Inhoudsopgave Hoofdstuk 1 Toekomstbestendig pensioenstelsel: doorhakken van een Gordiaanse knoop ................... 1 1.1
Inleiding......................................................................................................................................... 1
1.2
Ontwikkelingen ............................................................................................................................. 1
1.2.1
Aanleiding ............................................................................................................................. 1
1.2.2
Ontwikkelingen ..................................................................................................................... 1
1.3
Aanpak tot dusver ......................................................................................................................... 3
1.3.1
Wel probleem, niet urgent.................................................................................................... 3
1.3.2
Commissies Goudswaard en Frijns ....................................................................................... 3
1.3.3
Pensioenakkoord................................................................................................................... 3
1.3.4
Voorontwerp ......................................................................................................................... 4
1.3.5
Wetsvoorstel ......................................................................................................................... 5
1.3.6
Brede dialoog ........................................................................................................................ 5
1.4
Ontknoping: Rubiks’ pensioenkubus ............................................................................................ 6
1.4.1
Moet de verplichtstelling in stand blijven en zo ja, in welke vorm?..................................... 6
1.4.2
Welke vormen van solidariteit zijn (nog) aanvaardbaar? ..................................................... 7
1.4.3
Past de doorsneesystematiek nog? ...................................................................................... 8
1.4.4
Moeten we toe naar een integrale benadering van pensioen: inkomen, wonen en zorg? .................................................................................................................................... 11
1.4.5
Moet de opbouw van (tweede pijler) pensioen voor de zzp’er worden gefaciliteerd? ..... 12
1.4.6
Moet de organisatie van pensioen beter? ......................................................................... 13
1.5
Slot .............................................................................................................................................. 15
Hoofdstuk 2 Doel van pensioen ................................................................................................................. 16 2.1
Inleiding....................................................................................................................................... 17
2.2
Principes van pensioen ............................................................................................................... 18
2.2.1
Omschrijving principes ........................................................................................................ 18
2.2.2
Oorsprong van pensioen ..................................................................................................... 19
2.2.3
Huidige Nederlandse stelsel................................................................................................ 20
2.3
Juridisch kader ............................................................................................................................ 21
2.4
Tweede pijler .............................................................................................................................. 22
2.5
Beoordeling actuele voorstellen ................................................................................................. 23
2.5.1
Pensioen in natura .............................................................................................................. 23
2.5.2
Pensioen naar hypotheek ................................................................................................... 26
2.6
Conclusies en aanbevelingen ...................................................................................................... 28
Hoofdstuk 3 Verplicht of niet verplicht ..................................................................................................... 30 3.1
Inleiding....................................................................................................................................... 31
3.2
Verplichte deelneming in een bedrijfstakpensioenfonds en keuzevrijheid ............................... 31
3.2.1
Ruim 65 jaar verplichte deelneming ................................................................................... 31
3.2.2
Dwingend recht ................................................................................................................... 32
3.2.3
Vrijstelling ........................................................................................................................... 32
3.2.4
Verplichtstelling op verzoek................................................................................................ 34
3.2.5
Werkingssfeer ..................................................................................................................... 34
3.2.6
Andere bronnen van verplichte deelneming ...................................................................... 35
3.2.7
Conclusie ............................................................................................................................. 37
3.3
Contractuele verplichte deelneming .......................................................................................... 37
3.3.1
Inleiding............................................................................................................................... 37
3.3.2
Pensioenovereenkomst ...................................................................................................... 38
3.3.3
Cao ...................................................................................................................................... 39
3.3.4
Conclusie ............................................................................................................................. 39
3.4
De ruimte voor individuele keuze ............................................................................................... 39
3.5
Redenen voor wijziging ............................................................................................................... 41
3.6
Juridische ruimte voor wijziging ................................................................................................. 41
3.6.1
Opties voor wijziging .......................................................................................................... 41
3.6.2
Afschaffen verplichtstelling. Eigendom .............................................................................. 42
3.6.3 Afschaffen doorsneepremie of doorsnee opbouw. Mededingingsrecht en gelijke behandeling leeftijd ............................................................................................................................ 44 3.6.4
Keuzeopties ......................................................................................................................... 45
3.6.5 3.7
