INHOUDSOPGAVE
Inhoudsopgave ....................................................................................................................1 Afkortingslijst......................................................................................................................4 Lijst van tabellen .................................................................................................................6 Lijst van schema’s ...............................................................................................................7 Dankwoord ..........................................................................................................................8 Vraagstelling .......................................................................................................................10 Inleiding ..............................................................................................................................13
THEORETISCH DEEL ......................................................................................................16
Deel 1: Arbeidsgehandicapten..........................................................................................17
Hoofdstuk 1: Situering ........................................................................................................17 A. Doelgroep personen met een arbeidshandicap ....................................................18 B. Arbeidsgehandicapten en hun arbeidssituatie......................................................19
Hoofdstuk 2: Juridisch kader...............................................................................................22 A. Bevoegdheid........................................................................................................22 A1. principiële bevoegdheden gemeenschappen ................................................22 A2. bevoegdheden andere overheden..................................................................23 A3. conclusie.......................................................................................................24 B. Fusie van de Vlaamse Gemeenschap en Vlaams Gewest....................................24 C. Het VFSIPH.........................................................................................................25 D. Het decreet evenredige participatie .....................................................................25
Hoofdstuk 3: Arbeidsgehandicapten in cijfers ....................................................................27 A. De vergelijking met andere landen uit de Europese Unie ...................................27 B. Onderverdeling in Vlaanderen.............................................................................28 B1. onderverdeling volgens tewerkstelling en leeftijd........................................31
1
Hoofdstuk 4: Toekomstgericht perspectief voor personen met een arbeidshandicap .........33
Hoofdstuk 5: Conclusie.......................................................................................................36
Deel 2: Van categoriaal beleid naar inclusief beleid in het kader van een BBB..........38
Hoofdstuk 1: Beter Bestuurlijk Beleid ................................................................................38 A. Situering .............................................................................................................38 B. Juridisch kader....................................................................................................39
Hoofdstuk 2: Van categoriaal beleid naar inclusief beleid .................................................45 A. Categoriaal beleid...............................................................................................45 B. Inclusief beleid ...................................................................................................47 B1. Verduidelijking organogram........................................................................49 B2. Tewerkstellingsmaterie personen met een arbeidshandicap in het nieuwe beleidsdomein werk en sociale economie ..........................................................51 Hoofdstuk 3: Huidige stand van zaken ...............................................................................54
Deel 3: Integratie van ATB – diensten in de VDAB – werking.....................................56
Hoofdstuk 1: ATB-trajectbegeleiding van PaH in het ATB-netwerk .................................56 A. Juridisch kader...................................................................................................56 B. ATB-model volgens ATB-netwerk...................................................................57 B1. Exploratieproces .........................................................................................58 B2. Trajectbegeleiding of coördinatieproces ....................................................60 C. Cijfermateriaal...................................................................................................64 C1. Algemeen....................................................................................................64 C2. Aantal PaH in begeleiding bij ATB-diensten .............................................64 C3. Aantal Pah die uitstromen vanuit ATB-diensten ........................................67
Hoofdstuk 2: Trajectbegeleidingsmodel van VDAB ..........................................................68 A. Situering ............................................................................................................68 B. Basisprincipes....................................................................................................68 C. Model van de trajectbegeleiding .......................................................................70 2
C1. Preventieve werking ...................................................................................70 C2. Curatieve werking.......................................................................................72
Hoofdstuk 3: Vergelijking ATB versus VDAB ..................................................................75
PRAKTISCH DEEL ..........................................................................................................78
Hoofdstuk 1: Situering ........................................................................................................79
Hoofdstuk 2: Bezoeken ATB-diensten ...............................................................................80 A. West-Vlaanderen...............................................................................................80 B. Oost-Vlaanderen................................................................................................87 C. Limburg.............................................................................................................92 D. Vlaams-Brabant.................................................................................................97 E. Antwerpen .........................................................................................................103
Hoofdstuk 3: Besluit............................................................................................................108
Deel 4: Conclusie ...............................................................................................................110
Bibliografie..........................................................................................................................113
Bijlagen ...............................................................................................................................116
3
AFKORTINGSLIJST
ABVV:
Algemeen Belgische Vakverbond
ACLVB:
Algemene Centrale der liberale vakbonden
ACV:
Algemeen Christelijk Vakverbond
ATB:
Arbeidstrajectbegeleiding
AZ:
Arbeidszorg
AZT:
Aanmelding zonder trajectgevolg
BBB:
Beter Bestuurlijk Beleid
BEWEL:
Beschutte Werkplaats Limburg
BuSO:
Buitengewoon Secundair Onderwijs
BVR:
Besluit Vlaamse Regering
BW:
Beschutte werkplaats
BWHI:
Bijzondere Wet tot Hervorming der Instellingen
CBO:
Centrum voor Beroepsopleiding
CGVB’s:
Centra voor Gespecialiseerde Voorlichting bij Beroepskeuze
ESF:
Europees Sociaal Fonds
EU:
Europese Unie
EVA:
Extern Verzelfstandigd Agentschap
EZT:
Exploratie zonder trajectgevolg
G.W.:
Grondwet
IPA:
Interprofessioneel akkoord
IVA:
Intern Verzelfstandigd Agentschap
MDT:
Multi Disciplinair team
MDV:
Multi Disciplinair verslag
NEC:
Normaal Economisch Circuit
NWWZ:
Niet Werkende Werkzoekende
OCMW:
Openbaar Centrum voor Maatschappelijk Welzijn
PaH:
Personen met een arbeidshandicap
RIZIV:
Rijksinstituut voor ziekte en invaliditeitsverzekering
RP:
Rechtspersoonlijkheid
RVA:
Rijksdienst voor arbeidsvoorziening
4
SERV:
Sociale Economische Raad van Vlaanderen
SLA:
Service Level Agreement
SW:
Sociale werkplaats
UCBO:
Universiteit Centrum voor Beroepsopleiding
UNIZO:
Unie voor zelfstandige ondernemingen
UVW:
Uitkeringsgerechtigde Volledig Werklozen
VAPH:
Vlaams Agentschap voor Personen met een Handicap
VDAB:
Vlaamse Dienst voor Arbeidsbemiddeling en Beroepsopleiding
VESOC:
Vlaams Economisch en Sociaal Overlegcomité
VEV:
Vlaams Economisch Vakverbond
VF:
Vlaams Fonds
VFSIPH:
Vlaams Fonds Sociale Integratie van Personen met een Handicap
VIP:
Vlaamse Inschakelingspremie
VOI:
Vlaamse Openbare Instelling
VSAWSE:
Vlaams Subsidieagentschap Werk en Sociale Economie
VTI:
Vrij Technisch Instituut
VWI:
Vlaamse Wetenschappelijke Instellingen
WSE:
Werk en Sociale Economie
5
LIJST VAN TABELLEN
Tabel 1: Aandeel mensen die in hun dagelijkse activiteiten beperkt worden door een langdurige ziekte, een handicap of een lichamelijke of geestelijke aandoening, in diverse Europese landen en de werkzaamheidsgraad (15 – 64 jaar / 2002)...............27
Tabel 2: Evolutie van het aantal werkzoekende arbeidsgehandicapten in Vlaanderen............28
Tabel 3: Kenmerken van arbeidsgehandicapten en afzonderlijke groepen..............................30
Tabel 4: Tewerkstelling personen met een handicap naar leeftijd (SEE 2001, Vlaanderen ....31
Tabel 5: Aandeel werkzoekende PaH in de totaalgroep werkzoekenden per provincie ..........64
Tabel 6: Aanmeldingen per ATB-dienst in Vlaanderen 2004..................................................65
Tabel 7: Realisatie van de nieuwe trajecten door ATB-diensten in Vlaanderen, 2004............65
Tabel 8: realisatie van de totale trajecten door ATB-diensten in Vlaanderen, 2004 ...............66
Tabel 9: PaH die geen tewerkstellingsperspectieven hebben in de toekomst na hun traject ..67
Tabel 10: PaH die in de tewerkstelling terechtkomen na hun traject.......................................67
6
LIJST VAN SCHEMA’S
Schema 1: Oude structuur van de Vlaamse overheid...............................................................40
Schema 2: Nieuwe structuur van Vlaamse overheid voor beleidsdomein werk en sociale economie en luik met het beleidsdomein welzijn, volksgezondheid en gezin.......44
Schema 3: Verdeling van de bevoegdheden met betrekking tot tewerkstelling personen met een arbeidshandicap vóór 1 april 2006...................................................................46
Schema 4: Voorstelling van het beleidsdomein werk en sociale economie. ...........................49
Schema 5: Verdeling van de bevoegdheden met betrekking tot de tewerkstelling van personen met een arbeidshandicap na 1 april 2006. ..............................................................51
Schema 6: Verloop van het exploratieproces bij trajectbegeleiding ........................................58
Schema 7: Verloop van het trajectbegeleidingsproces.............................................................60
Schema 8: Model van de trajectbegeleiding VDAB ................................................................70
Schema 9: Visie ATB-netwerk volgens VDAB.......................................................................74
7
DANKWOORD
Graag wil ik van de gelegenheid gebruik maken een aantal mensen te bedanken.
Allereerst Ilse Van De Putte, mijn eindwerkbegeleidster. Ik wil haar niet alleen bedanken voor het opvolgen en begeleiden van mijn eindwerk, maar ook voor haar inzet en geduld. Zij wist me te allen tijde de moed en inspiratie te geven die ik nodig had wanneer het soms iets minder ging. Ze heeft me al haar kennis doorgegeven zodat ik nu trots kan zijn op mijn afgewerkt eindwerk. Ook mijn stagementor Gunther Van Ovenberghe, verdient een pluim. Naast het nalezen van mijn thesis ben ik hem dankbaar voor zijn steun en opvolging. Ik kon met al mijn vragen en problemen bij hem terecht, waardoor ik meer zelfvertrouwen kreeg om mijn werk tot een goed einde te brengen. Verder dank ik uitdrukkelijk Kim Lievens, stagesupervisor. Hij stond altijd voor me klaar om ervoor te zorgen dat ik altijd iets wezenlijks te doen had. Hij was mijn spreekbuis indien het minder goed ging of als ik eens stoom wou afblazen of gewoon voor een losse babbel. Ik wil nog een speciale groep van mensen in de verf zetten: de cellen ‘werk en onderwijs’. Bij hen kon ik altijd terecht voor het verduidelijken van woordenschat, het uitleggen van begrippen en natuurlijk voor de nodige humor. Door hen voelde ik me thuis op het kabinet. Daarnaast wil ik ook de mensen van de ATB-dienst Vlaanderen bedanken voor hun medewerking aan mijn eindwerk. Zonder hun enthousiaste medewerking was het niet mogelijk geweest het praktisch deel op te stellen. Uiteraard wil ik ook Fons Leroy in dit dankwoord vermelden. Ondanks zijn drukke agenda , maakte hij wel altijd ruimte vrij om mijn eindwerk te lezen, te verbeteren en erop toe te zien dat ik de rode draad bleef behouden doorheen mijn eindwerk. Hij was altijd eerlijk, ook al kwam het soms hard aan.
8
Als laatste wil ik in het specifiek mijn ouders in de bloemetjes zetten. Ik ben hen dankbaar dat ze me de kans gaven deze studies aan te vatten en dat ze me hierin aanmoedigden. Het was ongebruikelijk dat ik na drie jaar op de arbeidsmarkt terug de studies ging aanvatten. Door hun geloof, motivatie en vertrouwen in mij, vond ik de kracht in mezelf terug om door te zetten. Om niemand te vergeten, bedankt aan allen die voor me klaarstonden om dit eindwerk tot een goed einde te brengen.
9
VRAAGSTELLING
Eind vorig jaar trof men op mijn stage volop de voorbereidingen voor de start van BBB. BBB staat voor Beter Bestuurlijk Beleid, een reorganisatie van de Vlaamse overheidsinstellingen en administraties in 13 homogene bevoegdheidspakketten. Een van de belangrijkste vernieuwingen is dat in dit kader alles wat te maken heeft met de professionele integratie van personen met een arbeidshandicap overgeheveld wordt van het beleidsdomein Welzijn naar Werk en Sociale economie. Voor mijn eindwerk zal ik hier aan meewerken en meer bepaald aan de integratie van ATB in het beleidsdomein Werk en Sociale Economie en meer bepaald in de VDAB.
Deze integratie moet het mogelijk maken om een tewerkstellingsbeleid voor iedereen te voeren
ook
voor
kansengroepen.
Dit
moet
ook
bijdragen
tot
een
grotere
arbeidsmarktparticipatie van personen met een arbeidshandicap. In 2004 stelden alle betrokken sociale partners en gebruikersverenigingen en overheden een Gemeenschappelijke platformtekst op met betrekking tot “Evenredige Arbeidsdeelname en Diversiteit 2010 – personen met een arbeidshandicap”. De doelstellingen van deze platformtekst bestaat uit de volgende: - de kloof verminderen in de werkzaamheidgraad - het wegwerken van oververtegenwoordiging van de werkloosheid - nieuwe kansen creëren voor groepen van personen met een arbeidshandicap, hen gelijke rechten waarborgen om beter in de arbeidsmarkt te integreren en evenredige kansen te hebben zoals anderen om aangeworven te worden op de arbeidsmarkt.
De eerste vraag die we moeten oplossen is, wat zijn arbeidsgehandicapten? “ mensen met een aantasting van hun mentale, psychische, lichamelijke of zintuiglijke mogelijkheden, voor wie het uitzicht op het verwerven en behouden van een arbeidsplaats en op vooruitgang op die plaats, langdurige en in belangrijke mate beperkt is of bedreigd wordt.”
De personen met een handicap zijn die mensen die er het meest van voelen als het slecht gaat op de arbeidsmarkt. Er zijn verschillende domeinen waar aan gewerkt moet worden en die
10
herwerkt moeten worden. Een domein dat belangrijk is voor de persoon met een arbeidshandicap is dat ze de kans moeten krijgen om arbeidstrajectbegeleiding te genieten. Dit wordt door de VDAB georganiseerd, maar toch moeten zij vaststellen dat personen met een handicap nog steeds na het volgen van zo een project in de werkloosheid blijven hangen en dat ze mindere aan bod komen op de arbeidsmarkt. Daarom is specifiekere begeleiding noodzakelijk die door ATB-dienst gecoördineerd worden. Bovendien vraagt de Commissie Diversiteit binnen de SERV dat personen met een handicap meer beroep zouden kunnen doen op loopbaanbegeleiding, die kan helpen bij een beter uitstroom en doorstroom.
Hoe we die personen met een arbeidshandicap kunnen helpen in het vinden van werk bestaat uit een aangepaste trajectbegeleiding (het recht moet geopend worden voor iedereen) en gespecialiseerde ondersteuning (lettend op het feit dat de persoon met een arbeidshandicap geen hinder mag ondervinden van de overheveling naar een BBB). Toch moet er gelet worden op het feit dat personen die de grootste noden hebben, aan bod komen voor de gespecialiseerde begeleiding. De overheveling van het beleidsdomein welzijn naar het beleidsdomein werk en sociale economie mag niet leiden tot een verdringing van de beperktere groep erkende personen met een handicap door de ruimere groep van arbeidsgehandicapten. Hier zou de screening in aanmerking komen waarbij een multidisciplinair verslag wordt opgemaakt, en aan de hand daarvan zou de persoon met een arbeidshandicap de juiste trajectbegeleiding genieten. Mijn taak bestaat erin mee te participeren in vergaderingen, onderhandelingen, beleidsvoorbereiding en praktijkgerichte bezoeken met tal van organisatie zoals VDAB, ATB, CBO (centra voor beroepsopleiding) en CGVB (centra voor gespecialiseerde voorlichting bij beroepskeuze). Dit betekent het mee volgen, bedenken en mee opstellen van nieuwe maatregelen, verbeteringen van regelgeving en nota’s.
Niet enkel het praktische zal aan bod komen, maar er zal ook een groot juridisch luik aan vast hangen. Het juridische zal voornamelijk het vastleggen van nieuwe procedures, erkenningsvoorwaarden, financiering,… met zich meebrengen. Het is mijn taak daar zoveel mogelijk inzicht in te verwerven en de rode draad van het project te begrijpen. De betrokken organisaties van het project bestaan uit VDAB en het ATB – netwerk zijnde CBO’s, ATB – diensten en CGVB’s. Het gaat dus niet over individugerichte maatregelen zoals rendementsverliestegemoetkomingen of inschakelingspremies, maar om de zogenaamde
11
collectieve maatregelen voor personen met een handicap. Deze organisaties zijn een kleine sector en in het nieuwe beleidsdomein nog minder bekend. Het is de bedoeling om deze organisaties
goed
te
laten
aansluiten
bij
het
gewone,
reguliere
Vlaamse
werkgelegenheidsbeleid en een betere samenwerking te bekomen zodat arbeidsgehandicapten, vlugger en beter hun weg vinden naar de tewerkstelling en arbeidsmarkt.
Vanuit deze vraagstelling heb ik mijn eindwerk verder afgebakend en het accent in mijn eindwerk specifiek gelegd op de integratie van de ATB-dienst naar de VDAB.
12
INLEIDING
In een kabinet stage lopen, is een buitengewone kans, een kans om te zien hoe beleid gemaakt wordt. Ik kreeg er de kans me te ontwikkelen in talrijke facetten onder de “cel werk”. Mijn interesse ging vooral uit naar het tewerkstellingsbeleid en diversiteit. Dit was mijn kans om me te verdiepen in deze materie. Het zijn twee ruime thema’s die nauw met elkaar verbonden zijn. Ik moest een keuze maken uit deze ruime doelgroep ‘diversiteit’ en koos voor de doelgroep personen met een arbeidshandicap.
Mijn eindwerk gaat over de integratie van de arbeidstrajectbegeleiding (ATB) –dienst in de Vlaamse Dienst voor Arbeidsbemiddeling en Beroepsopleiding (VDAB).
Een ATB-dienst is gespecialiseerd in het begeleiden van personen met een arbeidshandicap naar werk. Tot 1 april 2006 vielen zij onder het beleidsdomein van minister Inge Vervotte. Op 1 april 2006 startte Beter Bestuurlijk Beleid (BBB), waardoor deze ATB-diensten werden overgeheveld naar werk en sociale economie samen met alle andere categoriale maatregelen met betrekking tot arbeidsintegratie.
Mijn eindwerk bevat een theoretisch gedeelte waarin het eerste deel bestaat uit het verduidelijken van de definitie van personen met een arbeidshandicap, hoe deze in de regelgeving aan bod komen. Hoe deze doelgroep vertegenwoordigd is in onze maatschappij op vlak van werk? Welke overheidsinstanties bevoegd zijn en wat de toekomstperspectieven zijn voor deze doelgroep?
In het tweede deel leg ik uit wat BBB betekende voor het tewerkstellingsbeleid voor personen met een handicap. De overheveling van deze materie van welzijn naar werk en sociale economie is het resultaat van de keuze voor een inclusief beleid in plaats van het vroegere categoriaal beleid. Schematisch geef ik aan welke maatregelen die de tewerkstelling van personen met een handicap stimuleren, overgeheveld zijn, en wie voor deze maatregelen nu verantwoordelijk is.
13
In het derde deel van mijn theoretisch deel bekijk ik de trajectwerking van ATB en van VDAB en vergelijk ik deze met elkaar. Hieruit volgen enkele vaststellingen die van belang zijn bij de integratie van ATB-diensten in de VDAB-werking
Voor mijn praktisch gedeelte heb ik een bezoek gebracht aan de vijf ATB-diensten in Vlaanderen, waar ik aan de hand van enkele vragen een antwoord vond en een vergelijking kon maken van hoe een arbeidstraject in de realiteit uitgevoerd wordt door de verschillende ATB-diensten. Ook werden hen vragen gesteld met betrekking tot personen met een arbeidshandicap met een VFSIPH-erkenning en een VESOC-traject zoals daar o.a. zijn:
-
Hoe kunnen deze mensen een traject doorlopen, hoe worden ze opgevolgd, wat kan er mislopen en wat zijn de knelpunten in een traject?
-
Welke partnerschappen hebben ATB-diensten aangegaan om een traject optimaal te doen verlopen en hoe gebeurt de nazorg van een traject?
-
Hoe staan zij tegenover de overheveling waarin de VDAB de leiding heeft, wat zijn hun bedenkingen naar de toekomst toe met betrekking tot deze overheveling.
Toen ik mijn stage aanvatte, waren personen met een arbeidshandicap mij volledig onbekend. Ik ben op zoek gegaan naar de juiste literatuur die mij meer kon vertellen over de doelgroep. Het werd me duidelijk dat personen met een arbeidshandicap een heel ruime groep van mensen is. De eerste uitdaging van mijn thesis was het voorstellen van mijn doelgroep.
Ik heb veel gelezen en aan de hand van de literatuur, kon ik al vlug mijn eerste deel van mijn thesis op papier zetten. Om de verdere stappen in het theoretisch deel te ondernemen , was het van belang dat ik meer inzicht zou verwerven in het beleid van personen met een arbeidshandicap en VDAB. Om dit te begrijpen plande ik vergaderingen met André Bervoets van VDAB, met Jan Boeykens, VFSIPH en met Fons Leroy, administrateur Generaal VDAB. Zij hielpen me opnieuw op weg in mijn zoektocht naar het beleid voor personen met een arbeidshandicap.
14
Mijn praktisch deel verliep moeizamer. Het oorspronkelijke doel van mijn praktisch deel was een nota aan de Vlaamse Regering, die geagendeerd zou worden. Door tijdsgebrek moest er gezocht worden naar een ander initiatief. Het tweede voorstel was een geïntegreerd traject te ontwerpen voor VDAB en ATB met betrekking tot personen met een arbeidshandicap. Maar ook dit was niet zo vanzelfsprekend.
Tenslotte heb ik, na overleg, ervoor gekozen om de verschillende ATB-diensten te bezoeken om hun werking te leren kennen, en deze af te toetsen aan het trajectbegeleidingsmodel van VDAB. Hieruit trek ik een aantal conclusies van belang voor het beleid. Om een meerwaarde aan mijn thesis te geven, was het belangrijk dat ik alle vijf de ATB-diensten zou bezoeken, en dat is me gelukt.
15
Theoretisch deel
16
ARBEIDSGEHANDICAPTEN HOOFDSTUK I SITUERING Het hebben van een arbeidshandicap betekent vaak een participatieprobleem in onze maatschappij. Er zijn verschillende instanties zoals de Sociale Economische Raad van Vlaanderen (SERV) en het Vlaams Fonds voor de Sociale Integratie van Personen met een Handicap (VFSIPH) die telkens een andere definitie gebruiken om het woord arbeidsgehandicapten te situeren. SERV beschrijft een persoon met een arbeidshandicap als volgt: “Mensen met een aantasting van hun mentale, psychische of zintuiglijke mogelijkheden, voor wie het uitzicht op het verwerven en behouden van een arbeidsplaats en op de vooruitgang op die plaats, langdurig en in belangrijke mate beperkt is, of bedreigd wordt.”1
Op basis van de definitie voor personen met een handicap van het VFSIPH, kunnen we personen met handicap op het vlak van werk beschrijven als volgt: “Elk langdurig en belangrijk probleem van deelname aan het arbeidsleven dat te wijten is aan het samenspel tussen functiestoornissen van mentale, psychische, lichamelijke en zintuiglijke aard, beperkingen bij het uitvoeren van activiteiten, en persoonlijke en externe factoren.” 2 Deze omschrijving is gebaseerd op de definitie van handicap in het decreet van 7 mei 20041 ter oprichting van het intern verzelfstandigd agentschap met rechtspersoonlijkheid, Vlaams Agentschap voor Personen met een Handicap. “Deze definitie verwijst naar het model dat aan de basis ligt van het International Classification
of
Functioning,
Disability
And
Health
opgesteld
door
de
Wereldgezondheidsorganisatie in 2002. De handicap is het resultaat, op het domein van 1
Platformtekst 02.12.03, SERV Decreet van 7 mei 2004 ter oprichting van het intern verzelfstandigd agentschap met rechtspersoonlijkheid Vlaams agentschap voor personen met een handicap. Handicap: elk langdurig en belangrijk participatieprobleem van een persoon dat te wijten is aan het samenspel tussen functiestoornissen van mentale,psychische, lichamelijke of zintuiglijke aard, beperkingen bij het uitvoeren van activiteiten en persoonlijke en externe factoren; B.S. 11 juni 2004; 44016
2
17
maatschappelijke participatie (in casu arbeid) van het samenspel tussen functiestoornissen, beperkingen bij het uitvoeren van activiteiten, persoonlijke factoren en externe factoren. De aanwezigheid van een mentale, psychische, lichamelijke of zintuiglijke functiestoornis is een noodzakelijke voorwaarde opdat een handicap situatie zou ontstaan, maar die handicap situatie of anders gezegd, het participatieprobleem, is het resultaat van het samenspel van meerdere factoren.”2
We kunnen dus stellen dat personen met een arbeidshandicap, enerzijds mensen zijn met functiestoornissen die daardoor beperkingen ondervinden bij het uitvoeren van een activiteit of om zich op de arbeidsmarkt aan te bieden als een volwaardige arbeidskracht; anderzijds zijn het personen met een aantasting van hun psychische, zintuiglijke of mentale mogelijkheden die behoud of verwerven van vooruitgang in een job belemmeren. De tweede groep is ruimer dan de eerste groep.
