Inhoud Woord vooraf 6 Inleiding 7 1 Je bent vrijwilliger 10 2 Jouw geloof en jeugdwerk 17 3 Bid voor jongeren! 23 4 Werken vanuit een doel 28 5 Investeren in relaties 32 6 Dienend leiderschap 37 7 De kracht van een team 43 8 Jongeren: wie zijn ze? 47 9 Ouders in het oog 53 10 Bouwen aan een sterke groep 58 11 Orde op je club...? 64 12 Klaar voor de start 70 13 Werken met een methode 77 14 Aan de slag: werkvormen 80 15 En de bijbel dan? 86 16 Bidden met tieners 92 17 Handen uit de mouwen 97 18 Zorg voor jongeren 102 19 In gesprek 106 20 Schrijf je eigen plan 112 21 Een praatje houden 115 22 In gesprek.... met een groep 121 23 Nieuwe media 127 Bijlage 1 - 23 132 De schrijvers 180
Woord vooraf
Handboek voor JEUGDLEIDERS
6
Een handboek, wat een geweldige uitvinding! Dat is zo´n type boek dat alles in zich heeft voor iedere jeugdleider. Als je niet zo van studeren houdt, zet je het in je kast nadat je de hoofdstukindeling hebt doorgenomen: het kan altijd van pas komen. Nee, je hoeft je er niet schuldig over te voelen, het is tenslotte een handboek. Als je een cadeau zoekt voor een vriend, geef dit handboek! Zo’n boek moet iedere jeugdleider in de kast hebben staan en wordt dus zeker gewaardeerd. Als je weinig tijd hebt - je bent immers een jeugdleider - beluister dan de cd bij dit handboek. Binnen het uur ben je bijgepraat. Als je je onzeker voelt, koop dit handboek. Dat doet je zeker goed. Als je een beginnend jeugdleider bent, lees het handboek. Beter, sneller en praktischer kun je niet ingewerkt worden. Als je diep wilt graven, lees dan het handboek inclusief alle boeken, sites en onderzoeken uit de top 10’s. Heerlijk overzichtelijk en veel informatie! Bezoek vervolgens de trainingen van alle organisaties die er in staan. Tel daar alle bijlagen en verwerkingsvragen bij en je hebt (bijna) een studie jeugdwerk. Mijn complimenten aan André, Corien en Henrike die het geniale idee van een handboek bedachten en uitwerkten! Wat geweldig dat ze hun kennis en ervaring delen met wie maar wil. Het is een boek geworden waar de passie voor jongeren en God vanaf spat. Zij zijn geknipt voor hun werk, dat kan niet anders. Met dit handboek in de buurt, jij ook! Vincenza La Porta Alliantie
Coördinator Jeugd Evangelische
P.S. Naast de 10 tips voor goede websites die je in het boek vindt, hier nog een site waar elke jeugdleider eigenlijk regelmatig op te vinden zou moeten zijn: www.eakerkweb.nl: voortdurend en volop in ontwikkeling en daarmee een dynamische omgeving waar je veel goede artikelen, ideeën, tips en visie voor je jeugdwerk vindt, zoals bijvoorbeeld een artikel over het houden van praatjes of over het leiden van groepsgesprekken. Een mooie aanvulling dus op dit boek!
Inleiding ’Zou het niet fijn zijn als al onze jeugdleiders een boek in de kast hebben staan dat tjokvol praktische tips staat, over elk denkbaar onderwerp rond clubwerk? Tips die ze direct toe kunnen passen als ze ’s avonds met hun voeten in de klei staan…? Ja, of dat ze in de auto het boek in hun cd-speler kunnen proppen om in de file toegerust te kunnen worden… of tijdens het strijken natuurlijk!’
