Iemand in uw werkomgeving met dyslexie?
www.woortblind.nl
Wo ortblind
Stationsstraat 79G 3811 MH Amersfoort Telefoon 0900 666 2 666
Inhoudsopgave 3
Iemand in uw werkomgeving met dyslexie?
4
Wat is dyslexie?
6
Oorzaken en herkenning
8
Anders denken
10
Begeleiding en voorlichting
12
Coaching
14
Woortblind
Iemand in uw werkomgeving met dyslexie? 3
Het is maandagochtend als uw wekelijkse teamvergadering is begonnen. Bram is keurig op tijd, maar hij zou toch die notitie in de vergadering brengen? Het blijkt dat hij die niet bij zich heeft hoewel hij het in het weekend zou afmaken. Het lijkt een patroon te zijn. Zonde, want hij heeft vaak originele ideeën. Als hij zijn voorstellen nu in de vergadering brengt dan kunt u er met het hele team over praten. Mevrouw van D. verschijnt op uw spreekuur, ze is één van uw vriendelijkste en toegankelijkste patiënten. Ze komt bij u met een niet zo heel duidelijke klacht. Ze heeft af en toe problemen op haar werk, vertelt ze, moeite met plannen en het lukt haar maar niet om hogerop te komen, hoe graag ze ook wil. Ze vertelt haar verhaal soms wat onsamenhangend. Het is lastig de vinger op haar klachten te leggen.
Deze folder bevat informatie over dyslexie voor iedereen die daar in zijn of haar werk mee te maken kan krijgen. Leidinggevenden, bedrijfs- en huisartsen, hulpverleners, personeelsadviseurs, of reïntegratiecoaches die werken met en voor werknemers met dyslexie. Omdat dyslexie soms moeilijk te herkennen is, gaan we daar in deze folder uitgebreid op in.
4
Inleiding
Inleiding Dyslexie bij volwassenen roept vragen op: wat is dyslexie, hoe ontstaat het, wat voor invloed heeft dit in het werk of in het dagelijks functioneren? Over dyslexie bij kinderen is inmiddels veel bekend. In Nederland hebben echter ook tussen de vijfen zeshonderdduizend volwassenen dyslexie. Dit betekent dat de kans groot is dat er in uw bedrijf of in uw praktijk werknemers of patiënten zijn met dyslexie. Dyslexie is een heel kleine hersenaandoening die behoorlijk ingrijpend kan zijn. Omdat je het van de buitenkant niet kunt zien, is het moeilijk te herkennen. Daarnaast hebben mensen met dyslexie vaak strategieën ontwikkeld om hun stoornis te verbergen. Wat is dyslexie? Dyslexie is een hardnekkig, meestal erfelijk probleem met het aanleren en het accuraat en/of vlot toepassen van het lezen en/of het spellen op woordniveau.*1 De mate van dyslexie en het samengaan met andere hard*1 naar Stichting Dyslexie Nederland 2004
nekkige problemen is voor iedereen weer anders. Dyslexie heeft niets te maken met intelligentie of een gebrek daaraan. Maar iemand met dyslexie voelt zich al gauw minder slim en heeft vaak een onbestemd idee anders te zijn dan anderen.
‘Dat heeft iedereen wel eens’ Dyslexie is geen zichtbaar probleem en is ook niet zomaar vast te stellen. Daar is een specialistische diagnose voor nodig. Mensen met dyslexie kunnen niet altijd goed uitleggen wat nu precies het probleem is zonder dat anderen denken ‘o, dat heb ik ook wel eens’. Dat maakt het lastig. Het grote verschil is dat bij dyslexie de oorzaak voor het probleem in de structuur van de hersenen ligt en dat dit niet zal veranderen. Dyslexie is een blijvend probleem.
Dyslexie komt niet alleen Mensen met dyslexie gaan anders om met informatie. Omdat het talige deel van de informatie problemen oplevert, zijn ze vaak goed in beeldende informatie. Ze kunnen zich iets helder voorstellen maar het in taal uitdrukken daarvan is soms erg lastig. Voor de omgeving is dit nogal verwarrend: goede ideeën en scherpe inzichten maar geen heldere presentatie daarvan. Dat kan een verkeerde indruk geven van iemands capaciteiten.