Bovenvermelde definitie moet correct gehanteerd worden in de praktijk om zo goed mogelijk deze groep af te bakenen en hun ondersteuningsnoden op het vlak van werk in kaart te brengen.
A.
DOELGROEP PERSONEN MET EEN ARBEIDSHANDICAP?
Op dit moment wordt een persoon met erkend als handicap, als hij/zij ingeschreven is in het VFSIPH. Daarnaast zijn er echter meerdere mensen die arbeidsgehandicapt zijn, maar niet onder het VFSIPH vallen. Erkende personen met een arbeidshandicap kampen met functiestoornissen zoals hierboven in de definitie omschreven. Onder functiestoornissen verstaan we bijvoorbeeld personen die moeilijkheden hebben op lichamelijk vlak, zoals bvb. rolstoelpatiënten,… Activiteitsbeperkingen duiden op het niet concreet kunnen uitvoeren van een activiteit zoals bijvoorbeeld lang een staande houding moeten aannemen op de werkvloer.
1
Decreet van 7 mei 2004 ter oprichting van het intern verzelfstandigd agentschap met rechtspersoonlijkheid Vlaams agentschap voor personen met een handicap; B.S. 11 juni 2004; 44016 2 Erik Samoy, Handicap en Arbeid, overzicht van de ontwikkeling (1991-2005), Vlaams Fonds voor de Sociale Integratie van Personen met een Handicap, Studiecel, Update november 2005,
18
Andere arbeidsgehandicapten zijn voornamelijk personen met een Buitengewoon Secundair Onderwijs (BuSO) schoolverleden, maar ook om mensen die arbeidsongeschikt zijn en die genieten van een ziekte-en invaliditeits-, arbeidsongevallen- of beroepsziekteverzekering en het stelsel van de inkomensvervangende tegemoetkoming voor gehandicapten. Zij kunnen of willen vaak niet genieten van het VFSIPH. Aan de hand van de toetsing aan de definitie van de SERV kan achterhaald worden of we te maken hebben met een persoon met een arbeidshandicap. In deze definitie spreekt men niet over functiestoornissen maar over een aantasting van de mogelijkheden.
Het is belangrijk dat we die mensen met een arbeidshandicap of gezondheidsproblemen identificeren. Dit om de juiste mensen met de juiste begeleiding terug in het arbeidscircuit te plaatsen. VDAB bakent volgende doelgroep af als personen met een arbeidshandicap:
B.
-
VFSIPH – erkenning
-
BuSO
-
VDAB beperkt en zeer beperkt geschikt
ARBEIDSGEHANDICAPTEN EN HUN ARBEIDSSITUATIE
Arbeidsgehandicapten zijn vaak niet werkend door hun handicap of gezondheidsproblemen. Ze vatten het werk niet aan daar dit voor hen onmogelijk blijkt te zijn. Dit kan van verschillende factoren afhangen, zijnde van de aard van het werk, verplaatsing van en naar het werk, arbeidsduur op het werk,….
We staan even stil bij deze groep van niet -werkende arbeidsgehandicapten, ongeveer 300.000 mensen in Vlaanderen. Deze die werkzoekend zijn kunnen we opsporen binnen de Vlaamse Dienst voor Arbeidsbemiddeling en Beroepsopleiding (VDAB) in drie groepen: Een eerste groep betreft de arbeidsgehandicapte personen die erkend zijn door het VFSIPH, waardoor de persoon beroep kan doen op ondersteuningsmaatregelen van het Fonds. Een tweede groep zijn de personen met een arbeidshandicap die niet erkend zijn door het VFSIPH en ondergebracht worden in de VDAB als ‘gedeeltelijk’ of ‘zeer beperkt’ geschikte personen. Onder gedeeltelijke ongeschiktheid verstaan we het niet kunnen uitvoeren van 19
bepaalde functies daar men minder dan 33% arbeidsongeschikt blijkt te zijn of werkzoekende personen die ingeschreven zijn in het Vlaams Fonds. Onder zeer beperkte geschiktheid vallen personen die tussen 33% en 66% arbeidsongeschikt zijn .
De laatste groep van de niet werkende werkzoekende arbeidsgehandicapte personen zijn deze die uit het BuSO komen. In deze onderwijsinstantie worden arbeidsgehandicapte personen aangewezen door middel van diverse ‘types’. Iemand die kan en wil doorstromen naar de reguliere arbeidsmarkt, heeft een onderwijs opleidingsvorm 3 gevolgd, en behoort tot de groep licht mentaal gehandicapten. Personen uit opleidingsvorm 2 worden voorbereid op tewerkstelling in de sociale economie.
Onder de niet-werkende arbeidsgehandicapten hebben we ook deze die niet ingeschreven zijn in de VDAB. Onder deze categorie van mensen, die een arbeidsongeschiktheidsuitkering genieten, zijn er ook personen die op zoek zijn naar een job, maar aangezien ze zich niet ingeschreven hebben in de VDAB, heeft men geen concreet beeld over de stand van zaken inzake hun zoektocht naar werk. Tenslotte zijn er wellicht ook niet werkende personen met een arbeidshandicap die niet ingeschreven zijn in de VDAB en die niet over een uitkering beschikken. Over deze groep van mensen zijn er tevens geen cijfers bekend.
Een andere groep van arbeidsgehandicapten zijn deze die werken. De enquête van arbeidskrachten van 2002 telt ongeveer 200.000 werkende arbeidsgehandicapten. Zij vertegenwoordigen 7,5% van de Vlaamse werkende bevolking. Een klein deel van deze mensen werken met een loonkostsubsidie die voor erkende personen met een handicap bestemd is. In 2005 waren er 3.125 personen met een handicap waar de werkgever een subsidie voor ontving. Dit in het kader van CAO26 (cfr. Pg 51) en ongeveer 2.276 in het kader van de Vlaamse inschakelingspremie (VIP) (cfr. Pg 51). De anderen werden tewerkgesteld in beschutte werkplaatsen en dit waren in 2004 14.200 personen met een handicap. Als we dit allemaal samentellen komen we tot een som van 18.500 ten aanzien van 200.000 werkende arbeidsgehandicapten. De grote meerderheid maakt dus geen gebruik van de categoriale voorzieningen voor personen met een arbeidshandicap.
20
De zwakste groep van arbeidsgehandicapten zijn de mensen die onder de noemer “zorg” vallen. Dit zijn mensen die door de aard van hun handicap niet meer terecht kunnen op de reguliere arbeidsmarkt of sociale economie maar wel nog arbeid kunnen verrichten volgens hun eigen ritme. Deze mensen komen meestal terecht in sociale werkplaatsen onder een aangepast werkregime. Deze doelgroep doet aan ‘arbeidszorg’: “… personen die, omwille van persoons en/of maatschappijgebonden redenen, niet (meer) kunnen werken onder arbeidscontract in het reguliere of beschermde tewerkstellingscircuit …”1
1
Handboek voor Begeleiders arbeidszorg, 2003, p.19
21
HOOFDSTUK II JURIDISCH KADER
De regelgeving per doelgroep is niet zo evident. We moeten aan de top beginnen en in trechtervorm het doel zo goed mogelijk gaan afbakenen om het juridische kader van een persoon met een arbeidshandicap af te bakenen. In dit hoofdstuk geven we een wettelijke structuur weer die vervolgens uitgesplitst zal worden in verschillende onderdelen met telkens een verduidelijking.1
A.
BEVOEGDHEID
A1.
Principiële bevoegdheid Gemeenschappen
Artikel. 128 §1 van de Grondwet2 bepaalt dat de Raden van de Vlaamse en de Franse Gemeenschap, ieder wat hen betreft, bij decreet de persoongebonden aangelegenheden regelen, alsook, voor deze aangelegenheden, de samenwerking tussen de gemeenschappen en de internationale samenwerking, met inbegrip van het sluiten van verdragen. Volgens artikel 5 van de Bijzondere Wet van 8 augustus 1980 bestaan deze “persoonsgebonden aangelegenheden” uit (1) het gezondheidsbeleid en (2) de bijstand aan personen.3 Onder de “bijstand aan personen vallen volgens artikel 5, § 1, II, 4° BWHI onder meer “het beleid inzake mindervaliden met inbegrip van de beroepsopleiding, de omscholing en de herscholing van mindervaliden”. Concreet betekent dit dus dat de Vlaamse Gemeenschap bevoegd is voor het mindervalidenbeleid.4 Deze bevoegdheid moet ruim worden opgevat. Ze omvat het hele mindervalidenbeleid, met inbegrip van bijvoorbeeld de regeling van de verloning van mindervalide werknemers. Nochtans voorziet de BWHI in drie uitzonderingen op die algemene bevoegdheid van de Gemeenschappen. Deze komen aan bod in het volgend punt. 1
Met dank aan Pieter Vanden Heede, raadgever voor zijn hulp bij dit onderdeel Art. 128 §1 van de gecoördineerde grondwet van 17 februari 1994, B.S., 17 februari 1994. 3 Bijzondere Wet van 8 augustus 1980 tot hervorming der instellingen, B.S. 18 augustus 1980 (hierna “BWHI”). 4 Art. 5, § 1, II, 4° BWHI. 2
22
A2.
Bevoegdheid andere overheden?
De bevoegdheid van de gemeenschappen inzake het mindervalidenbeleid is echter niet absoluut. De Gemeenschappen zijn volgens artikel 5, § 1, II, 4° ,BWHI immers niet bevoegd voor (1) de regelen betreffende en de financiering van de toelagen aan de mindervaliden, met inbegrip van de individuele dossiers en (2) de regelen betreffende de financiële tegemoetkoming voor de tewerkstelling van mindervalide werknemers, die toegekend wordt aan de werkgevers die mindervaliden tewerkstellen. Bovendien blijft de federale overheid bevoegd voor het arbeidsrecht (3).
(1)
Financiering toelagen mindervaliden
Volgens de Raad van State heeft de eerste
uitzondering betrekking op alle
inkomensvervangende tegemoetkomingen voor de mindervaliden, waarvoor de federale overheid bevoegd zou zijn. Niet-inkomensvervangende tegemoetkomingen daarentegen, zoals bijvoorbeeld een vergoeding toegekend tijdens de duur van een opleiding aan mindervaliden die aan de leerplicht hebben voldaan, of “zorgcheques” zouden wel door de gemeenschappen kunnen worden toegekend.1
(2)
Financiële tegemoetkoming aan werkgevers van minder-valide werknemers
De tweede uitzondering op de ruime bevoegdheid van de gemeenschappen inzake het mindervalidenbeleid betreft de “regelingen betreffende de financiële tegemoetkoming voor de tewerkstelling van minder-valide werknemers, die toegekend wordt aan de werkgevers die minder-validen tewerkstellen. De Raad van State oordeelt dat hiervoor niet de federale overheid, maar wel de Gewesten bevoegd zijn. De Gewesten zijn immers op basis van artikel 6, § 1, IX BWHI bevoegd voor de arbeidsbemiddeling en de wedertewerkstelling van nietwerkende werkzoekenden. Dit belet de Gemeenschappen niet om de tewerkstelling van mindervaliden te bevorderen door compenserende tussenkomsten toe te kennen aan de werkgever die gehandicapten tewerkstelt, bijvoorbeeld via het VFSIPH.
23
(3)
Arbeidsrecht
Volgens art. 6, § 1 VI, laatste lid, 12° BWHI is de federale overheid bevoegd voor het arbeidsrecht met inbegrip van het collectief arbeidsrecht (algemeen verbindend verklaring van CAO's). De gemeenschappen blijven hun bevoegdheid behouden voor wat de subsidiering betreft met betrekking tot mindervaliden.
A3.
Conclusie
Op basis van het voorgaande kunnen we dus concluderen dat zowel de gemeenschappen, de gewesten als de federale overheid bepaalde bevoegdheden hebben inzake het beleid tot de arbeidsgehandicapten, maar dat het zwaartepunt niet ligt bij de federale overheid.
B.
FUSIE VAN DE VLAAMSE GEMEENSCHAP EN HET VLAAMSE GEWEST
Volgens artikel 137 G.W.2 kan de Vlaamse Gemeenschap bevoegdheden uitoefenen van het Vlaamse Gewest. Daartoe is echter wel vereist dat een bijzondere wet bepaalt hoe die “fusie” van bevoegdheden tot stand kan komen. Dit is gebeurd in artikel 1 § 1 BWHI, dat stelt dat de Vlaamse Gemeenschap op het grondgebied van het Vlaams Gewest de bevoegdheden van dat Vlaamse
Gewest
mag
uitoefenen.
Dit
betekent
dat
de
hierboven
besproken
bevoegdheidsverdeling tussen de Vlaamse Gemeenschap en het Vlaams Gewest veel van haar relevantie verliest. Een uitzondering moet echter worden gemaakt voor Brussel, waar het Vlaamse Gewest zijn bevoegdheden natuurlijk niet kan uitoefenen. Dit betekent dus dat de Vlaamse overheid in beginsel geen normen kan uitvaardigen voor Brussel met betrekking tot de arbeidsbemiddeling. Hetzelfde geldt voor de financiële tegemoetkoming aan werkgevers van minder-valide werknemers.
Zoals hierboven gesteld belet dit de Vlaamse Gemeenschap echter niet om de tewerkstelling van mindervaliden te bevorderen door compenserende tussenkomsten toe te kennen aan de werkgever die gehandicapten tewerkstelt, bijvoorbeeld via het VFSIPH. 1 2
J. VELAERS, De Grondwet en de Raad van State, Afdeling wetgeving, Antwerpen, Maklu, 1999, 731. Art. 137 van de gecoördineerde grondwet van 17 februari 1994, B.S., 17 februari 1994.
24
C.
HET VFSIPH
Bij decreet van 27 juni 19901 is het VFSIPH opgericht. Dit VFSIPH heeft volgens artikel 4 van dit decreet tien opdrachten waarvan er twee betrekking hebben op het bevorderen van de tewerkstelling van personen met een handicap, zijnde: 1.
De scholing, beroepsopleiding of omscholing van personen met een handicap te bevorderen;
2.
De integratie van de personen met een handicap in het arbeidsmidden te bevorderen;
Sinds 1 april 2006, de start van Beter Bestuurlijk Beleid (BBB), behoort het bevorderen van beroepsopleiding of -omscholing en de integratie van de personen met een handicap in het arbeidsmidden niet meer tot de opdracht van het VFSIPH maar van de VDAB maar daarover meer in deel 2. Bovendien is de nieuwe benaming van het VFSIPH, Vlaams Agentschap voor personen met een handicap (VAPH). Voor de duidelijkheid gebruiken we in dit eindwerk wel verder de oude benaming VFSIPH.
D.
HET DECREET EVENREDIGE PARTICIPATIE
Een belangrijk decreet met betrekking tot personen met een arbeidshandicap is het decreet van 8 mei 2002 houdende evenredige participatie op de arbeidsmarkt.2 Vertrekkende van dit decreet wordt er elk jaar een besluit opgemaakt van de Vlaamse Regering met betrekking tot het
actieplan van het Vlaams Economisch en Sociaal Overleg Comité (VESOC) <<
Evenredige arbeidsdeelname en diversiteit >>. Dit gaat niet alleen om personen met een handicap maar ook om ouderen en allochtonen.
Naast het VESOC -actieplan is er ook nog een werkgroep binnen de SERV, met name de commissie diversiteit, die samen met verschillende partners, zijnde organisaties 1
Decreet van 27 juni 1990, Decreet houdende op oprichting van een Vlaams Fonds voor de Sociale Integratie van Personen met een Handicap; B.S. 29 juni 2000, 22871 2 Gepubliceerd in het Belgisch staatsblad – 26.07.2002, 33262
25
gespecialiseerd in de doelgroep arbeidsgehandicapten, (gebruikers en intermediaire), sociale partners en de Vlaamse overheid, een gemeenschappelijke platformtekst “Evenredige arbeidsdeelname en diversiteit 2010”1 opstelden op 2 december 2003. Deze is gebaseerd op het VESOC -actieplan, maar dan specifiek voor de doelgroep ‘arbeidsgehandicapten’. In deze Platformtekst wordt weergegeven dat iedere persoon die arbeid kan en wil verrichten de kans moet krijgen om dit te doen. De werkzaamheidsgraad moet tegen 2010 zo dicht mogelijk bij de 70% liggen. Zie verder in hoofdstuk IV.
1
Deze platformtekst werd gewijzigd door de Gemeenschappelijke platformtekst van 2 december 2003; “Gemeenschappelijke platformtekst afgesloten tussen de Vlaamse regering, de Vlaamse sociale partners, de gebruikersorganisaties en intermediaire organisaties van personen met een arbeidshandicap, met betrekking tot ‘ een evenredige arbeidsdeelname en diversiteit 2010’ ”.
26
HOOFDSTUK III ARBEIDSGEHANDICAPTEN IN CIJFERS
A.
VERGELIJKING MET ANDERE LANDEN UIT DE EUROPESE UNIE (EU).
De “European Social Survey” uit 2002 toont dat wij niet alleen in ons land te kampen hebben met de doelgroep arbeidsgehandicapten, maar dat andere landen van de EU er ook mee geconfronteerd worden.
Land
% met beperkingen
Werkzaamheidsgraad
15 – 64 jaar
Allen 15 – 64 jaar
Met beperkingen
Verschil (1)
(1)
(2)
– (2)
Italië
8.0
58.3
42.0
16.3
Portugal
8.4
64.3
43.1
21.2
Spanje
9.2
56.0
34.7
21.3
Ierland
11.8
63.2
45.8
17.4
Luxemburg
13.5
55.5
39.5
16.0
BELGIE
15.5
63.2
49.6
13.6
Oostenrijk
16.9
67.6
54.5
13.2
V.K.
18.3
70.7
47.0
23.7
Duistland
20.6
64.8
54.7
10.1
Denemarken
21.4
76.8
59.4
17.4
Nederland
22.1
71.4
54.8
16.6
Finland
22.7
65.5
55.1
10.4
Zweden
23.4
74.9
65.4
9.5
Tabel 1: Aandeel mensen die in hun dagelijkse activiteiten beperkt worden door een langdurige ziekte, een handicap of een lichamelijke of geestelijke aandoening, in diverse Europese landen en de werkzaamheidsgraad (15 – 64 jaar / 2002) 1
1
Eric Samoy, Handicap en arbeid, Overzicht van de ontwikkelingen (1991 – 2005) VFSIPH, studiedienst, , Update november 2005, p 19
27
De percentages over deze 13 verschillende landen zijn sterk uiteenlopend (8% tot 23,4%). Men kan zich afvragen of het wel over dezelfde ‘soorten’ mensen gaat. België blijft in alle opzichten de middenpositie innemen, wat niet als negatief beschouwd kan worden.
B.
ONDERVERDELING IN VLAANDEREN
In het eerste hoofdstuk hebben we de verschillende indelingen gemaakt met betrekking tot personen met een arbeidshandicap in Vlaanderen. Dat was een onderverdeling naargelang de persoon wel of niet werkzoekende was, en in welke categorie zij zich bevinden in de grote doelgroep van arbeidsgehandicapten. Onderstaande tabel toont de evolutie van het aantal werkzoekende personen met een arbeidshandicap in Vlaanderen.
Juni
Juni
Juni
Juni
Juni
2001
2001
2002
2003
2004
2005
2005
Met Vlaams Fonds erkenning
3.083
3.555
4.008
4.487
5.110
X 1,66
BuSO afgestudeerden
4.783
5.530
6.605
7.079
7.313
X 1,53
Gedeeltelijk geschikt
9.714
10.518
13.127
15.014
18.968
X 1,95
Beperkt geschikt
3.210
3.216
3.354
3.328
4.054
X1,26
Totaal gedeeltelijk en beperkt
12.924
13.734
16.481
18.342
23.022
X 1,78
ARBEIDSGEHANDICAPTEN
17.140
18.549
21.400
23.612
28.256
X 1,65
Andere werkzoekenden*
144.861
159.028
182.914
194.206
206.336
X 1,42
Totale werkzoekenden*
162.001
177.577
204.314
217.818
234.592
X 1,45
% Arbeidsgehandicapten
10,6%
10,4%
10,5%
10,8%
12,0%
-
TOTAAL
* Inclusief personen in beroepsopleiding Tabel 2: Evolutie van het aantal werkzoekende arbeidsgehandicapten in Vlaanderen. 1
In de periode tussen 2001 en 2005 zien we dat het aantal werkzoekende arbeidsgehandicapten toeneemt. Dat er een stijging is tussen 2004 en 2005 heeft vooral te maken met het feit dat daar de ouderen opnieuw beschikbaar moeten zijn en blijven voor de arbeidsmarkt. Het 1
Eric Samoy, Handicap en arbeid, Overzicht van de ontwikkelingen (1991 – 2005) VFSIPH, studiedienst, Update november 2005, p 23.
28
aandeel arbeidsgehandicapten in de werkzoekenden steeg daardoor van 10,8% tot 12%. Als we het aandeel arbeidsgehandicapten bekijken in de totale werkzoekenden, stellen we vast dat er een stijging is van 1,4 % tussen 2001 en 2005 voor het percentage werkzoekende arbeidsgehandicapten.
In het midden van 2005 behoorde 12% van de niet -werkende werkzoekenden tot de groep arbeidsgehandicapten. Uit de tabel kunnen we de groep arbeidsgehandicapten onderverdelen in drie deelgroepen die elkaar gedeeltelijk overlappen. 6% van de groep arbeidsgehandicapten behoort tot alle drie de deelgroepen, zijnde de personen die ingeschreven zijn in het VFSIPH, personen die BuSO afgestudeerd zijn en de niet-normaal geschikte personen. Deze groep van niet-normaal geschikten is de grootste groep onder de andere categorieën. Het zijn de personen die geen ex-leerling van het BuSO zijn en niet ingeschreven zijn in het VFSIPH.
Als we de vergelijking maken tussen de volledige groep van de werkzoekende arbeidsgehandicapten (28.256) en alle werkzoekenden (234.592) dan kunnen we enkele verschillen waarnemen. Bij de arbeidsgehandicapten zijn er meer uitkeringsgerechtigde volledig werklozen (UVW’s). Indien men de leeftijd bekijkt, is het ook duidelijk dat bij de arbeidsgehandicapten veel personen ouder dan 45 jaar zijn. Naar studieniveau behoort 59% van de arbeidsgehandicapten tot deze groep die hoogstens een diploma lager secundair onderwijs heeft behaald, daar waar dit voor alle werkzoekenden slechts 30% is.
De verscheidene deelgroepen van arbeidsgehandicapten verschillen ook onderling van elkaar op een aantal kenmerken (zie onderstaande tabel 3). Men moet natuurlijk rekening blijven houden dat één persoon door zijn handicap tot meerdere van die doelgroepen kan behoren. In de tabel is duidelijk te zien dat bijna meer dan de helft (49%) van de niet-normaal geschikten 45 jaar en ouder is en dat 1/3 meer dan 3 jaar werkloos is (35%). Zoals verwacht heeft de BuSO -groep het ‘jongste’ leeftijdsprofiel.
