Expertise 2013, jaargang 7, nummer 4
Informatieoverload buitenspel: hoe creëer je breinvriendelijke lessen?
Ellen Darricarrère
In het tweede deel van deze cyclus ben ik in gesprek en aan het werk met Chantal de Haas. Zij is docent Business Skills en studieloopbaancoach bij de Hogeschool Rotterdam. Ik heb haar uitgedaagd om haar lessen ‘Adviseren’die zij aan studenten Mediatechnologie geeft, breinvriendelijk te maken. Bij breinvriendelijk leren gaat het om leren van binnenuit, waarbij je aansluit bij de kennis en ervaring die al in iemand aanwezig is. Als je die naar boven kunt halen en daar een leerdoel of vraag uit kunt formuleren, kan de nieuwe informatie direct aanhaken op wat er al aanwezig is. Dat creëert ruimte en tijd in het denken, het zorgt voor overzicht en inzicht, het zorgt ervoor dat er weinig tot geen losse eindjes zijn en het stimuleert de creativiteit. Kortom, op deze manier voorkom je dat je te veel informatie op de studenten loslaat. Het ‘te veel’mist vaak de verbinding met het grotere plan van een student. Dan zijn er te veel losse eindjes die in het geheugen rondzwerven. Daar houdt ons brein niet van, allerlei losse opdrachten, kleine taakjes en to do lijstjes. Het maakt ons improductief en heeft bovendien een grote invloed op de leervreugde. De verwarring van Chantal in het werk op het HBO Aan het begin van ons interview is de verwarring nog van Chantals gezicht af te lezen. De les die ze in gedachten heeft, gaat over ‘het adviesproces’. Dat is best droge kost en Chantal vraagt zich dan ook af hoe ze deze les anders kan insteken dan normaal en zodanig, dat alle studenten zich betrokken gaan voelen bij het onderwerp. De ervaring heeft al vele malen geleerd dat noch zij zelf, noch de studenten geïnspireerd raken door een powerpoint met plaatjes en steekwoorden. Bovendien blijft de vraag in haar hoofd klinken: hoe breng je nu de vragen van studenten terug in de lessen? Het is duidelijk: de les heeft een ander begin nodig. Maar hoe anders? 1
Orde in de verwarring scheppen: de kracht van het geheugenkasteel Tijdens de lesvoorbereiding ga ik met Chantal aan de slag met het maken van haar geheugenkasteel. Hierbij begeleid ik haar middels een visualisatie naar het vinden van haar eigen beeld over hoe haar informatie geordend is, met betrekking tot het vak ‘Adviseren’. Haar kasteel presenteert zich in een hele andere vorm, namelijk in die van een boom. Ik merk dat vaker bij mensen en kinderen, dat het brein heel associatief is en het plaatje geeft dat echt bij die persoon past. Zo heb ik waterkastelen, sterrenhuizen, getallenstruiken en magische bouwsels voorbij zien komen. Een boom geeft helderheid over informatieordening Chantal’s boom geeft haar meteen helderheid over waar ze bepaalde informatie kan vinden. Het plaatje helpt haar ook om te zien waar ze met haar aandacht is in haar kasteel en welke kant ze op wil bewegen. Ze ziet de grotere lijn waar alle details aan vast zitten. Je kunt het vergelijken met een TomTom: je hebt een plaatje van de route die jij wilt volgen. We doen een opstelling met het geheugenkasteel van Chantal, waarbij we op zoek gaan naar de verbinding tussen haar vraag en de informatie uit haar boom. Het wordt duidelijk dat zij het thema verwarring centraal wil stellen in haar les; ze wil de les beginnen met het delen van haar eigen verwarring in de lesvoorbereiding. Tijdens de opstelling stuit ze ook op een andere verwarring: die van het collectief versus het individu. Ze geeft aan dat de verwarring heel zwaar aanvoelt. Als ik doorvraag, kom ik er achter dat zij de ‘collectieve verwarring’ervaart. Ik geef haar aan dat deze collectieve verwarring te groot en te zwaar is om mee te werken en dat ze die mag teruggeven aan het grotere geheel. Dat ze zich mag richten op haar ‘persoonlijke verwarring’(zie