde dit in mijn installatie in de excursiecommissie van Waldur. De open sfeer binnen Waldur en de vele contacten die ik heb kunnen leggen als commissielid, vond ik een verbreding van mijn studie. Hierop volgend heb ik vanaf september 2010 de functie penningmeester ingevuld. Binnenkort ga ik afstuderen bij KEMA en dit combineer ik met mijn nieuwe bestuursfunctie bij Waldur, vicevoorzitter en commissaris externe betrekking.
Gjallarcommissie Willie van Meijl Henk Jan Keizer Matthijs Laro -vacatureReiscommissie Ralph Stassen Raoul Bernards
Ralph Stassen (penningmeester)
Ik heb in België een Graduaat in Elektronica behaald, dit is vergelijkbaar met een Hbo-opleiding in Nederland. Ik heb 6 jaar gewerkt voor SAPPI, een papier fabriek in Lanaken. Daar ik met mijn Graduaat diploma al na enkele jaren tegen een plafond opliep en ik functies met meer verantwoordelijkheid ambieerde, heb ik in 2009 besloten om mijn werk op te zeggen en terug te gaan studeren om een Master diploma te behalen. Zodoende ben ik dan op de TU/e terechtgekomen om hier te studeren in de vakgroep EPE met als specialisatie Electrical Machines. Ik heb dus niet lang hoeven nadenken toen men mij vroeg of ik het leuk zou vinden om in het bestuur van Waldur te zetelen en heb sinds begin november de taak van Penningmeester van Jos overgenomen. Daarnaast ben ik ook geïnstalleerd als Commissaris van de Activiteitencommissie en heb ik de taak op mij genomen om van Waldur weer een groot dispuut te maken met meer actieve leden om zo het voortbestaan van Waldur te kunnen waarborgen. voor meer informatie kijk op www.waldur.nl
Colofon Nummer 1 Jaargang 9 (editie 19) 28-11-2011 Redactie: Willie van Meijl, Henk Jan Keizer, Matthijs Laro Email:
[email protected] Oplage: 150 f/c print
