Van LieflandPARK 1
inhoudsopgave
3
voorwoord
6
hoofdstuk 1. Uitgangspunten selectie
8
hoofdstuk 2: Omgeving Van Lieflandlaan
12
hoofdstuk 3: Participatie met omwonenden
17
hoofdstuk 4: Concept
22
hoofdstuk 5: Ontwerp
31
hoofdstuk 6: Van Lieflandpark
38
hoofdstuk 7: Architectuur
53
hoofdstuk 8: Duurzaamheid
voorwoord
Namens alle teamleden Vanuit Utrecht zijn wij - DAO Projectontwikkeling, Thunnissen Bouw en Heren 5 Architecten in samenwerking met Carve en Dietz Communicatie – geselecteerd om een plan te maken voor de ontwikkeling van nieuwbouw op het groene veldje aan de Van Lieflandlaan in Utrecht. Door ons is het veldje inmiddels omgedoopt tot het “Van Lieflandpark”. En dat is niet voor niets. Als Utrechtse partij vinden we het uiteraard mooi en eervol om in ons eigen stadsie dit markante stukje wijk vlakbij ons eigen kantoor te mogen bouwen. Doordat wij zelf ook wonen, werken en recreëren in de directe omgeving van het Van Lieflandpark voelen wij ons, naast zeer betrokken, ook nog eens verantwoordelijk voor een kwalitatief hoogwaardige ontwikkeling. Liefst zien wij natuurlijk straks in de rij bij de kassa, op het schoolplein of op het sportveld veel blije gezichten vanwege het behaalde eindresultaat. We willen met ons plan dan ook zoveel mogelijk aan de wensen van alle omwonenden tegemoet komen. Visie Uit de eerdere verhalen van vrienden, kennissen en andere buurtbewoners kwamen twee hoofdpunten naar boven die men erg belangrijk vond. Men wil liefst zo weinig mogelijk woningen, en zo veel mogelijk groen. Toen wij begonnen met deze tender hebben wij dát dan ook als startpunt genomen. Verder vinden wij dat de participatie met omwonenden écht moet leiden tot een gedragen en herkenbaar plan. Niet wij, maar de omwonenden moeten de input leveren want het moet uiteindelijk hún plan worden. Wij hebben het proces ook zo ingericht, dat dit optimaal mogelijk is. Dit unieke proces was nieuw voor ons, maar ook voor de gemeente. Niet zij of de nieuwe bewoners kiezen straks welk plan gerealiseerd gaat worden, maar de direct omwonenden mogen dat straks doen. Wij denken dat we er heel goed in geslaagd zijn om met ons plan zoveel als mogelijk rekening te houden met de wensen van de omwonenden. Daardoor is het ook nog eens een heel erg mooi plan geworden, waar wij volledig achter staan! Hoe we dit gedaan hebben en wat het resultaat geworden is, kunt u zien en lezen in dit schetsboek.
4
DAO
Heren 5
Dietz Communicatie
DAO staat voor “De Andere Ontwikkelaar”. De drijvende kracht achter DAO is Taco Meerpoel. “Bij de oprichting in 2009 was de vastgoedwereld in de grootste neerwaartse spiraal ooit beland. Het roer moest om, het moest anders! Die visie heb ik vanaf het begin bepalend gevonden. Voor mij is de belangrijkste vraag bij vastgoedontwikkeling dan ook: waarom? Waarom maken we bepaalde keuzes? Die vraag brengt je namelijk altijd bij de kern van de zaak: de mens en zijn omgeving. Plekken beter maken, dát is mijn drijfveer”. Zowel privé als zakelijk is Taco bezig met projecten die de stad mooier en prettiger maken. Zo is hij onlangs gestart met de uitgebreide verfraaiing van het Monicahofje, een groene ´´verborgen oase´ in de Utrechtse wijk Pijlsweerd, waar verbetering welkom was. Taco is hier één van de initiatiefnemers. Taco is ruim 20 jaar in Utrecht woonachtig en al ruim 6 jaar werkzaam aan de Bemuurde Weerd.
Heren 5 is een middelgroot architectenbureau dat groot kan denken en oog houdt voor het kleine. Hoezeer de ontwerpen ook verschillen, altijd hebben ze een herkenbare Heren 5 signatuur. Die bestaat niet uit een uniforme vormentaal maar uit een vaste mentaliteit, een uitgesproken visie op ontwerp en gebruik, en liefde voor het ambacht van de architectuur.
Strategisch communicatieadviesbureau Dietz Communicatie is al tien jaar gevestigd aan de Bemuurde Weerd, op een steenworp afstand van de Van Lieflandlaan. Oprichter Luc Dietz woont zelfs nog dichterbij, in naastgelegen Tuindorp. Luc is een betrokken Utrechter, onder meer als voorzitter van de jaarlijkse Sinterklaasintocht in de stad. “Er is mij dan ook alles aan gelegen om de best mogelijke invulling aan dit stukje Utrecht te gaan geven.” Senior adviseur Remco Mantel is zo’n 35 jaar geleden voor zijn studie naar Utrecht gekomen en sindsdien niet meer weg gegaan. Na jarenlang in Utrecht bij NS te hebben gewerkt, stapte hij bijna tien jaar geleden over naar de ‘club’ van Luc. Dietz Communicatie is gespecialiseerd in communicatie- en participatietrajecten rond tal van projecten in het land maar vooral ook in de eigen stad. Het plangebied is welbekend; onlangs nog heeft Dietz Communicatie de SSH geholpen met de communicatie van de asbestaanpak in de studentenflats aan de Van Lieflandlaan.
Thunnissen
Carve
Nieman Raadgevende Ingenieurs
Als technisch ontwikkelaar is Roel van Drongelen vanuit Thunnissen bij de planvorming van het Van Lieflandpark betrokken. Gespecialiseerd in binnenstedelijke herontwikkelingsopgaven, waarbij duurzaamheid en omliggende omgeving centraal staan. Daarnaast heeft Thunnissen de afgelopen jaren veel ervaring op gedaan in het ontwikkelen van woonomgevingen in samenspraak met de buurt. Er zijn hierbij uiteenlopende participatietrajecten succesvol doorlopen. De duurzaamheidsambitie voor deze wijk hebben wij bewust zeer hoog ingestoken. We hebben hierdoor van het begin af aan bewust keuzes moeten maken. Dit zit hem niet alleen in de technische (door ons zelf hard opgelegde ambitie eisen) maar ook hoe het woont binnen én om de locatie: Dit betekent in mijn visie ook de toepassing van duurzame materialen, veel licht & ruimte, groen, glas en lucht en een nagenoeg tot 0 beperkte energie rekening.
