INHOUDSOPGAVE INLEIDING . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . v VOORWOORD . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . vii HOOFDSTUK I. GELD IN HET RECHT . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Afdeling I. Aandachtspunten uit de economische theorie van het geld . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 § 1. Functies . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 § 2. Definitie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 § 3. Chartaal en giraal geld . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3 § 4. Geldschepping en instrumenten van monetair beleid . . . . . . . . 4 Afdeling II. Traditionele opvattingen over geld in het recht . . . . . . . . 6 § 1. Summier overzicht van de rechtsleer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6 A. België (burgerlijk recht) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6 B. België (handelsrecht) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11 C. Nederland . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13 D. Frankrijk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14 E. Duitsland . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15 F. Engeland . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17 § 2. Geld als betaalmiddel – bespreking van traditionele opvattingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18 A. De opvattingen zijn tijdsgebonden . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19 B. Wat is geld? – een eerste verkenning . . . . . . . . . . . . . . . . 19 C. Met geld betalen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20 Afdeling III. Het juridisch begrip “geld” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22 § 1. Geld is een creatie van het recht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23 § 2. Een abstracte rekeneenheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25 § 3. Een wettige rekeneenheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28 § 4. Rekeneenheid als waardemeter – De waarde-eenheid . . . . . . . 30 § 5. Waarde-eenheden betalen met betaaleenheden . . . . . . . . . . . 31 A. De betaling is een rechtshandeling . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32 B. Betalen is uitvoeren van een verbintenis . . . . . . . . . . . . . 32 C. De levering van betaaleenheden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33 D. Toepassing van de leer van de novatie . . . . . . . . . . . . . . . 33 E. Principe geldt voor alle geldschulden . . . . . . . . . . . . . . . . 34 F. Monetair nominalisme . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35 § 6. Betaaleenheden sparen – Reserve-eenheid . . . . . . . . . . . . . . . . 38
Intersentia
xi
Inhoudsopgave
§ 7.
Intra-monetaire pariteit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. De vier eenheden en hun onderlinge verhouding . . . . . B. De vier eenheden en de betaalmiddelen . . . . . . . . . . . . . § 8. Betaalmiddelen en betaalinstrumenten . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. Chartaal geld . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. Giraal geld . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. Een beschikbaar tegoed op rekening . . . . . . . . . . . . 2. Een schuldvordering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. Traditionele bezwaren tegen erkenning van giraal geld . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . a. Bezwaren van praktische aard . . . . . . . . . . . . . . . b. Het argument “kredietverlening” . . . . . . . . . . . . c. Het argument “herroeping” . . . . . . . . . . . . . . . . . d. De rol van de kredietinstellingen . . . . . . . . . . . . . 4. Kenmerken van giraal geld . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5. Volwaardig betaalmiddel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . C. Elektronisch geld . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 9. Geld, een juridisch mechanisme . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 10. Suggesties inzake terminologie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Afdeling IV. Buitenlands geld . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 1. Omschrijving . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 2. Toepasselijk recht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 3. Interbancair gebruik bij girale betalingen in vreemd geld . . . § 4. Vreemd geld als verbintenismunt en als betaalmunt . . . . . . . A. De verbintenismunt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. De betaalmunt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . C. Conversie (omrekening) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
39 39 41 41 43 47 48 50 51 51 51 52 53 56 58 61 65 69 70 70 71 75 78 79 80 82
HOOFDSTUK II. FINANCIËLE INSTRUMENTEN . . . . . . . . . . . . . . 83 Afdeling I. Terminologie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 1. Lijst van financiële instrumenten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. Het begrip “financiële instrumenten” in de ISD-Richtlijn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. Het begrip “financiële instrumenten” in de wet van 2 augustus 2002 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . C. Het begrip “financiële instrumenten” in het K.B. houdende oprichting van Belfox . . . . . . . . . . . . . . . . . . . D. Het begrip “financiële instrumenten” in de marktregels (Rule Book) van Euronext . . . . . . . . . . . . . . § 2. Specifieke regelingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . xii
83 83 84 86 87 89 90
Intersentia
Inhoudsopgave
