6065 Training als beroep 20-01-2004 09:10 Pagina 5
Inhoud Voorwoord 11
Inleiding 13 . Waarom dit boek? 13 .. Sociale vaardigheidstraining 13 .. Interculturele vaardigheidstraining 13 . De lezers 15 . Gebruiksmogelijkheden 16 . Indeling 16 . Achtergronden 17 .. Sociale vaardigheidstraining en andere vormen van werken aan gedrag 17 .. Wat is sociale vaardigheidstraining? 18 .. Wat is interculturele vaardigheidstraining? 18 .. Andere kenmerken van (sociale en interculturele) vaardigheidstraining 18 .. Persoonlijke opvattingen achter dit boek 19 . Verantwoording 20
De trainingscyclus 22 . Inleiding 22 . Programmeren 22 . De trainingscyclus 23 Overleg tussen trainer en organisatie 26 . Doelen en strategieën van organisaties 26 . Trainingsbeleid van de organisatie 27 . Trainingsfilosofie van de trainer 28 . De trainer, vakman en persoon 30 . Trainer worden 33 . Trainer en co-trainer 34 De voorbereidingsfase tot het trainingsontwerp 36 . Het identificeren van trainingsbehoeften 36 . Kant-en-klaar of op maat? 37 . Welke informatie hebt u nodig? 40 . Het verkrijgen van informatie 41 . Het vaststellen van trainingsbehoeften met toekomstige deelnemers 42 . Informatie over trainingsbehoeften analyseren en vergelijken 43
6065 Training als beroep 20-01-2004 09:10 Pagina 6
TRAINING ALS BEROEP
. . . .
Onderhandelen over trainingsdoelen 45 Een trainingsopdracht aannemen of weigeren 48 Doelstellingen afleiden uit trainingsbehoeften 51 Samenvatting: de voorbereidingsfase tot het trainingsontwerp 53
Groepsproces en leerproces 55 . Het volgen van het groepsproces 55 . Sociale behoeften en de kernthema’s van groepsontwikkeling 59 .. Eerste kernthema: erbij horen 60 .. Tweede kernthema: invloed uitoefenen 62 .. Derde kernthema: genegenheid 65 .. Het proces van groepsafbouw 67 .. Groepsontwikkeling en cultuur 68 .. Het bevorderen van groepsontwikkeling 69 . Het volgen van het leerproces 69 .. Het leerproces in het algemeen 70 .. Hindernissen bij het leren over gedrag 71 .. Zes stappen in het leerproces over gedrag 73 . Samenvatting: groepsproces en leerproces 82 .. Het volgen van het groepsproces 82 .. Het volgen van het leerproces 84 Wenken bij het ontwerpen van een trainingsprogramma 86 . Van ver weg tot dichtbij 86 . Van vertraagde naar onmiddellijke feedback 88 .. Criteria voor feedback 88 .. Feedback leren geven 90 . Afwisseling en pauzes 90 . Tussen onderwijs en ontdekkingsleren 93 .. Ethische overwegingen 94 .. Didactische overwegingen 94 .. Praktische overwegingen 95 .. Overwegingen met betrekking tot de groep 96 .. Overwegingen met betrekking tot de trainer 97 . Afstemmen van leer- en trainingsstijl 98 .. Wat is leerstijl? 100 .. Vier soorten instrumenten om leerstijl te meten 101 .. Cognitieve stijl: veldonafhankelijkheid/veldafhankelijkheid 102 .. Gevolgen voor het onderwijs 104 .. De behoefte van de leerling aan structuur 107 .. Het beste leerkanaal: waarnemingsvoorkeuren 110 .. Een veelzijdig instrument: de Leerstijl Inventaris 112 .. Hoe stem je leer- en trainingsstijl op elkaar af? 113 . Tot slot: nog enkele praktische tips 114 . Wenken bij het ontwerpen van een trainingsprogramma: samenvatting 114 . Instrumenten om de leerstijl mee vast te stellen 116
6065 Training als beroep 20-01-2004 09:10 Pagina 7
INHOUD
Het ontwerpen van een trainingsprogramma 118 . Training als werkwijze 118 . Training in of buiten de werksituatie 118 . Spreiding van trainingsbijeenkomsten 120 .. Ononderbroken blokvorm 120 .. Onderbroken blokvorm 122 .. Training als vervolgverhaal 122 . Soorten trainingsontwerpen 123 .. De vanuit de inhoud ontworpen training 124 .. De vanuit de groepsontwikkeling ontworpen training 127 .. De vanuit de leerdoelen ontworpen training 127 .. Het combineren van de drie basiselementen 128 .. Gestructureerde en ongestructureerde ontwerpen 128 .. Het sandwichontwerp 129 . Drie vuistregels bij het ontwerpen van een programma 130 .. Plan niet meer dan u kunt overzien 130 .. Plan niet wat niet te plannen is 130 .. Plan niet meer dan nodig zonder de deelnemers 131 7.6 Onderwerpen met het leerstijlenmodel van Kolb 131 .. Het model van Kolb 131 ..2. Leerstijlen 133 ..3. Het model van Kolb en het geven