Inhoud
Inleiding
11
Hoofdstuk 1 – Normale taalontwikkeling 1.1 Taalontwikkeling: een multidimensioneel gebeuren 1.2 Componenten van de taalontwikkeling 1.3 Fasen in de taalontwikkeling 1.4 Besluit
15 16 18 21 24
Hoofdstuk 2 – Ontwikkelingsdysfasie 25 2.1 Spraak- en taalontwikkelingsproblemen versus ontwikkelingsdysfasie 26 2.1.1 Secundaire spraak- en taalontwikkelingsproblemen 27 2.1.1.1 Problemen in andere ontwikkelingsdomeinen 27 2.1.1.2 Beperkt taalaanbod 34 2.1.2 Primaire spraak- en taalontwikkelingsproblemen 34 2.1.2.1 Vertraagde spraak- en taalontwikkeling 35 2.1.2.2 Gestoorde spraak- en taalontwikkeling 36 2.2 Definitie van OD en uitsluitingscriteria 40 2.3 Terminologie 42 2.4 Criteria en kenmerken 46 2.4.1 Overeenkomsten met VSTO 46 2.4.2 Criteria en specifieke kenmerken OD 47 2.4.2.1 Voortalige fase 48 2.4.2.2 Vroegtalige fase 49 2.4.2.3 Differentiatiefase 50 2.4.2.4 Voltooiingsfase 53 2.4.2.5 Samenvatting kenmerken 56 2.4.2.6 Taalprofielen 57
6
Inhoud
Hoofdstuk 3 – Gevolgen voor andere ontwikkelingsdomeinen 3.1 Gedrag en sociaal-emotionele ontwikkeling 3.2 Cognitieve ontwikkeling en schoolse prestaties
59 60 61
Hoofdstuk 4 – Comorbiditeit 4.1 Autismespectrumstoornis 4.2 Coördinatie-ontwikkelingsstoornis 4.3 ADD en ADHD 4.4 Dyslexie
65 66 67 69 70
Hoofdstuk 5 – Etiologie 5.1 Erfelijke factor 5.2 Omgevingsfactoren 5.3 Belang in functie van hulpverlening 5.4 Besluit
75 76 79 81 81
Hoofdstuk 6 – Diagnose 6.1 Multidisciplinair onderzoek 6.1.1 Anamnesegesprek 6.1.1.1 Ontwikkeling van taal en communicatie 6.1.1.2 Medische gegevens 6.1.1.3 Cognitieve en sociaal-emotionele ontwikkeling 6.1.1.4 Motorische ontwikkeling 6.1.1.5 Hulpverleningsgeschiedenis 6.1.2 Evaluatie verschillende ontwikkelingsdomeinen 6.1.2.1 Gehooronderzoek 6.1.2.2 Intelligentieonderzoek 6.1.2.3 Andere onderzoeken 6.1.3 Spraak- en taalevaluatie 6.2 Adviezen na multidisciplinair onderzoek
83 84 84 84 85 86 86 86 87 87 88 88 89 93
Hoofdstuk 7 – Behandeling 7.1 Indirecte therapie – thuisbegeleiding 7.1.1 Waarom indirecte therapie 7.1.2 Vormen van indirecte therapie 7.2 Logopedische therapie 7.2.1 Algemene principes 7.2.2 Therapie op vlak van auditieve perceptie
97 98 99 100 102 103 106
Inhoud 7.2.2.1 Luisterhouding 7.2.2.2 Auditieve waarneming 7.2.2.3 Fonologisch en fonemisch bewustzijn 7.2.2.4 Auditief sequentiëren 7.2.2.5 Auditief geheugen 7.2.3 Therapie op vlak van taalbegrip 7.2.4 Therapie gericht op spraakstoornissen 7.2.4.1 Fonologische stoornis 7.2.4.2 Fonematische parafasieën en verhaspelingen 7.2.4.3 Verbale ontwikkelingsdyspraxie 7.2.5 Therapie op semantisch vlak 7.2.5.1 Woorden leren 7.2.5.2 Leren woorden leren 7.2.5.3 Leren over woorden 7.2.5.4 Strategieën om woordvindingsproblemen aan te pakken 7.2.6 Therapie op morfosyntactisch vlak 7.2.6.1 Zinsstructuren 7.2.6.2 Woordvormen 7.2.7 Therapie op taalpragmatisch vlak 7.2.8 Therapie op vlak van schoolse vaardigheden 7.2.8.1 Leestherapie 7.2.8.2 Spellingtherapie 7.2.8.3 Rekentherapie 7.2.9 Specifieke methoden 7.3 Multidisciplinaire therapie 7.3.1 Logopedische therapie in een multidisciplinaire context 7.3.2 Psychomotorische therapie / ergotherapie 7.3.3 Algemene ontwikkelingsstimulering 7.3.4 Psychologische begeleiding 7.4 Buitengewoon Onderwijs type 7 – taalklas en GON 7.4.1 Taalklas 7.4.2 GON-begeleiding 7.5 Besluit