Conclusie ............................................................................................................................. 46
Suggesties: minder verplicht ....................................................................................................... 46
3.7.1
De problematiek van de solidariteit bij de doorsneepremie: premieovereenkomst als alternatief............................................................................................................................ 47
3.7.2
De problematiek van de uittreders: blijvende deelneming tegen doorsneepremie .......... 47
3.7.3
De flexibiliteit op de arbeidsmarkt: waardeoverdracht naar verzamelregeling ................. 48
3.7.4
De verplichte uitvoerder: alleen regeling verplicht ............................................................ 49
3.7.5
Meer contracting-out .......................................................................................................... 49
Hoofdstuk 4 Een pensioenstelsel voor alle werkenden ............................................................................ 50 4.1
Inleiding....................................................................................................................................... 51
4.2
Stevig geworteld met een lange voorgeschiedenis .................................................................... 51
4.3
Huidig pensioenstelsel ................................................................................................................ 52
4.3.1
Toegang tot het huidige stelsel ........................................................................................... 52
4.3.2
Dekking van het huidige stelsel........................................................................................... 55
4.3.3
Knelpunten voor wat betreft de toegang ........................................................................... 56
4.3.4
Oplossingen binnen de tweede pijler?............................................................................... 58
4.4
Het ‘pensioenstelsel voor alle werkenden’.................................................................................. 59
4.4.1
Het voorstel van Camps ...................................................................................................... 59
4.4.2
Een wettelijke pensioenplicht als uitgangspunt ................................................................. 60
4.4.3
Juridische noodzaak ............................................................................................................ 61
4.4.4
De werkende ....................................................................................................................... 62
4.4.5
Wettelijke of voorwaardelijke pensioenplicht .................................................................... 63
4.4.6
Een wettelijke pensioenplicht en het eigendomsrecht ...................................................... 64
4.5
Tot slot ........................................................................................................................................ 66
Hoofdstuk 5 De doorsneesystematiek in pensioenregelingen ................................................................. 68 5.1
Inleiding....................................................................................................................................... 69
5.2
De maatschappelijke discussie.................................................................................................... 70
5.3
Conclusies CPB-rapport............................................................................................................... 71
5.4
Niet de premie maar de uitkering wordt toegezegd in een uitkeringsregeling.......................... 71
5.6
Verplicht bedrijfstakpensioenfonds mag ook premieregeling uitvoeren ................................... 73
5.7
Deelnemers hebben geen eigendomsrechten op de ingelegde premie. ................................... 73
5.8
De doorsneepremie wordt voldaan door de werkgever ............................................................ 74
5.9
Herverdelingseffecten vinden met name tussen werkgevers plaats ......................................... 76
5.10
De effecten van intergenerationele risicosolidariteit ................................................................. 76
5.11
Het Pensioenfonds NL ................................................................................................................. 78
5.12
Alternatieven: juridische houdbaarheid ..................................................................................... 79
5.12.1
Mogelijke alternatieven ...................................................................................................... 79
5.12.2
Degressieve opbouw ........................................................................................................... 80
5.12.3
Progressieve premie ........................................................................................................... 81
5.12.4
Uitruil opbouw voor indexatie ............................................................................................ 81
5.12.5
Premieovereenkomst .......................................................................................................... 81
5.12.6
Mededingingsrecht ............................................................................................................. 81
5.12.7
Gelijke behandeling op grond van leeftijd .......................................................................... 82
5.13
Mogelijke toekomstrichtingen .................................................................................................... 83
Hoofdstuk 6 PENSIOEN INZETBAAR VOOR “WONEN” EN “ZORG”? ......................................................... 85 6.1
Inleiding....................................................................................................................................... 86
6.2
Voorstellen en ideeën voor het oplossen van de financiële problematiek rond “wonen” en“zorg”…………………………………………………………………………………………………………………………………86
6.3
Het huidige kader ........................................................................................................................ 87
6.3.1
Afstand van pensioen is mogelijk, behalve wanneer pensioen verplicht is ....................... 87
6.3.2
Pensioen dient in een Nederlands wettig betaalmiddel te worden uitgedrukt ................. 88
6.3.3
Ouderdomspensioen dient levenslang te zijn..................................................................... 89
6.3.4
Pensioen kan niet worden afgekocht ................................................................................. 89
6.3.5
Vervreemding van pensioen is slechts beperkt mogelijk ................................................... 90
6.3.6
Volmacht tot invordering van pensioen is herroepelijk ..................................................... 90
6.3.7
Beslag op pensioen is slechts beperkt mogelijk.................................................................. 92
6.3.8
Aantastbaarheid van pensioen(aanspraken) in het kader van schuldsanering is beperkt . 93
6.3.9
Aantastbaarheid van pensioen(aanspraken) in het kader van faillissement is beperkt ..... 94
6.3.10
Voor pensioenvorderingen geldt een bijzondere voorrangsregeling ................................. 95
6.4
Toetsing van de genoemde voorstellen en geopperde ideeën aan het kader ........................... 96
6.4.1
Wonen/Aanwending van pensioenvermogen bij de aankoop van een woning ................. 96
6.4.2