Carve is een ontwerp- en ingenieursbureau voor de inrichting van landschap en openbare ruimte, met een specialisatie in ontwerpen voor kinderen en jongeren. In de afgelopen 19 jaar is Carve gegroeid tot een bureau waarbinnen verschillende ontwerpdisciplines samenkomen, zoals industriële vormgeving, civiele techniek, architectuur en landschapsarchitectuur. We ontwikkelen vernieuwend multifunctioneel buitenmeubilair en unieke speelobjecten, we ontwerpen grote en kleine pleinen in de stad, we ontwerpen parken, skatevoorzieningen, speeltuinen en (brede) schoolpleinen. Door de diversiteit binnen ons bureau werken we in een klein teamverband aan een brede reeks projecten. Voor het ontwerp voor het Van Lieflandpark zijn we betrokken als landschapsarchitect, waarbij we ons tot doel hebben gesteld een park te ontwerpen dat is geïnspireerd op het huidige gebruik en de betrokkenheid van de buurt.
Nieman Raadgevende Ingenieurs is een ingenieursbureau voor bouwkwaliteit, bouwveiligheid en bouwfysica. Wij passen gedegen kennis van de bouwtechniek en bouwregelgeving toe in praktische adviezen. Daarbij beperken we ons niet tot de ontwerpfase, maar we bieden ook ondersteuning in uitvoering en in de beheerfase. We ondersteunen de gehele bouwkolom met onze adviezen. Op projectniveau zijn we een partner voor het (ontwikkelende) bouwbedrijf, architecten, corporaties en ontwikkelaars. Daarnaast zijn we betrokken bij beleidsadvies en bij kennisoverdracht.
De locatie met zijn bewoners en gebruikers speelt een sleutelrol in onze projecten. Heren 5 is gevoelig voor ‘de geest van de plek’ en voor lokale referenties in vormentaal en materiaalgebruik. We besteden in onze ontwerpen veel aandacht aan thema’s als het ‘thuisgevoel’. Het Lieflandpark kan dan ook een park voor de hele buurt worden, en natuurlijk een park waar de bewoners met hun veranda’s fantastisch aan kunnen wonen!
5
hoofdstuk 1: uitgangspunten selectie
Uitgangspunten selectie In de eerste fase zijn door de gemeente drie partijen geselecteerd die een plan mochten maken voor de locatie. Selectiecriteria waren: • ontwerpkwaliteit • duurzaamheid • participatie met de buurt Op elk van deze criteria hebben wij een zeer hoge ambitie neergelegd, waardoor wij mede geselecteerd zijn. Overigens bleek dat wij de hoogste score hadden van alle 14 inschrijvingen! Onderstaande kaders zijn ons meegegeven voor de uitwerking. Daarbinnen hebben wij veel vrijheid gehad om wensen van omwonenden in te vullen. Kaders De gemeente Utrecht heeft een aantal concrete kaders vastgesteld waar de nieuwbouw aan moet voldoen. De belangrijkste zijn: • Het te bebouwen oppervlak en de bouwhoogten zijn vastgesteld in de Uitgangspuntenkaart 2015. Daarin heeft de gemeente aangegeven waar wel en waar niet mag worden gebouwd en hoe hoog de bebouwing maximaal zou mogen worden. • De gemeente wil dat er maximaal 38 woningen worden gebouwd. De ontwikkelaar mag zelf bepalen welk soort huizen gebouwd gaan worden. • De toegangsweg naar het nieuwbouwwijkje moet aan de noordwestzijde komen, vanaf de Van Lieflandlaan. • Aan de zuidzijde, de Reinder Blijstralaan, moet in ieder geval een pad komen voor voetgangers en wellicht ook fietsers. • Minimaal vijfhonderd vierkante meter van het terrein moet worden ingericht als openbaar groen of speelterrein. • De gemeente heeft aan het inrichten van de openbare ruimte buiten de woningen nog enkele kwaliteitseisen gesteld. • Ten slotte wil de gemeente dat er voor de nieuwe bewoners binnen het plangebied gelegenheid komt om te parkeren, rond of onder het nieuwe huis. Het aantal parkeerplaatsen moet voldoen aan het gemeentelijk parkeerbeleid.
uitgangspuntenkaart gemeente ontwikkelgebied - geen bebouwing ontwikkelgebied - hoogte maximaal 3 m ontwikkelgebied - hoogte maximaal 10 m
Buiten deze kaders mogen wij als team in overleg met de omwonenden de invulling bepalen.
openbaar gebied
7
hoofdstuk 2: omgeving Van Lieflandlaan
Introductie Ten noorden van het centrum van Utrecht, opgespannen tussen de Meester Tripkade, de Kardinaal de Jongweg en het spoor, bevindt zich een rustige woonbuurt. In het hart van deze buurt ligt een verscholen groen veldje waar de toekomstige woningbouwontwikkeling gerealiseerd gaat worden. In het verleden is dit veldje gebruikt als buitensportlocatie voor de naastgelegen school.