5
6
Oorzaken en herkenning
Oorzaken Er zijn nog heel veel vragen rond het ontstaan en de precieze afwijking van dyslexie. Het onderzoek naar de informatieverwerking in de hersenen staat nog in de kinderschoenen. Wel staat vast dat bepaalde hersengebieden en goed aanwijsbare genen, betrokken zijn bij de aandoening.
Aanleg van de hersenen Eén theorie gaat ervan uit dat bij dyslecten de linker hersenhelft zich minder ontwikkelt dan de rechter onder invloed van testosteron. Dat zou verklaren waarom meer jongens dan meisjes dyslexie hebben, want jongens maken tijdens de zwangerschap testosteron aan. Uit onderzoek blijkt dat in de hersenen van
dyslecten, al voor de geboorte, sommige groepjes van cellen niet op de plaats zitten waar ze thuishoren. Hoe dat echter leidt tot dyslexie is onduidelijk.
De hersengebieden van Broca en Wernicke De theorie van het ‘fonologisch tekort’ verklaart dat beter. In het taalgebied in de linker hersenhelft zijn twee plaatsen verantwoordelijk voor het koppelen van letterbeelden met klanken. Deze gebieden van Broca en Wernicke werken aantoonbaar niet goed samen waardoor de dyslect woorden niet altijd goed kan herkennen. Deze theorie verklaart echter maar een deel van alle
concrete problemen waar dyslecten zich voor geplaatst zien.
Informatieverwerking in de hersenen Algemener is theorie die verklaart dat de algehele informatieverwerking in de hersenen niet goed verloopt. In de hersengebieden die te maken hebben met
visuele informatie zijn bij mensen met dyslexie sommige cellen kleiner dan normaal. Het zijn die cellen die gevoelig zijn voor helderheid, contrast en beweging en die betrokken zijn bij het maken van oogbewegingen. Helaas is het ook weer niet zo dat een correctie van de waarneming leidt tot opheffen van de dyslexie.
7
Herkennen van dyslexie Late coming-out komt veel voor: • als een zoon of dochter dyslectisch blijkt, herkent men bij zichzelf de patronen. • als andere problemen leiden tot nader onderzoek.
Verschijnselen die u kunt waarnemen bij mensen met dyslexie zijn: Verbaal/schriftelijk: Van kind af aan langzaam lezen en leren, moeite met spelling en vaak een gemankeerd handschrift. Vaak mijden van lees- en schrijftaken of tekenen van
faalangst vertonen. Moeite met het vinden van het juiste woord, verhalen van de hak op de tak in een onlogische volgorde vertellen. Desondanks laten veel dyslecten zich graag horen.
Structuur aanbrengen: Moeite met ordenen: wat is het begin, wat is de omvang van een taak? Moeite met het afmaken van een taak, maar ook met het beginnen aan een opdracht. Slechte concentratie en last van omgevingsruis (‘partydoof’). Moeite met het bewaken van tijd en inschatten van de tijd die ergens voor nodig is. Graag aanhaken aan een structuur en het toch ook weer anders doen.
8
Anders denken
Anders denken: Veel mensen met dyslexie denken in beelden en zijn visueel georiënteerd. Doordat de ontwikkeling in het taalgebied is gemankeerd zijn bij een dyslect andere hersenfuncties die zijn intelligentie ondersteunen, meer ontwikkeld. Dit merkt men aan creativiteit, sociale vaardigheden, of door sterk analytisch en detaillistisch te werk te gaan. Een taallogische ordening die voor taaldenkers totaal vanzelfsprekend is, levert echter problemen op.
Sociaal-emotionele problemen: Faalangst, teruggetrokken gedrag, wisselende buien en dergelijke kunnen een gevolg zijn van de problemen met dyslexie.