Voor wie? In jeugdwerkland is het niet zo makkelijk meer om alles over één kam te scheren. Het traditionele onderscheid tussen club en catechisatie wordt in veel gemeenten losgelaten. Die tweedeling hield van oudsher in dat op de catechisatie wordt gesproken over wat je gelooft en op de club over het algemeen ingestoken wordt op de vraag: hoe ziet dat geloof in het leven van alledag eruit? Inmiddels vinden veel kerken dat het uit elkaar trekken van deze twee vormen soms wat krampachtig overkomt, zij integreren beide vormen. Kun je eigenlijk wel praten over het wat van het geloof, zonder het hoe een plaats te geven? In veel gemeenten uit de meer evangelische hoek worden deze aspecten samengebracht in celgroepen of jeugdkringen. In de praktijk zien we dat deze geïntegreerde vorm van jeugdwerk best wat vraagt van leiders. Naast een inhoudelijk sterke basis, moet je ook sociaal sterk zijn om jongeren te begeleiden. Er zijn ook kerken die bewust blijven kiezen voor de traditionele verdeling, maar dan wel met een andere invulling. De opkomst van basiscatechisatie of keuzecatechese is daar een voorbeeld
7
Inleiding
Je hebt iets met jongeren en je leest dit boek omdat je wilt groeien in je rol als jeugdleider. Dat hopen we tenminste, want daarvoor hebben we het met elkaar geschreven. We hebben niet tot doel om training en toerusting voor leiders overbodig te maken. We hopen juist dat de inhoud jou inspireert om te investeren in je jongeren door zelf te groeien als leider. We schrijven ergens in dit boek dat het beste wat je aan jongeren te geven hebt je tijd is. Het is ons verlangen dat die tijd voor jongeren een ontmoeting is met inspirerende leiders.
van. Binnen de mentorcatechisatie wordt het behoud van kennis (een inleiding door een kenner) gekoppeld aan het kennen (in persoonlijke gesprekken met een mentor). De koppeling tussen hoofd en hart wordt daarin sterk gemaakt en vanuit een inhoudelijk vastgesteld kader wordt de lijn naar het leven van jongeren gelegd.
Handboek voor JEUGDLEIDERS
8
De jeugdclub is dan vooral de plek om te bouwen aan een sterke groep, waar inhoud wel een plaats heeft, maar op een andere manier. Daarbinnen wordt het leven van de jongere als uitgangspunt genomen en vanuit dat leven wordt een brug geslagen naar de inhoud, die te maken heeft met het geloof en gelinkt is aan relevante zaken uit leven en maatschappij. Hoewel we dit boek hebben geschreven met de setting van een jeugdclub of jeugdgroep in de tienerleeftijd in ons achterhoofd, is dit boek ook goed voor leiders die actief zijn in andere vormen van jeugdwerk, of die met jongere kinderen werken. De principes die je in dit boek vindt kun je toepassen op allerlei verschillende vormen van jeugdwerk: catechese, kinderclubs, diaconale projecten, pastoraat, jongerenbijbelkringen, etc. Want het gaat om relaties bouwen met die gasten, met hen meelopen en hen op weg helpen en dan maakt het labeltje dat aan jouw jeugdwerkactiviteit hangt niet zoveel uit. Een jeugdleider die bezig is in het geïntegreerde jeugdwerk heeft ook veel aan een hoofdstuk over orde houden, groepsdynamica, vrijwilliger zijn, persoonlijk geloof, bidden met tieners of zorg voor jongeren. Dit geldt ook voor iemand die als mentor of als gesprekleider bezig is in een nieuwe vorm van catechisatie; ook dan is het handig om wat handreikingen te krijgen over praten met jongeren (in hoofdstuk 14 over werkvormen) of waar je op kunt letten als je bijbel wilt lezen met deze gasten.
Hoe te gebruiken? Omdat we weten dat je het als jeugdleider al druk genoeg hebt, hebben we gekozen voor een heel makkelijk te gebruiken boek plús cd.
Hoe je het boek en de cd ook gebruikt: we wensen jou heel veel inspiratie toe!
