INFO MIGRATIE. Terugkeer met perspectief Individuele bemiddeling Informatie over herkomstlanden Ondersteuning specifieke doelgroepen

MIGRATIE

INFO NUMMER 4 13e JAARGANG DECEMBER 2007

thema terugkeer

IOM Internationale Organisatie voor Migratie

• Terugkeer met perspectief • Individuele bemiddeling • Informatie over herkomstlanden • Ondersteuning specifieke doelgroepen

Migratie Info is een uitgave van de Internationale Organisatie voor Migratie (IOM) Nederland en bevat nieuws en achtergrondinformatie over migratie­ vraagstukken rond drie thema’s: terugkeer, vestiging en migratie & ontwikkeling. Het blad verschijnt één keer per kwartaal en wordt toegestuurd aan relaties van IOM en aan overige geïnteresseerden. Migratie Info wordt mede mogelijk gemaakt door een financiële bijdrage van het Ministerie van Justitie en het Ministerie van Buitenlandse Zaken.

IOM Nederland

IOM-kantoren

Postadres Postbus 10796 2501 HT Den Haag T 070 - 31 81 500 Telefax: 070 - 33 85 454

IOM-kantoor Noord Postbus 1002 8001 BA Zwolle T 0900 - 74 64 466 (t 0,05 p/m)

www.iom-nederland.nl

2

Het onderwerp migratie wordt vanuit diverse invalshoeken belicht. Aan bod komen onder meer: terugkeer­ programma’s, gezinshereniging, uitgeno­ digde vluchtelingen, procedures, over­ heidsbeleid, achtergronden, praktijk­ervaringen en (internationale) ontwikke­lingen.

IOM-kantoor Zuid Brede Haven 25 5211 TL Den Bosch T 0900 - 74 64 466 (t 0,05 p/m)

IOM-kantoor West Sluisstraat 65 1075 TD Amsterdam T 0900 - 74 64 466 (t 0,05 p/m)

IOM Logistieke Unit Vertrekpassage West Transportstraat 267 1118 AW Schiphol

Inhoud

Migratie info 13e jaargang, nummer 4

VOORWOORD Vreemdelingen in Nederland die willen terugkeren naar hun herkomstland of die zich willen hervestigen in een derde land kunnen een beroep doen op ondersteuning van IOM. In de meeste gevallen zal het daarbij gaan om het REAN-programma, dat staat voor Return and Emigration of Aliens from the Netherlands. Er is onderscheid in de fase voor terugkeer, het vertrek en de fase na terugkeer. In sommige situaties is er extra ondersteuning mogelijk, onder andere voor mensen met gezondheidsproblemen, slachtoffers van mensenhandel en alleenstaande minderjarige vreemdelingen. In dit themanummer over vrijwillige terugkeer leest u welke aspecten bij vrijwillige terugkeer aan de orde komen en welke ondersteuning IOM kan bieden. Vertegenwoordigers van COA en VluchtelingenWerk schetsen de samenwerking met IOM. De redactie

Inhoudsopgave Terugkeer moet perspectief bieden “Duurzame terugkeer vraagt een toekomstperspectief en daarvoor zijn inspanningen voorafgaand, tijdens en na het vertrek noodzakelijk”, stelt Joost van der Aalst, Chief of Mission van IOM Nederland.

Centraal Orgaan opvang Asielzoekers bij terugkeer “We zetten ons in om mensen actief te krijgen en vanuit eigen kracht bezig te gaan met hun toekomst”, aldus programmamanager Terugkeer bij COA, Frank Steenhuisen

Internationale conferentie over de ­terugkeer en herintegratie van kwetsbare migranten naar Nigeria. Pagina 13

Het REAN-programma in schema

Uitgenodigde vluchtelingen De Nederlandse overheid nodigt jaarlijks een aantal vluchtelingen uit om zich in Nederland te vestigen.

Randstad Return Initiative Het project Randstad Return Initiative van IOM biedt mogelijkheden om met uitgeprocedeerde en dakloze vreemdelingen in de vier grote steden in gesprek te komen over hun toekomstperspectief en de optie ‘terugkeer’ bespreekbaar te maken.

Pagina 5

Pagina 10

Pagina 14

Pagina 2

Pagina 8

Individuele bemiddeling IOM biedt individuele ondersteuning bij onder andere het verkrijgen van reisdocumenten, het leggen van contact met familie in het herkomstland en/of informeren naar onderwijs- of arbeidsmogelijkheden. Extra ondersteuning is er voor mensen met gezondheidsproblemen, slachtoffers van mensenhandel en alleenstaande minder­ jarige vreemdelingen. Pagina 6

Kort Nieuws Pagina 17

Samenwerking VluchtelingenWerk en IOM Ben van der Wielen van IOM en Cissy Mohr van VluchtelingenWerk werken samen in het Asielzoekerscentrum in Dongen. In deze zogenoemde terugkeerlocatie moeten de bewoners zich voorbereiden op terugkeer. Voorlichting aan vreemdelingen in bewaring over vrijwillig vertrek

Pagina 18

Pagina 11

Internationale publicaties Pagina 20

IRRiCO: Informatie over gezondheidszorg, scholing, werk en huisvesting in landen van herkomst.

IOM werkt wereldwijd achterpagina

Pagina 12

1

Interview

IOM-Chief of Mission Joost van der Aalst:

‘Terugkeer moet perspectief bieden’ “Migratie is een sluitend geheel. Mensen komen naar Nederland, worden op verschillende gronden toegelaten en maken een blijvend deel uit van de Nederlandse maatschappij. Wie niet in aanmerking komt van geaccepteerde toelating tot Nederland, verdient begeleiding bij vrijwillige terugkeer naar het land van herkomst. Die terugkeer vraagt inspanningen voorafgaand, tijdens en na het vertrek”, stelt Joost van der Aalst, Chief of Mission van IOM Nederland. Duurzame terugkeer vraagt zorgvuldige voorbereiding en toekomstperspectief. Op het gebied van toelating kent Nederland in principe twee trajecten, regulier en asiel. Nederland werkt aan een nieuw toelatingsmodel met vijf verblijfskolommen. Dit zijn ‘uitwisseling en tijdelijke arbeid’, ‘studie en reguliere arbeid’, ‘kennis en hoogwaardige arbeid’, ‘familie en gezin’ en ‘toelating vanwege humanitaire redenen’. Met discussies over lager opgeleide arbeidsmigranten en arbeidskrachten uit bijvoorbeeld Polen en Bulgarije staat Nederland voor een nieuwe ontwikkeling rondom arbeidsmigratie. Ook wordt gekeken naar een verbetering van naar asielprocedures, want nu kloppen economische migranten vaak nog aan bij het asielloket. Voor de toekomst moet worden gekeken naar een asielprocedure met kortere, zorgvuldige procedures.

“Bij de toelating van tijdelijke arbeidsmigranten moet een regeling voor terugkeer worden ingebouwd.”

2

Migratie info 13e jaargang, nummer 4

Workshop ‘Omgaan met terugkeer’

terugkeer’ te ontwikkelen. De workshop is

aan de orde te stellen.

bedoeld voor hulpverleners, dienstverleners

De inhoud van de workshop wordt afgestemd

Hoe kun je op een constructieve manier met

en docenten die in contact staan met asiel-

op de specifieke wensen van de cursisten.

asielzoekers over terugkeer praten? Welke

zoekers en aandacht willen schenken aan de

Afhankelijk van de vraag kan de workshop uit

ondersteuning kunnen vreemdelingen krijgen

optie van zelfstandig vertrek. Het doel van de

een tot drie dagdelen bestaan en op locatie

die willen terugkeren naar hun eigen land?

workshop is kennis, inzicht en vaardigheden

plaatsvinden.

Waarom vragen vreemdelingen in Nederland

bij te brengen om terugkeer aan de orde te

asiel aan en waarom keert een aantal van hen

kunnen stellen bij vreemdelingen. IOM-dis-

weer terug?

trictsmedewerkers gaan in op de achtergronden van migratie, het hulpaanbod van IOM,

