Inhoud cursus. De wereld s nachts. Les 1 - Inleiding. Vlaanderen s nachts. Europa s nachts. Cursus kadervorming lichthinder

Inhoud cursus Cursus kadervorming lichthinder

• Les 1 (Preventie Lichthinder vzw) – – – – –

Preventie Lichthinder vzw & Natuurpunt Educatie

Inleiding Probleemstelling Oorzaken Oplossingen Beleidskader

• Les 2 (Natuurpunt Educatie)

met de steun van Tandem en de Vlaamse overheid

– Effecten op natuur – Effecten op mens en gezondheid – Energieverspilling -> duurzame ontwikkeling

• Les 3 (Preventie Lichthinder vzw)

Les 1

– Technische achtergrond verlichting – Hoe efficiënt verlichten?

• Les 4 (Natuurpunt Educatie) – Tips voorbereiding toelichtingen, wandelingen,… – Lichthindertesten Voorjaar 2009

1

Voorjaar 2009

Cursus kadervorming lichthinder

2

De wereld ‘s nachts

Les 1 - Inleiding •Inleiding •Probleemstelling •Oorzaken •Oplossingen •Beleidskader

Voorjaar 2009


3

Voorjaar 2009


4

Vlaanderen ‘s nachts

Europa ‘s nachts

Voorjaar 2009


5

Voorjaar 2009


6

Provincie Antwerpen ‘s nachts

Voorjaar 2009


Provincie Limburg ‘s nachts

7

Voorjaar 2009

Provincie Oost-Vlaanderen ‘s nachts

Voorjaar 2009


9

8


Provincie Vlaams Brabant ‘s nachts

Voorjaar 2009

Provincie West-Vlaanderen ‘s nachts


10

Definities Verschil tussen lichthinder en lichtvervuiling Lichthinder is de overlast veroorzaakt door kunstlicht, als

regelrechte verblinding, als verstorende factor bij het verrichten van avondlijke of nachtelijke activiteiten, of als bron van onbehagen. Een bijzonder gevoelige groep voor lichthinder zijn de astronomen. Ook dieren ondervinden lichthinder door versnippering en beïnvloeding van hun leefgebied en verstoring van hun bioritme. Voor planten werden weinig of geen nadelige effecten vastgesteld met uitzondering van vorstschade door het langer vasthouden van de bladeren in de herfst.

Voorjaar 2009


11

Voorjaar 2009


12

Definities

Definities

Lichtvervuiling volgens Mira: is de verhoogde helderheid van de nachtelijke omgeving door overmatig en verspillend gebruik van kunstlicht.

Lichtvervuiling wetenschappelijk: Is een wijziging van lichtniveau’s in de buitenlucht als gevolg van kunstmatige verlichting. Voorjaar 2009


13

Voorjaar 2009

14

Lichtkoepel

Verschillende vormen • • • •


Lichtkoepel Verblinding (glare) Waar niet nodig (tresspass) Verspilling

Voorjaar 2009


15

Voorjaar 2009


16

Verblinding

Lichtkoepel

Voorjaar 2009


17

Voorjaar 2009


18

Verblinding

Voorjaar 2009


Doorbraak (Tresspass)

19

Voorjaar 2009

Verspilling

Voorjaar 2009


20

Duidelijk en veilig?

21

Voorjaar 2009

Gevolgen voor onze omgeving • • • •



22

Melkweg weg!

Mensen Dieren Planten Energiegebruik en CO2-uitstoot

Voorjaar 2009


23

Voorjaar 2009


24

Cultureel

Cultureel

Lascaux cave , France – 16 000 b.c.

Voorjaar 2009

25


Voorjaar 2009

Cultureel

26


Cultureel

Properties relating to astronomy stand as a tribute to the complexity and diversity of ways in which people rationalised the cosmos and framed their actions in accordance with that understanding. This includes, but is by no means restricted to, the development of modern scientific astronomy. This close and perpetual interaction between astronomical knowledge and its role within human culture is a vital element of the outstanding universal value of these properties. These material testimonies of astronomy, found in all geographical regions, span all periods from prehistory to today. Voorjaar 2009

27


Voorjaar 2009

Cultureel

28


Cultureel Vincent Van Gogh: Caféterras bij avond, September 1888 “De sterrennacht zet met altijd aan het dromen…” Vincent Van Gogh