29
Vlaams Fonds
%
BuSO
%
Niet - normaal % geschikt
Categorie Andere 493 9,6 635 8,7 1.280 Schoolverlaters 30 0.6 280 3,8 64 U.V.W. 4.262 83,4 6.063 82,9 21.120 Vrij ingeschreven 325 6,4 335 4,6 558 TOTAAL 5.110 100 7.313 100 23.022 In beroepsopleiding Ja 387 4,6 409 5,6 996 Neen 4.723 92,4 6.904 94,4 22.026 TOTAAL 5.110 100 7.313 100 23.022 Sekse Man 2.996 58,6 4.010 54,8 9.600 Vrouw 2.114 41,1 3.303 45,2 13.422 TOTAAL 5.110 100 7.313 100 23.022 Leeftijd < 20 jaar 113 2,2 943 12,9 202 >= 20 & < 25 jaar 841 16,5 2.017 27,6 1.379 >= 25 & < 40 jaar 3.122 61,1 3.906 53,4 10.279 >= 45 jaar 1.034 20,2 447 6,1 11.162 TOTAAL 5.110 100 7.313 100 23.022 Werkloosheidsduur < 10 maand 1.552 30,4 3.029 41,4 5.388 >= 20 & < 24 maand 1.295 25,3 2.017 27,6 5.959 >= 24 & < 36 maand 694 13,6 846 11,6 3.495 >= 36 maand 1.569 30,7 1.421 19,4 8.180 TOTAAL 5.110 100 7.313 100 23.022 Studieniveau <= LSO BuSO 1.902 37,2 9.313 100 2.572 <= LSO niet BuSO 1.238 24,2 9.160 > LSO niet BuSO 1.970 38,6 11.290 TOTAAL 5.110 100 7.313 100 23.022 Nationaliteit Belg 4.964 97,1 7.078 96,8 22.119 EU 86 1,7 84 1,1 533 Niet EU 60 1,2 151 2,1 370 TOTAAL 5.110 100 7.313 100 23.022 Rijbewijs Geen 3.130 61,3 5.403 73,9 9.001 Wel 1.980 38,7 1.910 26,1 14.021 TOTAAL 5.110 100 7.313 100 23.022 Met VF – Nummer Ja 5.110 100 1.902 26,0 4.306 Neen 5.411 47,0 18.716 TOTAAL 5.110 100 7.313 100 23.022 Geschiktheid Beperkte geschiktheid 3.467 67,8 2.078 28,4 18.968 Zeer beperkte geschiktheid 839 16,4 494 6,8 4.054 Normaal geschikt 804 15,7 4.741 64,8 TOTAAL 5.110 100 7.313 100 23.022 Tabel 3: Kenmerken van arbeidsgehandicapten en afzonderlijke groepen1
Totaal
%
5,6 0,3 91,7 2,4 100
1.804 337 25.302 813 28.256
6,4 1,2 89,5 2,9 100
4,3 95,7 100
1.255 27.001 28.256
4,4 95,6 100
41,7 58,3 100
12.553 15.703 28.256
44,4 55,6 100
0,9 6,0 44,6 48,5 100
1.075 2.858 12.831 11.492 28.256
3,8 10,1 45,4 100
23,4 25,9 15,2 35,5 100
7.954 7.423 4.058 8.821 28.256
28,1 26,3 14,4 31,4 100
11,1 39,8 49,1 100
7.313 9.362 11.581 28.256
25,9 33,1 41,0 100
96,1 2,3 1,6 100
27.135 613 508 28.256
96,0 2,2 1,8 100
39,1 60,9 100
12.632 15.624 28.256
44,7 55,3 100
18,7 81,3 100
5.110 23.146 28.256
18,1 81,9 100
82,4 17,6 100
18.968 4.054 5.234 28.256
67,1 14,3 18,5 100
1
Eric Samoy, Handicap en arbeid, Overzicht van de ontwikkelingen (1991 – 2005) VFSIPH, studiedienst, , Update november 2005, p 24.
30
B1.
Onderverdeling volgens tewerkstelling en leeftijd
Om nog een beter beeld te creëren van hoe mensen met of zonder een handicap vertegenwoordigd zijn op de arbeidsmarkt, wordt een tabel en grafiek naar leeftijd weergegeven.
Leeftijd
Werkende niet - Werkende
Niet – werkende Niet – werkende Totaal
gehandicapten
gehandicapten
gehandicapten
niet gehandicapten
20 – 24
56.8
2.5
2.4
38.8
100
25 – 29
85.5
3.9
1.9
8.7
100
30 – 34
85.1
4.7
2.4
7.8
100
35 – 39
82.2
5.2
3.3
9.3
100
40 – 44
78.3
6.6
4.7
10.4
100
45- 49
71.5
7.8
7.5
13.3
100
50 – 54
58.5
7.8
11.6
22.1
100
55 – 59
34.8
5.4
17.7
42.2
100
60 – 64
8.7
1.4
23.9
66.0
100
4.8
7.3
27.8
100
TOTAAL (15 – 60.1 64)
Tabel 4: Tewerkstelling personen met een handicap naar leeftijd (SEE 2001, Vlaanderen)1
Grafiek1: 2 tewerkstelling personen met een handicap naar leeftijd Werk en Handicap (SEE2001)
100% 90% Niet-werkend-Niet-geh 80% Werkend-geh 70% 60% Werkend-Niet-geh
50%
Niet-werkend-geh
40% 30% 20% 10% 0% 20-24
25-29
30-34
35-39
40-44
45-49
50-54
55-59
60-64
1
Eric Samoy, Handicap en arbeid, Overzicht van de ontwikkelingen (1991 – 2005) VFSIPH, studiedienst, , Update november 2005, pg 15 2 Eric Samoy, Handicap en arbeid, Overzicht van de ontwikkelingen (1991 – 2005) VFSIPH, studiedienst, , Update november 2005, pg 16
31
Als we de cijfers in de grafiek plaatsen dan is het opmerkelijk hoe de middelste zone breder wordt wanneer de persoon met een handicap ouder wordt. De afstand tussen de twee lijnen die de ruimte begrenzen is slechts 5% à 6% op de leeftijd tussen 20 en 30 jaar, maar ze bereikt meer dan 20% op 55 jaar en meer. Daaruit kunnen we besluiten dat personen met een handicap meer vertegenwoordigd zijn op latere leeftijd.
In het veld van de personen met een handicap, maken we een scheiding tussen de werkenden en de niet-werkenden. Deze loopt over de hele lijn min of meer in het midden van de personen met een handicapzone. Wel is het opmerkelijk zichtbaar dat we terug moeten vaststellen dat deze een sterk buigende lijn naar beneden maakt wanneer deze personen de leeftijd van 50 jaar hebben bereikt. Ook hier is de conclusie dat mensen met een handicap die ouder zijn dan 50 jaar nog maar heel weinig aan het werk zijn.
Deze trend is niet beperkt tot mensen met een handicap want ook het aantal werkenden van boven de vijftig in de globale bevolking neemt sterk af
32
HOOFDSTUK IV TOEKOMSTGERICHT PERSPECTIEF VOOR PERSONEN MET EEN ARBEIDSHANDICAP
In voorgaande hoofdstukken hebben we een duidelijk beeld gecreëerd van de doelgroep, personen met een arbeidshandicap. Er werd ook meegedeeld wie bevoegd is voor deze doelgroep, en werd er aangetoond aan de hand van cijfermateriaal hoe deze doelgroep vertegenwoordigd is in het kader van tewerkstelling.
In dit hoofdstuk willen we het toekomstperspectief meegeven dat de overheid en sociale partners willen bereiken, evenals de doelstellingen die we voor ogen hebben voor personen met een (arbeids)handicap.
In de Gemeenschappelijk platformtekst afgesloten tussen de Vlaamse Regering, de Vlaamse sociale partners, de gebruikersorganisaties en intermediaire organisaties van personen met een arbeidshandicap, met betrekking tot de “Evenredige arbeidsdeelname en diversiteit 2010” 1, geeft men aan dat de doelstellingen van deze platformtekst in drie concrete en kwalificeerbare objecten vertaald moeten worden, zijnde: -
de kloof in de werkzaamheidsgraad substantieel verminderen;
-
de oververtegenwoordiging in de werkloosheid wegwerken;
-
het creëren van mogelijkheden en stimulansen voor de groep personen met een arbeidshandicap om ongeacht hun statuut gelijke rechten te waarborgen om de stap naar de arbeidsmarkt te kunnen maken en een evenredige kans te hebben om aangeworven te worden bij de invulling van vacatures.
In 2003 was minder dan 46% van de arbeidsgehandicapten tussen 15 en 64 jaar tewerkgesteld, tegenover 63,5% van de totale bevolking. Om deze kloof tegen 2010 zo veel mogelijk te
1
Gemeenschappelijke platformtekst van 2 december 2003
33
verminderen, is het noodzakelijk dat er jaarlijks een toename is van minstens 4.500 tot 9.000 jobs voor arbeidgehandicapten.
1.
Vlaamse overheid als werkgever
Om deze doelstellingen te bereiken is de medewerking nodig van verschillende partners. In de eerste plaats is het de taak van de Vlaamse overheid om zich te engageren. Dit kan aan de hand van het openstellen van de openbare sector voor iedereen door de belemmeringen weg te werken met betrekking tot statutaire betrekkingen. Tevens zal de overheid werk moeten maken van evenredige arbeidsdeelname in haar eigen organisatie. De Vlaamse overheid wil een groeipad uitstippelen naar een globale 4,5% aanwezigheden van mensen met een erkende arbeidshandicap in haar totaal personeelsbestand tegen 2010. Als overheid zal ze een voorbeeldfunctie aannemen met als doel:
2.
-
de toegang van de overheidsfuncties te verbeteren;
-
de begeleiding op de werkvloer te ondersteunen;
-
de redelijke aanpassingen van de arbeidsorganisatie door te voeren;
-
het competentiemanagement en de loopbaanontwikkeling te bevorderen.
De werknemersorganisaties (ACV, ABVV, ACLVB)
Van de werknemersorganisaties wordt verwacht dat deze specifieke aandacht geven aan de positie van personen met een arbeidshandicap. Dit aan de hand van diversiteitconsulenten die ingezet worden om militanten te begeleiden en te ondersteunen, het wegwerken van weerstanden, het stimuleren van aanpassingen op de werkvloer en het ontwikkelen van diversiteitsplannen.
3.
Unie voor zelfstandige ondernemingen (UNIZO)
UNIZO werkt mee door een diversiteitsconsulente op een servicepunt in te schakelen om zo de stroom naar informatie te gaan verwerken op maat van de ondernemer, de beroepsfederaties en sociale secretariaten. Het grote doel van het servicepunt is het sensibiliseren, versterken van eerstelijnsinformatie, het bieden van ondersteuning bij diversiteitsplannen en het organiseren van specifieke opleidingen.
34
4.
Vlaams Economische Vakverbond (VEV)
Via een draaischijffunctie bevorderen de jobconsulenten van Jobkanaal voor de bedrijven de aanwerving van kansengroepen, waarin personen met een handicap geïntegreerd zitten. De consulenten verzamelen informatie betreffende de werkzoekende persoon met een arbeidshandicap, om dan een mismatch te vinden in een organisatie die de toegang naar een job kan vergroten. De consulenten verzamelen vacatures van de bedrijven waarvoor kandidaten uit de kansengroepen in aanmerking komen, en geven deze informatie door aan derden (VDAB, uitzendbureaus, ATB-en CBO- diensten,…) waar kansengroepen op zoek naar een job, bekend zijn.
5.
Boerenbond
In land-en tuinbouw zullen in de toekomst initiatieven ontwikkeld worden om personen met een arbeidshandicap in het tewerkstellingscircuit te integreren. Er wordt een steunpunt “Groene zorg” opgericht, dit om de arbeidszorg en de algemene zorg van die kwetsbare groepen in onze samenleving in land- en tuinbouwsector meer te gaan stimuleren. Hun grootste doelstelling bestaat uit sensibiliseren, ondersteunen en coördineren van zorg en creatieve input te geven binnen de land- en tuinbouw.
35
HOOFDSTUK V CONCLUSIE
Personen met een arbeidshandicap zijn een belangrijke doelgroep in onze samenleving. Meer en meer ouderen worden geconfronteerd met een arbeidshandicap naar het einde van hun loopbaan toe. Naar aanleiding van de verschillende werkbezoeken naar organisaties waar personen met een arbeidshandicap worden ondersteund en begeleid, ben ik van mening dat er ook veel meer jongeren te kampen hebben met een arbeidshandicap. Ik was bijvoorbeeld niet op de hoogte dat personen die BuSO afgestudeerd zijn, personen waren met een arbeidshandicap.
Naar schatting zijn 500.000 Vlamingen personen met een arbeidshandicap. Waaronder 300.000 niet werkenden en 200.000 werkenden. Onder de 300.000 niet-werkenden zijn er ongeveer 30.000 als werkzoekende bij de VDAB bekend. Alle anderen hebben arbeidsongeschiktheidsuitkeringen of genieten niet van een uitkering.
Personen met een arbeidshandicap komen in de regelgeving voor in het decreet houdende de oprichting van het Vlaams Fonds, en het decreet Evenredige arbeidsdeelname. Er zijn dus enerzijds erkende personen met een handicap op vlak van arbeid en anderzijds andere personen met een arbeidshandicap.
Personen met een arbeidshandicap zijn enerzijds mensen met functiestoornissen die daardoor beperkingen ondervinden bij het uitvoeren van een activiteit of om zich op de arbeidsmarkt aan te bieden als een volwaardige arbeidskracht en anderzijds zijn het personen met een aantasting van hun psychische, zintuiglijke of mentale mogelijkheden die het behoud en/of het verwerven van vooruitgang in een job belemmeren. De tweede groep is ruimer dan de eerste groep.
De gemeenschappen zijn bevoegd voor het beleid ten aanzien van erkende personen met een handicap, ook op het vlak van tewerkstelling. De gewesten zijn bevoegd voor de arbeidsbemiddeling.
36
Sinds 2003 besteedt het beleid extra aandacht aan tewerkstelling van personen met een arbeidshandicap. Dit blijkt uit de platformtekst, actieplan, BBB of Beter Bestuurlijk Beleid (van categoriaal naar inclusief beleid).
Er zijn heel wat veranderingen op til in het tewerkstellingsbeleid voor mensen met een arbeidshandicap. Dit komt door BBB waarbij de minister van Werk, Onderwijs en Vorming, momenteel Frank Vandenbroucke, grotendeels het beleid overneemt van de minister van Welzijn, momenteel Inge Vervotte. Het beleid inzake beschutte werkplaatsen wordt overgenomen door Kathleen Van Brempt, minister van Mobiliteit, Sociale Economie en Gelijke Kansen. Dit betekent concreet dat de VDAB een groot aantal taken met betrekking tot tewerkstelling van mensen met een handicap zal overnemen van het VFSIPH en dat de beschutte werkplaatsen een belangrijk geïntegreerd deel van de sociale economie zullen worden.
Dit veranderingsproces zal besproken worden in de volgende onderdelen van mijn eindwerk.
37
Van categoriaal beleid naar inclusief beleid, in het kader van Beter Bestuurlijk Beleid
HOOFDSTUK I
BETER BESTUURLIJK BELEID
A.
SITUERING
In juni 2005 heeft de Vlaamse Regering officieel de 13 beleidsdomeinen vastgelegd waarin de Vlaamse administratie zal worden heringedeeld. De structuur van de Vlaamse overheid ligt nu definitief vast in het ‘Organisatiebesluit’1.
Vanaf 1 januari 2006 vervangen de 13 beleidsdomeinen de huidige structuur en maken een eind aan de opsplitsing tussen het ministerie van de Vlaamse Gemeenschap, de Vlaamse openbare instellingen en de Vlaamse wetenschappelijke instellingen. Het is de bedoeling dat elk beleidsdomein een samenhangend geheel vormt en dat het voor de burgers duidelijker wordt. Deze nieuwe indeling van de Vlaamse overheid was een belangrijke stap in het kader van Beter Bestuurlijk Beleid (BBB).
Bij de opstart van BBB in 2000, was de Vlaamse overheid een samensmelting geworden van alles samen in één geheel. De gegroeide structuur tussen de verschillende instellingen was onvoldoende transparant en efficiënt om vlot te kunnen inspelen op de maatschappelijke en bestuurskundige ontwikkelingen van de toekomst. BBB heeft als doel, nieuwe maatschappelijke uitdagingen aan te gaan wat inhoudt dat op verschillende vlakken een soepelere manier van werken nodig is. In onze snel veranderende
1
Besluit van de Vlaamse Regering van 3 juni 2005 met betrekking tot de organisatie van de Vlaamse administratie, B.S. 22 september 2005
38
maatschappij is het belangrijk dat de administratie sneller en efficiënter kan inspelen op de noden van de samenleving, met onder meer: individualisering, netwerksamenleving en communicatietechnologie.
De grote doelstellingen van Beter Bestuurlijk Beleid zijn: -
de administratie dichter bij de bevolking brengen, transparantie bekomen,
-
het herstellen van het oppergezag van de politiek, m.a.w. de besluitvorming terug bij de leidinggevenden brengen,
-
vereenvoudigen van processen en procedures.
Door het herindelen in het kader van dit Beter Bestuurlijk Beleid zal er een verschuiving plaatsvinden van de gehele Vlaamse administratie, zijnde van: -
alle ministers;
-
alle openbare instellingen;
-
alle Vlaamse Wetenschappelijke instellingen (VWI).
-
alle departementen
Zoals bij iedere hervorming heeft dat voor bepaalde beleidsdomeinen geen of heel weinig gevolgen en voor andere dan weer grote structurele gevolgen. In het kader van dit eindwerk zullen we ons beperken tot de transitie van het beleidsdomein “Werk en Sociale Economie”.
B.
JURIDISCH KADER
Voor de opstart van BBB was de Vlaamse administratie relatief eenvoudig. Enerzijds had men de diensten van de Vlaamse Regering, die waren opgesplitst in het Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap en de Vlaamse Wetenschappelijk Instellingen. Geen van beiden beschikte over eigen rechtspersoonlijkheid maar vielen onder de rechtspersoon “ Vlaamse Gemeenschap”. Anderzijds had men de Vlaamse Openbare Instellingen (VOI) die wel rechtspersoonlijkheid hadden, en aan het administratief toezicht onderworpen waren.
39
Schema 1: Oude structuur van de Vlaamse overheid
Vlaamse Gemeenschap
Diensten van de Vlaamse Gemeenschap
Ministerie Vlaamse Gemeenschap
Vlaamse openbare instellingen (VOI)
Vlaamse Wetenschappelijke instellingen
In 2003-2004 werden in het kader van BBB maatregelen getroffen waardoor de Vlaamse administratie grondig werd hervormd. Het Ministerie Vlaamse Gemeenschap werd omgevormd tot 13 Ministeries elk met 1 beleidsdomein. Zoals bepaald in artikel 2 van het Besluit van de Vlaamse Regering van 3 juni 2005 met betrekking tot de organisatie van de Vlaamse administratie, dat de beleidsdomeinen, op basis daarvan wordt de Vlaamse administratie als volgt gestructureerd:” 1° diensten voor het algemeen regeringsbeleid; 2° bestuurszaken; 3° financiën en begroting 4° buitenlands beleid, buitenlandse handel, internationale samenwerking en toerisme; 5° economie, wetenschap en innovatie; 6° onderwijs en vorming; 7° welzijn, volksgezondheid en gezin; 8° cultuur, jeugd, sport en media; 9° werk en sociale economie; 10° landbouw en visserij; 11° leefmilieu, natuur en energie; 12° mobiliteit en openbare werken; 13° ruimtelijke ordening, woonbeleid en onroerend erfgoed.”1
1
Art 2 van het Besluit van de Vlaamse Regering van 3 juni 2005 met betrekking tot de organisatie van de Vlaamse administratie, B.S. 22 september 2005
40
Artikel 11. §1. Zegt dat het beleidsdomein werk en sociale economie betrekking heeft op de volgende aangelegenheden:” 1° het tewerkstellingsbeleid, vermeld in artikel §,61,IX, van de bijzondere wet, met inbegrip van het tewerkstellingsbeleid van mindervaliden; 2° de professionele vorming a) de beroepsomscholing en –bijscholing, vermeld in artikel 4,16°, van de bijzonder wet, met inbegrip van de middenstands- en ondernemersopleiding, maar met uitzondering van de landen tuinbouwvorming en van de leertijd; b) de beroepsopleiding, de omscholing en de herscholing van mindervaliden, vermeld in artikel 5,§1, II, 4°, van de bijzondere wet; 3° de sociale economie; 4° het gebruik van de talen voor de sociale betrekkingen tussen de werkgevers en hun personeel, alsmede de door de wet en de verordeningen voorgeschreven akten en bescheiden van ondernemingen, vermeld in artikel 129,§1,3°, van de Grondwet. §2. Dit beleidsdomein omvat de volgende beleidsvelden: 1° werkgelegenheid; 2° professionele vorming; 3° sociale economie.1”
Het beleidsdomein dat voor ons van toepassing is, is het beleidsdomein werk en sociale economie. In het beleidsdomein wordt er een onderscheid gemaakt tussen een intern verzelfstandigd agentschap (IVA) en een extern verzelfstandigd agentschap (EVA).
Een IVA behoort toe aan een departement, is opgericht door en valt onder het hiërarchische gezag van de Vlaamse Regering. Een EVA daarentegen hoort niet toe aan een departement. Wel wordt er een beheersovereenkomst gesloten tussen de Vlaamse Gemeenschap en het EVA waarin o.m. de taken en de financiering van de EVA worden bepaald. Een IVA kunnen we nog eens onderverdelen in een IVA met rechtspersoonlijkheid en een IVA zonder rechtspersoonlijkheid. Het subsidieagentschap voor werk en sociale economie, Besluit van de Vlaamse Regering (BVR) 21 oktober 2005 is een IVA zonder rechtspersoonlijkheid.
1
Art 11.§1 en §2. van het Besluit van de Vlaamse Regering van 3 juni 2005 met betrekking tot de organisatie van de Vlaamse administratie, B.S. 22 september 2005
41
Ook een EVA kunnen we onderverdelen, nl in een publiekrechtelijke EVA en een privaatrechtelijke EVA. De VDAB was een VOI en wordt een publiekrechtelijke EVA, zoals bepaald in het decreet van 7 mei 2004 tot oprichting van het publiekrechtelijke vormgegeven extern
verzelfstandigd
agentschap
‘Vlaamse
Dienst
voor
Arbeidsbemiddeling
en
Beroepsopleiding.’1 De raad van bestuur wordt bekrachtigd door de Vlaamse Regering en er wordt controle uitgeoefend door de overheid.
VFSIPH was een VOI en wordt omgezet in een IVA met rechtspersoonlijkheid zoals bepaald in het decreet van 7 mei 2004 tot oprichting van het intern verzelfstandigd agentschap met rechtspersoonlijkheid ‘Vlaams Agentschap voor Personen met een Handicap.’2 Dit bevindt zich echter in het beleidsdomein Welzijn, Volksgezondheid en Gezin. Deze IVA VAPH erkent en subsidieert voorzieningen die personen met een handicap opvangen en begeleiden, biedt
rechtstreeks
individugerichte
dienstverlening
en
neemt
initiatieven
om
de
maatschappelijke integratie en participatie van personen met een handicap te bevorderen.
Schema 2 (cfr. pg 43) geeft de nieuwe structuur weer van de overheid, meer specifiek voor het beleidsdomein werk en sociale economie. De materie ‘integratie op de arbeidsmarkt’ voor personen met een handicap behoort niet meer tot de bevoegdheid van het IVA VAPH maar gaat naar VDAB, departement en het subsidieagentschap. In volgend hoofdstuk leggen we uit waarom deze keuze werd gemaakt. We stellen dan ook het beleidsdomein werk en sociale economie verder voor.
Om de continuïteit van werken te garanderen werd de bestuurlijke overheveling voorbereid door een stuurgroep op het kabinet met alle betrokken entiteiten vanuit welzijn en werk en sociale economie. Daaruit vloeien enerzijds de “samenwerkingsovereenkomst tussen het beleidsdomein werk en sociale economie en het beleidsdomein welzijn, volksgezondheid en gezin inzake de materie integratie op de arbeidsmarkt van erkende personen met een handicap”3 (zie bijlage nr 1 ) en anderzijds een “afsprakennota overheveling 25 januari 2006”1 (zie bijlage nr 2 ), waar de overeenstemming werd bereikt over budget, personeel en 1
Decreet van 7 mei 2004 tot oprichting van het publiekrechterlijke vormgegeven extern verzelfstandigd agentschap Vlaamse Dienst voor arbeidsbemiddeling en Beroepsopleiding. B.S. 7 juni 2004 2 Decreet van 7 mei 2004 tot oprichting van het intern verzelfstandigd agentschap met rechtspersoonlijkheid Vlaams Agentschap voor Personen met een Handicap, B.S. 11 juni 2004. 3 Samenwerkingsovereenkomst van 24 maart 2006 tussen het beleidsdomein werk en sociale economie en het beleidsdomein welzijn, volksgezondheid en gezin inzake de materie integratie op de arbeidsmarkt van erkende personen met een handicap, pg 1-26
42
werkingskosten. Daarnaast werd een ontwerp van besluit tot aanpassing coördinatie van de regelgeving en een ontwerp van besluit van de rechtsopvolging opgesteld. De volgende stap in BBB is het agenderen van deze besluiten.
Op basis van het samenwerkingsakkoord hebben de VDAB en het VFSIPH een Service Level Agreement
(SLA)2
met
elkaar
gesloten
(zie
bijlage
3).