Deze en andere vragen waren voor IOM

het ontwikkelen van visie ten aanzien van

aanleiding om een workshop ‘Omgaan met

terugkeer en op vaardigheden om terugkeer

Migratie-intentie bepaalt verblijfsduur Temidden van alle ontwikkelingen vraagt Van der Aalst aandacht voor de relatie tussen de migratie-intentie en de verblijfsduur. Economische migranten hebben waarschijnlijk een minder duurzaam verblijf voor ogen dan mensen die komen in het kader van asiel. “Die migratie-intentie is belangrijk voor de inspanningen om mensen te bewegen tot terugkeer. Als bijvoorbeeld een economische migrant het beoogde financiële gewin heeft behaald, zal hij eerder terugkeren dan wanneer dat niet het geval is. Zo’n migrant wordt vaak door families ondersteund en vol verwachting gevolgd. Komt die migrant met lege handen terug, dan wordt terugkeer geen succes en zal de sociale omgeving de herintegratie minder makkelijk accepteren.” Bij asielmigranten speelt de politieke ontwikkeling in het land van herkomst weer een grote rol. “Wij moeten ook stilstaan bij het feit dat een intentie voor kort verblijf soms ingehaald wordt door de realiteit. Dan verblijven mensen opeens langer in Nederland dan oorspronkelijk was voorzien.” Herintegratie Er moet aandacht zijn voor de duurzaamheid van terugkeer en dus voor herintegratie. Hier ligt ook het raakvlak tussen migratie en ontwikkeling. De terugkeer moet perspectief bieden die aansluit op de verwachtingen en mogelijkheden op sociaal en economisch gebied. “Er is een betere stimulans nodig om thuis opnieuw de draad op te pakken. Met terugkeerondersteuning kun je de leefsituatie in de gemeenschap bevorderen. Als een terugkeerder een tractor meekrijgt en daar te

midden van zijn, nog met de hand werkende, dorpsgenoten op rond gaat rijden, is hij niet welkom. Dat verandert als de man in Nederland leert om de tractor te onderhouden. De man kan als monteur zorgen voor de tractor die ter beschikking is gesteld aan de gemeenschap.” Aan deze duurzame terugkeer kan het netwerk van IOM-kantoren in de wereld een bijdrage leveren. De verschillende IOMkantoren in de Europese Unie, die alle vrijwillige terugkeer uitvoeren, hebben gedurende de laatste jaren een aantal herintegratieprojecten opgezet. Vanuit het Verenigd Koninkrijk, worden mensen met microkredieten begeleid bij het starten van een zelfstandig bedrijfje thuis. Terugkeerders vanuit Nederland kunnen ook insteken bij het IOM-herintegratieproject op Sri Lanka. Nederland en Ierland werken samen aan duurzame terugkeer naar Nigeria. Terugkeer verdient vooraf een goede afweging van de mogelijkheden hier en thuis, zoals het volgen van een training in Nederland, het opstellen van een bedrijfsplan en het meekrijgen van bepaalde bedrijfsbenodigdheden. Een tweede belangrijk element is goede communicatie tussen Nederland en het land van herkomst. Dat vraagt een lokaal georiënteerd netwerk. “Ten derde is na aankomst een post-arrival component nodig. Bijvoorbeeld een organisatie waar de terugkeerder zich kan melden, het plan kan specificeren en waar nodig bemiddeld kan worden. Ten slotte kan contact na een halfjaar wellicht interessante informatie opleveren voor zowel mensen die terugkeer over-

wegen als de organisaties die terugkeer ondersteunen”, aldus Van der Aalst. Voorkomen van illegaliteit In Nederland diverse groepen migranten. Er zijn mensen die toegelaten worden via de asielprocedure en in het kader van gezinshereniging of als uitgenodigde vluchteling naar Nederland komen. Daarnaast zijn er mensen die tijdelijk voor studie of werk in Nederland verblijven en zich waarschijnlijk niet permanent vestigen. Ook zijn er mensen die het land binnenkomen zonder zich te laten registreren en mensen die zonder toestemming hun verblijfsduur verlengen. Van der Aalst: “Ze komen uit economische motieven, ze houden zich op in een grijs circuit en verkeren in een kwetsbare situatie wat betreft gezondheid en huisvesting. Ze maken geen deel uit van het vangnet, gebaseerd op het solidariteitsbeginsel in de Nederlandse arbeidsverhoudingen, hetgeen frustrerend werkt naar de Nederlandse samenleving.” Dit aantal moet fors worden teruggebracht, vindt Van der Aalst. Opsporing en straffen van werkgevers bieden daarbij geen soelaas. “Je moet werken aan goed geregelde arbeidstoelating inclusief duidelijke afspraken over vertrek na het verstrijken van het arbeidscontract. De veronderstelling dat tijdelijke arbeidsmigranten zonder meer terug zouden keren is onjuist, zo bleek in de jaren zestig en zeventig. Dat komt omdat mensen in een sociale omgeving opgenomen worden. Er is waardering voor wat ze doen en er ontstaat hechting met mensen en de samenleving. Dat hechtingsproces is intens en emotioneel. Daarom moeten we bij de

3

Joost van der Aalst is sinds 2005 chief of mission van IOM Nederland. Als voormalig directeur van IOM-vestigingen in Islamabad, Azerbeidzjan en Rwanda is hij geconfronteerd met uiteenlopende uitdagingen op het gebied van migratie. Van der Aalst ziet migratie als één van de grootste uitdagingen van de 21e eeuw op politiek, economisch en sociaal gebied. Volgens Van der Aalst blijft hierin een belangrijke rol weggelegd voor IOM. Deze organisatie zet zich al meer dan vijftig jaar in

om migratie op een humane en ordelijke manier te laten verlopen. Wereldwijd voert IOM projecten uit op het gebied van de vrijwillige terugkeer van migranten, de bestrijding van mensenhandel, arbeidsmigratie en de inzet van deskundige migranten voor de ontwikkeling van hun herkomstland. Daarnaast biedt IOM ook noodhulp, zoals aan de slachtoffers van de Tsunami in Sri Lanka en Indonesië en aan intern ontheemden in Soedan.

toelating van tijdelijke arbeidsmigranten een regeling voor terugkeer inbouwen die aantrekkelijk is en terugkeer als vanzelfsprekend maakt.”

bij een waarschijnlijke negatieve afloop te benadrukken dat terugkeer een voor de hand liggende realiteit en noodzaak is. IOM zou in een vroeg stadium terugkeer in beeld kunnen brengen en kunnen faciliteren. IOM kan bovendien kwetsbare migranten zoals de minderjarigen, slachtoffers van mensenhandel, mensen met gezondheidsproblemen en ouderen een gerichte ondersteuning bieden.

Het is zaak om alle mensen die illegaal in Nederland verblijven uit de illegaliteit te halen en een perspectief te bieden. Van der Aalst denkt hierbij aan uitgeprocedeerde asielzoekers en mensen die na het verlopen van een geldige verblijfsvergunning niet vertrekken. “Dit zijn vaak mensen die zich sociaal zijn gaan hechten aan Nederland en die zichzelf goed economisch kunnen redden. Een suggestie is hen, na de onvermijdelijke terugkeer naar het herkomstland, een mogelijkheid te bieden opnieuw, maar dan legaal, naar Nederland te komen. Afhankelijk van wat zij kunnen bieden zou aan hen een voorrangsbehandeling voor tijdelijke arbeidsmigratie kunnen geven, maar dus nadat zij eerst naar eigen land zijn teruggekeerd.”

“Als het beoogde financiële doel is behaald, is terugkeer makkelijker.” Voorts is er de groep asielaanvragers, die vaak na het doorlopen van hun procedure met onbekende bestemming verdwijnen. De Nederlandse overheid treft voorbereidingen om de procedure te verkorten maar wel de mensen in de beginfase beter in de gelegenheid te stellen hun verhaal te doen. Het humane aspect staat dan meer centraal dan de bureaucratische procedure. Een zorgvuldige asielprocedure zal het mogelijk maken

4

Genuanceerd benaderen Terugkeer vraagt dus een genuanceerde benadering. Voor IOM staat vrijwillige en zelfstandige terugkeer voorop. IOM wil zich inspannen om die terugkeer optimaal te realiseren. Als echter na zorgvuldige procedure geen verblijfsgrond in Nederland aanwezig is, en betrokkene elke medewerking aan vrijwillige terugkeer weigert, kan IOM voor deze migrant niets meer betekenen. Dus is het afgedwongen vertrek door de overheid de enige optie om illegaliteit te voorkomen. Ook erkenning dat terugkeer in bepaalde situaties niet kan of wenselijk is, hoort bij een zorgvuldig terugkeerbeleid. Van der Aalst: “Een ‘buitenschuldsituatie’, bijvoorbeeld in conflictgebieden, vraagt om een humane afweging en om uitstel van terugkeer totdat er vrede is. Althans binnen redelijke termijn. Als het jaren duurt aleer er vrede is, dan zal permanent verblijf in Nederland overwogen moeten worden. Want ieder mens heeft recht op een toekomstperspectief.” In het streven naar terugkeerperspectief staat IOM niet alleen. Meerdere organisaties in Nederland bekommeren zich om de terug-

keer van uitgeprocedeerde asielzoekers en van vluchtelingen waarvan de status wordt ingetrokken. Vanuit de opgedane ervaringen hebben het Centraal Orgaan opvang Asielzoekers (COA), Cordaid, International Organization for Migration (IOM), Nidos, Stichting Hersteld vertrouwen In de Toekomst (HIT), Stichting Mondiale Samenleving (SMS) en VluchtelingenWerk Nederland (VWN) besloten te komen tot een gezamenlijke visie en een gecoördineerde aanpak, waarbij ieder zo veel mogelijk complementair is aan het werk van de ander. Doel hiervan is te bevorderen dat mensen die niet in Nederland mogen blijven veilig, waardig en met perspectief op het opbouwen van een bestaan kunnen terugkeren. Ze hopen dat deze aanpak ertoe zal leiden dat voor meer mensen dan tot nu toe zelfstandig terugkeren een goed perspectief is en dat hun terugkeer duurzaam zal zijn.” —

Programma

Migratie info 13e jaargang, nummer 4

REAN-programma

Ondersteuning bij vertrek uit Nederland Migranten komen naar Nederland om hier voor langere tijd te wonen, werk te vinden, een opleiding te volgen of medische zorg te krijgen. Onder hen bevinden zich ook slachtoffers van mensenhandel. Vroeg of laat staan ze voor de keuze: in Nederland blijven, terugkeren naar het land van herkomst of hervestiging in een ander land. Welke reden de migranten ook hebben om vertrek uit Nederland te overwegen, IOM kan hen daarbij ondersteunen via het REANprogramma.