Sirius Voorjaar 2009


29

Voorjaar 2009


30

Cultureel

Cultureel

Vincent Van Gogh: De sterrennacht, juni 1889

Vincent Van Gogh: Sterrennacht boven de Rhône, september 1888

Voorjaar 2009


31

Het verdwijnen van de sterrenhemel

Voorjaar 2009


“Waarom, vraag ik me af, zouden de stralende stippen in de lucht niet net zo makkelijk te bereiken zijn als de zwarte stippen op de kaart van Frankrijk? Net zoals we de trein naar Tarascon of Rouen nemen, gebruiken we de dood om naar de sterren te reizen.” Vincent Van Gogh Voorjaar 2009


33

Voorjaar 2009

Aandeel van de doelgroepen in de hoeveelheid buitenverlichting verkeer en vervoer = openbare verlichting overig bevolking

Contrast Deze letters zijn moeilijk te lezen zoals de sterren in een lichtvervuilde hemel.

2,4 %

Contrast Contrast

34


Bronnen van lichthinder en lichtvervuiling


Contrast

32


handel & diensten 27,5 %

2,9 %

industrie 8,0% landbouw 0,5%

Deze letters zijn makkelijk te lezen, zoals sterren in een donkere hemel.

Contrast

cijfers: MIRA-S 2000 verkeer & vervoer 58,7 %

Voorjaar 2009


35

Voorjaar 2009


36

Energieverbruik

Openbare verlichting

Aandeel van de doelgroepen in de hoeveelheid buitenverlichting verkeer en vervoer = openbare verlichting

• Goed en slechte vormen

opw aarts gestraald vermogen (MW) 90 80 70

cijfers: MIRA-S 2000 Industrie = zonder elektriciteitsproductie

Voorjaar 2009

overige

60

handel & diensten

50

verkeer & vervoer

40

landbouw

30

industrie* bevolking

20 10 0 1996

1997

2000


37

Voorjaar 2009

Het armatuur

Voorjaar 2009



38

Het armatuur

39

Voorjaar 2009

Slecht afgeschermd armatuur

Voorjaar 2009



40

Goed afgeschermd armatuur

41

Voorjaar 2009


42

Goed afgeschermd armatuur, slechte plaatsing

Slechte plaatsing • Gekanteld

• In boomkruinen Voorjaar 2009


43

Voorjaar 2009

Meer licht meer veiligheid ?

Voorjaar 2009



44

Uniformiteit?

45

Hoe moet er verlicht worden?

Voorjaar 2009


46

Principes van goed verlichten • Respecteren van de 20°-regel • Volledig vermijden van

Wat we nodig hebben

RECHTSTREEKS OPWAARTSE LICHTSTROOM

• Beperken van WEERKAATST OPWAARTS LICHT – Minimum doelgebied – Minimale luminantie en maximale uniformiteit. – Minimum gebruiksperiode.

• ACTIEF LICHTBEHEER – Dimming. – Logische actieve schakeling Voorjaar 2009


47

Voorjaar 2009


48

Principe neerwaartse lichtstroom


• een overzicht van verschillende mogelijke straatverlichtingen. Het onderscheid tussen goede en slechte keuzes ligt voor de hand. Op de foto zie je waarom verlichting met "bollen" gewoonweg af te raden valt: onder de lantaarnpaal - waar het licht juist moet komen - is er een donkere zone. De aanpalende huizen krijgen daarentegen de volle laag: het licht dringt de kamers ongewenst binnen.

Voorjaar 2009


• Slecht voorbeeld: lichtstroom naar boven, grasveld naast de weg mee verlicht

49


Voorjaar 2009

50



• Goed voorbeeld: volledig volgens de regels geïnstalleerd

Slecht voorbeeld: • Rechtstreekse inkijk in bronnen mogelijk. – Sluierluminantie – Pupilvernauwing

• Aangestraalde doelgebied lijkt minder helder • Aangestraald doelgebied niet uniform verlicht • Afschermen van de bronnen: – Wegdek lijkt veel helderder. – Lagere verlichtingssterkte volstaat

Voorjaar 2009


51

Principe minimum doelgebied

Voorjaar 2009

52


Principe minimum doelgebied

• Correcte inclinatie toestel

• Dwarsparalumen en/of HDG’s tegen dwarsverstraling

voor Voorjaar 2009


53

Voorjaar 2009


na 54

Effect op hemelgloed

Reclameverlichting

Schema dat de relatieve bijdrage van een verlichtingstoestel tot de lichtkoepel op een afstand van 10 km toont.