Dit
is
een
kwaliteitsniveauovereenkomst waarin dezelfde regels en kwaliteiten van de betrokken partij, zijnde VFSIPH worden overgenomen door de VDAB. Op deze wijze wordt de continuïteit van werken gegarandeerd.
1
Afsprakennota overheveling 25 januari 2006, ondertekend op 24 maart 2006; pg 1-7 Sercive Level Agreement tussen de Vlaamse Dienst voor Arbeidsbemiddeling en Beroepsopleiding (VDAB) en het Vlaams Fonds voor Sociale Integratie van Personen met een Handicap (VFSIPH) van 24 maart 2006, pg 1-7 2
43
Schema 2: Nieuwe structuur van de Vlaamse overheid voor beleidsdomein werk en sociale economie en luik met het beleidsdomein welzijn, volksgezondheid en gezin.
Vlaamse Gemeenschap
Diensten van de Vlaamse Gemeenschap 13 ministeries met 13 beleidsdomeinen Beleidsdomein Welzijn, Volksgezondheid en gezin
Beleidsdomein Werk en Soc. Economie IVA
Zonder RP
Departement
Met RP
Subsidieagentschap
Publiek recht
EVA
Privaat recht
IVA
Departement
VAPH (vroegerVFSIPH)
VDAB
Materie arbeidsmarkt integratie personen met een handicap
44
HOOFDSTUK II VAN CATEGORIAAL BELEID NAAR INCLUSIEF BELEID1
A.
CATEGORIAAL BELEID
In de jaren ’70 kenden we een grote stijging van de werkloosheid met daarin diverse doelgroepen. Voor deze groepen werd beleid gevoerd, daaruit ontstond het diversiteitbeleid Deze diversiteit kende ook zijn groei en spitste zich toe op doelgroepen zoals allochtonen, personen met een handicap en ouderen. Aan allochtonen en ouderen werd meer aandacht besteed, daar deze groepen een groot deel van de bevolking uitmaakten en dit meer en meer zichtbaar werd in ons kleine landje. Tewerkstelling van personen met een handicap was nog een federale materie, maar door een verwaarlozing van deze doelgroep stapelden de wachtlijsten zich op en meer en meer mensen van deze doelgroep stonden in de kou.
In 1990 werd een “één-loketfunctie “ gecreëerd voor personen met een handicap. Deze éénloketfunctie was het VFSIPH. Dit viel onder de bevoegdheid van Minister van Welzijn, op vandaag minister Inge Vervotte. Door deze één-loketfunctie voor personen met een handicap ging men over naar categoriaal beleid. Zo vallen een deel van de personen met een arbeidshandicap onder het VFSIPH in het specifieke domein ‘Welzijn’. Dit kan ook niet anders, omdat ze werken met een specifieke doelgroep, zijnde personen met een handicap. Deze personen hebben specifieke noden en dit niet alleen op tewerkstellingsvlak maar ook op het vlak van zorg en hulpmiddelen toe.
In het onderstaande schema zien we de verschillende Vlaamse ministers die bevoegd zijn voor de tewerkstelling van personen met een handicap in de Vlaamse Regering. Dit is de stand van zaken vóór 1 april 2006.
1
Gesprek Jan Boeykens, Inspecteur VFSIPH
45
Vanaf 1 april 2006 is er een verschuiving ontstaan tussen de bevoegdheden van deze ministers wat verder in de tekst aan bod zal komen.
Schema 3: Verdeling van de bevoegdheden met betrekking tot tewerkstelling personen met een arbeidshandicap vóór 1 april 2006. Minister Frank Vandenbroucke • •
Regulier werkgelegenheid (NEC) VDAB
Afdeling Tewerkstelling (operationele dienst) • Sociale Economie • Tewerkstellingsmaatregelen
A1.
Minister Kathleen Van Brempt • •
Sociale Economie Werkholding
Afdeling Werkgelegenheidsbeleid • Beleid coördinatie en ontwikkeling • Inspectie • Opvolging en monitoring
Minister Inge Vervotte •
Welzijn
Tewerkstellingsmaatregelen voor personen met een handicap • VIP • CAO 26 • ATB • CBO • CGVB • Arbeidspost aanpassing • Arbeidsgereedschapstussenkomst • Tussenkomsten verplaatsings-kosten • BW
Verduidelijking organigram
Frank Vandenbroucke is de bevoegde minister van werk, onderwijs en vorming. Als we over de overheveling en Beter Bestuurlijk Beleid spreken, valt dit onder werkgelegenheid. De minister is in het kader hiervan bevoegd voor twee zaken, enerzijds de reguliere werkgelegenheid ook normaal economisch circuit (NEC) genoemd, en anderzijds voor de 46
VDAB die een uitvoerende dienst is onder werkgelegenheid en dat onder politiek beleid van de minister. Kathleen Van Brempt is minister van mobiliteit, sociale economie en gelijke kansen. Haar bevoegdheid raakt zowel aan deze van minister Frank Vandenboucke als deze van Inge Vervotte, minister van Welzijn. De samenwerking met Frank Vandenbroucke loopt op gelijke voet als het gaat over de afdeling tewerkstelling. Beiden hebben in dit kader evenveel bevoegdheid over elk hun eigen onderdeel. Minister Van Brempt heeft een hogere bevoegdheid als het gaat over sociale economie terwijl minister Vandenbroucke zich ontfermt over de tewerkstellingsmaatregelen.
Samen kunnen zij beroep doen op de administratie werkgelegenheid, elk voor hun eigen domein over het werkgelegenheidsbeleid dat bestaat uit: beleid, coördinatie en ontwikkeling, inspectie, opvolging en monitoring. Zo kan minster Van Brempt beroep doen op de inspectie als het gaat om sociale economie maar kan minister Vandenbroucke ook beroep doen op deze inspectie inzake reguliere tewerkstellingsmaatregelen.
Kathleen Van Brempt werkt niet alleen samen met minister Vandenbroucke maar werkt ook samen met Minister Vervotte. Minister Vervotte heeft als onderdeel van haar bevoegdheid de tewerkstelling voor personen met een handicap. Beschutte werkplaatsen vormen een maatregel voor o.a. personen met een handicap. Deze beschutte werkplaatsen worden na de start van BBB een deel van de sociale economie. Een goede samenwerking tussen deze drie ministers is dus van cruciaal belang als het over personen met een handicap gaat.
B.
INCLUSIEF BELEID
De reorganisatie van de overheidsadministratie, Beter Bestuurlijk Beleid, kiest resoluut opnieuw voor een inclusief tewerkstellingsbeleid voor personen met een handicap.
Van categoriaal beleid waar alles afzonderlijk een plaats heeft onder een bijpassende bevoegde instantie, gaan we over naar een inclusief beleid waar alles in één geheel bij elkaar zit, met andere woorden een overkoepelend geheel.
47
De
VDAB
wordt
door
de
overheveling
bevoegd
voor
de
verschillende
ondersteuningsmaatregelen terwijl het Vlaamse Subsidieagentschap van Werk en Sociale Economie (VSAWSE) bevoegd is voor beschutte werkplaatsen. VDAB krijgt hier de hoofdrol, daar zij de regisseur is in de screening van personen met een arbeidshandicap die wel of niet in het bezit zijn van een VFSIPH-ticket en daarna een beslissing nemen waar de persoon het best thuishoort, zijnde op de reguliere arbeidsmarkt, in beschutte of sociale werkplaatsen, in de zorgsector, etc.
Om deze structuur en veranderingsfase zo goed mogelijk uit te bouwen, werden er, zoals al gezegd in vorig deel, werkgroepen opgericht bij de start van de overheveling en Beter Bestuurlijk Beleid om alles vlotter en nauwkeuriger te laten verlopen.
Hoe het beleidsdomein van Werk en Sociale Economie er uitziet en waar de verschillende maatregelen voor tewerkstelling voor personen met een handicap zich nu bevinden, ziet u in onderstaande schema’s.
48
Schema 4: Voorstelling van het beleidsdomein werk en sociale economie. 1
MINISTER Strategische Adviesraad (SERV) BELEIDSRAAD
Vlaams Subsidieagentschap voor Werk en Sociale Economie
VDAB
DEPARTEMENT
(2)
Stafdienst
(1)
Vlaams Agentschap voor Ondernemers vorming – Syntra Vlaanderen
Werk holding (4)
(3)
Opvolging en monitoring (5)
B1.
Beleids – coördinatie en ontwikkeling (6)
Inspectie (7)
Management ondersteunende diensten
Verduidelijking organigram
(1) IVA – Ondersteunt, versterkt en stimuleert de werkgelegenheid in de reguliere sector, de non-profitsector, en de sociale economie in Vlaanderen. Voert door middel van labeling, erkenningen, vergunningen, subsidie en andere maatregelen de programma’s inzake bevordering van de werkgelegenheid uit.
1
Bijblijfblad nr 3 van 3 juli 2005. BBB: De 13 beleidsdomeinen – Alle nieuwe structuren op een rij, pg 22-23
49
(2) EVA – VDAB Waarborgt, organiseert en bevordert in het belang van werkgevers, werknemers en werkzoekenden enerzijds de arbeidsbemiddeling en anderzijds de begeleiding en de opleiding, met het oog op de levenslange en duurzame inschakeling op de arbeidsmarkt van werkzoekenden en werknemers.
(3) EVA. Waarborgt een kwalitatief en specifiek vormingsaanbod voor jongeren en volwassenen die een professionele loopbaan ambiëren of verder willen uitbouwen in een zelfstandige onderneming of in een kleine of middelgrote ondermening, door meer en beter ondernemingsschap in Vlaanderen mogelijk te maken.
(4) Nv met sociaal oogmerk (EVA). Participeert enerzijds in de T-groep en in soortgelijke privaatrechterlijke entiteiten en maakt anderzijds haar sociaal oogmerk waar via haar investeringsbeleid bij de bevordering van de tewerkstelling en beroepsopleiding van kansarmen.
(5) Volgt beheersovereenkomsten met de agentschappen op, zorgt voor algemene en permanente monitoring van het beleidsdomein en voor coördinatie van het gegevensbeheer.
(6) Ontwikkelt het beleidvoorbereidende instrumentarium, zorgt voor de kennisopbouw en beleidsontwikkeling en plant, coördineert en evalueert de programma’s voor beleidsonderzoek inclusief het steunpunt en zorgt voor de maximale valorisatie van dat onderzoek.
(7) Voert op verzoek of op eigen initiatief de externe controles binnen het beleidsdomein uit.
Het nieuwe beleidsdomein wordt gestuurd vanuit de bevoegdheid van minister Frank Vandenbroucke en minister Kathleen Van Brempt, beiden bevoegd voor het Departement en Werkholding. Minister Van Brempt wordt bevoegd voor het VSAWSE waar de BW onder vallen. Frank Vandenbroucke, minister van Werk, Onderwijs en Vorming wordt aangesteld voor het coördineren van de beleidsraad waaronder specifiek ter zijne bevoegdheid de VDAB, Vlaams Agentschap voor Ondernemers vorming – Syntra Vlaanderen. Opvolging en monitoring, beleidscoördinatie en ontwikkeling, inspectie en management ondersteunende diensten staan ter beschikking van beide ministers. 50
B2.
Tewerkstellingsmaterie personen met een handicap in het nieuwe beleidsdomein werk en sociale economie
Verder bouwend op de vorige schema’s geven we aan waar de tewerkstellingsmaatregelen van personen met een handicap zich nu bevinden.
Schema 5: Verdeling van de bevoegdheden met betrekking tot de tewerkstelling van personen met een arbeidshandicap na 1 april 2006.
Vlaams Subsidieagentschap voor Werk en Sociale Economie
Departement
Beschutte werkplaatsen
• • • • •
Individu gerichte tewerkstellings – maatregelen VIP CAO26 Arbeidspostaanpassingen Arbeidsgereedschapstussenkomst Verplaatsingskosten
VDAB
Collectief gerichte tewerkstellings – maatregelen • ATB-dienst • CBO • CGVB
In het VFSIPH wordt een onderverdeling gemaakt tussen enerzijds individueel gerichte tewerkstellingsmaatregelen die voordelen bieden voor zowel de werkgevers als de werknemers. Anderzijds hebben we de collectief gerichte tewerkstellingsmaatregelen die uit organisaties bestaan. Deze organisaties hebben als hoofddoel een persoon met een arbeidshandicap toe te leiden naar werk.
51
De VDAB heeft er volgende nieuwe bevoegdheden bij: 1
-
CAO 26 De collectieve arbeidsovereenkomst 26 werd in 1975 afgesloten in de Nationale Arbeidsraad. De CAO houdt in dat een persoon met een handicap, tewerkgesteld in een normaal arbeidsregime, hetzelfde minimum – of referteloon moet ontvangen als een valide werknemer. Dit gebeurt door aan de werkgever een vergoeding toe te kennen voor het eventuele rendementsverlies. De mate van het rendementsverlies bepaalt het bedrag van de loonsubsidie. De loonsubsidie bedraagt minimum 5% en maximum 50% van de totale loonlast. De totale loonlast bestaat uit het brutoloon van de
werknemer
plus
de
patronale
lasten
en
de
premie
van
de
arbeidsongevallenverzekering. Elk jaar wordt er een herziening en een controle uitgevoerd door de federale sociale inspectie.
-
VIP ( Vlaamse Inschakelingpremie) De toekenning van de VIP wordt geregeld door het Besluit van de Vlaamse regering van 18 december 1998. Een werkgever die een persoon met een handicap in dienst neemt, kan voor deze tewerkstelling een Vlaamse inschakelingspremie krijgen. De Vlaamse inschakelingspremie is bedoeld om de kosten te dekken die de werkgever moet dragen voor: - de inschakeling van de werknemer in het gewone economische circuit - de integratie van de werknemer in het arbeidsproces van het bedrijf - de bijkomende professionele begeleiding - het eventuele rendementsverlies van de werknemer Hier heeft de werkgever recht op 30% van het gewaarborgde minimum inkomen van de werknemer. Het is onbeperkt in duur en er wordt geen controle uitgevoerd door de federale sociale inspectie.
-
CBO Een door het VFSIPH erkend opleidingscentrum dat steeds deel uitmaakt van het ATB- netwerk. Deze CBO’s richten zich hoofdzakelijk tot personen met een handicap, en hebben tot doel deze personen de nodige professionele vaardigheden bij te brengen
1
www.vlafo.be
52
om in het NEC tewerkgesteld te worden. Wanneer een persoon met een handicap één van bovenstaande beroepsopleidingen volgt met steun van het VFSIPH is de tussenkomst van de ATB-dienst verplicht.
-
CGVB Eén van de verplichte partners in het ATB- samenwerkingsverband is de CGVB. Deze centra adviseren de persoon met een handicap bij het kiezen van een geschikte beroepsopleiding, omscholing of herscholing. Ze spelen een belangrijke rol in de beginfase van het traject naar werk en zijn erkend als Multidisciplinair team (MDT)1
-
ATB Dit is de gespecialiseerde werkwinkelpartner inzake arbeidsgehandicapten. Het is een door het VFSIPH erkende vereniging zonder winstoogmerk (één per provincie) die via een traject op maat de tewerkstelling van personen met een handicap in het normale economisch circuit nastreeft. Elke ATB-dienst is onderdeel van een ATBsamenwerkingsverband of netwerk. Dit is een netwerk van partners die de oriëntering, opleiding, vorming, werkervaring, bemiddeling of begeleiding bij de tewerkstelling van risicogroepen en meer specifiek arbeidsgehandicapten tot doel hebben.
1
www.vlafo.be
53
HOOFDSTUK III HUIDIGE STAND VAN ZAKEN
De Vlaamse Regering heeft in haar zitting van 31 maart 2006 beslist dat de materies inzake de integratie op de arbeidsmarkt van personen met een handicap vanaf 1 april 2006 een bevoegdheid wordt van het beleidsdomein werk en sociale economie. En dit zoals hierboven beschreven. De hele transitie heeft nu als gevolg dat: 1. Tot 31.12.2008 voor alle voormelde erkende voorzieningen van ATB, CGVB, CBO en BW hun werking en organisatie zal worden gecontinueerd op basis van de huidige afspraken, regelgevingen en subsidiëringswijzen. De aansturing, opvolging, monitoring en toezicht zal nu niet meer gebeuren door het VFSIPH (welzijn) maar door respectievelijk de VDAB, het VSAWSE en het departement werk en sociale economie .
2. De periode tot eind 2008 zal door de nieuw bevoegde administraties en de betrokken sectoren gebruikt worden om in het kader van het inclusief tewerkstellings- en diversiteitbeleid en het geïntegreerd beleid inzake sociale economie nieuwe afspraken, aangepaste regelgevingen en subsidiëringswijzen te ontwikkelen en te implementeren. Dit om de uiteindelijke doelstelling, m.n. een verhoogde tewerkstellingsgraad tot 70 % tegen 2010 ook voor de arbeidsgehandicapten te kunnen realiseren. Mochten evenwel bepaalde delen van deze afspraken, regelgevingen en subsidiëringswijzen eerder dan 31.12.2008 klaar zijn, worden zij in overleg met de betrokken sectoren vroeger geïmplementeerd.
3. Bovendien wordt de resterende periode van 2006 door de betrokken administraties gebruikt om de gemaakte politieke en administratieve afspraken inzake de transitie van de materie integratie op de arbeidsmarkt van personen met een handicap binnen de structuren van de nieuwe administraties te realiseren en te coördineren. Zo worden er onder meer: -
een meldpunt binnen het departement WSE gecreëerd waarbij personen met een handicap en de betrokken sectoren zich kunnen wenden voor specifieke vragen en problemen;
54
-
de nodige structurele overlegorganen gecreëerd opdat de gebruikersplatformen en het betrokken gespecialiseerd werkveld adviserend het beleid mee kunnen aansturen;
-
de overlegstructuur opgebouwd opdat de doelgroepafbakening en –bewaking tussen welzijn en WSE kan worden opgevolgd en daar waar nodig bijgestuurd;
-
de
diverse
nieuwe
administraties
op
punt
gesteld
opdat
de
huidige
subsidiëringstechnieken verder kunnen toegepast worden opdat het betrokken gespecialiseerd werkveld en de personen met een handicap er geen nadeel van ondervinden.
4. Op het beheerscomité van de VDAB begin mei 2006 werd aangegeven op welke wijze zij verder stappen zullen zetten in het integratieproces. Er is een technische werkgroep opgericht om de operationalisering van het concept personen met een arbeidshandicap vorm te geven. Daarnaast is in het stakholdersforum het gebruikersoverleg Handicap en Arbeids vertegenwoordigd . Dit forum verstrekt adviezen op het vlak van het VDAB beleid inzake evenredige participatie op de arbeidsmarkt en het operationele niveau betreffende concrete begeleidings-en opleidingsacties.
Tenslotte heeft de VDAB een externe consultent
aangetrokken, om het transitieproces van de ATB-actoren in de VDAB te begeleiden. Zij zal een implementatieplan uitwerken dat in september aan het beheerscomité van de VDAB zal voorgelegd worden. Verder in het najaar zal dan een rondetafel georganiseerd worden met alle betrokkenen en de minister.
Het departement zal zich buigen over de verbetering van de loonkostsubsidies en andere individuele tegemoetkomingen op basis van de aanbeveling van de SERV betreffende de loonkostsubsidies , VIP en CAO 26 van begin april.
55
INTEGRATIE VAN ATB-DIENSTEN IN DE VDAB-WERKING
HOOFDSTUK I ATB-TRAJECTBEGELEIDING VAN PAH IN HET ATB-NETWERK
A.
JURIDISCH
In het Besluit van de Vlaamse regering van 18 december 1998 betreffende de arbeidstrajectbegeleiding voor personen met een handicap1 verstaat men onder ATB en ATBdienst het volgende: “1° Arbeidstrajectbegeleiding (ATB): de intensieve en individuele begeleidingsmethodiek waarbij op vraag van de persoon met een handicap en door middel van een traject op maat, zoals omschreven in artikel 3, de kansen op tewerkstelling in het normale economische arbeidscircuit worden vergroot. 3° De arbeidstrajectbegeleidingsdienst (ATB-dienst): de door het Fonds erkende vereniging zonder
winstoogmerk
die
binnen
een
bepaalde
geografische
entiteit
door
arbeidstrajectbegeleiding ijvert voor de professionele integratie van personen met een handicap in het normale economische circuit, en dit doet via het afsluiten en coördineren van cliëntgerichte overeenkomsten met partners die de oriëntering, opleiding, vorming, werkervaring, bemiddeling of begeleiding bij de tewerkstelling van risicogroepen tot doel hebben;”
1
BVR van 18 december 1998 betrekkende de arbeidstrajectbegeleiding voor personen met een arbeidshandicap, B.S. 26 februari 1999; gewijzigd bij: B. Vl. Reg. 24.VII.2001 (B.S. 19.IX.2001), B.Vl.Reg.17.XII.2004 (B.S.13.I.2005).
56
In art.3 wordt het doel, strategie en werking van traject op maat weergegeven (het volledige besluit zit in bijlage 4 ). De ATB-dienst sluit een overeenkomst af met de te begeleiden persoon waarin de rechten en plichten van de beide partijen, alsook de startdatum van het arbeidstraject wordt vastgelegd. Tijdens de gehele duur van het arbeidstraject kan de persoon met een handicap beroep doen op het advies en begeleiding van de ATB-dienst. Er wordt een trajectplan opgemaakt. Dit trajectplan, wordt door de cliënt zelf opgemaakt in nauw overleg met zijn trajectbegeleider. Het trajectplan kan één of meerdere acties omvatten binnen één of meer van de volgende fasen: 1° Fase I: instap, intake en initiële trajectplanning 2° Fase II: vooropleiding en opleiding 3° Fase III: begeleiding naar de arbeidsmarkt 4° Fase IV: hulp bij indienstneming of vestiging als zelfstandige 5° Fase V: nazorg, eindevaluatie en afsluitend gesprek
Elke ATB-dienst heeft een VZW structuur en in de raad van bestuur moet verplicht minimaal twee andere partners die erkend zijn door het Vlaams Fonds met betrekking tot integratie op de arbeidsmarkt. Dit betekent dat CBO’s en CGVB’s altijd deel uitmaken van de Raad van bestuur van een ATB-dienst.
B.
ARBEIDSTRAJECTBEGELEIDINGSMODEL VOLGENS ATB-NETWERK
Mijn bron voor het opstellen van deze tekst, komt vanuit ATB-netwerk. Zij stelden een tekst samen van hoe een ATB-traject in de theorie en in de praktijk moet opgevolgd worden.
Een ATB-traject kunnen we opsplitsen in twee processen, enerzijds het exploratieproces en anderzijds het trajectbegeleidings-of coördinatieproces.
In het exploratieproces schetst men: -
het huidige verloop van de globale routing-processen.
-
geeft men een beschrijving weer van alle mogelijke trajectstappen en fasen op het niveau van de cliënt zonder in detail te treden.
57
-
houdt men geen rekening met de verschillende mogelijkheden afhankelijk van het statuut van de cliënt. Alle cliënten met eender welk statuut kunnen begeleiding genieten.
-
afhankelijk van de doelgroep, statuut,… zijn er voor de cliënt meer of minder mogelijkheden om toegelaten te worden tot een bepaald aanbod bij een uitvoerde partner. Deze elementen moeten door een trajectbegeleider in acht genomen worden bij een trajectbepaling van een cliënt bij alle fazen en stappen.
B1.
EXPLORATIEPROCES
Schema 6: Verloop van het exploratieproces bij trajectbegleiding
PROCESSTAPPEN
Aanmelding
AZT Kennismaking Intake
EZT
Screening Oriëntering
EZT Bespreking Trajectvoorstel
58
Verduidelijking schema 6: Processtappen
De processtappen kunnen we opdelen in 4 stappen die een persoon met een arbeidshandicap kan volgen op weg naar de reguliere arbeidsmarkt. Een eerste stap is de aanmelding. Een aanmelding kan spontaan gebeuren via de werkwinkel waar VDAB, ATB-netwerkpartners in zetelen. Een andere mogelijkheid tot aanmelding is door een uitnodiging tot kennismaking of intake gesprek.
Een tweede stap is de kennismaking / intake / update intake waar de trajectbegeleider van de ATB-dienst een face to face gesprek voert met de persoon met een arbeidshandicap. Na deze gesprekken kan de persoon met een arbeidshandicap een contract tekenen, en wordt hij een cliënt van ATB. Men gaat kennismaken met de persoon met een arbeidshandicap en zijn persoonlijke situatie (rijbewijs, kinderopvang beperkingen,…), zijn netwerking (familie, begeleidende diensten), zijn ervaringen (diploma’s, ervaring op werkvloer), etc.