De afkorting REAN staat voor Return and Emigration of Aliens from the Netherlands. Het REAN-programma biedt migranten de basisvoorzieningen bij vertrek uit Nederland. In aanvulling hierop biedt IOM bepaalde doelgroepen extra (financiële) ondersteuning of individuele begeleiding aan. —

REAN-programma III. Bemiddeling

I. Extra financiële bijdrage

II. Extra ondersteuning

Herintegratie Regeling Terugkeer

Bestemmingslanden - Nigeria; - Sri Lanka.

Kwetsbare groepen - mensen met gezondheidsproblemen; - alleenstaande minderjarige vreemde­ lingen; - slachtoffers van mensenhandel. Informatievoorziening

Doelgroepen - illegalen en uitgeprocedeerden; - personen in vreemdelingenbewaring; - alleenstaande minderjarige vreemdelingen uit Angola en de republiek Congo. Migranten kunnen van het REAN-programma gebruikmaken als ze voldoen aan de voorwaarden. Uitgebreide informatie is terug te vinden op www.iom-nederland.nl en in de infosheet REANprogramma.

De infosheets van IOM zijn in meerdere talen beschikbaar en te downloaden via de website.

5

Programma

Migranten in kwetsbare positie

Individuele bemiddeling

Kern van de IOM-ondersteuning is de individuele bemiddeling. Per individu wordt besproken welke eventuele belemmeringen een goede terugkeer in de weg staan. Dit betreft onder andere het verkrijgen van reisdocumenten, het leggen van contact met familie in het herkomstland en/of informeren naar onderwijs- of arbeidsmogelijkheden. Voor mensen die in een kwetsbare situatie verkeren biedt IOM extra ondersteuning. Het gaat daarbij om mensen met gezondheidsproblemen, slachtoffers van mensenhandel en alleenstaande minderjarige vreemdelingen. Bemiddeling bij ‘Migratie en gezondheid’ Het standpunt van IOM over medische zorg aan migranten is dat alle migranten, ongeacht hun status, toegang tot zorg zouden moeten hebben. In het project ‘Migratie en gezondheid’ staat humane en duurzame migratie centraal. Dit betekent dat de cliënt zo weinig mogelijk problemen ondervindt tijdens de reis en dat hij of zij zo goed mogelijke toegang heeft tot nazorg/behandeling in het land van herkomst. ‘Migratie en gezondheid’, dat deel uitmaakt van de REAN-regeling, is gericht op individuele ondersteuning bij vrijwillige terugkeer van personen met gezondheids­problemen. Deze personen zijn afkomstig uit terugkeer-, vertrek- en uitzetcentra, penitentiaire instellingen en ‘de illegaliteit’ in Nederland. Alleenstaande Minderjarige Vreemdelingen (AMV’s) Een alleenstaande minderjarige vreemdeling (AMV) is een vreemdeling jonger dan 18 jaar die zonder ouders of voogd naar Nederland is gekomen en hier verblijft. De meeste

6

AMV’s waarmee IOM te maken krijgt hebben asiel aangevraagd in Nederland. Zij worden ook wel alleenstaande minderjarige asielzoekers (AMA’s) genoemd. In de praktijk komen AMV’s die willen terugkeren naar hun land van herkomst op verschillende manieren met IOM in contact. Vaak worden zij doorverwezen door Nidos (de voogdijinstelling voor AMV’s), door het Centraal Orgaan opvang Asielzoekers (COA), door justitiële instellingen (zoals IND, politie en marechaussee) en maatschappelijke organisaties. Wanneer een AMV wil terugkeren naar zijn land van herkomst, kan hij een beroep doen op het REAN-programma. IOM kan de AMV’s op verschillende manieren ondersteunen. Dit kan gebeuren door: – voorlichting over ondersteuning bij terugkeer; – assistentie bij het leggen van contacten met de familie of instanties in het land van herkomst, ter voorbereiding op terugkeer; – begeleiding op Schiphol bij vertrek; – transithulp bij een eventuele tussenlanding; – opvang bij aankomst op het vliegveld en overdracht aan de familie of opvanginstelling aldaar. Indien mogelijk en gewenst biedt IOM ondersteuning bij herintegratie door het inschakelen van het IOM-netwerk ter plekke. Dit loopt uiteen van het bieden van tijdelijk onderdak tot het verzamelen van informatie over mogelijkheden voor studie en beroep. In Angola en de Democratische Republiek

Congo kunnen AMV’s waarvoor het contact met de familie niet is hersteld en die daardoor na hun terugkeer geen onderdak hebben, tijdelijk geplaatst worden in een opvangtehuis. IOM heeft met een opvanginstelling bij Luanda en met een opvanginstelling bij Kinshasa afspraken gemaakt over de opvang, het onderwijs en de herintegratie. Bemiddeling voor slachtoffers van mensenhandel Voor slachtoffers van mensenhandel die willen terugkeren naar hun land van herkomst biedt IOM op diverse manieren ondersteuning. In de praktijk van IOM Nederland zijn het voornamelijk vrouwen die het slachtoffer zijn geworden van vrouwenhandel en die gedwongen in de prostitutie hebben gewerkt. De slachtoffers die terug willen keren naar hun land van herkomst, komen met IOM in aanraking via de politie of de hulpverleners van de opvang waarin ze zijn geplaatst. Via deze contactpersoon legt een districtsmedewerker van IOM contact met de betreffende vrouw en in samenspraak wordt de hulpvraag van de vrouw vastgesteld. IOM kan haar in ieder geval assisteren bij het verkrijgen van geldige reisdocumenten wanneer de vrouw deze niet (meer) heeft. Ook kan IOM haar een ticket aanbieden naar het land van herkomst, zo dicht mogelijk bij de eindbestemming. Als de vrouw dat wenst en nodig heeft, zijn er nog andere vormen van ondersteuning denkbaar. Afhankelijk van de situatie waarin de vrouw zich bevindt en de wensen die zij heeft, kan IOM assistentie, begeleiding en opvang bieden.

Migratie info 13e jaargang, nummer 4

Bij het vertrek is er assistentie op Schiphol en aankomstassistentie op de luchthaven in het land van herkomst door IOM-medewerkers aldaar (vooropgesteld dat er een IOM-kantoor in het herkomstland is. Verdere reisbegeleiding houdt in dat vanaf de aankomst op de luchthaven in het land van herkomst, betrokkene verder wordt begeleid naar aanvullend vervoer (trein of bus) naar huis. Wanneer een vrouw niet direct naar huis kan of wil reizen, is het mogelijk een tijd in een opvangsituatie in het land van herkomst te verblijven. Daar kan iemand tot rust komen en eventueel verder psychosociale en medische ondersteuning krijgen. Van hieruit kan bemiddeling plaatsvinden bij de contacten tussen de betreffende vrouw en haar familie. Vanuit de opvangsituatie is ook ondersteuning mogelijk bij het zoeken naar werk of het volgen van cursussen die erop gericht zijn werk te vinden en een zelfstandig leven op te bouwen. Deze vorm van herintegratie wordt al met de betreffende vrouw besproken terwijl zij nog in Nederland is. De hulpvraag wordt door IOM in Nederland uitgezet bij IOM in het land van

herkomst. Bij aankomst van de vrouw in het land van herkomst wordt alsnog een intakegesprek met haar gevoerd door IOM ter plaatse om te kijken hoe het best aan de hulpvraag kan worden tegemoetgekomen. —

IOM kan alleenstaande minderjarige vreemdelingen ondersteuning bieden bij herintegratie.

7

Interview

Centaal Orgaan opvang Asielzoekers

Begeleiding en samenwerking bij terugkeer Asielzoekers die worden toegelaten tot de asielprocedure, komen terecht in een opvanglocatie van het Centraal Orgaan opvang Asielzoekers (COA). Totdat er een besluit over de asielaanvraag wordt genomen, krijgen ze vierentwintiguursbegeleiding met de focus op de Nederlandse samenleving. Ontvangt betrokkene vervolgens een positieve beschikking, dan wordt de begeleiding gericht op inburgering. Bij een negatieve beschikking wordt de begeleiding ingezet op terugkeer. “In beide gevallen is de begeleiding toekomstgericht. We zetten ons in om mensen actief te krijgen en vanuit eigen kracht bezig te gaan met hun toekomst”, aldus programmamanager Terugkeer bij COA, Frank Steenhuisen. Anno 2007 verblijven er ongeveer 24.000 asielzoekers in zestig COA-locaties. Na de invoering van de pardonregeling in mei 2007 blijkt dat ongeveer 15.000 mensen voor deze regeling in aanmerking kunnen komen. Van de 15.000 mensen hebben er 9.000 duidelijkheid. 6.000 mensen zullen dit binnen afzienbare tijd krijgen. Dat betekent dat voor een groot deel van de mensen die in het voormalige project Terugkeer waren geplaatst, terugkeer niet langer aan de orde is. Som­mige bewoners waren in een vergevorderde fase van terugkeer en enkele tientallen besloten dat besluit toch te realiseren. Na een kortdurende training werken de casemanagers Terugkeer nu aan inburgering. Steenhuisen: “Voor een aantal van hen was de omschakeling van terugkeer naar integratie lastig. In principe is de aanpak echter niet ingrijpend anders, het gaat om de toekomst van het individu. De verandering betekent vooral werken met andere samenwerkingspartners”.