Wat wordt er verlicht?

Lancering in de mist?

A. 70-0°: Ideale verdeling van het licht. B. 90-70°: draagt significant bij tot de lichtvervuiling op grotere afstand, als gevolg van reflectie. Het gereflecteerde licht zal wel vaak gehinderd worden door gebouwen, bomen en andere obstakels. C. 99-90°: Zeer kritische zone voor lichtvervuiling en lichtkoepels waargenomen op 10 km (in landelijke gebieden) waar het sterk het gevolg is van verstrooing in de atmosfeer. D. 100-95°: draagt significant bij tot lichtvervuiling, vooral in landelijke regio’s waar het licht niet gehinderd wordt door obstakels. E. 180-100°: kritisch voor lichtvervuiling in bebouwde regio’s maar optioneel minder lichtvervuilend in landelijke regio’s.

Voorjaar 2009


55

Voorjaar 2009

Reclameverlichting


Niet oververlichten

57

Voorjaar 2009

Reclameverlichting



58

Reclameverlichting

Goede voorbeelden

Voorjaar 2009

56

Reclameverlichting

Slechte voorbeelden

Voorjaar 2009


Slechte voorbeelden

59

Voorjaar 2009


60

Klemtoonverlichting

Klemtoonverlichting De kerktoren of de hemel verlicht?

Het belfort of de hemel verlicht?

Voorjaar 2009

61


Voorjaar 2009

Klemtoonverlichting

Klemtoonverlichting

De brug of de hemel verlicht?

Voorjaar 2009


62


Het gebouw of de hemel verlicht?

63

Voorjaar 2009

Klemtoonverlichting


64

Klemtoonverlichting

Neerwaarts verlichten kan

Voorjaar 2009


65

Voorjaar 2009


66

Klemtoonverlichting

Goed verlichten wordt beloond

Afschermen kan

Voorjaar 2009


67

Afschermen en niet heel de nacht laten branden

Voorjaar 2009


68

Principe neerwaartse lichtstroom • Bij alle toepassingen moet zoveel mogelijk neerwaarts verlicht worden. • Geen enkel deel van de lichtbundel mag hoger dan het horizontale vlak door het lichtpunt waarneembaar zijn, en liefst niet boven 10° onder dit vlak. Dit noemt men het "Full Cutoff Systeem", volledige afsnijding boven het horizontale vlak.

Voorjaar 2009


69

Voorjaar 2009

Terreinverlichting • • • •


70

Terreinverlichting Wordt enkel het terrein verlicht?

Sportveldverlichting Parkeerpleinverlichting Verlichting van bedrijfsterreinen …

Voorjaar 2009


71

Voorjaar 2009


72

Sportterreinen Sinaai (2003)

Terreinverlichting Een voetbalveld in Sinaai (Sint-Niklaas) vroeger

Voorjaar 2009


Nieuwe toestand

73

Voorjaar 2009


74

Terreinverlichting

Sportterreinen Sinaai (2003)

Principe van neerwaartse verlichting Nieuwe toestand

Maar waar zijn de spelers?

Voorjaar 2009


75

Voorjaar 2009

Terreinverlichting

• Goed: parkeerterrein – FCO-armaturen – Uniforme verlichtingsniveau – Wel opletten voor palen na botsing (schuine paal = verblinding)

– Symmetrische armaturen – Niet horizontaal gemonteerd – Verblinding – Veel opwaartse lichtstroom


76

Terreinverlichting

• Slecht: parkeerterrein sporthal

Voorjaar 2009


77

Voorjaar 2009


78

Driving ranges golfscholen

Voorjaar 2009


Verlichting bedrijfsterreinen

79

Voorjaar 2009

Verlichting bedrijfsterreinen

Voorjaar 2009


81

Voorjaar 2009


82

Wanneer verblinding? • Een lichtbron die zich niet ver van de waarnemingsas bevindt, veroorzaakt strooilicht in het oog • MECHANISMEN:

• Bestuurders niet verblinden of in dwaling brengen • Verkeersborden (zelfs gedeeltelijk) voorstellen of nabootsen • Binnen 75 m van verkeerslichten op minder dan 7 m boven de grond rode of groene tint geven aan reclameborden, uithangborden of inrichtingen


80

Assimilatieverlichting

Regelgeving: art. 80 Wegcode

Voorjaar 2009


– diffusie in het glasvocht van het oog – Reflectie (80%) op het netvlies

• GEVOLG: contrastdaling of (extreem) totale verblinding • Uit onderzoek blijkt dat waarneming in richtingen < 20° t.o.v. de bron niet efficiënt zijn

83

Voorjaar 2009


84

Wat verhoogt de veiligheid?