9
Inleiding
Het boek en de cd zijn op de volgende manieren te gebruiken: • Een leesboek: Je kunt het hele boek van voor tot achter lezen en je zult je niet vervelen. Je zult merken dat de hoofdstukken geïllustreerd zijn met veel herkenbare voorbeelden uit de praktijk. De voorbeelden komen uit de gesprekken die we gevoerd hebben op verschillende trainingen van leiders en uit onze eigen praktijk. Niets verzonnen, alles is realistisch. • Een handboek: Het boek is ook heel geschikt als naslagwerk. Stel, je wilt weten hoe je het best met lastige ouders om kunt gaan, of je zoekt naar een gebedsvorm om de avond af te sluiten: in het boek kun je hier snel en gemakkelijk informatie over vinden. Zet het maar voor het grijpen op die plank en lees nog een keer het één en ander na. • Een werkboek: Bij elk hoofdstuk zitten verwerkingsvragen en speciale opdrachten in de bijlagen achterin het boek. Die helpen je om je de principes die uitgelegd worden in de verschillende hoofdstukken eigen te maken en samen met je team te groeien in jullie rol als jeugdleider. Op de site handboekvoorjeugdleiders.nl vind je de werkbladen in pdf, zodat je ze kunt uitprinten voor de andere teamleden. • Een eigen jaarplan: Helemaal achteraan vind je een bijzonder hoofdstuk (20), dat je helpt je eigen unieke jaarplan te schrijven. • Een luisterboek: op de cd staat het boek in één uur. Van elk hoofdstuk kun je een korte versie beluisteren, zodat je in een uur bijgepraat wordt over negentien verschillende aspecten van het jeugdwerk. Vervolgens kun je het boek lezen als een verdieping van wat je hebt beluisterd in de auto onderweg, tijdens het joggen op je iPod of onder het wegwerken van het strijkgoed.
1
Je bent vrijwilliger
Handboek voor JEUGDLEIDERS
10
Als kerk kun je een fantastisch gebouw hebben, een geweldig jeugdhonk, de hipste activiteiten en de beste programma’s. Maar als je geen mensen hebt die hun tijd, gaven en energie inzetten voor anderen, kan die kerk het wel vergeten. Als vrijwilliger ben jij belangrijker dan alle hierboven genoemde zaken bij elkaar! De kerk kan het redden zonder jeugdhonk, hippe activiteiten en perfecte programma’s. Maar nooit zonder toegewijde mensen die investeren in relaties en een voorbeeld willen zijn in het volgen van Jezus. In dit hoofdstuk kijken we naar wat het betekent om vrijwilliger te zijn in een kerk. Wat is je drive, hoe sta je erin, wat kost het je en levert het ook wat op?
Wat is jouw drive? Voordat je start als jeugdleider, maar ook als je al behoorlijk lang in het jeugdwerk zit, is het goed om na te denken over je motivatie. Waarom ben je eigenlijk jeugdleider? Daar zijn nogal wat redenen voor te bedenken. Als je die voor jezelf op een rijtje hebt, is het ook makkelijker om te bedenken waar je enthousiast van wordt en waarvan je gedemotiveerd raakt. Helder voor ogen hebben wat jouw drive is, helpt je om vol te houden, ook als het even niet zo lekker loopt. We noemen een aantal redenen om tienerwerk te gaan doen die wij regelmatig horen: • ‘Ik vind tieners gewoon een superleuke doelgroep, dus ik wil graag met hen optrekken.’ • ‘Ik werd gevraagd, en tja, je moet toch je steentje bijdragen in de gemeente, dus heb ik ‘ ja’ gezegd.’ • ‘Ik heb ontdekt hoe geweldig God is en dat wil ik graag delen met jongeren.’ • ‘Ik ben net nieuw in de gemeente en wil graag mensen leren kennen en er een beetje tussenkomen.’
• ‘Ik heb vroeger zelf veel gehad aan mijn clubleider en nu wil ik ook iets betekenen voor tieners.’