7 107 108 108 109 111 112 115 115 124 124 126 126 132 134 135 136 137 145 149 153 153 160 161 164 167 168 168 170 171 171 173 179 182
8
Inhoud
Hoofdstuk 8 – Tips en adviezen voor ouders en leerkrachten 183 8.1 Algemene aanbevelingen 184 8.1.1 Erkenning en begrip tonen 184 8.1.2 Taalaanbod en communicatiestijl aanpassen 185 8.1.3 De spraak-/taalontwikkeling extra stimuleren 186 8.1.4 Verstaanbaarheidsproblemen aanpakken 189 8.1.5 Visuele ondersteuning bieden 190 8.1.6 Het gebrek aan innerlijke taal opvangen 192 8.2 Specifieke tips en adviezen voor ouders 193 8.2.1 Communicatie centraal: VAT-principes 193 8.2.2 De spraak-/taalontwikkeling stimuleren aan de hand van spelletjes 195 8.2.3 De spraak-/taalontwikkeling stimuleren aan de hand van boekjes 196 8.2.4 De kwetsbare sociaal-emotionele ontwikkeling ondersteunen 198 8.2.5 Taal-/spraakfoutjes verbeteren 199 8.2.6 Goede communicatie met de school bevorderen 200 8.3 Specifieke tips en adviezen voor leerkrachten van het kleuteronderwijs 201 8.3.1 De tijd structureren: dag- en weekverloop 201 8.3.2 Het kringgesprek organiseren 203 8.3.3 Zelfredzaamheid bevorderen 204 8.3.4 Nieuwe woorden aanleren 204 8.3.5 Spelenderwijs de taal stimuleren 205 8.3.6 Gebruik maken van beweging, ritme en melodie om taal te stimuleren 206 8.3.7 Tekenen en knutselen om taal te stimuleren 207 8.3.8 Voorlezen om taal te stimuleren 208 8.3.9 Voorbereidende lees-, schrijf- en rekenvaardigheden extra aandacht geven 209 8.4 Specifieke tips en adviezen voor leerkrachten van het lager en secundair onderwijs 211 8.4.1 Veilig onderwijsklimaat scheppen 211 8.4.2 Innerlijke taal ondersteunen 212 8.4.3 Automatiseringsproblemen remediëren of compenseren 213 8.4.4 Technisch lezen bevorderen 213 8.4.5 Begrijpend lezen bevorderen 215 8.4.6 Rekenvaardigheden bevorderen 216
Inhoud 8.4.7 Conversatievaardigheden oefenen en aandachtspunten voor stel- en spreekopdrachten 8.4.8 Multimedia en ICT 8.5 STICORDI-maatregelen 8.5.1 Stimuleren en begeleiden 8.5.2 Compenseren 8.5.3 Relativeren en remediëren 8.5.4 Dispenseren
9
217 219 220 221 223 225 226
Hoofdstuk 9 – Literatuur, interessante sites en materiaal 227 9.1 Bijkomende literatuur 228 9.2 Interessante websites met algemene informatie en tips 228 9.3 Hulpmiddelen voor ondersteunde communicatie, lees- en schrijfondersteuning 229 9.4 Gratis pictosoftware of pictogrammen om te downloaden 229 9.5 Lees- en luisterboekentips 230 9.6 Educatieve software 231 9.7 Structureren van tijd en ruimte 231 Verklarende woordenlijst
233
Lijst met afkortingen
247
Literatuur
249
Trefwoordenregister 273