9
Typering van de omgeving De bouwlocatie ligt verscholen achter de Van Lieflandlaan op een groen veldje dat nu voornamelijk in gebruik is door mensen uit de buurt die daar hun hond uitlaten en door spelende kinderen. De bebouwde omgeving rondom de locatie kenmerkt zich door een variatie in architectuur en woningtypen. Aan de Meester Tripkade, de rand van Tuindorp, staan statige tweekappers en vrijstaande woningen. De westwaarts gerichte tuinen van deze woningen grenzen aan de toekomstige woningbouwlocatie, het veldje. De noordzijde van de locatie wordt begrensd door een leegstaand schoolgebouw. Eind 2016 zal het OPDC Utrecht daarin plaats nemen, een school voor leerlingen uit de regio Utrecht die de aansluiting met het reguliere voortgezet onderwijs dreigen te verliezen of al verloren hebben. De zuidelijke rand van de locatie wordt begrensd door het ‘witte dorp’, een rustige woonbuurt met rijwoningen uit de jaren ’90. Naast de entree van de nieuwbouwlocatie aan de Van Lieflandlaan ligt een klein en goed verzorgd woonwagenkamp.
achterkanten Meester Tripkade
het ‘witte dorp’
OPDC Utrecht
studentenflats
woonwagenkamp 10
Speelvoorzieningen en groenstructuur De schegvormige woonbuurt is aan de zuidzijde begrensd door een groenstructuur en een brede sloot tussen de Kardinaal de Jongweg en de Reinder Blijstralaan. De auto’s die haaks zijn geparkeerd in de Reinder Blijstralaan staan tussen groene terpen geparkeerd, wat een ontspannen straatprofiel oplevert. Het spoortalud aan de noordwest zijde zorgt ook voor een groene begrenzing van de woonbuurt en wordt geflankeerd door een aantal sportvoorzieningen, zoals een voetbal-, basketbal- en volleybalveld. In het witte dorp, aan de Joannes W.F. Waplaan, ligt een kleine speelplaats met eenvoudige toestellen. Ondanks het verscholen karakter functioneert het voormalige sportveldje als groen hart van de buurt. Door de berken en elzen aan de rand van het veldje wordt de privacy van de aanliggende tuinen gewaarborgd en hebben de buurtbewoners een prettig, ruim uitzicht. Het veldje is op dit moment toegankelijk vanuit de Reinder Blijstralaan en wordt gebruikt door buurtbewoners om hun hond uit te laten, en door kinderen die er graag spelen en hutten bouwen. Het veldje heeft niet alleen een introvert karakter doordat het verscholen is tussen de omringende bebouwing, maar ook doordat de randen worden gemarkeerd door een volwassen groenstrook.
voetbalveld aan Van Lieflandlaan
struinpad door groenstructuur
speelplek aan de Waplaan
‘groene’ parkeeroplossing R. Blijstralaan
‘het veldje’ 11
hoofdstuk 3: participatie met omwonenden
moodboard bewonersavond
Geschiedenis van het plangebied Er is reeds veel bij ons bekend over de historie van de plek. Bij eerdere pogingen om tot ontwikkeling te komen en onrust over de mogelijke plaatsing van de spaceboxen is veel gedocumenteerd. Er is zelfs een biedboek gemaakt door omwonenden waarin mogelijke uitgangspunten voor ontwikkeling van het veldje en er is een document met ‘Visie en Oplossingen voor het veldje in het hart van de buurt’. De actieve en betrokken houding van de omwonenden heeft de weg bereid om aan het veldje een bijzondere invulling te geven– in plaats van de voor de hand liggende maximale bebouwing. Een invulling die past bij de plek en bij de wijk – en waar de belangen van de omwonenden niet uit het oog worden verloren. Alle verhalen zijn door ons gebruikt om ons een goed beeld te vormen van de mening van omwonenden. Door een omwonendencomité, samengesteld door omwonenden van de locatie Van Lieflandlaan. is ons verder nog een wensenlijst aangereikt die meegenomen is in de opgave.
13
Wensenavond omwonenden Op verzoek van het omwonendencomité is een wensenavond voor omwonenden georganiseerd in de naastgelegen school, waar ook de andere twee ontwikkelende partijen bij aanwezig waren. Vanuit alle zijden rondom de locatie waren mensen aanwezig en de sfeer was zeer prettig en open. Wij presenteerden daar bewust geen uitgewerkt plan, en ook geen keuzemogelijkheid tussen meerdere uitgewerkte plannen. Wij vonden het juist belangrijk dat omwonenden zelf konden aangeven hoe ze een mogelijke ontwikkeling graag zagen – en hoe juist liever niet. Tijdens de bewonersavond werd er een indeling in drie groepen gemaakt. Met alle teamleden hebben we besproken wat zij belangrijke thema’s vonden in de buurt. Met stickers (blauw, zalm en geel) hebben bewoners hun voorkeuren kenbaar gemaakt, wat uiteindelijk tot enkele zichtbaar gedeelde keuzes heeft geleid.
Groene openbare ruimte!
Hoogte van de bebouwing
Het aantal woningen
Uitzicht en bezonning
De toegang voor de auto’s
Plek om te spelen voor mijn kinderen
Afstand van de bebouwing tot onze bestaande woning
Welk van bovenstaande thema’s vind je het belangrijkst?
Een groene gevel...
Op wat voor gevels wil je straks uitkijken?
Een groene overgang... Een groene parkeerplek...
Parkeren voor de nieuwe bewoners
...of juist een baksteen gevel?
...of juiste een bebouwde overgang?
...of parkeren in de (achter)tuin?
De overgang tussen privé achtertuin en openbaar gebied
14
reacties ten aanzien van de (groene) openbare ruimte
De persoonlijke gesprekken en de ‘moodboards’ leverden oor ons zeer nuttige informatie op. De duidelijke voorkeuren daarin waren in grote lijnen: • Zo weinig mogelijk woningen; • Geen hoogbouw; • Afstand nieuwbouw ten opzichte van bestaande bebouwing zo groot mogelijk; • Groene gevels en groene overgangen; • Een ‘open’ parkgevoel, afhankelijk van de plek van het groen; • Meer ‘gebruiksgroen’ dan ‘kijkgroen’; • Natuurlijke speelgelegenheid in plaats van een ‘ontworpen’ speeltuintje.
Ik loop hier graag op zondag met mijn vrouw
Ik vind het gewoon fijn dat het een stukje ‘ruig’ groen is
maar ook dat gespuis…
Ik wil hier mijn hond kunnen uitlaten
maar er ligt wel een hoop troep!
Hoe gebruik je het ‘veldje’ nu en hoe wil je het straks gebruiken?
Lekker open en toegankelijk, zoals bij het Griftpark
Wil je kijkgroen...
De groene randen zijn prettig om op uit te kijken en zorgen voor wat privacy
De kinderen kunnen zich er goed verstoppen en hutten bouwen
Wij willen hier spelen.
...of gebruiksgroen
Wat vind je goed aan de randen van het ‘veldje’ en wat kan beter?
Exclusiever, zoals bij het Julianapark
Natuurlijke speel voorzieningen...
