INHOUD Voorwoord . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . vii Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Hoofdstuk I. Vlaamse ouderen in cijfers en letters Lieve Vanderleyden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5 Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5 Afdeling I. De leefsituatie van ouderen: wat en hoe? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8 § 1. De gezinscontext . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10 § 2. De woonsituatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12 § 3. Zorgvrager versus zorgdrager . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15 § 4. Sociale participatie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20 § 5. Inkomen en armoede . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22 Afdeling II. De levenskwaliteit van ouderen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24 Conclusie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26 Hoofdstuk II. De rechten van de ouderen in het tijdperk van mensenrechten. Naar een ouderenverdrag? Paul De Hert en Eugenio Mantovani . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27 Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Afdeling I. Overzicht internationale beleidsteksten over ouderen . . . . . . . . . . . § 1. De Verenigde Naties resoluties uit 1948 en 1971 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 2. Het Internationaal Actieplan van Wenen inzake Vergrijzing (1982) . . . . § 3. De Beginselen voor Ouderen van de Verenigde Naties (1991) en de Verklaring over Vergrijzing (1992) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 4. De G8-akte van Turijn “Naar een actieve vergrijzing” (2000) en het Internationaal Actieplan van Madrid over Vergrijzing (2002) . . . . . . . . . . § 5. De Ministeriële Conferentie inzake Vergrijzing (2007) van de UNECE en “Een oproep voor een conventie over de rechten van ouderen” (2008) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 6. Meest recente ontwikkelingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
27 28 28 29
33 34
Intersentia
ix
30 31
Inhoud
Afdeling II. Ouderen in internationale mensenrechtenverdragen . . . . . . . . . . . § 1. Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 2. De Universele Verklaring van de Rechten van de Mens (1948) . . . . . . . . . § 3. Het Internationaal Verdrag betreffende Burgerlijke en Politieke Rechten (1966) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 4. Het Internationaal Verdrag inzake Economische, Sociale en Culturele Rechten (1966) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. Algemeen over het ECOSOC-Verdrag . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. De Commentaar over ouderenrechten (1995) en het ECOSOC-Verdrag . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . C. Het recht op non-discriminatie (art. 2.2 ECOSOC-Verdrag) . . . . . . . D. Het recht op gelijk genot van rechten (art. 3 ECOSOC-Verdrag) . . . . E. Rechten gerelateerd aan werk (artt. 6, 7 en 8 ECOSOC-Verdrag) . . . F. Het recht op sociale zekerheid (art. 9 ECOSOC-Verdrag) . . . . . . . . . . G. Het recht op bescherming van het gezin (art. 10 ECOSOCVerdrag) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . H. Het recht op een adequate levensstandaard (art. 11 ECOSOCVerdrag) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . I. Het recht op fysieke en psychische gezondheid (art. 12 ECOSOCVerdrag) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . J. Het recht op onderwijs en cultuur (artt. 13 en 14 ECOSOCVerdrag) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . K. Het recht om deel te nemen aan het culturele leven en de voordelen te genieten van wetenschappelijke vooruitgang (art. 15 ECOSOC-Verdrag) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 5. Het Verdrag inzake de Eliminatie van alle Vormen van Discriminatie tegen Vrouwen (1979) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 6. Het VN-Verdrag betreffende het Statuut van Vluchtelingen (1951) . . . . . § 7. De VN-Verklaring betreffende Sociale Vooruitgang en Ontwikkeling (1969) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 8. De VN-Verklaring Betreffende de Rechten van Inheemse Volkeren (2007) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 9. Verdragen in de sfeer van het internationaal humanitair recht . . . . . . . . . § 10. Verdragen van de Internationale Arbeidsorganisatie (IAO). . . . . . . . . . . . § 11. Het Barcelona Charter over Ontluikende Rechten (2004) (ontwerpfase) . Afdeling III. Ouderen in regionale mensenrechteninstrumenten . . . . . . . . . . . § 1. De Amerika’s . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. Organisatie van Amerikaanse Staten (OAS) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. De Amerikaanse Verklaring van de Rechten en Plichten van de Mens (1948) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . C. De Amerikaanse Conventie van de Mensenrechten (“Pact van San Jose”) (1969) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