§ 3. Financiële “producten” en financiële “diensten” . . . . . . . . . . . 94 § 4. Besluit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 96 Afdeling II. Algemene kenmerken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97 § 1. Financiële instrumenten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97 § 2. Effecten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 101 A. Waardepapieren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 101 B. Omschrijvingen van effecten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 102 C. Inhoudelijke kenmerken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 104 1. Ontstaan van het recht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 104 2. Rechtsaard . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 107 3. Autonomie van het recht van de houder . . . . . . . . . 112 4. Omloop en overdracht van effecten . . . . . . . . . . . . 114 5. Transacties op de effectenbeurs . . . . . . . . . . . . . . . . 117 6. Overdrachten tot zekerheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 119 7. Verhandelbaarheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 119 § 3. Afgeleide instrumenten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 123 A. Omschrijving . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 123 B. Aanknopingspunten met het gemene recht . . . . . . . . . . 125 C. Wijze van verhandeling van afgeleide instrumenten . . . 128 D. Standaardovereenkomsten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 135 E. Rechtsaard en geldigheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 139 1. Zijn afgeleide instrumenten overeenkomsten? . . . . 139 a. Onderhandse overeenkomsten . . . . . . . . . . . . . . 140 b. De gereglementeerde derivatenbeurs . . . . . . . . 142 2. Futures en forwards . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 143 3. Opties . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 146 4. Swapovereenkomsten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 149 5. Kredietderivaten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 156 6. De exceptie van spel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 157 Afdeling III. Overzicht van de financiële instrumenten . . . . . . . . . . 162 § 1. Aandelen en andere met aandelen gelijk te stellen waarden die op de kapitaalmarkt verhandelbaar zijn . . . . . . . . . . 163 A. Aandelen die het maatschappelijk kapitaal vertegenwoordigen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 164 B. Effecten die niet het maatschappelijk kapitaal vertegenwoordigen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 168 § 2. Obligaties en andere schuldinstrumenten die op de kapitaalmarkt verhandelbaar zijn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 169 A. Obligaties en schuldinstrumenten uitgegeven door ondernemingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 169 1. Indeling volgens de aan de effecten verbonden zekerheden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 171 2. Indeling volgens de aard van het rendement . . . . . 172 Intersentia
xiii
Inhoudsopgave
3. Indeling volgens de emissie- en terugbetalingsprijs 4. Indeling volgens de terugbetalingsvoorwaarden . . 5. Euro-obligaties (eurobonds) . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6. Kasbons . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7. Kapitalisatiebons . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8. Medium Term Notes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9. Vastgoedcertificaten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. Obligaties en schuldinstrumenten uitgegeven door de overheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. Traditionele obligatieleningen . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Lineaire obligaties . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. Staatsbons . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 3. Gewoonlijk verhandelde waarden waarmee effecten kunnen worden verworven of die in contanten worden afgewikkeld . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. Algemeen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. Converteerbare en gelijkgestelde obligaties . . . . . . . . . 1. Converteerbare obligaties . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Exchangeable Bonds . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . C. Warrants (inschrijvingsrechten) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. De warrant . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Scrips . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 4. Rechten van deelneming in instellingen voor collectieve belegging . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 5. Geldmarktinstrumenten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 6. Financiële futures . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 7. Rentetermijncontracten (“forward rate agreements”, FRA) . § 8. Swaps . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 9. Opties . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 10. Afgeleide instrumenten op grondstoffen . . . . . . . . . . . . . . . . § 11. Aanverwante financiële instrumenten . . . . . . . . . . . . . . . . . .
173 173 174 176 177 177 178 178 179 179 181
181 181 182 182 184 185 185 187 187 191 193 194 194 195 198 199
HOOFDSTUK III. REKENINGEN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 201 Afdeling I. Geldrekeningen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 1. Functies van een rekening . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 2. Soorten rekeningen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. De zichtrekening . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. Bewaargeving . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Verbruiklening . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. Sui generis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . xiv
201 201 202 202 203 203 204
Intersentia
Inhoudsopgave
B.
§ 3.
§ 4.