...of ‘ontworpen’ speelvoorzieningen?
hangt af van plek Groene openbare ruimte
Hoe is de groene ruimte straks aangesloten op de buurt?
Speelvoorzieningen
15
Maquette
Persoonlijke enquête
Onze maquette had op de plek van het veldje nog geen invulling. Doordat mensen zelf met hulp van de architect gingen schuiven met blokjes woningen, vlakjes groen en parkeerplaatsen, ontstond uiteindelijk een voor veel omwonenden wenselijk beeld, zij het nog heel grof. Gaandeweg kwamen er steeds minder woningen en steeds meer groene vlakjes bij.
Op de wensenavond kwamen wij er achter dat lang niet alle omwonenden aanwezig waren of konden zijn. Uiteraard wilden we iedereen de kans bieden om een bijdrage te leveren, zoals we de gemeente in ons participatieplan hadden beloofd. Daarop hebben we in overleg met de gemeente besloten om alle mensen die straks een stem mogen uitbrengen, per brief uit te nodigen om desgewenst gebruik te maken van de gelegenheid om een online enquête in te vullen. Hier is zeer positief op gereageerd en de resultaten van deze enquête hebben ons dan ook zeer goed geholpen. De mensen die de vragenlijst ingevuld hebben zullen hun inbreng als het goed is ook herkennen in de uitwerking.
Bijzonder om te zien was dat de meeste aanwezigen voor dezelfde oplossingsrichting kozen. Dat laatste beeld is de basis geworden voor het ons uiteindelijke plan.
Conclusies uit de online enquête: • proces: iedereen vond de aanpak goed, maar er bestonden wel twijfels over de gestelde kaders (met name het aantal woningen ten opzichte van het groen); • Belangrijkste thema’s: groen, ontsluiting autoverkeer, hoogte van bebouwing en afstand bebouwing ten opzichte van de eigen woning; • Grootste zorgen, bang voor: bouwoverlast, te weinig groen, hoogbouw, langsgaand verkeer, achteruitgang van de buurt; • Waardering voor de huidige buurt: prettige bewoners, rust (weinig verkeer), kindvriendelijk, fijn woonerf; • ‘Uw ideale invulling’: minder dan 38 woningen, meer groen, koopwoningen (ongeacht de doelgroep), geen ‘goedkope woningen’, woningen met behoud van groen, integratie met bestaande buurt, meer dan een grasveldje, kwaliteit; • Verder werd ook genoemd: “neem de school mee in de plannen”, participatie in de verdere uitwerking ná de keuze van de buurt ook graag meenemen, graag ook aandacht voor een aantal plekken buiten het plangebied die niet prettig zijn (voetbalkooi, studentenflats en kantorenhoek)
16
hoofdstuk 4: concept
Van Lieflandpark - een park voor de wijk Ondanks of misschien wel dankzij het introverte karakter van de locatie functioneert het veldje als groen hart voor de buurt. Het veldje zelf is voor kinderen uit de buurt een plek om hutten te bouwen of te spelen. De elzen en berken zorgen voor een prettig uitzicht en waarborgen de privacy van de belendende tuinen. Daarnaast functioneren de groene randen als broedplaats voor veel vogelsoorten. We zijn het volledig eens met de omwonenden: ook naar onze mening zou het zonde zijn om deze locatie helemaal vol te bouwen met de maximale 38 woningen, omdat de buurt juist dit soort schaarse groene open plekken hard nodig heeft. De vragen die we ons hebben gesteld bij de start van de selectie, ingegeven door de reacties van omwonenden, zijn dan ook: Hoe kunnen we zoveel mogelijk groen behouden? Hoe kunnen we de nieuwbouw gebruiken om dat groen nog beter tot zijn recht te laten komen? En hoe kunnen we het veldje beter bruikbaar maken door ook de waterproblematiek op te lossen? Deze vragen hebben geleid tot een ontwerpconcept waarmee we het veldje opwaarderen tot een waarachtig Van Lieflandpark. • Een park waar zoveel mogelijk bestaande bomen hun plek behouden. • Een park dat in alle jaargetijden kleurrijk en aantrekkelijk oogt. Een park dat beter toegankelijk wordt gemaakt voor de mensen uit de buurt. • Een park dat uiteindelijk van iedereen kan zijn.
▲In de nieuwe ontwikkeling wordt het veldje opgewaardeerd tot groen hart van de buurt; het Van Lieflandpark.
▲ Hoe kan de kwaliteit van het bestaande veldje behouden blijven, de waterproblematiek opgelost worden, en hoe maken we het veldje veiliger (en leuker!) voor kinderen om te spelen? 18
Minder woningen Om dit van Lieflandpark te kunnen realiseren, vinden wij het noodzakelijk fors minder woningen te bouwen dan maximaal mogelijk is. Bij de realisatie van 38 woningen (het maximaal aantal volgens de gemeente) blijft er nauwelijks ruimte over voor openbaar groen. Onze insteek: Wij willen bijna de helft minder woningen bouwen en ze zodanig slim op het veld inpassen dat ze zoveel mogelijk groen opleveren en zo min mogelijk in de weg staan van de bestaande bebouwing. Ons plan is met maximaal 20 woningen wat ons betreft nog steeds financieel haalbaar én maakt het tegelijk mogelijk een kwalitatief openbaar park aan te leggen; het Van Lieflandpark. Door de woningen aan de randen van de locatie te situeren, kunnen we zoveel mogelijk bestaande bomen behouden en krijgt het Van Lieflandpark een prettige maat en schaal. Omdat we veel minder woningen bouwen dan oorspronkelijk de bedoeling was, kunnen we voldoende afstand houden tot de bestaande woningen. De minimale bebouwingsvrije zones van de Uitgangspuntenkaart 2015 hebben we in ons plan verruimd met 3 tot 6 meter. Door een rij van zeven woningen in het noorden (bij de school) en twee rijen van vijf en acht woningen aan de oostzijde van de locatie (aan de kant van de Meester Tripkade), ontstaat een mooie balans tussen bebouwd en open. De woningen sluiten op ongedwongen wijze aan op de omgeving, en ‘omarmen’ als het ware het park – dat door zijn maat en inrichting een park van de hele buurt wordt.
▲In het Van Lieflandpark worden er fors minder woningen gerealiseerd, die ook nog eens naar de randen van de locatie worden geschoven, zodat er ruimte ontstaat voor een goed park.