x
35 35 36 37 38 38 39 40 41 41 42 43 43 44 45
45 46 47 47 48 48 49 50 51 51 51 51 52
Intersentia
Inhoud
D. Het Bijkomende Protocol van de Amerikaanse Conventie van de Mensenrechten inzake Economische, Sociale en Culturele Rechten (1988) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . E. Het Andes Charter voor de Promotie en Bescherming van de Mensenrechten (2002) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 2. De Afrikaanse Unie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. Het Afrikaans Handvest inzake de Rechten van Mens en Volken (1981) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. Het protocol bij het Afrikaans Handvest over Mensen- en Volkenrechten over de Rechten van de Vrouw in Afrika (2000) . . . . § 3. De Aziatische landen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. Algemene kenmerken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. Verklaring van de Basisplichten van ASEAN Volken en Regeringen (1983) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . C. Het Aziatisch Handvest inzake de Rechten van de Mens (1997) . . . . § 4. De islamitische mensenrechtentraditie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. Algemene kenmerken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. De Universele Islamitische Verklaring voor de Rechten van de Mens (1981). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . C. De Cairo Verklaring van de Mensenrechten in de Islam (1990). . . . . § 5. Europa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. Het Europees Sociaal Handvest (1996) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. Het Europees Verdrag tot bescherming van de rechten van de mens en de fundamentele vrijheden (1950) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. Algemeen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Het recht op respect voor het privé- en familieleven (art. 8 EVRM) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. Verbod op discriminatie (art. 14 EVRM en Protocol XII) . . . . . . C. Het Gemeenschapshandvest van de Sociale Grondrechten van de Werkenden (1989). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . D. Het EU-Handvest van de grondrechten van de Europese Unie (2000) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. Algemeen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Relevante bepalingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Afdeling IV. Uitleiding en reflectie over een afzonderlijk verdrag voor ouderen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 1. Stand van zaken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 2. Opstap naar de discussie over specifieke rechten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 3. Het Verdrag inzake de Rechten van Personen met een Handicap (2006) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 4. Medische en sociale benadering van handicap . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Intersentia
52 53 54 54 55 56 56 56 57 58 58 58 59 60 60 64 64 65 67 68 68 68 69 70 70 72 73 74
xi
Inhoud
§ 5. Minderheidsrechtenbenadering en universele benadering . . . . . . . . . . . . . 77 § 6. Vertaling naar de rechtspraktijk en naar het mensenrechtenrecht . . . . . . 80 Bijlage. Ouderdom in nationale grondwetten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82 Hoofdstuk III. Naar een universeel verdrag voor de bescherming en bevordering van de rechten van ouderen Alexander Hoefmans . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85 Afdeling I. Van rechten voor mensen naar mensen met rechten . . . . . . . . . . . . § 1. Doelgroepenmensenrechten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 2. Functionaliteit van mensenrechten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Afdeling II. Non-discriminatie (op grond van leeftijd) als ‘catch all’bescherming . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Afdeling III. Ouderen als volwaardige doelgroep . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 1. Naar een internationaal verdrag voor de rechten van ouderen . . . . . . . . . § 2. Naar een nationale commissie voor de rechten van ouderen . . . . . . . . . . . Afdeling IV. ‘Paradigm shifts’ voor de rechten van ouderen . . . . . . . . . . . . . . . .