van trainingen 134 ..4. Inspringen op leerstijlen van deelnemers 135 ..5. Startpunten in de leercircel voor de vier leerstijlen 137 ..6. Het verschil tussen actief experimenteren en concreet ervaren 139 ..7. Checklist werkvormen in het model van Kolb 140 ..8. Ten slotte: groepen met een mix van leerstijlen 142 . Het plannen van de toepassing van het geleerde 143 .. Toepassing door keuze van leersituaties 143 .. Huiswerkopdrachten en actieplannen 143 .. Intervisie 145 .. Rapportage over de training aan het thuisfront 147 . Het plannen van de evaluatie 148 .. Functies van formatieve evaluatie 149 .. Kernaspecten van formatieve evaluatie 151 .. De rol van de trainer in de evaluatie 153 . Schriftelijk materiaal 154 .. Hoeveel leesstof? 154 .. Wat voor leesstof? 155 .. Trainingsbibliotheek 156 . Het regelen van praktische zaken 156 .. Trainingshulpmiddelen 156 .. Trainingsomgeving 157 .. Uw eigen trainingsruimte 159 . Het informeren van trainees; opdrachten 160 . Controleren van trainingsruimten en audiovisuele hulpmiddelen 161 . Voorbeeldprogramma’s sociale vaardigheid 161
6065 Training als beroep 20-01-2004 09:10 Pagina 8
TRAINING ALS BEROEP
.. ‘Management in actie’: een driedaagse training voor middenmanagement 161 .. ‘Mensen in moeilijkheden’: een vijfdaagse counselingtraining voor hulpverleners 164 .. ‘Teamtraining’: een driedaagse training voor kleine teams 169 . Voorbeeldprogramma’s interculturele vaardigheid 173 .. ‘Die gekke Hollanders’: een tweedaagse training interculturele communicatie voor buitenlandse studenten 173 .. ‘Wereldburgers’: een vier en een half daagse training voor managers en technisch specialisten die naar het buitenland gaan 177 .. ‘Omgaan met landgenoten’: een driedaagse training voor mensen in de gezondheidszorg die met etnische minderheden werken 182 . Het ontwerpen van een trainingsprogramma: samenvatting 185 Trainingsmethoden 190 . Trainingsmethoden 190 . Inleiding, inleiding met discussie, panel, symposium en colloquium 190 . Groepsgesprek 196 . Brainstorming 198 . Zoemgroepen 198 . Casestudy 199 . Oefenbanden 200 . Speelfilm en documentaire 202 . Demonstratie 202 . Individuele studie en geprogrammeerde instructie 203 . Observatiemethoden 204 . Proces- en bandanalyse 205 .. Procesanalyse 205 .. Bandanalyse 208 . Vaardigheidsoefeningen 209 . Spel 210 . Rollenspel 212 . Simulatie 217 . Interactiedrama 219 . Sociodrama 226 . Sociogram 229 . Non-verbale technieken 230 .. Ontspanningstechnieken 232 .. Creatieve technieken 232 .. Non-verbale spelen 233 .. Massagetechnieken 233 .. Bio-energetische en biodynamische oefeningen 234 .. Geleide fantasieën 234 .. Contacttechnieken 235 .. Spelletjes 236 . T-groep met inleidingen 236 . Rolverwisseling 236
6065 Training als beroep 20-01-2004 09:10 Pagina 9
INHOUD
. Alter ego 237 . Gedragsbespreking 238 Oefeningen en procedures 240 . Het hanteren van oefeningen 240 .. Voorbereiding 240 .. Uitvoering 241 .. Stoom afblazen 242 .. Nabespreking 242 . Het schrijven van rollenspelen 243 . Het hanteren van procedures 246 .. Kennismakingsprocedures 246 .. Procedures voor het werken met subgroepen 249 .. Evaluatieprocedures 252 . Het omgaan met video- en audioregistratie 254 De herzieningsperiode 257 . Het schrijven van het trainingsverslag 257 . Het herzien van de training 258 . Gezond blijven 258 Evaluatie en follow-up 261 . Inleiding 261 . Terminologie 262 . Waarom validatie en evaluatie? 264 . Evaluatie: wiens verantwoordelijkheid? 265 . Een paar problemen bij de evaluatie van trainingsprogramma’s 266 . Ontwerpen voor validatie- en evaluatieonderzoek 268 . Enkele opmerkingen over het ontwerp van evaluatieprogramma’s 270 . Methoden voor het verzamelen van gegevens 272 . Follow-up in het algemeen 276 . Extra training 277 . Het plannen van het voortzetten van het leerproces 278 . Follow-up voor trainees die naar het buitenland worden uitgezonden 278 . Afronden van de trainingsopdracht 280 Lijst van figuren en tabellen 281 Lijst van kaderteksten 282 Aanbevolen literatuur 283 Gebruikte literatuur 287 Naamregister 290 Zaakregister 292 Over de auteur 299 Handleiding bij de cd-rom Training als Beroep deel 300 Evaluatieformulier 301