▲ Hoe kan je een kwalitatieve openbare ruimte maken als je 38 woningen realiseert op het veldje? 19
Parkeren Een van de uitdagingen is het parkeren van de auto’s van de toekomstige bewoners. Wij hebben daar in onze optiek een uitstekende oplossing voor bedacht. Vanaf de Van Lieflandlaan is er slecht één toegangsweg naar de locatie. De toekomstige bewoners parkeren aan deze toegangsweg. Deels haaks met de neus in het groen, richting de school, of deels in de eigen achtertuinen van het noordelijke blok onder een meeontworpen pergola. Door het parkeren achter de woningen aan de noordzijde op te lossen, blijven de auto’s uit het zicht van het park. Het park zelf is voor autoverkeer niet toegankelijk, uiteraard met uitzondering van nood- en hulpdiensten. Hierdoor ontstaat een autovrij park waar kinderen veilig en vrij kunnen spelen. De haakse parkeervakken langs de oprijlaan worden ingepakt door groene terpen en sluiten hiermee aan in het glooiende landschap. Daarmee zijn ze uit het directe zicht onttrokken. Tijdens de wensenavond is ons gevraagd of een ondergrondse parkeergarage mogelijk is. Wij hebben hier goed naar gekeken maar er uiteindelijk heel bewust voor gekozen dit niet te doen. Want hoewel ondergronds wellicht aantrekkelijk lijkt, wegen de nadelen wat ons betreft niet op tegen de eventuele voordelen: • De aanleg van een ondergrondse garage op dit veldje brengt veel kosten met zich mee. Die kosten moeten vervolgens weer worden opgebracht door extra woningen te bouwen. Meer woningen betekent meer ruimtegebruik, meer parkeren, minder park, lucht en ruimtelijke kwaliteit en dat staat haaks op onze insteek: zoveel mogelijk groen overhouden. • De waterhuishouding op het veldje is een uitdaging op zich. Toevoegen van een grote ondergrondse parkeerbak kan al snel leiden tot extra wateroverlast in de omliggende tuinen. • Het bouwen van een ondergrondse parkeergarage zal meer bouwoverlast geven en een langere bouwtijd. Wanneer er geen garage wordt gerealiseerd, zijn er geen damwanden en grote grondwerkzaamheden nodig. Dus heeft u minder last van de bouwwerkzaamheden en kan de bouwtijd aanzienlijk worden bekort. • Ten slotte: ondergronds parkeren is simpelweg niet nodig: de oplossing die wij hebben bedacht, biedt in onze optiek immers dezelfde voordelen: door het parkeren achter de woningen aan de noordzijde op te lossen, blijven de auto’s volledig uit het zicht van het park.
▲ de auto komt niet in het park, waardoor er veilige en kindvriendelijke wijk ontstaat
▲ rijdt de auto straks door de hele buurt? 20
Architectonisch concept Als we de afstand van de nieuwe huizen tot de bestaande bebouwing zo groot mogelijk zouden maken, moeten de nieuwe woningen als een massief blok in het hart van het veldje worden gebouwd. Dat laat slechts ruimte voor een zoom van groene tuinen rondom en niet voor het fraaie, toegankelijke park voor iedereen, zoals wij dat graag zouden zien. We hebben er daarom voor gekozen de woningen aan het Van Lieflandpark naar de randen van het gebied te schuiven. Hierdoor ontstaat een L-vormige verkaveling die ruimte laat voor het park. De randen van het veldje worden geflankeerd door volwassen elzen en berken en vormen het uitgangspunt voor het ontwerp. Mochten er bomen zijn die conditioneel te slecht zijn om te handhaven dan plaatsen we volwassen exemplaren terug. In de nieuwe situatie worden de bomen gecontinueerd als dragende kolommen in de veranda’s van de woningen. Door de zonnige veranda’s worden de seizoenen voor de bewoners aan het Van Lieflandpark verlengd en ontstaat er een langzame overgang tussen het privédomein en het openbaar gebied. Alle woningen hebben toegang tot de veranda via dubbel openslaande deuren. Hierdoor functioneert de veranda als verlengstuk van de woonkamer of –keuken, en ontstaat er een gezonde vorm van sociale controle in het park.
▲ de groene rand wordt gecontinueerd in de veranda
▲ bestaande groenzoom als uitgangspunt architectuur 21
hoofdstuk 5: ontwerp
Vogelvlucht
23
stedenbouwkundige en landschappelijke situatietekening (1:500)
24
ondergrondse containers entree voor auto’s, voetgangers en fietsers
parkeren op eigen terrein (7 x)
‘noordblok’
‘terpje’ parkeerplaatsen (23 x)
achterpad (afsluitbaar) struinpad transparant en begroeid hekwerk als afscheiding
hoofdpad met picknicktafel open weide struinpad
stapstenen over retentiezone speelplek met ‘ondersteboven bomen’ retentiezone
achtertuinen
bergingen
speelplek met ‘ondersteboven bomen’
achterpad (afsluitbaar)
stapstenen doorsteek
entree voor voetgangers en fietsers
25
technische situatietekening (1:500)
26
doorsnedes (1:200)
doorsnede door gebouwen (1:200) en door park in de lengte
doorsnede door gebouwen (1:200) en door park in de breedte 27
▼ ▼ (zie vorige pagina)
▼ ▼ (zie vorige pagina)
28
uitgangspuntenkaart (1:500) met nieuwe bebouwing
29
Parkeren en parkeertelling De toekomstige bewoners parkeren aan de toegangsweg naar het Van Lieflandpark. In totaal zijn er 30 parkeerplaatsen in het plan (20 woningen x norm 1.5 parkeerplaatsen per woning). 23 van deze parkeerplaatsen zijn haaks op de rijbaan, richting de school. Deze parkeerplaatsen liggen ‘verscholen’ achter kleine heuveltjes die beplant zijn met berken, net zoals elders in de wijk ook plaatsvindt. Dit beeldbepalende element komt op deze wijze ook terug in de nieuwe wijk. De overige 7 parkeerplaatsen zijn gelegen op eigen terrein van het blok aan de noordzijde. Deze auto’s zijn uit het zicht van het park, en zijn half overdekt door een mee-ontworpen pergola die zich over de hele lengte van het noordblok uitstrekt.