Wonen/Pensioenvermogen besteden voor periodieke (extra) aflossing op een hypothecaire geldlening ..................................................................................................... 98
6.4.3
Wonen/“Lump sum” opnames uit het pensioenvermogen voor (extra) aflossing op een hypothecaire lening ............................................................................................................ 98
6.4.4
Wonen/Pensioenpremie besteden voor (extra) aflossing op een hypothecaire geldlening ............................................................................................................................ 99
6.4.5
Wonen/Financiering van (rest)schulden op een woning op basis van een renteloze lening van de pensioenuitvoerder met als zekerheid voor de pensioenuitvoerder het pensioenvermogen en een verplichte inkomens- en overlijdensrisicoverzekering onder verrekening van het door de pensioenuitvoerder gederfde rendement met het pensioenvermogen ........................................................................................................... 101
6.4.6
Zorg/Het verkrijgen van “direct naturapensioen” in de verwervingsfase (in de uitkeringsfase wordt dan “zorg” uitgekeerd, bijvoorbeeld in de vorm van een woonvoorziening) ............................................................................................................. 103
6.4.7
Zorg/Het verkrijgen van “indirect naturapensioen” in de verwervingspensioen (pensioenvermogen in geld dat vanaf de pensioendatum voor naturapensioen (zorg van zorgaanbieders) kan worden aangewend......................................................................... 104
6.4.8
Financiële sanering/Voor het verkrijgen van een woningfinanciering door één van de partners na scheiding of het eindigen van een partnerrelatie om restschuld na (gedwongen) verkoop van de woning te voorkomen ....................................................... 104
6.4.9
Financiële sanering/Voor het verkrijgen van een akkoord met schuldeisers om schuldsanering of faillissement te voorkomen, of voor de afwikkeling van een schuldsanering of een faillissement, om gedwongen verkoop van een woning, en daarmee het ontstaan van een restschuld, te voorkomen............................................... 105
6.5
Besluit........................................................................................................................................ 106
Hoofdstuk 7 Fiscaal .................................................................................................................................. 107 7.1
Inleiding..................................................................................................................................... 108
7.2
Netto pensioen ......................................................................................................................... 109
7.2.1
Fiscale hygiene .................................................................................................................. 109
7.2.2
Verplicht vrijwillig?............................................................................................................ 111
7.2.3
Definitie netto pensioen ................................................................................................... 111
7.3
Verschillende franchise voor eindloon en middelloon ............................................................. 112
7.4
Verlies partnerpensioen voor arbeidsongeschikte deelnemers bij pensioenfonds. ................ 115
7.5
Verschil in op te bouwen aanspraken voor arbeidsongeschikte deelnemers met en zonder arbeidsongeschiktheidspensioen.............................................................................................. 117
7.6
Pensioeningangsdatum 1e van de maand of verjaardag? ........................................................ 118
7.7
Toekomst .................................................................................................................................. 120
7.7.1
Pensioen, wonen en zorg .................................................................................................. 120
7.7.2
Meer flexibiliteit voor pensioendatum ............................................................................. 121
7.7.3
Meer flexibiliteit na pensioendatum ................................................................................ 121
7.7.4
Gelijktrekken tweede en derde pijler ............................................................................... 122
Hoofdstuk 8 Keuzevrijheid: buitenlandse aanbieders op de Nederlandse pensioenmarkt .................. 123 8.1
Inleiding..................................................................................................................................... 124
8.1.1
Adviesaanvraag ................................................................................................................. 124
8.1.2
Grensoverschrijdende pensioenuitvoerders .................................................................... 124
8.2
Europees juridisch kader........................................................................................................... 125
8.2.1
Verdrag betreffende de Werking van de Europese Unie .................................................. 125
8.2.2
Vrijheid van vestiging ........................................................................................................ 126
8.2.3
Vrijheid van dienstverrichting ........................................................................................... 126
8.2.4
Dienstenrichtlijn ................................................................................................................ 127
8.2.5
IORP-richtlijn ..................................................................................................................... 128
8.2.6
Herziening IORP-richtlijn ................................................................................................... 129
8.2.7
Levenrichtlijnen................................................................................................................. 130
8.2.8
Solvency II-richtlijn ............................................................................................................ 131
8.3
Nederlands juridisch kader ....................................................................................................... 132
8.3.1
Pensioenwet...................................................................................................................... 132
8.3.2
Wet op het financieel toezicht .......................................................................................... 133
8.4
Beperkingen en obstakels voor een Europese geïntegreerde pensioenmarkt ........................ 135
8.4.1
Toepasselijk recht ............................................................................................................. 135
8.4.2
Bepalingen van algemeen belang ..................................................................................... 137
8.4.3
Fiscale regelgeving ............................................................................................................ 139
8.4.4
Conclusie: weinig grensoverschrijdende activiteiten ....................................................... 140
8.5
Buitenlandse uitvoerders actief op Nederlandse markt ........................................................... 140
8.6
Grote politieke opwinding om België-route pensioenfondsen ................................................ 142
8.7
Conclusie ................................................................................................................................... 143