• Verlichting stopt niet altijd de criminaliteit

Voorjaar 2009


• Uniformiteit

85

Voorjaar 2009



• Voorkom verblinding

87

Voorjaar 2009




88



Voorjaar 2009

86



Voorjaar 2009



89

Voorjaar 2009


90


Particuliere verlichting


Voorjaar 2009


91

Voorjaar 2009


92

Regelgeving: Vlarem II en hoe Milieuinspectie daar mee omgaat

Particuliere verlichting

• Op basis van het Milieu handhavingsrapport 2003 van de afdeling Milieu-inspectie. http://www.mina.be/uploads/MHHR_2003.pdf

• Hoofdstuk 7: Opvolging en eigen initiatief http://www.mina.be/uploads/MHHR_2003-07.pdf

Voorjaar 2009


93




94

Regelgeving: Vlarem II en hoe Milieuinspectie daar mee omgaat • Deel 4: Algemene milieuvoorwaarden voor ingedeelde inrichtingen. Hoofdstuk 4.6 Beheersing van hinder door licht • Deel 6: Milieuvoorwaarden voor niet-ingedeelde inrichtingen. Hoofdstuk 6.3 Beheersing van hinder door licht. • Beiden hebben zelfde artikelen

MI ziet de bestrijding van lichthinder, afkomstig van hinderlijke inrichtingen, als een belangrijke uitdaging voor de toekomst… Ervaring met lichtcontroles leert dat, ondanks de beperkte bepalingen die hierover in Vlarem II staan en ondanks het gebrek aan duidelijke verlichtingsnormen en – standaarden, lichthinder relatief makkelijk te saneren is. Voorjaar 2009

Voorjaar 2009

Alle artikels rond lichthinder zijn voor iedereen van toepassing 95

Voorjaar 2009


96



• .0.1: De exploitant treft de nodige maatregelen om lichthinder te voorkomen;

Voorjaar 2009


• .0.2: Het gebruik en de intensiteit is beperkt tot de noodwendigheden inzake uitbating en veiligheid;

97


99



100

• .0.2: niet functionele lichtoverdracht naar de omgeving wordt beperkt

– Door verzekeringsmaatschappijen – Door reguliere politiediensten.

Verplicht worden om overvloedig te verlichten ter bescherming van hun eigendommen (tegen de wet) Beter gebruik van naderingsverlichting.


Voorjaar 2009


• Verbazingwekkend dat bedrijven

Voorjaar 2009

98

• De term ‘veiligheid’ in de wetgeving verwijst in deze context echter naar de bescherming van de integriteit van personen en niet naar beveiliging tegen inbraak (citaat antwoord minister leefmilieu op parlementaire vraag). • Anti-diefstalverlichting behoort dus niet tot de noodwendigheden inzake ‘veiligheid’.

– Bij activiteit: het gebruik van de intensiteit van de lichtbronnen in open lucht zijn beperkt tot de noodwendigheden inzake uitbating en veiligheid. De verlichting is dermate geconcipieerd dat nietfunctionele lichtoverdracht naar de omgeving maximaal wordt beperkt; – Bij non-activiteit: geen licht.




• Hierbij hanteert MI volgende principes:

Voorjaar 2009

Voorjaar 2009

101

Voorjaar 2009


102



• .0.3: Klemtoonverlichting wordt enkel op de inrichting gericht

Voorjaar 2009


• Sky-Tracer = klemtoonverlichting

103



– Onwetendheid. – Veiligheid. – Openbare wegverlichting: zou overvloediger zijn en meer lichthinder veroorzaken.

105

Voorjaar 2009


106

Andere regelgeving i.v.m. lichthinder • Omzendbrief bezineverkooppunten langs rijkswegen • Belgische norm NBN L 18-002: Uitstalramen en uithangborden. • Belgische norm NBN L 13-005: Veiligheidsverlichting. • Nederlandse richtlijn rijkswaterstaat: maximum luminantiewaarden voor reclame doeleinden. • …

• Openbare verlichting eveneens onderhevig aan VLAREM.