Een volgende stap is de screening en oriëntering die meestal gebeurt door de CGVB’s. Zij zijn bevoegd voor het verder verzamelen en verwerken van relevante informatie. Dit kan de tewerkstelling verhogen van de persoon met een arbeidshandicap. Informatie kan vooral bekomen worden aan de hand van: -
een bevraging bij hun vroegere werkgevers, hun school, netwerk,…
-
via opvolging/evaluatiemomenten na deelname aan screeningacties bij CGVB’s en andere
-
via opvolging/evaluatiemomenten na deelname aan oriënteringsacties bij VDAB, CBO’s en andere
Indien de volgende stap bij een uitvoerende partner is, worden er dossiermatig een aantal gegevens
doorgegeven
aan
de
uitvoerende
partners.
Indien
nodig
wordt
een
overdrachtmoment voorzien waarop zowel de cliënt, de trajectbegeleider als de uitvoerende partner aanwezig zijn ( = ‘warme overdracht’). De meeste ATB-diensten organiseren hiervoor vaste zitdagen bij uitvoerende partners binnen het ATB-netwerk.
Een laatste stap in het proces is de bespreking van het trajectvoorstel = trajectbepaling. De trajectbegeleider deelt de verschillende voorstellen mee met alle positieve en negatieve aspecten. Het is de taak van de trajectbegeleider om de persoon met een arbeidshandicap naar 59
een gefundeerde keuze toe te leiden. Indien een trajectvoorstel ondertekend wordt, start er een volwaardig traject.
B2.
TRAJECTBEGELEIDINGS- OF COORDINATIEPROCES
Schema 7: Verloop van trajectbegeleidingproces 2
Nagaan start actie
Uitvoering/Toeleiding
Start actie
Trajectopvolging
Uitvoering/Toeleiding
Bijsturing 1 Trajectopvolging
Opstart traject
1 Vervolg traject
Vervolg traject
3 Einde traject
Einde traject
Verduidelijking schema 7
De start van een traject gebeurt als volgt: Indien de persoon met een arbeidshandicap het contract heeft ondertekend, wordt er nog een onderscheid gemaakt tussen iemand met een VFSIPH- erkenning en iemand met een VESOCtraject. Een persoon met een VFSIPH-erkenning ondertekent na intake een ATB-contract in functie van verdere stappen. Een VESOC-traject gaat van start na screening en oriëntering en bij het akkoord met het/de trajectvoorstel(len).
De volgende stap in het kader van trajectopvolging is de uitvoering en toeleiding waar de persoon met een arbeidshandicap door de ATB-trajectbegeleider begeleid wordt in de
60
toeleiding en/of uitvoering van de acties in het trajectplan. Als deze stap bij een uitvoerende partner, bijvoorbeeld CBO wordt uitgevoerd, dan zal, indien nodig een overdrachtmoment worden voorzien waarop zowel de persoon met een arbeidshandicap, de trajectbegeleider als de uitvoerende partner aanwezig zijn. Als de persoon met een arbeidshandicap een traject volgt bij de uitvoerende partner, wordt er na een aantal weken nagegaan of de persoon met een arbeidshandicap effectief gestart is in het traject. Indien dit nog niet gestart is, blijft dit opgevolgd totdat de persoon met een arbeidshandicap al dan niet start. Dat is onze derde stap, het nagaan ‘start van actie’.
Deze drie stappen worden overkoepeld door de trajectopvolging. Dit wil zeggen dat gedurende het trajectbegeleidingproces het trajectverloop op regelmatige basis wordt opgevolgd en geëvalueerd. Men neemt de aandachtspunten en afspraken als leidraad in het trajectplan. De trajectopvolging kan drie soorten gevolgen hebben: -
De trajectactie die oorspronkelijk werd gepland, wordt verder uitgevoerd (1 schema)
-
Er wordt bijgestuurd in het trajectplan (2 schema)
-
Het traject wordt beëindigd (3 schema)
Indien de persoon met een arbeidshandicap niet doorstroomt naar de arbeidsmarkt, kan er een bijsturing gedaan worden in het trajectplan. Deze bijsturing kan een tegemoetkoming zijn aan de noden van de persoon. In drie gevallen spreken we van een bijsturing: -
een verandering van uitvoerende partner die niet voorzien werd in het trajectplan (doorverwijzing naar arbeidszorg,…)
-
een stopzetting van de huidige module en overschakeling naar een nieuwe module die niet werd voorzien in het trajectplan
-
een wijziging van de duur van het lopende traject
Deze wijzigingen gebeuren via een schriftelijke aanpassing van het trajectplan, maar kunnen ook via de vaste evaluatiemomenten van de trajectbegeleider bij de uitvoerende partner tot stand komen.
Als de bijsturing een succes was voor de persoon met een arbeidshandicap, kunnen we terug de eerste drie stappen toepassen, zijnde de uitvoering/toeleiding, start actie en vervolg traject onder de koepel trajectopvolging.
61
Indien dit traject een succes wordt voor de persoon met een arbeidshandicap, kan men doorstromen naar het einde van het traject. Als blijkt uit de trajectevaluatie dat een verderzetting van het traject niet meer zinvol is voor de persoon met een arbeidshandicap, wordt het traject beëindigd en wordt de persoon doorverwezen naar de aangewezen dienstverlening. Dit kan zorg zijn of langdurige, vrijwilligerswerk, arbeidzorg, etc. Het dossier wordt niet afgesloten van zodra de persoon met een arbeidshandicap toegeleid is naar tewerkstelling. Dit gebeurt pas als de cliënt minimaal 3 maanden aan het werk is.
Indien de cliënt tewerkgesteld is wordt 3 maanden nazorg aangeboden aan de cliënt en de werkgever voornamelijk door de uitvoerende partner die de bemiddeling voor zijn rekening genomen heeft. De nazorg gebeurt in samenspraak met de cliënt persoonlijk, op de werkvloer, telefonisch of per mail.
62
EXPLORATIEPROCES Kandidaat client
Aanmelding
Doelgroep-bepalingsfase
AZT
EZT Screening/oriëntering
EZT Trajectvoorstel(len) 2
EZT
Bijsturing 1
Uitvoering/Toeleiding
TRAJECTBEGELEIDINGPROCES Start traject VESOC Uitvoering/Toeleiding Nagaan start actie Einde traject
Nagaan start actie
NAZORG Vervolg traject
Vervolg traject
1 3 Einde traject
63
trajectopvolging
Cliënt
trajectopvolging
Kennismaking/Intake start traject VF/ESF
Trajectvoorstelfase
C.
CIJFERMATERIAAL
C1.
Algemeen
In onderstaande tabellen geven we een duidelijker beeld weer van hoeveel personen met een arbeidshandicap er zijn in Vlaanderen, hoeveel personen met een arbeidshandicap zich aanmelden bij een ATB-dienst, hoeveel er een traject volgen en hoeveel er uitstromen.
Antwerpen Limburg
O-Vl
Vl-Brabant
W- Vl
TOTAAL
71.337
37.368
52.003
29.751
35.174
225.633
% NWWZ
32%
17%
23%
13%
15%
100%
PaH
6.077
4.772
5.654
2.644
5.025
24.172
% PaH
25%
20%
23%
11%
20%
100%
PaH t.o.v.
3%
2%
2,5%
1%
2%
10,71%
NWWZ*
NWWZ * Niet werkenden werkzoekenden Tabel 5: Aandeel werkzoekende PaH in de totaalgroep werkzoekenden per provincie, 2004:1
In Vlaanderen zijn er 225.633 NWWZ, inclusief 24.172 personen met een arbeidshandicap. 10,71% uit de groep NWWZ zijn personen met een arbeidshandicap. Procentueel kunnen we stellen dat Antwerpen de koploper is wat personen met een arbeidshandicap betreft (25%) gevolgd door Oost-Vlaanderen (23%). Vlaams –Brabant staat onderaan met 11%.
Als de vergelijking gemaakt wordt van het aandeel personen met een arbeidshandicap per provincie ten opzichte van de NWWZ, blijkt dat personen met een arbeidshandicap 3% vertegenwoordigen in de provincie Antwerpen en dat is slechts 1% is in de provincie Limburg.
C2.
Aantal PaH in begeleiding bij ATB-dienst
Jaarlijks worden cijfergegevens verzameld van de verschillende ATB-diensten om een duidelijk zicht te verwerven van hoeveel personen met een arbeidshandicap zij bereiken in
64
hun provincie. In tabel 2 worden alle aanmeldingen weergegeven met betrekking tot personen met een arbeidshandicap die in het bezit zijn van een VFSIPH-erkenning, een VESOC-traject, alsook de personen met een arbeidshandicap die niet in bezit zijn van een VFSIPH-erkenning of VESOC-traject (onbekend).
Antwerpen Limburg
Aanmeldingen
O-Vl
Vl-Brabant
W- Vl
TOTAAL %
Vlaams Fonds
493
402
309
549
523
2.276
29
VESOC- traject
735
526
990
792
633
3.676
46
Onbekend
414
543
424
186
413
1.980
25
TOTAAL
1.642
1.471
1.723
1.527
1.569
7.932
100
Tabel 6: Aanmeldingen per ATB-dienst in Vlaanderen 20042
Uit deze cijfers blijkt dat bijna 8000 mensen zich aanmeldden bij ATB in 2005. Iets minder dan de helft (46) meldde zich aan in de ATB-diensten onder een VESOC-traject. De aanmelding voor trajecten voor personen met een VFSIPH-erkenning waren een pak minder (29%).
De persoon met een arbeidshandicap die zich aanmeldt kan beroep doen op een traject samen met trajectbegeleiding, met als voornaamste doelstelling, doorstromen naar de reguliere arbeidsmarkt. In 2004 werden in gans Vlaanderen 4821 trajecten gestart met het oog op tewerkstelling. Het grootste aandeel nieuwe trajecten komt vooral vanuit VFSIPHerkenningen en VESOC-trajecten (3646).
Traject
Antwerpen
Limburg
O-Vl
Vl- Brabant
W-Vl
TOTAAL
VF
298
612
267
240
261
1.678
VESOC
454
395
361
255
503
1.968
Andere*
182
176
289
321
207
1.175
Totaal
934
1.183
917
816
971
4.821
%
19%
25%
19%
17%
20%
100%
1
Tabel 7: Realisatie van de nieuwe trajecten door ATB-diensten in Vlaanderen, 2004
* ESF (enkel de door ESF betaalde trajecten), BVR (aantal trajecten dat met BVR-middelen worden gecofinancierd in functie van het ESF-dossier), AZ (arbeidszorg), provincie of onbetaalde trajecten. 1 2
www.VDAB.be Patrick Laga, secretariaat ATB-netwerken Vlaanderen, jaarverslag 2004
65
Bij het afsluiten van het jaarverslag in 2004 zijn er 3825 trajecten die nog verder lopen. Dit komt niet voor in deze tabellen maar is wel terug te vinden in het verslag van de ATBnetwerken (zie bijlage nr 5). Tevens zijn het grootste deel van deze lopende trajecten VFSIPH- en VESOC-trajecten (3209).
In onderstaande tabel wordt de totaliteit weergegeven van het aantal trajecten. Dit zijn de trajecten die gestart zijn in 2003 en nog lopende waren in 2004. Evenals de nieuwe trajecten die hun start kenden in 2004 en nog steeds lopende waren in 2005.
Traject
Antwerpen
Limburg
O-Vl
Vl- Brabant
W-Vl
TOTAAL
VF
856
846
452
728
566
3.448
VESOC
928
548
628
527
776
3.407
Andere
210
201
320
570
490
2.281
Totaal
1.994
1.595
1.400
1.825
1.832
8.646
Tabel 8: realisatie van de totale trajecten door ATB-diensten in Vlaanderen, 2004
In tabel 8 wordt de totaliteit van het aantal trajecten aangegeven (8646). Deze kunnen we opsplitsen in 3 verschillende categorieën. Van de 8646 trajecten in totaal zijn er 1641 stopgezet in 2004 (tabel 9). Zij stromen dus niet door naar werk, maar hebben een terugval en worden eventueel doorgestuurd naar de zorg. Een tweede categorie uit tabel 6 zijn deze die wel doorstromen naar de reguliere arbeidsmarkt (1113) en die minstens 3 maanden tewerkgesteld zijn na het beëindigen van hun traject. Dit betekent dat de overige 5892 deze zijn die nog steeds bezig is met hun traject of stages loopt op de werkvloer.
1
Patrick Laga, secretariaat ATB-netwerken Vlaanderen, jaarverslag 2004
66
C3.
Aantal PaH die uitstromen vanuit ATB-diensten
Onderstaande tabellen geven aan hoeveel personen met een arbeidshandicap er doorstromen naar de reguliere arbeidsmarkt (tabel 10) en hoeveel er niet doorstromen omwille van medische, psychische of andere redenen (tabel 9).
Traject
Antwerpen
Limburg
O-Vl
Vl- Brabant
W-Vl
TOTAAL
VF
105
223
85
143
63
619
VESOC
149
146
119
118
98
630
Andere
28
45
61
131
127
392
Totaal
282
414
265
392
288
1.641
Tabel 9: PaH die geen tewerkstellingsperspectieven hebben in de toekomst na hun traject 1
Traject
Antwerpen
Limburg
O-Vl
Vl- Brabant
W-Vl
TOTAAL
VF
239
31
116
149
128
663
VESOC
82
5
81
58
93
319
Andere
13
8
41
27
42
131
Totaal
334
44
238
234
263
1.113
TOTAAL
2754
tabel 9 + 10 Tabel 10: PaH die in de tewerkstelling terechtkomen na hun traject2
1 2
Patrick Laga, secretariaat ATB-netwerken Vlaanderen, jaarverslag 2004 Patrick Laga, secretariaat ATB-netwerken Vlaanderen, jaarverslag 2004
67
HOOFDSTUK II TRAJECTBEGELEIDINGSMODEL VAN VDAB
A.
SITUERING
In 1998 voerde de VDAB het ‘trajectbegeleidingsmodel’ in als algemene methodiek voor de begeleiding van werkzoekenden naar de arbeidsmarkt. Ondertussen is dit model het Vlaams standaardmodel geworden voor de begeleiding van werkzoekenden. Hierna volgt de gedetailleerde beschrijving van het trajectbegeleidingsmodel met een overzicht van de specifieke trajecten of acties voor kansengroepen.
B.
BASISPRINCIPES
Onderstaande tekst is gebaseerd op het artikel uit “ALERT” van André Bervoets. Daarin schetst hij een modeltraject naar arbeid.1
De VDAB streeft ernaar dat iedere werkzoekende het recht kan openen op begeleiding op maat. Ongeacht de persoonlijke situatie van de werkzoekende, gaat men toch op zoek naar een job op maat voor hem in de reguliere arbeidsmarkt. De VDAB-dienstverlening verloopt volgens bepaalde principes. Deze principes vormen de basis voor elke samenwerking tussen de werkzoekende en de VDAB-diensten.
Het belangrijkste principe is ‘maatwerk’. Nadat de werkzoekende zich heeft ingeschreven in de VDAB wordt er een uitgebreide diagnose opgemaakt om na te gaan welke acties het best aansluiten bij de specifieke situatie waarin de werkzoekende zich bevindt. Indien de werkzoekende zelf werk kan vinden, worden zij opgevolgd tijdens hun sollicitatieperiode.
1
Andreé Bervoets, Alert – jaargang 31 – 2005 – nr.2, pg 38-50
68
Indien de werkzoekende extra begeleiding nodig heeft om werk te vinden, dan wordt hem de aangepaste begeleiding aangeboden.
Een tweede principe is het verhogen van de zelfredzaamheid van de werkzoekende waardoor de VDAB zich meer kan toespitsen op werkzoekenden die niet zelfstandig aan de slag geraken binnen een beperkte termijn. Een derde principe beschrijft de rol van VDAB-medewerker als coach. Daarin is onderling overleg met de werkzoekende noodzakelijk. Tijdens en na de uitvoering van de acties proberen VDAB-medewerkers de werkzoekende blijvend te motiveren, eventuele problemen op te lossen en te overleggen over bijsturing.
Als vierde principe gaat de VDAB steeds uit van één duidelijk aanspreekpunt voor de werkzoekende. Elke werkzoekende krijgt één trajectbegeleider toegewezen, een ankerfiguur waar hij altijd bij terecht kan en die de werkzoekende begeleidt doorheen de stappen van het traject. Om een maximale kwaliteit van dienstverlening te bieden, werkt VDAB nauw samen met verschillende partners zoals OCMW, ATB, en lokale derden. Deze zijn sinds 2001 allemaal gegroepeerd in de werkwinkel.
Een vijfde principe is dat van de sluitende aanpak: elke werkzoekende krijgt een begeleidingsaanbod en elke werkzoekende die op een gemotiveerde manier meewerkt, kan voorkomen dat hij naar de RVA wordt gestuurd voor transmissie. Elke dienstverlening die de VDAB biedt is volledig gratis en staat open voor iedereen.
Tot slot is er het principe van diversiteit. De VDAB wil met al zijn activiteiten kansen creëren voor de kansengroepen op de arbeidsmarkt. Zo bevordert de VDAB hun evenredige participatie op de arbeidsmarkt.
69
C.
HET MODEL VAN DE TRAJECTBEGELEIDING
Schema 8: Model van de trajectbegeleiding VDAB
INSCHRIJVING
ONMIDDELLIJKE AUTOMATISCHE VACATUREMATCHING
Wekelijkse automatische vacaturematching Begeleidingstraject
Schriftelijke voorstelling dienstenaanbod
Telefonische screening
Kwalificerende intake
Trajectovereenkomst Bemiddelingstraject Uitvoering en opvolging
Duurzame tewerkstelling
C1.
PREVENTIEVE WERKING
Iedereen die zich inschrijft heeft recht op een bemiddelingstraject. Dit geldt voor iedereen die dit traject wil volgen of die een bepaalde werkloosheidsduur heeft bereikt. Er wordt in VDAB een onderscheid gemaakt tussen enerzijds de preventieve werking bij kortstondige werkloosheid en anderzijds de curatieve werking bij langdurige werkloosheid.
70
De preventieve werking gaat als volgt in zijn werk: -
inschrijving en onmiddellijk matchen
de werkzoekende kan zich op verschillende manieren inschrijven, zijnde via de VDABwebsite, het gratis telefoonnummer van de servicelijn of in de werkwinkel. Op het moment dat de werkzoekende zich inschrijft gaat het bemiddelingstraject van start. -
Informeren en automatisch matchen
De werkzoekende wordt op de hoogte gesteld van de eventuele vacatures die aan zijn/haar profiel voldoen. -
Hallo, met de VDAB
De servicelijn van de VDAB volgt de werkzoekende op indien hij niet reageert op zijn opgestuurde vacatures. Zij geeft informatie en tips, beantwoordt eventuele vragen. -
Trajectbegeleiding in 3 stappen (begeleidingstraject)
De drie stappen die steeds gevolgd moeten worden zijn de kwalificerende intake (1), de diagnose en trajectbepaling (2), en de trajectopvolging (3) met het oog op werk. Afhankelijk van het profiel van de werkzoekende vult de VDAB deze begeleiding aan met sollicitatietraining en – begeleiding, een persoonsgerichte training, een opleiding of een stage op de werkvloer. -
trajectovereenkomst
Indien de werkzoekende nog steeds werkloos is na drie maand na telefonische screening wordt hij/zij uitgenodigd in de VDAB. Er wordt op maat van de werkzoekende gezocht naar een job. Bij twijfel omtrentwelke job de werkzoekende wil uitoefenen, kan een oriëntatiecentrum een hulp zijn. Daar wordt een gespecialiseerde screening uitgevoerd op zoek naar de kennis en kunde van de werkzoekende. Op basis van deze screening wordt een traject op maat opgesteld ten voordele van en in onderling overleg met de werkzoekende. -
De trajectovereenkomst opvolgen
De VDAB-trajectbegeleiders volgen de werkzoekende op tijdens de verschillende stappen in het trajectplan en ondersteunen het zoeken naar werk. De begeleiding en opvolging hangt af van de behoeften van elke werkzoekende. De VDAB-trajectbegeleider is ook het aanspreekpunt voor de werkzoekende wanneer hij/zij problemen heeft tijdens het traject. De VDAB-trajectbegleider zorgt voor de bijsturing en aanpassingen van het traject. Deze opvolging wordt beëindigd wanneer de werkzoekende een passende job gevonden heeft.
71
C2.
DE CURATIEVE WERKING
De sluitende aanpak zorgt er voor dat de langdurige werkzoekenden niet vergeten worden. Sinds 1 maart 2004 moeten langdurige werkzoekenden die geen trajectbegeleiding gevolgd hebben in de laatste 2 jaar zich terug aanmelden. Zij worden verplicht een weekcursus te volgen in het VDAB- oriëntatiecentrum. Daarna volgt een intakegesprek als start van een nieuw traject. Het doel van het oriëntatiecentrum is de inactieve doelgroep terug te activeren. Voor deze moeilijkere doelgroepen heeft VDAB specifieke projecten of partnerschappen opgezet of afgesloten, met in het bijzonder: OCMW-klanten Werkzoekende 50-plussers “Aan de bak”: begeleiding van gedetineerden De arbeidszorg van erkende sociale werkplaatsen Jobcoaching Inburgeren is inwerken Inwerken van nieuw-én oudkomers Diversiteit
Werkzoekende met een arbeidshandicap: Zoals eerder al vermeld omvat deze doelgroep 3 categorieën, - werkzoekende met een VFSIPH-erkenning, - werkzoekende ex-BuSO-leerlingen - werkzoekende die maximaal 66% ongeschikt is. De algemene doelstelling hier is dat zij zoveel mogelijk het gewone model volgen van de VDAB. Een persoon met een arbeidshandicap moet eveneens de kans krijgen op reguliere bemiddelings-en opleidingsinstanties. De trajectbegeleider van de VDAB zal enkel doorverwijzen naar een gespecialiseerde partner indien de problematiek en/of situatie van de werkzoekende dat vereist. In dat geval wordt de werkzoekende persoon met een arbeidshandicap doorverwezen naar ATB-diensten. Deze staan in voor de coördinatie en organisatie van de verschillende stappen in een traject van de werkzoekende met een arbeidshandicap. De screening, oriëntering en bemiddeling naar werk wordt in vele gevallen door verschillende netwerkpartners uitgevoerd zoals CGVB’s, CBO’s, etc.
72
Het ATB-netwerk bestaat uit de Arbeidstrajectbegeleidingsdienst (5) (ATB), de Centra voor gespecialiseerde voorlichting bij beroepskeuze (17) (CGVB’s) en de Centra voor beroepsopleiding (12) (CBO’s). Elke provincie heeft een ATB-dienst. De ATB-dienst heeft als belangrijkste doelstelling de trajectbepaling en opvolging, met andere woorden het grondige ‘intaken’ van de klant (algemene screening), het eventueel aanvragen van bijkomende gespecialiseerde screeningen, het opstellen van een trajectplan, het opstarten van de trajectuitvoering, het bijhouden van het dossier, etc. De CGVB’s staan in voor de (gespecialiseerde) screening met betrekking tot personen met een handicap. Dit houdt in dat men gaat kijken op welke vlakken de persoon met een handicap kan functioneren op de reguliere arbeidsmarkt, wat hij wel of niet aankan, nagaan of er een ‘Vlaams Fonds erkenning’ aangevraagd kan worden, …. Toch houden sommige CBO’s zich ook bezig met screeningsactiviteiten (zie lichter pijlen).
Deze CBO’s zijn de oudste van allemaal in de ATB–koepel. Deze organiseren beroepsopleiding, voornamelijk op de werkvloer. Deze organisatie heeft zich sinds haar ontstaan echter niet alleen gespecialiseerd in beroepsopleiding, maar heeft zich ook gespecialiseerd in trajectbegeleiding en bemiddeling naar werk. De trajectbepaling gebeurt door ATB voor erkende personen met een handicap, waar VDAB de trajectbepaling doet van alle werkzoekenden, dus ook van deze in een VESOC traject. De trajectbegeleiding kan in de praktijk door de VDAB, door ATB of door de CBO’s, maar ook door één van de andere derden gebeuren. Deze trajectbegeleiding kan gaan van opvolgen van personen, spreken met personen, sollicitatieopleiding observeren, persoonsgerichte vorming aanbieden tot het aanbieden van stages op de werkvloer. Dit moet niet allemaal in verschillende opeenvolgende trajectstappen gebeuren, maar kan ook in combinatie met elkaar.
73
Schema 9: Visie ATB-netwerk volgens VDAB1
1
ATB trajectbegeleiding
CGVB
CBO
Algemene screening
Gespecialiseerde Screening
Beroepsopleiding
Trajectbepaling
Trajectbegeleiding
VDAB - ATB
VDAB- ATB en Alle derden
Actor
André Bervoets, Directeur contactdiensten VDAB
74
HOOFDSTUK III
VERGELIJKING ATB VERSUS VDAB
Als we de twee schema’s vergelijken van het ATB en VDAB-trajectbegeleidingsmodel stellen we vast dat in de visie van ATB-diensten het traject wordt bepaald, vaak samen met zijn partners. De bepaling van het traject maakt deel uit van de trajectbegeleiding.