parkeeroplossing Reinder Blijstralaan als inspiratiebron
parkeren tussen terpjes en op eigen terrein
30
hoofdstuk 6: Van Lieflandpark
Van Lieflandpark Het Van Lieflandpark wordt een plek die uitnodigt tot verblijven: een plek waar kinderen veilig kunnen spelen, waar omwonenden zicht op hebben, waar ruimte is voor biodiversiteit en waar men een fijne wandeling kan maken. Kortom, een plek waar het goed toeven is. In reactie op de mening van de omwonenden hebben we ons tot doel gesteld een park te ontwerpen dat zo open mogelijk is, een park dat er zo min mogelijk ‘ontworpen’ uitziet. Geen park van aangeharkte bloemenperkjes en waar men niet op het gras mag lopen, maar een natuurlijk park dat jong en oud in elk jaargetijde uitnodigt tot informeel gebruik. Een park dat de ideale achtertuin is voor de wijk, – en de ideale voortuin voor de nieuwe bewoners. Het park kent een graduele overgang van dicht naar open, van klein naar groot. Het transformeert van een dicht begroeide zone via een open, riant grasveld, door tot aan de terrassen van de nieuwe bebouwing. Door deze graduele overgang, die heel bewust is vormgegeven, is het Van Lieflandpark een park van iedereen. De gemeente vroeg om minimaal 500 vierkante meter gebruiksgroen. Ons Van Lieflandpark wordt vijf keer zo groot, met bijna 2500 vierkante meter aaneengesloten groen! Dit betekent dat er, naast een mooi groot veld, ook ruimte is voor andere sferen en gebruik. Zo maakt een slingerpad een fijne wandeling mogelijk over het grote veld, dat ingezaaid wordt met een ruig kruidenmengsel en extensief wordt beheerd. Op het hoofdpad takken meerdere paden aan; de ‘struinpaden’, die een spannende wandeling tussen de bomen aan de zuidzijde mogelijk maken, en een snelle verbinding leggen met de Van Lieflandlaan. Het hoofdpad is uitgevoerd in half verharding, de struinpaden krijgen een meer natuurlijk karakter. Het autoverkeer komt binnen over een geasfalteerde strook aan de noordzijde, die het haakse parkeren ontsluit. Deze strook wordt ‘verbreed’ door een trottoir: voetgangers en bestemmingsverkeer delen hierdoor dezelfde toegang. Hierdoor wordt de toerit optisch versmald, wat bovendien wordt versterkt door het uiterlijk van de groene parkeerpockets. In de huidige situatie is de zuidrand aan de Reinder Blijstralaan een dichte zone, en staat er een hek tussen het veldje en de wijk. Straks opent zich het park naar de wijk, zodat er veel meer doorzicht is. Op twee plekken wordt er middels struinpaden als doorsteek een directe – en veilige – verbinding met de wijk wordt gemaakt. De paden steken letterlijk de wijk in!
auto fietser - voetganger (+ nood- en hulpdiensten) voetganger (hoofdpad) voetganger (struinpad)
entrees en weggebruikers 32
Retentiezone Om het probleem van het huidige, zompige grasveld op te lossen, gaan we vrijwel het hele veld circa 50 centimeter ophogen. Het terrein watert af naar een retentiezone, die zo gesitueerd is dat de bestaande bomen aan de zuidzijde gespaard blijven. De retentiezone kan bij hevige regenval vollopen en bij warme dagen droger staan. Door dit fluctuerende vochtgehalte kan hier een fantastische habitat voor planten en dieren ontstaan: van salamanders en kikkers tot libellen en kleine insecten. Het is de perfecte plek voor kinderen om de natuur op een veilige manier te ontdekken. Stapstenen bieden toegang tot de verlaagd liggende retentiezone en takken aan op het struinpad door de bomen. Speelzone Hierdoor wordt een natuurlijke speelzone gevormd; naast het ontdekken van de natuur kunnen kinderen, net als in de huidige situatie, spelen en rennen en hutten bouwen in de dichtere zone. De grond wordt hier niet opgehoogd, zodat we hier zo veel mogelijk bestaande bomen kunnen behouden. We vullen deze aan met nieuwe soorten, en een rijke begroeiing die meer biodiversiteit aantrekt en tegelijkertijd doorzicht en overzicht mogelijk maakt. Door dit ‘bosje’ meandert een struinpad, dat zich verknoopt met een speelzone die bestaat uit meerdere ‘ondersteboven bomen’. Deze speelbomen zijn letterlijk bomen die op z’n kop zijn geplaatst. Kinderen kunnen hierin klimmen, gebruiken als buut-plek, ze kunnen er hutten in bouwen – de mogelijkheden zijn eindeloos. Ook op het grote grasveld, in zicht van de omwonenden, staan twee ‘ondersteboven bomen’. We achten het van belang dat het spelen in Van Lieflandpark op een zo natuurlijk mogelijke wijze mogelijk is, en dus ook zo is vormgegeven – passend bij de plek.
struinpad
zitten / picknick
speelzones
stapsteen ‘ondersteboven bomen’ stapsteen
Picknicktafel en -bank
retentiezone (vochtig milieu)
Het middelpunt van het park is een grote picknicktafel met bank, die we eveneens graag in samenspraak met de buurt zouden willen ontwerpen. Een picknicktafel is een ultieme ontmoetingsplek in het park – een plek waar jong en oud bij elkaar kunnen komen. Op meer dan voldoende afstand van zowel de nieuwe als de oude woningen. Door de plaatsing van de nieuwe woningen is er bovendien altijd zicht op het park en de tafel, wat tot een sociaal veilig stukje wijk leidt.