De rekening-courant . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. Definitie en voordelen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Kenmerken van de rekening-courant . . . . . . . . . . . a. Het novatoire karakter . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . b. Het ondeelbaar karakter . . . . . . . . . . . . . . . . . . . c. Beginsel van de algemene affectatie . . . . . . . . . . d. Wederzijdse remises . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . e. Interesten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. Theoretische grondslag . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . C. De kwaliteitsrekening . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . D. De escrow account . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . E. Gezamenlijke rekeningen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Openen van een rekening . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. De rekening: een overeenkomst beheerst door algemene voorwaarden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. Recht op een rekening . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . C. Verificatieverplichting . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. De witwaswetgeving . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Gemeen recht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . D. Bevoegdheid en bekwaamheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. De minderjarige . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. De gehuwde persoon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Werking van de rekening . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. Boeking in rekening . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. Rekeninguittreksels . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. Verplichting om informatie betreffende de rekening ter beschikking te stellen . . . . . . . . . . . . . 2. De vermeldingen op het rekeningoverzicht . . . . . . 3. De afwezigheid van protest bij toezending van rekeninguittreksels . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . C. De valutadatum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . D. Interesten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. Kapitalisatie van interesten – anatocisme . . . . . . . . 2. De rentevoet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . E. Bedingen van eenheid van rekening en compensatiebedingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . F. Beslag onder derden op een bankrekening . . . . . . . . . . 1. Algemeen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Het creditsaldo en de lopende verrichtingen . . . . . 3. Enkele bijzondere situaties . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . a. Gezamenlijke rekeningen . . . . . . . . . . . . . . . . . . b. Kwaliteitsrekening . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . c. Escrow account . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Intersentia
205 205 206 206 207 208 208 209 209 211 212 214 215 215 220 222 222 223 224 224 225 227 227 228 229 230 230 233 234 235 236 240 242 242 243 244 245 245 246 xv
Inhoudsopgave
§ 5.
Sluiting van de rekening . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. Onvrijwillige beëindiging . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. Vrijwillige beëindiging van de overeenkomst . . . . . . . . C. Bijzondere beëindigingswijzen rekening-courant . . . . . D. Accessorium sequitur principale . . . . . . . . . . . . . . . . . . E. Gevolgen van de sluiting van de rekening . . . . . . . . . . . Afdeling II. Effectenrekeningen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 1. Algemeen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. Fungibiliteit van het tegoed op rekening . . . . . . . . . . . . B. Vereffening (afwikkeling) van de transacties . . . . . . . . . C. Kenmerken van effectenrekeningen . . . . . . . . . . . . . . . § 2. Rekeningen van geïmmobiliseerde financiële instrumenten A. Toepassingsgebied . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. Algemene beschrijving van het stelsel van K.B. nr. 62 . C. Bewaargeving . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . D. Vervangbaarheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . E. Het recht van de deponent op de in bewaring gegeven financiële instrumenten . . . . . . . . . . . . . . . . . . F. Inpandgeving en andere zekerheidsrechten . . . . . . . . . 1. Pand . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Cessie-retrocessie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. Overdracht tot zekerheid (zekerheidscessie) . . . . . G. Verzet op financiële instrumenten . . . . . . . . . . . . . . . . . H. Vervallen dividenden, interesten en kapitalen . . . . . . . I. Deelname aan algemene vergadering en andere lidmaatschapsrechten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . J. Derdenbeslag . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . K. Insolventie en samenloop . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. Faillissement (en samenloop) in hoofde van de vereffeninginstelling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Faillissement (en samenloop) in hoofde van een aangesloten lid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. Revindicatierecht in cascade . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 3. Rekeningen van gedematerialiseerde effecten . . . . . . . . . . . A. Algemeen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. Kenmerken van gedematerialiseerde effecten . . . . . . . 1. Aparte categorie van financiële instrumenten . . . . 2. Erkende rekeninghouders . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . C. Overdracht van gedematerialiseerde effecten. . . . . . . . D. Inpandgeving en andere zekerheidsrechten . . . . . . . . . E. Derdenbeslag . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . F. Insolventie en samenloop . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . xvi
247 247 248 249 249 250 251 251 252 254 254 258 259 261 265 269 270 273 274 276 279 280 281 281 282 284 284 284 285 286 286 289 289 291 294 297 299 300
Intersentia
Inhoudsopgave
1.