Als je nadenkt over jouw drive, kun je denken aan een motivatie vanuit je geloof, het verlangen om jongeren te helpen Jezus te leren kennen en te volgen, iets betekenen voor anderen. Maar bedenk ook eens wat je gewoon leuk vindt om te doen, waar je goed in bent, waar je energie van krijgt. Bovenstaande redenen zijn allemaal prima redenen om actief te worden in het jeugdwerk. Je mág het leuk vinden (sterker nog: als je er geen lol aan beleeft, zit je dan wel op de juiste plek?) en ervan genieten om collega-jeugdleiders te leren kennen. Maar het allerbelangrijkste is dat je echt hart hebt voor jongeren. Gaat jouw hart sneller kloppen als je denkt aan de tieners in jouw gemeente? Wil je niets liever dan een stukje met hen meelopen en die gasten helpen antwoorden te zoeken op vragen die ze hebben? Wil je ervoor gaan om hun te laten zien wie Jezus is? Komt deze omschrijving je niet bekend voor? Leg dan vooral dit boek aan de kant en ga iets anders doen in de gemeente. Gaat dit wel over jou? Dan moet je zeker verder lezen
Mag het je wat kosten? Een definitie van het woord vrijwillig is: ‘uit eigen beweging, niet gedwongen’. Als jeugdleider ben je vrijwilliger en als het goed is, doe je dat dus uit eigen beweging en niet omdat het moet. Maar vertaal dat nooit met ‘vrijblijvend’. Jouw rol in het jeugdwerk brengt verantwoordelijkheden met zich mee: je bent aan het werk
11
Je bent vrijwilliger
‘Ik ben coördinator voor de F’jes van onze voetbalclub. Dat zijn in totaal zo’n 150 kinderen. Gemiddeld ben ik daar toch wel tien uur per week mee bezig. Ja, het is een heel geregel en gedoe en ik ben er best druk mee. 150 Kids betekent ook 150 ouders die allemaal zo hun wensen hebben, en die dat aan mij komen vertellen met de verwachting dat ik alles organiseer zoals zij dat graag zouden willen. Dat levert soms aardig wat gezeur en stress op. Je doet het nooit goed en je kunt nooit alle ouders tegelijk tevreden stellen. Dat is toch wel een minder leuke kant van deze taak. Maar als ik dan die kotertjes rond die bal zie rennen en zie dat ze het geweldig naar hun zin hebben, dan kan ik daar echt van genieten. Dan weet ik weer waarvoor ik het doe. En die zeurende ouders? Ach, die neem ik dan maar voor lief...’
Handboek voor JEUGDLEIDERS
12
in dienst van je kerk. Sterker nog: je bent in dienst van de Koning van de kerk! En dat heeft weinig met vrijblijvendheid te maken. Jezus heeft, voordat hij terugging naar de hemel, zijn leerlingen de opdracht gegeven nieuwe volgelingen te maken en hen alles te leren over Jezus volgen en over leven in zijn Koninkrijk: ‘Mij is alle macht gegeven in de hemel en op aarde. Ga dus op weg en maak alle volken tot mijn leerlingen, door hen te dopen in de naam van de Vader en de Zoon en de heilige Geest, en hun te leren dat ze zich moeten houden aan alles wat ik jullie opgedragen heb’ (Matteüs 28:18-20). Jij hebt, als leerling van Jezus, deze opdracht ook. Dat geef je vorm door je in te zetten voor jongeren. Dat is kostbaar, omdat investeren in anderen en daar je tijd aan geven onbetaalbaar is. Vanwege die opdracht van de Koning van de kerk kan jouw bijdrage in het jeugdwerk niet de sluitpost in je agenda worden. Het betekent dat je het serieus neemt, omdat datgene wat jij doet uiteindelijk van levensbelang is. Dat het onbetaald en vrijwillig is, neemt niet weg dat het een serieuze job is! Als je met deze houding in je jeugdwerk staat, dan is het gevolg dat je gaat voor het beste, voor kwaliteit. Aanmodderen omdat het ‘slechts vrijwilligerswerk’ is, is er niet meer bij. Het mag je wat kosten. ’Ongeveer anderhalf jaar geleden ben ik begonnen als kindernevendienstmedewerker. Ik werd gebeld met de vraag of ik dat wilde doen. Kinderwerk vind ik