33
Beplanting Het park biedt in alle seizoenen van het jaar een andere aanblik, door zorgvuldig gekozen beplanting. De bestaande bomen - veelal elzen en berken - blijven zo veel mogelijk behouden, en worden aangevuld met inheemse soorten. Zowel met meer berken en elzen, als ook met meer kleurrijke soorten zoals liquidambar en esdoorns. In de herfst kleuren deze bomen prachtig geel-rood. Het open grasveld bevat twee gebieden die ingezaaid worden met een rijk bloemenmengsel. Bijvoorbeeld op de wijze waarop onze fameuze tuinarchitect en natuurkunstenaar Piet Oudolf zijn meesterwerken componeert. We bieden graag aan om de beplanting van deze gebieden samen met de bewoners en omwonenden vorm te gaan geven. Wie zich alvast wil laten inspireren, kan terecht bij de Vlinderhof in het Maximapark van Leidsche Rijn.
beplantingsschema bloemen en onderbegroeiing
ruig gras
bloemrijk grasland
‘vlinderhof’ utrecht (piet oudolf)
lorenica xylosteum
bloemrijk grasland lage onderbegroeiing (schaduwrijk) bloemrijk kruidenmengsel (of vaste planten: ntb met bewoners)
symphoricarpus albus
betula (berk)
bestaande boom
beplantingsschema bomen
elzen / berken bloeiende bomen bijzondere herfstkleur
acer rubrum (esdoorn)
liquidambar
alnus incana aurea 34
35
zoom in plattegrond park (geen schaal)
36
materialisatie openbare ruimte (conform Hior Utrecht)
rijbaan auto (asfalt)
voetgangerszone betonsteen volgens Hior (keperverband)
parkeervakken betonsteen volgens Hior (elleboogverband)
paden park (halfverharding)
betonnen stapstenen
paden struinzone (houtsnippers) 37
hoofdstuk 7: architectuur
Architectuur Beeldbepalend voor de architectuur is de knipoog naar de bestaande groenzoom van het veldje. Zoals de bestaande berken en elzen de rand van het Van Lieflandpark aan de zuiden westzijde markeren, zo doen de échte boomstammen - die de constructie vormen van de veranda - dat aan de noord- en oostzijde van het park. Om nét wat meer afstand aan de achterzijde van de tuinen bij de Meester Tripkade te creëren, hebben we de woningen om de twee a drie stuks richting het park ‘geduwd’. Hierdoor wordt het park geflankeerd door drie rijen met lichte knikken, waardoor de woningen een prettige schaal krijgen die goed aansluit bij het park. Het schaal geven aan de woningen wordt versterkt door de flauwe dakhelling die de facetten in de gevel markeert, evenals de lichte kleurnuances in het metselwerk en de houten gevelbekleding. Om de lengte van de blokken te nuanceren en meer schaal te geven, knikken de blokken om de twee à drie woningen naar binnen en naar buiten. Het schaal geven aan de woningen wordt versterkt door de flauwe dakhelling die de facetten in de gevel markeert, evenals de lichte kleurnuances in het metselwerk.
▲ meer licht en ruimte aan de achterzijde door hellende daken
De tussenwoningen met hellende daken worden opgespannen tussen royale hoekwoningen van 3 lagen met plat dak. Hierdoor is er een duidelijke kop en staart te herkennen in de woningen en ontstaat er bij de tussenwoningen nog meer ruimte tussen de nieuwbouw en de woningen aan de Meester Tripkade. De woningen van het noordelijk gelegen blok hebben ook een adres aan de ontsluitingsweg van het Van Lieflandpark. Onder de pergola aan de ontworpen tuinmuren is elke woning duidelijk herkenbaar door de verlichtingsarmaturen en huisnummers.
▲ prettige schaal door de lichte knikken in de blokken 39
zonpanelen zijn pal zuid georiënteerd houten berging gemetselde tuinmuur als onderdeel van het ontwerp
waar stedenbouwkundig mogelijk; entree’s in kopgevel
daklichten in veranda is kopersoptie
constructie veranda; boomstammen Robinia vlonderdelen veranda; Robinia
erfscheiding aan afsluitbare achterpaden Mr. Tripkade; staalmathekwerk begroeid met hedera
Woningen De woningen aan het van Lieflandpark zijn royaal. Het gebruiksoppervlak varieert van 146 tot 162 m2, afhankelijk van de breedte (beukmaat 5.4 of 5.7 meter) en de positie van de woning (hoek- of tussenwoning). Kenmerkend voor alle woningen is de ruime veranda aan het park. Door de veranda worden de seizoenen voor de nieuwe bewoners verlengd. Zo is mogelijk om tijdens een zomerse druilerige dag of juist een zonnige dag in het najaar op de veranda te zitten en te genieten van het leven in het park. De veranda is toegankelijk door de dubbel openslaande tuindeuren, ongeacht of de bewoners kiezen voor een eetkamer of juist een keuken aan de veranda. 40
H5
zicht op de hoek waar park en woningen bij elkaar komen, met doorzicht op de school
arv
C + t u p in
n
erke w p o e
41
506
2 540
0 540
384
00 799
540
99
0 540
0 540
0
112
540
79
300
250
201
0 110
81
00
200
9
918
1
300
116
00
540 570 0
89
400 940
462
0 0
570
0
570 0
570
00
570 0
570
0
570
0 30
0
0
300
540
0
540
0
276
0
540
0
540
0
300
73
0
570
0
0
0
300
540
200
0
8
300
267
gemaatvoerde overzichtsplattegrond (1:500)
42
overzichtsplattegrond types (1:500)
woningtype 5,4m beuk
woningtype 5,7m beuk
43
11000
2500
voorbeelduitwerking woningplattegronden (5.4 meter beuk)
10915
1e verdieping (GO = 51 m2)
5400
5400
2e verdieping (GO = 45 m2 / 51m2) 10m
9,5m
9,5m
5400
Begane grond (GO = 51 m2) GO totaal tussenwoning = 147 m2 GO totaal hoekwoning = 153 m2
voorgevel
achtergevel
kopgevel
doorsnede
44
voorbeelduitwerking woningplattegronden (5.7 meter beuk)
2500
veranda, constructie met boomstammen
11000
e+k
w
10768
1e verdieping (GO = 54 m2) 9,5m
300
5700
5700
2e verdieping (GO = 47 m2 / 54m2) 10m
9,5m
5700
Begane grond (GO = 54 m2) GO totaal tussenwoning = 155 m2 GO totaal hoekwoning = 162 m2
achtergevel
voorgevel
kopgevel
doorsnede
45
gevelaanzicht Noordblok en kopgevel (1:200)
▼ ▼
gevelaanzicht 1:200
▼ ▼
(zie volgende pagina)
gevelaanzicht lang blok Lieflandparkzijde (1:200)
(zie volgende pagina)
46
▼ ▼ (zie vorige pagina)
▼ ▼ (zie vorige pagina)
47
gevelaanzicht achterzijde noordblok en kopgevel (1:200)
▼ ▼
gevelaanzicht achterzijde woningen (1:200)
▼ ▼
(zie volgende pagina)
gevelaanzicht achterzijde lang blok Lieflandparkzijde (1:200)
(zie volgende pagina)
48
gevelbeeld achterzijde woningen (1:200)
▼ ▼ (zie vorige pagina)
▼ ▼ (zie vorige pagina)
49
Materiaalgebruik Door het terughoudende en zorgvuldig op elkaar afgestemde materialen pallet - hout, keramische dakpannen en baksteen van de nieuwbouw woningen komen de wisselende kleuren van elk seizoen in het park optimaal tot hun recht. Passend bij ieder seizoen Door eenvoudige materialen - hout, keramische dakpannen en baksteen - terughoudend in kleur en zorgvuldig op elkaar afgestemd bij de nieuwbouw woningen te gebruiken, komen de kleuren van het park optimaal tot hun recht. Op de kopgevels van de woningen worden nestkasten voor verschillende vogelsoorten opgenomen.