G. H.
Faillissement (en samenloop) in hoofde van een erkend rekeninghouder . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Revindicatierecht in cascade . . . . . . . . . . . . . . . . . . Uitoefening van lidmaatschapsrechten . . . . . . . . . . . . . . Vervallen dividenden, interesten en kapitalen . . . . . . . .
300 302 302 303
HOOFDSTUK IV. BETALINGEN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 305 Afdeling I. Betalingen in geldmiddelen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 1. Beschrijving en kwalificatie van de instrumenten voor de overmaking van geldmiddelen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. Overschrijving . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. De vorm van de overschrijvingsopdracht . . . . . . . . . 2. De kwalificatie van de overschrijving . . . . . . . . . . . . a. De kwalificatie als mandaat en gesubstitueerd mandaat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . b. Eigen stellingname . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. Kredietkaarten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . C. Debetkaarten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . D. Protonkaarten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . E. Internetbetaalsystemen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 2. Het bevrijdend karakter van de betaling . . . . . . . . . . . . . . . . . A. Creditering van de rekening van de begunstigde . . . . . B. Initialisering van de opdracht / debitering van de rekening van de opdrachtgever / creditering van de rekening van de instelling van de begunstigde . . . . . C. Het standpunt van het Hof van Cassatie . . . . . . . . . . . . . D. Eigen stellingname . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . E. Bijzonder geval: betaling met proton . . . . . . . . . . . . . . . F. Het rechtstreeks krediet en het tijdstip van betaling . . . § 3. Relevantie van het tijdstip van betaling . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. Faillissement . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. Twee theorieën . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Twee bijzondere situaties . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . a. Proton en het faillissement van de handelaar . . b. Het faillissement van de houder van een debet- of kredietkaart . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. Beslag . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. Het creditsaldo en de lopende verrichtingen . . . . . 2. Relatie tot het tijdstip van betaling . . . . . . . . . . . . .
305
328 329 330 331
Intersentia
xvii
305 305 306 307 307 309 310 312 313 314 315 315
317 318 319 320 323 325 325 325 327 327
Inhoudsopgave
§ 4.
§ 5.
xviii
De herroeping van een overmakingsopdracht . . . . . . . . . . . A. Toepassing van het gemeen recht . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. De overschrijving . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Andere verrichtingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. De bedongen onherroepelijkheid . . . . . . . . . . . . . . . . . C. De wet van 17 juli 2002 betreffende de transacties uitgevoerd met instrumenten voor de elektronische overmaking van geldmiddelen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. Toepassingsgebied . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . a. Ratione materiae . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . b. Ratione personae . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Inhoudelijke beschouwingen . . . . . . . . . . . . . . . . . D. De wet van 28 april 1999 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . E. De herroeping: beoordeling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . F. De herroeping en het tijdstip van betaling . . . . . . . . . . De aansprakelijkheidsverdeling in geval van foutieve uitvoering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. Het gemeen recht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. De overschrijving . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . a. De leer van het gesubstitueerd mandaat . . . . . . b. De overschrijving: een verrichting “sui generis” . 2. De kwalificatie als delegatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. Vergoedbare schade in toepassing van het gemeen recht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4. Alternatieve benadering: artikel 1239 B.W. en de restitutieverbintenis van de bankier . . . . . . . . . . 5. Invloed van exoneratiebedingen . . . . . . . . . . . . . . . a. Uitsluiting van aansprakelijkheid . . . . . . . . . . . . b. Beperking van aansprakelijkheid . . . . . . . . . . . . B. Wet grensoverschrijdende geldoverschrijvingen . . . . . . 1. Toepassingsgebied . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Laattijdige uitvoering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. Verplichting tot uitvoering overeenkomstig de instructies . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4. Niet-afwikkeling van de overschrijving . . . . . . . . . . a. Aansprakelijkheidsbeperking tot 12.500 euro . . b. Uitzonderingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . c. Interbancair verhaalsrecht . . . . . . . . . . . . . . . . . d. Overmacht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . e. Vergelijking met het gemeen recht . . . . . . . . . .
332 332 333 334 334
335 335 335 336 337 338 341 341 342 342 343 343 345 347 347 348 350 350 351 351 351 353 354 355 355 356 357 358 358
Intersentia
Inhoudsopgave
C.