Mensen met dyslexie laten vaak dezelfde herkenbare patronen zien. • schrijf- en leestaken mijden, mee naar huis nemen, of ze té goed willen doen • moeizaam stukken produceren, er komt geen definitieve versie • het “in zich hebben”, maar het komt er niet uit • onderpresteren (met een hboopleiding ‘vluchten’ in mbowerk) vaak na een advies van een ‘deskundige’ • heel hard werken om uiteindelijk wisselend te presteren • de indruk wekken de problematiek, een taak of project te overzien, maar niet in staat zijn dit uit te werken en er adequate acties aan te binden
• zich vergissen in tijdstippen en de tijd die nodig is om iets klaar te krijgen • regelmatig opdrachten “op eigen wijze” interpreteren, vaak ongevraagd uitbreiden, te veel in detail gaan • verhalen vertellen, uitleggen hoe het allemaal zou moeten, maar het niet regelen • zich in een vergadering het woord laten ontnemen en het gevoel hebben niet serieus genomen te worden • vertelt een verhaal soms van de
hak op de tak, zonder inleiding maar evenzogoed met veel passie • met originele invalshoeken komen maar de ideeën niet geaccepteerd krijgen • bij verandering in het werkproces veel meer leertijd nodig hebben dan collega’s • onzeker voelen en veel steun en waardering van hun omgeving vragen. De omgeving geeft soms allerlei ongevraagde diagnoses en adviezen die niet helpen. 9
10
Begeleiding en voorlichting
Veel van deze klachten zijn niet specifiek kenmerkend voor dyslexie, wat immers een hardnekkig probleem is met lezen en schrijven, maar worden wel vaak genoemd door dyslecten die problemen ondervinden. Ze kunnen het gevolg zijn van comorbiditeit (het tegelijkertijd voorkomen van meerdere aandoeningen), maar ze kunnen ook een totaal andere oorzaak hebben.
2. Diagnose doen vaststellen 3. Coaching en het bieden van aanpassingen
1. Vermoeden onderbouwen Verzamel informatie van de betrokkene en de (werk-) omgeving. Stel een levensverhaal op en benoem de problemen zo concreet mogelijk.
2. De diagnose Begeleiding en voorlichting Bij verdenking van dyslexie wordt geadviseerd de volgende stappen te doorlopen. 1. Vermoeden onderbouwen
Als er voldoende indicaties zijn, is een diagnose door een erkend bureau nuttig. Er zijn twee mogelijkheden:
• diagnostisch onderzoek naar dyslexie • een breder onderzoek
Deze verklaring moet worden afgegeven door een erkend psycholoog of orthopedagoog.
Zolang mensen in het onderwijs zitten (kinderen, jongeren, studenten) kunnen zij baat hebben bij een zogenaamde dyslexieverklaring. Daar kan men bepaalde rechten aan te ontlenen zoals meer tentamentijd, faciliteiten en studieduurverlenging.
Voor een werknemer met dyslexie kan een dyslexieverklaring van pas komen als hij later nog wil studeren, of als hij terechtkomt bij het CWI of het UWV. Hij kan dan aantonen dat hij dyslectisch is en daarop gerichte ondersteuning vragen.
11
12
Coaching
Een eerste screening en diagnose kost tussen de 300 en 700 euro. Afhankelijk van de wens wordt er alleen naar dyslexie gekeken dan wel een breder profiel van iemand gemaakt. Voor een werkgever volstaat de screening, die nuttig kan zijn bij onder meer het omschrijven van de functie en taken en het begeleiden van uw werknemer bij zijn of haar carrièrewensen.
3. Coaching Voor volwassenen met dyslexie zijn het vaak neveneffecten van dyslexie, zoals vermijding en uitstelgedrag, die problemen geven op opleiding, werk en relatie. Velen hebben compen-
saties ontwikkeld en zijn vindingrijk geworden, creatief en gevoelig voor sociale signalen. Dit kan ook doorslaan in inefficiënt perfectionisme of te sterk inhoudelijk en detaillistisch georiënteerd. Voor volwassenen met dyslexie is het belangrijk erachter te komen via welke houding- en gedragspatronen zij zich staande hebben gehouden (coping strategieën). Voor het accepteren van dyslexie is het belangrijk om zich te verdiepen in de specifieke problemen. Het is zinvol om te onderzoeken of het werk aansluit bij de persoon en of er wellicht aanpassingen nodig zijn. Worden bepaalde talenten gedeeltelijk of geheel niet gebruikt in het werk?
Als u kiest voor een coachingstraject voor uw werknemer, is het belangrijk te kiezen voor een coach die bekend is met dyslexie. De vereniging Woortblind beschikt over de adressen van gespecialiseerde coaches op het gebied van dyslexie.
Succes hebben met dyslexie Als u dit allemaal heeft gelezen denkt u misschien dat het werken met dyslexie een lastig probleem vormt. Dat kan, wanneer de stress te groot wordt maar dat is lang niet altijd het geval. Gebleken is ook dat mensen met dyslexie vaak over een aantal eigenschappen
beschikken die in het dagelijks werk juist erg waardevol kunnen zijn: • creatief en bruisen van ideeën • goed kunnen improviseren op onverwachte momenten • sterk ontwikkelde ruimtelijke oriëntatie • goed ontwikkeld empathisch/ inlevingsvermogen • leergierig en een groot doorzettingsvermogen • snelle gedachtegang, snel de diepte in • snel grote lijnen zien.