Bij de VDAB gaat de trajectbepaling vooraf aan de trajectbegeleiding en de start van het traject. Het is aan de hand van de gekwalificeerde intake al of niet gesteund door VDAB oriëntatie, dat het trajectplan wordt bepaald. Dit kan doorverwijzing naar ATB inhouden die verder instaan voor de verdere opvolging en uitvoering. ATB start dan met deze personen een gelijkaardig traject als dit met de erkende personen met een arbeidshandicap.
Bij de overheveling wordt ATB eigenlijk deel van de VDAB. Dit maakt dat er eigenlijk twee instanties bevoegd worden voor de trajectbepaling van erkende personen met een handicap nl. zowel ATB als VDAB.
Dit is net de uitdaging van de overheveling om te zorgen voor een goede inpassing van de ATB-dienst binnen VDAB zodanig dat de sterktes en expertise van deze diensten niet verloren gaan. Hiervoor werd een externe consultant aangesteld om dit proces te begeleiden en een implementatieplan op te stellen. Mijn eindwerk kan hiertoe een kleine bijdrage leveren. In mijn praktische deel zullen we zien dat elke provincie een andere invulling geeft aan de wijze waarop ze vorm geven aan de trajectbegeleiding en samenwerking met andere partners. Uiteindelijk gaat het vaak om begripsverwarring van wat bedoeld wordt met arbeidstrajectbegeleiding en welke rol ATB-dienst hierin heeft. Is dit voornamelijk een taak van trajectbepaling in samenwerking met alle relevante partners, een opvolgings-en coördinatietaak van het traject? Is dit een begeleidingsmethodiek die enkel door ATBdiensten wordt uitgevoerd, of is dit een begeleidingsmethodiek die door iedereen, dus ook door andere uitvoeringspartners in een traject, wordt uitgevoerd maar steeds in coördinatie en opvolging van ATB of VDAB?
75
In het artikel van gelijke rechten voor iedere persoon met een handicap (GRIP) nr. 12, januari – februari 2006 werd een intervieuw afgenomen van Dhr Fons Leroy, administrateur generaal van de VDAB, “samen sterk voor werk”. Daarin geeft hij een aantal knelpunten aan met betrekking tot de ATB werking en de VDAB werking alsook een visie op de toekomst.
Het ATB-netwerk doet zowel de screening en de trajectbepaling als de uitvoering. Binnen de VDAB-structuur is dit allemaal opgesplitst. Deze structuur zal in de toekomst doorgetrokken moeten worden naar het ATB-netwerk. Dus zal de rol, die iedereen te spelen heeft in een traject verduidelijkt moeten worden.
Het automatisme van het naar elkaar doorverwijzen in het ATB-netwerk zal doorbroken moeten worden. Zodanig dat in welke werkwinkel de persoon met een arbeidshandicap zich ook aanbiedt, hij onmiddelijk geholpen wordt. Nu moeten mensen soms wachten tot er iemand van ATB aanwezig is in de werkwinkel of worden ze doorgestuurd naar de vestiging van ATB. Dat is de bedoeling niet. De kennis om met die kansengroep te werken moet gewoon in de werkwinkel aanwezig zijn. Dat betekent dat VDAB en ATB die kennis met elkaar zullen moeten delen. Fons Leroy stelt dat er op lange termijn geen onderscheid meer zal bestaan tussen ATB en VDAB. Het uitgangspunt is dat je als persoon met een arbeidshandicap altijd onmiddellijk kan worden opgevangen en dat de knowhow aanwezig is om jouw te begeleiden in het opstellen van een traject.
2007 zou dit alles in kaart moeten brengen. Maar doordat de overheveling met 3 maanden is uitgesteld is dit alles geremd. 2006 zou het overgangsjaar zijn waar de VDAB het systeem 6 maanden laat lopen zoals het nu is en dat ze grondig gaan bestuderen wat anders kan. De overige 6 maanden waren bedoeld om daaruit een nieuw trajectmodel op te zetten. De tijd is schaars, hoewel het een uitdaging is om toch begin 2007 van start te gaan.
Fons Leroy stelt dat in de zoektocht naar het betere trajectbegeleidingsmodel, een systeem behouden moet blijven dat heel aantrekkelijk is en blijft voor de werkgevers. Het belangrijkste
is
dat
VDAB
de
doelstelling
van
het
beheerscontract,
de
40%
oververtegenwoordiging in hun dienstenaanbod, realiseren. VDAB kan dit enkel realiseren door te maken dat die integratie goed verloopt door veel contact te houden met het werkveld en gebruikersorganisaties en hun instrumenten te actualiseren. Anders zal het moeilijk worden deze oververtegenwoordiging te behalen. Zeker omdat de doelgroep gaat vergroten als VDAB 76
in de toekomst ook de ouderen en de langdurig werklozen gaat bereiken. Daarin zitten veel mensen met fysieke of psychische beperkingen of met sociaalpsychische problemen. De groep van personen met een arbeidshandicap zal dus maar enkel gaan toenemen. Dat betekent dat VDAB – ATB in de toekomst nog meer trajecten, opleidingen, etc. voor deze groepen moeten voorzien. We gaan alle handen en hoofden nodig hebben om voor hen een goede trajectbegeleiding te voorzien. Het is een verhaal van samenwerking.
Uit mijn praktisch deel blijkt dat er heel wat onzekerheid schuilt bij de verschillende ATBdiensten, wat op zich begrijpelijk is. Ze zijn immers veel kleiner dan de VDAB, maar aan de andere kant spelen ze wel een belangrijke rol in het ganse werkgelegenheidsbeleid voor personen met een arbeidshandicap. Het is belangrijk om de omschrijving van ATB-dienst, zoals ze geformuleerd is in haar besluit, waar te maken in de praktijk op zodanige wijze dat dit afgestemd is met de VDAB werking.
‘daar arbeidstrajectbegeleiding ijvert voor de professionele integratie van personen met een arbeidshandicap in het normale economische circuit, en dit doet via het afsluiten en coördineren van cliëntgerichte overeenkomsten met partners die de oriëntering, opleiding, vorming, werkervaring, bemiddeling of begeleiding bij de tewerkstelling van risicogroepen tot doel hebben”
77
Praktisch deel
78
HOOFDSTUK I
SITUERING
In het eerste deel kon u kennismaken met personen met een arbeidshandicap, wat hieronder verstaan wordt en hoe deze doelgroep vertegenwoordigd is in onze samenleving. Er werd aangetoond wie er bevoegd is voor deze doelgroep, hoe de stand van zaken nu is met betrekking tot de overheveling van de ATB-diensten naar de VDAB. Ten slotte stonden we stil bij het trajectbegeleidingsmodel van ATB en VDAB en de verschillen hiertussen.
In dit praktisch deel worden verschillende trajecten weergegeven om aan te tonen hoe het in de realiteit uitgevoerd wordt door de verschillende ATB-diensten. De vijf ATB-diensten werden bezocht, en telkens werd hen dezelfde vragen gesteld (zie bijlage nr ) met betrekking tot personen met een arbeidshandicap met een VFSIPH-erkenning en een VESOC-traject. Hoe deze mensen een traject doorlopen, hoe ze worden opgevolgd, wat er kan mislopen en wat de knelpunten zijn in een traject. Welke partnerschappen hebben ATB-diensten aangegaan om het traject optimaal te doen verlopen en hoe gebeurt de nazorg van een traject. Hoe staan zij tegenover de overheveling waar VDAB de leiding geeft, wat is hun vrees en bedenkingen naar de toekomst toe met betrekking tot de overheveling.
79
HOOFDSTUK II BEZOEKEN ATB-DIENSTEN
In dit hoofdstuk geef ik verslag van mijn bezoeken aan de 5 ATB-diensten in Vlaanderen. Zoals vermeld in hoofdstuk I, heb ik verschillende vragen gesteld met betrekking tot hun werking en eigen bedenkingen. Na het verslag van elke ATB-dienst zal ik een eigen reflectie weergeven met persoonlijke bedenkingen.
A.
WEST-VLAANDEREN
Het interview werd afgenomen met Dhr. Laga, coördinator ATB-dienst West-Vlaanderen. Volgende vragen werden gesteld en beantwoord.
A1.
Hoe komt een werkzoekende persoon met een handicap bij ATB terecht? Zowel de erkende als de niet erkende.
Het grootste aantal werkzoekende personen met een arbeidshandicap meldt zich aan bij de werkwinkel, en werden doorgestuurd door de VDAB.
A2.
Hoe werkt de ATB-dienst samen met een CBO en CGVB?
ATB West-Vlaanderen heeft een sterk uitgebreid netwerk. Zij werkt nauw samen met CBO’s en CGVB’s Haar trajectacties worden uitgevoerd door verschillende partners die elk over een specifieke expertise beschikken.
Vanuit de ATB-diensten wordt ongeveer 33% van de ATB-trajecten doorgestuurd naar CBO’s voor opleiding. Daar ATB op maat van de persoon te werk gaat, zoekt zij naar de
80
juiste begeleiding en opleiding voor de persoon met een arbeidshandicap. De overige 66% wordt toegeleid naar opleidingsmodules van derden, VDAB,….
ATB West-Vlaanderen doet voor ruim 60% van haar doelgroep beroep op de West-Vlaamse Consultatiebureaus (CGVB’s). De CGVB’s zorgen voor de gespecialiseerde screenings, multidisciplinaire verslagen en de allocatie-onderzoeken. In West-Vlaanderen zijn er 7 CGVB’s die betrokken worden bij de ATB-trajecten. Hun geografische spreiding is de bepalende factor of een bepaald bureau wordt ingeschakeld. Afhankelijk van de behoefte van de werkzoekende wordt bepaald welk soort screening aangevraagd wordt.
A3.
Is het verschil voelbaar tussen een traject erkende personen met een handicap of een VESOC – traject?
Volgens Dhr. Laga is er een verschil zichtbaar in de motivatie van de personen met een arbeidshandicap.
Personen met een VESOC-traject hebben meestal minder zichtbare
beperkingen, waardoor hun handicap van lichtere aard lijkt. Deze mensen kunnen zich aanmelden bij ATB-dienst om een passende hulpverlening te verkrijgen om terug op de arbeidsmarkt te functioneren. Hun motivatie is in vergelijking met deze van erkende personen met een handicap nogal eens minder uitgesproken omdat ze verwachten dat ATB kant-enklare jobs zal aanbieden.
Personen met een VFSIPH-erkenning, zijn vaker gedreven personen die echt uitkijken naar een job op de arbeidsmarkt. Deze personen hebben over het algemeen al een langere weg moeten doolopen voor ze hun erkenning verkregen. Bij de aanvraag van de erkenning moet men dikwijls reeds een periode wachten. Zij hebben geparticipeerd aan een uitgebreid testonderzoek voor de samenstelling van hun Vlaams Fondsdossier en beseffen dat er trajectinspanningen zullen moeten geleverd worden om tot een passende job te komen.
A4.
Hoe ziet ATB zichzelf verder functioneren binnen de VDAB?
Men is in West-Vlaanderen tevreden over de oprichting van de werkwinkel. Er is een goede samenwerking tussen de verschillende partners. De toeleiding naar ATB verloopt vlot. De samenwerking tussen ATB en VDAB is vrij intensief. Daarnaast werkt ATB ook nauw samen met OCMW’s. 81
VDAB is uitstekend in het activeren en begeleiden van modale werkzoekenden. Voor kansengroepen ligt dit enigszins anders. Naar know-how toe had de VDAB vroeger meer in huis dan momenteel. Een deel van hun expertise ging verloren door zich te focussen op de begeleiding van “de grote aantalen”. Er waren vroeger verschillende gespecialiseerde consulenten in de VDAB die instonden voor kansengroepen. Nu is dat minder het geval.
Vandaar is er tussen VDAB en de ATB-diensten een complementaire werking gegroeid met wederzijds respect voor elkaars dienstverlening.
In de nieuwe samenwerkingsovereenkomst met VDAB zou het goed zijn mocht de VDAB materies die personen met een arbeidshandicap aangaan, toevertrouwen aan de ATB-diensten, die zich reeds meer dan 10 jaar gespecialiseerd hebben in de begeleiding van deze doelgroep.
A5.
Toelichting van een traject naar werk aan de hand van een concreet voorbeeld. a. Erkend persoon met een handicap Æ gelukt / mislukt traject b. VESOC - traject Æ gelukt / mislukt traject
ATB West-Vlaanderen baseert haar traject op netwerkniveau (cfr. Pg. 46) Aan de hand van een voorbeeld zal ik aantonen hoe dit in de praktijk wordt toegepast, dit met een persoon die zich aanmeldde in de werkwinkel als werkzoekende met een werkloosheidsuitkering. De ATB-dienst startte met een VESOC-contract, en deed vervolgens een aanvraag voor een VFSIPH-erkenning.
VOORGESCHIEDENIS = INTAKE
Persoon Y is een 31-jarige man met een degeneratief ruglijden, magerzucht en hoge fysieke vermoeibaarheid ten gevolge van een longembool. Hij heeft: -
Laagmiddelmatige tot zwakbegaafde intellectuele mogelijkheden, met een beperkte geheugencapaciteit en verminderde leerbaarheid.
-
Handvaardigheid is gemiddeld
-
Psychisch is hij onzeker, kwetsbaar, niet stressbestendig
82
Persoon Y kwam uit een groot gezin, maar verbleef tot zijn 23ste in verschillende pleeggezinnen. Zijn ouders zijn omgekomen, waar persoon Y zich schuldig over voelde. Hij kon het verlies van zijn ouders niet verwerken en ontwikkelde een depressie sindsdien. Persoon Y volgde de opleiding houtbewerking in het VTI te Veurne, maar behaalde geen getuigschrift. Later werkte hij in de luchthaven van Oostende voor het laden en lossen van vrachtwagens en vliegtuigen. Hij is ook als arbeider bij de gemeente Koksijde tewerkgesteld geweest, waar hij een borstelmachine bediende.
TRAJECT FASE 1 Æ 14/07/2004 aanmelding door consultatiebureau Oostduinkerke. FASE 2 Æ 12/10/2004 datum intake in de werkwinkel te Diksmuide. In deze intake heeft men vooral aandacht voor de vraag van de cliënt naar begeleiding. Persoon Y wil graag terug aan het werk. Hij wil zijn financiële toestand verbeteren naar de toekomst toe. Persoon Y weet niet goed wat hij wil doen, maar maakte al een selectie voor zichzelf waaruit blijkt dat hij geen bandwerk wil aannemen. Het hoge tempo is te stresserend en lang recht staan kan hij niet meer aan vanwege zijn rugklachten. Klusjesman spreekt persoon Y het meest aan. Hij heeft ervaring in elektriciteit, sanitair en houtbewerking. FASE 3 Æ overlopen van het trajectplan samen met persoon Y. Op diezelfde dag werd ook de ATB- overeenkomst ondertekend. Daarin staat het volgende vermeld: -
datum intake
-
Het trajectvoorstel: de oriënteringscursus ‘verkenner’ via jobcentrum WestVlaanderen. Max. 1200 uren onder ESF.
-
De gegevens van persoon Y
-
Doelstellingen en werkpunten: nagaan wat persoon Y aankan op vlak van fysieke mogelijkheden en soort werk en nagaan hoe hij functioneert in groep.
-
Handtekening ter goedkeuring van de cliënt
FASE 4 Æ 25/10/2004 – 23/12/2004: Verkennersmodule in Diksmuide
83
FASE 5 Æ 04/11/2004 Gespecialiseerde screening. Voor de betrokkene wordt een arbeidsoriëntatie-onderzoek gevraagd in functie van gespecialiseerde trajectbegeleiding en tewerkstelling met steunmaatregelen. FASE 6 Æ 20/12/2004 eindevaluatie verkenner FASE 7 Æ gesprek in de werkwinkel te Diksmuide met Persoon Y. Hij gaat akkoord om te starten met een niet-vacature gerichte stage en dit binnen de functie van aanvuller. Persoon Y is bereid om zich te verplaatsen als het om een stageplaats gaat waar hij iets kan bijleren. Persoon Y wil ook graag een stage doen bij Carrefour. Er wordt duidelijk afgesproken met persoon Y dat het hier gaat om een niet-vacature gerichte stage. FASE 8 Æ 19/01/2005 er wordt een gesprek geregeld met Carrefour en met Jobcentrum. Een niet-vacature gerichte stage is mogelijk binnen Carrefour Koksijde. Er wordt afgesproken dat deze opleiding progressief gebouwd wordt zowel inzake het aantal werkuren als inzake de inhoud van het takenpakket. Er wordt gestart met 2 weken deeltijdse opleiding op de werkvloer. Daarna volgt een evaluatie en wordt besproken of het aantal uren en het takenpakket uitgebreid kan worden. FASE 9 Æ 24/01/2005 wordt de opleidingsovereenkomst ondertekend. FASE 10 Æ 26/01/2005 start de opleiding op de werkvloer bij Carrefour Koksijde aan de hand van Besluit Vlaamse Regering.
FASE 11Æ 04/02/2005 vindt er een tussenevaluatie plaats. Alles loopt vrij goed. Persoon Y leert vrij snel. Het werktempo kan nog een beetje vlugger, maar daar kan persoon Y nu aan werken. Persoon Y doet het werk graag. FASE 12 Æ 08/02/2005 – 15/02/2005 worden er verschillende sollicitaties gedaan. FASE 13 Æ 10/03/2005 terug een tussenevaluatie (positieve evaluatie); Er zullen nieuwe stappen gezet worden op de werkvloer. Vb: meer zelfstandig werken,… Indien dit een succes wordt, zal overgeschakeld worden naar een vacaturegerichte stage.
84
FASE 14 Æ 06/04/2005 einde van de opleiding op de werkvloer bij Carrefour. FASE 15 Æ 19/04/2005 – 17/05/2005 verschillende sollicitaties FASE 16 Æ 18/05/2005 sollicitatie en opstart opleiding op de werkvloer bij AD Delhaize Diksmuide. FASE 17 Æ 24/05/2005 wordt persoon Y geëvalueerd door begeleider op de werkvloer. Persoon Y wordt beschouwd als een uitstekende werker en bij verder positief verloop van de opleiding is een voltijdse aanwerving mogelijk. FASE 18 Æ 31/05/2005 is er een evaluatie met de werkgever. Persoon Y is een goede, gemotiveerde werkkracht. Hij ziet werk en is enthousiast. Persoon Y staat zeer enthousiast tov een tewerkstelling bij AD Delhaize. FASE 19 Æ 13/06/2005 is er terug een evaluatie met de werkgever, waar een kans op voltijdse tewerkstelling aan verbonden is vanaf 19/06/2005. FASE 20 Æ VOLTIJDSE TEWERKSTELLING 19/06/2005 PERSOON Y FASE 21 Æ Einde traject 30/09/2005 met tewerkstelling langer dan 3 maand bij AD Delhaize. Tijdsperiode van dit traject Æ 14/07/2004 - 30/09/2005 = 1 jaar en 2 maanden
A6.
Eigen visie
Bij ATB West-Vlaanderen staat de coördinatie van het traject binnen het ATB-netwerk centraal als methodiek. Zij opteren voor een netwerking met verschillende partners. Wat op zich een goede invulling is van trajectbegeleiding. Men stuurt slechts 1/3 van de opgestarte ATB-trajecten door naar de centra voor beroepsopleiding (CBO). Zij opteren voor een ruim netwerk en sturen personen met een arbeidshandicap uit naar wat best is voor hun cliënt. Zo worden ook wachtlijsten beperkt. Zij coördineren zowel het individuele traject van de cliënt als het aanbod. Zij zenden hun cliënten uit naar een CBO of één van hun partners en blijven 85
aan de zijlijn alles opvolgen. Zij blijven tijdens het traject op de achtergrond en komen tussen tijdens scharniermomenten of indien bijsturingen zich opdringen. Indien alles goed verloopt in het trajectdoen zorgen zij voor administratief comfort, hun coördinatie is niet dominant zichtbaar voor de cliënt maar wel preventief (opvolging achter de schermen). Hun nazorg wordt opgenomen door de jobcoach of werk/stage-begeleider die met de persoon intussen een weg heeft afgelegd. Hun methodiek werpt haar vruchten af.
Wel heb ik enkele bedenkingen omtrent de plaats die de trajectbegeleider binnen de ATBdienst inneemt ten opzichte van zijn cliënt. Als de trajectbegeleider meestal vanaf de zijlijn het traject opvolgt, is er na de trajectovereenkomst weinig plaats voor interactie met de cliënt zelf. Maar indien het ergens fout loopt in het traject is het wel deze trajectbegeleider die een oplossing moet gaan zoeken, en dit voor een cliënt die hij dossiermatig goed kent maar toch minder vanuit een relationele band. Hoe kan men dan met voldoende zekerheid weten welk traject goed is voor deze persoon?
86
B.
OOST-VLAANDEREN
Trajectmodel: in Oost-Vlaanderen geeft men volgende praktische invulling aan trajectbegeleiding
AANMELDING Dit aan de hand van een aanmeldingsformulier waar onderscheid wordt gemaakt tussen VFSIPH-erkenning en VESOC-traject
DISPATCHING Eerste filter met eventuele doorverwijzing indien niet behorend tot doelgroep ATB. Voorbereiding aanmeldingsoverleg dit zowel op vlak van inhoudelijke bepaling als op administratief vlak (inschrijving VDAB, bepaling code…)
AANMELDINGSOVERLEG: onder leiding van ATB met partners en VDAB Voorlopige intake leidraad: door ATB trajectbegeleider
Intake en sociaal onderzoek ATB: - BuSO - VFSIPH / werk - AZ / SW
Intake en sociaal onderzoek derden: - vzw jobcoaching - ECHO - Via via
Allocatiescreening door CGVB en CBO
TRAJECTOVERLEG Onder leiding van ATB met partners en VDAB. Inhoudelijke bespreking van intakes en verslag allocatiescreening. Bepaling acties en partners, eventuele doorverwijzing,… Definitieve intake leidraad: door ATB trajectbegeleider
START van het traject met opvolgingsgesprekken door ATB inclusief nazorg.
87
In ATB-dienst Oost-Vlaanderen werd een intervieuw afgenomen van Karine Van Dessel, coördinator trajectbegeleiding ATB-dienst. Volgende vragen werden gesteld en beantwoordt.
A1.
Hoe komt een werkzoekende persoon met een handicap bij ATB terecht? Zowel de erkende als de niet erkende.
Oost-Vlaanderen heeft een heel brede waaier van cliënten die zich aanmelden. De meeste personen met een arbeidshandicap die zich aanmelden bij ATB-Oost-Vlaanderen zijn gestuurd door VDAB en de werkwinkel. De andere helft van hun cliënteel meldt zich spontaan aan of via doorverwijzing van andere organisaties, diensten, huisartsen, verzekeringen of via eigen netwerk.
A2.
Hoe werkt de ATB-dienst samen met een CBO en CGVB?
Men heeft een brede waaier van verschillende partners in Gent zelf. Daar is alles aanwezig voor een persoon met een arbeidshandicap om een traject op maat te volgen. Men werkt goed samen met CGVB’s en met CBO’s. Een procentuele verhouding: 70% van de personen met een arbeidshandicap wordt voor een eerste actie naar CGVB’s doorverwezen en 40% naar CBO’s. Door deze brede waaier van aanbod merkt men op dat de cliënten die in Gent wonen meer maatwerk in hun traject kennen. Cliënten uit de regio’s van Oost-Vlaanderen, Waasland en ZO-Vlaanderen, kunnen in mindere mate beroep doen op CBO’s omwille van de verre verplaatsingen. Stages worden in de regio’s hierdoor bijna onmiddellijk op de werkvloer binnen een bedrijf georganiseerd.
A3.
Is het verschil voelbaar tussen een traject erkende personen met een handicap of een VESOC – traject?
Neen, maatwerk en individuele begeleiding is hetzelfde. Het verschil situeert zich in de instap, allocatiescreening, en opleidingstijd voor een VESOC-traject. Voor iemand met een VFSIPH erkenning kan je onmiddellijk aan de slag voor screening en oriëntering. Voor een persoon met een VESOC-traject moeten er soms nog verschillende stappen voorafgaan vooraleer men met een traject kan starten.
88
A4.
Hoe ziet ATB zichzelf verder functioneren binnen de VDAB?