De wet van 17 juli 2002 betreffende de transacties uitgevoerd met instrumenten voor de elektronische overmaking van geldmiddelen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. De aansprakelijkheid van de uitgever . . . . . . . . . . . 2. Ontsnappingsroutes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. Aansprakelijkheid ratione temporis . . . . . . . . . . . . . 4. Verschuldigde vergoeding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5. Vergelijking met het gemeen recht . . . . . . . . . . . . . D. Besluit ter zake van de foutieve uitvoering . . . . . . . . . . . § 6. De risicoverdeling in geval van oneigenlijk gebruik . . . . . . . A. Het gemeen recht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. Toepassing van artikel 1239 B.W. . . . . . . . . . . . . . . . 2. Analyse in functie van de restitutieverbintenis . . . . 3. De afwezigheid van opdracht . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4. Uitzonderingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5. Elektronisch geïnitialiseerde opdrachten . . . . . . . . B. De wettelijke regeling betreffende de transacties die verricht worden met instrumenten voor de elektronische overmaking van geldmiddelen . . . . . . . . . 1. Artikel 81 § 5 Wet Handelspraktijken . . . . . . . . . . . a. Situering en toepassingsgebied . . . . . . . . . . . . . . b. De annulatiemogelijkheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. De wet betreffende de transacties uitgevoerd met instrumenten voor de elektronische overmaking van geldmiddelen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . a. Toepassingsgebied . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . b. Aansprakelijkheidsverdeling . . . . . . . . . . . . . . . . c. Enkele bijzondere vragen . . . . . . . . . . . . . . . . . . d. Oplaadbare instrumenten . . . . . . . . . . . . . . . . . . C. Besluit betreffende het oneigenlijk gebruik . . . . . . . . . . Afdeling II. De afwikkeling van betalings- en effectentransacties . . § 1. De afwikkeling van betalingstransacties . . . . . . . . . . . . . . . . . § 2. De afwikkeling van effectentransacties . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. Vereffening (afwikkeling) van effectentransacties . . . . . 1. “Confirmation” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. “Clearing” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. Levering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4. Betaling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. Vereffeningsstelsels en -instellingen . . . . . . . . . . . . . . . . 1. Vereffeningsstelsel van Euroclear Bank . . . . . . . . . . 2. Effectenclearingstelsel van de Nationale Bank van België . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Intersentia
359 359 361 362 362 363 364 366 366 366 367 368 368 370
372 372 372 373
374 374 375 376 377 378 378 378 382 382 383 384 386 386 387 387 388 xix
Inhoudsopgave
C.
§ 3.
xx
Statuut van de vereffeningsinstellingen . . . . . . . . . . . . . 1. Erkenningsvoorwaarden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Toezicht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. Toegang tot clearing- en afwikkelingsfaciliteiten . . D. Het bijzonder voorrecht van vereffeningsinstellingen . Beschermingsmechanismen in geval van insolventie van een instelling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. De instelling als deelnemer aan een betalings- of effectenafwikkelingssysteem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. Toepassingsgebied . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . a. De betalings- en effectenafwikkelingssystemen naar Belgisch recht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . b. De deelnemers . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . c. Formele overeenkomsten tussen twee deelnemers . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . d. Extraterritoriale werking . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. De tegenwerpelijkheid van netting . . . . . . . . . . . . . 3. Het definitief karakter van overboekingsopdrachten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4. De afschaffing van de 0-uur regel . . . . . . . . . . . . . . 5. De geldigheid en tegenwerpelijkheid van de gestelde zekerheden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6. Het internationaal privaatrecht . . . . . . . . . . . . . . . . a. Toepassing van de wet van het systeem . . . . . . . b. Toepassing van de wet van de lidstaat waar de rekening wordt gehouden . . . . . . . . . . . . . . . c. Doeltreffendheid van de zekerheden en het internationaal privaatrecht . . . . . . . . . . . . . . . . . B. Instellingen die niet deelnemen aan een betalingsof effectenafwikkelingssysteem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. Toepassingsgebied . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . a. Artikel 157 § 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . b. Artikel 157 § 2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. De tegenwerpelijkheid van nettingovereenkomsten a. Toepassing in geval van gerechtelijk akkoord . . b. Toepassingsvoorwaarden . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. De tegenwerpelijkheid van uitdrukkelijke ontbindende bedingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4. De oplossing voorzien in artikel 157 § 2: de afschaffing van de 0 uur regel . . . . . . . . . . . . . . . . . 5. De toepassing van artikel 157 in de ruimte . . . . . .