8

Activeren Mensen activeren geeft hen kracht om toekomstgericht aan het werk te gaan. Uit de ervaring blijkt dat de eventuele zorgen over de toekomst zich op vier gebieden concentreren, namelijk wonen, werk, gezondheidszorg en onderwijs. “Mensen willen in hun onderhoud voorzien, zoeken goed onderwijs voor de kinderen en geschikte huisvesting. Bij gezondheidsproblemen wil men weten of er medicatie of zorg in het herkomstland is. Dat zijn de grootste uitdagingen bij terugkeer, maar let wel, ook bij mensen die inburgeren. Ook dan wil men deze zaken op orde hebben.” Activeren is dus van goot belang. Steenhuisen vindt dat mensen tijdens de asielprocedure de kans moet krijgen zich te ontwikkelen. “Al voordat ze een beschikking krijgen moeten ze kunnen werken of onderwijs kunnen volgen. Gelukkig is vrijwilligerswerk inmiddels toegestaan. Juist als mensen actief zijn kun je veel beter over de toekomst nadenken.” Ook snel duidelijkheid hebben over de asielaanvraag is van belang. De ervaring leert dat mensen de realiteit pas onder ogen zien als er duidelijkheid is. Pas dan beseft men dat de toekomst niet in Nederland ligt. Daarom pleit Steenhuisen voor forse verkorting van de asielprocedure. “Dan is de afstand met het land van herkomst minder groot en is het vervolgens minder moeilijk om de stap terug te zetten. We zien nu ouders met kleine kinderen die in 2002 onder de nieuwe vreemdelingenwet binnenkwamen. De kinderen spreken de taal van hun geboorteland niet.

Dat belemmert de terugkeer. Daarom zorgen we dat de kinderen in Nederland de taal van herkomst kunnen leren bij een ROC of andere partner.”

Mensen moeten tijdens de asielprocedure de kans krijgen zich te ontwikkelen. Het illustreert de aanpak en begeleiding van COA. Als er eventuele belemmeringen zijn ten aanzien van terugkeer zoekt COA samenwerking met het herkomstland en deskundige partners in Nederland , waaronder de Duitse ontwikkelingsorganisatie AGEF (Entwicklung und Fachkräfte im Bereich der Migration und der Entwicklungszusammenarbeit) in Irak en Afghanistan en Maatwerk bij Terugkeer van Cordaid. Ook bezoekt COA, vaak samen met andere Nederlandse partners, regelmatig een herkomstland om te ervaren hoe het er is en contact te hebben met organisaties. Realiteit is echter ook dat veel mensen met onbekende bestemming vertrekken. Dat betekent dat niet bekend is waar men naartoe is gegaan. Sommigen keren terug, anderen kiezen voor doormigratie of voor illegaliteit. “Ook dat moeten we accepteren. Maar het is soms wel teleurstellend als je weken bezig bent en op de dag van vertrek verdwijnt iemand uit beeld. Toch heb je ook in dat geval de kracht losgemaakt om een beslissing te nemen.”

Migratie info 13e jaargang, nummer 4

Dienst Terugkeer & Vertrek De Dienst Terugkeer & Vertrek (DT&V) is een taakorganisatie van het Ministerie van Justitie en is met ingang van januari 2007 gefaseerd operationeel. De DT&V heeft tot taak om op humane en professionele wijze het vertrek te bevorderen van vreemdelingen die Nederland dienen te verlaten. Dit gebeurt bij voorkeur vrijwillig, maar desnoods gedwongen. De organisatie richt zich hierbij op twee doelgroepen: illegale vreemdelingen die zijn aangebracht in het kader van het vreemdelingentoezicht en de grensbewaking asielzoekers die Nederland dienen te verlaten.

Doel Samenwerking IOM Belangrijke samenwerkingspartner voor COA is ook IOM Nederland. Steenhuisen: “Naast reispapieren en het regelen van de reis heeft IOM namelijk in veel herkomstlanden missies gevestigd. Zij hebben contacten met organisaties op het gebied van onderwijs, werk of gezondheid. Zo kan IOM ons helpen bij het wegnemen van belemmeringen.” De samenwerking met IOM vindt plaats op verschillende niveaus. IOM geeft voorlichting aan COA-bewoners over wat IOM kan doen. IOM houdt op alle COA-centra spreekuur en ten derde is er veel contact in het kader van de terugkeerketen. Alle partners nemen deel aan dit afstemmingsoverleg, dat zowel op lokaal, regionaal als landelijk niveau plaatsvindt. Met respect voor de onafhankelijke positie van IOM, neemt elke partij deel vanuit de eigen rol en verantwoordelijkheid. Dat is winst voor het individu dat vrijwillig wil terugkeren. Casuïstiekbespreking vindt in principe plaats op lokaal niveau. Mocht men daar niet uitkomen, bijvoorbeeld als het termijneinde dichterbij komt en de papieren niet in orde komen, dan kan op regionaal of landelijk niveau beslist worden of de termijn verlengd kan worden. Ook als sprake lijkt te zijn van schrijnendheid wordt dit op landelijk niveau aangekaart, bijvoorbeeld als de ouders terug moeten en de kinderen niet. Bij het onderwerp terugkeer kwam het voorbeeld van een achttienjarige broer met twee jongere zusjes aan de orde. De jongen moet Nederland verlaten, de zusjes mogen blijven tot ze achttien zijn. “Dan zie je dat elke partner hetzelfde ervaart. Enerzijds onmacht,

anderzijds de realiteit dat er een keer een einde is aan opvang. Ook voor deze minderjarigen is gekeken naar het toekomstperspectief. In dit voorbeeld kun je misschien beter eerst de achttienjarige laten gaan en zorgen dat hij de zaken op orde krijgt om daarna zijn zusjes te laten overkomen.”

De DT&V regisseert het daadwerkelijke vertrek van vreemdelingen die geen recht hebben op verblijf in Nederland. Als professionele uitvoerder van het terugkeerbeleid van de regering neemt DT&V het voortouw om het vertrek zorgvuldig, waardig en tijdig te laten verlopen. Dit gebeurt in goede samenwerking met de andere betrokken overheidsdiensten

Steenhuisen is zeer te spreken over de samenwerking. Op alle niveaus van de organisaties zijn er contacten en ontstaat steeds meer begrip voor elkaars rol. Bij alle partijen groeit het belang van een gezamenlijke benadering van migratievraagstukken. “Vooral economisch perspectief na terugkeer en sociale herintegratie staan bij de definitie van ‘duurzaamheid’ centraal. We beseffen met elkaar dat we moeten leren omgaan met de complexiteit van migratievraagstukken. Investeren in onderwijs en werk helpt bij integratie en reïntegratie, bij de eigen toekomst en persoonlijke ontwikkeling”, aldus Steenhuisen. —

en maatschappelijke organisaties. DT&V staat daarbij voor een transparante en humane werkwijze, met respect voor de vreemdeling. Zo levert DT&V een bijdrage aan veiligheid, maatschappelijk evenwicht en het in stand houden van een breed draagvlak voor een open en gastvrij Nederland. Bij de uitvoering van zijn taken hanteert DT&V een multidisciplinaire aanpak op basis van casemanagement. De DT&V wordt geleid door de algemeen directeur en kenmerkt zich door drie centrale primaire processen, met ieder een eigen directeur: - de directie Voorbereiden Vertrek - de directie Bewaring (inclusief VRIS) - de directie Operationele ondersteuning. De directeuren vormen samen met de directeur Staf en de algemeen directeur DT&V het managementteam. —

9

Programma

Vestiging in Nederland

Uitgenodigde vluchtelingen De Nederlandse overheid nodigt jaarlijks een aantal vluchtelingen uit om zich in Nederland te vestigen. Deze zogeheten ‘uitgenodigde vluchtelingen’ zijn voorgedragen door de ‘United Nations High Commissioner for Refugees’ (UNHCR). Op verzoek van de Nederlandse overheid regelt IOM het vervoer van deze vluchtelingen (en hun gezinsleden) naar Nederland. (foto rechts) In oktober en november arriveerden verschillende groepen Irakese vluchtelingen vanuit Syrië in Nederland. Door de oorlog op de vlucht geraakt en via de VN-vluchtelingenorganisatie UNHCR voorgedragen voor hervestiging in Nederland. De eerste periode na aankomst brengen de Irakezen door in het centrum voor uitgenodigde vluchtelingen (UVC) in Amersfoort. Vanuit het UVC worden de mensen doorgeplaatst naar een eigen woning in een Nederlandse gemeente. (foto’s onder) Eerder dit jaar kwamen Burundese en Kongolese vluchtelingen aan op Schiphol. De groepen, bestaande uit volwas-

10

senen en kinderen, kwamen met een vlucht uit Tanzania aan in Nederland, waar ze werden opgevangen door IOM. —

Programma

Migratie info 13e jaargang, nummer 4

Project AVRD

Voorlichting aan vreem­ delingen in bewaring over vrijwillig vertrek Vreemdelingen in bewaring in de locaties Rotterdam en Alphen aan den Rijn krijgen voorlichting over de mogelijkheden om alsnog vrijwillig uit Nederland te vertrekken. Op 1 november start het project Assisted Voluntary Return from Detention (AVRD) van IOM. Het project loopt achttien maanden en wordt gefinancierd door de Europese Commissie en het Ministerie van Justitie. Doel van het project is om illegaal in Nederland verblijvende vreemdelingen in detentie te informeren over mogelijkheden van vrijwillige terugkeer. Het Nederlandse beleid is erop gericht om vreemdelingen die niet rechtmatig in Nederland verblijven, terug te laten keren naar het land van herkomst. Bij gedwongen terugkeer kan een vreemdeling in een detentiecentrum worden geplaatst. Dit gebeurt met het oog op een zo snel mogelijk vertrek uit Nederland. Om vreemdelingen in detentie op de hoogte te brengen van de mogelijkheid om alsnog zelfstandig Nederland te verlaten, start IOM het project Assisted Voluntary Return from Detention. Door met de vreemdeling te praten, kan IOM inspelen op de individuele situatie van de vreemdeling in detentie. In het afgelopen jaar heeft IOM in een pilotproject op de detentieboot in Rotterdam vastgesteld dat bij vreemdelingen in detentie behoefte is om via gefaciliteerde dienstverlening terug te keren. Actieve voorlichting Illegaal in Nederland verblijvende migranten in detentie kunnen door de overheid het land worden uitgezet. Ze kunnen er echter ook voor kiezen om zelfstandig terug te keren naar hun land van herkomst. IOM biedt hun hulp bij terugkeer naar het land van herkomst.