104

• Bij eerste confrontatie met inbreuken op Vlarem, voornamelijk volgende excuses:


Voorjaar 2009



• .0.4: Lichtreclame mag de intensiteit van de openbare verlichting niet overtreffen

Voorjaar 2009

Voorjaar 2009

107

Voorjaar 2009


108

De toestand is …

Meer info regelgeving • Brochures Ministerie van de Vlaamse gemeenschap: “Publiciteit zonder lichtvervuiling” • “Openbare wegverlichting zonder lichthinder”

dramatisch maar niet hopenloos …

http://www.milieuhinder.be Voorjaar 2009


109

Voorjaar 2009

Lichthinderatlas


110

Lichthinderatlas

• Beelden van DMSP (Defence Meterological Satellite Program) met behulp van de Operational Linescan System (OLS) • Uit de periode 1996-1997 • Compositie van beelden tijdens heldere nachten met een maan minder dan 60% • Lichtbronnen die op 3 of minder opnames voorkwamen werden er uit gefilterd • Via tal van berekeningen kaarten die de hemelgloed veroorzaakt door artificiële verlichting weergeeft • Nauwkeurigheid van 2.8 Km

Voorjaar 2009


111

Voorjaar 2009

Lichthinderatlas


112

Lichthinderatlas Op het internet: http://www.lightpollution.it/dmsp/index.htm

• Kaarten over de toename van de lichtvervuiling (Italie) • Binnenkort ook met kaarten van hoeveel sterren je waar met het blote oog kan zien

Voorjaar 2009


113

Voorjaar 2009


114

De toestand is niet hopenloos …

Beleid en ondersteuning • Waar kan je terecht voor wat, wat wordt er gevraagd…

Voorjaar 2009


115

Voorjaar 2009

Declarations of Luzern, Stuttgart & Genk


116

Wat er aan doen?

• We unaminously request that all European governments and the European Union take immediate action to control lightpollution. These actions should include educational campaigns, new leglislation and research. Voorjaar 2009


• Er is meer en meer bewustwording • Maar er is te weinig kennis over: – hoe het wel moet; – wat goed is en fout;

• Overgrote deel van problemen ontstaat uit onwetendheid

117

Voorjaar 2009

Wat er aan doen?


118

Wat kan de gemeente er aan doen?

• Sensibilisatie:

• Overtreders informeren en begeleiden • In openbare aanbestedingen voorkomen van lichthinder opnemen • Politiereglement • Stedenbouwkundige verordening • Informatie verspreiden

– Nacht van de Duisternis (28 maart 2009)

http://www.nachtvandeduisternis.be – Europese symposia lichthinder (2005 in België, 2009 Ierland)

http://www.lichthinder.be/symposium – Infosessies …

• Structureel: – DULOMI: begeleiding van 50 gemeenten

http://www.verlichtenzonderhinder.be – Lichtaudits: onderzoek en beleidsvoorstellen

http://www.preventielichthinder.be – Advies bij concrete verlichtingsprojecten

Voorjaar 2009


119

Voorjaar 2009


120

Informatie op internet • • • • •

Platform Lichthinder

http://www.lichthinder.be http://www.verlichtenzonderhinder.be http://www.preventielichthinder.be http://www.emis.vito.be/lichthinder.be http://www.darksky.org

• Preventie Lichthinder vzw – E-mail: [email protected] – Website: http://www.preventielichthinder.be

• Bond Beter Leefmilieu (BBL): – Tweekerkenstraat 47, 1000 Brussel, 02/282.17.35 – E-mail: [email protected] – Website: http://www.bondbeterleefmilieu.be

• Vereniging Voor Sterrenkunde (VVS) Werkgroep Lichthinder – p.a. Maarten Vanleenhove, IJzerenwegstraat 11, 2850 Willebroek, 0496/59.98.19 – E-mail: [email protected] – Website: http://www.lichthinder.be

Voorjaar 2009


121

Voorjaar 2009

Hoe kan jij helpen?


122

Humor en lichthinder

• Lid worden van Preventie Lichthinder vzw – – – –

15 euro per jaar Optie: lid worden IDA voor 30 euro i.p.v. 50 dollar http://www.preventielichthinder.be [email protected]

• Infosessies geven (bv. in je milieuraad) • Meewerken aan de nacht van de duisternis Voorjaar 2009


123

Voorjaar 2009


124

Inhoud cursus. De wereld s nachts. Les 1 - Inleiding. Vlaanderen s nachts. Europa s nachts. Cursus kadervorming lichthinder

Recommend Documents