389 389 390 391 392 393 394 395 395 395 396 397 397 400 401 401 402 403 404 405 405 406 406 407 408 408 408 410 410 411
Intersentia
Inhoudsopgave
C.
Gevolgen in de onderliggende verhouding tussen schuldenaar en schuldeiser . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 414 1. Het faillissement van de financiële instelling van de begunstigde . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 415 2. Het faillissement van de financiële instelling van de opdrachtgever . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 415
HOOFDSTUK V. KREDIETEN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 417 Afdeling I. Functies van het krediet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Afdeling II. Algemene kenmerken van het krediet . . . . . . . . . . . . . . § 1. Tijdselement . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 2. Vertrouwen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 3. Risico en afwezigheid van speculatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 4. Economische finaliteit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Afdeling III. Kost van het krediet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Afdeling IV. Classificatie van de kredieten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 1. De hoedanigheid van de kredietnemer . . . . . . . . . . . . . . . . . A. Wet consumentenkrediet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. Toepassingsgebied . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Inhoudelijke bescherming . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. Wet hypothecair krediet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . C. Kredieten aan professionelen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 2. De wijze waarop krediet wordt verleend . . . . . . . . . . . . . . . . . § 3. Duurtijd van het krediet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 4. De bestemming van het krediet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Afdeling V. Bespreking van enkele kredietvormen . . . . . . . . . . . . . . § 1. De kredietopening . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. Definitie en kwalificatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. Rechten en plichten van de partijen . . . . . . . . . . . . . . . . C. Einde van de kredietopening . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 2. De terbeschikkingstelling van een geldsom . . . . . . . . . . . . . . A. De lening . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. Disconto . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. Algemeen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Cedentendisconto en leveranciersdisconto . . . . . . . a. Cedentendiscontokrediet . . . . . . . . . . . . . . . . . . b. Leveranciersdiscontokrediet . . . . . . . . . . . . . . . . C. Kaskrediet en “straight loan” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . D. Investeringskredieten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . E. Consortiumkredieten in eurodeviezen . . . . . . . . . . . . . . Intersentia
417 418 418 418 419 421 421 423 423 424 424 425 426 427 427 428 428 430 430 430 431 432 433 433 434 434 436 436 437 439 439 440 xxi
Inhoudsopgave
F.
Factoring . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. Algemeen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Rechten en plichten van de partijen . . . . . . . . . . . . 3. Juridische vormgeving . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4. Tegenwerpelijkheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . G. Leasing . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 3. Terbeschikkingstelling van kredietwaardigheid . . . . . . . . . . A. Acceptkrediet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. Documentair krediet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. Situering en omschrijving . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. De diverse rechtsverhoudingen . . . . . . . . . . . . . . . . 3. Toepasselijke regels . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4. Documenten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5. Exceptie van fraude . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6. Betaling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7. Bijzondere vormen van documentair krediet . . . . . C. Autonome garanties . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. Definitie en situering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Soorten garanties . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. Toepasselijke regelen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4. Kenmerken van autonome garanties . . . . . . . . . . . 5. De diverse rechtsverhoudingen . . . . . . . . . . . . . . . . 6. Betaalverbod wegens onrechtmatige afroep . . . . . . Afdeling VI. De aansprakelijkheid van de kredietverlener . . . . . . . . § 1. De fout ten aanzien van de kredietnemer . . . . . . . . . . . . . . . A. Bij de toekenning van het krediet . . . . . . . . . . . . . . . . . B. Opzegging van het krediet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 2. De fout ten aanzien van derden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. De toekenning van het krediet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. De handhaving van het krediet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . C. De opzegging van het krediet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 3. De schade en het causaal verband . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
440 440 441 442 443 443 444 445 446 446 447 451 452 456 456 457 457 457 459 459 460 462 463 464 465 465 467 468 469 471 472 473
TREFWOORDENREGISTER . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 477
xxii
Intersentia