baksteen handvorm licht geelbruin genuanceerd
keramische vlakke dakpan, grijsgeel
baksteen handvorm donker geelbruin genuanceerd
kunstof kozijnen, in kleur van de steen, renolitefolie
kolommen, boomstam, geschild, robinia (onbehandeld)
houten gevelbekleding en vlonderdelen, accoya, behandeld met kleurbeits woodguard
50
Zicht op de entreezone (vanuit Van Lieflandlaan)
51
Zicht op de terrassen en het park, richting het ‘witte dorp’ ten zuiden van de locatie
52
hoofdstuk 8: duurzaamheid
Energieconcept Onze ambitie is om van het Van Lieflandpark één van de meest duurzame wijken van Utrecht te maken. Wij denken dat Utrecht, en in het bijzonder Tuindorp hier klaar voor is. De interesse in het verduurzamen van de leefomgeving blijkt momenteel al in de wijk uit het collectief "Energiek Tuindorp” en de betrokkenheid van omwonenden bij eerdere buurtconsultaties. De realisatie van de nieuwe woningen aan het Van Lieflandpark sluit goed aan bij de verschillende initiatieven uit de buurt en kan wellicht een stimulans zijn voor verdere verduurzaming van omliggende woningen. In de voorselectie zijn onze (hoge) ambities op het gebied van EPC en GPR gebouw beoordeeld en hiermee harde toetsingscriteria geworden. Wij hebben ons gecommitteerd aan een gemiddelde EPC van -0,22 en een GPR van 8 inclusief proceskwaliteit voor de nieuw te realiseren woningen. Daarnaast is er sterk rekening gehouden met de ‘duurzame inpassing’ van de nieuwe woningen ten opzichte van de huidige bebouwing. EPC De realisatie van de woningen gaat uit van een gemiddelde EPC van -0,22 waarmee we een nul-op-de-meter concept willen realiseren. De EPC van -0,22 is 0,62 lager dan de eis. Bij nul-op-de-meter is het doel om de in- en uitgaande energiestromen (gas en elektra) op 0 te krijgen. Te nemen maatregelen zijn:
• Hybride (lucht)warmtepomp, extra comfort en energiezuinig (deze gebruikt de warmte uit ventilatieretourlucht en de buitenlucht voor de verwarming van de woning zodat de CVketel minder hoeft te stoken)
Concept
• HR++ beglazing met kunststof kozijnen GPR De ambitie is een gemiddelde GPR van 8 inclusief proceskwaliteit. De maatregelen die wij hebben genomen zijn: • hoge ambitie EPC waarde, dit heeft grote invloed op de GPR score; • aanpasbaar bouwen; de woningen zullen een zeer grote mate van flexibiliteit hebben, waardoor langer thuis wonen tot de mogelijkheden behoort en de woning mee kan bewegen met de veranderingen van de bewoners. De woningen worden daarmee toekomstbestendig; • duurzame materialen: wij passen duurzame materialen toe, zowel tijdens de bouw als in de woningen; • politie keurmerk en woonkeur, voor extra gebruikskwaliteit; • optimale proceskwaliteit door uitgebreide participatie met de omwonenden
• zonnepanelen (actieve zonne-energie): circa 18 - 20 per woning; • optimale verkaveling (passieve zonne-energie): meest gunstige (N-Z) oriëntatie op de zon, gerealiseerd door gedeeltelijk platte daken, panelen optimaal richting de zon te draaien; • goede Rc waardes voor gevel en dak; • goede luchtdichtheid op het niveau van passief bouwen (dus minder energieverlies door luchtlekken); • vloerverwarming;
54
Waterbeleid: De basis van duurzaam waterbeleid is: vasthouden-bergenafvoeren. Men gaat daarbij uit van het 'standstill beginsel'. Dit beginsel houdt in dat, als gevolg van de ontwikkeling, geen verslechtering van de waterhuishouding mag ontstaan. Ons uitgangspunt is een openbare ruimte die wat betreft waterberging zelfvoorzienend is en een optimale duurzame inrichting kent. Om de hoeveelheid verharding zo veel mogelijk te beperken, zal het plan een maximale hoeveelheid groen en tuin bevatten. De parkeerplaatsen en paden kunnen gedeeltelijk in een halfverharding worden aangebracht. Onze woningen hebben geen aansluiting op het hemelwaterriool, omdat ze allemaal voorzien worden van een eigen systeem met bodeminfiltratie. De hoeveelheid hemelwater wordt verder beperkt door zoveel als mogelijk gebruik te maken van groene daken. Op alle platte daken wordt een groendak (mos/sedum) toegepast. Natuur en groen Naast de maatregelen als hierboven al genoemd, zorgen wij voor behoud van bestaande natuur en creëren nieuwe natuur zorgen door middel van nestgelegenheid en groene daken. Deze elementen zullen zowel in de architectuur (bijvoorbeeld nestgelegenheden voor diverse vogels) verwerkt worden, als ook in het park. Ook het toepassen van duurzame en vleermuisvriendelijke LED-verlichting in de openbare ruimte, die de fauna niet verstoort, is een mogelijkheid die wij graag samen willen onderzoeken.
55
Vogelvlucht
56