13
Steeds meer werkgevers zijn bereid om in hun werknemers te investeren en bieden in dit soort
Woortblind Nederlandse Vereniging voor Dyslexie Antwoordnummer 110 3800 VB AMERSFOORT
situaties de financiële middelen voor onderzoek, ondersteuning en coaching met als eindresultaat een beter inzetbare werknemer.
Woortblind helpt u op weg
14
Als u dyslexie vermoedt bij uw werknemer, uw kind of bij uzelf, of er is sprake van dyslexie bij uw kind, bij uzelf of uw partner, dan komen er veel vragen op u af. Woortblind is een vereniging die al sinds 1987 actief is voor mensen met dyslexie en hun kinderen. Sluit u aan en versterk de vereniging en de positie van mensen met dyslexie. Meer informatie of meld u aan als lid of donateur: www.woortblind.nl.
Dyslexielijn Voor alle vragen en ondersteuning kunt u de Dyslexielijn bellen: 0900–6662666 (25 cpm), maandag t/m vrijdag van 10.00 tot 13.00 uur. Woortblind beschikt over kennis, ervaring en een uitgebreid netwerk. De vereniging bereidt de weg voor mensen met dyslexie, hun kinderen, in relaties en in werksituaties.
Woortblind: • Vecht in Den Haag en Brussel voor de belangen van alle dyslectici. • Geeft voorlichting via de
Ja, Woortblind spreekt me aan, daarom wil ik: 0 lid worden van Woortblind voor € 25,- per jaar. Ik ontvang het tijdschrift, een toegangscode voor de ledenpagina’s van www.woortblind.nl en kan deelnemen aan alle verenigingsactiviteiten. 0 donateur worden voor € ……............... (min. € 25,- per jaar) om het werk van Woortblind mogelijk te maken. Als ik het blad wil ontvangen geef ik dat hieronder aan. 0 sponsor worden. Neem contact met mij op voor de advertentiemogelijkheden. 0 het Woortblind blad 4 keer per jaar ontvangen, voor € 20,- per jaar. Naam: ............................................................................................................................ Voorletters: .............................................................................................................. Geboortedatum: ................................................................................................. Adres: ................................................................................................................................................................................ M / V Postcode: ............................................... Plaats: ............................................................................................................... * E-mail: ............................................................................................................................ Datum:
......................................................
Handtekening:
* E-mail adres is nodig voor nieuws van Woortblind dat niet kan wachten op het verschijnen van het blad. Aparte toezending per post is niet haalbaar. Brieven en dergelijke worden met het blad meegezonden.
website www.woortblind.nl, via het blad Woortblind en via voorlichtingsbijeenkomsten. • Organiseert bijeenkomsten van het Netwerk Arbeid en Dyslexie: het uitwisselen en delen van ervaringen en kennis met andere volwassenen over werk en dyslexie onder leiding van deskundigen. • Ondersteunt en adviseert ouders die problemen ondervinden bij de school van hun kind (vraagbaak, adviseren en begeleiden klachtenprocedure).
• Organiseert het Netwerk Jongeren met dyslexie tussen 18 en 25 jaar. • Heeft een klachtenbureau voor iedereen: over opleiding, integratiebureau’s, hulpverlener of verzekeraar en een juridisch steunpunt voor de leden. Geeft persoonlijke hulp: via e-mail
[email protected] Heeft een dyslexielijn: 0900 – 6662666 (25 cpm) Ma-vr van 10.00 tot 13.00 uur. 15
Lid, sponsor of donateur worden? U kunt zich aanmelden als nieuw lid of donateur op onze website of door bijgaande antwoordkaart in te vullen en op te sturen (het adres staat op de kaart). Leden nemen deel aan verenigingsactiviteiten en kunnen kandidaat zijn voor het bestuur. Donateurs maken het werk van de vereniging mogelijk door een financiële bijdrage.
Sponsoren adverteren in ons blad. Stuur een brief of e-mail en wij nemen contact met u op. U kunt ook alleen een abonnement op het blad nemen. Vermeld uw keuze bij uw aanmelding. Zodra wij uw aanmelding hebben ontvangen, sturen wij een bevestiging van uw lidmaatschap en een informatiepakket.