De detentieboot in Rotterdam

IOM ondersteunt bijvoorbeeld bij de aanvraag van een reisdocument, boekt en betaalt een ticket, kan zorgen voor medische begeleiding en kan in sommige situaties een financiële bijdrage meegeven. In samenwerking met de migrant kan IOM er zo voor zorgen dat het verblijf in bewaring zo kort mogelijk duurt. Naast actieve voorlichting staat in het project AVRD ook Europese samenwerking centraal. De ervaringen die in Nederland met dit project worden opgedaan worden uitgewisseld met het Verenigd Koninkrijk en België.

voorkeur heeft boven gedwongen terugkeer. De bovengenoemde activiteiten van IOM vinden plaats in aanvulling op de werkzaamheden van de Dienst Terugkeer en Vertrek (DT&V) van het Ministerie van Justitie om terugkeer naar het land van herkomst te realiseren. Gedurende detentie wordt door de DT&V de voortgang in het vertrekproces bewaakt. — Meer informatie op www.iom-nederland.nl

Zelfstandige terugkeer Uitgangspunt van het Nederlandse terugkeerbeleid is dat zelfstandige terugkeer de

11

Programma

IRRiCO-project:

Actuele informatie over herkomstlanden Voor potentiële terugkeerders en hun hulpverleners is het vaak lastig om actuele en betrouwbare informatie te vinden met betrekking tot herintegratie. IRRiCO (Information on Return and Reintegration in Countries of Origin) is een project van IOM waarin informatie over onder andere gezondheidszorg, scholing, werk en huisvesting in landen van herkomst is verzameld. In het IRRiCO-project werken Europese landen en de landen waar migranten naar terugkeren met elkaar samen. De informatie die door IOM wordt verzameld is beschikbaar in de vorm van country-sheets. Deze country-sheets zijn voor iedereen toegankelijk via de IRRiCO-website. Op deze website staan tevens per land en thema contactadressen in het land van herkomst vermeld. Hierdoor is het voor de migrant ook mogelijk om rechtstreeks contact op te nemen met de betreffende organisaties en NGO’s om specifiekere informatie op te vragen. De informatie wordt regelmatig geactualiseerd. Naast de country-sheets stelt het project een uitgebreide database beschikbaar waarmee individuele vragen van migranten op een efficiënte wijze kunnen worden beantwoord. De vragen en antwoorden zijn voor alle deelnemende IOM-missies inzichtelijk. Deelnemende landen

In december 2007 is in Brussel een eindconferentie gehouden over het IRRiCO-project, waar de deelnemende partijen de resultaten hebben geëvalueerd. — Voor meer informatie: www.iom.int/irrico

12

EU: België, Ierland, Portugal, Nederland, Verenigd Koninkrijk en Zwitserland. Landen van herkomst: Angola, Afghanistan, Sri Lanka, Zimbabwe, Albanië, Iran, Oekraïne, Nigeria, Kameroen, Guinea­Conakry, Sierre Leone, Rusland.

Programma

Migratie info 13e jaargang, nummer 4

Internationale Conferentie

Duurzame herintegratie in Nigeria In november 2007 vond in Den Haag een tweedaagse internationale conferentie plaats over de terugkeer en herintegratie van kwetsbare migranten uit Nederland en Ierland naar Nigeria. De conferentie maakte deel uit van het project Voluntary Assisted Return and Reintegration Programme for Vulnerable Irregular Nigerian Nationals VARRP VINN. Het project wordt gezamenlijk uitgevoerd door IOM Ierland, IOM Nigeria en IOM Nederland. De deelnemers aan de conferentie waren afkomstig van de Nederlandse, de Ierse en de Nigeriaanse overheid, hulporganisaties en IOM-missies uit onder andere België, Ierland, Italië, Litouwen, Nederland, Nigeria, Oostenrijk, het Verenigd Koninkrijk en Zwitserland. Het project VARRP VINN faciliteert de vrijwillige terugkeer en herintegratie onder begeleiding van IOM van Nigerianen uit Nederland en Ierland. De begeleiding voor en na het vertrek is toegespitst op kwetsbare terugkeerders zoals (ex-)minderjarige vreemdelingen, terugkeerders met medische problemen, eenoudergezinnen en slachtoffers van mensenhandel. IOM biedt extra ondersteuning bij sociale herintegratie en economische zelfstandigheid, waarbij rekening wordt gehouden met de individuele behoefte van de terugkeerders. Uitgangspunt is het opzetten van een duurzame structuur voor het volgen van terugkeerders door lokale NGO’s. Om de implementatie en de beoogde resultaten van het project te toetsen hebben IOM Nederland en IOM Ierland in oktober een werkbezoek naar Abuja en Lagos georganiseerd. Hierbij werden terugkeerders opgezocht en zijn gesprekken gevoerd met lokale

partners. De bevindingen van deze werkreis werden besproken op de conferentie. Het VARRP VINN-project, begonnen in september 2006, loopt tot mei 2008. Een rapport met de aanbevelingen is binnenkort beschikbaar. — Meer informatie: www.iom-nederland.nl

13

Programma

Succesvolle aanpak RRI-project

Native counsellor doorbreekt anonimiteit Het project Randstad Return Initiative van IOM biedt mogelijkheden om uitgeprocedeerde en dakloze vreemdelingen die in de anonimiteit van de vier grote steden verblijven, beter te bereiken. Doel is met hen in gesprek te komen over hun toekomstperspectief en de optie ‘terugkeer’ bespreekbaar te maken. Twee elementen zorgen voor goede resultaten: de inzet van native counsellors en een laagdrempelige locatie waar zij samenwerken met de districtsmedewerkers van IOM. Gezien de resultaten krijgt het initiatief in 2008 navolging in Wenen en München en wordt de inzet van native counsellors verbreed. Een native counsellor is een hulpverlener die de taal spreekt en kennis heeft van de culturele achtergrond van de migrant. De migranten zijn voornamelijk niet-legaal in Nederland verblijvende vreemdelingen. Dankzij een persoonlijke benadering maakt het wantrouwen van deze migranten plaats voor vertrouwen en de bereidheid om mee te denken over hun toekomst. Er is bijzondere aandacht voor de terugkeer van mensen met gezondheids- of verslavingsproblemen, alleenstaande minderjarigen en slachtoffers van mensenhandel. Eén van de native counsellors is Kristina von Schmid. Zij werkt in Rotterdam en Den Haag en is er voor Russisch sprekende uitgeprocedeerde asielzoekers en illegaal verblijvende migranten. Von Schmid legt uit dat het voor deze mensen belangrijk is in de eigen taal te kunnen spreken, van mens tot mens. Bovendien kent ze de cultuur en weet ze dat de vrij directe benadering zoals Nederland die kent, veel mensen afschrikt. “Als je direct

14

aan iemand vraagt waarom hij hier is gekomen en waarom hij niet terugkeert, kruipt hij in zijn schulp.” Mensen komen met zeer uiteenlopende vragen. Vaak hebben ze veel twijfels en zijn ze onzeker. “Ze willen weten welke hulp IOM biedt, of ze wel terug kunnen keren en of er geen problemen ontstaan omdat ze hier zijn geweest. Ook over het ontbreken van documenten maken Kristina von Schmid is native counsellor voor Russisch sprekenden. ze zich zorgen. Ik zie steeds meer mensen met psychische klachten, soms veroorzaakt door de lange en ingewikkelde juridische verblijfsprocedures. Ze zijn in de war.” Ook de groep dakloze mensen klopt bij haar aan. “Ze zijn niet verzekerd en leven op straat. Ik ontmoet veel In gesprek zijn is een belangrijk onderdeel. kwetsbare mensen, ook alleenstaande De native counsellor luistert naar wat iemand moeders, verslaafden en slachtoffers van heeft meegemaakt, wat hem bezighoudt en vrouwenhandel. Voor deze laatste groep wat hij wil bereiken. “Ik ben een soort schaheeft IOM contact met organisaties in duw van die persoon. Ik zet hem aan het Rusland die opvang kunnen bieden. Dat is denken, ik help hem daarbij. Ik schets belangrijk. Je ziet hen opfleuren als je vertelt keuzes, maar neem geen beslissingen.” Von dat ze daarop kunnen rekenen.” Schmid neemt hen in de gesprekken mee naar de streek of stad van herkomst. Ze kent

“Het is belangrijk in eigen taal te kunnen spreken, van mens tot mens”.