ATB-Oost-Vlaanderen zit in een ganse reorganisatiefase. Zij staan open voor alle veranderingen die er aankomen, maar vrezen dat ze hun methodiek van werken zullen moeten veranderen. Men staat wel open voor bijpassingen in het traject, maar willen toch de hoofddoelstelling blijven behouden, zijnde: alles op maat van de cliënt.
Men wil ook duidelijk maken binnen het VDAB-netwerk dat het niet alleen personen zijn met een VFSIPH-erkenning en personen met een VESOC-traject die aan bod moeten komen in de toekomst. Ook mensen aan het RIZIV en mensen met een uitkering van de mutualiteit moeten de kans krijgen om arbeidstrajectbegeleiding te genieten zonder dat ze daar nadeel van hebben. Voor deze mensen bestaat er geen tewerkstellingsmaatregel!
Nu men het kleine broertje is van VDAB zou het een positieve verandering zijn mochten alle informatica bestanden gelijkgesteld worden aan elkaar. Zodat ook trajectbegeleiders in alle anders dossiers terecht kunnen. Ook is het informaticasysteem dat ATB-dienst moet aankopen voor de dossiermanager te duur, dit zou voor ATB- dienst een goede aanpassing zijn.
A5.
Toelichting van een traject naar werk aan de hand van een concreet voorbeeld. c. Erkend persoon met een handicap Æ gelukt / mislukt traject d. VESOC - traject Æ gelukt / mislukt traject
VOORGESCHIEDENIS
Persoon Z werkte 15 jaar in een beschutte werkplaats en beschikte over een VFSIPHerkenning. Door ruzie met de werkbegeleider en zijn collega’s werd hij ontslagen. Hij heeft zelf het heft in handen genomen en gezocht naar werk, maar zonder resultaat. Hij heeft een mentale handicap. Hij is via het OCMW in de werkwinkel terecht gekomen waar hij zich aanmeldde bij ATB. Zijn traject naar werk ziet er als volgt uit:
TRAJECT FASE 1 Æ Op 23 september ‘04 werd een kennismakingsgesprek afgenomen met persoon Z. Dit is een 1ste gesprek waar aan bod komt welke wensen de persoon met een arbeidshandicap 89
heeft omtrent tewerkstelling (NEC of BW) en/of men het nodig acht dat hij een opleiding gaat volgen bij CBO. FASE 2 Æ 28/09/04 trajectbegeleidingsteam gaat aan de hand van advies van de trajectbegeleider van ATB persoon Z uitzenden naar de verkenning (cfr proefweken) klusjesdienst bij UCBO te Gent. FASE 3 Æ 16/11/04 werd een trajectbespreking met de cliënt gehouden. Op deze bespreking wordt het advies met de cliënt overlegd. Hierbij besluit men samen of het advies wordt uitgevoerd. FASE 4 Æ 25/01/05 Een tweede trajectbespreking met de cliënt, UCBO en trajectbegeleider waar de cliënt geëvalueerd werd over de proefweken. Bij deze evaluatie komen zowel technische vaardigheden als arbeidsattitudes aan bod. Hij werd positief geëvalueerd, bij complexe taken is zijn tempo laag, hij heeft een goede motivatie en heeft praktisch inzicht in zijn werk. Men ziet bij UCBO toekomstperspectieven maar hierbij moeten complexe taken vermeden worden. Daarom wordt besloten de richting klusjes te verlaten en een eenvoudigere meer routinematige job te zoeken. FASE 5 Æ 30/05/05 Evaluatie voor de eerste stage. Zijn taak op de stageplaats bestond uit het inpakken en verpakken van karton. Hij kreeg een goede evaluatie maar geen tewerkstelling op de stageplaats omwille van modernisering van de afdeling Er wordt afgesproken dat persoon Z een aantal vacatures opzoekt in zijn buurt en dit 2 wekelijks bespreekt met zijn jobcoach FASE 6 Æ 22/06/05 persoon Z is zelf op zoek gegaan naar een job en vond een bedrijf met gelijkaardig werk als de vorige stage. Helaas was er geen openstaande vacature. Daarom heeft de jobcoach contact opgenomen met het bedrijf voor een stage. . Toen bleek dat het bedrijf interesse had voor de stage, is er een kennismaking geweest tussen de jobcoach, persoon Z en het bedrijf. Op dit gesprek worden bepaalde richtlijnen besproken en vastgelegd. FASE 7 Æ Na de stage was er een mogelijkheid tot tewerkstelling in de onderneming voor het inpakken en verpakken van goederen op paletten. Persoon Z heeft een contract van bepaalde duur voor 6 maanden.
90
FASE 8 Æ 05 april 2006 trajectbespreking FASE 9 Æ NAZORG: de jobcoach heeft persoon Z uitgenodigd voor een gesprek waar de werkgever ook aanwezig was. Daaruit volgt dat persoon Z een contractverlenging krijgt van 6 maanden. Tijdsperiode van dit traject Æ 23/09/2004 - 05/04/2006 = 1 jaar en 7 maanden
A6
Eigen visie
ATB-dienst Oost-Vlaanderen werkt met een andere structuur. Bij hen staat de dispatching centraal. Hun traject is heel cliëntgericht, waardoor men extra aandacht heeft aan het traject naar arbeid op maat van de cliënt dat op zich het uitgangspunt moet zijn van een ATB-dienst. Ik heb volgende bedenkingen bij hun verschillende stappen dat ze toepassen in hun traject. Mijn mening is dat er bij de dispatching een knelpunt zit. Als we hun traject volgen komen mensen die zich aanmelden bij ATB-dienst in twee categorieën terecht. Al de aangemelde personen met een VESOC-traject worden via de dispatching gesorteerd op hun arbeidshandicap. Zo komen personen met een arbeidshandicap die enkel een sollicitatieopleiding nodig hebben soms in het verkeerde traject terecht waardoor ze meer tijd onderweg zijn in hun traject dan nodig. Men kan a.h.v. gespecialiseerde screening en oriëntering van in het begin dit knelpunt voorkomen. Dit zoals aangegeven in het ATB-traject van het ATB-netwerk. (cfr pg 46) Een andere bevinding bij ATB-dienst Oost-Vlaanderen dat ik als een knelpunt ervaar is, dat als er trajectoverleg is alvorens het opstarten van het traject, de ATB-dienst vergadert over een cliënt die ze enkel kennen via dossiers. Op deze overlegvergaderingen zijn trajectbegeleiders nog niet aanwezig. Het zijn die trajectbegeleiders die de persoon het best kennen vanuit hun intakegesprekken, zij kunnen beter argumenteren waarom een persoon wel of niet een trajectbegeleiding zou starten. Een belangrijk aspect voor mezelf is de nazorg, wat ATB Oost-Vlaanderen van heel dichtbij opvolgt. Zij denken op maat van de cliënt en zorgen ervoor dat éénmaal de cliënt in de tewerkstelling is opgenomen hij toch nog beroep kan doen ATB. ATB nodigt de cliënt uit op een gesprek om na te gaan of alles goed verloopt op de werkvloer. Waar dit bij sommige ATB-diensten niet of weinig aanwezig is, komt dit hier op de voorgrond.
91
C.
LIMBURG
Trajectmodel: in Limburg wordt volgende invulling gegeven aan de trajectbegeleiding
NAZORG
TEWERKSTELLING
Stage
Opleiding
Contact CBO
Screening /testen Kennismaking
Je zal binnenkort worden uitgenodigd door CGVB
Infoverzameling over je statuut, wensen en mogelijkheden relevante medische gegevens kunnen worden doorgegeven 92
Het intervieuw werd afgenomen van Veerle Hulsbosch coördinator ATB-dienst Limburg. Volgende vragen werden gesteld en beantwoordt.
A1.
Hoe komt een werkzoekende persoon met een handicap bij ATB terecht? Zowel de erkende als de niet erkende.
Alle aanmeldingen komen via de werkwinkel, waarvan de helft komt via doorverwijzing van de VDAB en de andere helft via scholen, psychiatrische instellingen, via familie,…
A2.
Hoe werkt de ATB-dienst samen met een CBO en CGVB?
ATB stuurt een groot aandeel van de personen met een arbeidshandicap door naar CBO’s. Een aantal personen dat zich aanmelden bij ATB worden gescreend door CGVB’s. Soms verwijzen zij ook door naar derde organisaties, bij voorbeeld als bij screening blijkt dat de persoon zijn enige weg naar arbeid via arbeidszorg is
A3.
Is het verschil voelbaar tussen een traject erkende personen met een handicap of een VESOC – traject?
Een aantal personen met een arbeidshandicap die zich aanmelden bij ATB met een VESOCtraject worden na verloop van tijd VFSIPH-erkenningen. Na screening door CGVB’s wordt een aanvraag gedaan als blijkt dat deze persoon wel in aanmerking komt voor een VFSIPHerkenning. Het verschil tussen de personen zelf in de verschillende trajecten is niet zichtbaar.
A4.
Hoe ziet ATB zichzelf verder functioneren binnen de VDAB?
In Limburg wenst men de eigen identiteit als ATB-dienst te kunnen behouden. Zij willen hun begeleiding op maat kunnen verder zetten ten behoeve van de persoon met een arbeidshandicap. Men wil hun expertise behouden. Hun grote uitdaging is een beter registratiesysteem te hanteren in de toekomst. Aan de hand daarvan wil men een grotere betrokkenheid creëren samen met de sectoren.
93
A5.
Toelichting van een traject naar werk aan de hand van een concreet voorbeeld. e. Erkend persoon met een handicap Æ gelukt / mislukt traject f. VESOC - traject Æ gelukt / mislukt traject
Hieronder worden de verschillende stappen weergegeven van toeleiding naar tewerkstelling voor personen met een arbeidshandicap met behulp van ATB.
VOORGESCHIEDENIS
Persoon X is geboren in het jaar ’83. Hij is BuSO geschoold en kan een traject volgen aan de hand van een VESOC-traject. Aan de hand van verschillende fasen, wordt het traject van persoon X weergegeven.
TRAJECT FASE 1 Æ 23/01/2004 vond een intake plaats bij een trajectbegeleider van ATB wat op het schema de kennismaking betekent. Bij deze intake laat persoon X blijken dat hij polyvalent medewerker wil worden. FASE 2 Æ 29/01/2004 er wordt een overleg gepleegd met de CGVB- Limburg samen met ATB. Door deze screening werd vastgesteld door CGVB dat hij in aanmerking komt voor een aanvraag VFSIPH-erkenning. Hij doet aanvraag en verkrijgt VFSIPH-erkenning. FASE 3 Æ 13/02/2004 ATB gaat derden contacteren, vb: BEWEL (beschutte werkplaats Limburg) Dit als eventuele back-up voor het geval het niet lukt in het reguliere circuit. FASE 4 Æ 17/02/2004 vindt er een indicatiecommissie plaats waar medewerkers van ATB,en het CBO samenkomen voor het bespreken van nieuwe aanmeldingen en het overlopen van de lopende trajecten. Op deze indicatiecommissie wordt het dossier van persoon X behandeld en zijn verschillende stappen dat hij reeds doorlopen heeft. FASE 5 Æ 14/06/2004 Opvolgingsgesprek samen met ATB en CBO. Opleiding bij CBO Maasland start in juli. Hiervoor werd het busvervoer geregeld, uitgekeken naar de verschillende busuren om persoon X meer kansen te bieden. 94
FASE 6 Æ 05/07/2004 persoon X start zijn opleiding bij CBO Maasland als polyvalent medewerker. FASE 7 Æ 18/08/2004 Opvolging tijdens de indicatiecommissie met ATB en het CBO : persoon X gaat enkele proefdagen bij BEWEL doen. Ondertussen loopt de opleiding vrij goed. Persoon X is een stille persoon en blijft het verder opvolgen van zijn verplichte therapie noodzakelijk. FASE 8 Æ 19/10/2004 opvolging indicatiecommissie : er wordt waargenomen dat persoon X ondermeer vergeetachtig blijkt tijdens zijn opleiding en niet gemotiveerd lijkt. FASE 9 Æ 17/12/2004 opvolggesprek bij de trajectbegeleider vindt plaats omdat er twijfel is of persoon X kan tewerkgesteld worden in het normaal economisch circuit. Zijn motivatie is minimaal en hij zal zich moet herpakken, anders wordt de opleiding stopgezet. FASE 10 Æ 24/01/2005 Persoon X zijn prestaties gaan achteruit. De sociale dienst van het CBO plant een gesprek met de ouders. Persoon X wil veranderen van opleiding ( van polyvalent medewerker naar logistiek medewerker) FASE 11 Æ 23/02/2005 Opvolging indicatiecommissie waar het CBO contact heeft opgenomen met de huisarts van X De huisarts beslist dat de medicatie van X zal worden aangepast. FASE 12 Æ 19/04/2005 Terug een opvolging van de indicatiecommissie persoon X krijgt nog een laatste kans om zich te gaan bewijzen in de opleiding. Als er geen verbetering zichtbaar is in de nabije toekomst, zal de opleiding stopgezet worden. FASE 13 Æ 17/05/2005 De opleiding wordt stopgezet. Een tewerkstelling binnen het normaal economisch circuit is niet mogelijk voor persoon X. Er wordt samen met de ouders een overleg gepleegd wat het toekomstperspectief van persoon X inhoudt.
95
FASE 14 Æ 01/06/2005 wordt persoon X aangemeld bij De Sluis door ATB (sociale werkplaats en arbeidszorgcentra) voor tewerkstelling of arbeidszorg in afwachting van tewerkstelling in een beschutte werkplaats.. FASE 15 Æ 27/07/2005 wordt er terug een gesprek met de ouders, ATB en persoon X vastgelegd, waar bevestigd wordt dat persoon X op de wachtlijst van BEWEL staat. Er wordt tevens informatie over inschrijving bij het Ministerie van Sociale Zaken meegeven. FASE 16 Æ 09/01/2006 wordt arbeidszorg binnen de Sluis stopgezet, daar hij aangeworven wordt in de beschutte werkplaats. FASE 17 Æ 19/03/2006 hij heeft een contract van bepaalde duur voor 6 maand en er is kans op verlenging van nog 6 maanden. Tijdsperiode van dit traject Æ 23/01/2004 – 19/03/2006 = 2 jaar en 2 maanden
A6
Eigen visie
ATB-Limburg heeft een grote coördinerende rol binnen het netwerk dat bestaat uit leden van ATB, CBO’s en CGVB’s en BEWEL (beschutte werkplaats). Zij werken in sterke mate onderling samen maar daarnaast kan ook samen met andere organisaties samengewerkt worden. Het viel mij op de ATB- Limburg de verschillende trajectstappen nauwgezet opvolgt en vaak betrokken en aanwezig is tijdens het traject. Een knelpunt in hun traject is volgens mij de nazorg. Zij doen niet of weinig aan nazorg. De cliënt wordt niet opgevolgd wanneer zijn traject naar werk is geslaagd. Dit grotendeels door tijdsgebrek van de trajectbegeleiders. Het is aan de cliënt zelf, indien hij problemen heeft op de werkvloer deze zelf te melden aan de trajectbegeleider. Nazorg is en blijft voor mij een belangrijk gegeven ten behoeve van de persoon met een arbeidshandicap.
96
D.
VLAAMS-BRABANT
Trajectmodel: In Vlaams Brabant geven ze volgende invulling aan een traject.
AANMELDING KENNISMAKING
Wie ben ik?
INTAKE
SCREENING
wat kan ik doen?
ORIENTERING
wat wil ik?
TRAJECTBEPALING Wat ga ik doen?
OPLEIDING
in een centrum
STAGE
op de werkvloer
SOLLICITATIE BEGELEIDING BEMIDDELING en TEWERKSTELLING
LOOPBAANDIENSTVERLENING
NAZORG
97
Het intervieuw werd afgenomen van Jo Uytterhoeven, coördinator ATB-dienst VlaamsBrabant. Volgende vragen werden gesteld en beantwoordt.
A1.
Hoe komt een werkzoekende persoon met een handicap bij ATB terecht? Zowel de erkende als de niet erkende.
De personen met een arbeidshandicap melden zich in de provincie Vlaams-Brabant het meest aan via het netwerk van de cliënt zelf en via VDAB. De andere wegen naar de ATB-dienst zijn via de eigen partners uit het ATB-netwerk, de psychiatrie en ziekenhuizen, werkwinkels, woonvormen, mutualiteiten, etc.
A2.
Hoe werkt de ATB-dienst samen met een CBO en CGVB?
Een netwerk tussen de verschillende partners is er zeker aanwezig, net zoals bij de andere ATB-diensten. Men stuurt 70% van de personen met een arbeidshandicap door naar CGVB’s. Voor een doorverwijzing naar CBO’s maakt men een opsplitsing tussen een VESOC-traject waar slechts 35% doorverwezen kan worden naar CBO’s omwille van beperkte capaciteit, en VFSIPH-erkenning waarvan er 80% wordt doorverwezen naar CBO’s.
Men gaat strenger selecteren en de cliënt aansporen zelfstandiger zijn eigen trajectstappen te zetten omwille van een tekort aan capaciteit (meer vraag naar trajectbegeleiding dan aanbod) en aan financiële middelen.
Door hun nieuw project ‘Plug in gaps’ kunnen personen met een arbeidshandicap ook tewerkgesteld worden in het reguliere circuit aan de hand van een perfecte samenwerking met verschillende interim-kantoren en hun klanten- bedrijven.
A3.
Is het verschil voelbaar tussen een traject erkende personen met een handicap of een VESOC – traject?
Het verschil in de cliënt is niet zichtbaar. Men houdt wel rekening met wat de persoon met een arbeidshandicap in het verleden heeft meegemaakt, hoeveel en welke trajecten hij al heeft doorlopen vooraleer hij bij ATB-dienst terechtkomt. Meestal is ATB-dienst hun laatste hoop op een job. 98
A4.
Hoe ziet ATB zichzelf verder functioneren binnen de VDAB:
Er is een goede samenwerking met de verschillende partners in de werkwinkel. Met de komst van BBB is het belangrijk dat er duidelijk wordt gemaakt welke (nieuwe) taken ATB heeft in deze verandering. Er zal moeten nagedacht worden over gepaste trajecten in die provincies waar ATB-diensten te kampen hebben met een grote groep van allochtone afkomst. Een passend traject voor deze mensen is momenteel dikwijls niet haalbaar omwille van een te beperkte taalkennis en geen geschikt aanbod bij de uitvoerende partners. Daarnaast staat Open School eerder weigerachtig om deze mensen taallessen te geven omdat hun leerbaarheid dikwijls beperkt is. ATB ervaart de nood aan de ontwikkeling van aangepaste methodieken van trajectbegeleiding, taalopleiding op de opleidings- of werkvloer en opleiding op zich. Voor een groot deel van de doelgroep zal aangepaste tewerkstelling noodzakelijk zijn. Deze methodieken en aanbod is nu niet aanwezig waardoor trajectbegeleiding momenteel weinig kansen biedt.
A5.
Toelichting van een traject naar werk aan de hand van een concreet voorbeeld. g. Erkend persoon met een handicap Æ gelukt / mislukt traject h. VESOC - traject Æ gelukt / mislukt traject
ATB-Vlaams Brabant stelde een traject voor van persoon A. Persoon A is 29 jaar en in het bezit van een VFSIPH-erkenning. Hij kwam bij ATB terecht nadat hij door de VDAB werd doorgestuurd. ATB Vlaams Brabant bepaalde voor persoon A een traject op maat. In onderstaande tekst zal het traject weergegeven worden.
VOORGESCHIEDENIS (Multidisciplinair verslag)
Persoon A is de oudste zoon van 3 kinderen. Toen hij 5 jaar was, werd als diagnose de ziekte van ‘Gilles de la Tourette’ vastgesteld. Hij woont alleen, zonder begeleiding en heeft wekelijks contact met zijn ouders. Hij heeft een diploma van opvoeder A2 behaald. Hij is gestart met een universitaire opleiding ‘pedagogische wetenschappen’ die hij stopzette. Nadien begon hij aan een opleiding ‘verpleegkunde’ die hij ook stopzette. Hij heeft geen werkervaring.
99
TRAJECT FASE 1 Æ april 2001 persoon A melde zich aan bij VDAB. De werkwinkel bestond toen nog niet. Er werd een overeenkomst gesloten met VDAB dat alle personen met een arbeidshandicap doorgestuurd werden naar ATB-dienst. FASE 2 Æ Intakegesprek door ATB FASE 3 Æ april 2001 Er werd een startersweek bij CGVB (gespecialiseerde screening) georganiseerd waar persoon A aan deelnam. In deze week werd assessment toegepast door het consultatiebureau. Men gaat 1 dag voor werkobservatie naar CBO ‘CEBOB’ en 1 dag naar CBO ‘De Kiem’. Daar werd gekeken hoe handvaardig de persoon is op de werkvloer, wat zijn kennis en kunde is en wat de moeilijkheden zijn. De overige dagen brengt men door in het Consultatiebureau. FASE 4 Æ 25/05/2001 werd het multidisciplinair verlag (MDV) opgemaakt van persoon A op basis van de intake en startersweek waar men volgende aspecten in vermeldt: -
zelfredzaamheid
-
gedrag
-
sociale anamnese
-
school - en loopbaan / arbeidsvaardigheden
FASE 5 Æ juni 2001 gestart met groepsoriëntering bij CEBOB – ‘De Link’ voor opleiding administratie FASE 6 Æ juni 2001 verslag oriënteringscursus waarin vermeld staat dat persoon A een combinatie van hoofd- en handenarbeid wil verrichten. Daar persoon A zowel in schilderen als in administratie interesse heeft, zal hij beiden uitproberen. Uit zijn evaluatie van stage schilderen bleek dat hij niet handig is, zijn werk geregeld onderbreekt, zijn werktempo veel te laag ligt, zijn stiptheid en punctualiteit ondermaats is, hij zeer stressgevoelig is en dat hij egocentrisch is. Uit zijn stage administratie bleek dat hij snel is afgeleid, impulsief reageert, niet stipt is, een lage stressbestendigheid heeft en niet altijd gepast reageert in bepaalde situaties.
100
FASE 7 Æ juni 2001 – mei 2003 start van een opleiding van CEBOB ‘De Link’. Persoon A is er intern gestart nadat hij verschillende stages had gedaan die telkens mislukt waren. FASE 8 Æ mei 2003 – april 2006 gestart als zaalwachter bij stad Leuven onder de vorm van ACTIVA voor 3 jaar dat de maximum periode is voor dit project. FASE 9 Æ februari 2006 doet persoon A examens aan de stad Leuven om zijn plaats als zaal wachter te kunnen behouden. Persoon A deed mee maar slaagde niet. Zijn job liep ten einde op 28 april 2006. CONCLUSIE TRAJECT Æ Op zich is dit traject voor ATB-dienst een geslaagd traject naar tewerkstelling. Dat persoon A niet geslaagd is voor zijn examens komt niet door een vergissing in het traject, en valt niet onder de bevoegdheid van ATB-dienst. Volgens ATB worden de examens voor deze jobs niet aangepast aan de doelgroep, “personen met een arbeidshandicap”. FASE 10 Æ mei 2006 persoon is terug werkloos en heeft zich telefonisch aangemeld bij de ATB-dienst. Hij zal het gewone aanmeldingsproces moeten doorlopen om terug toegeleid te worden naar een job op maat in het passende traject. Tijdsperiode van het traject Æ 04/2001 – 05/2006 = 4 jaar en 11 maanden
A6
Eigen visie
Hun traject is efficiënt waardoor ze goede resultaten behalen naar de toeleiding naar werk voor personen met een arbeidshandicap. Een recent probleem dat zich in ATB VlaamsBrabant voordoet is dat zij te kampen hebben met een grote groep van allochtonen (en Franstaligen) die zich aanmelden, waar ze geen of moeilijk een traject kunnen voor opstellen. Dit doordat de meeste allochtone personen met een arbeidshandicap de capaciteit niet hebben om de Nederlandse taal aan te leren. Wat mij vooral opviel, is dat men in ATB-Vlaams-Brabant zich gaan focussen is op hun cijfergegevens/ succesanalyse uit hun jaarverslag. Uit deze cijfergegevens gaan zij zelf hun knelpunten opzoeken en deze gaan aanpakken. Wat zij ook als probleem hebben gesteld is dat het tekort aan trajectuitvoering voornamelijk voor personen met een arbeidshandicap ten 101
opzichte van het aantal trajecten dat ATB per jaar moet opstarten. Dit zorgt voor onnodige wachtlijsten bij de uitvoerende partners en dan voornamelijk de CBO’s. In het kader van het BBB hopen zij dat dit onevenwicht in de toekomst kan weggewerkt worden.
102
E.