uitleg in kader). Ik zie dat dit haar oplucht en ze kijkt nu ook helder uit haar ogen. Ze heeft nu het begin van haar les duidelijk. Dat is altijd een vraag die ik voorop stel: wat is je missie voor de les? Daarnaast vraag ik haar ook wat zij als eindresultaat van de les voor zich ziet. En nu op naar het toepassen in de les. Ik ben benieuwd hoe dat haar vergaat. Toepassing in de les: de student wakker maken Chantal is geïnspireerd geraakt en past het geleerde direct toe in haar lessen over Adviseren aan een klas met zo’n 12 derdejaars studenten Mediatechnologie. Ze begint haar eerste les op een compleet andere manier dan gewoonlijk. Niet de computer met een presentatie aanzetten, maar de menselijke computer in het fysieke lichaam activeren. Ze neemt de studenten mee in een visualisatie over het lesonderwerp. Hierdoor wordt zoveel mogelijk persoonlijke informatie over het onderwerp naar boven gehaald. Daarna maken ze 2
hiervan een mindmap of tekening. Deze aanloop naar de inhoud van de les maakt dat de binnenwereld van de student wakker wordt gemaakt, zodat er vragen uit naar voren komen en er nieuwe informatie aan gekoppeld kan worden. Vervolgens geven enkele studenten een presentatie over hun mindmap. Hierdoor komen er vanzelf vragen naar boven zoals: hoe objectief of subjectief mag je zijn als adviseur? Er komen vanzelf discussies op gang. Chantal doet hier met veel passie verslag over aan mij. De tweede les heeft dezelfde insteek en gaat dit keer over het onderwerp ‘Advies en Verwarring’. En u raadt het misschien al: er ontstaat ook verwarring en weerstand in de groep. Dit is een kans voor Chantal om het omgaan met verwarring en weerstand als adviseur bespreekbaar te maken en het onderwerp te verbinden met hun persoonlijke ervaringen. Dat gaat niet van een leien dakje deze keer en al tijdens de visualisatie aan het begin van de les zijn er studenten die niet mee doen en zitten te geiten. Stevig als een boom haakt Chantal in op wat er is en ze komt er na doorvragen achter dat de hele groep ontevreden is over de lessen van meerdere vakken die ze dit kwartaal krijgen en dat ze hierdoor allemaal gedemotiveerd raken. Ze weet dit in goede banen te leiden en zelfs zo dat de groep een adviesrapport gaat schrijven over de onvrede over de lessen en hoe ze hun motivatie weer terug kunnen krijgen. Systemische- en persoonlijke verwarring, hoe zit dat dan? Kenmerk van een systeem is dat het uit een verzameling elementen bestaat, waardoor het geheel andere eigenschappen bezit dan de som der delen. De elementen samen vormen een wetend veld waarin informatie door tijd en ruimte met elkaar verbonden is1. Denk maar aan je lichaam: je bent meer dan de som van al je orgaansystemen. Je bent een individu dat weer deel uitmaakt van een groter familiesysteem. Zo is er op de hele planeet een natuurlijke ordening waarin diverse kleinere systemen weer deel uitmaken van een groter (eco)systeem. Een voordeel van een systeem is, dat het veiligheid en structuur biedt. Het systeem of collectief schept randvoorwaarden die het individu alleen niet kan behalen. Denk maar eens aan de kracht van een kudde paarden. Door samen te werken, verhoogt de kudde zijn overlevingskansen. Het systeem waarin wij leven op dit moment verkeerd echter in meerdere lagen in een crisis en is op zoek naar nieuwe mogelijkheden en samenwerkingsvormen. Voor Chantal werd het in de opstelling van haar geheugenkasteel al snel duidelijk dat zij dreigde te verdrinken in de systemische verwarring. Deze verwarring is te groot voor een individu en kan maken dat je je machteloos voelt. Ik geef haar aan dat ze de systemische verwarring terug kan geven aan het grotere systeem, zodat ze alleen haar persoonlijke verwarring overhoudt. Dat is iets waar ze wel iets mee kan omdat het van haar is.