Migratie info 13e jaargang, nummer 4

de sfeer van hun land. Concreet probeert ze samen met de mensen contact te leggen met bekenden daar en bijvoorbeeld te informeren naar mogelijkheden voor werk. Dan worden mensen nieuwsgierig en gaat hun land weer voor hen leven. Von Schmid werkt samen met Nederlandse organisaties met betrekking tot opvang en medische zorg en met Russische migrantenorganisaties. Laatstgenoemde geven haar toegang tot de Russisch sprekende groep mensen in Nederland. Eigen kracht Vrijwel alle mensen die op haar spreekuur komen weten dat ze niet in Nederland mogen blijven. Von Schmid geeft het voorbeeld van een man uit Tsjetsjenië. Hij is inmiddels zeven jaar in Nederland. Hij heeft geen identiteitsbewijs. Nu zit hij in het vertrekcentrum en de ambassade kan niet bevestigen dat hij uit die streek is gekomen. De man wil absoluut niet illegaal in Nederland verblijven. Hij vraagt zich af hoe hij nu terugkan. Von Schmid gaat in op wat de man zelf wil en kan. “We kijken niet naar de ambassade of de IND. In de man zelf zit de kracht. Als hij ervan overtuigd is dat hij verder wil, dan moet het lukken om te bewijzen wie hij is. Een vreemdeling heeft zoveel mogelijkheden. Het leven stopt niet bij het beëindigen van de procedure. Hij moet verder.” Meestal komen al pratend de antwoorden. “Vanuit het vertrouwen gaan ze

verder nadenken en herinneren ze zich misschien namen van vrienden of collega’s die kunnen aantonen waar ze vandaan komen. Een bewijs dat je ergens gewerkt hebt is ook relevant.” Verdere groei RRI Met ingang van 1 januari 2008 wordt het Randstad Return Initiative (RRI) verbreed naar een ‘Return Initiative for Irregular Migrants in major European Cities’. Het project krijgt hiermee een Europees karakter. Zo veel mogelijk wordt de inzet in Nederland uitgebreid. Dit is mogelijk dankzij financiering uit het European Return Fund. Een voorwaarde voor het krijgen van deze Europese financiering bestaat uit het voldoen aan het criterium dat met het project de Europese samenwerking versterkt wordt.

overwegingen, want IOM Duitsland hoopt met het project in München te bereiken dat de overheid inziet hoe belangrijk het is om illegale migranten te bereiken en te ondersteunen bij terugkeer. Wenen wil met het Return Initiative vooral het grote aantal Kosovaarse migranten bereiken en desgewenst ondersteunen. “In elk geval is de gemeenschappelijke kern van het project dat irreguliere migranten goed geïnformeerd een beslissing kunnen nemen over wel of niet terugkeren naar hun herkomstland.” Een nieuwe ontwikkeling is voorts dat in 2008 het werk in Nederland niet beperkt blijft tot de vier grote steden. In diverse andere steden blijkt behoefte aan de laagdrempelige individuele counselling en aan voorlichting over de mogelijkheden die native counsellors bieden. IOM wil aan deze behoefte tegemoetkomen. Bovendien zullen de native

Joost Oostlander van het IOM-hoofdkantoor in Den Haag licht toe: “Uit navraag bij diverse missies in Europese landen bleek dat München en Wenen graag de Nederlandse aanpak wilden gebruiken. Elk vanuit eigen

Joost Oostlander: “Wenen en München willen graag de Nederlandse aanpak gebruiken.”

15

Een geldig reisdocument

Herkomst native counsellor gesproken talen Burundi

Kirundi, Kinyarwanda Frans, Russisch, Swahili, Engels

China

Mandarijn

een geldig reisdocument beschikken. IOM

China

Kantonees, Mandarijn, Engels

informeert en adviseert betrokkenen over

Oekraïne

Russisch, Engels

aan te vragen. Dit document wordt door het

Rwanda

Kinyarwanda, Kirundi, Swahili, Russisch, Frans, Engels

Irak

Arabisch, Koerdisch, Turks, Engels

Eritrea

Tigrinya, Amhaars, Arabisch, Engels, Frans

Het IOM-hoofdkantoor in Den Haag heeft met

Marokko

Arabisch, Frans, Marokkaans-Arabisch

diverse consulaten en ambassades goede

In de praktijk blijkt dat veel mensen niet over

de mogelijkheden om een laissez passer consulaat of de ambassade verstrekt om de inwoner van dat land in de gelegenheid te stellen te reizen over landsgrenzen.

afspraken gemaakt. Daardoor kan IOM de aanvraag bespoedigen. In veel gevallen wordt het laissez passer door IOM vergoed. IOM zorgt dan dat het document op de dag van vertrek bij IOM op Schiphol ligt. Als het aanvragen op problemen stuit, kan de districtsmedewerker van IOM een beroep

counsellors contacten leggen met migrantengemeenschappen buiten de grote steden. Het aantal native counsellors wordt uitgebreid en verbreed met meerdere nationaliteiten. “In de praktijk blijkt dat de stap om aan te kloppen bij IOM aanzienlijk makkelijker is als iemand de taal en cultuur van de mensen kent. Het schept vertrouwen. We merkten dat ook toen een van de native counsellors met zwangerschapsverlof was. Er kwamen minder migranten van die nationaliteit.” Sinds medio 2007 werken de native counsellors niet langer op detacheringsbasis, maar vanuit een dienstverband met IOM. Dit verbetert de samenwerking binnen IOM, de kennis van de diverse programma’s en de duidelijkheid naar derden. Oostlander benadrukt dat de native counsellors geen terugkeerconsulenten zijn. “Ze zijn er primair voor het beter bereiken van de doelgroep en werken vervolgens met de migrant aan een zorgvuldig afwegingsproces. Mocht een migrant voor terugkeer opteren, dan wordt contact gezocht met een districtsmedewerker van IOM. Ook als bepaalde problemen aan de orde zijn, bijvoorbeeld voor opvang of medische zorg, verwijst de counsellor naar de juiste instantie. Onderzoek In het kader van RRI wordt onderzoek onder irregulier verblijvende migranten uitgevoerd. Op basis van cliëntverslagen en gesprekken met de native counsellors wordt het beslissingsproces ten aanzien van terugkeer beschreven. Dat gebeurt aan de hand van een beschrijving van push-, pull-, stay- en

16

deter-factoren. ‘Push’- en ‘pull’-factoren maken inzichtelijk waarom migranten hun eigen land verlaten en naar Nederland komen. Diezelfde begrippen kunnen ook dienen om te beschrijven waarom migranten Nederland willen verlaten en waarom zij terug wensen te keren naar hun eigen land. Daarnaast zijn er ‘stay’-factoren die migranten aan Nederland binden en ‘deter’-factoren die migranten weerhouden om terug te keren naar hun land van herkomst. In het onderzoek wordt beschreven met welke factoren cliënten binnen het RRI-project worden geconfronteerd. Tevens vindt een analyse plaats van de afwegingen die zij met betrekking tot terugkeer maken. Het uiteindelijke doel van het onderzoek is om op basis van de bevindingen verbeteringen in het RRIcounsellingproces door te voeren. Het onderzoek zal naar verwachting begin 2008 zijn afgerond. Ook in Wenen en München worden vergelijkbare onderzoeken uitgevoerd. Op die manier worden het bereik en de dienstverlening van IOM in de betreffende landen vergeleken en zo nodig verbeterd. — Meer informatie op www.iom-nederland.nl, bij IOM-programma Randstad Return ­Initiative.

doen op de afdeling Uitvoering van het hoofdkantoor in Den Haag. De tijd die het in beslag neemt voordat een laissez passer wordt afgegeven wisselt van enkele dagen tot enkele maanden. Soms is er ook tijd nodig om bepaalde identiteitsdocumenten te achterhalen. Die documenten zijn nodig voor het reisdocument. Het is de eigen verantwoordelijkheid van de vreemdeling om daarvoor contact te leggen met de familie en die documenten boven tafel te krijgen. In landen waar een IOM-kantoor is gevestigd kan IOM als dat nodig is meehelpen met het opsporen van familie. Als de benodigde documenten voor de aanvraag voor vrijwillig vertrek beschikbaar zijn, stelt de districtsmedewerker vast voor welke regeling de aanvrager in aanmerking komt. Hij krijgt een bewijs van de aanvraag en de districtsmedewerker geeft aan de Logistieke Unit op Schiphol door dat de reis geboekt kan worden. Deze afdeling stuurt de cliënt informatie met de datum van vertrek, de zogenoemde boekingsbrief. Daarin staat ook informatie over zaken waar men op moet letten, hoeveel bagage er maximaal mee mag en wat te doen als men medicijnen mee moet nemen.