superbelangrijk en ik heb wel iets met die doelgroep. Maar ik heb een behoorlijk drukke baan en een gezin, dus ik heb niet zoveel tijd beschikbaar. Er werd mij verteld dat het heel weinig tijd kost: alleen maar één keer in de drie weken op zondagochtend de kindernevendienst leiden aan de hand van een methode waarin al heel veel is uitgewerkt, dus veel voorbereiding vraagt het ook niet. Anderhalf jaar later ben ik er wel achter gekomen dat het veel meer inhoudt. Naast het voorbereiden en leiden van de kindernevendienst zijn er vergaderingen met het team, wordt er van je verwacht dat je meedoet met het organiseren van kinderdiensten, het startweekend voor kinderen, met Kerst en Pasen doen we iets speciaals en zo zijn er nog wel een paar taken te bedenken. Al met al ben ik veel meer tijd kwijt dan ik van tevoren had gedacht. Ik voel me er eerlijk gezegd wel een beetje ingeluisd, maar ik heb nu eenmaal ‘ja’ gezegd en vind dat je dan niet zomaar weer kunt stoppen…’
Levert het wat op? Hiervoor vroegen we ons af of jeugdwerk je iets mag kosten, maar levert het ook wat op? Of mag je deze vraag niet stellen? Het idee van vrijwilligerswerk in de kerk is toch vooral dat je belangeloos je tijd, gaven en energie inzet om iets voor anderen te betekenen? Klopt, je inzetten in het jeugdwerk is allereerst dienen. Want het gaat in eerste instantie om de jongeren en niet om jou. Tegelijk kan het eigenlijk niet anders dan dat het je wat oplevert, misschien wel juist als je het werk doet met het belang van de tieners op de eerste plaats. Als je ziet dat je er voor jezelf ook dingen uithaalt, helpt dat om het vol te houden. Als je het even niet meer weet, put het je minder uit en ben je ook beter in staat om jezelf eerlijk de vraag te stellen waarom je jeugdwerk doet. Maar welke winst zit er dan voor jou in?
Genieten Geniet je van de tieners die op je club komen? Heb je plezier in wat je doet? Vind je het leuk om jeugdleider te zijn? Of doe je het vooral omdat je de verantwoordelijkheid of zelfs de verplichting voelt om iets te doen? Het is belangrijk dat je er zelf lol in hebt. Natuurlijk zitten er aan elke taak ook minder leuke kanten, maar als je het niet met plezier doet en er niet van geniet, is de kans
13
Je bent vrijwilliger
Dit voorbeeld laat zien hoe belangrijk het is dat je van tevoren weet wat de functie inhoudt. Dat je duidelijk weet hoeveel tijd er zit in voorbereiding, de activiteit zelf, overleg met teamgenoten en andere taken. Vraag voordat je eraan begint dan ook wat er precies van jou verwacht wordt, dan weet je tenminste waar je ‘ja’ tegen zegt. Misschien is er een taakomschrijving beschikbaar. Zo niet, dan is het goed om de verantwoordelijken voor het jeugdwerk hiernaar te vragen, want uiteindelijk is het aan hen om te zorgen voor goede taakomschrijvingen. Je kunt natuurlijk ook zelf de taken op een rijtje te zetten en dit bespreken met je teamgenoten en met je jeugdraad of jeugdcommissie. Geef ook duidelijk aan hoeveel tijd jij beschikbaar hebt. Op die manier zorg je ervoor dat het voor iedereen helder is wat de job inhoudt, wat jij daarin bijdraagt en wat je van elkaar kunt verwachten. Plan vervolgens de dingen die je moet doen zoveel mogelijk in. Daarmee voorkom je dat het iets wordt wat je even snel tussendoor doet als je ergens een gaatje overhebt.
groot dat je de motivatie verliest en op een bepaald moment zelfs met tegenzin naar je clubavonden gaat.
Geloofsgroei Vaak horen we jeugdleiders zeggen dat optrekken met jongeren en avonden voorbereiden hen zelf ook een hoop dingen leert. Door je te verdiepen in thema’s en door gesprekken met tieners die soms een verrassende kijk hebben, groei je zelf ook in je geloof. Dat is dus pure winst voor jezelf!