ANTWERPEN
Trajectmodel: in Antwerpen geeft men volgende invulling aan het traject Aanmelding
ATB - wachtlijst
Kennismakingsgesprek door ATB- teambegeleider Advies + aanmelding bij partners ATB - wachtlijst
Uitvoering advies: START TRAJECT Intaketeam met partners doen de trajectbepaling
Allocatiescreening door CGVB: Als verdere begeleiding door ATB: nieuw advies na screening Als verdere begeleiding door VDAB: verwijzing naar VDAB + afsluiten dossier ATB
Oriënterende Screening en oriëntering bij CGVB’s, VDAB, mutualiteiten, etc.
Trajectbepaling
Opleiding, niet vacaturegerichte stages of werkstages uitvoeren, sollicitatiebegeleiding, …
TEWERKSTELLING Opvolging door trajectbegeleider NAZORG (Telefonisch) onderhoud met de cliënt voordat men het traject afsluit met bevraging over eventuele problemen op de werkvloer.
103
Het intervieuw werd afgenomen van Nele De Wever, coördinator ATB-dienst Antwerpen. Volgende vragen werden gesteld en beantwoordt.
A1.
Hoe komt een werkzoekende persoon met een handicap bij ATB terecht? Zowel de erkende als de niet erkende.
De grootste groep, iets meer dan de helft van de cliënten in Antwerpen, melden zich aan in de werkwinkel. De overige aanmeldingen komen onder andere uit BuSO scholen, mutualiteiten, artsen, CBO en CGVB’s. In ATB-Antwerpen zijn zij vragende partij om alle begeleidingen via de werkwinkel te laten verlopen. Het is belangrijk om mensen van andere kanalen te blijven aantrekken en te stimuleren om naar de werkwinkel te gaan. De ATB-dienst zorgt er dan voor dat de cliënten de weg naar de werkwinkel vinden.
A2.
Hoe werkt de ATB-dienst samen met een CBO en CGVB? Is er een netwerk aanwezig of is het ieder apart?
ATB- Antwerpen werkt nauw samen met CGVB’s. Al de VESOC-screeningen gebeuren door de CGVB’s. Ongeveer 50% van de cliënten waarvoor een VFSIPH- erkenningen wordt aangevraagd, worden naar de CGVB’s doorgestuurd voor screening en onderzoek. De andere helft van de VF-aanvragen gebeurt door CLB’s, mutualiteiten, centra voor geestelijke gezondheidszorg, etc. ATB werkt nauw samen met CBO’s voor oriëntering en opleiding, maar door de te lange wachtlijsten moet men vaak op zoek naar andere partners waardoor ze een snellere dienstverlening kunnen bieden aan hun cliënten. Er is nauw overleg tussen ATB, de CGVB’s en het CBO via het intaketeam op cliëntniveau en via stuurgroepen op beleidsniveau.
A3.
Is het verschil voelbaar tussen een traject erkende personen met een
handicap of een VESOC – traject?
Een persoon met een VFSIPH- erkenning heeft een duidelijke handicap. Hun traject naar
104
werk gaat sneller door hun erkenning. Deze mensen zijn zich ervan bewust dat ze een problematiek hebben. Ze weten beter wat ze aankunnen op de werkvloer. Zij komen ook in aanmerking voor de voordelen zoals VIP, CAO 26, ACTIVA,…. Personen met een VESOC-traject zijn meestal minder gemotiveerd. Ze hebben geen zicht op hun problematiek, willen het vaak niet onder ogen zien dat ze een arbeidshandicap hebben. Deze groep mensen zijn meestal al diegenen die gekampt hebben met een lange loopbaanproblematiek en ATB is hun laatste hoop.
A4.
Hoe ziet ATB zichzelf verder functioneren binnen de VDAB?
ATB-Antwerpen ziet de overheveling als een goede verandering. Ze willen wel een aparte organisatie blijven binnen de VDAB. Ze verwachten een duidelijke afbakening voor wat personen met een arbeidshandicap betreft in de toekomst. Bij VDAB duurt een opvolging van een cliënt die niet zelfredzaam is, 3 maanden. Deze lijn zou volgens ATB-Antwerpen ook doorgetrokken moeten kunnen worden naar ATB- diensten (Dit kan uiteraard niet met de huidige personeelsbezetting). Nu ATB en VDAB samenwerken, moeten diverse problemen samen opgelost worden. De communicatie en het vertrouwen zal verder moeten groeien tussen beide partijen.
De doelgroep personen met een arbeidshandicap blijft groeien in de maatschappij. Het is belangrijk dat er een doelgroepafbakening opgesteld wordt, zodat zowel VDAB als ATB weten welke mensen ze onder hun hoede moeten nemen, en dat ATB niet telkens personen moet opvangen waar VDAB geen blijf mee weet.
A5.
Toelichting van een traject naar werk aan de hand van een concreet voorbeeld. a. Erkend persoon met een handicap Æ gelukt / mislukt traject b. VESOC - traject Æ gelukt / mislukt traject
VOORGESCHIEDENIS
Persoon B is een 43 jarige vrouw. Ze is getrouwd en heeft 4 kinderen. Haar drie oudste kinderen zijn vanuit een eerste huwelijk maar hebben geen contact met hun vader. De vader van persoon B is overleden, maar de moeder leeft nog, waar ze goede contacten mee heeft.
105
Persoon B heeft van kinds af aan last van astma. Op later leeftijd werd de diagnose van epilepsie opgesteld. Daarnaast zijn er ook rugklachten die met de jaren verergeren. Ze moet een wisselende houding tussen staan en zitten aannemen. Haar korte termijn geheugen is minder ontwikkeld. Er werd tevens vastgesteld dat persoon B kampt met psychische problemen. Zo is er regelmatig depressief. Persoon B wordt opgevolgd door haar huisarts die haar de gepaste medicatie voorschrijft.
TRAJECT FASE 1 Æ 31 augustus 2004 meld persoon B zich aan bij VDAB, waar zij doorverwezen wordt naar ATB-dienst. FASE 2 Æ 10 november 2004 werd het 1ste kennismakingsgesprek bij ATB uitgevoerd = dispatching. FASE 3 Æ 17 november 2004 werd het verslag opgemaakt van het kennismakingsgesprek waar volgende items aan bod komen: -
sociale gegevens
-
opleiding, sollicitaties en werkervaring
-
medische en psychologische gegevens
-
gedrag en zelfredzaamheid
-
administratieve gegevens
-
verwijzing en vraagstelling
FASE 4 Æ 5 januari 2005 had persoon B een afspraak bij CGVB. = allocatiescreening FASE 5 Æ 07 maart 2005 – 09 maart 2005 volgde persoon B op aanraden van ATB een screening waar het capaciteitenprofiel, testresultaten, persoonskenmerken en besluit in vermeld werden. FASE 6 Æ 07 maart 2006 werd er na de screening een traject opgestart onder begeleiding van ATB.
106
FASE 7 Æ 22 maart 2006 (ITT=intaketeam)???? ATB stelt traject op en voorziet begeleiding van centrum voor geestelijke gezondheidszorgen. Het traject dat ATB opstelt, bestaat uit vrijwilligerswerk. FASE 8 Æ juni 2005 wordt persoon B positief geëvalueerd. Men schakelt over naar begeleid vrijwilligerswerk binnen een CBO. FASE 9 Æ 24 januari 2006 laat persoon B telefonisch geworden dat zij de stappen naar vrijwilligerswerk niet haalbaar acht, omwille van fysische en psychische klachten. FASE 10 Æ 30 januari 2006 bestaat er briefwisseling naar persoon B waarin vermeld wordt dat het traject stopgezet wordt. Tijdsperiode van het traject Æ 31/08/2004 – 30/01/2006 = 1 jaar en 5 maanden
A6
Eigen visie
ATB-Antwerpen kampt met een grote instroom van personen met een arbeidshandicap. Zij werken met verschillende wachtlijsten na aanmelding en na eerste intake omdat de toeloop van de doelgroep veel te groot wordt. Zij hebben hetzelfde knelpunt als Vlaams-Brabant wat allochtone personen met een arbeidshandicap betreft. Deze doelgroep is een grote groep waar moeilijk of geen traject kan voor gestart worden door onvoldoende taalkennis.
De verschillende CBO’s waar zij partner mee zijn, hebben lange wachtlijsten. Sommige projecten hebben een wachtlijst van 4 jaar, waardoor de persoon met een arbeidshandicap ‘TE’ lang moet wachten op een aangepast traject. Dit is een groot knelpunt waar in de een oplossing voor gevonden moet worden. Hun traject is niet zozeer gebaseerd op het traject van ATB-netwerk. Hun trajecten duren veel langer door de verschillende wachtlijsten.
Bij ATB-Antwerpen is het verschil zichtbaar tussen een VESOC-traject en een VFSIPHerkenning. De wachtlijsten voor trajecten naar werk voor personen met een VFSIPHerkenning duren minder lang dan voor iemand met een VESOC-traject. Persoonlijk, vind ik dat de duur van een traject geen verschil zou mogen uitmaken of men nu een VESOC-traject heeft of een VFSIPH-erkenning. 107
HOOFDSTUK III BESLUIT 5 ATB-diensten in Vlaanderen, 1 traject model voor alle diensten, en toch heeft iedereen zijn eigen manier van werken om de doelstelling ‘op maat van de cliënt’ tot stand te brengen. Zo heeft iedere ATB-dienst zijn knelpunten en zijn troeven. Mijn bezoeken naar de verschillende ATB-diensten gaf mij reflectie van wat ik allemaal had gelezen om mijn theoretisch stuk op te stellen.
Tussen de vijf ATB-diensten bestaan er zowel verschillen als gelijkenissen. Zo werkt iedere ATB-dienst nauw samen met CGVB’s en CBO’s. Toch verschilt het percentage qua samenwerking met CGVB’s en CBO’s van de ene ATB-dienst met de andere. WestVlaanderen opteert voor een breed netwerk van partnerschappen, om wachtlijsten te vermijden en om beter op maat van de cliënt te kunnen begeleiden. In Antwerpen daarentegen is hun netwerk minder sterk uitgebreid waardoor deze dienst meer beroep moet doen op CBO’s en er zo lange wachtlijsten ontstaan. Ook in Limburg is er een sterke samenwerking met CBO’s en CGVB’s. Elke ATB-dienst werkt dus op zijn eigen manier om maatwerk te bieden, maar ik vind dat netwerking met verschillende partners belangrijk is om de cliënt zo efficiënt mogelijk te laten toestromen naar werk.
Opvallen is ook te wijze waarop het traject wordt bepaald. Dit gebeurt vaak in team met ATB, CGVB en/of CBO die elk hun rol spelen in screening.
In alle ATB-diensten heb ik de nadruk gelegd, hoe belangrijk de ‘nazorg’ voor mij is. Het is en blijft belangrijk dat personen met een arbeidshandicap voelen dat ze niet aan hun lot worden overgelaten eenmaal ze in het reguliere arbeidscircuit terecht komen. Dat ze bij terugval altijd een contactpersoon blijven behouden. Volgens het ATB-trajectmodel, duurt de nazorg van een cliënt maximum 6 maand, nadat hij in het reguliere arbeidscircuit is tewerkgesteld. Persoonlijk vind ik dat verkeerd. Als men een ‘traject op maat’ aanbiedt aan een persoon met een handicap, dan mag men zeker niet vergeten ‘nazorg op maat’ aan te bieden. De nazorg wordt het best geboden door de persoon die de cliënt begeleid heeft naar een job. Dit kan ATB zijn maar ook één van de uitvoerende partners.
108
Netwerking met partners is voor mij een belangrijke factor in de samenstelling van een traject. Hoe meer partners waarop je beroep kan doen, hoe meer personen je kunt begeleiden in een traject naar werk. Dit betekent ook dat de trajecten sneller zullen verlopen, omdat er geen wachtlijsten zullen ontstaan en dat meer maatwerk mogelijk wordt.
De slogan van de ATB-diensten is het opstellen van een ‘traject op maat’ voor personen met een arbeidshandicap. Op al mijn bezoeken naar de verschillende diensten, kwam dit zeker aan bod. Alle diensten werken voor en met de cliënt. Iedereen die er werkt, doet zijn uiterste best om deze kansengroep te helpen hun weg te vinden naar het arbeidscircuit.
109
CONCLUSIE
De laatste jaren en maanden zijn er héél wat veranderingen gebeurd in het tewerkstellingsbeleid voor mensen met een arbeidshandicap. In het kader van BBB werd de materie arbeidsintegratie voor personen met een handicap overgedragen van het beleidsdomein Welzijn naar het beleidsdomein Werk en Sociale Economie.
Tot 1 april 2006 was het VFSIPH de regisseur van de erkende personen met een handicap. Het VFSIPH subsidieerde de ATB-dienten enkel voor de trajectbegeleiding van personen met een VFSIPH-ticket voor werk. Sinds de overheveling van 1 april 2006 is VDAB m.b.t. tot de tewerkstellingsvragen ook bevoegd voor deze doelgroep. VDAB is de regisseur van de groep werkzoekende personen. In deze groep zitten ook personen met een arbeidshandicap die niet in aanmerking komen voor een VFSIPH-ticket, maar via een VESOC-traject toch gebruik kunnen maken van een ATB-trajectbegeleiding.
Bij de overheveling van ATB in het nieuwe beleidsdomein, is het belangrijk om te zoeken naar eenduidigheid over de trajectbepaling voor personen met een arbeidshandicap. Door de overheveling komen we immers tot een dubbele rol voor VDAB en ATB in de trajectbepaling voor erkende personen met een arbeidshandicap. Het is belangrijk om duidelijk aan te geven wat bedoeld wordt met trajectbegeleiding door ATB: het traject bepalen en opvolgen, coördineren vanuit een regierol of ‘trajectbegeleiding’ als uitvoering van het traject al of niet in samenwerking met partners. Daarnaast zien we verschillen en gelijkenissen tussen de verschillende ATB-diensten in hun werkwijze, in hun samenwerking met partners en in het opnemen van nazorg.
Voor VDAB is diversiteit een belangrijke beleidsvisie. Fons Leroy stelt dat er nood is aan maatwerk voor wat de dienstverlening van personen met een arbeidshandicap betreft. Het beleid naar kansengroepen toe zou in de toekomst versterkt kunnen worden door binnen de VDAB een beleid van “oververtegenwoordiging” te voeren. De VDAB consulenten moeten met de diversiteit van de mensen kunnen omgaan. Ze moeten de kansengroepen op de meest passende manier toeleiden naar tewerkstelling op de arbeidsmarkt. Daarom kiest VDAB om veel meer te gaan samenwerken met partners in de toekomst. Dit omdat VBAB niet altijd de
110
nodige expertise heeft om al de verschillende kansengroepen op de juiste manier een traject te laten volgen.
De overheveling wordt volgens VDAB in twee fases bekeken. Een eerste fase waar 2006 een overgangsjaar is om alles over te nemen wat er nu loopt. Er zijn politieke afspraken gemaakt tussen beide ministers dat de oorspronkelijke doelgroep van het VFSIPH niet verdrongen zal worden binnen de VDAB.
De VDAB heeft ambitie ervoor te zorgen dat er na een aantal jaren een verbeterde manier van trajectwerking opgesteld wordt die de expertise van de VDAB en de expertise binnen het ATB-netwerk samenbrengt. Dit moet leiden tot een logisch trajectbegeleidingsmodel. Dit model moet personen met een arbeidshandicap zoveel mogelijk toeleiden naar de gewone bedrijven.
In 2006 zal niet zoveel veranderen. Er zal een systeem opgezet worden om te kijken hoe de trajectbegeleiding van personen met een arbeidshandicap verloopt binnen de klassieke VDAB-aanpak en hoe die verloop bij ATB. Het is de bedoeling na te gaan waar er nog knelpunten aanwezig zijn. Het doel hieruit is om een conclusie te trekken zodat er een beter trajectbegeleidingsmodel kan uitgewerkt worden. VDAB bereidt dit proces voor onder leiding van een externe consultant en in overleg met alle betrokkenen. In het najaar zullen de eerste resultaten van dit proces zichtbaar worden.
Om nog een persoonlijke noot toe te voegen aan mijn conclusie, wil ik jullie iets vertellen over ‘mijn traject’.
Ook ‘mijn traject’ naar deze thesis vlotte niet steeds even goed, maar was des te leerrijker. Zonder van een heuse arbeidshandicap te durven spreken, kan ik toch wel stellen dat ik een drietal hindernissen diende te omzeilen. Eén: ik ben geen boekenwurm. Op het moment dat je een thesis moet schrijven, moet je wel lezen. Een thesis vergt veel voorbereidend leeswerk en dat lukte wel, maar soms enkel op karakter. Twee: Ook het schrijven zelf was een hele uitdaging. Mijn eigen taalgevoel en mijn neiging om spreektaal en schrijftaal door elkaar te gebruiken hebben me vaak parten gespeeld en waarschijnlijk zijn hiervan nog restanten in mijn eindwerk terug te vinden, waarvoor nu al excuus. Laatste te nemen hindernis en zonder 111
twijfel de moeilijkste was het inzicht in de materie. Begrijpen kon ik wel, definities vatten ook. Maar verbanden leggen, zien hoe bepaalde beslissingen dingen beïnvloeden of net niet, hoe sommige acties op elkaar ingrepen: dat heeft bloed, zweet en tranen gekost. Maar gelukkig kon ik beroep doen op Ilse, mijn stagebegeleidster. Mede dank zij haar heb ik deze hindernissen genomen en kan ik mijn verhaal hier beëindigen. Mijn laatste taak was het schrijven van deze conclusie. Ik heb lang nagedacht over het hoe en het wat. Ik had de woorden, de gedachten in mijn hoofd, maar kon ze niet neerpennen. Van in het begin was mijn grootste vrees het schrijven van een inleiding en een conclusie. Maar zoals we in de volksmond ook wel eens gebruiken ‘moeilijk gaat ook’, en zo was het ook, het is wat het is.
Ik ben trots op mijn eindwerk, ik heb er mijn gedachten, mijn kennis, mijn ziel in neergelegd.
Dus u mag mij nu de vraag stellen: Wat heb ik nu geleerd?
112
LITERATUURLIJST
Boeken: o J. Velaers, De grondwet en de Raad van State, Afdeling wetgeving, Antwerpen, Maklu, 1999, 731 Wetteksten: o Bijzondere wet van 8 augustus 1980 tot hervorming der instellingen, B.S. 8 augustus 1980 o Besluit van de Vlaamse Regering van 18 december 1998 betreffende de arbeidstrajectbegeleiding voor personen met een handicap, B.S. 26.11.1999 o Besluit van de Vlaamse Regering van 13 april 1999 betreffende de erkenning en subsidiering van centra voor gespecialiseerde voorlichting bij beroepskeuze voor personen met een handicap, B.S. 29.VI.1999. o Besluit van de Vlaamse Regering van 22 april 1997 betreffende de erkenning en subsidiëring van centra voor beroepsopleiding of omscholing van personen met een handicap, B.S. 25.VI.1997. o Besluit van de Vlaamse Regering van 15 december 2000 betreffende de kwaliteitszorg in de voorzieningen voor de sociale integratie van personen met een handicap, B.S. 27.II.2001 – 1 o Besluit van de Vlaamse Regering van 3 juni 2005 met betrekking tot de organisatie van de Vlaamse Administratie, B.S. 22 september 2005 o Decreet van 7 mei 2004 tot oprichting van het intern verzelfstandigd agentschap met rechtspersoonlijkheid < Vlaams>
voor Personen met een ; B.S. 11 juni 2004 o Decreet van 7 mei 2004 tot oprichting van het publiekrechtelijk vormgegeven extern verzelfstandigd
agentschap
Vlaamse
Dienst
voor
Arbeidsbemiddeling
en
Beroepsopleiding; B.S. 07 juni 2004 o Decreet van 27 juni 1990 houdende de oprichting van een Vlaams Fonds voor de Sociale Integratie van Personen met een Handicap. B.S. 29 juni 2000. o Decreet van 8 mei 2002 houdende de evenredige participatie op de arbeidsmarkt.
113
Parlementaire vragen: (schriftelijke of mondelinge) o Vraag om uitleg van de heer Jan Laurys tot de heer Frank Vandenbroucke, viceminister-president van de Vlaamse Regering, Vlaams minister van Werk, Onderwijs en Vorming, over de sluitende aanpak van werkzoekenden en de mogelijkheid om vrijwilligerswerk in hun begeleidingstraject op te nemen, Commissievergadering van 26 januari 2006. o Vraag om uitleg van mevrouw Vera Van der Borght tot mevrouw Kathleen Van Brempt, Vlaams minister van Mobiliteit, Sociale Economie en Gelijke Kansen, over het aangepast vervoer voor gehandicapten. Nr. 386 (2005-2006), behandeld op 10-012006. o Vraag op uitleg van mevrouw Vera Jans aan de heer Frank Vandenbroucke, Vlaams minister van Werk, Onderwijs en Vorming betreffende de voorziene maatregelen ter bevordering van der werkzaamheidsgraad van personen met een handicap binnen het werkgelegenheidsbeleid 2005-2006. o Vraag op uitleg van mevrouw Vera Van Der Borght aan de heer Frank Vandenbroucke, Vice-Minister-President van de Vlaamse Regering van Ministern van Werk, Onderwijs en Vorming, met betrekking tot de overheveling van de professionele integratie van personen met een handicap naar de VDAB. Nr. 1620 (2005-2006), behandeld op 05 – 09 – 2005. Teksten: o ATB-netwerk, exploratieproces pg. 1-9 o Bollens J. (2004), Expertrapport naar aanleiding van de bestuurlijke herorganisatie van de deelbevoegdheid ‘arbeid en handicap’, Katholieke Universiteit Leuven, januari 2004, pp.1-56. o Henau L. (2004), ATB netwerken, een bundeling met aandachtspunten, jaaranalyse 2004. o Gemeenschappelijke platformtekst van 2 december 2003, afgesloten tussen de Vlaamse Regering, de Vlaamse sociale partners, de gebruikersorganisaties en intermediaire organisaties van personen met een arbeidshandicap, met betrekking tot “Evenredige arbeidsdeelname en diversiteit 2010” pg. 1-14
114
o Samenwerkingsakkoord tussen het beleidsdomein werk en sociale economie en het beleidsdomein welzijn, volksgezondheid en gezin inzake de materie integratie op de arbeidsmarkt van erkende personen met een handicap. o Samoy E, juli 2004, analyse van de ATB – Trajecten in de werking van de VDAB, versie 1.0 o Samoy E. (2006), Problemen in de curatieve doelgroep. Een verkenning vanuit de arbeidsgehandicapten, februari 2006, pp. 1- 6. o Afsprakennota overheveling 25 januari 2006. o SERV – aanbeveling, operationalisering van het concept personen met een arbeidshandicap, Brussel 18 juli 2005 o Service Level agreement tussen de Vlaamse Dienst voor arbeidsbemiddeling en Beroepsopleiding (VDAB) en het Vlaams Fonds voor Sociale Integratie van Personen met een Handicap (VFSIPH), v06 SLA VAPH VDAB versie 3 versie 060324, pg. 1-7 o VDAB 2004: Beleidsmatige evaluatie, Persbriefing 3 juni 2005, pp. 1- 8. o VFSIPH, dienst inspectie; ATB netwerkpartners ATB, CGVB, CBO, rapport 2001, vaststellingen, knelpunten en beschouwingen, oktober 2002 Tijdschriften: o Alert – jaargang 31 – 2005 – nr 2, trajectbegeleiding o Bijblijfblad nr 3 van 3 juli 2005: BBB: de 13 beleidsdomeinen – alle nieuwe structuren op een rij, o Nieuwsbrief GRIP, nr 12, januari – februari 2006, “samen sterk voor werk”: een interview met Fons Leroy, de grote baas van VDAB. Websites: o www.google.be o www.SERV.be o www.vlafo.be o www.wvc.vlaanderen.be o www.vlaanderen.be o www.belgischstaatsblad.be o www.vlaamsparlement.be o www.vdab.be o www.juriwell.be
115
BIJLAGEN Bijlage 1: Samenwerkingsovereenkomst tussen het beleidsdomein werk en sociale economie en het beleidsdomein welzijn, volksgezondheid en gezin inzake de materie integratie op de arbeidsmarkt van erkende personen met een handicap.
Bijlage 2: Afspraken nota overheveling 25 januari 2006.
Bijlage 3: Service Level Agreement tussen de Vlaamse Dienst voor Arbeidsbemiddeling en Beroepsopleiding (VDAB) en het Vlaams Fonds voor Sociale Integratie van Personen met een Handicap (VFSIPH)
Bijlage 4: Besluit
van
de
Vlaamse
Regering
van
18
december
1998
betreffende
de
arbeidstrajectbegeleiding voor personen met een handicap.
Bijlage 5: Jaarverslag ATB-diensten Vlaanderen, cijfergegevens
116