Kort nieuws

Migratie info 13e jaargang, nummer 4

Dvd ‘Vrijwillig terugkeren met IOM’ IOM heeft een trailer ontwikkeld met als onderwerp: ‘Vrijwillig terugkeren met IOM’. In een kleine zes minuten is te zien welke ondersteuning IOM kan bieden bij vertrek uit Nederland. De dvd is ontwikkeld om te gebruiken als voorlichtingsmateriaal voor migranten en partnerorganisaties en is af te spelen met een Nederlandse, Engelse en Franse voice-over. —

Soedanezen in Nederland willen bijdragen aan opbouw Hoger opgeleide en in Nederland woonachtige Soedanezen kunnen via IOM tijdelijk worden uitgezonden via het project ‘Temporary Return of Qualified Nationals’ (TRQN). Sinds de start van het project in het voorjaar van 2006 is de interesse om naar Soedan terug te keren sterk toegenomen.

land coördineert het project en is verantwoordelijk voor de feitelijke ‘matching’ tussen de benodigde vaardigheden in het land van herkomst en de beschikbare expertise in de diaspora. IOM heeft meer dan dertig jaar ervaring met programma’s rond de tijdelijke uitzending van gekwalificeerde migranten. Naast TRQN faciliteert IOM Nederland het project MIDA Ghana rond de tijdelijke terugkeer van professionals in de gezondheidszorg naar Ghana. — Meer informatie: Zia Gulam via: [email protected] of (070) 31 81 500. www.iom-nederland.nl

Met het TRQN-project wil IOM bijdragen aan de wederopbouw en de ontwikkeling van voormalige conflictgebieden. Dit wordt gerealiseerd door middel van het tijdelijk uitzenden van hoger opgeleide migranten die in Nederland wonen en afkomstig zijn uit één van deze landen. Het TRQN-project draait momenteel in Afghanistan, Bosnië-Herzegovina, de autonome provincie Kosovo, Servië, Sierra Leone en Soedan. Het project heeft een looptijd van Een groep naar Soedan teruggekeerde leraren twee jaar en wordt gefinancierd door het Nederlandse Ministerie van Buitenlandse Zaken. Het project TRQN richt zich op kennisoverdracht en capaciteitsopbouw in sectoren die door de deelnemende landen worden aangewezen. In het kader van TRQN zijn meer dan 25 Soedanezen gedurende zes maanden uitgezonden als arts, docent of milieukundige naar lokale projecten in Soedan. IOM Neder-

17

Praktijk

Samenwerking VluchtelingenWerk en IOM

Het Asielzoekerscentrum in Dongen is een zogenoemde terugkeerlokatie. In deze opvang verblijven asielzoekers die wachten op een definitieve beschikking, maar weten dat de kans op asiel in Nederland niet groot meer is. Ze moeten zich voorbereiden op terugkeer. Zowel IOM als VluchtelingenWerk zijn in dit AZC werkzaam. Bij Ben van der Wielen van IOM kunnen de bewoners wekelijks met vragen binnenlopen. Cissy Mohr is werkbegeleider bij de Stichting Nieuwkomers en Vluchtelingenwerk in AZC Dongen en biedt met collega’s en vrijwilligers juridische ondersteuning aan de bewoners. Van der Wielen en Mohr werken nauw samen. De samenwerking komt deels voort uit een vroeger collegiaal verband, maar belangrijker argument is de toenemende erkenning en waardering van elkaars inzet en expertise.

dan nog inbrengen in de procedure, voor een betere beoordeling van het verzoek om asiel. Bijvoorbeeld wanneer de IND twijfelt aan zijn identiteit of aan het land van herkomst van de asielzoeker, kunnen wij met hen samen zoeken naar andere mogelijkheden om zijn identiteit of herkomst land aan te tonen. Er kunnen ook andere onjuistheden ingeslopen zijn of de cliënt kan dusdanig getramatiseerd zijn dat een duidelijk asielrelaas niet mogelijk was.” Met de VVA-gesprekken en de uitkomsten ervan wil VluchtelingenWerk eraan bijdragen dat de asielzoeker weer zelf zicht en grip krijgt op zijn eigen leven. Op deze manier weet hij hoe de kansen liggen op een verblijf in Nederland en dat hij een juiste beoordeling krijgt op zijn asielaanvraag.

Voor een intakegesprek met VluchtelingenWerk hebben de meeste bewoners in deze eindfase van de asielprocedure weinig belangstelling. Des te meer geldt dat voor het aanbod om een vluchtverhaalanalyse (VVA) uit tevoeren. Mohr: “We nemen dan samen met betrokkene het dossier door. We kijken waarom de IND (Immigratie- en Naturalisatiedienst) geen positieve beslissing heeft genomen en welke ontbrekende informatie wellicht alsnog, op welke wijze dan ook, achterhaald kan worden. Als in deze VVA-gesprekken blijkt dat de asielzoeker nog andere mogelijkheden ziet om zijn asielrelaas te verduidelijken, vollediger te maken, te onderbouwen, dan sturen wij deze aanvullende informatie naar de advocaat van de asielzoeker. De advocaat kan deze informatie

VluchtelingenWerk is vooral een mensenrechtenorganisatie. Als daar aanleiding toe is zal VluchtelingenWerk zich niet neerleggen bij de afwijzing van de IND, maar dit toetsen aan de richtlijnen van het Verdrag van Genève, het Anti-Folterverdrag en aan het Europees Verdrag van de Rechten van de Mens. “Als er bij terugkeer gegronde vrees bestaat voor vervolging vanwege geloof, ras of politieke overtuiging, zal de landelijke organisatie van VluchtelingenWerk alsnog bescherming voor de asielzoeker in Nederland proberen te bewerkstelligen” Vrijblijvend informeren bij IOM Als aan het vluchtverhaal niets meer is toe te voegen, dringt bij de asielzoeker meestal het besef door dat zijn toekomst niet in Neder-

18

land ligt. VluchtelingenWerk probeert een zo reëel mogelijk beeld te geven. “We spreken over de mogelijk negatieve uitkomst en raden mensen in die fase aan eens met IOM te gaan spreken. Dat is dan vrijblijvend, vrijwillig, zonder druk vanuit Justitie. Men kan zich gewoon oriënteren op de toekomst in het herkomst land of op doormigreren. Bovendien ziet IOM wellicht nog mogelijkheden om documenten te achterhalen in bepaalde herkomstlanden. IOM heeft immers in veel landen missies.” Zodra een negatieve beschikking wordt verstrekt, moet de asielzoeker binnen 28 dagen Nederland, en in ieder geval de opvang, verlaten. Mohr vindt het belangrijk dat mensen niet pas als deze 28 dagen ingaan, kennismaken met IOM en de ondersteuning. “Als er een negatieve beschikking is worden mensen naar IOM verwezen met het oog op vrijwillige terugkeer. Dan is de motivatie meestal niet zo groot. Juist door hen eerder in contact te brengen en kennis te laten maken, kunnen ze beter over hun toekomst nadenken. Men kan zelfs anoniem informatie vragen. Wij stimuleren en ­acti­veren mensen om grip en helder zicht op de situatie te hebben en te houden.” Als de cliënt kiest voor zelfstandige terugkeer, bekijkt VluchtelingenWerk zonodig of terugkeer in fysiek opzicht niet wordt belemmerd. Zo is in het verleden aangedrongen op uitstel van vertrek tot een hoogzwangere vrouw was bevallen. In een ander geval is eerst navraag gedaan naar bijvoorbeeld medische zorg of medicatie in het herkomstland. “We overleggen dan met IOM en COA

Migratie info 13e jaargang, nummer 4

Ben van der Wielen en Cissy Mohr: ‘Het is goed om al vóór de 28-dagen termijn bij IOM te informeren.’

of op medische gronden een aantal weken uitstel van het vertrek mogelijk is. IOM kan dan in het herkomstland een voorziening regelen.” Ook op andere fronten kan IOM de terugkeer ‘veraangenamen’, bijvoorbeeld als iemand naar een regio wil waar zijn familie woont of juist een groot vliegveld wil vermijden uit angst om herkend te worden door de bewakers. Problemen ontrafelen De vragen tijdens het IOM-spreekuur lopen zeer uiteen en gaan over concrete zaken zoals over het verkrijgen van de juiste formulieren, over informatie uit het herkomstland, maar ook over hulp bij het maken van een afweging om wel of niet terug te keren naar het herkomstland. Van der Wielen probeert eventuele belemmeringen in te delen in overzichtelijke aspecten. “Ik ontleed als het ware de kwestie” aldus Ben van der Wielen. “Etnische spanningen kun je natuurlijk niet oplossen, maar je probeert te kijken in hoeverre het speelt voor de persoonlijke situatie van betrokkenen. Vaak wordt het probleem dan kleiner. Laatst vertelde een man over negen doden bij problemen in Macedonië, het zou hem belemmeren om terug te keren. Ik trok de vergelijking met een paginagroot artikel in een Nederlands dagblad over schietincidenten in Nederland waardoor het lijkt alsof alle scholen onveilig zijn. De man en ik moesten toegeven dat wijzelf en onze tieners op hun scholen er niets van merkten en ook niets meer over hoorden. Het is dus best denkbaar dat er in zijn dorp of stad in Macedonië geen problemen zijn.” Het gebeurt ook vaak dat

mensen belemmeringen ervaren die gebaseerd zijn op de situatie bij hun vertrek uit het land van herkomst. “Ik adviseer de mensen om na te gaan hoe de situatie nu is, wie weet is er wel veel veranderd. Door te ontrafelen en met mensen in gesprek te zijn kunnen ze de situatie afwegen. Vaak komen mensen op een later tijdstip terug bij IOM met de vraag om ondersteuning bij terugkeer.”