Handboek voor JEUGDLEIDERS
14
Vrienden Samen met anderen actief zijn in de kerk, levert je contacten op. Soms worden je teamgenoten zelfs je beste vrienden. Dat is een kostbare opbrengst van het vrijwilligerswerk dat je doet. Een taak oppakken in de gemeente kan dus ook gewoon een heel goede manier zijn om mensen in je kerk te leren kennen en relaties te verdiepen.
Complimenten van Jezus In 1 Petrus 5 gaat het over het hoeden van Gods kudde. Dat is wat jij als jeugdleider doet. In vers 4 schrijft Petrus dat je daarvoor beloond wordt door Jezus zelf, wanneer hij terugkomt: ‘…dan zult u wanneer de hoogste herder verschijnt de krans van de luister ontvangen, die nooit verwelkt’. Hoe dat precies zit met die krans, wordt hier niet duidelijk, maar dit vers laat in elk geval zien dat herder zijn zeer de moeite waard is: je krijgt een compliment van Jezus zelf! Als dat geen winst is… Zet voor jezelf eens op een rijtje wat jeugdleider-zijn jou oplevert. Je zult verrast zijn over de lengte van dat rijtje en het zal je helpen om gemotiveerd te blijven!
Under construction! Misschien stel je jezelf af en toe de vraag of je wel geschikt bent als jeugdleider, of je wel genoeg weet en genoeg ervaring hebt. Het is zeker zinnig om af en toe kritisch naar jezelf te kijken. Maar word ook niet krampachtig. Eigenlijk is het heel eenvoudig: als jij van God houdt, hart hebt voor jongeren en bereid bent om te leren, dan schuilt er een goede jeugdleider in je. Laten we even inzoomen op die bereidheid om te leren. Het feit dat je dit boekje in je handen hebt en de tijd neemt om het te
lezen (of in elk geval door te bladeren…) geeft al aan dat je de mogelijkheid om je te verdiepen aangrijpt. Jezelf ontwikkelen zorgt ervoor dat je steeds meer kwaliteit kunt leveren aan jouw club. Groeien in je rol houdt het bovendien voor jezelf ook leuk: het geeft uitdaging aan je job, je ontdekt nieuwe manieren om met je jongeren om te gaan en je wordt er steeds beter in. Jezelf ontwikkelen kan op allerlei manieren.
Lezen Door te lezen over jeugdwerk, jongerencultuur en de ontwikkeling van jongeren blijf je op de hoogte van de doelgroep en leer je nieuwe dingen. In bijlage 23 vind je een aantal leestips.
Regelmatig worden er door landelijke jeugdwerkorganisaties trainingen georganiseerd. Hier kun je een hoop leren over methoden en materialen, jongeren en hun cultuur en over jezelf. Je ontmoet collega-jeugdleiders en je kunt je laten inspireren door lezingen en workshops. Als er in jouw eigen gemeente een training wordt georganiseerd, plan die avond dan in je agenda en zorg dat je erbij bent. Je hebt hier de kans om samen met je team in te zoomen op je eigen specifieke situatie. Zie die tijd niet als verplichting maar als verrijking. Jouw kerk wil in jou als jeugdleider investeren.
Team Als je in een team werkt kun je elkaar ook scherp houden: neem de tijd om je clubavonden te evalueren, vraag aan je teamgenoten wat zij vonden van jouw praatje, werkvorm of spel en geef elkaar opbouwende feedback. Investeren in jezelf is indirect investeren in de jongeren. Als jij groeit in je rol, zul je dat zeker gaan terugzien in de kwaliteit van de avonden en het contact met de jongeren. Blijven leren is dus gewoon onderdeel van jouw taak als jeugdleider.
Je bent vrijwilliger
Training
15
Verwerking • Schrijf op wat jouw drive is om jeugdleider te zijn en deel dit met je team.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Handboek voor JEUGDLEIDERS
16
• Schrijf je eigen plan! In hoofdstuk 20 vind je een format om je eigen plan te schrijven.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