86 86 88 89 90 90 92 93
Hoofdstuk IV. Ouderen hebben vaak moeite om hun rechten te doen eerbiedigen Mariette Verrycken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97 Afdeling I. Betutteling – infantilisering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97 Afdeling II. Feitelijk onbekwame ouderen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99 Afdeling III. Ouderenmis(be)handeling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99 § 1. Wat is ouderenmis(be)handeling? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99 § 2. Statistieken van ouderenmis(be)handeling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 101 § 3. Vlaams Meldpunt ouderenmis(be)handeling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 102 § 4. Het beroepsgeheim van de (huis)arts . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 102 § 5. Preventie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 104 Afdeling IV. Plaatsing in woonzorgcentra . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 104 Afdeling V. Schenkingen en testamenten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 106 Afdeling VI. Aanwending van vrijheidsbeperkende maatregelen . . . . . . . . . . 110 Afdeling VII. De gesloten afdelingen in de bejaardenvoorzieningen . . . . . . . 111 Conclusie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 113 Hoofdstuk V. Mee-spreken is een recht… ook voor ouderen Mie Moerenhout . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 115 Afdeling I. Globale inleidende schets . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 115 Afdeling II. De evolutie van de politieke participatie van de ouderen . . . . . . . 118 xii
Intersentia
Inhoud
Afdeling III. Inspraak en participatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 1. Definities . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 2. Adviesraden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 3. Politieke participatie op onrechtstreekse wijze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 4. De doelstellingen van participatie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 5. De kenmerken van participatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 6. De graad van participatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 7. Besluit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Afdeling IV. De geschiedenis naar inspraak van ouderen in Vlaanderen/ België . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Afdeling V. De praktijk – de realisaties: ouderen en de oudereninspraakorganen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 1. Europees – AGE, the European Older People’s Platform . . . . . . . . . . . . . § 2. Het federale beleid: van segment naar totaliteit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. Het Raadgevend Comité voor de pensioensector . . . . . . . . . . . . . . . . B. De Federale Adviesraad voor ouderen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . C. Besluit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 3. Het Vlaamse niveau. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. De uitgangspunten van Vlaanderen voor de participatie van ouderen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . C. De visie op ouderenbeleid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . D. Het decreet, een drieluik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . E. De realisaties van het Vlaamse ouderenbeleid . . . . . . . . . . . . . . . . . . F. Conclusie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 4. Het provinciale beleidsniveau . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 5. Het lokale niveau . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. De wetgeving . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. Resultaten en bedenkingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Afdeling VI. Conclusie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
121 121 123 123 125 126 126 127 127 130 130 131 131 132 134 135 135 135 136 137 140 142 142 144 144 147 149
Hoofdstuk VI. Inspraak en participatie van bewoners van woonzorgcentra Geert Roggeman en Lien Van Malderen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 151 Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Afdeling I. Opname in een woonzorgcentrum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Afdeling II. De regelgeving inzake inspraak en participatie . . . . . . . . . . . . . . . Afdeling III. Levenskwaliteit in een woonzorgcentrum: het belang van gesprekken met ouderen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Afdeling IV. Inspraak en participatie in de ouderenzorg – Active ageing . . . . § 1. Studie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
151 152 153 155 157 158
Intersentia
xiii
Inhoud
§ 2. Resultaten en bespreking: determinanten Active ageing . . . . . . . . . . . . . . A. Cultuur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. Gedrag . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . C. Psychologische factoren. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . D. Fysieke omgeving . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . E. Sociale omgeving . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . F. Economische kenmerken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . G. Zorg in het woonzorgcentrum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . H. Animatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . I. Participatie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . J. Bemerking rond het nastreven van AA in het woonzorgcentrum . . K. Conclusie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Afdeling V. Nawoord . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
159 159 159 159 160 160 161 161 161 162 162 162 163
Hoofdstuk VII. Recht op privéleven in het woonzorgcentrum Nathalie Van Leuven . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 165 Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Afdeling I. Recht op privéleven . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 1. Algemene betekenis van het recht op privéleven . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 2. Beperkingen door de overheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 3. Positieve verplichting van de overheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 4. Recht op privéleven ten aanzien van publieke en private woonzorgcentra . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Afdeling II. Recht op privéleven in het woonzorgcentrum . . . . . . . . . . . . . . . . § 1. Recht om met rust gelaten te worden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. Bescherming van de communicatie in het woonzorgcentrum . . . . . B. Doorgeven van persoonsgegevens van de persoon zelf of van zijn familie of mantelzorgers . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. De verwerking van persoonsgegevens . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Andere gegevens die geen verwerking van persoonsgegevens vormen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . C. Respect voor intimiteit in de kamer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . D. Respect voor de fysieke en morele integriteit. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 2. Recht om waardige keuzes te maken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. Hiaat in de Belgische wetgeving voor wat betreft het maken van keuzes bij afnemende mogelijkheden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. Keuzes betreffende de komst naar het woonzorgcentrum . . . . . . . . C. Recht op keuzes aangaande levenswijze in het woonzorgcentrum . D. Recht op financiële autonomie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
xiv
165 166 166 167 168 169 171 171 171 174 174 179 180 184 188 188 191 192 194
Intersentia
Inhoud
E. Recht op contact en ontplooiing . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . F. Recht op keuze aangaande medische behandeling en sterven . . . . . Afdeling III. Klacht- en procedurerecht met betrekking tot deze aspecten . . Conclusie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
194 195 196 197
Bijlage: Enkele nuttige adressen voor ouderen in het kader van de problematiek van schendingen van fundamentele rechten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 199
Intersentia
xv