Beiden zien vrijwillige en zelfstandige terugkeer als de meest reële optie als mensen geen verblijfsvergunning krijgen. “Daarom werken we al in een vroeg stadium samen. Het voordeel is dat wanneer een daadwerkelijk negatieve beschikking komt, de cliënt al op de hoogte is van de mogelijkheden van IOM.” —

Betrouwbare partners Van der Wielen en Mohr zijn tevreden over de samenwerking. Mohr: “Wij werken individueel gericht en hebben daarbij aan IOM een betrouwbare partner. Er is makkelijk overleg, ze zijn goed bereikbaar en kunnen vrij snel reageren. In ieder geval vind ik het belangrijk dat mensen voordat de termijn van 28 dagen ingaat, anoniem bij IOM kunnen aankloppen voor informatie. Zodra het via DT&V (Dienst Terugkeer & Vertrek) en COA gebeurt kan dat niet meer. Voordeel van IOM is ook dat mensen een financiële bijdrage meekrijgen en dat is belangrijk. Ze voelen de terugkeer vaak als gezichtsverlies en op deze manier komen ze niet met lege handen.” Ook Van der Wielen ziet de wederzijdse meerwaarde van de samenwerking. “Soms is het beter als iemand met de asielzoeker meegaat naar een consulaat of ambassade om papieren te regelen. Dan kan ik in Dongen altijd een beroep doen op vrijwilligers van VluchtelingenWerk. Wij op onze beurt kunnen de vrijwilligers informeren over bijvoorbeeld terugkeermogelijkheden naar een bepaald land, over eventuele voorwaarden en over hoe iemand aan een reisdocument kan komen.”

19

Internationale publicaties

IOM Research Compendium 2005­2007

Sharing Data ­ Where to Start: An Emerging Approach to Migration Data Management

Migration ­ December 2007

The IOM Research Compendium is an organization-wide compilation of research projects as well as projects and programmes with research component. It contains over 100 projects managed by IOM field missions and IOM headquarters undertaken during 2005 and 2006 (including projects that are under development for 2007), covering more than 35 different thematic areas.

With questions on integration of foreigners, border security and international migration flows topping the international policy debate and daily media broadcasts, there is widespread awareness of an urgent need to have credible, comprehensive and timely statistical data on migration. Lack of such data can have unforeseen, or even counterproductive, consequences for assessing and addressing the real situation at hand, and is a risk few governments can afford to take.

Published twice a year, Migration is an update on the Organization’s activities and international migration policy issues. Migration is available in English, French and Spanish.

This Compendium is a first effort to gather information about the research undertaken organization-wide, and will be updated regularly. It highlights the important role that research plays within the activities of IOM; thus enabling the Organization to take more effective action in response to migration challenges and to provide policy and technical guidance to governments based on sound evidence. Language : English Year : 2007 —

Rather than introducing new templates, indicators, and methodologies a new approach of collecting and sharing migration-related data within and among states - the General Model and the Data Sharing Mechanism builds upon existing data already available and agreed. The approach is designed as a step-by-step process which takes into account the level of participating States at any given moment, builds on existing national infrastructures, taking into account experiences and lessons learned from other countries and from other migration-related data management models. Language : English Year : 2007 ISBN / ISSN: 978 92 9068 390 2 —

Table of Contents : Managing Labour Mobility in the Evolving Global Economy* Europe’s Population Development, Labour Market and Migration* Looking East to Bridge Labour Gap as Poles Head West* Surviving the Global Economy – Mauritius Moves Towards Another Miracle* In Search of the Open Door: Labour Migration from Colombia to Canada* Nurturing Valued Human Resources in Costa Rica* Irregular Migration from Senegal – Through Artists’ Eyes* Smugglers Prey on Migrants Fleeing the Horn of Africa* Mexico’s Complex Migratory Phenomenon* Thailand Grapples with Rights, Obligations of Burmese Migrant Workers* A Migrant’s Regal Effort to Help Her People* Diaspora Expert Helps Special Needs Children in Rwanda* Music to Strike a Harmonious Note on Irregular Migration Year : 2007 ISBN / ISSN: ISSN 1813-2839 —

Meer informatie: www.iom.int/Publications 20

Uitgave IOM Nederland Redactie Joost van der Aalst Noortje Jansen Marian Lenshoek Liesbeth van Dalen (Koopmans & Van Dalen bv) Redactieades IOM Nederland Redactie Migratie Info Postbus 10796 2501 HT Den Haag T 070 - 318 15 00 E [email protected] I www.iom-nederland.nl Vormgeving basisontwerp Vorm Vijf, Den Haag Lay-out Koopmans & Van Dalen bv, Rijswijk Fotografie Hollandse Hoogte/Arie Kievit IOM Genève IOM Nederland IOM Soedan Koopmans & Van Dalen bv Druk Drukwerk Artoos Nederland bv, Rijswijk Oplage 2.000 ex. Abonnementen Migratie Info wordt kosteloos verstrekt. Aanvraag of opzegging van een abonnement kan via e-mail: [email protected]. © IOM december 2007

Aan de inhoud van deze publicatie kunnen geen rechten worden ontleend. Publicatie van artikelen betekent niet dat de daarin vervatte meningen het inzicht van IOM weergeven. Overname van artikelen is in vele gevallen mogelijk na overleg met de redactie en met bronvermelding. Presentexemplaren worden op prijs gesteld.

21

IOM werkt wereldwijd VIETNAM Vietnam wordt lid van IOM Op de tweejaarlijkse vergadering van IOM in Genève is de Socialistische Republiek van Vietnam de 122-ste lidstaat van de organisatie geworden. Vietnam’s besluit om het vol­ledige lidmaatschap van IOM aan te vragen komt na 20 jaar samenwerking met de IOM en de vestiging van IOM-kantoren in Hanoi en Ho Chi Minhstad. De IOM-projecten in Vietnam richten zich op migrantenbevolkingen en bevolkingen die een zwervend bestaan leiden. Ze houden zich bezig met veilige migratie en mobiliteit, zoals de bestrijding van mensenhandel, met arbeidsmigratie, volksgezondheid en maatschappelijke dienstverlening en met toegang tot informatie. COLOMBIA Particuliere sector steunt de succesvolle re-integratie van ex-strijders Comexa Foods of Colombia heeft afgesproken zo’n 1840 ton chilipepers aan te kopen die is geoogst door 320 gedemobiliseerde soldaten en andere kwetsbare inwoners. De productie van chilipepers maakt deel uit van het IOM-programma voor re-integratie en gemeenschapsontwikkeling in de departementen Antioquia en Sucreen. Het project is een publiek/particulier initiatief dat in 2006 in het leven is geroepen. De aankoop van de productie uit het eerste jaar wordt geschat op 1 miljard Colombiaanse pesos (zo’n USD 500.000).

IOM Internationale Organisatie voor Migratie

IOM Nederland Postbus 10796 2501 HT Den Haag

22 Ned 0/1/367 T 2007

LIBIË Met spoed fondsen nodig voor hulp aan gestrande migranten Tienduizenden migranten zijn gestrand in Libië en beschikken niet over middelen om naar huis terug te keren. IOM doet daarom een dringend beroep drie miljoen euro ter beschikking te stellen om alleen al het volgende jaar 2000 migranten te helpen. Sinds 2006 heeft IOM 1300 gestrande migranten geholpen vrijwillig naar huis terug te keren met een reïntegratiebijdrage, waaronder 300 euro ondersteunende startsubsidie voor inkomsten genererende activiteiten om een nieuwe start te maken. In de komende weken zullen nog eens 200 migranten worden geholpen via dit door de Europese commissie en de Italiaanse regering gefinancierde IOM-programma.

HAÏTI Hulp aan bevolking getroffen door recente overstromingen IOM en haar partners helpen bij het verstrekken van noodhulp aan inwoners die getroffen zijn door de tropische storm Noël en door stortregens die gedurende de maand oktober Haïti teisterden. IOM heeft dit jaar een leidende rol gespeeld bij de coördinatie en verschaffing van noodonderkomens tijdens rampen en heeft tot nu toe de door overstromingen getroffen slachtoffers in Gonaives, Cabaret en de regio West geholpen met non-foodproducten. Met de recente bijdrage van USD 100.000 die ze ontving van USAID/OFDA heeft IOM 900 getroffen gezinnen opgespoord in de Commune of Cite Soleil of verspreid over andere delen van Port-au-Prince en hen voorzien van hygiëne- en keukenkits. –

ZAMBIA Repatriëring van Congolese vluchtelingen hervat Een groep van 409 personen is uit het vluchtelingenkamp Kala in Noord-Zambia gerepatrieerd naar Moba, in de provincie Sud-Kivu in de Democratische Republiek Congo. Daarmee werd een IOM operatie hervat die Congolese vluchtelingen hulp biedt vrijwillig naar hun land terug te keren. De groep reisde met door IOM gecharterde bussen naar Mpulungu, op de zuidelijke kusten van het Tanganyikameer, waar ze aan boord gingen van de MV Liemba, een door de UNHCR gecharterd schip voor de laatste etappe van hun reis naar huis.

Deze berichten vormen een selectie uit persberichten die twee keer per week worden uitgegeven door het hoofdkantoor van IOM in Genève.