Informatie overload buitenspel Ondanks dat de tweede les pittig is, heeft deze een mooie opbrengst. Zo brengt het werken vanuit het thema ‘verwarring’ studenten vanzelf weer tot helderheid over wat ze wel willen. Maar ook komen ze zo van ‘binnenuit’ bij de adviseursdilemma’s die ze in de praktijk ook zeker
1
Naar Rupert Sheldrake, een Engelse celbioloog die het concept van het morfisch veld heeft ontwikkeld 3
tegen zullen komen. Een daarvan is overduidelijk: hoe om te gaan met weerstand? Ook gaan ze stap voor stap hun eigen aandeel zien en welk effect dat heeft in een adviestraject. Chantal vertelt zeer enthousiast dat ze ziet en voelt dat deze nieuwe manier van lesgeven de studenten terug helpt naar hun eigen essentie, waardoor vanzelf vragen ontstaan. Ook merkt zij op dat hierdoor iedereen gelijkwaardig meedoet en bijdraagt aan de les en het leren van elkaar. En niet minder belangrijk: dat zij zo bij haar eigen kracht en inspiratiebronnen komt. Last but not least, dat haar grote wens uitkomt en dat is dat studenten van binnenuit met leervragen komen. Bovendien wordt op deze wijze de informatieoverload buitenspel gezet. Herken jij iets in dit verhaal? Ben jij ook een pionier, op zoek naar nieuwe mogelijkheden om lessen echt aan te laten sluiten bij de kennis, ervaring en inspiratie van studenten? Of zou je het graag willen zijn maar weet je niet hoe? Heb jij ook andere ideeën waarbij je meer vanuit jouw essentie vorm wilt geven aan je werk in het HBO? Graag komen Chantal en ik met je in contact, zodat we de krachten kunnen bundelen, elkaar kunnen inspireren en steunen. Stuur een mail naar
[email protected] waarin je de volgende vragen kort beantwoord: Wie ben je en waar werk je? Wat zou je graag anders willen doen in je lessen? En wat inspireert jou? We horen graag van je.
Mijn verwarring bij het schrijven van een artikel. Vanuit mijn schoolverleden, waarin spelling niet mijn sterkste kant was, heb ik in de loop der jaren een aversie opgebouwd tegen het in woorden op papier zetten van mijn gedachtegang. Als kind al, tekende ik liever of gaf op een andere creatieve manier uiting aan mijn binnenwereld. Maar dat was iets wat voor schoolresultaten niet echt mee telde. Jarenlang ben ik als het ware op de vlucht geweest, heb ik de woorden op papier ontweken en de deur van die kamer dicht gedaan. Maar zie hier, ik ben terug met mijn woorden, mijn verhaal in deze artikelenreeks. De orde in mijn geheugenkasteel is herstelt en de deur van mijn taalkamer is weer open. Illustratie: Een blik in mijn taalkamer
4
Ellen Darricarrère is systemisch leercoach en expert in het mindmappen van geheugenkastelen. Zij begeleidt mensen die de verbinding met zichzelf willen bekrachtigen of herstellen, om van daar uit een brug naar het collectieve onderwijssysteem te maken. Ze is in co-creatie met het stromende onderwijscollectief en hartverwarmendwijs: www.stromendonderwijs.nl www.hartverwarmendwijs.nl Zie www.houtvanzuid.nl voor meer informatie en data. In mei en juni verzorgt Ellen Darricarrère een workshop Geheugenkastelen Mindmappen: Op 17, 24, 31 mei en 14 juni van 14.00 tot 17.00 uur in Leiden..
5
